Wo 10 jan 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Grote Zangers
Christopher Maltman + Joseph Middleton The Soldier – from Severn to Somme Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Grote Zangers Wo 10 jan 2018 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur
Christopher Maltman + Joseph Middleton The Soldier – from Severn to Somme Christopher Maltman bariton Joseph Middleton piano
ca. 35 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
VOORPROGRAMMA Grote Zaal 19.30 - 19.45 uur Maari Ernits sopraan Luba Podgayskaya piano Pjotr Tsjaikovski (1840 - 1893) Serenade Zabyt’ tak skoro (Zo snel vergeten) Net, tolko tot, kto znal (Enkel het eenzaam hart) uit Zeven romances: ·· Ja li v pole da ne travushka byla (Was ik niet een grassprietje) ·· Den li tsarit (Of het nu dag is)
Dit concert wordt live uitgezonden door Omroep MAX op NPO Radio 4
2
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
Programma
HOME
BATTLE
George Butterworth (1885 - 1916) Loveliest of trees
Modest Moesorgski (1893 - 1881) Commander in Chief
Ivor Gurney (1890 - 1937) Black Stitchel
Ivor Gurney In Flanders
Arthur Somervell (1863 - 1937) On the Idle Hill of Summer
Arthur Somervell Think no more Lad
George Butterworth Look not in my eyes
Robert Schumann (1810 - 1856) Die beiden Grenadiere
Gustav Mahler (1860 - 1911) Wo die schönen Trompeten blasen
Hugo Wolf (1860 - 1903) Der Tambour
JOURNEY
Robert Schumann Der Soldat
Gabriel Fauré (1845 - 1924) Les Berceaux
EPITAPH
Charles Ives (1874 - 1954) He is There
Gerald Finzi (1901 - 1956) Channel Firing
Arthur Somervell White in the Moon
Arthur Somervell Into my heart an air that kills
Ivor Gurney Severn Meadows
George Butterworth Uit Six Songs from A Shropshire Lad ·· When I was one and twenty ·· The lads in their hundreds ·· Is my team ploughing
Gustav Mahler Revelge Pauze
Francis Poulenc (1899 - 1963) Lune d’Avril
3
Welkom Welkom bij het eerste concert van Grote Zangers in 2018. In tegenstelling tot de voorbije feestdagen heeft dit concert een minder vrolijk onderwerp: het lijden van een soldaat in de oorlog. Christopher Maltman stelde dit programma samen in het kader van de 100-jarige herdenking van het einde van de Eerste Wereldoorlog. Ik had het geluk Christopher Maltman vaak te horen bij de concerten van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Chefdirigent Yannick Neget-Séguin – tevens aankomend muzikaal directeur van de Metropolitan Opera in New York – heeft het voorrecht de solisten zelf te mogen uitkiezen en had Christopher Maltman hoog staan op zijn lijstje van favoriete baritons. Wat me elke keer opnieuw opviel was Maltmans fenomenale techniek. Natuurlijk zijn er meer zangers met een geweldige techniek, maar zelfs onder goden is er baas boven baas. Bij hem ontwaarde ik een ogenschijnlijk zo groot gemak van zingen dat hij de indruk wekt dat zoiets als techniek helemaal niet bestaat. Alsof zingen net zo vanzelf gaat als een ander mens spreekt. De carrière van Maltman kende een daverend startschot: begin deze eeuw debuteerde hij als Don Giovanni op de Salzburger Festspiele. Een nieuwe ‘Don’ was geboren: eensgezind besloten de grote operagezelschappen dat hij de ideale vertolker was. Honderden malen zong hij de titelrol, in New York, Londen, München en Beijing. Vervolgens besloot onze Nationale Opera vorig jaar de opera Wozzeck van Alban Berg te doen. De zoektocht naar de titelrol is een proces dat maanden duurt. De zanger moet natuurlijk een prachtige stem hebben maar ook het duivelslastige ‘Sprechgesang’ aankunnen, een soort mengeling tussen spreken en zingen. Alleen een bariton met een fenomenale techniek kan dat, anders is 4
de stem al na 10 minuten op. Daarbij is dit bij uitstek een rol waarin de zelfexpressie maximaal is; de luisteraar kijkt als het ware in de ziel van Wozzeck. De Nationale Opera kwam uit bij Christopher Maltman en dat verklaart direct waarom hij zo’n geweldige liedzanger is en vanavond debuteert bij Grote Zangers: de criteria voor een goede Wozzeck zijn dezelfde om een recital tot een succes te maken. Mooi zingen is prachtig, maar de Grote Zanger onderscheidt zich door zelfexpressie en omgang met tekst. Alleen zo kan liedkunst zich in haar volle glorie openbaren. Ik wens u een mooi concert en hoop u vaak te zien en begroeten bij de Grote Zangers in het nieuwe jaar! Theo van den Bogaard Stichting Grote Zangers De serie Grote Zangers wordt georganiseerd i.s.m. Muziekgebouw aan ’t IJ
Toelichting Het klinkt merkwaardig maar velen dachten er toen zo over. Dit wordt iets groots! Dit wordt iets geweldigs! Hier wil je bij zijn! ‘Wir fahren in den frischen fröhlichen Krieg hinein. Op weg naar een vrolijke nieuwe oorlog,’ zoals de leus van de jongeren luidde. We schrijven 1914. Het schot in Sarajevo is gevallen, de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand is op 28 juni vermoord door een Servische nationalist. Een muil vol geweld gaat open; smeulende conflicten laaien op. Het is onvermijdelijk: oorlog. Men noemde hem De Grote Oorlog en alle grote machten raakten erin betrokken. Aan de ene kant de centralen (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Turkije), aan de andere de geallieerden (Engeland, Frankrijk, Rusland en in later stadium de Verenigde Staten). Rivaliteit en wederzijds wantrouwen tussen de mogendheden waren de achtergrond. Frankrijk wilde zijn nederlaag vergelden tegen Duitsland in 1870; Oostenrijk-Hongarije was bang voor de invloed van het panslavisme; Engeland zag Duitsland een geduchte concurrent worden in de kolonies en op maritiem en commercieel vlak; Duitsland wilde een nieuwe oorlog benutten om de dominante macht van Europa te worden. ‘Mijn pogingen hem te weerhouden waren allemaal vergeefs,’ noteerde de Duitse kunstenares Käthe Kollwitz in augustus 1914 in haar dagboek. Haar 18-jarige zoon Peter moest en zou naar het front. Hij viel al enkele weken later. Wat men dacht in een paar maanden te zullen beslechten, liep uit op vier jaar strijd. Want al snel stootten de geallieerden en Duitsland op elkaar en liepen vast in de loopgraven in Noord-Frankrijk. Voor een paar kilometer terreinwinst vielen soms honderdduizenden doden. ‘Van het westelijk front geen nieuws,’ schreef sarcastisch de Duitse schrijver Erich Maria
Remarque in zijn gelijknamige roman. Nadat in 1917 Rusland en de Verenigde Staten zich in de verstarde situatie gingen mengen, kwam er eindelijk beweging en in november 1918 kon de Vrede van Versailles worden getekend. 8,5 miljoen doden had de oorlog gekost. Weinig ‘frisch und fröhlich’.
