Do 20 apr 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Donderdag avondserie
Nieuw Ensemble Regels & Spel
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Donderdag avondserie Serie Nieuw Ensemble
Nieuw Ensemble Regels & Spel Ed Spanjaard dirigent Guus Janssen piano/leiding Pogo I en II Nieuw Ensemble: Ilonka Kolthof fluit Ernest Rombout hobo Anna voor de Wind klarinet Joe Qiu fagot Hans Wesseling mandoline Helenus de Rijke gitaar Ernestine Stoop harp Mark Toxopeus piano Herman Halewijn slagwerk Irene Rodriguez slagwerk Kreuzspiel Noè Rodrigo slagwerk Kreuzspiel Nadia Wijzenbeek viool Lisa Eggen altviool Kevin Kirs cello Rob Dirksen contrabas
Do 20 apr 2017 Grote Zaal 20.15 - 21.45 uur ca. 35 minuten voor de pauze ca. 30 minuten na de pauze
Inleiding Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur JoĂŤl Bons in gesprek met componist Guus Janssen
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Guus Janssen (1951) Pogo I en II (1995; nieuwe versie 2017) Tom Johnson (1939) Five Notes for Five Instruments (2015; Nederlandse première) Theo Loevendie (1930) Aulos (1972) arrangement Joël Bons Gérard Pesson (1958) Carmagnole (2015; Nederlandse première) Pauze Karlheinz Stockhausen (1928 - 2007) Kreuzspiel (1951) Bruno Maderna (1920 - 1973) Serenata per un satellite (1969) Misha Mengelberg (1935 - 2017) Beestebeest versus Hertie (1995) Conlon Nancarrow (1912 - 1997) Canon No. 15, bewerking Joël Bons (1995)
3
Inleiding Met acht stukken brengt het Nieuw Ensemble een bont programma rond het thema Regels & Spel. Componisten zijn altijd gefascineerd geweest door spelen en spelletjes: Claude Debussy schreef Jeux, Witold Lutosławski Jeux Vénétiens en eeuwen voordat Cage zijn werk liet meebepalen door de I Ching gooide Mozart al met dobbelstenen. Zonder regels geen spel. ‘Ik wil geen enkele wet erkennen’, zei de Italiaanse componist Franco Donatoni, ‘alleen het steeds veranderende spel van de regels’. Vaak zijn componisten uitstekende improvisatoren: Theo Loevendie, Guus Janssen en Misha Mengelberg bijvoorbeeld. De laatste twee schreven in 1995 speciaal voor het Nieuw Ensemble een stuk dat nu opnieuw klinkt. Kreuzspiel van Karlheinz Stockhausen stamt uit 1951, de periode van het totaalserialisme, en volgt zeer strenge regels. De Serenata van zijn tijdgenoot Bruno Maderna uit 1969 is juist een heel vrije grafische partituur die de musici prikkelt tot een eigen interpretatie. Conlon Nancarrow schreef uitsluitend canons (canon = regel of wet), meestal voor pianola vanwege het bovenmenselijke tempo. In dit concert racen twaalf musici van het Nieuw Ensemble elkaar achter na in een bewerking. Carmagnole – een speels werk van Gérard Pesson – is gebaseerd op een lied dat tijdens de Franse revolutie popluair werd. De composities van Pesson en Tom Johnson beleven hun Nederlandse première. Al hebben spel en kunst een element van spontaniteit gemeen, beide hebben ook te maken met regels en vorm. Spelen hebben regels waaraan de spelers zich dienen te houden: als iemand dat niet doet, bederft hij het spel. Voor ieder stuk ontwerpt een componist zijn eigen regels en speelt hij zijn eigen spel. In 4
de middeleeuwen maakten Obrecht en Ockeghem geweldige meerstemmige constructies. Later stimuleerden strenge contrapuntvoorschriften Palestrina tot ingenieuze bouwwerken en Bach tot duizelingwekkend canons. In de twintigste eeuw waren Anton Webern en de Franse structuralistische schrijvers de grote voorbeelden voor de naoorlogse generatie componisten die het integraal serialisme ontwikkelden. Structures I van Pierre Boulez en Kreuzspiel van Karlheinz Stockhausen, stukken uit het begin van de jaren vijftig, zijn eigenlijk een soort schaakspelen. Alle muzikale elementen – toonhoogte, duur, dynamiek – werden volgens van tevoren vastgelegde regels bepaald. Zo ontstaat de muziek uit de spelregels. Maar de componist kan ingrijpen en de regels veranderen als hij dat wil, hij is tenslotte de uitvinder en dus de baas. Een typisch Nederlandse variant vind je bij Guus Janssen. Spitsvondig ontregelt hij voortdurend zijn eigen muzikale spelletjes. Zijn stukken met de titel Pogo zijn gebaseerd op de ‘choreografie’ van de pogodans, de dans van de punkscene, en bevatten ontregelende elementen als headbangen. Sommige muziek heeft daadwerkelijk eenzelfde rijkdom aan ‘regels’ en ‘spel’ als het schaakspel: de zes schaakstukken hebben
