Do 13 dec 2018 Grote Zaal 20.15 uur
Donderdag avondserie
Nieuw Ensemble De lange adem van traditie en vernieuwing Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Donderdag avondserie Serie Nieuw Ensemble
Nieuw Ensemble De lange adem van traditie en vernieuwing Ed Spanjaard dirigent Mattijs van de Woerd bariton Roméo Monteiro Airmachine 2 Wilbert Bulsink luchtpiano Guillaume Dufay (1397 - 1474) / Robert Heppener (1925 2009) J’atendray (1993) Donnes l’assault à la fortresse / Mon bien amour (1993) Rodney Sharman (1958) Nader tot U (1990/1992) Small Flowers (2018; wereldpremière) Pavel Haas (1899 - 1944) / Jan van Vlijmen (1935 - 2004) Vier liederen (1944, arr. 1995)
Do 13 dec 2018 Grote Zaal 20.15 - 21.50 uur ca. 40 minuten voor de pauze ca. 35 minuten na de pauze
Inleiding Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur Joël Bons in gesprek met componisten Rodney Sharman en Wilbert Bulsink
Dit concert wordt opgenomen door de NTR voor uitzending in het Avondconcert op 16 december op NPO Radio 4. Dan wordt ook Joël Bons’ Nomaden uitgezonden.
Pauze Wilbert Bulsink (1983) Op/Weg... geblazen (2008) Ondřej Adámek (1979) Conséquences particulièrement blanches ou noires (2015/2016) Productie, design, realisatie Airmachine: Ondřej Adámek, Carol Jimenez, Christophe, Lebreton, Grame, centre national de création musicale-Lyon, met steun van Berliner Künstlerprogramm DAAD, SWR-Festival Donaueschingen, en Villa Medici.
2
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
Toelichting Een concertprogramma met een lange lijn van middeleeuwse tot de allernieuwste muziek: totaal verschillende werelden klinken zowel tegenover, als in het verlengde van elkaar. Deze avond komen vier op het verleden georiënteerde stukken uit het laatste kwart van de vorige eeuw opnieuw tot leven. Robert Heppener bewerkte twee rondo’s van zijn geliefde middeleeuwer Guillaume Dufay; Jan van Vlijmen instrumenteerde vier liederen van de naar Theresienstadt gedeporteerde Joods/Tsjechische componist Pavel Haas en de Canadees Rodney Sharman zette tijdens zijn studie in Nederland Gerard Reves gedicht Nader tot U op muziek. Speciaal voor dit concert schreef Sharman Small Flowers. Na de pauze gaat het ‘waaien’: twee scholieren ontwierpen de Luchtpiano, bouwden hem op de TU Delft en Wilbert Bulsink componeerde er een stuk voor waarin hijzelf soleert. De Tsjech Ondřej Adámek (1979) is een van de belangrijkste componisten van zijn generatie. Zijn muziek is nu voor het eerst in Amsterdam te horen. Adámek ontwierp een nieuw instrument – de Airmachine – die in zijn krankzinnige en opwindende Conséquences particulièrement blanches ou noires de hoofdrol vervult.
Guillaume Dufay / Robert Heppener J’atendray / Donnes l’assault à la fortresse ‘Al vanaf mijn achttiende ben ik gefascineerd door de middeleeuwen en de Italiaanse renaissance’, verklaarde de Nederlandse componist
Robert Heppener al eens. Door zijn muziekgeschiedenisleraar Bernet Kempers maakte hij kennis met de muziek van Guillaume de Machaut en de Bourgondische verfijning van Guillaume Dufay en Gilles Binchois. ‘Ik voel nóg de schok die het horen van Binchois’ chanson De plus en plus bij mij teweeg bracht: zoveel innigheid en tederheid in de vijftiende eeuw, de romantiek vier eeuwen vooruit! Dat alles ontdekte ik middenin de oorlog, toen nog niets van deze muziek – zeker toen niet – op concerten te horen was. De muziek van Dufay heeft me nooit meer losgelaten.’ In 1994 stelde Heppener op verzoek van het Nieuw Ensemble een programma samen rond Guillaume Dufay en zijn eigen werk. Over Dufay’s muziek schreef Heppener bij die gelegenheid: ‘Zijn muziek heeft alle karakteristieken van een periode die aan het eind staat van een lange ontwikkeling: een conclusie, een oogst, het ‘Herfsttij der Middeleeuwen’. Alles in deze muziek is soepel, onnadrukkelijk en vanzelfsprekend. Gecompliceerdere technieken worden spelenderwijs toegepast. Het experiment, de eerste meerstemmigheid, begon grofweg in het jaar 1000. Dat is voorbij. De klank is nu verzadigd, de beweging losgemaakt van 3
Toelichting
ritmisch constructieve premissen. Dufay’s melodische lijn is, hoewel opgebouwd uit kleine motivische cellen, altijd soepel en van een perfecte eenvoud; zij heeft de organische verbondenheid die grote melodieën kenmerkt. Zo ook het ritme: korte ritmische cellen die verwerkt worden tot grotere eenheden. Daarbij heeft de metrische wisseling van drieen tweedeling (zeg maar driekwart en zesachtste maat) vaak een zeer afwisselende cadans tot gevolg.’ Voor het programma bewerkte Heppener verschillende rondo’s van Dufay tot instrumentale werken op maat van het Nieuw Ensemble, waarbij hij hier en daar naar eigen inzicht de harmonie aanpaste. Naast het rondo J’atendray klinkt het rondo Donnes l’assault a la fortresse – een aanvalslied om het kasteel c.q. de geliefde te veroveren – dat hij afwisselt met Dufays tedere rondo Mon bien m’amour als een soort trio.
