Za 19 jan 2019 Grote Zaal 20.15 uur
Serie Koren
The Cardinall’s Musick Oorlog en Vrede
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale programmaboekje is een extra service ter voorbereiding op het concert. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de andere concertbezoekers. Bij voorbaat dank.
Programma
Serie Koren Za 19 jan 2019 Grote Zaal 20.15 - 22.10 uur
The Cardinall’s Musick Oorlog en Vrede
ca. 50 minuten voor de pauze ca. 40 minuten na de pauze
Andrew Carwood dirigent The Cardinall’s Musick: Julie Cooper Rachel Ambrose Evans Patrick Craig David Gould Benjamin Durrant Matthew Howard Robert Evans Robert Macdonald
Dit concert wordt opgenomen door de NTR voor een latere uitzending op NPO Radio 4
Bent u niet vergeten uw mobiele telefoon uit te zetten? Dank u wel.
2
Programma
William Byrd (ca. 1540 - 1623) Kyrie uit de Mis voor vijf stemmen
William Byrd Kyrie uit de Mis voor vier stemmen
William Byrd Ad Dominum cum tribularer
Philippus de Monte (1521 - 1603) Super flumina Babylonis
Benjamin Britten (1913 - 1976) Advance Democracy (1938)
William Byrd Quomodo cantabimus
James MacMillan (1959) When You See the Millions of the Mouthless Dead (2015)
James MacMillan Emitte lucem tuam (2014)
Orlando Gibbons (1583 - 1625) O Lord in thy wrath James MacMillan A Child’s Prayer (1996) William Byrd Agnus Dei uit de Mis voor vijf stemmen Pauze
Arvo Pärt (1935) Da pacem Domine (2004/2006) James MacMillan Alpha et Omega (2011) William Byrd Agnus Dei uit de Mis voor vier stemmen William Byrd Prevent us O Lord
3
Toelichting Onrust, onrecht, oorlogen en terrorisme. Het zijn zaken van alle tijden. Hoewel er anno nu waarschijnlijk meer brandhaarden en conflicten zijn dan ooit, ging het er in de zestiende eeuw en zeventiende eeuw niet minder heftig aan toe. Mensen werden onderdrukt, oorlogen uitgevochten over de hoofden van het gewone volk en religieuze conflicten beheersten het dagelijks leven. Wie zich uitsprak voor of tegen het ene of andere kamp had een probleem en kon meedogenloos geëxecuteerd worden. Toch zijn er altijd componisten geweest die op al dan niet subtiele wijze stelling namen en zich, soms met gevaar voor eigen leven, uitspraken in hun muziek. Deze componisten staan centraal in het programma Oorlog en Vrede waarin de zestiende-eeuwse Engelse componist William Byrd de rode draad vormt. Niet alleen was Engeland in de tijd van Byrd voortdurend in oorlog, ook speelde er een groots geloofsconflict waarbij de katholieken het onderspit dolven. Byrd bleef, ondanks het feit dat hij net als Orlando Gibbons ook de aanhangers van de Anglicaanse kerk tevreden hield, in zijn muziek zijn katholieke geloof trouw en hield stand. In het twintigste-eeuwse Engeland was het vooral Benjamin Britten die stelling nam tegen het opkomende fascisme in de jaren dertig, en die menig aanklacht tegen de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog schreef. Terwijl Arvo Pärt in 2004 een indrukwekkende bede om vrede componeerde naar aanleiding van de aanslagen in Madrid, zit James MacMillan min of meer in hetzelfde schuitje als William Byrd vier eeuwen eerder. MacMillan praktiseert zijn katholieke geloof in een land dat voornamelijk protestants is, en 4
ondertussen laat ook het (zinloos) geweld hem niet onberoerd. Zijn When you see the Millions of the Mouthless Dead en A Child’s Prayer zijn bijvoorbeeld doorvoelde meditaties over respectievelijk de zinloosheid van de Eerste Wereldoorlog en de massamoord in Dunblane in 1996. William Byrd, Orlando Gibbons en Philippus de Monte De Engelsman William Byrd had de pech dat hij opgroeide in een theologisch roerige tijd in Engeland. Hij leefde daardoor een groot deel van zijn leven in een ernstige spagaat. Byrd was van huis uit een goed katholiek, maar door de op 3 november 1534 afgekondigde Act of Supremacy van Koning Hendrik VIII was het katholicisme in de ban gedaan. Of beter gezegd: Hendrik VIII had de oppermachtigheid van de paus afgeschaft en zichzelf tot hoofd van de Anglicaanse kerk gebombardeerd. En dat alleen maar omdat hij officieel wilde scheiden van Catharina van Aragon en wilde trouwen met zijn hofdame Anna Boleyn. Paus Clemens VII weigerde de scheiding goed te keuren, en wat doe je dan als eigenzinnig despoot? Hoewel de Anglicaanse kerk onder Henrik VIII weinig van de Lutherse reformatie moest hebben, en dicht bij het katholieke geloof bleef, was
