2017 05 11 Calefax

Do 11 mei 2017 20.15 uur

Donderdag avondserie

Calefax More Moving Music

Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers.

Bij voorbaat dank.

Programma

Donderdag avondserie Serie Calefax

Calefax More Moving Music Calefax: Oliver Boekhoorn hobo Ivar Berix klarinet Raaf Hekkema saxofoon Jelte Althuis basklarinet Alban Wesly fagot Jaap Drupsteen videoanimatie Hidde de Jong beeldtechniek Koen Keevel geluidstechniek

Do 11 mei 2017 Grote Zaal 20.15 - 21.30 uur ca. 75 minuten zonder pauze

Inleiding Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur Huib Ramaer in gesprek met Jaap Drupsteen (videoanimatie) en Raaf Hekkema (saxofoon)

Calefax wordt gesteund door Fonds Podiumkunsten en Amsterdams Fonds voor de Kunst.

Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten?

Dank u wel.

2

Programma

Nicole Lizée (1973) Zoetropes (2014) Carlo Gesualdo (1566 - 1613) Dolcissima mia vita (1611) arr. Raaf Hekkema Erik Satie (1866 - 1925) Danses de travers (scheve dansen) (1895) arr. Raaf Hekkema ·· En y regardant à deux fois ·· Passer ·· Encore Carlo Gesualdo Mercè grido piangendo Kevin Volans (1949) Calefacción (2014) Willem Jeths (1959) Maktub (2014) Carlo Gesualdo Tu m’uccidi’o crudele Raaf Hekkema (1968) On Cloud #999 (2014) Carlo Gesualdo Moro, lasso, al mio duolo Bryce Dessner (1976) Aheym (Homeward) (2009) arr. Oliver Boekhoorn

De originele composities en arrangementen in dit programma zijn mede mogelijk gemaakt door de Stichting Vrienden van Calefax.

3

Toelichting Het is misschien wel een van de grootste uitdagingen van Calefax ooit; het maken van een programma waarbij muziek en beeld optimaal samen kunnen gaan. In de afgelopen decennia hebben we met diverse visuele kunstenaars samengewerkt en geëxperimenteerd.

Zo bedachten wij in 2014 het programma Moving Music, in samenwerking met componist en beeldend kunstenaar Arnoud Noordegraaf. Vanwege het succes van toen, én het verlangen in het samengaan van beeld en muziek nieuwe wegen te bewandelen, onstond het idee van More Moving Music, en de samenwerking met een van de meest bijzondere beeldend kunstenaars die Nederland rijk is: Jaap Drupsteen (1942).

De stukken op het programma zijn zorgvuldig uitgezocht in nauw overleg met Drupsteen.

Daarbij is met name gekozen voor ritmische muziek om daarmee ook goed te kunnen spelen met het effect van synchroniteit van beeld en muziek. Satie en Jeths vormen de muzikale rustpunten gedurende het programma, dat zonder pauze zal worden gespeeld.

Synchroniteit Calefax heeft in al die jaren een belangrijke les geleerd: alles draait om het vinden van een perfecte balans tussen beeld en muziek. Het is onze ambitie om dié balans te vinden die maakt dat beeld en geluid elkaar ondersteunen of zelfs versterken.

Wij realiseren ons dat dit geen eenvoudige opgave is, maar hebben in de samenwerking met Drupsteen een belangrijke stap gezet.

Voor het eerst spelen we een programma waarbij muziek en beeld volledig zijn gesynchroniseerd. Dat betekent dat Drupsteen bij het maken van alle beelden – een giga klus waar hij ruim een half jaar aan heeft gewerkt – gebruik heeft gemaakt van de midi files (zeg maar een blauwdruk) van alle muziek. Om tijdens de uitvoering de beelden exact synchroon te laten lopen met de muziek, zullen de musici van Calefax gebruiken van een zogenaamde clicktrack (metronoom); uiteraard niet te horen voor het publiek.

