Zo 4 mrt 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Koren
The Tallis Scholars GeĂŻnspireerd door de Sixtijnse Kapel
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Koren Zo 4 mrt 2018 Grote Zaal 20.15 - 22.00 uur
The Tallis Scholars GeĂŻnspireerd door de Sixtijnse Kapel
ca. 40 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Peter Phillips dirigent
Dit concert wordt opgenomen door NTR voor live uitzending op NPO Radio 4
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
Giovanni Pierluigi da Palestrina (ca. 1525 - 1594) uit Missa Assumpta est Maria ·· Kyrie Cristóbal de Morales (1500 - 1553) Jubilate Deo Giovanni Pierluigi da Palestrina uit Missa Ecce ego Joannes ·· Gloria Josquin Desprez (ca. 1450 - 1521) Absalon fili mi Elzéar Genet Carpentras (ca. 1470 - 1548) Lamentationes Giovanni Pierluigi da Palestrina uit Missa Veni creator spiritus ·· Credo Pauze Gregorio Allegri (ca. 1582 - 1652) Miserere Giovanni Pierluigi da Palestrina uit Missa Confitebor tibi Domine ·· Sanctus Alexander Campkin (1984) Miserere mei (2017) Josquin Desprez Inter natos mulierum Giovanni Pierluigi da Palestrina uit Missa brevis ·· Agnus Dei 3
Toelichting Toen de grote muziekmeester Joosken van der Weiden vanuit Milaan naar Rome kwam om in plaats van een hertog een paus te gaan dienen, betrad hij voor het eerst de Sixtijnse Kapel, die toen nog maar drie jaar oud was. Dit was nog niet de door Michelangelo zo rijkelijk beschilderde ruimte die vandaag de dag door duizenden toeristen wordt bekeken en bewonderd. Nee, kale muren omgaven deze zangerslocatie waarvan de bouw in 1473 op last van paus Sixtus IV was begonnen. We schrijven 1484 en waarschijnlijk maakte Josquin Desprez, zoals we ‘meester Joosken’ beter kennen, deel uit van een zangerstransfer: Gaspar van Weerbeke eruit en Josquin erin. De mores waren niet veel anders dan bij moderne voetbalteams. Zangers in de pauselijke kapel hadden de gewoonte hun naam in de muur in te kerven en onlangs werd bij werkzaamheden te midden van duizenden andere namen het inschrift JOSQUINJ ontdekt – waarschijnlijk het enige handgeschreven document dat we van hem hebben, want over Josquin is maar bar weinig bekend.
In het begin trok het pauselijke hof in Rome vooral componisten uit de Lage Landen De faam van deze meester was echter ruimverbreid in het Italië van begin zestiende eeuw. Had niet de Venetiaanse muziekdrukker Petrucci gelijk drie publicaties aan zijn oeuvre gewijd, werden niet vele werken ten onrechte aan Josquin toegeschreven alleen maar om ze beter te 4
verkopen? En had niet juist Maarten Luther, de grote tegenstrever van het pauselijk gezag, zijn bewondering voor Josquin niet onder stoelen of banken gestoken? ‘Bij andere componisten gaan de noten hun eigen gang, bij Josquin doen ze wat hij hen beveelt!’ had de grote reformator en amateur-componist zich eens laten ontvallen. Vele componisten zouden in de voetsporen treden van de aangekomen meester uit Henegouwen, meestal ook uit het noorden. Het zou nog lang duren eer ook Italianen zich van deze taken gingen kwijten. Lange tijd trok het pauselijke hof slechts laaglanders aan, daarna ook wel Spanjolen als Cristóbal de Morales en een enkele keer een fransoos als Carpentras die maar niet kiezen kon tussen Rome en Avignon – alsof daar nog pausen te vinden waren.