Rodney Sharman Nader tot U / Small Flowers De relatie tussen Rodney Sharman en het Nieuw Ensemble gaat terug tot de tijd dat hij in het seizoen 1983-84 Composer in Residence was van het Instituut voor Sonologie in Utrecht. Een vanzelfsprekende plek voor deze componist, want Sharman houdt zich vooral bezig met timbre. 4
Of hij nu met elektronica werkt of met conventionele instrumenten, altijd zoekt Sharman naar nieuwe klankmogelijkheden, onverwachte klankcombinaties en dito klankovereenkomsten. Dit in een doorgaans statische structuur die de werken van Morton Feldman, een van zijn leermeesters, in herinnering roepen. Dat hij in 1990 voor de tiende verjaardag van het Nieuw Ensemble een werk schreef op een tekst uit de roman Nader tot U van Gerard Reve, heeft alles te maken met zijn eerdere verblijf in Nederland: in 1983-84 nam hij deel aan het compositiepracticum van het ensemble en componeerde het fraaie Erstarrung. Toen hij in 1990 de vraag kreeg een werk te schrijven voor het tienjarig bestaan van het Nieuw Ensemble, greep hij terug op teksten uit Naeher zu Dir, de door de auteur zelf vervaardigde Duitse vertaling van Nader tot U die hij las gedurende zijn studietijd bij onder anderen Brian Ferneyhough in het Duitse Freiburg. Zo ontstond het lied Bekentenis, op tekst van een van de ‘geestelijke liederen’ uit het boek. Twee jaar later voegde Sharman daar nog Dagsluiting en Herkenning aan toe, ook voor het Nieuw Ensemble. Dat hij daarbij de specifieke klankkleur van het ensemble optimaal benutte was geen verrassing. ‘Hoewel ik mij ervan bewust ben dat muziek een tijdskunst is, begint het schrijven van muziek bij mij als een sonisch beeld’, zei Sharman al eens. ‘Het is mijn zorg naar de essentie van dat beeld te werken en om de muziek vanuit die bron te laten stromen, waarbij het onderscheid
Toelichting
tussen harmonie en timbre, materiaal en instrument naar de achtergrond verdwijnt.’
Vier liederen
Toen Haas in 1941 naar het concentratiekamp van Theresienstadt werd gedeporteerd, voegde hij nog een achttal werken aan zijn oeuvre toe. De belangrijkste aanvulling betrof de Vier liederen voor bariton en piano die hij in 1944 schreef op verzoek van medegevangene Karel Berman. Deze Tsjechische bariton en latere operadirecteur overleefde Theresienstadt en Auschwitz en ontpopte zich tijdens zijn gevangenschap met pianist Rafael Schächter als de motor achter het culturele leven in het concentratiekamp. Voor Berman was Haas de aangewezen persoon om op korte termijn een werk te schrijven voor de afsluiting van een recital. De componist kreeg de vrijheid om de actualiteit van het moment in de liederen te verwerken en koos vier vertaalde teksten uit het oude China die het verlangen naar een thuis hebben als verbindend thema. Haas componeerde de liederen echt als een cyclus en laat het motief waarmee het eerste lied begint – een thema uit het oudste St. Wenceslas-koraal – in het derde en vierde deel terugkeren. Op plekken waar sprake is van een terugkeer naar huis en weerzien gebruikt Haas het syncopische ritme dat kenmerkend is voor de Moravische volksmuziek.
De Tsjechische componist Pavel Haas stond volop in de rijke traditie van de eerste helft van de twintigste eeuw en schreef vele werken waarin zowel de Amerikaanse jazz als de Tsjechische volksmuziek een belangrijke rol speelden.