Toelichting
iedere overtuigd katholiek die de Paus als representant van God op aarde erkende al snel strafbaar. Mary Tudor, ‘Bloody Mary’, probeerde in 1554 de Act of Supremacy met harde hand weer terug te draaien, overtuigd katholiek als zij was, maar haar opvolgster Elizabeth I plaatste de Engelse monarch conform de Act uit 1534 weer aan het hoofd van de kerk. In dit klimaat van religieuze verdeeldheid kwam William Byrd tot volle wasdom. Hij lag goed bij zowel Mary als Elizabeth en werd in 1569 benoemd tot ‘Gentleman’ van de koninklijke kapel. In 1572 werd hij met een van zijn leermeesters, Thomas Tallis, benoemd tot hoforganist en in 1575 kreeg hij zelfs, evenals Tallis, het privilege om zijn eigen muziek uit te geven. Hoewel Byrd net als zijn belangrijkste opvolger Orlando Gibbons – wiens Oh Lord, in thy wrath rebuke me not uitgroeide tot een klassieker in de Anglicaanse kerk – Anglicaanse hymnen schreef voor het hof, bestaat een groot deel van zijn religieuze muziek uit werken die op katholieke leest geschoeid zijn. Omdat Byrd als componist zo goed lag bij het Engelse hof, en hij bij koningin Elizabeth een streepje voor had, kon hij met die praktijk doorgaan en overleefde hij verschillende aanklachten die een willekeurig ander de kop zou kosten. Aan het eind van de zestiende eeuw trok Byrd zich met zijn familie meer en meer terug en vestigde hij zich in Essen. Daar schreef hij tussen 1592 en 1595 de openlijk katholieke Missen voor drie, vier en vijf
stemmen waarmee hij voortborduurde op de stijl van John Taverner en Thomas Tallis. De werken werden ondanks Byrds privilege vrij obscuur uitgegeven. Later gaf hij, met steun van vermogende katholieken, nog twee boeken met Gradualia uit, waarmee Byrd de belangrijkste katholieke componist in het protestantse Engeland werd. Dat de katholieke gelovigen en ook de katholieke componisten elkaar internationaal wisten te vinden, mag blijken uit een opmerkelijke muzikale uitwisseling tussen de Vlaamse componist Philippus de Monte en William Byrd. De twee leerden elkaar waarschijnlijk kennen toen De Monte in het kielzog van prins Filips van Spanje in 1554-55 naar Engeland kwam. In de jaren tachtig van de zestiende eeuw stuurde De Monte Byrd een kopie van zijn achtstemmige motet Super flumina Babylonis, een zetting van de eerste vier verzen van Psalm 136. Een jaar later stuurde Byrd op zijn beurt zijn achtstemmig motet Quomodo cantabimus, dat gebaseerd is op diezelfde Psalm 136 en begint bij het vierde couplet. Hoewel Byrd het zeker na het Buskruitverraad van 1605 – de verijdelde poging tot een aanslag van vooraanstaande katholieken op James I, de opvolger van Elizabeth, en zijn familie – steeds moeilijker kreeg, zijn katholieke werk zelfs in de ban werd gedaan en hij uiteindelijk in redelijke anonimiteit stierf, bleef hij puur op kwaliteit gelden als een van de meest vooraanstaande Engelse componisten van zijn tijd. 5
Toelichting
Benjamin Britten, James MacMillan en Arvo Pärt Hoewel de geschiedenis er is om van te leren – en er de schijn bestaat van vooruitgang – stuitten diverse componisten in het twintigste-eeuwse Europa net als William Byrd zo’n vierhonderd jaar eerder op tegenwerking van de autoriteiten. De Estse Arvo Pärt had zelfs dubbel pech. Eerst werd hij door de Sovjetautoriteiten, die heersten over Estland, in de ban gedaan vanwege zijn vroege twaalftoonscomposities in de lijn van Arnold Schönberg. Vervolgens kreeg hij het in de jaren zeventig en tachtig met diezelfde autoriteiten aan de stok, omdat hij zijn geloof naar buiten bracht in zijn werken. Benjamin Britten had op zijn beurt eerder al problemen met de Engelse overheid vanwege zijn uitgesproken pacifisme; een houding die niet erg gewaardeerd werd aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Pas nadat de oorlog, die Britten grotendeels in de Verenigde Staten doorbracht, voorbij was, werd hij als officiële dienstweigeraar erkend.
