Wo 8 nov 2017 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Kamerorkesten
Alina Ibragimova + Il Pomo d’Oro Focus op de jonge Mendelssohn Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Kamerorkesten Wo 8 nov 2017 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur
Alina Ibragimova + Il Pomo d’Oro Focus op de jonge Mendelssohn
ca. 45 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
Alina Ibragimova viool Federico Guglielmo concertmeester Johann Adolf Hasse (1699 - 1783) Adagio e Fuga Carl Philipp Emanuel Bach (1714 - 1788) Sinfonia in G Wq.182.1 (ca. 1790) ·· Allegro di molto ·· Poco Adagio ·· Presto Michael Haydn (1737 - 1806) Vioolconcert in G MH 52 (ca. 1760) ·· Allegro moderato ·· Adagio amoroso ·· Allegro
Dit concert wordt live uitgezonden door Omroep MAX op NPO Radio 4
Pauze Felix Mendelssohn Bartholdy (1809 - 1847) Sinfonia nr. 10 in b (1823) ·· Adagio – Allegro – più presto Vioolconcert in d (1822) ·· Allegro ·· Andante ·· Allegro 2
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
Toelichting ‘Bach is de vader, wij zijn de kinderen’, schijnt Mozart te hebben gezegd. Schijnt, want zeker is het niet. Hoe dan ook: dit was de gangbare opvatting tijdens de late achttiende eeuw. Wij kijken daar niet van op, want Bachs reusachtige gestalte wierp zo’n lange schaduw dat ook nu nog veel componisten zich bij hem vergeleken kleine kinderen voelen. Maar waar we wél van opkijken is dat Mozart, en vele anderen met hem, niet Johann Sebastian, maar diens op een na oudste zoon Carl Philipp Emanuel bedoelde. Carl Philipp Emanuel Bach was het die werd gezien als de grote figuur van zijn tijd. Als eerste had hij zich losgemaakt uit het idioom van de barok, en vervolgens creëerde hij een nieuwe stijl waarin niet God, maar de menselijke natuur centraal stond. De steeds wisselende menselijke gevoelens werden door hem tot leidraad verheven. In de geschiedenis van de muziek kan je hem beschouwen als een scharnierfiguur, iemand die maakte dat de deur openging naar een andere ruimte: die van de klassieke periode en zelfs van de vroege romantiek. Johann Adolf Hasse , een oudere tijdgenoot van Carl Philipp Emanuel, hield zich niet bezig met ingrijpende muzikale veranderingen. Hij hield het bij het laat barokke idioom. Hij was vooral een meester in het ongehinderd laten bloeien van de zangstem in zijn vele opera’s en andere vocale werken. Zo beroemd als hij was bij zijn tijdgenoten, zo vergeten werd hij door de volgende generaties. Evenals de muziek van de veel jongere Michael Haydn gelden Hasses werken niet als opzienbarend maar als elegant en kundig geschreven. Bijna een eeuw later was het megatalent, de jonge Felix Mendelssohn, juist weer verrukt van de oude Johann Sebastian, vader van Carl Philipp Emanuel. Onder
supervisie van zijn leraar Carl Zelter schreef hij als wonderkind tussen zijn twaalfde en veertiende jaar dertien strijkerssymfonieën waarbij soms de grote leraar Bach over de schouder van Zelter meekeek. Ook het Vioolconcert in d met het gepuncteerde barokachtige thema ontstond in die periode. Maar Sinfonia nr. 7 ademt juist weer de impulsieve stijl van Carl Philipp Emanuel, terwijl Mendelssohn in Sinfonia nr. 10 komt met een geheel eigen versie van de ‘Sturm und Drang’. Kortom: in de strijkerssymfonieën en andere vroege werken experimenteerde Mendelssohn met alle stijlen die hem boeiden.
Johann Adolf Hasse Adagio e Fuga Johann Adolf Hasse schreef voornamelijk vocale muziek: opera’s en cantates. Het instrumentale Adagio en de Fuga waarmee dit concert opent moet wel haast afkomstig zijn uit een van zijn opera’s. Een lieflijk, zangerig Adagio en een fuga die niet slechts kunstig is geschreven maar ook een gespannen sfeer creëert, zoals dat ook later gebeurt wanneer de fuga in handen komt van bijvoorbeeld Mozart en Beethoven. 3
Toelichting
Carl Philipp Emanuel Bach
Michael Haydn
Sinfonia in G
Vioolconcert in G
De zes Hamburgse symfonieën van Carl Philipp Emanuel Bach dateren uit de laatste twintig jaar van zijn leven. In die periode was hij in Hamburg muziekdirecteur van de vijf belangrijkste kerken, waarvoor hij jaarlijks meer dan tweehonderd uitvoeringen verzorgde, maar ook schreef hij veel seculiere muziek.
