Za 20 jan 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Oude Muziek
Ensemble Zefiro Virtuoze sonates uit de barok Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Oude Muziek Za 20 jan 2018 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur
Ensemble Zefiro Virtuoze sonates uit de barok
ca. 45 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Ensemble Zefiro: Alfredo Bernardini hobo en muzikale leiding Paolo Grazzi hobo Alberto Grazzi fagot Paolo Zuccheri violone Anna Fontana klavecimbel
Dit concert wordt opgenomen door Omroep MAX voor uitzending op 23 januari op NPO Radio 4
i.s.m. Organisatie Oude Muziek
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
Johann David Heinichen (1683 - 1729) Sonate in Bes voor 2 hobo’s, fagot en basso continuo SeiH 257 ·· Affectuoso ·· Allegro ·· [Largo] ·· Allegro
Johann Friedrich Fasch (1688 - 1758) Kwartet in Bes FaWV N:B2, voor 2 hobo’s, fagot en basso continuo ·· Andante ·· Allegro ·· Largo ·· Allegro
Georg Philipp Telemann (1681 - 1767) Sonate in c TWV 42:c4 voor 2 hobo’s en basso continuo ·· Lentement ·· Viste ·· Lentement avec douceur ·· Gay
Gottfried Heinrich Stölzel (1690 - 1749) Sonate in c STÖ040 voor 2 hobo’s en basso continuo ·· Adagio ·· Allegro ·· Adagio ·· Vivace
Johann Joachim Quantz (1697 - 1773) Sonate in g voor 2 hobo’s en basso continuo QV 2:41a/b ·· Andante ·· Allegro ·· Largo ·· Allegro
Jan Dismas Zelenka (1679 - 1745) Sonate in g ZWV 181/4 voor 2 hobo’s, fagot en basso continuo ·· [Andante] ·· Allegro ·· Adagio ·· Allegro ma non troppo
Antonio Lotti (1667 - 1740) ‘Sonata in Echo’ in F voor 2 hobo’s, fagot en basso continuo ·· Echo [Allegro] ·· Adagio ·· Allegro Pauze
3
Toelichting De kunst in de stad Dresden beleefde een van haar grootste bloeiperiodes tijdens het regime van keurvorst Augustus II ‘de sterke’ (1670 - 1733). Na zijn troonsbestijging in 1694 bekeerde hij zich in 1697 tot het rooms-katholicisme om koning van Polen en van Saksen te kunnen worden. Een paar jaar later lanceerde hij een radicale hervorming van het muziekleven aan het hof. Augustus II ontsloeg de oude hofkapel en richtte de Churfürstlich Sächsische Capellund Cammer-Musique op, een orkest dat bestond uit de beste musici van die tijd. Onder hen waren musici uit de Franse school, zoals de Vlaming Jean Baptiste Volumier (ca. 1670 - 1728) die vanaf 1709 het orkest leidde, en fluitist Pierre Gabriel Buffardin (ca. 1690 - 1768). Anderen kwamen uit de Italiaanse school zoals violist Johann Georg Pisendel (1687 - 1755) die bij Torelli had gestudeerd. In 1716-’17 bezocht Pisendel in Venetië Antonio Vivaldi, die contact zou houden en regelmatig composities naar Dresden zond. Zo werd het ideaal van de ‘gemischter Stil’ bereikt, waarin Italiaanse en Franse stijlen samen op een hoger niveau werden gebracht. Mijlpalen voor hobo en de fagot De opwinding van deze muzikale omgeving diende als stimulans voor alle musici om het technische en expressieve potentieel van hun instrumenten tot nieuwe hoogten te brengen. Dit gold zeker voor de hobo en de fagot, instrumenten die een paar decennia eerder in Frankrijk waren uitgevonden. De muziek die tussen 1720 en 1730 in Dresden werd gecomponeerd bevat talloze mijlpalen in het repertoire voor deze instrumenten. Een leidende figuur onder de virtuozen was hoboïst Johann Christian Richter 4