Ook componisten uit de twintigste eeuw werden tegengewerkt door de autoriteiten Eigenlijk had James MacMillan het nog het gemakkelijkste. Ondanks het feit dat hij een katholiek was in Schotland, kon hij zijn geloof in redelijke rust etaleren. Dat kwam 6
ongetwijfeld omdat hij zich in de vroege jaren negentig van de twintigste eeuw met werken als The Confession of Isobel Gowdie en Veni, veni, Emmanuel had bewezen. Het was voor MacMillan geen reden om te zwijgen over zijn belangrijkste thema’s. Zowel in woord als in muziek sprak en spreekt hij zich fel uit op het gebied van geloofskwesties en geweldszaken. Zo is When you see the Millions of the Mouthless Dead – het derde deel uit het oratorium All the Hills and Vales along dat MacMillan in 2017 schreef op gedichten van Charles Hamilton Sorley – een scherpe aanklacht tegen de zinloosheid van oorlogen. Sorley wordt, ondanks het feit dat hij in 1915 op twintigjarige leeftijd omkwam bij de Slag bij Loos in Frankrijk, een van de belangrijkste dichters van de Eerste Wereldoorlog genoemd. MacMillan maakte van zijn When you see the Millions of the Mouthless Dead een aangrijpend koraal. Even aangrijpend is zijn A Child’s Prayer dat hij in 1996 op een traditionele tekst schreef voor de dienst ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de schietpartij op de kleuterschool in het Schotse Dunblane waarbij zestien kleuters en een lerares omkwamen, omdat een gestoorde man in het wilde weg het vuur opende. Met die gebeurtenis in het achterhoofd krijgen de sleutelwoorden ‘Welcome’, ‘Joy’ en ‘Love’ en de soli van de twee (jongens)sopranen opeens een pijnlijke bijsmaak. Emitte lucem tuam, een zetting van Psalm 42, en Alpha and Omega zijn vooral belijdenissen van MacMillans geloof. Vooral het ruim
Toelichting
zeven minuten durende Alpha and Omega – gebaseerd op teksten uit het Bijbelboek Openbaring van Johannes – wordt vanwege de krachtige blokakkoorden, waarmee het koor de woorden ‘Then I saw a new heaven and a new earth’ (Openbaring 21:1) zingt, wel zijn ‘cri de coeur in een Goddeloze wereld’ genoemd. Ook Benjamin Britten slaakte aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog een opmerkelijke hartenkreet. Zijn zetting van Advance Democracy, een gedicht van Randall Swingler, was een luid protest tegen dictators en een oproep voor democratie. Time to arise, Democracy!/Time to rise up and cry/That what our fathers fought for/ We’ll not allow to die! Britten en Swingler schreven het werk, dat in het oeuvre van Britten door de overduidelijke politieke propaganda altijd wat obscuur is gebleven, in 1938 na het Verdrag van München waarbij de grote geallieerde mogendheden HitlerDuitsland toestonden het Tsjechissche Sudetenland te annexeren.
ruim vierhonderd jaar eerder zijn geloof trouw te blijven, koos Pärt voor de zevendeeeuwse hymne Da Pacem Domine, gebaseerd op onder andere Kronieken 20 en Psalm 72. Met zijn ‘lang aangehouden noten’ en ‘nauwelijks harmonische beweging’ werd het volgens de New York Times een ‘hypnotisch’ werk dat ‘de luisteraar onverbiddelijk naar binnen zuigt’ en doet reflecteren over geweld, oorlog en vrede. Tekst toelichting: Paul Janssen
Wat protesteren aangaat, deed Arvo Pärt het een stuk subtieler met Da Pacem Domine, zijn beknopte schreeuw om vrede uit 2004. Pärt schreef het werk in opdracht van Jordi Savall voor een vredesconcert in Barcelona. De Estse componist met zijn kenmerkende tintinnabuli-stijl componeerde het werk ter nagedachtenis aan de bijna tweehonderd slachtoffers van de terroristische bomaanslagen in Madrid op 11 maart 2004, die een ravage aanrichtten in vier volle forensentreinen. Om net als William Byrd 7
Liedteksten William Byrd Kyrie Kyrie eleison. Christe eleison. Kyrie eleison.