In 1995 orkestreerde Jan van Vlijmen deze liederen voor het Nieuw Ensemble, dat de première in het Holland Festival verzorgde. Van Vlijmen kon daarbij gebruik maken van het manuscript van Haas, dat in het bezit was van de in dat jaar overleden Karel Berman.
Dat is precies wat er ook gebeurt in Small Flowers, een quasi statische verkenning van de blokfluitklanken en de relatie met instrumenten die qua klank daaraan gelieerd zijn. Sharman schreef het werk dit jaar in opdracht van het Nieuw Ensemble ter nagedachtenis aan zijn goede vriend James Arthur Kirk. ‘Het stuk is een timbrespiegeling tussen de blokfluiten en drie blokfluitachtige klankblokken: de gestreken marimba, de viool en de cello bespeeld bij de octaafknoop en de flageoletten van de contrabas’, zegt Sharman over het werk. ‘Verschuivende harmonieën ontstaan door de geleidelijke afdaling van de blokfluiten die alternatieve vingerzettingen gebruiken, waardoor de toonhoogte en kleur van de noot iets worden gewijzigd. De geluiden van de snaarinstrumenten en de marimba zijn daarbij vergeleken instabieler en zuchten en blazen als lang vergeten orgelpijpen.’
Pavel Haas / Jan van Vlijmen
5
Toelichting
Wilbert Bulsink Op/Weg… geblazen Tijdens het seizoen 2007-2008 organiseerde de K.L. Poll-Stichting in samenwerking met de TU Delft en het Nieuwe Ensemble de OKW-Prijsvraag Eurekafoon! voor scholieren van 15 jaar en ouder. De opdracht was: ontwerp en bouw een nieuw muziekinstrument. De middelbare scholieren Naphur van Apeldoorn en Ali Ouad Hadj bedachten de luchtpiano. Het instrument werd gebouwd in samenwerking met de TU Delft en Wilbert Bulsink kreeg de opdracht een werk te schrijven met het instrument in de hoofdrol. In Op/Weg... geblazen gebruikt hij de klank van de luchtpiano als vertrekpunt. ‘De klanken worden geproduceerd als bij een panfluit: dus niet door lucht in de pijpen te blazen, zoals bij een orgel, maar door lucht over de pijpen te blazen’, zegt de componist over dit bijzondere werk, dat vandaag een reprise beleeft. ‘De luchtdruk wordt geleverd door een persluchtfles waar 200 bar druk op staat. De luchttoevoer naar het instrument wordt geregeld door middel van een voetpedaal. De toetsen van het instrument zijn elk ongeveer vier centimeter breed: het bespelen van het instrument vergt veel kracht. In Op/Weg...geblazen wordt het ensemble gebruikt als een grotere versie van de luchtpiano. Het stuk laat vele verschillende mogelijkheden van de luchtpiano horen: van fluisterzacht tot industrieel hard; overblazen; 6
scherpe en zachte attacks. Ook houdt het stuk rekening met het feit dat de luchtpiano niet getempereerd (met onzuivere intervallen) gestemd is en dat sommige pijpen lastig aanspreken. De instabiliteit van het instrument was een inspirerende factor bij het schrijven van het stuk en leidt tot bijzondere klanken en nieuwe harmonieën.’
Ondřej Adámek Conséquences particulièrement blanches ou noires Ook Ondřej Adámek gebruikt lucht als belangrijkste element bij de door hem ontwikkelde Airmachine. De Tsjechische componist is naar eigen zeggen al sinds zijn vroegste jeugd bezig met het creëren van geluiden en ontwerpt in het verlengde daarvan (percussie) instrumenten die op inventieve manieren zorgen voor de geluidsproductie. Zo ontstond ook de Airmachine, een instrument dat bestaat uit verschillende ventielen en een mechanisme dat de lucht aan kan blazen of kan zuigen. Door verschillende objecten op de ventielen te plaatsen, van plastic werkhandschoenen tot ballonnen, toeters en wat al niet, ontstaan verschillende geluiden: van diep zuchten en steunen, tot piepen, kraken en fluiten. Ook samenklanken zijn mogelijk. Het instrument kan bespeeld worden door een percussionist of dienst doen als een computergestuurde installatie.