Michael Haydn leerde zingen, piano en viool spelen tijdens zijn opleiding in Wenen. Het Vioolconcert in G moet zijn ontstaan in de eerste jaren in Salzburg waar hij als hofmusicus was aangesteld.
Bijvoorbeeld de Sinfonia in G, een stuk waarin uiterste oplettendheid wordt gevraagd van de luisteraar. Want de componist blijft niet lang op hetzelfde spoor maar komt steeds met een nieuw idee dat werkt als een schokeffect: een spannende, plotselinge harmonische wending, een onverwacht forte binnen zachte passages, en opgewonden, virtuoze uitbarstingen. Hiermee stelt Bach ook aan de musici hoge eisen, want net zoals later bij Beethoven gaat zijn intellectuele idee boven de ‘speelbaarheid’. Wat de uitvoering betreft paste hij zijn ideeën niet aan de eventueel minder begaafde uitvoerenden aan. Deze muziek is niet geschreven voor amateurs maar voor heel goede beroepsmusici. Hoe zijn werken gespeeld moeten worden, kunnen zij nalezen in zijn beroemde traktaat Versuch über die wahre Art das Clavier zu spielen. Deze verhandeling geeft niet alleen inzicht in Carl Philipps opvattingen over het klavierspel, het is waarschijnlijk de belangrijkste bron over de hele uitvoeringspraktijk van de achttiende eeuw. 4
Waarschijnlijk heeft Michael zelf in dit werk gesoleerd. Het stuk geeft een goed beeld van de tijd en de verwachtingen die het publiek aan de musici stelde. Muziek moest aangenaam en onderhoudend zijn en niet teveel schokken. Men kan zich goed voorstellen hoe de komst van de jonge Mozart het verwachtingspatroon van het Salzburgse publiek in de war bracht.
Felix Mendelssohn Bartholdy Sinfonia nr. 10 Met de Sinfonia nr. 10 van de veertienjarige Felix Mendelssohn belanden we driekwart eeuw later in de tijd toen de kunstenaar een grotere individuele vrijheid werd gegund De jeugdsymfonieën van Mendelsspohn zijn onderling heel verschillend en nummer 10 bestaat vreemd genoeg maar uit één deel: een langzame inleiding gevolgd door een snel deel. Het is niet bekend of er oorspronkelijk nog meer delen bestonden. De muziek lijkt op een gerecht, bereid met ingrediënten van
Toelichting
Joseph Haydn en Carl Philipp Emanuel Bach, maar Mendelssohns eigen stem is al heel duidelijk aanwezig. Vioolconcert in d Het Concert in d voor viool en strijkorkest componeerde Mendelssohn op ongeveer dertienjarige leeftijd voor zijn vriend Eduard Rietz. Het werk raakte in vergetelheid en werd in 1951 door Yehudi Menuhin herontdekt. Hij voerde het in 1952 uit in de Carnegie Hall, verzorgde de uitgave van Peters en maakte tot drie keer toe een opname van dit concert. Menuhin vergeleek het met het beroemde latere Vioolconcert in e en hij vond het jeugdwerk opmerkelijk vrij en soepel van vorm. De spontane, zigeunerachtige finale is een voltreffer: aanstekelijk en trefzeker geschreven. Tekst toelichting: Katja Reichenfeld
5
Biografieën Componisten Johann Adolf Hasse
portret: Balthasar Denner
De Noord Duitse Johann Adolf Hasse (1699 - 1783) begon als zanger aan de opera in Hamburg en studeerde verder in Napels bij Nicola Porpora en Alessandro Scarlatti. In Italië verwierf hij zich vervolgens roem als operacomponist en heette daar zelfs ‘il divino Sassone’, de goddelijke Saksische componist. In 1730 werkte hij in Venetië voor het eerst samen 6
met Pietro Metastasio, tekstdichter bij uitstek van de opera seria, de ‘ernstige opera’, met wie hij talrijke opera’s in dat genre creëerde. In datzelfde jaar trouwde hij met de beroemde zangeres Faustina Bordoni en was vervolgens dertig jaar lang hofkapelmeester in Dresden. Johann Sebastian Bach hoorde daar een opera van Hasse en sprak minachtend over de aria’s daarin als de ‘aardige liedjes’. Na een korte periode in Wenen keerde Hasse uiteindelijk samen met Bordoni terug naar Venetië waar hij de laatste tien jaar van zijn ‘pensioen’ genoot.