Heer, ontferm u over ons Christus, ontferm u over ons Heer, ontferm u over ons.
Ad Dominum cum tribularer Ad Dominum cum tribularer clamavi et exaudivit me. Domine libera animam meam a labiis iniquis a lingua dolosa. Quid detur tibi et quid adponatur tibi ad linguam dolosam. Sagittae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis. Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est habitavi cum habitationibus Cedar. Multum incola fuit anima mea. Cum his qui oderant pacem eram pacificus cum loquebar illis inpugnabant me gratis.
8
Tot de Heer heb ik geroepen toen ik verdrukt werd, en Hij heeft mij verhoord. Verlos mijn ziel, Heer, van vijandige lippen, en van de bedrieglijke tong. Welk kwaad is erger dan zulk een bedrieglijke tong. Zij is gelijk aan scherpe pijlen van een machtige en als verschroeiende vuurkolen. Wee mij, dat mijn reis zo lang duurt en ik zo lang moet wonen onder de inwoners van Cedar. Mijn ziel is lang in ballingschap. Met hen, die de vrede haten, was ik vredelievend, als ik hun toesprak stonden stonden zij tegen mij op zonder reden.
Liedteksten
Benjamin Britten Advance Democracy Tekst: Randall Swingler
Across the darkened city The frosty searchlights creep Alert for the first marauder To steal upon our sleep. We see the sudden headlines Float on the muttering tide We hear them warn and threaten And wonder what they hide. There are whispers across tables, Talks in a shutter’d room. The price on which they bargain Will be a people’s doom. There’s a roar of war in the factories And idle hands on the street And Europe held in nightmare By the thud of marching feet. Now sinks the sun of surety, The shadows growing tall Of the big bosses plotting Their biggest coup of all. Is there no strength to save us? No power we can trust Before our lives and liberties Are powder’d into dust. Time to arise, Democracy! Time to rise up and cry
That what our fathers fought for We’ll not allow to die! Time to resolve divisions, Time to renew our pride, Time to decide Time to burst our house of glass. Rise as a single being In one resolve arrayed: Life shall be for the people That’s by the people made!
James Macmillan When you see the millions of the mouthless dead Tekst: Charles Hamilton Sorley
When you see millions of the mouthless dead Across your dreams in pale battalions go, Say not soft things as other men have said, That you’ll remember. For you need not so. Give them not praise. For, deaf, how should they know It is not curses heaped on each gashed head? Nor tears. Their blind eyes see not your tears flow. Nor honour. It is easy to be dead. Say only this, “They are dead.” Then add thereto, “Yet many a better one has died before.” Then, scanning all the o’ercrowded mass, should you Perceive one face that you loved heretofore, It is a spook. None wears the face you knew. Great death has made all his for evermore. 9
Liedteksten
Orlando Gibbons
James Macmillan
O Lord in thy wrath
A child’s prayer
O Lord, in thy wrath rebuke me not: neither chasten me in thy displeasure. Have mercy upon me, O Lord, for I am weak: O Lord, heal me, for my bones are vexed. My soul is also sore troubled: but Lord, how long wilt thou punish me? O save me for thy mercy’s sake.
Welcome Jesu, Deep in my soul forever stay, Joy and love my heart are filling, On this glad communion day.
William Byrd Agnus Dei Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem.
Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, ontferm U over ons. Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, ontferm U over ons. Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, geef ons vrede.
Kyrie Kyrie eleison. Christe eleison. Kyrie eleison.
10
Heer, ontferm u over ons Christus, ontferm u over ons Heer, ontferm u over ons.
Liedteksten
Philip de Monte Super flumina Babylonis Super flumina Babylonis, illic sedimus et flevimus, dum recordaremur tui Sion. Illic interrogaverunt nos, qui captivos abduxerunt nos, verba cantionum. Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena? In salicibus in medio eius suspendimus organa nostra.