(1689 - 1744). Hij was een leerling van de legendarische Franse hoboïst François La Riche (1662 - 1731), die ook in dienst was van het Dresdense hof. Richter behoorde tot de musici aan wie Telemann zijn Petite Musique de Chambre (1716) opdroeg en inspireerde talloze andere componisten, in binnen- en buitenland, om voor zijn instrument te schrijven. Samen met Pisendel, Petzold en Zelenka begeleidde Richter in 1716-17 de zoon van de keurvorst tijdens diens Grand Tour naar Venetië. Het is denkbaar dat Vivaldi zowel zijn Sonate RV53 als het Concerto RV455 voor Richter componeerde. Populaire ensemblesamenstelling Een ensemble samengesteld uit twee hobo’s, obligate fagot en basso continuo werd in deze periode in Dresden heel populair. De vier sonates van Johann Friedrich Fasch voor deze bezetting zijn voorbeelden hiervan. Ze worden tegenwoordig bewaard in de Saksische Landesbibliothek en werden waarschijnlijk voor de hofmusici gecomponeerd. De Sonate in Bes heeft vier delen waarin virtuositeit wordt afgewisseld met een meer cantabile stijl. De rol van de fagot als solo-instrument komt hier bijzonder naar voren. De plezierige, eenvoudige melodieën gaan gepaard met een vaardige behandeling van de
Toelichting
harmonische en ritmische spanningen, en de composities demonstreren substantie en balans. De sonate van Johann David Heinichen lijkt op vergelijkbare wijze te zijn ontstaan. Er is slechts één sonate van hem bekend, de Sonate in Bes voor twee hobo’s, fagot en continuo, die vandaag wordt gespeeld. Vergelijkbaar met de sonates van Fasch wisselt deze compositie snelle delen af met expressieve, langzame delen in de stijl van de Italiaanse ‘sonata da chiesa’, met een bijzondere solopartij voor de fagot. Franse stijl De beroemdste en meest productieve Duitse componist van de achttiende eeuw was ongetwijfeld Georg Philipp Telemann. Zijn vocale en instrumentale oeuvre is enorm en de kamermuziek maakt hiervan een buitengewoon interessant en gevarieerd onderdeel uit. Voor talrijke componisten was Telemann een referentiepunt. Veel van zijn instrumentale muziek wordt bewaard in de Dresdense Landesbibliothek, zoals de Sonate in c, in een kopie van de hand van Pisendel. Interessant is dat dit niet alleen Telemanns enige sonate voor twee hobo’s en continuo is (zonder obligate baspartij), maar ook dat Telemann koos voor de Franse stijl – een ongebruikelijke keuze voor Duitse componisten en voor een dergelijk trio. De Franse stijl zit hem hier niet zo in de typische vorm van ouverture en een reeks dansen, maar eerder in de versieringen, de titels van de vier delen en in de ritmes: gepunteerd in het eerste deel, het laatste deel is een gigue.