Nicole Lizée

4

Zoetropes Nicole Lizée, vertrouwd met het componeren met behulp van tapes en dj-technieken, schreef eerder werk waarbij ze gebruik maakte van onorthodox instrumentarium zoals de Atari 2600 videogameconsole, omnichords en stylophones. Lizée’s muziek is onder andere beïnvloed door de vroegste MTV video’s, turntablism (het gebruik van de draaitafel als instrument, door bijvoorbeeld scratching), rave cultuur, Hitchcock, Kubrick, psychedelia en modernisme uit de zestiger jaren. In overleg met Nicole Lizée ontstond het plan een stuk voor Calefax te maken waarbij gebruik zou worden gemaakt van loopstations (apparaten waarmee we onszelf op kunnen nemen en vervolgens herhaald af kunnen spelen). In Zoetropes maakt Lizée niet alleen gebruik van de loopmogelijkheden van deze apparaten, maar ook van de effectknoppen die erop zitten

Toelichting

waardoor de opgenomen geluiden kunnen worden vervormd.

Een zoetrope (in het Nederlands: zoötroop) is een van de eerste animatieapparaten, uitgevonden in 1834, waarmee bewegende beelden kunnen worden bekeken. Zoetropes refereert aan dit apparaat, zoals het draaien, de beweging, de contouren, de geometrie, weefsels en patronen die ontstaan en de aanvankelijk stilstaande plaatjes in de cilinder, die tot leven komen zodra de zoötroop gaat draaien. Maar sommige apparaten in dit werk raken bezeten of beschadigd: ze werken niet meer. We horen plotselinge stops en starts, wisselingen in tempo en het draaien raakt uit controle.

Carlo Gesualdo Madrigalen De vijfstemmige madrigalen die Carlo Gesualdo componeerde, met name de laatste twee boeken, hebben altijd een grote aantrekkingskracht gehad op de muziekwereld. Qua vorm zijn ze simpel, maar de chromatiek van de melodieën en harmonieën zijn zonder meer revolutionair te noemen aan het eind van de zestiende eeuw. Waar Calefax in dit programma een symbiose tussen muziek en beeld tracht te creëren, zo was het de ambitie van Gesualdo een samensmelting van muziek en tekst tot stand te brengen. Je zou kunnen zeggen dat de woorden van de tekst muzikaal worden geïllustreerd. De teksten – die in dit

programma dus niet te horen zullen zijn – gaan veelal over liefde, verlangen en dood en de extreme gevoelens die hierdoor worden opgewekt. De vier hier gespeelde madrigalen zijn afkomstig uit het vijfde boek en worden als een rode draad door het programma verweven.

Erik Satie Danses de travers De Danses de travers van Erik Satie maken onderdeel uit van de cyclus Pièces froides. De titel refereert aan de armoedige omstandigheden waarin de componist leefde in Parijs. Tijdens de koude winternachten van 1896 zou Satie zelfs met al z’n kleren aan in bed zijn gekropen, met de rest van zijn kleren in een stapel erop.

In het arrangement blijft arrangeur Raaf Hekkema dicht bij het origineel, voor piano.

Hekkema: ‘Het is muziek die ik ervaar als een soort anti-romantiek: welluidende gebaren, maar ontdaan van iedere (harmonische) ontwikkeling – een essentieel element van romantiek – waardoor unieke muziek overblijft die de tijd stil zet.’

Kevin Volans Calefacción Calefacción van Kevin Volans is een stuk met heel veel drive. Van begin tot eind klinken 5

Toelichting

opzwepende motieven, door de afwisseling van articulatie (legato en staccato) ontstaat een bijzondere gelaagdheid. De letterlijke betekenis (verwarming) biedt een fijne opwarmer na de verkilde pianomuziek van Satie. De titel is tot stand gekomen puur op basis van associatie van de componist, die parttime in Spanje woont: Calefacción is een veel voorkomend uithangbord van loodgieters/verwarmingsbedrijven.