Aan de rivieren van Babel, daar zaten wij treurend en dachten aan Sion. Daar durfden onze bewakers te vragen om een lied. Hoe kunnen wij een lied zingen van de Heer in een vreemd land? In de wilgen op de oever hingen wij onze lieren. Psalm 137
William Byrd Quomodo cantabimus Quomodo cantabimus canticum Domini in terra aliena? Si oblitus fuero tui, Jerusalem, oblivioni detur dextra mea. Adhaereat lingua mea faucibus meis, si non meminero tui; si non proposuero Jerusalem in principio laetitiae meae. Memor esto, Domine, filiorum Edom in die Jerusalem.
Hoe kunnen wij een lied zingen van de Heer op vreemde grond? Als ik jou vergeet, Jeruzalem, laat dan mijn hand de snaren vergeten. Laat mijn tong aan mijn gehemelte kleven als ik niet meer denk aan jou, als ik Jeruzalem niet stel boven alles wat mij verheugt. Gedenk, Heer, wat het volk van Edom deed op die dag in Jeruzalem. Psalm 137
11
Liedteksten
James Macmillan Emitte lucem tuam Emitte lucem tuam et veritatem tuam; ipsa me deduxerunt, et adduxerunt in montem sanctum tuum, et in tabernacula tua. Et introibo ad altare Dei, ad Deum qui laetificat juventutem meam. Confitebor tibi in cithara, Deus, Deus meus.
Zend uw licht en uw waarheid, laten zij mij geleiden en brengen naar uw heilige berg, naar de plaats waar u woont. Dan zal ik naderen tot het altaar van God, tot God, mijn hoogste vreugde. Dan zal ik u loven met de harp, o God, mijn God!
Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto;
Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Zoals het was in het begin, en nu en altijd, en in de eeuwen der eeuwen. Amen.
sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.
Psalm 43
Arvo Pärt Da pacem Domine Da pacem, Domine, in diebus nostris quia non est alius qui pugnet pro nobis nisi tu Deus noster.
12
Geef vrede, Heer, in onze dagen omdat er niemand anders is die voor ons vecht dan U, onze God.
Liedteksten
James Macmillan Alpha and Omega Then I saw a new heaven and a new earth, for the first heaven and the first earth had passed away, and the sea was no more. And I saw the holy city, new Jerusalem, coming down out of heaven from God, prepared as a bride adorned for her husband. And I heard a loud voice from the throne saying, ‘Behold, the dwelling place of God is with man. He will dwell with them, and they will be his people, and God himself will be with them as their God. He will wipe away every tear from their eyes, and death shall be no more, neither shall there be mourning, nor crying, nor pain anymore, for the former things have passed away.’ And he who was seated on the throne said, ‘Behold, I am making all things new.’ Also he said, ‘Write this down, for these words are true.’ And he said to me, ‘It is done! I am the Alpha and the Omega, the beginning and the end.
13
Liedteksten
William Byrd Agnus Dei Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem. Prevent us, O Lord Prevent us, O Lord, in all our doings with thy most gracious favour, and further us with thy continual help; that in all our works begun, continued, and ended in thee, we may glorify thy holy name, and finally by thy mercy obtain everlasting life; through Jesus Christ our Lord, Amen.
14
Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, ontferm U over ons. Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, ontferm U over ons. Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, geef ons vrede.
Biografieën Componisten William Byrd
De Engelse componist William Byrd (ca. 1540 1623) werd beschouwd als een van de belangrijkste componisten van zijn tijd. Byrd studeerde al als jonge veelbelovende musicus bij zijn grote voorbeeld Thomas Tallis in de Chapel Royal in Londen. Op 23-jarige leeftijd werd Byrd benoemd tot organist van de kathedraal van Lincoln en in 1569 werd hij beëdigd als ‘Gentleman’ van
de kapel. Vanaf 1572 mocht hij zich samen met Tallis organist van de Chapel Royal noemen en in 1575 kreeg hij net als Tallis het destijds zo belangrijke privilege voor het drukken en verkopen van muziek. Omdat hij het katholieke geloof aanhing, werd Byrd herhaaldelijk vervolgd. Hij kwam ermee weg omdat hij in de gunst van koningin Elizabeth I bleef, ongetwijfeld omdat hij naast katholiek werk zoals de Missen voor drie, vier en vijf stemmen en de twee boeken met Gradualia, ook werken voor de Anglicaanse kerk bleef schrijven. Ondanks zijn omvangrijke geestelijke oeuvre werd Byrd vooral geëerd vanwege zijn ruim honderdtwintig klavierwerken. Hij ging de geschiedenis in als de grondlegger van de Engelse virginalisten.