Voor traverso of hobo Nog een andere illustere componist is verbonden aan Dresden: Johann Joachim Quantz. Hij trad toe tot het orkest als hoboïst in 1718. In 1719 besloot hij om traverso te gaan spelen omdat hij de hobo te moeilijk vond – was hij geïntimideerd geraakt door het hoge niveau van zijn collega-hoboïsten? Hoewel een meerderheid van Quantz’ composities logischerwijze voor de traverso is bedoeld componeerde hij ook voor de hobo. Ook is het mogelijk om voor fluit bestemde composities, een toon lager, op hobo te spelen, een praktijk die destijds ook gebruikelijk was. De sonate van vanavond demonstreert dit: er bestaat een versie in a voor twee fluiten en continuo, en een andere, in g, voor de bekende bezetting van twee hobo’s, obligate fagot en continuo. De twee melodie-instrumenten verkeren voortdurend in dialoog en dagen elkaar uit tot een duel in expressiviteit en wendbaarheid. Echo en canon Antonio Lotti was een charismatische componist en docent in Venetië, waar hij bijna zijn hele leven woonde. De enige uitzondering daarop was in 1717, toen hij in Dresden werd uitgenodigd om muziek te schrijven. In Dresden componeerde Lotti een aantal opera’s. Ook begon hij te componeren in de Franse stijl – bijvoorbeeld in zijn ouverture tot Ascanio – en voor instrumenten waarvoor hij in Venetië nauwelijks muziek van betekenis had geschreven. Dit suggereert dat de hobospelers en fagottisten in Dresden bij 5
Toelichting
hem een goede indruk moeten hebben gemaakt. De curieuze Echosonate is de enige voor deze bezetting, en zijn onschuldige eenvoud wordt aanstekelijk grappig wanneer het echo-effect optreedt. De Sonate in c voor twee hobo’s en continuo van Gottfried Heinrich Stölzel begint met een klaaglijk adagio en is in de meeste delen gebaseerd op een canon.. Buitengewoon De zes sonates van Jan Dismas Zelenka, gecomponeerd in de vroege jaren 1720, staan tegenwoordig bekend als de meest inventieve, excentrieke en radicale werken voor hobo’s, fagot en basso continuo. In deze stukken moeten de hobo’s en fagot hun meest virtuoze en meest expressieve kwaliteiten laten horen. De thema’s zijn voor de tijd ongewoon fantasierijk, het contrapunt is buitengewoon, en dat geldt ook voor de omvang van de delen, vergeleken met werken van tijdgenoten: een deel duurt gemiddeld zestien minuten. Tekst toelichting: Alfredo Bernardini
6
Biografieën Componisten Johann David Heinichen
een geweldige carrière. In 1710 verhuisde hij naar Venetië, waar een aantal van zijn werken werd uitgevoerd. Daar ontmoette hij de keurprins, die hem in Dresden uitnodigde. Heinichen werd in Dresden benoemd tot kapelmeester, een uitermate belangrijke positie als leider van een ongeëvenaard orkest. In 1729 stierf hij aan tuberculose.
Georg Philipp Telemann
Johann David Heinichen (1683 - 1729) was een Duits componist en muziektheoreticus. Op twaalfjarige leeftijd was hij leerling van Johann Kuhnau. Daarna studeerde hij rechten in Leipzig en had naast zijn juridische activiteiten veel contact met andere componisten. Hij was een leerling van de Leipziger Thomasschule en had
studeren in Leipzig. Zijn passie voor muziek was echter zo sterk dat hij binnen afzienbare tijd de spil van het studentenmuziekleven van Leipzig werd. Telemann richtte er een collegium musicum op. Het musiceren met en componeren voor dit soort amateurgezelschappen zou zijn leven lang een van zijn vaste bezigheden blijven, naast de kerkmuziek en opera. Hij werd tijdens zijn leven al beschouwd als de grootste Duitse componist, en meer gewaardeerd dan zijn vrienden Händel en Bach. Telemann liet zich inspireren door vele muziekstijlen, van Italiaanse opera via volksmuziek naar de Franse, instrumentale muziek. Het lijkt zijn doel te zijn geweest om een groot publiek aan te spreken. Hij bereikte dat doel door melodieuze en makkelijk in het gehoor liggende melodieën te schrijven.
Georg Philipp Telemann (1681 - 1767) ging na het gymnasium rechten 7
Biografieën
Johann Joachim Quantz
Johann Joachim Quantz (1697 - 1773) was een Duits componist, fluitist, hoboïst en fluitbouwer. In 1717 studeerde hij in Wenen bij Jan Dismas Zelenka en Johann Joseph Fux. Na zijn studie werd hij aangenomen als hoboïst aan het hof van Augustus II. Hij studeerde bij de beroemde Buffardin en ging zich toeleggen op de traverso. In zijn composities werd hij beïnvloed door de stijl en techniek van hofviolist 8
Pisendel. In 1741 verhuisde Quantz naar Berlijn om de persoonlijke leraar van Frederick II van Pruisen te worden, die op zijn beurt een zeer enthousiaste en vaardige musicus was. Tegenwoordig is Quantz voornamelijk bekend door zijn uitgebreide verhandeling uit 1752, Versuch einer Anweisung die Flöte traversiere zu spielen, een zeer bruikbare bron die licht werpt op diverse aspecten van de historische uitvoeringpraktijk uit die periode.