De compositiestijl van Volans is in zijn jonge jaren beïnvloed door onder anderen Karlheinz Stockhausen, bij wie hij studeerde en wiens assistent hij jarenlang was. De compositiestijl van het Duitse serialisme sprak hem steeds minder aan en Volans vertrok naar zijn geboorteland Zuid-Afrika, waar hij zich meer en meer liet inspireren door inheemse muziek, die vol zit met onregelmatigheden en toevalselementen. Deze aspecten komen veelvuldig voor in Calefacción, een stuk dat speciaal voor Calefax werd gecomponeerd.

Willem Jeths Maktub Over Maktub schrijft componist Willem Jeths het volgende: ‘Maktub is een alchemistische term, een Arabisch woord dat letterlijk betekent “het is geschreven”. Vanuit een mystiek standpunt duidt het aan dat al wat gebeurt reeds bekend is aan de Ene (God).

Het wil zeggen dat het Lot bestaat. Maktub kan gehoord worden als een mystiek adagio.

De dynamiek beweegt over het algemeen 6

tussen piano en pianissimo; de atmosfeer is loom; de ‘tonaliteit’ is mineur maar geleidelijk doet een ‘Arabische touch’ zich gevoelen wanneer een modale ladder opduikt. Maktub is een reflectie op de tijdelijkheid van ons aardse bestaan. Dit thema, geïnspireerd door Goethes gedichtencyclus West-Östlicher Divan, had ik eerder al eens uitgewerkt in mijn eerste symfonie: begin (geboorte) en einde (dood) zijn hetzelfde (Goethe: ‘Anfang und Ende immer fort dasselbe.’). Maar wat daartussen is, is bekend: Maktub.’

Raaf Hekkema On cloud #999 In de compositie On cloud #999 (2014) geeft Raaf Hekkema middels een 7-7-7-54/16 maatsoort een bijna funky touch aan materiaal ontleend aan een van de bekendste werken van Johann Sebastian Bach, zijn Prelude in c BWV 999. De ritmische cadans, de harmonische ontwikkeling van het werk en magische klankwereld hebben Jaap Drupsteen geïnspireerd tot het creëren van een hemels beeld.

Bryce Dessner Aheym Aheym betekent ‘huiswaarts’ in het Yiddish.

Bryce Dessner heeft het stuk geschreven in opdracht van het Kronos Quartet voor het Celebrate Brooklyn Festival in 2009. Hij

Toelichting

droeg het op aan zijn grootmoeder Sarah Dessner, die in haar jeugd werd verdreven uit haar thuisland. Haar verhalen die Dessner in zijn jeugd te horen kreeg, hebben sterk bijgedragen aan een culturele identiteit en verbinding met het verleden. De compositie is geschreven in een 5-delige maatsoort en ritmisch van karakter. Het bouwt langzaam op naar een extatisch eind waarbij alle instrumenten (unisono) samenspelen.

Het arrangement van Oliver Boekhoorn is speciaal voor dit programma gemaakt, met de toestemming van de componist.

Tekst toelichting: Ivar Berix

7

Biografieën Componisten Nicole Lizée

Foto: Murray Lightburn

Nicole Lizée (1973) is een veelzijdige Canadese componist, geluidartiest en keyboardspeler met als thuisbasis Montreal. Naast het componeren treedt ze ook op als turntablist.

Na haar afstuderen in 2001 schreef Lizée meer dan veertig werken, waaronder voor het Kronos Quartet, de San Francisco Symphony en de BBC Proms. In 2013 werd ze bekroond met de 8

Canada Council for the Arts Jules Léger Prize voor hedendaagse kamermuziek.