Benjamin Britten De Engelse componist, pianist en dirigent Benjamin Britten (1913 - 1976) manifesteerde zich als kind als een buitengewoon muzikaal talent. Hij had al
jong compositielessen van Frank Bridge en hij kon vervolgens dankzij een beurs studeren aan het Royal College of Music.
Zijn grote doorbraak kwam in de late jaren dertig met zijn Variations on a Theme of Frank Bridge dat tijdens de Salzburger Festspiele van 1937 in première ging. Britten groeide rond de Tweede Wereldoorlog uit tot de belangrijkste stem van de Britse componisten en wist de wereld te veroveren met onder andere zijn opera Peter Grimes en later zijn War Requiem. Hij maakte naam als overtuigd pacifist en hij vormde samen met de tenor Peter Pears 15
Biografieën
niet alleen een belangrijk artistiek duo, maar ook een persoonlijke twee-eenheid die een bijdrage leverde aan de acceptatie van de mannenliefde in Engeland. Britten was de grondlegger van de English Opera Group en het Aldeburgh Festival. In 1976 kreeg hij de eervolle adellijke titel baron van Aldeburgh.
James MacMillan
foto: Philip Gatside
James MacMillan (1959) begon zijn muzikale leven als een ware academicus. Hij kreeg zijn opleiding aan de Edinburgh en Durham 16
University en startte in 1986 een carrière als universitair docent aan de Manchester University. Als componist liet MacMillan zich in met een doorwrocht post-serieel modernisme waarmee hij weinig publiek bereikte. Geïnspireerd door de sociale bewogenheid van zijn mentor Peter MaxwellDavies keerde MacMillan terug naar Schotland. Daar werd hij de huiscomponist van het Scottish Chamber Orchestra. Vanaf 2000 tot 2009 was hij dirigent en huiscomponist van de BBC Philharmonic. Vanaf 2010 tot einde 2013 was hij vaste gastdirigent van de Radio Kamer Filharmonie. Sinds zijn terugkeer naar Schotland veranderde zijn muziek en werd toegankelijker. Macmillan gebruikt elementen uit het katholieke geloof, Schotse volksmuziek, de aloude traditie van de Britse koorzang, minimalisme en moderne twintigste-eeuwse technieken om een stijl te creëren vol spirituele, religieuze en ook politieke thema’s die voor velen zeer aansprekend is.
Orlando Gibbons
De Engelse componist, virginalist en organist Orlando Gibbons (1583 1625) wordt gezien als de belangrijkste opvolger van William Byrd. Gibbons was organist van de Chapel Royal en hij mocht zich vanaf 1623 organist van de Westminster Abbey noemen. Hij werd naast zijn klavierwerken vooral bekend door zijn madrigalen en motetten. Zijn anthems zoals Behold, thou hast Made my Days, Glorious and Powerful God, O, Clap your Hands Together, O Lord, in
Biografieën
thy Wrath Rebuke me not en This is the Record of John groeiden uit tot klassiekers in de Anglicaanse kerk. Op instrumentaal gebied zijn het vooral zijn Fantasias voor strijkers die gelden als het beste wat er in Engeland op dat gebied geschreven werd.
Philippus de Monte
De Zuid-Nederlandse componist Philippus de Monte (1521 - 1603) wordt door eigentijdse bronnen beschouwd als ‘de beste componist in het hele land’ en een ware evenknie van Orlando di Lasso.
De Monte werd geboren in het Belgische Mechelen en was in zijn jeugd koorknaap van de Sint Romboutskathedraal aldaar. Van 1524 tot 1554 verbleef hij in Napels waar hij een grote reputatie opbouwde als componist en zanger. Rond 1555 was hij in Engeland zanger in het koor van koning Filips II van Spanje. Vanaf 1568 was hij kapelmeester van keizer Maximiliaan II in Wenen. Als componist was De Monte zeer actief. Hij schreef bijna veertig missen en motetten, dertig boeken met geestelijke en wereldlijke madrigalen en ruim honderdveertig geestelijke liederen. Met zijn stijl die varieert van zeer chromatisch tot eenvoudig en homofoon stond hij aan de wieg van de muziek uit de vroege barok.