Antonio Lotti
De Venetiaanse componist Antonio Lotti (1667 - 1740) was organist, componist en dirigent. Als kind zong hij in het koor van de San Marco in Venetië. Lotti was leerling van Giovanni Legrenzi en werd in 1692 benoemd tot tweede organist aan de San Marco en volgde in 1704 de eerste organist op. Van 1717 tot 1719 verbleef Lotti aan het hof in Dresden, waar hij de opera’s Giove in Argo (1717), Ascanio (1718) en Teofane (1719) componeerde. In 1736 werd
BiografieĂŤn
Lotti, in navolging van onder anderen Andrea Gabrieli en Claudio Monteverdi, maestro di cappella van de San Marco. Hij was leraar van Domenico Alberti, Giovanni Battista Bassani, Baldassare Galuppi, Quirino Gaspari, Benedetto Marcello en Jan Dismas Zelenka. Hij stierf in 1740 als een tamelijk welvarend man.
Johann Friedrich Fasch
kreeg Fasch betaald verlof om zes maanden naar Dresden te gaan, waar hij in contact kwam met de beroemde hofkapel.
Johann Friedrich Fasch (1688 - 1758) was een Duits violist en componist. Hij was een leerling van Johann Kuhnau op de Thomasschule in Leipzig. Fasch maakte intensieve reizen door Duitsland en werkte onder andere als violist in Bayreuth en als organist in Greiz. Vervolgens settelde hij zich in Zerbst aan het hof van Anhalt-Zerbst en werd daar kapelmeester (en weigerde de post als Thomascantor in Leipzig). Tussen 1726 en 1727 9
Biografieën
Gottfried Heinrich Stölzel
Net als Telemann, Fasch en Heinichen studeerde de Duitse componist Gottfried Heinrich Stölzel (1690 1749) ook in Leipzig. In 1713 reisde Stölzel naar Italië om daar kennis te maken met inspirerende musici als Vivaldi, Gasparini en Bononcini; een droom van veel Duitse componisten. Daarna reisde hij naar Praag, Bayreuth en Gera, voordat hij in 1719 in Gotha neerstreek in de dienst van de hertogen Frederick II en Frederick 10
III van Saksen-GothaAltenburg. Hij sloeg een aanbod van het Dresdense hof af, hoewel hij banden had met de componisten daar. Stölzel was als componist zeer productief. Jammer genoeg is een belangrijk deel van zijn werken verloren gegaan.
Jan Dismas Zelenka
De Boheemse componist Jan Dismas Zelenka (1679 - 1745) werd geboren in het dorp Lounovice en ging in Praag naar de Jezuïetenschool. Waarschijnlijk kreeg Zelenka zijn eerste muzieklessen van zijn vader, die cantor en organist was. In 1710 werd hij benoemd tot violist in de Dresdense hofkapel. Hij zou voor de rest van zijn leven aan het hof verbonden blijven, al maakte hij tussen 1716 en
BiografieĂŤn
1719 studiereizen om in Wenen te studeren bij de charismatische Johann Joseph Fux en in VenetiĂŤ bij Antonio Lotti. In Wenen gaf Zelenka zelf ook les in contrapunt aan Johann Joachim Quantz. Vanaf 1719 verzorgde hij in Dresden samen met kapelmeester Johann David Heinichen de composities voor de nieuw gebouwde hofkerk van Augustus de Sterke. Toen Heinichen in 1729 stierf, nam Zelenka al diens verantwoordelijkheden op zich. Hij stierf in 1745, ongehuwd, enkele dagen voor Kerstmis.