Ze ontving een fellowship voor de Civitella Ranieri Foundation (New York City/ Italy) and de Lucas Artists (California). Haar muziek is wereldwijd uitgevoerd in bekende zalen als de Carnegie Hall (NYC), Royal Albert Hall (Londen), het Muziekgebouw (Amsterdam) en Cité de la Musique (Parijs) en op festivals waaronder Roskilde (Denemarken), Bang On a Can (USA), Klassiek: NEXT (Rotterdam), All Tomorrows Parties (Verenigd Koninkrijk) en Barbican’s Sound Unbound (GrootBrittannië).

Carlo Gesualdo Carlo Gesualdo (1566 - 1613) was een Italiaans componist, luitspeler en edelman uit de late renaissance. Hij is zowel door zijn muziek, als door zijn levensloop een opvallende figuur binnen de klassieke muziek.

Zo vermoordde Gesualdo in 1590 met behulp van

dienaren zijn vrouw en haar minnaar nadat hij hen op heterdaad betrapte, een in adellijke kringen toentertijd geen ongebruikelijke actie.

Hij had een grote naam als luitspeler, maar is muziekhistorisch vooral belangrijk om zijn zeer vooruitstrevende vernieuwingen op het gebied van het madrigaal.

Met name zijn latere werken vertonen een voor zijn tijd ongehoorde melodische en harmonische rijkdom en expressiviteit.

Hij componeerde, naast madrigalen, vijf-, zes- en zevenstemmige motetten en responsoria.

Biografieën

Erik Satie

met Jean Cocteau aan het ballet Parade dat in 1917 in première gebracht werd door de Ballets Russes van Sergej Diaghilev in een decor van Pablo Picasso. Ook was hij nauw betrokken bij de componisten die de Groupe des Six zouden vormen en verkeerde hij in de kringen van de Dadaïsten in Parijs.

Kevin Volans

Willem Jeths

De Franse componist Erik Satie (1866 - 1925) is vooral bekend om zijn pianowerken en de humoristische titels die hij veel van zijn composities gaf.

Satie studeerde aan het conservatorium van Parijs, maar maakte die studie niet af. Op 21-jarige leeftijd schreef hij zijn Gymnopédies, stukken voor piano (georkestreerd door Claude Debussy) die nog steeds tot het standaardrepertoire horen. Satie was een geziene figuur in avantgardekringen. Zo werkte hij

naar Afrikaanse compositietechnieken die hij tien jaar lang in zijn muziek verwerkte.

Na een productieve samenwerking met het Kronos Quartet in de jaren 80 werden zijn composities wereldwijd uitgevoerd. In 1997 werd hij door BBC Music Magazine opgenomen in de lijst van de vijftig meest belangrijke levende componisten. De laatste tijd schrijft hij voornamelijk orkestwerken en werkt hij samen met beeldende kunstenaars.

Willem Jeths (1959) is een van de meest succesvolle Nederlandse componisten.

Het componeren leerde hij op het Utrechts Conservatorium bij Hans Cox en Tristan Keuris.

Kevin Volans (1949) is een Zuid-Afrikaanse componist en muziekpedagoog. Hij studeerde in Keulen met Karlheinz Stockhausen en is nu een Iers staatsburger.

In 1979 deed hij onderzoek

Daarnaast studeerde hij ook muziekwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Sinds 2003 geeft hij zelf compositieles, eerst aan het Fontys Conservatorium in Tilburg en sinds 2007 aan het Conservatorium van 9

Biografieën

Amsterdam. Zijn werk wordt geregeld uitgevoerd in binnen- en buitenland en verscheen op vele cd’s.

Hekkema geeft ongeveer honderd concerten per jaar over de hele wereld, waarbij hij voornamelijk arrangementen van eigen hand uitvoert. Voor zijn opzienbarende solo-cd Paganini Caprices for saxophone (MDG, 2006) werd hij onderscheiden met de titel ‘Instrumentalist of the Year’ door het Duitse Echo Klassik.

Bryce Dessner

Foto: Rene Cervantes Foto: Friso Keuris

Bryce Dessner (1976) is vooral bekend als gitarist en componist in de Amerikaanse indierockband The National.