Giovanni Pierluigi da Palestrina In het midden van de zestiende eeuw was het nog helemaal niet te voorzien dat juist een Italiaan, namelijk Pierluigi da Palestrina, voor eeuwen de toon van de Roomse kerkmuziek in de Sixtijnse Kapel en daarbuiten zou aangeven. Dankzij
Toelichting
latere generaties componisten werd hij echter verheven tot een rolmodel, tot het nieuwe toonbeeld van meesterschap over de noten. De laaglanders hadden het nakijken, generaties van muziekstudenten leerden nu het Palestrina-ideaal, die weergaloze stijl met zijn glooiende lijnen en voorbereide dissonanten: alsof die vlekkeloze klanken ‘spic and span’ rechtstreeks uit de hemel kwamen. Palestrina’s standbeeld – liefkozend ‘Pierluigi’ genoemd – staat er nog in het midden van het bij Rome gelegen gelijknamige stadje, aan de voet van het grootste heidense heiligdom dat Italië ooit gekend heeft: dat voor de Romeinse godin Fortuna Primagenia. Heidendom was er niet meer in de zestiende eeuw, wel een hevige strijd tussen katholieken en protestanten. Palestrina kwam niet toevallig op, hij had zijn tijd mee: de contrareformatie woedde en pausen trachtten ijverig verloren gegaan gezag weer te herstellen. Een componist als Palestrina bewees daarbij goede diensten, ook al bleek de fraaie anekdote dat Pierluigi zijn Missa Papae Marcelli had geschreven om de meerstemmige kerkmuziek te redden uit de handen van puriteinen, onwaar. Maar in een tijd dat schilderijen op cruciale plekken met zedige lendendoekjes werden overgeschilderd had het zomaar gekund – se non è vero, è ben trovato (ook al is het niet waar, het is wel goed verzonnen). Uit maar liefst vijf verschillende missen klinken in dit programma van zijn hand de vijf vaste gezangen van het Ordinarium
Missae (dagelijkse mis): Kyrie, Gloria, Credo Sanctus en Agnus Dei. Een ‘pasticcio’ van Palestrina-missen bieden de Engelse Tallis Scholars dus in dit programma, dat tegelijk dient als een soort raamwerk. Waar in een normale mis tussendoor ook gezongen teksten uit het Proprium Missae (de wisselende gezangen) te horen zijn, vinden we nu geestelijke werken van andere meesters die dienst deden in deze gewijde pauselijke kapel.
Cristóbal de Morales Cristóbal de Morales arriveerde in 1535 in Rome. Hij bleef er zo’n tien jaar; aanvankelijk als zanger in de pauselijke kapel, want de paus had een sterke voorkeur voor Spaanse zangers. Hier had hij tijd om te componeren en kennis te nemen van het werk van collega’s uit de kapel, wat ook tot gezamenlijke muziekpublicaties leidde. Toen vond hij het tijd om naar iets anders om te zien. Hij solliciteerde aan de wereldlijke hoven van de Medici in Florence en van de Keizer in Innsbruck, maar het werd niets. Terug in Spanje kwam hij ondanks al zijn kennis en kunde – hij geldt als Spanjes eerste ‘international’ op muziekgebied – moeilijk aan de bak: zijn stugge, arrogante karakter schijnt hem flink in de weg te hebben gezeten. Aan het Jubilate Deo horen we dat niet af: het is een volstemmige jubelzang die als welluidende golf over de luisteraars heen slaat. 5
Toelichting
Josquin Desprez
Elzéar Genet Carpentras
Als zanger en dirigent diende in de Sixtijnse Kapel ook Josquin, wellicht de grootste onder de pauselijke kapelmeesters.
De klaagzangen of ‘lamentaties’ van Elzéar Genet – naar zijn Zuid-Franse geboorteplaats als componist bekend geraakt onder de naam ‘Carpentras’ – bleven de hele zestiende eeuw in trek bij de pauselijke kapel.
Zijn motet Absalon fili mi is een indrukwekkende weeklacht van Koning David om het verlies van zijn zoon – ‘dat ik in uw plaats gestorven ware’ klinkt het klagelijk uit zijn mond. Het snijdt door hart en ziel, vooral voor de kenners van het oudtestamentische Bijbelverhaal. Mogelijk was er een concrete aanleiding voor deze compositie: sommige bronnen zeggen dat de gestorven zoon van de regerende paus (geen uitzondering in die tijd!) de aanleiding vormde voor het ontstaan van dit smartelijke motet, andere dat Josquin om een eigen zoon heeft gerouwd, maar feiten zijn er niet. In zijn tijd zocht Josquin vernieuwing door de tekst in de muziek te illustreren. Hij gaat daarvoor in dit lied zelfs ‘buitengaats’ en bereikt de diepste diepten van het toenmalig toonsysteem – het akkoord van Ges-groot dat uit alleen zwarte toetsen bestaat: voor tijdgenoten een onbetreden ‘duivels’ terrein. Van het motet Inter natos mulierum, een populaire lofzang op Johannes de Doper, is het nog maar de vraag of Josquin, de echte auteur is. Een tijdgenoot wist al in 1549 te melden: ‘Ik herinner me dat een zekere eminentie sprak, dat ‘nu Josquin dood is, hij meer publiceert dan toen hij nog in leven was’.’ 6
Carpentras zong aanvankelijk in de kapel van Avignon waar hij kennis maakte met Giuliano di Rovere, de latere ‘verschrikkelijke’ paus Julius II, die zoveel zou betekenen voor het werk van Michelangelo en Rafaël. Na een verblijf in Parijs keerde Carpentras terug naar Rome als leider van de kapel, maar wel moest hij de wereldlijke muziek afzweren: ‘Ik zal het nooit meer doen’ liet hij met zoveel woorden optekenen bij zijn aantreden. Onder de volgende paus, de muziekminnende Leo X, had hij een ‘swell time’, maar dat veranderde snel toen Adrianus uit Utrecht ten tonele verscheen, de enige Hollandse paus ooit. Carpentras wist niet hoe snel hij weer naar Avignon moest uitwijken en ook menig ander musicus haalde opgelucht adem toen deze Utrechtenaar al na een jaar stierf. De lamentaties ontstonden al voor die tijd en zijn werkelijk prachtig in hun gedragen, stille ootmoed. Toen Carpentras terugkeerde naar Rome, ontdekte hij tot zijn vreugde dat ze nog steeds gezongen werden, maar helaas ‘nogal slordig’ zoals hem niet ontging.