In de Eerste Wereldoorlog viel weinig heldhaftigs te beleven Over wat deze strijd met de mens deed, gaat dit met zorg samengestelde liedrecital. Dat er weinig heldhaftigs aan te beleven viel, dat roem en eer neerkwamen op ziekte, infecties, ondervoeding, pijn, angst, gruwelijke verveling met vaak de dood als slotakkoord, mochten vooral de jongeren ervaren die onder de wapenen werden geroepen of uit eigen beweging op mars gingen. Onder hen zeer talentvolle lieden, zoals de Britse componisten George Butterworth en Ivor Gurney. Butterworth werd op 5 augustus 1916 aan de Somme in Noord-Frankrijk door een kogel aan het hoofd geraakt; je mag zijn naam bewonderen op het Brits-Franse oorlogsmonument te Thiepval. Gurney – zo eentje die zich bij ‘presenteer geweer’ en ‘geef acht’ de 5
Toelichting
meest romantische voorstellingen had gemaakt – liep een gasvergiftiging op. Hij zou de oorlog overleven – in ziekenhuizen en psychiatrische instellingen. From Severn to Somme is de titel van een door Gurney in 1916 aan het front geschreven dichtbundel. Maltman en Middleton maakten hem tot vlag van hun recital. De Severn is Engelands langste rivier, omzoomd door mythen, dromen, nostalgie. De Somme was iets heel anders; ook een rivier, maar met meer bloed dan water tussen zijn oevers. De muziek van de Engelsen Butterworth, Gurney en Somervell vormt vandaag de rode draad. Maar om aan te geven dat oorlog nooit iets is van één land, dat niet slechts in één land de jonge zonen sneuvelden en de achtergeblevenen onmachtig huilden en begroeven, wordt het breder getrokken. Ook Duitsers, Fransen, Russen, Amerikanen deelden in de strijd, leden aan de strijd. We luisteren ook naar Schumann en Wolf, naar Mahler, naar Fauré en Poulenc, naar Moessorgski en Charles Ives. HOME Voor er oorlog was, was er vrede. Maltman en Middleton laten deze contrastwerking niet onbenut. Voor je aan de zware tocht begon was je nog thuis. Daar las je, tenminste als Brit, misschien wel A Shropshire Lad. Geen intellectueel tussen 1910 en 1925, aldus George Orwell, die niet in de ban was van deze studentenpoëzie. Het bundeltje dat Alfred Edward Housman in 1896 deed verschijnen, wist in de jaren rond de Eerste Wereldoorlog elk jaar weer zo’n 13000 nieuwe vrienden te vinden. 6
A Shropshire Lad beschrijft het Edwardiaanse Engeland op z’n mooist: het graafschap Shropshire in de WestMidlands met groene heuvels, lieflijke dalen, heggetjes, slingerende weggetjes, bossen, bloemen en dieren. De dichter legde hierin zijn liefde neer, een ode aan het Engelse platteland, geïdealiseerd, een ‘land’ dat misschien niet eens echt zo heeft bestaan. ‘Het boek was onuitputtelijk; het hart van de schrijver scheen ons zo warm,’ aldus E.M. Forster. In diens roman A Room with a View uit 1907 laat hij zijn meest sympathieke personages, de ruimdenkende vader en zoon Emerson, eruit citeren. De kleinburgerlijke, ‘koude’ dominee Mr Beebe daarentegen zegt wanneer hij het bij de Emersons op de trap ziet liggen: ‘A Shropshire Lad? Never heard of.’ A Shropshire Lad werd ook bij Britse componisten mateloos populair. Welgeteld zijn er intussen 160 die gedichten eruit op muziek zetten. Houston vond dat allemaal prima: ‘Ik geef elke componist mijn zegen om zich op de een of andere manier onsterfelijk te maken.’ De eerste was in 1904 Arthur Somervell, terwijl de zes zettingen van Butterworth uit 1911 de bekendste werden. Somervells On the idle hill of summer is al even nostalgie-doorstoofd als Butterworths Loveliest of trees. (Gurney’s Black Stitchel over de heuvel met die naam in Northumberland, is niet uit A Shropshire Lad maar op tekst van zijn vriend Wilfrid Wilson Gibson). In totaal klinken vandaag negen Shropshire-liederen. Ze duiken op in elk blokje, of het nu Home, Journey, Battle of Epitaph heet.
Toelichting
Want A Shropshire Lad heeft vele lagen. Het is niet louter lieflijke natuurpoëzie; ongelukkige liefdes spelen ook een rol (de homoseksuele Housman deed er in die Oscar Wilde-tijden verstandig aan zijn gevoelens alleen in zijn poëzie te uiten, en dan nog zeer verhuld). En, belangrijker voor vandaag, bespiegelingen over (on)sterfelijkheid en de vergankelijkheid van het bestaan. Dan zijn er ook nog militaire accenten. Housman was gefascineerd door het soldatendom sinds hij als kind in Londen de Guards had gezien. Bovendien bewonderde deze wat vrouwelijke man het stoere van soldaten en oorlog. Ook hij dus… Vele Britse soldaten hadden Housmans gedichten op zak.
In A Shropshire Lad bespiegelt Housman de vergankelijkheid van het bestaan Deze militaire en meer trieste aspecten komen straks aan bod. Op dit moment gaat er alleen dreiging uit van Gustav Mahler. In zijn jeugd hoorde hij in zijn geboortedorp, het Boheemse garnizoensplaatsje Kaliste, veel marsmuziek; hieruit putte hij inspiratie voor onder andere Wo die schönen Trompeten blasen. Luguber-kale trompetsignalen vormen de ruggengraat van de zangmelodie. Het lied gaat over een dode soldaat die ’s nachts aan het raam van zijn geliefde verschijnt en haar mee wil nemen naar zijn graf. Een soort omgekeerd Orpheus-verhaal.
JOURNEY Nu moet de Britse soldaat op pad. Gewiegd door de golven gaat hij het Kanaal over, Frankrijks kusten lokken bij monde van Les berceaux (De wiegjes) van Gabriel Fauré. Andere klanken, uitdagend, ronkend trompetgeschal, in He is There van de Amerikaan Ives. ‘He’ is de Oorlog. We schrijven 1917; de oorlog is al drie jaar bezig maar Amerika heeft nog even afgewacht. Zelf pacifist, stond Ives op één lijn met Woodrow Wilson, de Democratische president die zijn strijd om het Witte Huis had gewonnen met de slogan ‘He Who Kept Us Out of War’. Maar in april ‘17 is het zover; de eerste Yankees zetten in Europa voet aan wal. Ives, nog geen maand na de Amerikaanse toetreding, respondeert met dit quasi chauvinistische lied waarin hij Marching through Georgia, Yankee Doodle, The star-spangled banner én La Marseillaise briljant door elkaar mixt. De dan 27-jarige Ivor Gurney is dan al enige tijd aan de Somme gelegerd. De lol is er allang af. Hij dicht er, kruipend door de modder van de loopgraven From Severn to Somme en componeert op eigen tekst het lied Severn Meadows. Is het uit heimwee, dat hij aan zijn vaderland denkt en aan de lieflijke, door weiden omzoomde Severn? En Somervell peinst ‘In the moon the long road lies, that leads me from my love.’ Dat oorlog geen feest is, wist ook Mahler al zonder dat hij er één had hoeven meemaken: Revelge. ‘Des morgens zwischen drei’n und vieren’ trommelt de dode tamboer zijn gevallen 7
Toelichting
kameraden wakker en trekt samen met dit leger der doden naar het ouderlijk huis van zijn geliefde. BATTLE Nu dan: ten strijde! Maltman en Middleton kiezen vooral voor componisten uit een andere tijd om dit uit te beelden. ‘Klein duifje, mijn zojuist gecomponeerde Veldmaarschalk neem ik mee als ik binnenkort bij je langskom; onder jouw warme vleugels zullen we zien wat voor soort van ding dit nu weer is.’ Het klinkt teder genoeg en daardoor was zijn vriendin Ludmila Sjestakova, aan wie Moesorgski dit op een junidag in 1877 schreef, waarschijnlijk slecht voorbereid op de werkelijke aard van zijn jongste geesteskind. De veldmaarschalk is een hallucinerend visioen van de Dood, waarover hij zich kennelijk niet anders dan in ironische bewoordingen kon uitlaten. Op het slagveld danst de Dood in het rond; hij stampt de aarde flink aan zodat de gevallenen nooit meer zullen opstaan. Robert Schumann gaat in Die beiden Grenadiere (1840) terug naar de tijden van Napoleon. Twee tijdens de veldtocht in Rusland gevangengenomen Franse soldaten krijgen hun vrijheid terug. Ze horen dat nu Napoleon zelf gevangen is genomen. De ene keert terug naar zijn familie, de andere wil het liefst dood en begraven zijn om weer te herrijzen wanneer Napoleon hem nodig mocht hebben voor zijn volgende krijgstocht. De muziek – een treurmars – toont het nodige demonisch-ironische 8
gegrijns. Kanongebulder in de verte en een belachelijk gemaakte Marseillaise (vergelijk Ives) laten de waanzin van de oorlog horen. Overigens had Schumann in zijn jonge jaren nog enthousiasme gekoesterd voor de Franse geweldenaar: ‘Wie anders zou ooit onze Europese Augiasstal bevrijden van dat hele paap- en pausdom? […] De verrukkelijke Napoleon is ermee begonnen – maar kon zijn karwei niet afmaken.’ In Der Soldat op tekst van de Deense sprookjesschrijver Hans Christian Andersen heeft het lot twee vrienden op tragische wijze gescheiden. De één staat geblinddoekt voor het peloton; de ander, van de tegenpartij, moet op hem vuren. Het besluiteloze naspel suggereert dat het lijden van de schutter oneindig veel groter zal zijn dan dat van de overledene. Hugo Wolf zorgt voor die ene zeldzame komische noot op dit programma. Zijn brave tamboer zou willen dat zijn moeder kon ‘hexen’, zodat ze hem heerlijkheden als worst, zuurkool en Bourgondische wijn kon voortoveren, maar vervalt in gejammer wanneer hij aan zijn verre onbereikbare liefje moet denken. Met In Flanders van Gurney keren we terug naar de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog; zoals in Severn Meadows verlangt hij naar huis. En Somervells Think no more lad vertoont een van de meer trieste gedichten uit A Shropshire Lad. EPITAPH De gedichten uit Housmans bundel staan ook weer centraal in het afsluitende blokje Epitaph – grafschrift. De oorlog is gestreden. Maar nog niet ten volle geleden.
