2019 01 10 INSOMNIO

Do 10 jan 2019 Grote Zaal 20.15 uur

Donderdag avondserie

INSOMNIO Industry and Idleness

Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers.

Bij voorbaat dank.

Programma

Donderdag avondserie Do 10 jan 2019 Grote Zaal 20.15 - 22.15 uur

INSOMNIO Industry and Idleness

ca. 45 minuten voor de pauze ca. 55 minuten na de pauze

Ulrich Pรถhl dirigent Heiner Goebbels lichtontwerp

Foyerdeck 1 19.15 - 19.45 uur

Inleiding

Michel Khalifa in gesprek met componist Heiner Goebbels en dirigent Ulrich Pรถhl

Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten?

Dank u wel.

2

Programma

Heiner Goebbels (1952) Industry and Idleness (1996/2002) Herakles 2 (1992) Pauze Samplersuite (1994) ·· Sarabande / N-touch ·· Allemande / Les Ruines ·· Courante ·· Gigue ·· Bourrée / wildcard ·· Passacaglia ·· Chaconne / Kantorloops ·· Menuet / L’ingénieur ·· Gavotte / N-touch remix ·· Air La Jalousie (1991)

3

Toelichting Is Heiner Goebbels nou theatermaker, beeldend kunstenaar, ontwerper van installaties of componist? Pin hem nergens op vast. Hij voegt zich in een traditie van makers die ons wakker schudden, conventies op de kop zetten en grenzen tussen disciplines laten verdampen waar je bij staat.

Goebbels ziet het theater als een ervaringsruimte, geen ruimte om een boodschap in uit te dragen, ‘kein Mitteilungsraum’. Het openen van teksten, de muziek, de betekenis, daar is het hem om te doen, ‘nicht Schliessung’. Hij wil niet beleren noch provoceren. Hij wil de dingen transparant maken, ‘transparant machen – und gerne auch glücklich’.

Heiner Goebbels zwaaide 2012 tot 2014 de scepter over de Ruhrtriënnale, in 2015 opgevolgd door theatericoon Johan Simons.

Als bekend krijgen voorstellingen in de Ruhrtriënnale een rauwe eigentijdse allure door enscenering in gigantische industriële hallen. De gashouder in Amsterdam is een dwerg vergeleken bij deze dinosaurussen uit het industriële kolen- en ijzertijdperk. De Russische modernist Vsévolod Mejerchóld ging Goebbels en Simons een kleine eeuw eerder al voor met zijn industriële decors vol constructivistische trappen en bijna Tingueley-achtige bewegende delen.

Industry and Idleness Alle uitgevoerde composities zijn ontsproten aan de jaren negentig, een periode waarin de experimentele kunst met de wind in de zeilen vooruit kon. Industry and Idleness uit 1996 is sindsdien in meerdere gedaantes hernomen, waaronder een versie voor orkest.

4

Als eigentijds componist kent Goebbels het klappen van de zweep. Lenig past hij zijn werken voor elke mogelijke kans op uitvoering aan. In Zürich, geboortestad van de dada, presenteerde Heiner Goebbels in 2010 onder dezelfde titel een geënsceneerd concert.

Ensemble Collegium Novum Zürich bracht in een even eenvoudig als listig decor van industriële pallets onder leiding van Andrea Molino een multimediaal spektakel met lichttechniek, video, sound design en de acteur Peter Schweiger in een glansrol. Uiteraard in de regie van Heiner Goebbels. Ruggengraat vormde een vijftal werken waarvan Insomnio u hier – op de Triumphmarsch na – een volledige traktatie geeft.

Beeldend kunstenaar William Hogarth muntte de titel Industry and Idleness in 1747. De Industriële Revolutie kreeg als genoegzaam bekend het Brits imperium als eerste in de greep. In een serie prenten verbeeldt Hogarth de loopbaan van twee jonge arbeiders in opleiding, Francis Goodchild en Tom Idle. De eerste, netjes en beleefd, speelt de ideale schoonzoon en gentleman. De ander, de verdoemde nietsnut, wordt steeds sukkeliger en grotesker in ets en gravure getypeerd.