Carl Philipp Emanuel Bach
Carl Philipp Emanuel Bach (1714 - 1788), de op een na oudste zoon van Johann Sebastian Bach, kreeg in Leipzig les van zijn vader. Na een rechtenstudie koos hij alsnog voor de muziek. Op zijn vierentwintigste vertrok hij naar Berlijn waar hij een aanstelling kreeg in Sanssouci (Potsdam) als hofmusicus van de aartsconservatieve Frederik II van Pruisen. Met zijn universitaire achtergrond vond hij echter aansluiting
Biografieën
bij intellectuele kringen. De ‘maandagclub’, bestaande uit filosofen, schrijvers en musici, werd zijn vriendenkring. De inspirerende gesprekken vormden voor Carl Philipp Emanuel ongetwijfeld een aanmoediging tot zijn artistieke experimenten en hij creëerde een volledig nieuw muzikaal idioom waarin het gevoel en de stemming voortdurend wisselden. Deze stijl werd de ‘empfindsamer Stil’ genoemd. De nadruk op de emoties maakte dat het contrapunt – zo essentieel in de muziek van zijn vader – voor hem niet meer het hoogste doel was. In 1767 verhuisde Emanuel vanuit Berlijn naar Hamburg waar hij cantor was van het Johanneum (de latijnse school) en muziekdirecteur van de vijf belangrijkste kerken in Hamburg.
Michael Haydn
Michael Haydn (1737 1806), de vijf jaar jongere broer van Joseph Haydn, begon evenals zijn broer als koorknaap in de kathedraal in Wenen. Op de koorschool kreeg hij een brede opleiding met onder andere zang, toetseninstrumenten en viool.
de familie Mozart, en hoewel de Mozarts roddelden over Michaels drankgebruik en de schulden die hij maakte, hadden zij hem als musicus en vooral als ‘contrapuntist’ hoog zitten. De bijna twintig jaar jongere Wolfgang componeerde zijn twee duo’s voor viool en altviool voor Michael, en Wolfgangs laatste werk, zijn Requiem, lijkt in veel opzichten op de dodenmis die Michael in 1771 voor de overleden aartsbisschop Sigismund had gecomponeerd. Michael Haydn bleef zijn leven lang in Salzburg wonen en werd daar vooral bekend met zijn kerkmuziek. Maar de lijst van seculiere muziek die hij schreef, de symfonieën en de kamermuziek, is ook omvangrijk. De finale van zijn Symfonie in C uit 1788 stond model voor de finale van Mozarts laatste symfonie, de ‘Jupiter symfonie’, in hetzelfde jaar ontstaan.
Na het ‘breken’ van zijn stem werd hij op zijn vijfentwintigste aangesteld als hofmusicus bij de aartsbisschop van Salzburg; later werd hij ook organist van de kathedraal. In Salzburg raakte hij goed bevriend met 7
Biografieën
Felix Mendelssohn
Felix Mendelssohn (1809 1847) groeide op in Berlijn in een geassimileerde, rijke joodse bankiersfamilie. Zijn talenten en die van zijn lievelingszusje Fanny werden tot bloei gebracht door zeer goede privéleraren. Felix en zijn zus kregen les van onder anderen Carl Zelter en Ludwig Heyse. De muziek was diepgeworteld in de familie. Zo was de zus van Mendelssohns grootmoeder nog leerling geweest van Carl Philipp Emanuel Bach. Felix’ vroege 8
composities, zoals de dertien strijkerssymfonieën (182123) en het Vioolconcert in d (1822), werden meteen in huiselijke kring uitgevoerd tijdens de ‘Sonntagsmusiken’. Hiervoor nodigde vader Abraham musici uit van de Berlijnse hofkapel. De minder bekende jeugdwerken vormden een aanloop tot de stroom van beroemde werken zoals het Oktett (1825), de Midzomernachtsdroommuziek (1826) en de vier ‘volwassen’ symfonieën.