Toelichting
Nu moeten de wonden gelikt, de tranen gestild om ‘the lads that will die in their glory and never be old,’ zoals de laatste regel luidt van Butterworths The lads in their hundreds. Hij was een van hen toen hij op 30-jarige leeftijd in Noord-Frankrijk viel. Had hij zijn vroege dood soms voorzien toen hij dit lied in 1911 schreef? Oorlog – helaas van alle tijden. Kort na de Tweede Wereldoorlog schreef de Engelsman Gerard Finzi Channel Firing. Thomas Hardy’s gedicht over donker fatalisme, vergankelijkheid en het leed dat de mens zijn medemens steeds weer aandoet, is het thema van dit grootschalige lied uit de cyclus Before and after Summer uit 1949. Een troostend wiegelied tot slot. Lune d’avril was in 1960 nagenoeg het laatste lied van de Fransman Poulenc. Het is het slot van zijn korte cyclus La courte paille over een moeder die haar kind wiegt. De cyclus switcht tussen lakse overgave en scherpe overprikkeldheid – al naar gelang Poulenc op het moment van componeren tranquillizers had ingenomen of niet. In Lune d‘avril droomt de moeder van de vrede, van ‘het land waar vreugde is en licht, en waar, zonnig van de sleutelbloemen, alle wapens zijn vernietigd.’ Tekst toelichting: Stephen Westra
9
Liedteksten HOME George Butterworth Loveliest of trees Tekst: Alfred Edward Housman (1859 - 1936)
De kersenboom, de lieflijkste boom van alle, draagt wit voor de paastijd. Van mijn zeventig jaar komen twintig niet meer terug. Over de velden die ik ga zal ik vijftig lentes de kersenboom besneeuwd zien. Loveliest of trees, the cherry now Is hung with bloom along the bough, And stands about the woodland ride Wearing white for Eastertide. Now, of my threescore years and ten, Twenty will not come again, And take from seventy springs a score, It only leaves me fifty more. And since to look at things in bloom Fifty springs are little room, About the woodlands I will go To see the cherry hung with snow.
Ivor Gurney Black Stitchel Tekst: Wilfrid Wilson Gibson (1878 - 1962)
Toen ik op Black Stitchel lag te rusten en de wind uit het zuiden kwam, dacht ik aan al de lachjes uit de mond van mijn geliefde. De wind kwam uit het westen en ik dacht aan de stilte van mijn geliefdes borst. De wind kwam uit het noorden en ik dacht aan landen zwart van woede. De wind kwam uit het oosten en ik kon niet anders dan medelijden hebben met mens en dier. As I was lying on Black Stitchel The wind was blowing from the South And I was thinking of the laughters Of my love’s mouth. As I was lying on Black Stitchel The wind was blowing from the West: And I was thinking of the quiet Of my love’s breast. As I was lying on Black Stitchel The wind was blowing from the North And I was thinking of the countries Black with wrath. As I was lying on Black Stitchel The wind was blowing from the East: And I could think no more for pity Of man and beast.
10
Liedteksten
Arthur Somervell
George Butterworth
On the Idle Hill of Summer
Look not in my eyes
Tekst: Alfred Edward Housman
Tekst: Alfred Edward Housman
Op de zomerse heuvel hoorde ik in de verte een drummer. Op alle wegen lopen soldaten, op weg om te sterven. Op de velden in het oosten en westen bleken de botten van kameraden die nooit weer terugkomen. De manschappen lopen achter trompet en fluit aan: vrouwen vervelen mij, ik zal overwinnen.
Kijk niet in mijn ogen, uit angst dat ze het ware zicht weerspiegelen. Waarom zal je net als ik omkomen? Kijk niet in mijn ogen. Ik hoorde een verhaal van een Griekse jongen, die nooit wegkeek. In de lente stond tussen het bloeiende gras een gele narcis, geen Griekse jongen.
On the idle hill of summer, Sleepy with the flow of streams, Far I hear the steady drummer Drumming like a noise in dreams.
Look not in my eyes, for fear They mirror true the sight I see, And there you find your face too clear And love it and be lost like me. One the long nights through must lie Spent in star-defeated sighs, But why should you as well as I Perish? Gaze not in my eyes.
Far and near and low and louder, On the roads of earth go by, Dear to friends and food for powder, Soldiers marching, all to die. East and west on fields forgotten Bleach the bones of comrades slain, Lovely lads and dead and rotten; None that go return again. Far the calling bugles hollo, High the screaming fife replies, Gay the files of scarlet follow: Woman bore me, I will rise.
A Grecian lad, as I hear tell, One that many loved in vain, Looked into a forest well And never looked away again. There, when the turf in springtime flowers, With downward eye and gazes sad, Stands amid the glancing showers A jonquil, not a Grecian lad.
11
Liedteksten
Gustav Mahler Wo die schönen Trompeten blasen
Ich zieh in Krieg auf grüner Heid, Die grüne Heide, die ist so weit. Allwo dort die schönen Trompeten blasen, Da ist mein Haus, von grünem Rasen.
Tekst: uit Des Knaben Wunderhorn
Buiten klopt jouw allerliefste aan. Sta op en laat me binnen! Het meisje staat op en heet hem welkom. Ze reikt hem de sneeuwwitte hand; in de verte zong de nachtegaal en ze huilde. Huil niet, mijn liefste. Binnen het jaar ben je van mij. Ik ga oorlog voeren op de groene wijde heide waar de trompetten schallen. Daar is mijn huis. Wer ist denn draußen und wer klopfet an, Der mich so leise, so leise wecken kann? Das ist der Herzallerliebste dein, Steh auf und laß mich zu dir ein! Was soll ich hier nun länger stehn? Ich seh die Morgenröt aufgehn, Die Morgenröt, zwei helle Stern, Bei meinem Schatz, da wär ich gern, bei meiner Herzallerliebsten. Das Mädchen stand auf und ließ ihn ein; Sie heißt ihn auch wilkommen sein. Willkommen, lieber Knabe mein, So lang hast du gestanden! Sie reicht ihm auch die schneeweiße Hand. Von ferne sang die Nachtigall Das Mädchen fing zu weinen an. Ach weine nicht, du Liebste mein, Aufs Jahr sollst du mein eigen sein. Mein Eigen sollst du werden gewiß, Wie’s keine sonst auf Erden ist. O Lieb auf grüner Erden. 12
JOURNEY Gabriel Fauré Les Berceaux Tekst: René-François Sully-Prudhomme (1839 - 1907)
Langs de kade letten de grote schepen niet op de wiegjes die de vrouwen schommelen. Maar de dag van het afscheid komt als de vrouwen huilen en de mannen nieuwsgierig zijn naar de horizons. Dan zullen de grote schepen, als de haven uit het zicht verdwijnt, voelen dat ze worden tegengehouden door de geest van de verre wiegjes. Le long du Quai, les grands vaisseaux, Que la houle incline en silence, Ne prennent pas garde aux berceaux, Que la main des femmes balance. Mais viendra le jour des adieux, Car il faut que les femmes pleurent, Et que les hommes curieux Tentent les horizons qui leurrent! Et ce jour-là les grands vaisseaux, Fuyant le port qui diminue, Sentent leur masse retenue Par l’âme des lointains berceaux.