Een opvoedkundige schets voor jongeren in de Engelse standenmaatschappij van upstairs en downstairs. Goodchild, ordelijk, verricht wonderen met het weefgetouw.

Toelichting

Idle, het prototype van de chaoot, valt boven zijn werk in slaap. De een krijgt complimenten, de ander de roe. Goodchild eindigt als burgemeester van Londen, Idle jammerlijk aan de galgen van Tyburn (het dorp diende eeuwen als galgenveld van The City of London). Noem het de oerversie van het uitentreuren afgedraaide verhaal over attitude en werkmentaliteit, waarmee managementgoeroes op nieuwjaarsborrels het personeel toespreken.

Herakles 2 Herakles 2 brengt vijf koperblazers en slagwerk in stelling, alsmede een ‘échantillonneur’, zoals de Fransen een sampler noemen. Het werk werd 19 januari 1992 in Parijs ten doop gehouden door Ensemble intercontemporain in het Musée d’Art moderne.

Typerend voor de stijl van Goebbels zijn – behalve de hier al aanwezige ontregelende elektronica en versterking – de verwijzingen naar zeer uiteenlopende muziekstijlen, variërend van jazz, free jazz, bebop en impro tot koraal. De samples brengen het koper steeds meer in een machinale omgeving. Al naar gelang het stuk vordert, wandelen de koperblazers denkbeeldig de concertzaal uit door de ombuiging naar een grootstedelijke, industriële context. Het idee ontsproot aan Hercules 2 of de hydra, een prozagedicht van Heiner Müller, waarin Hercules het ‘steeds veranderende bouwplan van de machine’ leert lezen, die ‘hij was en niet langer meer

was en op een of andere manier weer wel was met elke blik greep stap’ (lees vooral verder in de vertaling van Jacq Vogelaar op internet). Müller – die in 1991 van de voormalige DDR de Europese theaterprijs had gekregen – vatte het thema vaker bij de horens als auteur van de toneelteksten Herakles 5 en Herakles 13.

Samplersuite De Samplersuite maakt deel uit van Surrogate cities, een orkestwerk dat in 1994 in première ging tijdens de Frankfurter Festen. Het gigantische werk schept in anderhalf uur een visioen van hoe wij ons tot een aldoor veranderende metropool verhouden.

Heiner Goebbels maakte er een labyrintisch referentiekader voor de luisteraar van, een meerlagige structuur, opgebouwd uit herinneringen van flarden literatuur, momenten van opstandigheid, grootsteedse geluiden en ervaringen. In 1994 maakte hij direct een bewerking van de Samplersuite voor het eigentijdser palet van een ensemble.

Een verwaaid Scarlatti-citaat passeert in de Allemande (2). In de Gigue (4) klinkt een aan de barok herinnerend koraal. De subtitel ‘Kantorloops’ van de Chaconne (7) verwijst naar het gebruik van tapefragmenten met synagogale gezangen uit het diep betreurde verleden, waarvan zowel de menselijke als de architectonische dragers in de holocaust ten onder gingen. Gezangen van cantors 5

Toelichting

klinken in het craquelé van verweerde bandopnames uit de jaren twintig en dertig.

Heiner Goebbels laat deze samples, van cantors als David Moshe Steinberg en Yehoshua Wieder en de beroemde lyrische tenor Joseph Schmidt, botsen met de nieuwe realiteit van ambient music en elektropop uit de jaren tachtig. Zoals van de Franse danser, componist en regisseur Karl Biscuit, die opzien baarde met even grimmige als lichtvoetige elektropop. Of Entouch, het R & B duo Eric McCaine en Free, dat samples gebruikte in nummers als All Nite. Of de Franse impro-held, Xavier Garcia, een maatje van Brian Eno en Chris Cutler, die samples van Led Zeppelin wist te injecteren in live bigbandmuziek.