Biografieën
Uitvoerenden Alina Ibragimova Viool De Russische violiste Alina Ibragimova (1985), dochter van twee musici, studeerde vanaf haar vijfde aan de Gnessin school in Moskou en trad op vanaf haar zesde. Later verhuisde de familie naar Londen en studeerde zij aan de Yehudi Menuhin school in Surrey en aan de Londense Guildhall bij Gordan Nikolitch. Ibragimova verwierf zich een breed muzikaal spectrum, want zij houdt van uitdagingen op ieder gebied. Met haar belangstelling voor de oude muziekpraktijk bouwde zij ruime ervaring op, maar zij speelt ook klassiek, romantisch, twintigsteeeuws en nieuw repertoire. Als aanvoerend violist leidde zij het op oude instrumenten spelende orkest The Academy of Ancient Music. Samen met pianist Cédric Tiberghien speelde zij alle Beethoven-sonates in de
foto: Eva Vermandel
Londense Wigmore Hall en voor Hyperion Records maakte zij opnamen van de werken voor viool van Karl Amadeus Hartmann, Eugène Ysaÿe, Nikolai Roslavets en van Karol Szymanowski. Ibragimova heeft niet alleen een belangrijke solocarrière
opgebouwd, maar zij treedt bovendien sinds 2005 op met haar eigen strijkkwartet ensemble: het Chiaroscuro Quartet. Alina Ibragimova speelt op een Andrea Amati viool uit 1570 uitgeleend door Jumpstart Jr. Foundation. 9
Biografieën
Federico Guglielmo Concertmeester
Federico Guglielmo (1968) werd geboren in Padua. Hij studeerde viool aan het Conservatorium in Venetië. Ook al was hij nog jong, hij was gelijk meer dan tien jaar gastsolist/ concertmeester. Zo vervulde hij deze rol bij de Orchestra Sinfonica Nazionale Della RAI van Rome en Turijn, het Orchestra del Teatro in Venetië en het Orquestra Filarmonica de Gran Canaria in Las Palmas. De 10
laatste jaren concentreerde hij zich meer op spelen en dirigeren, ook voor opera. Hij dirigeerde de wereldpremière van Il Finto Turco van Niccolò Piccinni in het Teatro Olimpico in Vicenza en de eerste opera van Antonio Vivaldi, Ottone in Villa. Met het ensemble ensemble L'Arte dell'Arco, dat hij in 1995 samen met zijn vader oprichtte, trad hij op op grote Europese festivals en nam hij meer dan honderd cd's op. Guglielmo gaf cursussen barokviool in Italië, Brazilië, Japan en Australië. Naast solouitvoeringen, gericht op de historische muziekpraktijk, heeft hij ook een passie voor kamermuziek en nam hij onder andere Mendelssohns Octet en Sextet op en pianotrio's van Brahms.
Il Pomo d’Oro De leden van het internationale ensemble Il Pomo d’Oro, opgericht in 2012, spelen op historische instrumenten en werken vaak samen met de Russische dirigent Maxim Emelyanychev.
De kern van hun programmering is de barokopera en hun naam is dan ook ontleend aan een zeventiende-eeuwse opera van Antonio Cesti, gecomponeerd voor het huwelijk van keizer Leopold I van Oostenrijk met een Spaanse prinses. De feestelijkheden rond deze trouwpartij waren van een ongekende pracht; zo exuberant en feestelijk wil dit ensemble hun uitvoeringen ook laten klinken. Niet alleen opera maar ook instrumentale muziek staat op hun programma, waarbij de virtuoze kant van het barokrepertoire niet uit de weg wordt gegaan. Het ensemble werkte samen met solisten als Joyce DiDonato, Ann Hallenberg, en dirigenten zoals Maxim Emelyanychev en Stefano Montanari. Verschillende van hun opnamen kregen onderscheidingen, onder andere die van Handelopera’s en cd’s met soloconcerten uit de barok en de vroeg klassieke tijd. Tekst biografieën: Katja Reichenfeld
BiografieĂŤn
Viool Edson Scheid De Andrade Anna Melkonyan Simone Pirri Fotini Vovoni Barbara Altobello Mayah Kadish Mauro Spinazze
Cello Catherine Jones Leonhard Bartussek Contrabas RĂźdiger Kurz Klavecimbel Federica Bianchi
Altviool Giulio D'Alessio Luca Rizzello 11
Verwacht
Serie Oude Muziek Vr 13 dec 2017 Grote Zaal 19.00 uur College 20.15 uur Concert