Liedteksten
Charles Ives He is There Tekst: John McCrae (1872 - 1918)
Vijftien jaar geleden marcheerde een kleine yankee naast zijn grootvader in de parade van Decoration Day. ‘Hiep hiep hoera’ klonk het, net als op het oude kampveld. Die jongen zeilde over de oceaan en vocht voor het goede, en was erbij toen de geallieerden de krijgsheren versloegen. De wereld schreeuwde een strijdkreet van vrijheid op een nieuw kampveld. Vijftien jaar geleden hoorde een kleine yankee met een Duitse naam het verhaal van ‘48 en waarom zijn grootvader bij Uncle Sam ging. ‘Hiep hiep hoera, dit is de dag’. Die jongen zeilde over de oceaan. Onze yankee-jongen is zich altijd bewust van het doel van zijn land, vrijheid voor allen. ‘Hiep hiep hoera’ is alles wat hij kan zeggen als hij marcheert naar het front van Vlaanderen. Fifteen years ago today A little Yankee, little yankee boy Marched beside his granddaddy In the decoration day parade. The village band would play those old war tunes, and the G. A. R. would shout, ‘Hip Hip Hooray!’ in the same old way, As it sounded on the old camp ground.
He is there, he is there, he is there; As the Allies beat up all the warlords! He’ll be there, he’ll be there, and then the world will shout the Battle-cry of Freedom Tenting on a new camp ground. For it’s rally round the Flag boys Rally once again, Shouting the battle cry of Freedom. Fifteen years ago today A little Yankee, with a German name Heard the tale of “forty-eight” Why his Granddaddy joined Uncle Sam, His fathers fought that medieval stuff and he will fight it now; ‘Hip Hip Hooray! this is the day’, When he’ll finish up that aged job. That boy has sailed o’er the ocean... There’s a time in ev’ry life, When it’s do or die, and our yankee boy Does his bit that we may live, In a world where all may have a “say.” He’s conscious always of his country’s aim which is Liberty for all, ‘Hip Hip Hooray!’ is all he’ll say, As he marches to the Flanders front. That boy has sailed o’er the ocean...
That boy has sailed o’er the ocean, He is there, he is there, he is there. He’s fighting for the right, but when it comes to might, 13
Liedteksten
Arthur Somervell
Ivor Gurney
White in the Moon
Severn Meadows
Tekst: Alfred Edward Housman
Tekst: Ivor Gurney
In het maanlicht ligt de lange weg die mij van mijn liefde wegleidt. Mijn voeten in het stof volgen de eindeloze weg. De wereld is rond, blijf doorgaan en de weg zal terugleiden. Maar eerst zal hij ver, ver weg gaan.
Alleen de zwerver kent de gratie van Engeland. Vergeet me niet helemaal, weides van de Severn.
White in the moon the long road lies, The moon stands blank above; White in the moon the long road lies That leads me from my love. Still hangs the hedge without a gust, Still, still the shadows stay: My feet upon the moonlit dust Pursue the ceaseless way. The world is round, so travellers tell, And straight though reach the track, Trudge on, trudge on, ‘twill all be well, The way will guide one back. But ere the circle homeward hies Far, far must it remove: White in the moon the long road lies That leads me from my love.
14
Only the wanderer Knows England’s graces, Or can anew see clear Familiar faces. And who loves joy as he That dwells in shadows? Do not forget me quite, O Severn meadows.
Liedteksten
Gustav Mahler Revelge
‘Ach, Brüder! ihr geht ja an mir vorüber, Als wär’s mit mir vorbei, Tralali, Tralalei, Tralala, Ihr tretet mir zu nah.
Tekst: uit Des Knaben Wunderhorn
In de ochtend tussen drie en vier moeten wij soldaten marcheren. ‘Ach broeder, ik ben beschoten, draag me naar mijn kwartier.’ ‘Ach broeder, ik ben verslagen door de vijand en moet naar de dood marcheren.’ ‘Ach broeder, ik moet wel trommelen; vele broeders liggen als gemaaid.’ Hij slaat de trommel, wekt zijn stille broeders. Ze jagen de vijand schrik aan en staan voor het huis van hun geliefde. In de morgen staan de botten in rij als grafstenen. De trommel vooraan zodat zij hem kan zien. Des Morgens zwischen drein und vieren, Da müssen wir Soldaten marschieren Das Gäßlein auf und ab; Tralali, Tralalei, Tralala, Mein Schätzel sieht herab. ‘Ach Bruder jetzt bin ich geschossen, Die Kugel hat mich schwer getroffen, Trag mich in mein Quartier, Tralali, Tralalei, Tralala, Es ist nicht weit von hier.’
Ich muß wohl meine Trommel rühren, Sonst werde ich mich verlieren; Die Brüder dick gesät, Sie liegen wie gemäht.’ Er schlägt die Trommel auf und nieder, rührt Er wecket seine stillen Brüder, Sie schlagen ihren Feind, Tralali, Tralalei, Tralala, Ein Schrecken schlägt den Feind. Er schlägt die Trommel auf und nieder, Da sind sie vor dem Nachtquartier schon wieder, Ins Gäßlein hell hinaus, Tralali, Tralalei, Tralala, Sie ziehn vor Schätzleins Haus. Des Morgen stehen da die Gebeine In Reih und Glied sie stehn wie Leichensteine, Die Trommel steht voran, Tralali, Tralalei, Tralala, Daß sie ihn sehen kann.
‘Ach Bruder, ich kann dich nicht tragen, Die Feinde haben uns geschlagen, Helf dir der liebe Gott; Tralali, Tralalei, Tralala, Ich muß marschieren bis in Tod.’
15
Liedteksten
BATTLE Modest Moesorgski Commander in Chief Tekst: Arseny Arkad’yevich GolenishchevKutuzov (1848 - 1913)
De strijd is in volle gang, de wapens blinken, rode rivieren vloeien. Als de nacht valt verdwijnen de legers in het donker. Dan, door de maan verlicht, in de glinstering van de witte botten, verschijnt de Dood. Tevreden luisterend naar de schreeuwen en gebeden, rijdt hij rond als een generaal. Hij rijdt de heuvel op en zegt: ‘De strijd is over, de overwinning is aan mij! Het leven bracht jullie ruzie, ik geef jullie vrede. Mensen zullen jullie vergeten, maar ik zal jullie altijd herdenken. Ik heers over jullie om middernacht. Met mijn dans zal ik de vochtige aarde plat trappen, zodat jullie onder de aarde blijven en nooit meer opstaan.’ Grokhochet bitva, bleshchut broni, Orud’ya zhadnïye revut, Begut polki, nesutsya koni, I reki krasnïye tekut. Pïlayet polden’, lyudi b’yutsya! Sklonilos’ solntse, boy sil’ney! Zakat bledneye, no derutsya Vragi vsyo yarostney i zley. I pala noch’ na pole brani; Druzhinï v mrake razoshlis’; Vsyo stikhlo—i v nochnom tumane Stenan’ya k nebu podnyalis’. Togda, ozarena lunoyu, 16
Na boyevom kone, Kostey sverkaya beliznoyu, Yavilas’ smert’! I v tishine, Vnimaya vopli i molitvï, Dovol’stva gordogo polna, Kak polkovodets, mesto butvï Krugom ob’yehala ona; Na kholm podnyavshis’, oglyanulas’, Ostanovilas’… ulïbnulas’… I nad ravninoy boyevoy Pronyossya golos rokovoy: ‘Konchena bitva—ya vsekh pobedila! Vse predo mnoy vï sklonilis’, boytsï. Zhizn’ vas possorila—ya pomirila. Druzhno vstavayte na smotr, mertvetsï! Marshem torzhestvennïm mimo proydite,— Voysko svoyo ya khochu soschitat’. V zemlyu potom svoi kosti slozhite, Sladko ot zhizni v zemle otdïkhat’. Godï nezrimo proydut za godami, V lyudyakh ischeznet i pamyat’ o vas— Ya ne zabudu, i vechno nad vami Pir budu pravit’ v polunochnïy chas! Plyaskoy tyazhyoloyu zemlyu sïruyu Ya pritopchu, chtobï sen’ grobovuyu Kostsi pokinut’ vovek ne mogli, Chtob nikogda vam ne vstat’ iz zemli.’
Liedteksten
Ivor Gurney
Arthur Somervell
In Flanders
Think no more Lad
Tekst: Frederick William Harvey (1888 - 1957)
Tekst: Alfred Edward Housman
Ik heb weer heimwee naar mijn heuvels, waar je de vlakte van de Severn ziet, de Cotswold en de trein naar Malvern. Ik hoor mijn hart huilen. ‘Mijn heuvels weer!’
Denk niet meer, jongen, wees blij. Lege hoofden maken de ruige weg makkelijk begaanbaar. Als jonge harten niet zo slim waren, zouden ze altijd jong blijven. Alleen het denken begraaft jongens.
