Panda Magazine 74 by WWF-Belgium

MAGAZINE

2015

TRIMESTRIEEL – AFGIFTEKANTOOR BRUSSEL X – P309290

Op het terrein: Vissers nemen hun ecosysteem in handen

ZEEËN EN OCEANEN IN GEVAAR Vis, vis, verse vis

Dossier

Nr 74 – AUGUSTUS, SEPTEMBER, OKTOBER 2015

Ben je gek van wilde dieren en de natuur? Heb je zin om lid te worden van de coolste wilde dierenclub van het land? Ben je gek van wilde dieren en de natuur? Heb je zin om lid te worden van de coolste wilde dierenclub van het land?

ur? club van het land?

ERC G N

B LU

DE CL

FA N

voo

VO O

R JONGE N

U U T A

www.rangerclub.be

ur f r jonge natu

B LU

ERC G N

B LU

Ben je gek van wilde d Heb je zin om lid te worden van de coo ERC G N

VO O

UU R JONGE NAT

www.rangerclub.be

EDITO INHOUD In het kort

4-5

Focus

Op het terrein

De rijkdommen van de zee blijven ons verwonderen. Elk jaar worden er nog nieuwe soorten ontdekt. Toch dachten we enkele jaren geleden nog dat er totaal geen leven was op de zeebodem! De mens heeft van oudsher gebruik gemaakt van de zee, om zich te verplaatsen en vooral om zich te voeden. Vandaag kampt het grootste deel van de mariene rijkdommen met problemen van uitputting, een situatie die met de dag erger wordt. Tegelijkertijd is de kweek van vis en zeevruchten de hoogte in geschoten om te voldoen aan de vraag naar voedsel in de wereld, met vaak ook belangrijke schadelijke gevolgen voor de natuur. Het mariene ecosysteem staat onder druk en heeft in de loop der eeuwen een grondige verandering doorgemaakt. Er bestaan nochtans oplossingen, in de vorm van een verantwoord verbruik van de mariene hulpbronnen. Wat is er eenvoudiger dan de vissers en kwekers te belonen die zorg dragen voor het milieu en inspanningen leveren voor de bescherming van de zee, door hun producten te kopen? Alle mogelijkheden liggen dus op tafel, en als consument kan ook jij bijdragen aan het behoud van de natuurlijke rijkdommen van onze oceanen. Ik wens je veel leesplezier… en smakelijk eten als je net van plan was om een lekker stukje duurzame vis te eten! Franck Hollander, Conservation Policy Officer

Vissers nemen hun ecosysteem in handen

16-17

Kids

20-21

Legaten

Een legaat voor de planeet

Eco-ontspanning

Denk Groenten! Denk Fruit!

DOSSIER ZEEËN EN OCEANEN IN GEVAAR

Road to Paris: op weg voor de planeet p. 18-19

VIS, VIS, VERSE VIS

p. 6-15 © Cat Holloway / WWF

COLOFON: Panda magazine is een publicatie van WWF-Vlaanderen vzw. Alle rechten voorbehouden aan WWF. Het Pandalogo, het woord Panda en de afkorting WWF zijn handelsmerken van het World Wide Fund for Nature. Overname van teksten is toegestaan mits bronvermelding. • Werkten mee aan dit nummer: Françoise Ansay, Lisa Bentes, Olivier Beys, Sara De Winter, Charlotte Gijssels, Margareta Heylen, Franck Hollander, Jérome Laycock, Sabien Leemans, Anne-Catherine de Neve, Florence Platteau, Charles Snoeck, Caroline Steygers, Jan Vandermosten, Gwendoline Viatour, Angelika Zapszalka • Vertaling: Lieve De Meyer en Annelies Depoorter • Coördinatie: Anne-Catherine de Neve (www.outsidetheboxes.be) en Angelika Zapszalka • Realisatie: www.propaganda.be • Druk: Claes Printing. St-Pieters-Leeuw. • Foto voorpagina: Brent Stirton/Getty Images • V.U.: Antoine Lebrun, E. Jacqmainlaan 90, 1000 Brussel

Panda magazine – Pagina 3

IN HET KORT © WWF-Belgium

JONG GELEERD IS OUD GEDAAN! WWF wil van ganser harte Clara (11 jaar) en Leïla (12 jaar) bedanken voor hun mooie initiatief ter bescherming van bedreigde planten diersoorten. Op een ochtend in mei beslisten de twee vriendinnetjes op eigen houtje om rond te gaan in het dorp en giften in te zamelen voor WWF. “We kwamen op het idee om van deur tot deur te gaan in het dorp en zo een beetje geld in te zamelen, in ruil voor dierenfiguurtjes van elastiek die we zelf hadden gemaakt”, vertellen de meisjes vrolijk. “Onderweg kwamen een andere vriendin en haar zus ook meehelpen.” Dankzij hun inzet en hun creativiteit konden ze 24 euro inzamelen, die ze onmiddellijk overmaakten aan WWF. We zijn Clara, Leïla en hun vriendinnen bijzonder dankbaar, en ook de inwoners van Rebaix voor hun vrijgevigheid!