Arvo Pärt De Estse componist Arvo Pärt (1935) groeide, sinds hij in 1980 Estland verliet en zich vestigde in het Westen, internationaal uit tot de belangrijkste levende componist van zijn land.
foto: Kaupo Kikas
Met zijn kenmerkende tintinnabulistijl, die hij in de jaren zeventig ontwikkelde, maakte Pärt school en werd hij een voorbeeld voor vele landgenoten. Pärt gaf al vroeg blijk van zijn muzikale aanleg en zijn weg naar professioneel componist leek vanzelfsprekend. Hij studeerde in Talinn bij Heino Eller en schreef in eerste instantie in een avant-gardistische stijl beïnvloed door het werk van onder andere Sjostakovitsj, Bartók, Stravinsky en de twaalftoonstechniek van Schönberg. Na een persoonlijke crisis verdiepte hij zich in de muziek van de Nederlandse school uit de 17
Biografieën
middeleeuwen en renaissance en kwam hij in de tweede helft van de jaren zeventig met de werken die hem beroemd zouden maken: Fratres, Cantus In Memory Of Benjamin Britten, en Tabula Rasa. Sinds hij Estland en de invloed van de Sovjet-Unie achter zich liet en zich vestigde in Berlijn, is religie een van de belangrijkste thema’s in de werken van Pärt.
Uitvoerenden Andrew Carwood Dirigent De Engelse zanger en koordirigent Andrew Carwood (1965) kreeg zijn opleiding aan de John Lyon School in Harrow en bij het Choir of St. Johns College in Cambridge. Carwood was vervolgens als professioneel zanger verbonden aan Christ Church in Oxford en de Westminster Cathedral in Londen voordat hij muzikaal leider werd van de Brompton Oratory Church in Londen. 18
foto: Benjamin Ealovega
Als zanger vertolkte hij verschillende solorollen onder leiding van dirigenten als Sir Roger Norrington, Harry Christophers, Philippe Herreweghe en Christopher Hogwood. In 1989 richtte hij The Cardinall’s Musick op en maakte hij internationaal furore als koordirigent en expert op het gebied van de koormuziek van de zestiende en zeventiende eeuw. Het gezelschap maakte grote indruk met opnamen van onder andere het werk van Tallis en Byrd. In 2007 werd Carwoord als eerste nietorganist sinds de twaalfde eeuw benoemd tot ‘Director of Music’ van de St. Paul’s Cathedral in Londen.
The Cardinall’s Musick Het Engelse The Cardinall’s Musick ontleent zijn naam aan de Engelse kardinaal Thomas Wolsey, de belangrijkste raadgever van koning Hendrik VIII die uiteindelijk in 1529 mede door toedoen van Anna Boleyn bijna al zijn aanzien en titels verloor. Het in 1989 opgerichte koor maakte al snel naam door een diepgaande studie van de Engelse renaissancemuziek. Inmiddels bevat het gezelschap ook een ensemble dat op historische
BiografieĂŤn
foto: Benjamin Ealovega
instrumenten speelt en is het werkterrein uitgebreid van de renaissance tot de huidige tijd. De grote kracht van het ensemble ligt in de gedegen studie van het repertoire en het vermogen van de vocalisten om ook als solist te opereren. Het gezelschap treedt internationaal op in vele belangwekkende zalen en valt op discografisch gebied geregeld in de prijzen. Vooral de opname van het
complete vocale werk van William Byrd bracht het ensemble veel aanzien.
19
Steun het Muziekgebouw
Met een schenking of nalatenschap helpt u het Muziekgebouw bijzondere artistieke programma’s te realiseren én projecten mogelijk te maken op het gebied van educatie en talentontwikkeling. Vriendschap Iedere bijdrage is van harte welkom; u kunt eenmalig doneren of structureel, door middel van een Vriendschap. Vanaf een jaarbijdrage van € 50,= bent u Vriend van het Muziekgebouw en ontvangt u verschillende tegenprestaties, zoals uitnodigingen voor speciale evenementen en de Vriendennieuwsbrief. Nalatenschap Het is ook mogelijk het Muziekgebouw op te nemen in uw testament. Dankzij de ANBI-status is het Muziekgebouw volledig vrijgesteld van erfbelasting, waardoor de schenking vanuit een erfenis volledig aan de doelstelling ten goede komt. Wilt u hierover meer weten, neem dan a.u.b. contact met ons op. Informatie? Meer informatie vindt u op www.muziekgebouw.nl/steunons. Neem voor vragen contact op met ons kantoor via vrienden@ muziekgebouw.nl of 020-7882010. 20
foto: Adam Mork
Verwacht
Serie Koren Di 22 jan 2019 Grote Zaal 20.15 uur
Nederlands Kamerkoor Duister Rusland In dit spectaculaire koorprogramma klinkt unieke muziek die de Russische zanger en onderzoeker Daniil Sayapin ontdekte in Russische kloosters en archieven. Stukken met verbluffende harmonieĂŤn in de voor westerse oren bevreemdende oud-Russische muziektraditie Strochnoe. Met Sayapin als voorzanger reconstrueert het Nederlands Kamerkoor een 17e-eeuws requiem uit deze prachtige muziekverzameling. Daarnaast klinkt het prachtige Concert voor koor van Alfred Schnittke. Dit toegankelijke en aangrijpende werk staat in de traditie van het concert voor koor, zoals dat in diezelfde 17e eeuw in Rusland werd ontwikkeld voor de liturgische dienst. Duistere Russische klanken uit een rijk muziekverleden.