I’m homesick for my hills again – To see above the Severn plain Unscabbarded against the sky The blue high blade of Cotswold lie; The giant clouds go royally By jagged Malvern with a train Of shadows. Where the land is low Like a huge imprisoning O I hear a heart that’s sound and high, I hear the heart within me cry: ‘I’m homesick for my hills again – Cotswold or Malvern, sun or rain! My hills again!’
Think no more, lad; laugh, be jolly; Why should men make haste to die? Empty heads and tongues a-talking Make the rough road easy walking, And the feather pate of folly Bears the falling sky. Oh, ‘tis jesting, dancing, drinking Spins the heavy world around. If young hearts were not so clever, Oh, they would be young for ever; Think no more; ‘tis only thinking Lays lads underground.
17
Liedteksten
Robert Schumann Die beiden Grenadiere Tekst: Heinrich Heine (1797 - 1856)
Twee grenadiers, in Rusland gevangen, kwamen in het Duitse kamp en hoorden dat Frankrijk had verloren en de Keizer was gevangen. Ze huilden samen en de ene sprak: ‘Het is over, maar ik heb nog vrouw en kind thuis, die niet zonder mij kunnen.’ De andere zei: ‘Wat kan mij vrouw en kind schelen. Mijn Keizer is gevangen. Als ik nu sterf, begraaf mijn lijk in Franse aard, met erekruis, zwaard en degen. Als een schildwacht lig ik in het graf. En rijdt de Keizer over mijn graf, dan zal ik gewapend verrijzen en de Keizer beschermen!’ Nach Frankreich zogen zwei Grenadier’, Die waren in Rußland gefangen. Und als sie kamen ins deutsche Quartier, Sie ließen die Köpfe hangen. Da hörten sie beide die traurige Mär: Daß Frankreich verloren gegangen, Besiegt und geschlagen das tapfere Heer Und der Kaiser, der Kaiser gefangen. Da weinten zusammen die Grenadier Wohl ob der kläglichen Kunde. Der eine sprach: ‘Wie weh wird mir, Wie brennt meine alte Wunde!’ Der andre sprach: ‘Das Lied ist aus, Auch ich möcht mit dir sterben, Doch hab ich Weib und Kind zu Haus, Die ohne mich verderben.’ 18
‘Was scheert mich Weib, was scheert mich Kind, Ich trage weit besser Verlangen; Laß sie betteln gehn, wenn sie hungrig sind – Mein Kaiser, mein Kaiser gefangen! Gewähr mir, Bruder, eine Bitt’: Wenn ich jetzt sterben werde, So nimm meine Leiche nach Frankreich mit, Begrab’ mich in Frankreichs Erde. Das Ehrenkreuz am roten Band Sollst du aufs Herz mir legen; Die Flinte gib mir in die Hand, Und gürt’ mir um den Degen. So will ich liegen und horchen still, Wie eine Schildwach, im Grabe, Bis einst ich höre Kanonengebrüll, Und wiehernder Rosse Getrabe. Dann reitet mein Kaiser wohl über mein Grab, Viel Schwerter klirren und blitzen; Dann steig ich gewaffnet hervor aus dem Grab – Den Kaiser, den Kaiser zu schützen!’
Liedteksten
Hugo Wolf
Robert Schumann
Der Tambour
Der Soldat
Tekst: Eduard Mörike (1804 - 1875)
Tekst: Adelbert von Chamisso (1781 - 1838) naar Hans Christian Andersen (1805 - 1875)
Als mijn moeder kon toveren, moest ze mee met het regiment. Dan werd mijn trommel om middernacht een schotel met zuurkool, mijn stokken mes en vork en mijn sabel een lange worst. Mijn hoed vul ik met Bourgondisch bloed en de maan was het licht in mijn tent. Dan moet ik toch weer denken aan mijn geliefde en komt aan het plezier een eind. Wenn meine Mutter hexen könnt, Da müßt sie mit dem Regiment, Nach Frankreich, überall mit hin, Und wär die Marketenderin. Im Lager, wohl um Mitternacht, Wenn Niemand auf ist als die Wacht, Und Alles schnarchet, Roß und Mann, Vor meiner Trommel säß’ ich dann: Die Trommel müßt’ eine Schüssel sein, Ein warmes Sauerkraut darein, Die Schlegel Messer und Gabel, Eine lange Wurst mein Sabel, Mein Tschako wär’ ein Humpen gut, Den füll’ ich mit Burgunderblut. Und weil es mir an Lichte fehlt, Da scheint der Mond in mein Gezelt; Scheint er auch auf Franzö’sch herein, Mir fällt doch meine Liebste ein: Ach weh! Jetzt hat der Spaß ein End! – Wenn nur meine Mutter hexen könnt!
Ze lopen met gedempt tromgeroffel. Was alles maar voorbij! Ik heb slechts van hem gehouden, die straks zal sterven. Zijn ogen worden bedekt, negen hebben er aangelegd. Acht kogels vlogen hem voorbij, ik trof hem echter midden in het hart. Es geht bei gedämpfter Trommel Klang; Wie weit noch die Stätte! der Weg wie lang! O wär er zur Ruh und alles vorbei! Ich glaub’, es bricht mir das Herz entzwei! Ich hab’ in der Welt nur ihn geliebt, Nur ihn, dem jetzt man den Tod doch gibt! Bei klingendem Spiele wird paradiert; Dazu bin auch ich kommandiert. Nun schaut er auf zum letzten Mal In Gottes Sonne freudigen Strahl; Nun binden sie ihm die Augen zu – Dir schenke Gott die ewige Ruh! Es haben dann Neun wohl angelegt; Acht Kugeln haben vorbeigefegt. Sie zittern alle vor Jammer und Schmerz – Ich aber, ich traf ihn mitten in das Herz.
19
Liedteksten
EPITAPH Gerald Finzi Channel Firing Tekst: Thomas Hardy (1840 - 1928)
Die nacht deden jouw grote kanonnen onze doodkisten schudden. Wij dachten dat het de Dag der Oordeels was. Tot God uitriep: ‘Nee, het is enkel een oefening op zee. Net als toen jullie de grond ingingen. Alle naties strijden met elkaar om de Rode oorlog nog roder te maken. Gelukkig voor sommigen is dit niet de Dag des Oordeels, want zij zouden veroordeeld worden voor al deze dreiging.’ Een van ons sprak: ‘Ik vraag me af of de wereld ooit verstandiger zal worden dan toen Hij ons ten grave bracht in deze onverschillige eeuw!’ Opnieuw verstoorden geweren het uur, bulderend van paraatheid te wreken. That night your great guns, unawares, Shook all our coffins as we lay, And broke the chancel window-squares; We thought it was the Judgment-day And sat upright. While drearisome Arose the howl of wakened hounds: The mouse let fall the altar-crumb, The worms drew back into the mounds, The glebe cow drooled. Till God called, ‘No; It’s gunnery practice out at sea Just as before you went below; The world is as it used to be: 20
‘All nations striving strong to make Red war yet redder. Mad as hatters They do no more for Christés sake Than you who are helpless in such matters. ‘That this is not the judgment-hour For some of them’s a blessed thing; For if it were they’d have to scour Hell’s floor for so much threatening ... ‘Ha, ha. It will be warmer when I blow the trumpet (if indeed I ever do; for you are men, And rest eternal sorely need).’ So down we lay again. ‘I wonder, Will the world ever saner be,” Said one, “than when He sent us under In our indifferent century!’ And many a skeleton shook his head. ‘Instead of preaching forty year, My neighbour Parson Thirdly said, “I wish I had stuck to pipes and beer.”’ Again the guns disturbed the hour, Roaring their readiness to avenge, As far inland as Stourton Tower, And Camelot, and starlit Stonehenge.
Liedteksten
Arthur Somervell
George Butterworth
Into my heart an air that kills
Uit Six Songs from A Shropshire Lad
Tekst: Alfred Edward Housman
Tekst: Alfred Edward Housman
In mijn hart waait een dodelijke wind van de stad uit vervlogen tijden. Dat is het land met verloren inhoud. Ik zie de gelukkige snelwegen waarover ik ging en kan niet meer komen.
When I was one and twenty
Into my heart an air that kills From yon far country blows: What are those blue remembered hills, What spires, what farms are those? That is the land of lost content, I see it shining plain, The happy highways where I went And cannot come again.