Toelichting
Adámek schreef Conséquences particulièrement blanches ou noires voor Airmachine 2 – een verbeterde en voor een percussionist gemakkelijker bespeelbare versie van de eerdere Airmachine – en veertien instrumenten. Dit bij vlagen hilarisch werk van ruim twintig minuten bestaat uit in elkaar overgaande secties waarin de Airmachine op verschillende manieren wordt ingezet. De instrumenten vullen de Airmachine aan, imiteren de geluiden van het apparaat of zorgen voor een vorm van begeleiding. Uiteindelijk eindigt het werk met een soort contrapunt van het begin waardoor het geheel het idee van een boogvorm heeft. Tekst toelichting: Paul Janssen
7
Liedteksten Rodney Sharman Nader tot U Tekst: Gerard Reve
I. Bekentenis Voordat ik in de nacht ga die voor eeuwig lichtloos gloeit, wil ik nog eenmaal spreken, en dit zeggen: Dat ik nooit anders heb gezocht dan U, dan U, dan U alleen. II. Dagsluiting Eigenlijk geloof ik niets, en twijfel ik aan alles zelfs aan U. Maar soms, wanneer ik denk dat Gij waarachtig leeft, dan denk ik, dat Gij liefde zijt, en eenzaam, en dat, in zelfde wanhoop, Gij mij zoekt zoals ik U. Â III. Herkenning Nu weet ik wie gij zijt, de Jongen die ik eenzaam zag te Woudsend en daarna, nog op dezelfde dag, in een cafĂŠ te Heeg. Ik hoor mijn Moeders stem. O Dood die waarheid zijt: nader tot U.
8
Liedteksten
Pavel Haas Vier lieder Zaslech jsem divoké husy
Ik heb de wilde ganzen gehoord
Tekst: Wej Jing-Wu (737 - 792?)
Domov je tam, daleko, daleko, daleko tam, daleko tam, mělo bys domů, zbloudilé srdce! Daleko tam domov, domov.
Mijn thuis is ginds, ver weg, ver weg, ver weg ginder, ver weg ginder, je zou terug naar huis moeten, verdoold hart! Ver weg ginder is mijn thuis, mijn thuis.
Za cizí noci, v podzimním dešti,
ve vysokém domě svém zaslechl jsem křik divokých husí: právě přilétly.
Toen ‘t in den vreemde op een herfstnacht regende en de koude wind van droefheid het meest verkilde, hoorde ik in mijn hoge huis: de roep van wilde ganzen. Ze waren zojuist aan komen vliegen.
Domov je daleko tam.
Mijn thuis is ginds ver weg.
V bambusovém háji
In het bamboebosje
když nejvíc studil smutku chladný van:
Tekst: Wang Wei (701 - 761)
V bambusech nejsou lidé, v bambusech sedím sám. Tu na loutnu zahraju tiše, tu sobě zahvízdám.
Tussen ‘t bamboe zijn geen mensen, tussen ‘t bamboe zit ik zo alleen, zachtjes speel ik op mijn luit, ik fluit er wat bij.
Kdo, řekněte lidé, kdo ví, kde v bambusech sedím sám, sám? Kde v bambusech sedím sám a na východ srpečku luny bambusem pozírám.
Wie, zeg toch, mensen, wie weet, waar ik tussen ‘t bamboe zit, zo alleen, alleen, waar ik tussen ‘t bamboe zit, zo alleen, en oostwaarts door ‘t bamboe ’t sikkeltje van de maan zie.
9
Liedteksten
Daleko měsíc je domova
Ver van mijn thuis is de maan
Tekst: Tsjang Tju-lin (673? -740)
Z temného moře vyrůstá měsíc, v daleké, v daleké zemi teď rozkvétá též. Láska svůj truchlí daremný sen, láska truchlí svůj sen, čeká, čeká na vzdálený večer, na vzdálený večer.
Uit de duistere zee rijst op de maan, in ‘t verre, ‘t verre land bloeit ze nu ook. Liefde treurt om haar ijdele droom, treurt om haar droom, ze wacht en wacht op de verre avond, op de verre avond.
Jasněji měsíc svítí v hoře mé. Oblékám noční šat, chladné je jíní. Ruce mé, ruce, kterak jste prázdné, říci to všechno, říci to všechno!
Steeds feller schijnt de maan in mijn smart. Ik hul me in nachtgewaad, de rijp is koud. 0, handen van me, handen, hoe leeg zijn jullie, konden jullie maar alles zeggen, alles zeggen!
Spánku, sen dej mi, spánku, sen dej mi o návratu domů, o návratu domů, domů,
0, slaap, schenk me een droom, slaap, schenk een droom over mijn terugkeer naar huis, naar huis, naar huis! Maar slaap, die droom kun je me niet geven: mijn verlangen houdt me steeds wakker.
spánku, sen nemůžeš dát: mě toužení stále budí.