Toelichting
Gregorio Allegri De barokmuziek is al een tijdje in ontwikkeling als Gregorio Allegri ten tonele verschijnt. Zijn Miserere, een dubbelkorige compositie voor respectievelijk vier en vijf stemmen, ging eeuwen mee en de bladmuziek ervan werd in Rome even goed bewaakt als het recept voor de ‘SacherTorte’ in Wenen.
kerkmuziek op hun programma nemen, ook al heeft deze Brit het als enige vanavond nog niet tot leider van de pauselijk kapel gebracht. Tekst toelichting: Kees Arntzen
Toch feliciteerde de paus de brutale ‘hacker’ die het kunststukje volbracht om het werk al na één keer luisteren op papier te krijgen. Dat was de 14-jarige Wolfgang Amadeus Mozart die in 1770 met zijn vader de Goede Week in Rome doorbracht. In het ene koor klinkt boetepsalm 151 meerstemmig, op de gebruikelijke melodie; het andere koor vult aan en alterneert met tekst en muziek van Allegri’s eigen vinding. Al in 1630 een topper, tot op de dag van vandaag in de katholieke hitlijsten te vinden.
Alexander Campkin Voor zijn Miserere valt de jonge succesvolle Engelse componist Alexander Campkin op dezelfde eeuwenoude tekst van het beroemde boetepsalm terug. De jonge Londenaar doet het goed als dirigent en componist en schreef al vele koorwerken in opdracht. Niet verwonderlijk dus dat de Tallis Scholars graag deze moderne, goed geschreven en toegankelijke 7
Liedteksten Giovanni Pierluigi da Palestrina Kyrie Kyrie eleison. Christe eleison. Kyrie eleison.
Heer, ontferm u over ons Christus, ontferm u over ons Heer, ontferm u over ons.
Cristรณbal de Morales Jubilate Deo Jubilate Deo omnis terra, cantate omnes, jubilate et psallite, quoniam, suadente Paulo, Carolus et Franciscus, princeps terrae convenerunt in unum,
Juich, aarde alom, voor de Heer, zingt allen, verheug u, maak muziek, want door Paulus, Carolus en Franciscus,
et pax de caelo descendit.
vorsten van de wereld is overeenstemming bereikt en is vrede neergedaald over de wereld.
O felix aetas, O felix Paule, O vos felices principes qui christiano populo pacem tradidistis. Vivat Paulus! Vivat Carolus! Vivat Franciscus! Vivant simul, et pacem nobis donent in aeternum!
O gelukige tijden, gelukkige Paulus, O gij gelukkige vorsten die voor het christelijke volk de vrede hebben hersteld. Leve Paulus! Leve Carolus! Leve Franciscus! Lang mogen ze allen leven en ons vrede geven tot in eeuwigheid!
8
Liedteksten
Giovanni Pierluigi da Palestrina Gloria uit Missa Ecce ego Johannes Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Laudamus te; benedicimus te; adoramus te; glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine Deus, Rex caelestis, Deus Pater omnipotens. Domine Fili unigenite, Jesu Christe; Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris, qui tollis peccata mundi, miserere nobis; qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram; qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis. Quoniam tu solus Sanctus; tu solus Dominus; tu solus altissimus, Jesu Christe, cum Sancto Spiritu, in gloria Dei Patris. Amen.