Toen ik eenentwintig was hoorde ik een wijze man zeggen: ‘Geef je geld, maar niet je hart.’ Maar het had geen zin tegen mij te spreken. Ik hoorde hem zeggen: ‘Het hart wordt niet voor niets worden gegeven. Het wordt betaald met vele zuchten en verkocht voor eindeloos verdriet.’ Ik ben tweeëntwintig en het is waar. When I was one-and-twenty I heard a wise man say, ‘Give crowns and pounds and guineas But not your heart away; Give pearls away and rubies But keep your fancy free.’ But I was one-and-twenty, No use to talk to me. When I was one-and-twenty I heard him say again, ‘The heart out of the bosom Was never given in vain; ‘Tis paid with sighs a plenty And sold for endless rue.’ And I am two-and-twenty, And oh, ‘tis true, ‘tis true.
21
Liedteksten
The lads in their hundreds Honderden kerels komen naar Ludlow voor de markt. Mannen uit de schuur, de smidse, de molen en de schaapskooi. Voor de meisjes en voor de drank. En de jongens die nooit oud zullen worden. Gozers van stad en platteland, knap van uiterlijk of met een goed hart. En enkelen zullen hun uiterlijk of hun oprechtheid mee het graf in nemen. Ik wenste dat je ze kon herkennen, zodat iemand hen vriendelijk kon uitzwaaien op de weg die ze niet meer terugkeren. Maar nu is er niets te onderscheiden, de kerels die eervol zullen sterven en nooit oud worden. The lads in their hundreds to Ludlow come in for the fair, There’s men from the barn and the forge and the mill and the fold, The lads for the girls and the lads for the liquor are there, And there with the rest are the lads that will never be old. There’s chaps from the town and the field and the till and the cart, And many to count are the stalwart, and many the brave, And many the handsome of face and the handsome of heart, And few that will carry their looks or their truth to the grave.
I wish one could know them, I wish there were tokens to tell The fortunate fellows that now you can never discern; And then one could talk with them friendly and wish them farewell And watch them depart on the way that they will not return. But now you may stare as you like and there’s nothing to scan; And brushing your elbow unguessed-at and not to be told They carry back bright to the coiner the mintage of man, The lads that will die in their glory and never be old. Is my team ploughing ‘Is mijn team aan het ploegen? Wordt er voetbal gespeeld langs de rivier? Is mijn vriendin gelukkig?’ Zeker, het paard trappelt, de jongens spelen met hart en ziel en je meisje is tevreden. ‘Heeft mijn vriend een beter bed gevonden dan ik?’ Ja, ik lig zoals een jongen zich wenst en breng het liefje van een dode in verrukking, vraag me niet van wie. ‘Is my team ploughing, That I was used to drive And hear the harness jingle When I was man alive?’ Ay, the horses trample, The harness jingles now; No change though you lie under The land you used to plough.
22
Liedteksten
‘Is football playing Along the river-shore, With lads to chase the leather, Now I stand up no more?’
Francis Poulenc Lune d’Avril Tekst: Maurice Carême (1899 - 1978)
Ay, the ball is flying, The lads play heart and soul; The goal stands up, the keeper Stands up to keep the goal. ‘Is my girl happy, That I thought hard to leave, And has she tired of weeping As she lies down at eve?’ Ay, she lies down lightly, She lies not down to weep: Your girl is well contented. Be still, my lad, and sleep. ‘Is my friend hearty, Now I am thin and pine, And has he found to sleep in A better bed than mine?’ Yes, lad, I lie easy, I lie as lads would choose; I cheer a dead man’s sweetheart, Never ask me whose.
Mooie maan in april, laat mij in mijn slaap de perzikboom zien, de vis die lacht om ijzel en de vogel die als een verre jachthoorn de doden zachtjes ontwaakt. Maar bovenal het land met vreugde en licht en de sleutelbloemen, waar alle kanonnen zijn vernietigd. Lune, belle lune, lune d’Avril, Faites-moi voir en mon dormant Le pêcher au cœur de safran, Le poisson qui rit du grésil, L’oiseau qui, lointain comme un cor, Doucement réveille les morts Et surtout, surtout le pays Où il fait joie, où il fait clair, Où soleilleux de primevères, On a brisé tous les fusils. Belle lune, lune d’Avril.
23
Biografieën Componisten George Butterworth
Dictionary of Music and Musicians. In 1910 studeerde Butterworth tot 1912 onder Walter Parratt, Herbert Sharpe en Charles Wood aan het Royal College of Music in Londen. Samen met zijn goede vriend en componist Ralph Vaughan Williams raakte hij geïnteresseerd in volksmuziek. Hij verzamelde meer dan 450 liedjes en was bijzonder actief in de English Folk Dance Society.
Ivor Gurney
George Butterworth (1885 1916) was naast componist ook volksdanser. Na eerst aan de Universiteit van Oxford gestudeerd te hebben voor een carrière in de rechten, behaalde hij een graad in de letteren. Butterworth was voorzitter van de universitaire muziekclub van 1906 tot 1907. Hij werkte een tijdje als muziekcriticus voor The Times en schreef enkele biografische artikelen voor de tweede editie van Grove’s 24
Ivor Gurney (1890 - 1937) was een Engelse dichter en componist. Hij werd opgeleid als koorknaap in het King’s School in
Gloucester, waar hij een beurs won voor de Royal College of Music. Vanaf 1904 schreef Gurney zowel poëzie als muziek. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gaf hij zich vrijwillig aan als soldaat bij het Gloucester Regiment. Hij werd afgekeurd, maar werd in 1915 toch toegelaten. In 1916 bevond Gurney zich aan de Somme waar hij gewond geraakte. In 1917 werd hij overgeplaatst naar de Ieperboog en vocht mee tijdens de Slag om Passendale. In september 1917 werd hij slachtoffer van een Duitse gasaanval. Na zijn ontslag uit het ziekenhuis trok Ivor zich terug in een mijnbouwdorp in Northumberland, waar hij gedichten schreef, onder andere de beroemde dichtbundel Severn and Somme, die werd gepubliceerd in november 1917.
Biografieën
Arthur Somervell
Voornamelijk door zijn liederencycli veroverde hij een vaste plek in het Engelse muziekrepertoire. In 1929 werd hij geridderd.
Gustav Mahler
Sir Arthur Somervell (1863 – 1937) was een Engelse componist. Hij werd opgeleid aan het King’s College in Cambridge. Van 1883 - 1885 studeerde hij aan het Conservatorium van Berlijn en daarna aan het Royal College of Music in Londen. Daar studeerde hij bij Hubert Parry en Friedrich Kiel en gaf er daarna een periode muziekles. Hij werd aangesteld als muziekinspecteur bij de Board of Education in 1901 en werd het jaar daarop Doctor of Music aan de Universiteit van Cambridge.
Gustav Mahler (1860 - 1911) groeide op in de Bohemen. Op zijn vijftiende ging hij in Wenen naar het conservatorium waar hij na zijn eindexamen nog lessen volgde bij Anton Bruckner en aan de universiteit colleges geschiedenis en filosofie bijwoonde.
Duitse operatheaters. In Boedapest was hij van 1888 tot 1891 tevens directeur van de opera en deed hij ervaring op voor de belangrijkste aanstelling van zijn leven als ‘Herr Direktor’ van de Weense Hofopera (1897 - 1907). Tijd voor het componeren van zijn symfonieën had hij vrijwel uitsluitend tijdens de zomervakanties. In de overige maanden gebruikte hij de weinige uren die overbleven voor het uitwerken van zijn partituren, hierin geassisteerd door zijn vrouw Alma. In 1807 verloor hij door antisemitische intriges zijn baan in Wenen en vertrok hij naar New York. Daar was hij verbonden aan de Metropolitan Opera en voltooide Das Lied von der Erde. Een hartziekte sloopte hem en In 1911 keerde hij doodziek terug naar Wenen waar hij op 51-jarige leeftijd overleed.
Vanaf 1880 was Mahler als dirigent verbonden aan een reeks Oostenrijkse en 25
Biografieën
Gabriel Fauré
foto: Pierre Petit
Al op negenjarige leeftijd kwam Gabriel Fauré (1845 1924) terecht op de École de Musique Classique et Réligieuse in Parijs. Zijn leermeesters Louis Niedermeyer en Camille Saint-Saëns zouden een levenslange invloed op hem hebben. Niet alleen zijn religieuze muziek maar ook zijn kamermuziek ademt een sfeer van intimiteit en bescheidenheid. Opvallend zijn zijn impressionistisch aandoende harmonieën en zijn melodieën waarin 26
modale toonladders zijn verwerkt. Vanaf 1874 was Fauré organist aan de Église de la Madeleine. In 1897 werd Fauré docent aan het Conservatorium van Parijs; Ravel en Enescu waren er zijn leerlingen. In 1920, inmiddels directeur van het Conservatorium, ging Fauré met pensioen. Zijn toenemende doofheid dwong hem een stap terug te doen. Ondanks zijn doofheid schreef Fauré in zijn laatste levensjaren enkele van zijn belangrijkste kamermuziekwerken, waaronder zijn enige strijkkwartet.