Inleiding
ieder een eenvoudige spelregel, tezamen leveren ze een onuitputtelijke hoeveelheid mogelijkheden tot spel op. Goed schaken is het koppelen van orde en intelligentie aan speelsheid en inventiviteit. Voor componeren geldt hetzelfde. Een van de uitgangspunten van dit programma was dan ook een stuk te hernemen van een fervent schaker, componist en speler die ons helaas onlangs is ontvallen: Misha Mengelberg. JoĂŤl Bons
ontwerp Jan Bons
5
Toelichting Guus Janssen Pogo I en II In zijn ensembles werkt Guus Janssen met improviserende musici, die hij prijst om hun vrije manier van musiceren en vervolgens regels oplegt. Dat lijkt misschien merkwaardig, maar het is niet anders dan bij een conversatie, waarbij ook (gedrags) regels, conventies, codes en natuurlijke wetmatigheden van kracht zijn. Het interessantste is een conversatie waarbij men gewiekst en snel op elkaar reageert. Dan beheerst men de regels en speelt men met het opvolgen, interpreteren en ontwijken ervan. In een grotere groep verloopt de communicatie vaak trager, soms zelfs zo traag dat het storend wordt. Dan komt de regelaar, de gespreksleider, in beeld, waardoor er andere regels ontstaan. Janssen legt dus a priori de regels vast, en tevens – door middel van uitgeschreven noten – het ‘gespreksonderwerp’. Wat er over dat onderwerp gezegd wordt, en of het bij dat onderwerp blijft, wordt door het initiatief van de musici bepaald. In de serie stukken met de titel Pogo is de muziek bijna choreografisch uitgewerkt. Uiteraard verwijst Pogo naar de gelijknamige punkdans, die – in tegenstelling tot stijldansen – nauwelijks aan regels gebonden is. Maar ook daar is de vrijheid relatief want, stelt Janssen: ‘Er wordt niet Weens gewalst op punkmuziek.’ De weinige ‘standaardelementen’ van de 6
pogo hebben hier de vorm van instrumentale gebaren gekregen. Zo is het stagediven (waarbij men zich letterlijk op het publiek stort) door Janssen vertaald in ‘muzikale sprongen en grillige klankpatronen die omlaag donderen’ en het headbangen in het overkaatsen van noten van de ene muzikant naar de andere. Tevens kunnen in de Pogo-stukken de spelers met gepaste agressie ‘inbreken in elkaars partijen’ (bijvoorbeeld door flarden van een totaal ander stuk te spelen) of ‘elkaars materiaal stelen’. In 1995 bewerkte Janssen Pogo I speciaal voor het Nieuw Ensemble. De bewerking kwam neer op het herschrijven van de spelregels voor één instrument tot spelregels voor meerdere instrumenten zonder het notenmateriaal aan te passen. Vandaag klinkt een herziene versie en een extraatje.
Tom Johnson Five notes for five instruments De Amerikaan Tom Johnson is waarschijnlijk het meest bekend door zijn Failing: A very Difficult Piece for Solo String Bass (1978) – waarin de solist terwijl hij spreekt een steeds virtuozer wordende solopartij speelt –, de soloperformance Nine Bells (1979) en zijn hilarische verklanking van de mathematische koeienvermenigvuldiging in Narayana’s Cows (1986). Deze werken definiëren de uitersten in de componist. Enerzijds is hij geobsedeerd door ontregeling, door de combinatie van schijnbaar onmogelijke zaken, zoals een coherent verhaal
Toelichting
vertellen en tegelijkertijd een veeleisende solopartij spelen, anderzijds is hij de serialist onder de minimalisten. Hij is, zoals hij zelf zegt, niet zozeer geïnteresseerd in instrumentatie, in klank, maar meer in de noten en de mogelijkheden van het notenmateriaal. Vaak bestaat een werk van hem uit niet meer dan het verkennen van alle harmonieën, melodieën en/of ritmes die mogelijk zijn met een vooraf bepaalde verzameling van noten. ‘Ik houd van het gevoel van compleetheid waar zo’n structuur voor zorgt. Dan hoef ik mij geen zorgen meer te maken over het feit of ik iets moet toevoegen of weglaten’, verklaart hij zijn werkwijze. Five Notes for Five Instruments is qua procedure zo’n werk. ‘Ik wilde luisteren naar al de mogelijkheden waarop akkoorden van één, twee, drie, vier en vijf noten georkestreerd konden worden bij het gebruik van vijf instrumenten.’ En dat is precies wat er gebeurt. Beginnend bij een lage g tast hij alle mogelijkheden af van de noten g-c-dis-fis-b om vervolgens het geheel weer om te keren naar samenklanken van vier, drie, twee noten tot er uiteindelijk de eenzame b overblijft.