De gebruikte samples bieden een staalkaart van zowel de muzikale smaak als de muzikale partners van Goebbels Tevens passeren artiesten die zich graag mengen in het discours van de nieuwe muziek, zoals Otomo Yoshihide, jazzimprogitarist, razend handig met draaitafel en elektronica. De Japanner werkte samen met New Yorker John Zorn en componist Luc Ferrari. Of David Moss die met zijn Dense Band opruiende popmuziek zonder winstoogmerk maakte en samenwerkte met zowel John Zorn als de Mahler tot jazz vergruizende Uri Caine.

6

Zo bieden de gebruikte samples ook een staalkaart van zowel de muzikale smaak van Heiner Goebbels, als de partners die hij het liefst om zich heen verzamelt. Ondertussen plant hij het idee van de van netwerken vergeven stad trefzeker in onze fantasie, als een oude krakende boom, met vele jaarringen, een glimmende bast en piepjonge bladeren trillend van opwinding, optimistisch ruisend, in de zich almaar herhalende bries van het leven.

La Jalousie La Jalousie voor spreker en uitgebreid ensemble, was in 1991 een opdracht van het jazzfestival van Frankfurt voor Ensemble Modern. Omschreven als ‘Geräusche aus einem Roman’ gaat Goebbels uit van een roman van de Franse cineast, schrijver en voorman van de ‘nouveau roman’ Alain Robbe-Grillet.

In de ‘nouveau roman’ werd rond 1960 de gangbare intrige en verhaallijn verruild voor een experimentele benadering waarin ‘de zakelijke beschrijving door een personage van waarneembare objecten’ voorop stond.

Marguerite Duras heeft het genre bedreven, een navolger in ons taalgebied is de Vlaamse auteur Paul de Wispelaere (1928- 2016).

In La Jalousie uit 1957 speelt Alain RobbeGrillet met de dubbele betekenis van de jaloezie als kantelbare luxaflex of afgunstige gemoedsgesteldheid. Alain Robbe-Grillet schept in zijn boek een volkomen ongrijpbare

Toelichting

wereld. Goebbels las zijn autobiografie en het viel hem op hoe het de schrijver hogelijk had verbaasd, dat geen enkele criticus of commentator de belangrijke rol besprak die hij had toegekend aan het omgevingsgeluid rond het huis van zijn personages, een man en een vrouw in de beklemmende omarming van hun huwelijk. ‘Precies dat is wat ik heb geprobeerd in deze compositie’, verklaart de componist zijn impulsieve muzikale reactie. Savoureer het zinnenprikkelende omgevingsgeluid uit deze Franse ‘nouveau roman’.

Tekst toelichting: Huib Ramaer

7

Biografieën Componist Heiner Goebbels Heiner Goebbels (1952) studeerde sociologie en muziek in Frankfurt. Hij componeert en regisseert muziektheaterconcerten, radiowerken en stukken voor ensembles en grote orkesten.

Goebbels werd in 2018 als eerste benoemd als Georg Büchner-hoogleraar aan de Justus Liebig Universität, waar hij al bijna twintig jaar docent is bij het Instituut voor Toegepaste Theaterwetenschappen.

Daarnaast was hij twaalf jaar directeur van de Theateracademie Hessen (2006-2018) en van 2012 tot 2014 intendant van de Ruhrtriennale. Goebbels’ werk is uitgevoerd door onder meer het Ensemble Modern, Asko|Schönberg, London Sinfonietta en de Berliner Philharmoniker.

Hij maakte diverse geluidsinstallaties, onder meer voor het Centre Georges Pompidou in 8

foto: Wonge Bergmann

Parijs en andere musea.

Naast eredoctoraten en studiebeurzen ontving hij vele internationale prijzen, waaronder de Prix Italia, de European Theatre Prize en de International Ibsen Award (2012).

Biografieën

Uitvoerenden Ulrich Pöhl Dirigent Ulrich Pöhl (Bielefeld, Duitsland) studeerde als jong talent slagwerk aan het Conservatorium van Detmold. Hij vervolgde zijn studie aan het Conservatorium van Amsterdam.