Charles Ives Charles Ives (1874 - 1954) groeide als ‘parttime’ componist uit tot een van de belangrijkste Amerikaanse stemmen van de twintigste eeuw. Overdag werkte hij als verzekeringsagent en ’s avonds componeerde hij. Ives studeerde aan Yale bij de Amerikaanse componist Horatio Parker, maar zijn onorthodoxe houding jegens de muziek en de
muziekgeschiedenis had hij van zijn vader. Deze stimuleerde hem om alle muziek te gebruiken die hij om zich heen hoorde en hem aanspoorde nieuwe technieken te onderzoeken.
Ives was de eerste Amerikaanse componist die op grote schaal werkte met het laten klinken van meerdere toonsoorten tegelijk, met polyritmiek en met een mozaïek van citaten. Voor zijn publiek was hij te complex. Het duurde tot de jaren dertig eer zijn werk dankzij de inspanning van collega’s als Lou Harrison en Henry Cowell daadwerkelijk uitgevoerd werd. In 1947 kreeg hij de Pulitzer Price voor zijn Derde symfonie.
Biografieën
Modest Moesorgski
portret: Ilja Repin
Modest Moesorgski (1839 1881), de zoon van een Russische grootgrondbezittersfamilie, werd conform de familietraditie opgeleid tot legerofficier, maar de muziek bleek sterker. Moesorgski bleek een natuurtalent en dat bracht hem uiteindelijk bij de soirees van Alexander Dargomyzhsky, toen de belangrijkste componist na Mikhail Glinka. Hier ontmoette Moesorgski de componisten van het Machtige Hoopje en werd hij door onder anderen
Mili Balakirev ingewijd in de geheimen van het componeren. Moesorgski maakte zich sterk voor echte Russische muziek en week in zijn harmonieën en melodieën vaak af van wat in die tijd in Rusland gangbaar was. Hij groeide uit tot een belangrijk liedcomponist en schreef primair voor piano. Na het succes van de opera Boris Godoenov kreeg de alcoholverslaving van de componist steeds meer de overhand. Hij stierf op 42-jarige leeftijd verarmd in een ziekenhuis in St. Petersburg.
te worden opgeven. Voor de dochter van Wieck, de jonge pianiste Clara, vatte hij een grote liefde op die volledig werd beantwoord maar door de vader werd gedwarsboomd. Geniale pianowerken ontstonden in die tijd, maar in 1840, het jaar waarin Robert en Clara ten slotte toch trouwden, kwam een kentering.
Robert Schumann Robert Schumann (1810 ‑ 1856) was onder invloed van zijn vader in zijn jeugd vooral een gepassioneerde lezer van literatuur en poëzie. Piano speelde hij vanaf zesde jaar, en in zijn gymnasiumtijd begon hij te componeren, aanvankelijk vooral voor zijn eigen instrument. Tijdens zijn pianostudie bij Friedrich Wieck forceerde hij zijn linkerhand en moest hij zijn droom om pianovirtuoos
Hij schreef nu haast alleen nog liedcomposities, in 1840 alleen al 140 van de in totaal 260 liederen die hij zou componeren. Daarna kwamen de andere genres aan bod: symfonieën, kamermuziek en één voltooide opera. Als dirigent en conservatoriumleraar in Leipzig was Schumann niet 27
Biografieën
succesvol aangezien het steeds moeilijker voor hem werd om te communiceren met de medemens. Een als jonge man opgelopen syfilisinfectie maakte dat hij aan depressieve aanvallen leed en ‘stemmen’ hoorde. Na een zelfmoordpoging belandde hij in de kliniek van Endenich bij Bonn. Daar leefde hij nog enkele jaren in volledige afzondering, tot hij in 1856 stierf.
Hugo Wolf
Hugo Wolf (1860 - 1903) leerde viool en piano spelen van zijn vader. Op zijn vijftiende ging hij naar het conservatorium in 28
Wenen. Wegens ‘gebrek aan discipline’ werd hij al na twee jaar van het conservatorium verwijderd, waarna een moeizaam leven begon als autodidact en muziekcriticus. Vele vrienden ontfermden zich over hem. Helaas introduceerde een van hen hem in de Weense bordelen waar hij een syfilisinfectie opdeed die hem later fataal zou worden. Rond 1888 ontdekte hij zijn ware kracht in het schrijven van liederen. Nog geen tien jaar was hem gegund: met koortsachtige werkdrift wijdde hij zich aan zijn liedoeuvre. Van zijn instrumentale werken heeft eigenlijk alleen de meesterlijke Italiaanse serenade voor strijkkwartet repertoire gehouden. In 1897 was het afgelopen en de laatste zes jaar van zijn leven bracht hij door in een krankzinnigengesticht waar hij op drieënveertig jarige leeftijd stierf.
Gerald Finzi Gerald Finzi (1901 - 1956) was een Brits componist. Hij was zich al op vroege
leeftijd bewust van de onzekerheid van het menselijk bestaan. Het besef dat er niets zeker is in dit leven is de sleutel tot het werk van Finzi.
Voor zijn achttiende jaar had hij de dood van zowel zijn vader, drie broers en zijn leraar moeten verwerken. Voor zijn vijftigste wist hij dat hij stervende was. Finzi’s muziek heeft invloeden ondergaan van Elgar, Parry en Vaughan Williams. Net als voor deze componisten was het schrijven van liederen een van de belangrijkste onderdelen van zijn werk.
Biografieën
Francis Poulenc
Francis Poulenc (1899 - 1963) was het rijkeluiszoontje van de directeur van een farmaceutische fabriek en had zijn leven lang geen geldzorgen. Zijn eerste pianolessen kreeg hij van zijn moeder, een uitstekende pianiste.
afzette tegen grote namen als Wagner en Debussy. Zij lieten zich inspireren door Satie en Stravinsky, en door populaire muziekgenres zoals de jazz, de muziek uit de music hall en het circus. Na de plotselinge dood van zijn vriend en liefdespartner zocht hij in de jaren dertig zijn heil bij de door hem verwaarloosde katholieke kerk en begon hij ook religieuze werken te schrijven. In diezelfde tijd leerde hij de liedzanger Pierre Bernac kennen, voor wie hij veel van zijn liederen componeerde en met wie hij als pianist tot aan zijn dood een vast duo vormde.
Na een degelijke schoolopleiding nam hij op zijn zeventiende privé pianoles bij Ricardo Viñes en later compositieles bij Charles Koechlin. In diezelfde tijd maakte hij deel uit van de Groupe des Six, een vriendengroep die zich 29
Biografieën
Uitvoerenden Christopher Maltman Bariton Christopher Maltman studeerde eerste biochemie aan de Warwick university voordat hij koos voor de opleiding zang aan de Royal Academy of Music in Londen. Een belangrijk moment in zijn vroege carrière was het winnen van de Lieder Prize tijdens de BBC Cardiff Singer of the World Competition 1997. Als operazanger geniet Christopher Maltman onder meer faam wegens zijn vertolking van de titelrol in Mozarts Don Giovanni. Deze partij zong hij in tal van operahuizen, in Londen, Berlijn, Munchen, Keulen, Salzburg, Amsterdam, Toulouse, San Sebartian, Beijing en Chicago en afgelopen jaar nog in New York en Edinburgh. Ook voor Verdi-rollen wordt hij gevraagd; in 2016 maakte hij zijn roldebuut als Il Conte di Luna in Il trovatore in het Royal Opera House Covent 30
Garden in Londen. Naast zijn werk op het operapodium werd Christopher Maltman recentelijk geëngageerd door orkesten als het London Symphony Orchestra, de Staatskapelle Dresden en de New York Philharmonic. Onder zijn uitgebreide en gevarieerde discografie, van Purcell tot Ades, bevindt zich de met een Grammy bekroonde opname van de opera Ghost of Versailles van John Corigliano uitgevoerd door de Los Angeles Opera.