Theo Loevendie
wereld van de hedendaagse klassieke muziek manifesteerde. Slechts een enkele keer liet hij daarbij wat geleide improvisatieruimte voor de musicus. Zo was Aulos uit 1972 voor een of meerdere instrumenten zijn visie op de vrijheid die vele componisten in die tijd lieten aan de uitvoerders. ‘Klassieke musici waren niet zo bezig met vrijheden, dus die moesten wel een beetje geholpen worden’, zo luidt zijn commentaar op de structuur en de inrichting van Aulos, dat met de titel verwijst naar een oud-Grieks dubbelrietinstrument met twee pijpen. Het grondidee is dat Loevendie de vijf lijnen van de notenbalk gebruikt als indicatie voor de vier registers van om het even welk muziekinstrument: laag, middenlaag, middenhoog en hoog. De dynamiek en de speelwijze zijn per segment aangegeven, de toonhoogte en toonduur zijn doorgaans binnen duidelijk aangegeven grenzen vrij, al geeft de componist aan dat een aantal door de musici vast te leggen toonhoogten regelmatig terugkeren, waarmee hij eenheid en herkenbaarheid schept. Verder kent het werk een duidelijk herkenbaar kort intermezzo waarbij alle instrumenten hetzelfde ritme spelen.
Aulos
Gérard Pesson
Theo Loevendie had al een carrière als jazzmusicus achter de rug toen hij aan het conservatorium klarinet en compositie ging studeren. Ook daarna duurde het nog tot hij bijna veertig was eer hij zich werkelijk in de
Carmagnole De Fransman Gérard Pesson – nog nauwelijks in Nederland bekend – is met zijn poëtische en originele klankwereld 7
Toelichting
een voorbeeld voor veel van zijn jongere landgenoten. Inventiviteit en verfijning zijn kenmerken van zijn muziek. In feite is hij vooral een hedendaagse ‘pointillist’. Hij rijgt statements, gebeurtenissen aaneen, soms overlappend, soms met pauzes ertussen die in het hoofd van de luisteraar een compleet verhaal vormen vol referenties en associaties. Ook Carmagnole, dat hij in 2015 voor het ensemble Cairn schreef, bevat deze kenmerken. De componist zelf omschreef het als een ‘kabinet van curiosa van de late renaissance waar diverse edelen van alles verzamelden zoals wetenschappelijke objecten, mineralogische elementen, anatomische stukken van dieren, enzovoort. Volgens Pesson is deze muziek te beluisteren zonder verdere toelichting; ‘il faut risquer cela.’