Pöhl speelde in die periode met diverse Nederlandse orkesten zoals het Koninklijk Concertgebouworkest en het Radio Kamerorkest onder dirigenten als Pierre Boulez, Nikolaus Harnoncourt, Peter Eötvös, Leonard Slatkin, Mstislav Rostropovich en Ricardo Chailly. In 1994 was hij prijswinnaar van de Duitse nationale competitie ‘Jugend Musiziert’. Als slagwerksolist was hij tevens prijswinnaar van de Vriendenkranscompetitie van het Koninklijk Concertgebouw en ontving de Zildjian International Award voor zijn inzet voor moderne muziek. Sinds

2005 is hij chef-dirigent van het Nederlandse ensemble INSOMNIO. In 2011 werkte hij samen met Pierre Boulez aan een opname van diens Le marteau sans maître.

Zijn eerste cd won in 2011 de Preis der Deutschen Schallplattenkritik. Ulrich Pöhl dirigeerde ensembles en orkesten in heel Europa, Zuid-Afrika, Indonesië, China en de Verenigde Staten. Hij bracht meer dan driehonderd nieuwe composities in première en maakte diverse radio- en cd-opnames, onder andere voor de Duitse en Nederlandse radio en BBC.

9

Biografieën

INSOMNIO INSOMNIO is een ensemble voor hedendaagse muziek, opgericht in 1997. Het ensemble heeft zich ontwikkeld tot een groep van zeventien musici, met een internationaal karakter.

Hun sterke voorliefde voor hedendaagse muziek, hun tomeloze energie en enthousiasme heeft in de afgelopen jaren geresulteerd in goed ontvangen projecten in binnen - en buitenland. Het ensemble heeft zich nationaal en internationaal stevig op de kaart gezet, met Utrecht als thuis- en uitvalsbasis.

Vanuit de overtuiging dat hedendaagse, gecomponeerde muziek, naast de andere moderne kunstuitingen een stevige plek moet hebben in de samenleving, voert INSOMNIO werk van tijdgenoten uit voor een zo groot mogelijk publiek.

INSOMNIO stond de afgelopen jaren op diverse podia voor actuele muziek in binnen- en buitenland.

Het ensemble was te horen 10

op festivals in onder andere Engeland, Duitsland, Spanje, Indonesië, Zuid-Afrika en China. In Nederland organiseerde INSOMNIO meerdere festivals waarin een land of regio centraal stond zoals Cuba (2001), Catalonië (2002) en Finland (2005). INSOMNIO is medeoprichter van Muziekhuis Utrecht, een samenwerkingsverband van Utrechtse ensembles voor actuele muziek. Het ensemble wordt structureel gesubsidieerd door Gemeente Utrecht.

Jana Machalett fluit Matteo Costanzi hobo Eduaro Olloqui hobo Lars Wouters klarinet Ainhoa Miranda basklarinet Stefanie Liedtke fagot Joeri de Vente hoorn Jan Harshagen hoorn Rike Huy trompet Matthew Conley trompet Jan Bastiani trombone Chiel Volman bastrombone Jack Adler-McKean tuba Liesbeth Vreeburg harp Wiek Hijmans gitaar Laura Sandee piano Pauline Post piano Sven Hoscheit slagwerk Enric Monfort slagwerk Mieko Kanno viool Maria del Mar viool Siebe Visser altviool Heleen Hulst altviool Charles Watt cello Diederik van Dijk cello James Oesi contrabas Paul Dijkema spreker

BiografieĂŤn

11

Steun het Muziekgebouw

Met een schenking of nalatenschap helpt u het Muziekgebouw bijzondere artistieke programma’s te realiseren én projecten mogelijk te maken op het gebied van educatie en talentontwikkeling. foto: Adam Mork

Vriendschap Iedere bijdrage is van harte welkom; u kunt eenmalig doneren of structureel, door middel van een Vriendschap.