Eer aan God in den hoge en vrede op aarde aan de mensen die Hij liefheeft. Wij loven U. Wij prijzen en aanbidden U. Wij verheerlijken U en zeggen U dank voor uw grote heerlijkheid. Heer God, hemelse Koning, God almachtige Vader; Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus; Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader; Gij die wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons; Gij die wegneemt de zonden der wereld, aanvaard ons gebed; Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons. Want Gij alleen zijt de Heilige. Gij alleen de Heer. Gij alleen de Allerhoogste: Jezus Christus. Met de Heilige Geest in de heerlijkheid van God de Vader. Amen.
9
Liedteksten
Josquin Desprez Absalon fili mi Absalon fili mi, quis det ut moriar pro te, fili mi Absalon? Non vivam ultra, sed descendam in infernum plorans. Porro rex operuit caput sum, Et clamabat voce magna: Fili mi Absalon.
10
Absalom, mijn zoon, zou ik voor je kunnen sterven, mijn zoon Absalom? Laat me niet langer leven, maar wenend afdalen in de hel. De koning bedekte zijn hoofd, en riep met luide stem: Mijn zoon Absalom.
Liedteksten
Elzéar Genet Carpentras Lamentationes Incipit lamentatio Ieremiae prophetae.
Hier beginnen de Klaagzangen van Jeremia.
ALEPH – Quomodo sedet sola civitas plena populo: facta est quasi vidua domina gentium: princeps provinciarum facta est sub tributo.
Ach, hoe eenzaam zit zij neer, de eens zo levendige stad. Een weduwe is ze geworden, zij die groot was onder de volken, de vorstin van de gewesten is tot slavernij vervallen.
BETH – Plorans ploravit in nocte, et lacrimae eius in maxillis eius: non est qui consoletur eam ex omnibus caris eius: omnes amici eius spreverunt eam, et facti sunt inimici.
Heel de nacht weent zij, haar wangen zijn nat van tranen. Er is niemand die haar troost, niemand van haar vele minnaars; geen vriend bleef haar trouw, allen zijn haar vijandig gezind.
Ierusalem, Ierusalem, convertere ad Dominum Deum tuum.
Jeruzalem, Jeruzalem, bekeert u tot de Heer uw God.
11
Liedteksten
Giovanni Pierluigi da Palestrina Credo uit Missa Veni creator spiritus Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium.
Ik geloof in één God, de almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde, van al wat zichtbaar en onzichtbaar is.
Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia saecula.
En in één Heer, Jezus Christus, eniggeboren Zoon van God, vóór alle tijden geboren uit de Vader.
Deum de Deo; Lumen de Lumine; Deum verum de Deo vero; genitum, non factum; consubstantialem Patri; per quem omnia facta sunt.
God uit God, Licht uit Licht, ware God uit de ware God. Geboren, niet geschapen,één in wezen met de Vader, en dóór Wie alles geschapen is.
Qui propter nos homines, et propter nostram
Hij is voor ons, mensen, en omwille van ons heil uit de hemel neergedaald. Hij heeft het vlees aangenomen door de heilige Geest uit de Maagd Maria, en is mens geworden.
salutem descendit de caelis, et incarnatus est de Spiritu Sancto, ex Maria Virgine, et homo factus est.
et ascendit in caelum, sedet ad dexteram Patris;
Hij werd voor ons gekruisigd, Hij heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven. Hij is verrezen op de derde dag, volgens de Schriften. Hij is opgevaren ten hemel zit aan de rechterhand van de Vader.
et iterum venturus est cum gloria judicare vivos et mortuos; cuius regni non erit finis.
Hij zal wederkomen in heerlijkheid om te oordelen levenden en doden. En aan zijn Rijk komt geen einde.
Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato; passus et sepultus est. Et resurrexit tertia die secundum Scripturas;
12
Liedteksten
qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur; qui locutus est per prophetas;
Ik geloof in de heilige Geest, die Heer is en het leven geeft; die voortkomt uit de Vader en de Zoon; die met de Vader en de Zoon te zamen wordt aanbeden en verheerlijkt; die gesproken heeft door de profeten.
Et unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam.
Ik geloof in de éne, heilige, katholieke en apostolische kerk.
Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et exspecto resurrectionem mortuorum, et vitam venturi saeculi.
Ik belijd één doopsel tot vergeving van de zonden. Ik verwacht de opstanding van de doden, en het leven van het komend Rijk.
Amen.
Amen.
Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem, qui ex Patre Filioque procedit;
13
Liedteksten
Gregorio Allegri Miserere Miserere mei Deus, secundum magnam misericordiam tuam. Et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. Amplius lava me ab iniquitate mea et a peccato meo munda me. Quoniam iniquitatem meam ego cognosco et peccatum meum contra me est semper.
Wees mij genadig, God, in uw trouw, u bent vol erbarmen, doe mijn daden teniet, was mij schoon van alle schuld, reinig mij van mijn zonden. Ik ken mijn wandaden, ik ben mij steeds van mijn zonden bewust, tegen u alleen heb ik gezondigd, ik heb gedaan wat slecht is in uw ogen.
Tibi soli peccavi et malum coram te feci, ut justificeris in sermonibus tuis et vincas cum judicaris. Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in peccatis concepit me mater mea. Ecce enim veritatem dilexisti: incerta et occulta sapientiae tuae manifestasti mihi. Asperges me hyssopo et mundabor; lavabis me et super nivem dealbabor.
Laat uw uitspraak rechtvaardig zijn en uw oordeel zuiver. Ik was al schuldig toen ik werd geboren, al zondig toen mijn moeder mij ontving, maar u wilt dat waarheid mij vervult, u leert mij wijsheid, diep in mijn hart. Neem met majoraan mijn zonden weg en ik word rein, was mij en ik word witter dan sneeuw.
Auditui meo dabis gaudium et laetitiam et exsultabunt ossa humiliata. Averte faciem tuam a peccatis meis et omnes iniquitates meas dele. Cor mundum crea in me, Deus, et spiritum rectum innova in visceribus meis. Ne projicias me a facie tua, et spiritum sanctum tuum ne auferas a me.
Laat mij vreugde en blijdschap horen: u hebt mij gebroken, laat mij ook juichen. Sluit uw ogen voor mijn zonden en doe heel mijn schuld teniet. Schep, o God, een zuiver hart in mij, vernieuw mijn geest, maak mij standvastig, verban mij niet uit uw nabijheid, neem uw heilige geest niet van mij weg.
14
Liedteksten
Redde mihi laetitiam salutaris tui et spiritu principali confirma me. Docebo iniquos vias tuas et impii ad te convertentur. Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis meae, et exsultabit lingua mea justitiam tuam. Domine labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam.
Red mij, geef mij de vreugde van vroeger, de kracht van een sterke geest. Dan wil ik verdwaalden uw wegen leren, en zullen zondaars terugkeren tot u. U bent de God die mij redt, bevrijd mij, God, van de dreigende dood, en ik zal juichen om uw gerechtigheid. Ontsluit mijn lippen, Heer, en mijn mond zal uw lof verkondigen.
Quoniam si voluisses sacrificium dedissem utique; holocaustis non delectaberis. Sacrificium Deo spiritus contribulatus: cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies. Benigne fac, Domine, in bona voluntate tua Sion, ut aedificentur muri Jerusalem. Tunc acceptabis sacrificium iustitiae, oblationes, et holocausta: tunc imponent super altare tuum vitulos.
U wilt van mij geen offerdieren, in brandoffers schept u geen behagen. Het offer voor God is een gebroken geest; een gebroken en verbrijzeld hart zult u, God, niet verachten. Wees Sion welgezind en schenk het voorspoed, bouw de muren van Jeruzalem weer op. Dan zult u de juiste offers aanvaarden, offers in hun geheel verbrand, dan legt men stieren op uw altaar. Psalm 51
Giovanni Pierluigi da Palestrina Sanctus uit Missa Confitebor tibi domine Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth. Pleni sunt caeli et terra gloria tua. Hosanna in excelsis.
Heilig, heilig, heilig de Heer, de God der hemelse machten. Vol zijn hemel en aarde van uw heerlijkheid. Hosanna in den hoge.
15
Liedteksten
Alexander Campkin Miserere Mei Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam:
Wees mij genadig, God, naar uw goedertierenheid.
Et secundum multitudinem miserationum tuarum, dele iniquitatem meam.
naar de grootheid van uw barmhartigheid, doe mijn daden teniet.
Amplius lava me ab iniquitate mea, Et a peccato meo munda me.
Was mij schoon van alle schuld, reinig mij van mijn zonden.
Quoniam iniquitatem meam ego cognosco, Et peccatum meum contra me est semper
Ik ken mijn wandaden, ik ben mij steeds van mijn zonden bewust.
Tibi soli peccavi, Et malum coram te feci; Ut justificeris in sermonibus tuis, Et vincas cum judicaris.