Karlheinz Stockhausen Kreuzspiel Volgens Stockhausen zelf leidde de eerste openbare uitvoering van zijn Kreuzspiel in 1952 in Darmstadt tot een schandaal. Hoewel deze constatering misschien met een korrel zout genomen moet worden, is enige verwarring en protest destijds wel voorstelbaar. Met Kreuzspiel voor hobo, basklarinet, piano en slagwerk week Stockhausen in extreme mate af van het gangbare. In het streven de 8
banden met het bezoedelde verleden door te snijden en tot een nieuwe naoorlogse muziek te komen, besloot Stockhausen onder invloed van Messiaens Mode de valeurs et d’intensités en Karel Goeyvaerts Sonate voor twee piano’s de lineaire structuur van de muziek te laten voor wat het was en zich te concentreren op elk afzonderlijk moment. Dit met het doel elke noot, elke gebeurtenis, meer zelfstandigheid en betekenis te geven. Het pointillisme was geboren. Het basisidee van Kreuzspiel is een kruising van tijds- en ruimteprocessen dat zich in drie stadia ontvouwt. In het eerste stadium gaat Stockhausen eenmaal door een ‘schaakbord’ van twaalf bij twaalf dat ontstaat door de basisreeks van twaalf tonen te voorzien van zijn elf mogelijke transposities eronder. Naarmate de componist in het schaakbord vordert komen steeds meer noten terecht in het middenregister – een proces dat hoorbaar wordt gemaakt door het toenemend gebruik van hobo en basklarinet. Als het eind van de zesde regel in het schaakbord bereikt is, zijn alle octaven min of meer gevuld. Vervolgens wijken de toonhoogtes weer uit naar de buitenoctaven, maar dan zo dat de zes noten die aanvankelijk in de hoogte waren geplaatst, nu in de laagte zitten en andersom. Vandaar ook de titel Kreuzspiel (kruis-spel). In het middelste stadium begint alles in het middenregister om daarna uit te waaieren naar de hoogste en laagste registers en weer terug. In het derde stadium worden beide processen gecombineerd. Het slagwerk is in dit alles richtingaanwijzer en zorgt voor de accentuering.
Toelichting
Bruno Maderna - Serenata per un Satellite (partituur)
Bruno Maderna Serenata per un satellite In de nacht van de eerste oktober 1969 werd de satelliet ESRO I B ‘Boreas’ vanaf de Amerikaanse basis Vandenberg in de Pacific gelanceerd, met als opdracht het fenomeen noorderlicht te bestuderen. Om de lancering die vanuit het Europese Ruimtecentrum in Darmstadt werd geleid te
vieren, componeerde Maderna deze Serenata en droeg hem ‘in vriendschap’ op aan de Turijnse fysicus Umberto Montalenti, destijds directeur van het vluchtcentrum in Darmstadt. In diezelfde plaats vond enkele minuten vóór de lancering van de satelliet de première van het stuk plaats in de interpretatie van Angelika Sweekhorst, Lotar Faber en Saschko Gawriloff. De Serenata is een grafische partituur waarin het muzikale materiaal met grote precisie is vastgelegd, maar waarbij de duur van het 9
Toelichting
stuk, de bezetting, de formele structuur en timbres vrij zijn. Zo klinkt elke uitvoering weer anders. In de partituur noteerde Maderna: ‘Mogelijk uit te voeren door viool, fluit (ook piccolo), hobo (ook hobo d’amore en musette), klarinet (die zijn partij natuurlijk moet transponeren), marimba, harp, gitaar en mandoline (die spelen wat mogelijk is) – allen samen of apart of in groepjes – kortom: improviserend, maar met de voorgeschreven noten!’
Mischa Mengelberg Beestebeest versus Hertie Mischa Mengelberg schreef Beestebeest versus Hertie in 1995 voor het Nieuw Ensemble. De enige toelichting die volstaat is die van de componist zelf. ‘Beestebeest versus Hertie dankt zijn ontstaan aan een plotsklapse confrontatie met speelgoeddieren uit een ver verleden. Zegt anno 1939 Hertie tot Beestebeest: “Ik kan lekker harder lopen dan jij – wie het eerst op de kast is.” Beestebeest wordt met een flinke sprong op de kast gegooid terwijl Hertie met kleine huppelpasjes over de vloer kruipt. Na deze smadelijke nederlaag moet Hertie, de opschepper, het liegebeest, voor straf onder het bed gaan staan. Met Beestebeest Friedie, mijn beminde wollen giraf, ga ik de rest van de middag op reis naar Afrika. Daar zit Jokko de Aap in een palmboom en gooit vierkante kokosnoten uit de blokkendoos naar de reizigers. 10
‘s Avonds in bed vertelt Beestebeest mij verhalen over zijn woeste wollen ooms en tantes – kannibalen, die bij voorkeur olifanten oppeuzelen.’
Conlon Nancorrow/Joël Bons Study No. 15 Conlon Nancarrow componeerde gedurende zijn hele carrière 49 studies voor pianola. Vaak complexe canons met voor conventionele spelers destijds onuitvoerbare snelheden en ritmische stemverhoudingen. Joël Bons schrijft over zijn bewerking: ‘Study No. 15 is een tweestemmige canon in G. De tempo-verhouding is 3:4. Als de hogere (en snellere) stem zijn melodische materiaal heeft voltooid, schakelt hij over op het langzamere tempo en begint opnieuw. De lagere stem begint in het trage tempo, raakt meteen achterop, maar revancheert zich in de tweede helft van het stuk als hij het snelle tempo heeft waardoor de stemmen uiteindelijk – rats! – samenkomen op de dubbele streep. De originele pianolaversie raast met zo’n astronomische snelheid voorbij dat je ogen het al na zeven maten partituurlezen niet meer bij kunnen benen. Voor een instrumentale, door musici te spelen bewerking moest het tempo noodgedwongen omlaag, maar liefst niet teveel: het metronoomcijfer is vervangen door de aanduiding ‘as fast as possible’.