Vanaf een jaarbijdrage van € 50 bent u Vriend van het Muziekgebouw en ontvangt u verschillende tegenprestaties, zoals uitnodigingen voor speciale evenementen en de Vriendennieuwsbrief.

Nalatenschap Het is ook mogelijk het Muziekgebouw op te nemen in uw testament. Dankzij de ANBI-status is het Muziekgebouw volledig vrijgesteld van erfbelasting, waardoor de schenking vanuit een erfenis volledig aan de doelstelling ten goede komt. Wilt u hierover meer weten, neem dan a.u.b. contact met ons op.

Informatie?

Meer informatie vindt u op www.muziekgebouw.nl/ steunons. Neem voor vragen contact op met ons kantoor via vrienden @ muziekgebouw.nl of 020-7882010.

12

Donderdag avondserie

Verwacht

Do 17 jan 2019 Grote Zaal 20.15 uur

Calefax Wind Waves Met Wind Waves gaat een lang gekoesterde wens van Calefax in vervulling: muziek spelen van een van de meest intrigerende componisten van vandaag, Georges Aperghis.

Na een intensieve samenwerkingsperiode met het kwintet én met de vijf leden apart, creëerde Aperghis Wind Waves, een nieuw groot kamermuziekwerk voor rietkwintet. Bachs meest experimentele werk, de Kunst der Fuge, vormde een belangrijke bron van inspiratie voor Aperghis.

Tijdens dit concert klinken beide werken: Aperghis’ klankwolken en moderne meerstemmigheid tegenover Bachs mysterieuze fuga’s. Aperghis, geboren in Athene (1945), leeft en werkt sinds 1963 in Parijs. In 2015 ontving hij de Gouden Leeuw, de prestigieuze oeuvreprijs van de Biennale Musica Venezia voor zijn geweldige verdiensten op het gebied van de hedendaagse muziek.

Calefax foto: Jochem Sanders

Programma: Georges Aperghis Wind Waves Johann Sebastian Bach Die Kunst der Fuge

13

Verwacht

Januari vr 11 jan / 20.15 uur Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1920) Cellokwartet Ferschtman za 12 jan / 20.15 uur Les Siècles Mozart meets Lachenmann zo 13 jan / 11.00 uur / Kleine Zaal Vokalprojekt 31 Renaissance & de 21e eeuw wo 16 jan / 20.30 uur stargaze Debut van Björk do 17 jan / 12.30 uur Lunchconcert ism Nationaal Muziekinstrumenten Fonds do 17 jan / 20.15 uur Calefax Wind Waves vr 18 jan / 20.15 uur Score Collective Insecten 14

za 19 jan / 20.15 uur The Cardinall’s Musick Oorlog en Vrede

zo 20 jan / 13.00 uur Aïta, de stem van de liefde Matinée Marocaine met Khadija Margoum en Khadija El Bidaouia di 22 jan / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor Duister Rusland

wo 23 jan / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Pygmalion Stravaganza d’Amore do 24 jan / 20.15 uur Pygmalion Monteverdi’s Mariavespers vr 25 jan / 20.15 uur Elisabeth Leonskaja Beethovens laatste pianosonates za 26 jan / 14.15 uur De IJ-Salon Mysterie van de tango

za 26 jan / 20.15 uur Brodsky Quartet In Memoriam

Kijk Muziek! zo 27 jan 13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Maya zingt de wereld rond (2-4) Samba Salad 13.30 + 15.30 uur Flamenco 4 Kids: El Árbol con Alas | De Boom met Vleugels (5+) Compañía Anabel Veloso wo 30 jan / 20.30 uur Insomnio Zappa’s Yellow Shark

Huil van de Wolff Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012).

Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen

Foto: Erik van Gurp

Grand café 4’33 Kom voor het concert eten in Grand café 4’33. Reserveren: 020 788 2090 of 433grandcafe.nl.

Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal.

- Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert.

- Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming.

- Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl

Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen.

Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje.

Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.

Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren.

Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons

Op de hoogte blijven?

Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws.

Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram.

Dank!

Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiënten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.

Druk binnenwerk

15