11
Biografieën
Uitvoerenden Ensemble Zefiro Het Italiaanse Ensemble Zefiro van hoboïst Alfredo Bernardini staat bekend als het allerbeste barokke blazersensemble. Het ensemble geldt als een wereldwijde referentie, befaamd om zijn virtuoze uitvoeringen van met name achttiende-eeuws repertoire. 12
Ensemble Zefiro treedt op in drie verschillende formaties: als kamermuziekensemble, als blazersgroep (‘Harmonie’) en als barokorkest. Het repertoire reikt daarom van de concerten van Vivaldi tot de opera’s van Händel, van Bach-cantates en muziek van Haydn, Mozart, Beethoven en Rossini.
Verwacht
Serie Oude Muziek Za 3 mrt 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Akademie für Alte Musik Berlin + Jean Guihen Queyras Haydn versus Pleyel De Franse meestercellist Jean-Guihen Queyras speelt samen met de Akademie für Alte Musik Berlin twee celloconcerten. Naast de parel van Haydn het Celloconcert in D, brengt hij ook een onbekend concert van pianobouwer en componist Ignaz Pleyel. Queyras geldt als een van de grootste en veelzijdigste cellisten van deze tijd. Een buitenkans voor celloadepten. Haydns 52e symfonie uit zijn ‘Sturm und Drang’ periode is met zijn vorm, klankintensiteit en toonsoort c klein een mijlpaal op weg naar Beethovens Vijfde. Pleyel was naast pianobouwer ook een verdienstelijk componist. Hij leerde het vak van niemand minder dan zijn goede vriend Joseph Haydn. Hij blonk dusdanig uit dat hij in Londen gold als Haydns grootste rivaal. Ook klinkt Luigi Boccherini’s fameuze Musica notturna delle strade di Madrid. Een werk ontstaan uit heimwee naar de reuring van de stad. Boccherini wilde het zelfs niet uitgeven omdat ‘het publiek nooit de betekenis zou kunnen begrijpen en de uitvoerenden het niet zouden kunnen spelen zoals het zou moeten’.
Leonard Jean Guihen Bernstein Queras
Programma: Luigi Boccherini Musica notturna delle strade di Madrid / Joseph Haydn Celloconcert in D / Symfonie nr. 52 / Ignaz Joseph Pleyel Celloconcert in c 13
Verwacht
Januari zo 21 jan / 13.30 uur 18 violisten rondom Joseph Puglia Het Berio Project za 21 jan / 15.00 uur Joseph Puglia Wat is het geheim van de viool? (8+) wo 24 jan / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor + Peter Dijkstra De Psalmensymfonie van Stravinsky do 25 jan / 20.15 uur Nederlands Blazers Ensemble + Duda Paiva Company The Fairy Queen
Strijkkwartet Biënnale Amsterdam za 27 jan t/m za 3 feb za 27 jan 20.15 uur Hagen Quartett + Jörg Widmann Symbiose van strijkkwartet en klarinet 14
22.30 uur Late Beethoven Quatuor Danel
14.15 uur / Kleine Zaal Extending string quartet: Spaces Diamanda Dramm + special guests
zo 28 jan
17.00 uur Selected by / Brentano Quartet Brahms en Mozart
11.00 uur Brentano Quartet Klankwereld van de renaissance 13.00 uur Grass Roots Showcase-middag met jong talent en randprogramma 17.00 uur / Atriumzaal The creation of Beethoven’s late quartets Muzikaal college Barry Cooper + Quatuor Danel 20.15 uur Brentano Quartet Volbloed strijkkwartettraditie 22.30 uur O/Modernt String Quartet De/constructing fuges
ma 29 jan 9.30 uur / Kleine Zaal Vroege Haydn Quartetto di Cremona 11.30 uur / Atriumzaal Masterclass Improvisatie: Cuarteto Casals + Lucio Amanti
20.15 uur Cuarteto Casals Beethoven op een mediterraans plein 22.30 uur Late Beethoven Ruysdael Kwartet di 30 jan 9.30 uur / Kleine Zaal Vroege Haydn Emerson String Quartet
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
15