Toelichting
Nieuw Ensemble speelt Kreuzspiel van Stockhausen | Paradiso 21 februari 1995 | Foto: Co Broerse
Voor de musici is het de sport de pianola naar de kroon te steken. Om het ietwat mesjogge karakter van de originele pianolamuziek te vertalen naar een instrumentaal ensemble, heb ik beide stemmen letterlijk verknipt en over twee groepen van zes instrumenten verdeeld.’ Tekst toelichting: Paul Janssen
11
Biografieën Componisten Guus Janssen
Foto: Hans Speekenbrink
Pianist en componist Guus Janssen (1951) studeerde piano aan het Sweelinck Conservatorium bij Jaap Spaanderman en Ton Hartsuiker en compositie bij Ton de Leeuw. Hij ontwikkelde zich tot een veelzijdig musicus en componist die zich niet op een stijl laat vastpinnen. Janssen verkent de grenzen tussen de hedendaags klassieke muziek en de jazz, tussen gecomponeerde en 12
geïmproviseerde muziek en hij werkt op vele manieren samen met musici uit de klassieke hoek en uit het jazzcircuit. Hij maakte furore met zijn Guus Janssen Septet en als solist treedt hij regelmatig op met diverse ensembles en orkesten. In 1981 ontving hij de Boy Edgar Prijs voor zijn verdiensten voor de geïmproviseerde muziek en de jazz. Als componist schreef hij onder andere het orkestwerk Keer (1983) voor het eeuwfeest van het Concertgebouworkest en de spraakmakende opera Noah (1994). In 2012 kreeg hij de Johan Wagenaarprijs voor zijn gehele oeuvre.
Tom Johnson
Foto: Co Broerse
De Amerikaan Tom Johnson (1939) studeerde aan Yale University en kreeg privé-compositieles van Morton Feldman. Hij wordt beschouwd als een minimalist, aangezien hij componeert met eenvoudige vormen, een beperkte toonomvang, en materiaal dat in het algemeen gereduceerd is. Zijn toepassing van formules, omvormingen en voorspelbare wendingen verraden echter een grotere logica dan men in
BiografieĂŤn
de werkwijze van andere Amerikaanse minimalisten aantreft. Johnson geniet vooral bekendheid door zijn opera’s zoals de Four Note Opera (1972) en de Riemannoper (1988). Andere werken die de aandacht trokken zijn onder meer zijn solo-performance Nine Bells, het vaak gespeelde Failing: A very Difficult Piece for Solo String Bass en theaterstukken als SelfPortrait en Scene for Piano and Tape. Tussen 1972 en 1982 schreef Johnson ook regelmatig kritieken voor de Village Voice. Een groot deel daarvan werd in 1989 door het Apollohuis in Eindhoven gebundeld uitgegeven als The Voice of New Music, een kroniek van de New Yorkse minimal music uit die periode. Sinds 1983 woont en werkt Tom Johnson in Parijs.
Theo Loevendie
Foto: Theo Krijgsman
Theo Loevendie (1930) begon zijn muzikale leven als jazzmuzikant. Pas op zijn vijfentwintigste ging hij naar het conservatorium om klarinet en compositie te studeren. Zijn jazzachtergrond en de belangstelling voor de muziek van het MiddenOosten vertaalde hij daar in een on-Nederlands idioom.
klassieke wereld kwam met de muziek voor een theaterproductie van De Nachtegaal. Sindsdien heeft hij een oeuvre opgebouwd waarin ritme, melodie en kleur belangrijker zijn dan samenklank. De ritmische en melodische patronen klinken in een heterofone textuur en worden uitgewerkt volgens een door Loevendie zelf ontwikkelde curventechniek. Loevendie componeerde in alle genres en werd vele malen onderscheiden, onder andere met de 3M-prijs en de Matthijs Vermeulenprijs. Vanaf 1970 was hij als compositiedocent lange tijd verbonden aan de conservatoria van Amsterdam en Den Haag.