Tegen u alleen heb ik gezondigd, ik heb gedaan wat slecht is in uw ogen. Laat uw uitspraak rechtvaardig zijn en uw oordeel zuiver.
Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis meae, Et exultabit lingua mea justitiam tuam.
U bent de God die mij redt, bevrijd mij, God, van de dreigende dood, en ik zal juichen om uw gerechtigheid.
16
Liedteksten
Josquin des Prez Inter natos mulierum Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista Qui viam Domino praeparavit in heremo. Alleluia. Fuit homo missus a Deo cui nomen erat Ioannes. Alleluia.
Onder hen die uit vrouwen geboren zijn is niemand opgestaan die groter is dan Johannes de Doper. Die voor de Heer de weg heeft bereid in de wildernis. Alleluja. Er was een mens van God gezonden, wiens naam was Johannes. Alleluja. MattheĂźs 11:11 en Johannes 1:6
Giovanni Pierluigi da Palestrina Agnus Dei uit Missa Brevis Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem.
Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, geef ons de Vrede.
17
Biografieën Componisten Giovanni Pierluigi da Palestrina
Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525 - 1594) had het geluk te leven in de tijd van de wederopleving van de rooms-katholieke kerk. Palestrina werd door paus Julius II benoemd tot maestro van de Cappella Giulia in Rome. Dit koor zong in de Sint Pieter onder Palestrina’s leiding tussen 1551 en 1554 en opnieuw vanaf 1571 tot 18
zijn dood. In 1555 was Palestrina benoemd bij het pauselijk koor, ook al was hij getrouwd. Maar bij de dood van paus Julius werd de gehuwde Palestrina van het koor uitgesloten en werd hij tot 1561 maestro aan de Sint Jan van Lateranen en vervolgens voor enkele jaren aan de Santa Maria Maggiore. In 1565 werd hij pauselijk componist en zo verantwoordelijk voor het repertoire van het pauselijk koor in de Sixtijnse Kapel. Zo hernieuwde Palestrina zijn nauwe band met dit magnifieke gebouw vol schoonheid en grandeur, dat tot de dag van vandaag jaarlijks nog duizenden pelgrims en toeristen trekt.
Cristóbal de Morales Cristóbal de Morales (ca. 1500 - 1553) geldt als de belangrijkste Spaanse componist van kerkmuziek uit de renaissance. De Morales werd geboren in Sevilla en had een carrière als zanger en koorleider in diverse ZuidSpaanse kathedralen. Grote
bekendheid kreeg hij als lid van de pauselijke kapel waarin hij zo’n tien jaar zong. Vanuit het kerkelijke machtscentrum Rome gaf hij zo’n twintig missen en honderd motetten uit.
De verfijnde vloeiende contrapuntische stijl van die werken was van grote invloed op Palestrina. In 1545 verliet Morales Rome en keerde hij terug naar Sevilla waar Francisco Guerrero een van zijn leerlingen werd. Daarna bekleedde hij nog posten als kapelmeester van de kathedralen in Toledo, Marchena en Málaga. In die laatste plaats over leed Morales in de herfst van 1553.
Biografieën
Josquin Desprez
toegepast op wereldlijke liederen. Hij werkte als zanger aan de dom van Milaan, bij de Milanese hertog Sforza, bij de pauselijke kapel in Rome en aan het hof van Ercole d’Este in Ferrara. In 1504 ontvluchtte hij Italië vanwege een pestepidemie en enige tijd later werd hij provoost van de collegekerk Notre Dame in Condé sur l’Escaut.
1521 stierf Leo X en zijn opvolger Adrian VI was niet geïnteresseerd in muziek. Carpentras vertrok uit Rome en verbleef tijdelijk in Avignon. In 1523 keerde hij onder Clement VII weer terug naar Rome. Na twee jaar verhuisde hij echter weer naar Avignon om hier tot zijn dood te blijven.
Gregorio Allegri
Elzéar Genet Carpentras Josquin Desprez (ca. 1450 - 1521) was een Bourgondische componist uit Condé sur l’Escaut (Frankrijk). Hij wordt wel de voornaamste componist van de renaissance genoemd.
Over de vroege jaren van de Franse componist Carpentras (ca. 1470 - 1548) is niet veel bekend. Wel was hij tijdens zijn leven een bekend componist, voornamelijk door zijn Lamentaties voor Jeremiah.