10
Liedteksten
Probděná noc
Doorwaakte nacht
Tekst: Chan I
Větrem se bambus houpá, na kámen měsíce sed. Do chvění Mléčné dráhy stín divoké kachny vzlét. Na naše shledání myslím, na naše shledání, shledání myslím. Víčka míjí sen, víčka má míjí sen. Zatím co radostí zpívám, co radostí zpívám, zpívám, strak repot vzbouzí už den, vzbouzí už den, vzbouzí den! la lalala lalala la lalala la lalala la lalala lala lala lalala la la la la ...
Het bamboe wiegt in de wind, maanlicht op een steen. In het beven van de Melkweg vlood de schaduw van een wilde eend. Aan ons weerzien denk ik, aan ons weerzien, aan ons weerzien, een droom trekt langs mijn oogleden, een droom trekt langs mijn oogleden. Terwijl ik van vreugde zing, van vreugde zing, zing, klinkt er al ekstergeschetter, door de dag, door de dag gewekt, door de dag·gewekt! la lalala lalala la lalala la lalala la lalala lala lala lalala la la la la ...
Tsjechische vertaling: Bohumil Mathesius (1888 - 1952)
Nederlandse vertaling: K Mercks
11
Biografieën Componisten Guillaume Dufay
De Vlaming Guillaume Dufay (1397 - 1474) wordt als een van de belangrijkste componisten van de vijftiende-eeuwse Bourgondische School beschouwd. Dufay was een bereisd man. Zo’n dertig jaar van zijn leven reisde hij kriskras door Europa: van Henegouwen en Noord Frankrijk – zijn geboorte- en studieplek – tot Griekenland en terug. Hij was kortere of langere tijd 12
verbonden aan de hoven van Rimini (de Malatesta’s) en Savoy, was werkzaam aan de kapel van Saint Germain l’Auxerois in Parijs, aan de pauselijke kapel in Rome en later aan het hof van de paus in Florence en Boulogne. In die laatste stad werd hij in 1428 tot priester gewijd. Hij maakte diplomatieke reizen in Frankrijk en was verbonden aan het Bourgondische hof in Dijon en in Lille. Vanaf 1450 leefde deze priestercomponist als Grand Seigneur in zijn geboorteplaats Cambrai. Dufay was een invloedrijk componist die de meerstemmigheid onder andere met de techniek van het isoritmisch motet verrijkte. Hij schreef veel kerkmuziek zoals Missa L’homme armé en het motet Nuper rosarum flores. Daarnaast componeerde hij zo’n zeventig wereldlijke chansons.
Robert Heppener De Nederlandse componist Robert Heppener (1925 2009) ontwikkelde zich tot een unieke stem binnen het Nederlandse
componistengilde. Wars van welke stroming dan ook ging hij met groot respect voor de traditie zijn eigen weg.
Zijn muzikale opleiding kreeg Heppener aan het Amsterdams Conservatorium, waar hij hoofdvak piano studeerde. Na deze studie nam hij compositieles bij Bertus van Lier. Als componist is zijn streven erop gericht zich zo exact mogelijk in overeenstemming met zijn eigen persoonlijkheid uit te drukken. Vanbuiten komende nieuwe tendensen of ontwikkelingen integreerde hij in zijn werk als zij pasten in bovengenoemd
Biografieën
streven. Zo liet zijn muzikale natuur zich bij voorbeeld niet verenigen met het enige decennia geleden heersende serialisme. Zijn ontwikkeling heeft zich dan ook grotendeels los daarvan voltrokken. Heppeners oeuvre omvat symfonieën, kamermuziek, film- en gelegenheidswerken, koormuziek, en radiofonische stukken. Voor het Nieuw Ensemble schreef hij de opera Een Ziel van Hout die tijdens het Holland Festival van 1998 in première ging. Naast componist was Heppener docent theoretische vakken en compositiedocent in onder andere Amsterdam en Maastricht.
Rodney Sharman De Canadees Rodney Sharman (1958) is componist en fluitist. Hij studeerde bij onder anderen Brian Ferneyhough, Morton Feldman, Frederic Rzewski en Louis Andriessen. Sharman was in 19831984 gastdocent aan het Instituut voor Sonologie in
Utrecht, mentor-componist bij de International Young Composers Meeting in Apeldoorn (1998, 2004 en 2008) en schreef verscheidene werken voor het Nieuw Ensemble.
houding leidt regelmatig tot werken voor ongebruikelijke instrumenten en instrumentcombinaties. In 2017 ontving hij de Walter Carsen Prize for Excellence in the Performing Arts.
Pavel Haas De Tsjechische componist Pavel Haas (1899-1944) leerde het vak voornamelijk door een tweejarige masterclass bij zijn grote voorbeeld Leoš Janáček.