Toch kwam hij pas rond zijn veertigste echt naar buiten met werken voor de klassieke podia. Zijn doorbraak in de 13
Biografieën
Gérard Pesson
voor klarinet, viool, cello en piano uit 1987 wordt zijn werk door vele orkesten en ensembles in Europa uitgevoerd en geldt hij als een belangwekkende stem onder de Franse componisten. Sinds 2006 is hij docent compositie aan het Conservatoire de Paris.
Karlheinz Stockhausen
Foto: C.Daguet Editions Henry Lemoine
De Fransman Gérard Pesson (1958) studeerde Letteren en Muziekwetenschap aan de Sorbonne voordat hij zich aanmeldde bij het Parijse conservatorium om analyse en compositie te studeren bij Betsy Jolas en Ivo Malec. In 1986 richtte hij het hedendaagse muziektijdschrift Entretemps op en daarnaast werkte hij als producent voor de nationale radio France Musique. Sinds zijn Nocturnes en Quatuor 14
De Duitse componist Karlheinz Stockhausen (1928 - 2007) is samen met Pierre Boulez een van de meest invloedrijke componisten uit de tweede helft van de twintigste eeuw. Hoewel hij het thuis niet breed had en al als tiener zijn beide ouders verloor, was Stockhausen een van de eerste componisten die opgroeide met grammofoonplaten en de radio om zich heen, zaken die een verstrekkende invloed
Biografieën
hadden op zijn waarneming. Hij studeerde in Keulen bij Frank Martin, maar de belangrijkste impulsen kreeg hij in Darmstadt tijdens de beroemde zomercursus. Hij studeerde verder bij Olivier Messiaen en hij werd een van de kopstukken van het naoorlogse serialisme. Daarnaast zette hij de elektronische muziek op de kaart en werkte hij met verschillende vormen van muzikale vrijheid voor de uitvoerenden. Stockhausen schreef een veelheid aan invloedrijke werken zoals Gruppen, Stimmung, Mantra en Gesang der Jünglinge. Vanaf 1977 tot 2003 stond zijn compositorisch werk in het teken van de omvangrijke operacyclus Licht, gebaseerd op de zeven dagen van de week, waarin Stockhausen zich zowel dramatisch als muzikaal bleef vernieuwen. Tot zijn dood werkte Stockhausen aan een niet voltooide cyclus gebaseerd op de uren van de dag, Klang.
Bruno Maderna
De Italiaanse componist Bruno Maderna (1920 1973) studeerde bij Gianfrancesco Malipiero in Venetië, met wie hij zijn hele leven bevriend bleef. Vanaf tienjarige leeftijd reisde Maderna als vioolspelend wonderkind door Italië. Op zijn dertiende maakte hij zijn debuut als dirigent in de Scala van Milaan in een programma met populaire operaouvertures. Maderna behoorde tot de meest gevraagde dirigenten van zijn generatie en leverde een
belangrijke bijdrage aan de verbreiding van het werk van Schönberg, Webern, Varèse, Pousseur, Berio, Nono, Boulez en Stockhausen. Ook in het Nederlandse muziekleven speelde Maderna een belangrijke rol. Hij dirigeerde onder meer de geruchtmakende première van het muziektheaterwerk Reconstructie in 1969. Bovendien was de belangrijkste inzet van de Notenkrakersactie de door de jonge componisten gewenste aanstelling van Maderna als vaste gastdirigent van het Concertgebouworkest naast Bernard Haitink, wat niet is gelukt. Als componist was Maderna nooit rigide of dogmatisch; zelfs wanneer hij strenge technieken hanteerde, overheerst een spontane, intens muzikale vrijheid.
15
Biografieën
Misha Mengelberg
Misha Mengelberg (1935 2017) werd geboren in Kiev en woonde sinds zijn derde jaar in Nederland. Hij was leerling van Kees van Baaren aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waar hij in 1964 eindexamen theorie deed. Sinds 1941 hield Mengelberg zich als pianist/componist bezig met jazz en geïmproviseerde muziek. In 1967 was hij medeoprichter van de Instant Composers Pool (ICP) waarvoor hij vele werken componeerde en in 1968 van de Studio 16
voor Electro-Instrumentale Muziek (STEIM). Met het ICP-orkest, maar ook in duobezetting met slagwerker Han Bennink, heeft hij een internationale reputatie opgebouwd. Als ‘pater familias van de Nederlandse jazz’ kreeg hij de naar Charlie Parker genoemde Bird-prijs, uitgereikt tijdens het North Sea Jazz Festival 1989. Hij was als docent muziektheorie lange tijd verbonden aan het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam. Als componist van hedendaagse klassieke werken won hij in 1961 de eerste prijs tijdens de Gaudeamus Muziekweek met zijn Musica per 17 strumenti. Ook was hij een van de vijf componisten die in 1969 samen de opera Reconstructie schreven.