Josquin was vooral werkzaam in Frankrijk en ook een periode van twintig jaar in Italië. Hij genoot faam als componist en pedagoog en was de belangrijkste vertegenwoordiger van een nieuwe stijl, waarin de technieken van de canon en het contrapunt werden
Zeker is dat hij in 1508 zong in het pauselijke koor bij Paus Julius II in Rome. Hij verliet de kapel om bij het hof van Louis XII te werken. Hier componeerde hij veel wereldlijke muziek. Hij keerde in 1513 terug naar Rome en werd kapelmeester onder Paus Leo X. In
Gregorio Allegri (1582 ‑ 1652) was een Italiaanse priester en componist van kerkmuziek. Hij was een belangrijke zanger en componist van het pauselijk koor na 1630. 19
Biografieën
Na zijn dood werd Allegri’s muziek in de Sixtijnse Kapel nog steeds uitgevoerd en gekopieerd, zelfs tot in de negentiende eeuw. Allegri schreef in de stijl van Giovanni Pierluigi da Palestrina. Hij componeerde magnificats, motetten en andere kerkmuziek. Volgens sommige bronnen zou Allegri een castraat zijn geweest, maar op afbeeldingen staat hij meestal met een baard. Als hij castraat was geweest, zou hij deze nooit hebben kunnen krijgen. Zijn bekendste werk is het Miserere, dat nog jaarlijks op Goede Vrijdag in de Sixtijnse Kapel uitgevoerd.
Alexander Campkin Alexander Campkin (1984) studeerde kooren orgelmuziek aan de universiteit van Oxford. Zijn opleiding vervolgde hij aan de Royal Academie of Music in Londen en Universität für Musik und darstellende Kunst in Wenen. Les kreeg Campkin van Sir Peter Maxwell Davies, Robert Saxton, Stephen Montague, 20
Michael Jarrell en Simon Bainbridge. Hij is dirigent van The Oxbridge Singers en het minimaLIST ENsemble.
Zijn muziek heeft de aandacht getrokken van enkele topensembles en zijn werk is uitgevoerd of uitgezonden in meer dan veertig landen. Zo ontving hij onder meer opdrachten van The Royal Opera House, The Tallis Scholars, The Swedish Arts Council en de Episcopal School of Jacksonville Florida. Composer in residence was hij onder andere bij Ampersandance Contemporary Dance Company, The Portsmouth Grammar School en de Abdij van Neresheim in Duitsland.
Voor zijn muziekbijdrage is hij benoemd tot Associate van de Royal Academy of Music.
BiografieĂŤn
foto: Matthew Murphy
Uitvoerenden Peter Phillips Dirigent Dirigent en musicoloog Peter Phillips (1953) wijdde zich geheel aan de studie en uitvoering van religieuze muziek uit de renaissance. In 1973 richtte hij The Tallis Scholars op. Daarnaast schreef hij vele jaren een vaste column in
The Spectator. Hij werd adviserend redacteur van The Musical Times, het oudste muziektijdschrift in Europa. Als gastdirigent werkte Phillips met vocale ensembles over de gehele wereld, waaronder met Collegium Vocale Gent, het Nederlands Kamerkoor en Studio de Musique ancienne de MontrĂŠal. Hij verzorgde talloze tv- en radiouitzendingen.
21
BiografieĂŤn
The Tallis Scholars The Tallis Scholars werden in 1973 opgericht door dirigent Peter Phillips. Intussen is het ensemble uitgegroeid tot een van de leidende exponenten van de geestelijke muziek uit de renaissance. Peter Phillips werkte lang aan de klank van zijn ensemble, om via afstemming en menging de zuiverheid en helderheid van klank te bereiken, die volgens hem het best geschikt is voor het uitvoeren van dit repertoire, en waarbij elke muzikale lijn tot in detail hoorbaar blijft. Het is deze ultieme schoonheid en puurheid van klank waarmee The Tallis Scholars zo beroemd zijn geworden. The Tallis Scholars geven jaarlijks een zeventigtal concerten, zowel in kerken en kathedralen als in moderne concertzalen over de hele wereld. Een van de hoogtepunten was het concert in de Sixtijnse Kapel in april 1994, naar aanleiding van het begin van de laatste restauratiefase van de 22
fresco’s van Michelangelo. Ze geven regelmatig compositieopdrachten. Een groot aantal opnamen van The Tallis Scholars behaalde belangrijke prijzen. Sopraan Amy Haworth Emma Walshe Emily Atkinson Charlotte Ashley Alt Caroline Trevor Alex Chance Tenor Steven Harrold Simon Wall Bas Tim Scott Whiteley Simon Whiteley
BiografieĂŤn
foto: Nick Rutter
23
Verwacht
Serie Oude Muziek Vr 13 april 2018 Grote Zaal 19.00 uur college 20.15 uur concert
Holland Baroque + Cappella Amsterdam + Alexander Weimann Dixit Dominus + College De Duitse klavecinist en dirigent Alexander Weimann is de aangewezen persoon voor dit programma van Holland Baroque en Cappella Amsterdam. Met een schat aan ervaring, die hij opdeed als vaste speler in ensembles als Tragicomedia, Cantus Cölln en het Freiburger Barockorchester, voert hij nu het zeer geliefde Dixit Dominus van Händel uit en het minder bekende The Fall of Jericho van William Hayes. Alexander Weimann is een van de meest gewilde ensembleleiders en klavecinisten van dit moment. Hij is het voorbeeld van een musicus die in Amerika de oude muziek traditie hooghoudt en oude-muziek op zeer hoog niveau weet te vertolken. Hij is artistiek leider van onder andere het Pacific Baroque Orchestra in Vancouver, Canada.