Zijn opera Elsewhereless groeide uit tot een van zijn succesvolste werken en werd 35 keer uitgevoerd in Toronto, Ottawa en Vancouver. Fragmenten ervan werden uitgevoerd door het Nieuw Ensemble in Amsterdam en het Ensemble Orphée in Rome. In zijn werk maakt Sharman vaak gebruik van geavanceerde speeltechnieken en onderzoekt hij nieuwe timbremogelijkheden. Die
Mede door de lessen van Janáček ontwikkelde Haas een geheel eigen stijl waarin de Tsjechische volksmuziek en invloeden 13
Biografieën
van de jazz en klassieke muziek versmolten tot een unieke stem. Haas schreef liederen, kamermuziek, symfonieën, koormuziek en ook filmmuziek. In 1941 werd hij vanwege zijn joodse wortels gedeporteerd naar het concentratiekamp in Theresienstadt. Daar schreef hij nog de Vier liederen op Chinese gedichten en de Studie voor strijkorkest. In 1944 werd hij overgebracht naar Auschwitz, waar hij vrijwel direct vergast werd. De composities van Pavel Haas zijn lang vergeten geweest. In de jaren negentig kwam daar verandering in. De door de Duitsers verboden ‘Entartete Musik’ kwam toen ruim in de belangstelling te staan.
Jan van Vlijmen De Nederlandse componist Jan van Vlijmen (1935 2004) studeerde orgel en piano aan het Utrechts Conservatorium en compositie bij Kees van Baaren. Na zijn afstuderen werd hij directeur van de Muziekschool van Amersfoort. 14
Zijn laatste opera Thyestes ging in 2005, een jaar na zijn overlijden, in première in de Koninklijke Muntschouwburg in België.
Wilbert Bulsink
foto: Tom Croes
In 1967 werd Van Vlijmen adjunct en na de dood van Van Baaren in 1970 directeur van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Hij is mede verantwoordelijk voor de komst van een nieuw onderkomen. In de late jaren tachtig was hij een jaar intendant van de Nederlandse Opera en van 1990 tot 1997 was hij artistiek leider van het Holland Festival. Tussen zijn bestuursfuncties door bouwde hij een even eigenzinnig als opvallend oeuvre op dat zijn wortels had in het naoorlogse modernisme, maar een sterke eigen signatuur droeg.
Wilbert Bulsink (1983) is componist, pianist en toetsenist. Hij studeerde compositie aan het Conservatorium van Amsterdam bij Theo Loevendie, Daan Manneke en Wim Henderickx. Tijdens zijn studie was Bulsink actief als kerkorganist en als
Biografieën
toetsenist/arrangeur in de rockband Magic Fish. Na zijn studie is hij actief als toetsenist en pianist in onder andere PumpOrgan, fSTARand en het Rosa Ensemble. Hij is lid van componistencollectief Monoták en een van de vijftig artiesten die verbonden zijn aan Splendor Amsterdam. Sinds 2016 doceert hij compositie aan het ArtEZ Conservatorium te Zwolle. Als componist trad hij al jong op de voorgrond bij het Nieuw Ensemble en het Nederlands Blazers Ensemble. Bulsink heeft werk geschreven voor vele nationale en internationale ensembles en zijn werk valt regelmatig in de prijzen. Zo werd Op/Weg… geblazen in 2009 geselecteerd voor Toonzetters.
Ondřej Adámek De Tsjechische componist Ondřej Adámek (1979) kreeg zijn compositieopleiding aan de Muziekacademie in Praag. Hij vervolgde deze aan het Conservatoire National Superieur de Paris.
elektroakoestische muziek, installaties en muziektheater. Hij werkt regelmatig samen met belangwekkende Europese gezelschappen zoals Ensemble intercontemporain en Klangforum Wien. Adámek is ook als dirigent actief, onder andere van zijn eigen vocale ensemble NESEVEN.
foto: Astrid Ackermann
In zijn werk toont Adámek een fascinatie voor pure klank. Vandaar dat hij altijd op zoek is naar speciale speeltechnieken voor conventionele instrumenten en hij regelmatig nieuwe instrumenten construeert zoals de Airmachine. Mede door de krachtige ritmiek, de invloed van verschillende niet-Westerse culturen en de solide vormstructuur zijn de werken van Adámek zeer herkenbaar en hebben ze een grote dramatische kracht. Zijn in Nederland nog onbekende oeuvre – dat regelmatig in de prijzen valt – omvat orkestwerken, kamermuziek, 15
Biografieën
Uitvoerenden Mattijs van de Woerd Bariton
en het Koninklijk Concertgebouworkest. In 2003 werd hem de eerste prijs van de Wigmore Hall International Song Competition in Londen toegekend. Sindsdien heeft hij een internationale carrière op het gebied van opera, liedrecital en de concertmuziek. Hij maakt als zanger en arrangeur deel uit van muziekgezelschap Frommermann en is aangesloten bij artiestencollectief Splendor Amsterdam.