In 2014 ontving Willem Jeths de Amsterdamprijs voor de Kunst en later dat jaar werd hij uitgeroepen tot Componist des Vaderlands.

Raaf Hekkema Meervoudig prijswinnaar Raaf Hekkema heeft een avontuurlijke geest. Als medeoprichter van Calefax schreef hij honderden bewerkingen die veelal op cd verschenen zijn.

10

Foto: Hans Speekenbrink

Zijn composities en arrangementen worden uitgegeven door Schott Music. In 2014 verscheen de cd Bach Partitas for Saxophone bij Challenge Classics, gelijk met de bladmuziek.

Dessner studeerde klassieke gitaar aan de Yale University.

Hij componeerde muziek in opdracht van onder andere het New York Guitar Festival, The Kitchen NYC, de Bang on a Can All-Stars, het Brooklyn Youth Chorus en cellist Zachary Miskin. Hij schreef ook verschillende werken in opdracht van

Biografieën

het Kronos Quartet, zoals Aheym ter ere van de 75e verjaardag van Steve Reich in 2009, en Tenebre voor het Reich-festival van het Barbican Centre in Londen in 2011. Bryce Dessner werkt veelvuldig samen met andere musici, onder wie Philip Glass, de Bang on a Can All-Stars en Glenn Kotche. Samen met Nico Muhly en Sufjan Stevens schreef hij de liederencyclus Planetarium Songs (2012).

Nederlandse Bankbiljetten, het Nederlands paspoort, identiteitskaarten en boekenbonnen – tot de Akte van Abdicatie voor Koningin Beatrix.

samen met componisten, dirigenten en orkesten als Willem Breuker, Peter Eötvös, Reinbert de Leeuw, Louis Andriessen, Jurjen Hempel, Ed Spanjaard, Jacob TV, Aart Bergwerff, de Volharding, Asko/ Schönberg, Noord Nederlands Orkest, Radio Filharmonisch Orkest en Koninklijk Concertgebouw Orkest. Drupsteen ontving meerdere onderscheidingen waaronder de Nipkow Schijf, Werkman Design Award, Sikkens Award, Prix Italia, L.J. Jordaan Award, Alblas Award, Holland Video Award, Prix Sacem du Louvre en is Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Een rode draad in zijn werk vormt zijn onderzoek naar effectieve connecties tussen muziek en bewegend beeld.

Hij is nauw betrokken bij de ontwikkeling van software en ontwerpmethodes voor beelden bij livemuziek.

De resultaten, waarin hechte synchroniteit vaak kenmerkend is, worden vertoond op dancefestivals en bij liveconcerten. Voor zijn tv-producties en video’s bij concerten werkte hij

www.drupsteen.nl

Uitvoerenden Jaap Drupsteen Videoanimatie Jaap Drupsteen (1942) is grafisch vormgever en regisseur. Hij begon zijn loopbaan bij de NOS en VPRO televisie. Hij maakte voor tv en muziektheater producties met videografische technieken.

Drupsteen is ook bekend om zijn ontwerpen voor speciaal- en beveiligd drukwerk – zoals postzegels, de laatste serie

Calefax Calefax is een hechte formatie van vijf rietblazers die een grote passie delen. Al meer dan drie decennia houden ze in binnen – en buitenland een reputatie hoog op basis van virtuoos spel, briljante arrangementen en frisse podiumpresentatie.

11

BiografieĂŤn

Ze gelden als de uitvinders van een nieuw genre: het rietkwintet. Daarmee inspireren zij jonge blazers die overal in de wereld in hun voetsporen treden.

Het repertoire van Calefax bestaat uit arrangementen en nieuwe composities.

Kamermuziek uit vele eeuwen, van 1100 tot nu, wordt door hen zelf bewerkt voor de unieke bezetting van hobo, klarinet, saxofoon, basklarinet en fagot.