Conlon Nancarrow
De Amerikaanse componist Conlon Nancarrow (1912 - 1997) studeerde compositie bij Nicolas Slonimsky, Walter Piston en Roger Sessions, maar hij beschouwde zichzelf voornamelijk als autodidact. Hij ontwikkelde zich tot een uitstekend jazztrompettist. Nadat Nancarrow zich in de Verenigde Staten had aangesloten bij de communistische partij en meegevochten had in Spaanse burgeroorlog tegen Franco, kreeg hij in eigen land grote problemen.
BiografieĂŤn
Hij vestigde zich in 1940 in Mexico en liet zich naturaliseren tot Mexicaans staatsburger. Nadat hij een aantal keren teleurgesteld was over uitvoeringen van zijn eigen werk trok hij zich terug en wendde hij zich tot de pianola. Tussen 1947 en 1984 schreef hij 48 studies for player piano. In de jaren tachtig werd zijn werk meer en meer ontdekt en gewaardeerd en begonnen musici zijn werken voor pianola te bewerken voor conventionele instrumenten. Toen Nancarrow in 1997 stierf was hij een gevierd componist. Zijn nalatenschap waaronder zijn instrumenten en apparatuur is in het bezit van de Paul Sacher Stiftung in Bazel.
17
Biografieën
Uitvoerenden Ed Spanjaard Dirigent
Ensemble Intercontemporain (Parijs), Ensemble Modern (Frankfurt) en KlangForum Wien. Als gastdirigent van het Orkest van de 18e Eeuw voerde hij in 2013 met veel succes de semiconcertante versie van Così fan tutte uit en kreeg hij voor de uitvoering van Ein deutsches Requiem in 2016 met het Scottisch Chamber Orchestra lovende kritieken. Sinds september 2012 is Ed Spanjaard tevens hoofddocent orkestdirectie aan het Conservatorium van Amsterdam. www.edspanjaard.nl
Foto: Klaas Fopma
Ed Spanjaard is sinds 1982 vaste dirigent van het Nieuw Ensemble. Daarnaast is hij regelmatig gastdirigent bij het Koninklijk Concertgebouworkest, de Nederlandse radioorkesten en het Nederlands Kamerkoor. Spanjaard dirigeerde bij de Münchner Philharmoniker en was ook werkzaam bij de Staatskapelle Weimar, het Deens Nationaal Symfonie Orkest, de Opéra van Lyon, 18
Nieuw Ensemble Het Nieuw Ensemble is opgericht in 1980. De basisbezetting bestaat uit twaalf musici, tokkelinstrumenten behoren tot de vaste kern. Het ensemble heeft een geheel eigen repertoire van ongeveer zevenhonderd stukken. Onder leiding van chefdirigent Ed Spanjaard heeft het Nieuw Ensemble
zich ontwikkeld tot een internationaal toonaangevend ensemble voor hedendaagse muziek. In 1998 werden het ensemble en artistiek leider Joël Bons onderscheiden met de Prins Bernard Fonds Muziekprijs vanwege de ‘uitgesproken avontuurlijke en speelse programmering die letterlijk en figuurlijk als grensoverschrijdend kan worden betiteld.’ Samenwerking met componisten is essentieel voor het Nieuw Ensemble. De groep werkte met Pierre Boulez, Elliott Carter, Franco Donatoni, Brian Ferneyhough, Mauricio Kagel, Ton de Leeuw, György Ligeti, György Kurtág en Theo Loevendie, organiseerde talloze componistenpractica en introduceerde een groot aantal componisten uit landen buiten Europa: in premièreprogramma’s stonden China, Japan, de Kaukasus, het MiddenOosten en Midden- en Zuid-Amerika centraal. Het ensemble geeft concerten over de hele wereld. www.nieuw-ensemble.nl
BiografieĂŤn
Foto: Kadir van Lohuizen
19
Donderdag avondserie
Verwacht