Romeo Monteiro Percussie foto: Marco Borggreve
De Nederlandse bariton Mattijs van de Woerd studeerde aan de conservatoria van Rotterdam en Amsterdam bij Sylvia Schlüter, Maarten Koningsberger en Margreet Honig. In 2001 won hij de toenmalige Vriendenkrans van de Vereniging Vrienden van Het Concertgebouw 16
De Franse percussionist en componist Romeo Monteiro studeerde aan het Conservatoire National Supérieur de Musique et de Danse van Lyon. Monteiro specialiseerde zich in de interactie tussen conventionele instrumenten en elektronica. Hij werkt veelvuldig samen met meer experimenteel ingestelde componisten zoals Ondřej Adámek en met ensembles als Estonia Aashti en Spat’Sonore.
Naast improvisatie en compositie houdt Monteiro zich intensief bezig met de Indiase muziek.
Biografieën
Ed Spanjaard Dirigent Dirigent en pianist Ed Spanjaard (1948) is sinds 1982 vaste dirigent van het Nieuw Ensemble. Daarnaast is hij regelmatig gastdirigent bij het Koninklijk Concertgebouworkest, de Nederlandse radioorkesten en het Nederlands Kamerkoor. Spanjaard dirigeerde bij de Münchner Philharmoniker en was ook werkzaam bij de Staatskapelle Weimar, het Deens Nationaal Symfonie Orkest, de Opéra van Lyon, Ensemble intercontemporain, Ensemble Modern en KlangForum Wien. Met ingang van seizoen 20172018 is hij vaste dirigent van het Orkest van het Oosten. Van 2009 tot 2012 had hij als dirigent veel succes met de nieuwe productie van Wagners Ring des Nibelungen door de Nederlandse Reisopera. Als gastdirigent van het Orkest van de 18e Eeuw voerde hij in 2013 met veel succes de
foto: Klaas Fopma
semiconcertante versie van Così fan tutte uit en kreeg hij voor de uitvoering van Ein deutsches Requiem in 2016 met het Scottisch Chamber Orchestra lovende kritieken. In de Cellobiënnale 2016 en 2018 dirigeerde Ed Spanjaard het Atlas Ensemble in Nomaden, het werk waarmee componist Joël Bons onlangs de prestigieuze Grawemeyer Award won. Sinds september 2012 is Ed Spanjaard
hoofddocent orkestdirectie aan het Conservatorium van Amsterdam.
17
Biografieën
Nieuw Ensemble Het Nieuw Ensemble is opgericht in 1980. De basisbezetting bestaat uit twaalf musici, tokkelinstrumenten behoren tot de vaste kern. Het ensemble heeft een geheel eigen repertoire van bijna duizend stukken. Onder leiding van chefdirigent Ed Spanjaard heeft het Nieuw Ensemble zich ontwikkeld tot een internationaal toonaangevend ensemble voor hedendaagse muziek. In 1998 werden het ensemble en artistiek leider Joël Bons onderscheiden met de Prins Bernard Fonds Muziekprijs vanwege de ‘uitgesproken avontuurlijke en speelse programmering die letterlijk en figuurlijk als grensoverschrijdend kan worden betiteld.’ Samenwerking met componisten is essentieel voor het Nieuw Ensemble. De groep werkte met Pierre Boulez, Elliott Carter, Franco Donatoni, Brian Ferneyhough, Mauricio Kagel, Ton de Leeuw, 18
György Ligeti, György Kurtág en Theo Loevendie, organiseerde talloze componisten practica en introduceerde een groot aantal componisten uit landen buiten Europa: in premièreprogramma’s stonden China, Japan, de Kaukasus, het MiddenOosten en Midden- en Zuid-Amerika centraal. Het ensemble geeft concerten over de hele wereld.