Componisten uit de hele wereld schrijven speciaal voor hen. Dankzij de talloze reizen en samenwerkingen met andere musici staan ze daarbij open voor invloeden uit de wereldmuziek, jazz en improvisatie. Calefax werkt veelvuldig samen met collega-musici en kunstenaars uit andere disciplines. Daarbij zoeken ze steevast naar verrassend repertoire en vernieuwende presentaties.

Foto: Marco Borggreve

12

Verwacht

Donderdag avondserie Do 18 mei 2017 Grote Zaal 20.15 uur

Asko|Schönberg Omtrent de Kammersymphonie In 1906 schreef componist Arnold Schönberg zijn baanbrekende Kammersymphonie, een sleutelstuk van de moderne muziek dat componisten tot op de dag van vandaag inspireert. De bezetting van tien blazers en vijf strijkers – een symfonieorkest op zakformaat – legde de basis voor de later zo bloeiende ensemblecultuur.

In 1992 componeerde de Amerikaan John Adams zijn hierop geïnspireerde Chamber Symphony, waarin hij een chromatische klankwereld paart aan cartooneske filmmuziek. Speciaal voor dit concert schreef de jonge componist Jan-Peter de Graaff een nieuw werk: Rimpelingen met financiële steun van de Stichting Vrienden Nederlandse Muziek. Het zwelgend romantische Pianokwartet van Gustav Mahler, een onvoltooid jeugdwerk, illustreert het decadente Weense fin-de-siècle waarvan Schönberg afscheid nam met zijn Kammersymphonie.

Jan-Peter de Graaff

Programma: Arnold Schönberg Kammersymphonie nr. 1 / John Adams Chamber Symphony / Jan-Peter de Graaff Rimpelingen (wereldpremière, opdracht Asko|Schönberg) / Gustav Mahler Pianokwartet in a 13

Verwacht

Mei vr 12 mei / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta Gentilhombre Pablo Sáinz Villegas za 13 mei / 15.00 uur De IJ-Salon Open IJ-Salon za 13 mei / 20.15 uur Cuarteto Casals Lichtvoetige Brahms zo 14 mei / 20.15 uur Jazz Orchestra of the Concertgebouw Rhythm Changes met Nora Fischer en Reinier Baas

vr 19 mei 9.00 uur t/m 03.00 uur / Kleine Zaal Online Radio Festival Celebrating independent radio culture za 20 mei / 20.15 uur Orkest van de 18e Eeuw + The Sixteen De Harmoniemesse van Haydn zo 21 mei / 11.00 uur Ere Lievonen + Anne Veinberg Laboratonium 2

zo 21 mei / 20.15 uur Dagboek van een verdwenene Muziektheater Transparant

wo 17 mei / 20.15 uur Paul Lewis Onmisbaar ijkpunt

vr 26 mei / 20.15 uur Sergei Leiferkus, Olesya Golovneva + Semyon Skigin Het authentieke Russische lied

do 18 mei / 12.30 uur Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam

za 27 mei / 20.15 uur Smell of Bliss Liza Ferschtman + LeineRoebana

do 18 mei / 20.15 uur Asko|Schönberg Omtrent de Kammersymphonie

zo 28 mei / 15.00 uur Ton Koopman Wat is het geheim van het orgel? (8+)

14

di 30 mei / 20.30 uur Terry Riley + Gyan Riley In concert

Juni vr 2 jun / 21.00 uur / Kleine Zaal Lost & Found

Holland Festival 3 t/m 25 juni 2017

ma 5 + di 6 + wo 7 + do 8 jun / 19.00 uur The Nation Eric de Vroedt, Het Nationale Theater

Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012).

Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten

Foto: Erik van Gurp

Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl

Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal.

- Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert.

- Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming.

- Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl

Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen.

Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje.

Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.

Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren.

Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons

Op de hoogte blijven?

Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws.

Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram.

Dank!

Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.

Druk binnenwerk

15