Ensemble Correspondances Pastorale de Noël + COLLEGE De kerstpastorales die de Franse componist Marc-Antoine Charpentier (1643-1704) schreef voor de Franse hertogin Maria de Guise, behoren tot de kerstmuziek die het Weihnachtsoratorium van Bach naar de kroon kan steken. De Franse klavecinist en organist Sébastien Daucé – ‘een van de nieuwe smaakmakers in de oude muziek’ aldus NRC – en zijn Ensemble Correspondances, breekt in dit concert een lans voor deze meesterlijke kerstmuziek. De Franse barokcomponist Marc-Antoine Charpentier was een tijdgenoot van JeanBaptiste Lully. Waar Lully het juk van hofcomponist droeg, had Charpentier veel vrijheid. Hij werd ondersteund door zijn beschermvrouw, de hertogin van Guise, en kon naar hartenlust experimenteren. Vooral in de pastorales en andere kerstmuziek die hij voor de hertogin schreef. Volgens velen, zijn grootste pleitbezorger Sébastien Daucé voorop, maakt dat zijn werk interessanter dan dat van Lully. Programma: Marc-Antoine Charpentier Pastorale sur la naissance de notre Seigneur Jésus Christ / Grandes Antiennes O de l'Avent Voorafgaand aan het concert geeft Xavier Vandamme een college met als onderwerp: Versailles en de kunsten als politieke strategie. 12
Sébastien Daucé
Verwacht
Serie Kamerorkesten Vr 9 feb 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Nederlands Kamerorkest + Gordan Nikolic Stravinsky strings, Weill winds Wat is mooier: sonore strijkers of kleurrijke blazers? In dit concert komen beide schakeringen fraai aan bod. Stravinsky laat in zijn Concerto in D en Apollon musagète zijn liefde voor strijkers horen. Kurt Weill kiest in zijn Vioolconcert, gespeeld door de leider van het Nederlands Kamerorkest en topviolist Gordan Nikolić, voor een bont gezelschap aan blazers dat de solist begeleidt. Fris en vrolijk is Stravinsky’s Concerto in D waarin hij de klankmogelijkheden van de strijkers ten volle uitbuit. Apollon musagète daarentegen is heerlijk dromerige en elegante balletmuziek, in een idioom van de meesters uit de Franse barok. Het Vioolconcert is een weinig gehoord werk van Kurt Weill – beroemd om zijn vlammende theatermuziek – met subtiele klassieke invloeden en een zweem van Stravinsky.
Gordan Nikolic foto: Ronald Knapp
Programma: Kurt Weill Vioolconcert / Igor Stravinsky Concerto in D / Apollon musagète
13
Verwacht
November do 9 nov / 20.15 uur Ives Ensemble Kreupele symmetrie vr 10 nov / 20.15 uur Cello Biënnale Amsterdam 2018 Sneak Preview za 11 nov / 20.15 uur Leif Ove Andsnes Idyll und Abgrund zo 12 nov / 15.00 uur Nederlandse Bachvereniging Jephte & Mirjams Siegesgesang zo 12 nov / 20.15 uur Taksim Trio Ahi di 14 nov / 20.15 uur Kayhan Kalhor + Ali Bahrami Fard Koerdische en Perzische composities 14
wo 15 nov / 20.00 uur / Paradiso Muziekgebouw aan ’t IJ presenteert: Nederlands Blazers Ensemble Oost West Thuis niet Best
wo 15 nov / 20.15 uur graindelavoix Cipriano de Rore: portrait of the artist as a starved dog do 16 nov / 20.15 uur Lunchconcert Ism Conservatorium van Amsterdam do 16 nov / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Slagwerk Den Haag + Lucas en Arthur Jussen Snaren, toetsen en stokken
Strijkkwartet Marathon vr 17 t/m zon 19 nov Quatuor Diotima Beethoven / Schönberg / Boulez In vier concerten combineert het wereldberoemde Quatuor Diotima een strijkkwartet van Beethoven, Schönberg en Boulez. In deze context klinkt de muziek van deze drie grote vernieuwers als nooit tevoren.
di 21 nov / 19.00 uur David Broza + Mira Awad East Jerusalem West Jerusalem wo 22 nov / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Slagwerk Den Haag + Lucas en Arthur Jussen Snaren, toetsen en stokken do 23 nov / 20.15 uur Ensemble Musikfabrik Premièreprogramma vr 24 nov / 12.30 uur Symfonieorkest Conservatorium van Amsterdam Lunchconcert
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15