Alfred Schnittke
Programma: Anoniem Russisch Requiem - Grote Panikhada Alfred Schnittke Concert voor koor
21
Verwacht
Januari zo 20 jan / 13.00 uur Aïta, de stem van de liefde Matinée Marocaine met Khadija Margoum en Khadija El Bidaouia di 22 jan / 20.15 uur Nederlands Kamerkoor Duister Rusland wo 23 jan / 19.00 uur college + 20.15 uur concert Pygmalion Stravaganza d’Amore do 24 jan / 20.15 uur Pygmalion Monteverdi’s Mariavespers vr 25 jan / 20.15 uur Elisabeth Leonskaja Beethovens laatste pianosonates za 26 jan / 14.15 uur De IJ-Salon Mysterie van de tango
za 26 jan / 20.15 uur Brodsky Quartet In Memoriam 22
Kijk Muziek! zo 27 jan 13.30 + 15.30 uur / Kleine Zaal Maya zingt de wereld rond (2-4) Samba Salad 13.30 + 15.30 uur Flamenco 4 Kids: El Árbol con Alas | De Boom met Vleugels (5+) Compañía Anabel Veloso wo 30 jan / 20.30 uur Insomnio Zappa’s Yellow Shark
wo 6 feb / 20.15 uur Holland Baroque + Dorothee Mields + Marco Ambrosini Barok met een Zweeds tintje + COLLEGE do 7 feb / 20.15 uur Herz Ensemble x gen x vr 8 feb / 20.15 uur Weilerstein, Barnatan, Khachatryan, Currie & friends Transfigured nights
do 31 jan / 20.00 uur / Muziekgebouw aan de Ring Jerusalem In My Heart + discourse (fwd: gher space) do 31 jan / 20.15 uur Nederlands Blazers Ensemble Symmetries
Huil van de Wolff
vr 1 t/m za 3 feb
Elke 22e van de maand klinkt om 20.00 uur het geluidsmonument Huil van de Wolff. Martijn Padding componeerde deze interactieve geluidsinstallatie ter herinnering aan oprichter van het Muziekgebouw Jan Wolff (1941 - 2012). Zie voor meer informatie muziekgebouw.nl/ huilvandewolff
Zie voor de volledige programmering: www.muziekgebouw.nl/ flamenco
Geheimtips Bijzondere concerten die je niet mag missen
Februari Flamenco Biënnale Nederland
Foto: Erik van Gurp
Grand café 4’33 Kom voor het concert eten in Grand café 4’33. Reserveren: 020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Rondom het concert - Na aanvang van het concert heeft u geen toegang meer tot de zaal. - Zet uw mobiele telefoon uit voor aanvang van het concert. - Het maken van beeld- of geluidsopnamen in de zaal alleen met schriftelijke toestemming. - Algemene Bezoekersvoorwaarden zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Bij de prijs inbegrepen Reververingskosten en garderobe zijn bij de kaartprijs inbegrepen. Ook een pauzedrankje, tenzij anders vermeld op uw concertkaartje. Bij concerten zonder pauze staan drankjes klaar na afloop van het concert.
Steun het Muziekgebouw Inkomsten uit kaartverkoop dekken ten dele onze kosten. Word vriend of doneer: met uw extra steun kunnen we concerten op het hoogste niveau blijven organiseren. Meer informatie: muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven? Blijf op de hoogte van nieuw geboekte concerten of ander nieuws. Volg ons via onze e-nieuwsbrief (aanmelden op muziekgebouw.nl), Facebook, Twitter of Instagram. Dank! Wij kunnen niet zonder de steun van onze vaste subsidiënten en Vrienden van het Muziekgebouw. Wij zijn hen daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
23