BiografieĂŤn
foto: Pia Clodi
31
Biografieën
Joseph Middleton Piano De zeer geprezen pianist Joseph Middleton is gespecialiseerd in begeleiding. Hij is directeur van Leeds Lieder, Musician in Residence van het Pembroke College Cambridge en professor aan de Royal Academy of Music. Middleton werkt samen met ‘s werelds beste zangers op grote podia over de hele wereld. Hij is een vaste gast in de Alice Tully Hall in New York, het Amsterdamse Concertgebouw, het Wiener Konzerthaus, Zürich Tonhalle, de Köln Philharmonie, het Musée d’Orsay in Parijs en de Wigmore Hall in Londen. Ook gaf hij concerten op festivals in Aldeburgh, Aixen-Provence, Edinburgh, Ravinia en Stuttgart Festivals. Hij werkt samen met onder anderen Ian Bostridge, Sarah Connolly, Dame Felicity Lott, Christopher Maltman, John Mark Ainsley, Ruby Hughes en Roderick Williams. 32
Joseph maakte zijn BBC Proms-debuut in 2016 met Iestyn Davies en Carolyn Sampson.
BiografieĂŤn
foto: Pia Clodi
33
Biografieën
Maari Ernits Sopraan
In 2017 ontving de Estse sopraan Maari Ernits het Richard Wagner Stipendium van het Wagnergenootschap Nederland. Ook voltooide zij haar opleiding aan de Dutch National Opera Academy in Den Haag. In 2016 maakt Maari haar debuut bij de Dutch National Opera als Madrigalist in Puccini’s Manon Lescaut. Van 2011 tot 2015 had ze les aan het Conservatorium van Amsterdam bij Sasja Hunnego, waar ze cum laude afstudeerde. Ze 34
volgde masterclasses over de hele wereld: in Tel Aaviv, Toulouse, Zagreb en Nice. Liedrepertoire zong ze met het Amsterdams Symphonie Orkest Con Brio o.l.v. Willem de Bordes (Mahlers Rückert Lieder) en het Brackman Trio (Wagners Wesendonck Lieder). In mei zal ze in De Doelen met het Brackman Trio Sjostakovitsj’ Zeven romances uitvoeren.
Biografieën
Luba Podgayskaya Piano
Pianiste Luba Podgayskaya werd geboren in Rusland en woont sinds 2008 in Den Haag. In 2008 studeerde ze af aan het Sint-Petersburg Conservatorium, daarna behaalde Luba het bachelordiploma (2012) aan het Koninklijk Conservatorium als klavecinist en het double masterdiploma (2014) als pianist.
B. Asafiev wedstrijd (GrootNovgorod, Rusland) en in 2014 de eerste prijs op het Internationaal piano concours ‘Resonances’ (Parijs, Frankrijk). Luba nam deel aan onder andere het Grachtenfestival en het Mozartfestival in Den Haag. Ze was werkzaam aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag als pianobegeleider en pianoleraar aan de British School Den Haag en Virtuosi School of Music. Momenteel werkt ze samen met de Dutch National Opera Academy, Hojotoho Operastudio, Muziektheater Transparant, McCray Operastudio en wordt vaak uitgenodigd om audities en masterclasses te begeleiden.
In 2000 won ze het festival ‘In iedere muziek is er Bach’ (Petrozavodsk, Rusland), in 2006 de derde prijs in de internationale 35
Grote Zangers De serie Grote Zangers is een samenwerking tussen Muziekgebouw aan ’t IJ en stichting Grote Zangers.
Serie Grote Zangers De Serie heeft als oogmerk het naar Nederland brengen van de wereldwijde top van klassieke (Lied)Zangers voor 6 toonaangevende concerten per jaar. Wij programmeren de serie in het Muziekgebouw sinds seizoen 2010-2011. Ervaringstraject Grote Zangers Het creëren van podia voor jonge startende zangers hoort bij onze stichtingsdoelen. Grote Zangers selecteert ieder seizoen 6 zangers uit de top van jong zangtalent. Grote Zangers organiseert voor deze zangers precies dát waar een groot tekort aan bestaat: speelbeurten voor soloconcerten. Vaste onderdelen van het traject zijn een Voorprogramma bij onze serie en een full recital in de vorm van een huisconcert. De musici worden gehonoreerd uit Vriendenbijdragen en andere fondsen die wij werven voor dit educatietraject. Een derde programmadeel is momenteel in ontwikkeling. Vrienden Grote Zangers Grote Zangers kent een actieve Vriendenclub. Vrienden wonen dikwijls 36
huisconcerten bij. Er is één keer per jaar een exclusief en bijzonder evenement. Huisconcerten Grote Zangers Huisconcerten vinden plaats in panden met hoge plafonds te Amsterdam. Liefhebbers van Grote Zangers stellen hun huizen ter beschikking om jong toptalent een kans te geven om zich in een soloconcert te presenteren. Een concert duurt ca. 60 minuten, na afloop krijgen gasten een glas wijn aangeboden. De toegang is op uitnodiging. Heeft u interesse een huisconcert bij te wonen? Laat het ons weten via vrienden@grotezangers.nl Partners Muziekgebouw aan ’t IJ; Co-producent serie Grote Zangers De Nationale Opera; Samenwerking Educatietraject Alferink Artists Management; Vocale adviezen Grote Zangers Theo van den Bogaard, directeur Lia van der Steen, communicatie Rozemarijn Tiben, productie Leo Spigt, mecenaat Contact Stichting Grote Zangers Herengracht 458, 1017 CA Amsterdam t 020 6643151 info@grotezangers.nl Volg ons op www.grotezangers.nl
Serie Grote Zangers
Verwacht
Za 17 feb 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Angelika Kirchschlager + James Sherlock Geliefde liederen van Schubert, Schumann en Brahms Mezzosopraan Angelika Kirchschlager wordt wel de Anne Sofie von Otter van haar generatie genoemd en vergeleken met Christa Ludwig en Brigitte Fassbaender. Na een succesvol debuut in de serie Grote Zangers in seizoen 2012-2013 is ze weer terug. Dit keer brengt ze een prachtig programma met geliefde liederen van Schubert, Schumann en Brahms om daarna met liederen van Liszt de deur naar de 20e eeuw te openen. De Oostenrijkse mezzosopraan Angelika Kirchschlager is inmiddels uitgegroeid tot een van de zeer weinige zangeressen die de Wiener Staatsoper geheel uitverkopen met een solorecital. In eigen land heeft ze een ware heldenstatus, maar ook daarbuiten is ze een van de zeldzame mezzosopranen die de grote gelaagde operarollen aankunnen zoals die van Mélisande in de opera van Debussy. Door haar kracht en uitdrukkingsvaardigheid weet ze de liederen van Schubert, Schumann, Brahms en Liszt als één grote historische ontwikkelingsboog te brengen. Programma: Liederen van Johannes Brahms, Franz Schubert, Robert Schumann en Franz Liszt
Angelika Kirchschlager foto: Nikolaus Karlinsky
37
Verwacht
do 18 jan / 20.15 uur Het Gelders Orkest + Liza Ferschtman Serenade
Strijkkwartet Biënnale Amsterdam za 27 jan t/m za 3 feb
Januari do 11 jan / 20.15 uur Asko|Schönberg + Slagwerk Den Haag American Anthology vr 12 jan / 20.15 uur Vanessa Benelli Mosell Italiaans pianotemperament za 13 jan / 20.30 uur stargaze Composities van o.a. Boards of Canada, Nik Void en Qasim Naqvi zo 14 jan / 11.00 uur Kleine Zaal Ensemble SCALA De Kunst van ‘Nauwluisterendheid’ zo 14 jan / 12.00 uur Hele gebouw Muziekgebouw Park Picknick do 18 jan / 12.30 uur Lunchconcert Ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds 38
vr 19 jan / 20.15 uur Score Collective Extase
za 20 jan / 20.15 uur Ensemble Zefiro Virtuoze sonates uit de barok zo 21 jan / 13.30 uur 18 violisten rondom Joseph Puglia Het Berio Project
za 21 jan / 15.00 uur Joseph Puglia Wat is het geheim van de viool? (8+)
wo 24 jan / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor + Peter Dijkstra De Psalmensymfonie van Stravinsky
do 25 jan / 20.15 uur Nederlands Blazers Ensemble + Duda Paiva Company The Fairy Queen
za 27 jan 20.15 uur Hagen Quartett + Jörg Widmann Symbiose van strijkkwartet en klarinet 22.30 uur Late Beethoven Quatuor Danel zo 28 jan 11.00 uur Brentano Quartet Klankwereld van de renaissance
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
39