Do 11 mei 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Calefax More Moving Music Met het programma More Moving Music gaat een lang gekoesterde wens van Calefax in vervulling: een samenwerking met grafisch vormgever en kunstenaar Jaap Drupsteen. Voor dit concertprogramma duikt hij in de muziek van Calefax en creëert hierbij beeld dat niet alleen de muziek ondersteunt, maar vooral ook versterkt. Jaap Drupsteen – bekend van onder andere de ontwerpen van de guldenbiljetten, de leaders van de VPRO en de veelkleurige gevel van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid –maakt al jarenlang videoanimaties bij live muziek voor verschillende orkesten en ensembles. De projectie op verrijdbare schermen en de leden van Calefax creëren samen een rijk palet, waarin Calefax en Jaap Drupsteen op zoek gaan naar de uitersten in de mogelijkheid van beeld en muziek. Programma: Bryce Dessner Aheym / Raaf Hekkema On Cloud #999 / Kevin Volans Calefacción / Willem Jeths Maktub / Erik Satie Danses de Travers / Nicole Lizée Zoetropes en andere werken
20
Calefax Foto: Marco Borggreve
Serie Nieuw Ensemble Seizoen 2017 – 2018 Het Nieuw Ensemble is een nationaal en internationaal toonaangevend ensemble voor hedendaagse muziek, geprezen om de baanbrekende programmering en vernieuwing van het repertoire met circa 700 in opdracht geschreven composities. Tokkelinstrumenten vormen het karakteristieke hart van het ensemble, chef-dirigent Ed Spanjaard. Speciaal onderdeel van deze serie is een kamermuziekconcert door een vijftal topmusici van het Atlas Chamber Ensemble. za 16 sep 2017 Atlas Chamber Ensemble Makam, Mugam & Raga
do 29 mrt 2018 Nieuw Ensemble Première
Makam, Mugam & Raga is een programma, uitgevoerd door vijf sterspelers van het Atlas Chamber Ensemble, rond de eeuwenoude muzikale tradities van Armenië, Azerbeidjan, India en Turkije.
Een hoogtepunt van de Cello Biënnale 2016 was de première van Nomaden van Joël Bons door cellist Jean-Guihen Queyras en het Atlas Ensemble. Dirigent Ed Spanjaard vroeg Bons opnieuw een avondvullend werk te componeren.
do 5 okt 2017 Nieuw Ensemble Omwentelingen Artiesten zijn vaak sterk betrokken op de wereld waarin zij leven. Dit concert biedt een podium aan componisten die willen reageren op de actualiteit. do 15 feb 2018 Nieuw Ensemble An Evening of Today 2018 Een programma voor iedereen die nieuwsgierig is naar de muziek van een nieuwe generatie musici.
21
Verwacht
Mei
April
do 4 mei / 21.00 uur Nederlands Kamerorkest Schuberts ‘Unvollendete’ op 4 mei
zo 23 apr / 11.00 uur Vokalprojekt 31 Duizelingwekkende zangklanken
za 6 mei / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Holland Baroque + Lars Ulrik Mortensen Drama in de barok + COLLEGE
zo 23 apr / 15.00 uur Symfonieorkest Conservatorium van Amsterdam De wind en de zee
zo 7 mei / 20.15 uur Sovjet-cinema: Arsenal Eric Sleichim & BL!NDMAN [strings]
wo 26 apr / 20.15 uur Oumou Sangaré
za 13 mei / 20.15 uur Cuarteto Casals Lichtvoetige Brahms zo 14 mei / 20.15 uur Jazz Orchestra of the Concertgebouw Rhythm Changes met Nora Fischer en Reinier Baas wo 17 mei / 20.15 uur Paul Lewis Onmisbaar ijkpunt
wo 10 mei / 20.15 uur Jörgen van Rijen + Daria van den Bercken Mad Hatters
vr 28 apr / 20.15 uur Szymanowski Quartet + Kit Armstrong Kwintetten uit Polen en Tsjechië
do 11 mei / 20.00 uur / Paradiso Muziekgebouw aan ’t IJ presenteert: Nederlands Blazers Ensemble Wonderlijke verhalen
za 29 apr / 20.30 uur Gaussian Curve Suso Sáiz + Suzanne Kraft
do 11 mei / 20.15 uur Calefax More Moving Music
zo 30 apr / 15.00 uur Collegium Vocale Gent Madrigalen van Monteverdi
vr 12 mei / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta Gentilhombre Pablo Sáinz Villegas
22
za 13 mei / 15.00 uur De IJ-Salon Open IJ-Salon
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
23