Alexander Weimann foto: Jan Gates
Programma: William Hayes The Fall of Jericho / Georg Friedrich Händel Dixit Dominus College Het concert wordt voorafgegaan door een college van Xavier Vandamme, algemeen en artistiek directeur van het Utrechtse Festival Oude Muziek. Hij zal spreken over Mythes rond de Engelse ziel. Het college is bij de ticketprijs inbegrepen.
24
Verwacht
Serie Koren Wo 18 apr 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Nederlands Kamerkoor + Peter Dijkstra Miserere Het Miserere van Allegri is een magisch stuk dat al eeuwenlang de gemoederen bezighoudt. De Sixtijnse Kapel wilde de muziek voor geen goud delen. In een tijd zonder opnameapparatuur was de partituur een kostbaar bezit. Tot een veertienjarige jongen bijna 150 jaar later een dienst bijwoont, het werk hoort en het vervolgens thuis in één keer foutloos opschrijft. Wie die jongen was? Wolfgang Amadeus Mozart. Het Nederlands Kamerkoor voert naast het Miserere ook Scarlatti’s tienstemmige Stabat Mater uit, een hoogtepunt in het oeuvre van deze Italiaanse meester. James MacMillans Miserere is een enorm krachtig werk dat momenten van grote expressiviteit afwisselt met bijna stille momenten. Zeer dramatisch. Een programma van pure schoonheid.
Peter Dijkstra foto: Astrid Ackermann
Programma: Gregorio Allegri Miserere mei, Deus / Domenico Scarlatti Stabat Mater / Carlo Gesualdo Responsoriae / Giacinto Scelsi Tre Canti Sacri / James MacMillan Miserere
25
Verwacht
Kijk Muziek! zo 11 mrt 13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Panama (2-4) Feikes Huis
maart wo 7 mrt / 20.15 uur Nils Mönkemeyer + William Youn Nachtgesänge wo 7 mrt / 20.30 uur / Muziekgebouw aan de Ring Laurel Halo The Rest is Noise do 8 mrt / 20.15 uur Silbersee Stimmung vr 9 mrt / 20.15 uur Yevgeny Sudbin Sudbins Danse macabre za 10 mrt / 14.15 uur De IJ-Salon Bach Bridges za 10 mrt / 20.15 uur Meccore String Quartet Meesterproef naast meesterwerk 26
13.30 uur Wij gaan op berenjacht (4+) Silbersee + Theater Sonnevanck
zo 11 mrt / 20.15 uur Reinbert de Leeuw + Nederlands Kamerkoor + Holland Baroque Johannes Passion UITVERKOCHT
do 15 mrt / 12.30 uur Lunchconcert Ism Academie van het Koninklijk Concertgebouworkest
do 15 mrt / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Nicolas Altstaedt Hedendaagse Mariaverering
vr 16 mrt / 20.15 uur Amsterdam Sinfonietta + Nicolas Altstaedt Pärt en Tavener UITVERKOCHT
za 17 mrt / 20.15 uur Reinbert de Leeuw + Nederlands Kamerkoor + Holland Baroque Johannes Passion UITVERKOCHT vr 23 mrt / 20.00 uur La morte d’Orfeo De Nationale Opera i.s.m. het Muziekgebouw zo 25 mrt/ 11.00 uur / Kleine Zaal Alexander Moosbrugger + Ned McGowan Op avontuur met Moosbrugger
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten
Foto: Erik van Gurp
Restaurant Zouthaven Kom voor het concert eten in restaurant Zouthaven. Reserveren: 020 788 2090 of zouthaven.nl
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiĂŤnten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
27