Harrie Starreveld fluit Ernest Rombout hobo Anna voor de Wind klarinet / blokfluit David Kweksilber saxofoon / basklarinet Leonard Kwon altblokfluit Birgit Strahl fagot Fokke van Heel hoorn Ad Welleman trompet Koen Kaptijn trombone Ferdinand Binnendijk mandoline Helenus de Rijke gitaar Ernestine Stoop harp Paolo Gorini piano / celesta Herman Halewijn slagwerk Angel Gimeno viool 1 Emi Resnick viool 2 Frank Brakkee altviool Örs Köszeghy cello Rozemarie Heggen contrabas
BiografieĂŤn
foto: Kadir van Lohuizen
19
Steun het Muziekgebouw
Met een schenking of nalatenschap helpt u het Muziekgebouw bijzondere artistieke programma’s te realiseren én projecten mogelijk te maken op het gebied van educatie en talentontwikkeling. Vriendschap Iedere bijdrage is van harte welkom; u kunt eenmalig doneren of structureel, door middel van een Vriendschap. Vanaf een jaarbijdrage van € 50,= bent u Vriend van het Muziekgebouw en ontvangt u verschillende tegenprestaties, zoals uitnodigingen voor speciale evenementen en de Vriendennieuwsbrief. Nalatenschap Het is ook mogelijk het Muziekgebouw op te nemen in uw testament. Dankzij de ANBI-status is het Muziekgebouw volledig vrijgesteld van erfbelasting, waardoor de schenking vanuit een erfenis volledig aan de doelstelling ten goede komt. Wilt u hierover meer weten, neem dan a.u.b. contact met ons op. Informatie? Meer informatie vindt u op www.muziekgebouw.nl/steunons. Neem voor vragen contact op met ons kantoor via vrienden@ muziekgebouw.nl of 020-7882010. 20
foto: Adam Mork
Verwacht
Donderdag avondserie Do 10 jan 2019 Grote Zaal 20.15 uur
Insomnio Industry and Idleness Prikkelend en grensoverschrijdend, dat is het werk van de Duitse componist annex totaalkunstenaar Heiner Goebbels (1952). Goebbels zet de deuren open, haalt de wereld en de actualiteit binnen en creëert een compleet nieuwe setting. Het Utrechtse nieuwe-muziekensemble Insomnio met chef-dirigent Ulrich Pöhl presenteert een programma waarin alle facetten van Goebbels’ muzikale theatervisie aan bod komen. Goebbels is zelf aanwezig en verzorgt het lichtontwerp bij deze bijzondere enscenering. Blikvanger in het programma is Industry and Idleness (19962002): groots, energiek en hypervirtuoos muziektheater dat bol staat van politiek engagement. Daarnaast speelt Insomnio drie stukken uit de vroege jaren negentig, waarin Goebbels zijn eigenzinnige, maar altijd communicatieve montagetechniek perfectioneerde. In de dansante Samplersuite (1992) staat een Bach-citaat rug aan rug met hiphopbeats – alles kan in Goebbels’ universum. Insomnio brengt deze werken samen onder één meeslepende spanningsboog.
Heiner Goebbels foto: Wonge Bergmann
Programma: Heiner Goebbels Industry and Idleness / Heracles 2 / Samplersuite / La Jalousie
21
Verwacht
December 2018 vr 14 dec / 20.15 uur Nederlands Kamerorkest Viva Vivaldi za 15 dec / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Coro e Orchestra Ghislieri + Giulio Prandi Een Napolitaanse Kerst
di 18 dec / 20.15 uur Holland Baroque + Kangmin Justin Kim + Joël Grare Les cloches de Noël wo 19 dec / 20.15 uur Nikolai Lugansky Rusland versus Frankrijk
do 20 dec / 20.15 uur Stille Nacht am Silbersee Bezinning met Anna Enquist
za 22 dec / 15.00 + 19.30 uur Nieuw Vocaal Amsterdam + Amsterdam Baroque Orchestra Kerstspel
Händeldag zo 16 dec
12.00 uur Paolo Zanzu Händels onderschatte klaviermuziek 14.00 uur La Cicala Händels Italië 16.00 uur La Risonanza Händel ‘alla romana’ 19.30 uur De Nieuwe Philharmonie Utrecht Händels Messiah 22
zo 23 dec / 10.30 + 13.30 uur Nieuw Vocaal Amsterdam + Amsterdam Baroque Orchestra Kerstspel
zo 23 dec / 19.30 uur Nederlands Kamerkoor + Collegium 1704 Weihnachtsoratorium
vr 28 dec / 19.30 uur PAN 2018 Calefax
ma 31 dec / 20.30 uur / Bimhuis Oud & Nieuw met Martin Fondse Martin Fondse Orchestra, Marcellis & Darieaux, Kobra Ensemble, K.O. Brass en meer!
Januari 2019 vr 4 jan / 20.30 uur FIBER X The Rest is Noise Amnesia Scanner + Nikki Hock & Loma Doom + more t.b.a. za 5 jan / 20.15 uur Maria + Nathalia Milstein À la recherche du temps perdu
Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Foto: Erik van Gurp
Grand café 4’33 Kom voor het concert eten in Grand café 4’33. Reserveren: 020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiënten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
23