TE WEINIG CONTROLES OP INVOER ILLEGAAL HOUT IN BELGIË: HOORZITTING IN HET FEDERAAL PARLEMENT België is een belangrijke draaischijf voor de internationale handel in hout. Ons land heeft dan ook een grote verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat dit hout niet afkomstig is van illegale houtkap. Sinds 3 maart 2013 beschikt de overheid over een specifiek instrument om de handel in illegaal hout tegen te gaan: de Houtverordening van de Europese Unie (EUTR). Toch werden er de voorbije twee jaar nauwelijks controles uitgevoerd. Op 3 juni 2015 werd WWF uitgenodigd om in een hoorzitting van de Commissie leefmilieu van het federaal parlement zijn visie te geven over de toepassing van de EU houtverordening in België. De vertegenwoordiger van de minister kondigde er aan dat er voor 2016 bijkomende capaciteit voorzien zal worden bij de bevoegde dienst. Voor WWF is dit alvast een positief signaal, we blijven dit belangrijke dossier van nabij opvolgen.

Panda magazine – Pagina 4

KEEP NATURE ALIVE – RECORDDEELNAME AAN DE EUROPESE RAADPLEGING

De voorbije maanden hebben WWF en meer dan 100 ngo’s de Europese bevolking opgeroepen om hun stem te laten horen in een cruciaal dossier: de bescherming van de wilde natuur in Europa. Belangrijke natuurreservaten worden beschermd dankzij de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen, die de oprichting van het Natura 2000-netwerk mogelijk hebben gemaakt. Dat netwerk omvat ongeveer een vijfde van het Europese grondgebied en biedt bescherming aan duizenden soorten en aan hun leefgebied. Nu overweegt de Europese Commissie om deze essentiële regelgeving te wijzigen, wat volgens ons tientallen jaren aan natuurbehoud ongedaan dreigt te maken. De Commissie organiseerde (tussen 12 mei en 27 juli) een openbare raadpleging over het onderwerp. Een recordbrekende raadpleging dankzij jullie inzet: op slechts twee weken tijd namen meer dan 150 000 mensen deel. De raapleging is intussen afgesloten, met een totaal van 520 000 mensen die hun stem lieten horen. De Belgen zijn bijzonder actief geweest: bijna 40 000 hebben de oproep beantwoord! Die sterke betrokkenheid is een duidelijke boodschap voor Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker en zijn hele team: natuur vormt een prioriteit voor de Europeanen. Zij zullen niet aanvaarden dat de Commissie de wetgeving om de natuur te beschermen onderuit haalt. Nu begint de politieke strijd: met jullie steun zullen wij alles in het werk zetten om België als lidstaat te overtuigen dat het zich moet verzetten tegen een herziening van de Vogel- en de Habitatrichtlijnen. We houden jullie op de hoogte!

GOED NIEUWS VOOR DE TIJGER Bhutan herbergt momenteel 103 tijgers, tegenover de 75 bij de vorige schatting! Deze recente studie werd uitgevoerd met zeer geavanceerde technologieën, om zo precies mogelijk te werken. Hij toont aan dat de tijgers op zeer verschillende hoogtes leven, van 150 tot wel 4200 meter boven de zeespiegel. Dat wijst erop dat Bhutan, een land dat voor 72% bestaat uit bossen, robuuste en gezonde ecosystemen bezit. Een aanwijzing die bovendien wordt bevestigd door de aanwezigheid van talrijke vrouwelijke tijgers, die in het gezelschap zijn van hun welpjes.

Panda magazine – Pagina 5

Wist u dat?

De handel in vis en zeevruchten is bijzonder belangrijk voor de ontwikkelingslanden, waar die in bepaalde gevallen telt voor meer dan de helft van de totale waarde aan verhandelde producten in het land.

DOSSIER ZEEËN EN OCEANEN IN GEVAAR

VIS, VIS, VERSE VIS Onze zeeën en oceanen lopen leeg. Visnetten worden onophoudelijk bovengehaald, fabrieksboten snijden aan de lopende band vis aan stukken en gooien de bijvangsten weer in zee. De vissen verdwijnen om onze eetlust te stillen en meer dan één miljard mensen hun belangrijkste bron van eiwitten te bezorgen. De vissen verdwijnen als gevolg van de herhaalde aanslagen

Panda magazine – Pagina 6

op de visbestanden, die steeds massaler w orden en elkaar steeds sneller opvolgen. De vispopulaties worden sterk uitgedund door de vangsten en krijgen niet de nodige tijd om zich te herstellen. Ze storten helemaal in en brengen het voortbestaan van hele ecosystemen in gevaar, en daarmee ook het fragiele evenwicht van onze planeet.

De niet-duurzame visvangst vormt de grootste bedreiging voor onze oceanen. Talloze soorten worden overbevist. Sommige visbestanden staan op de rand van instorten. Uit het meest recente rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) blijkt dat 28,8% van de v isbestanden in zee overbevist werden in 2012 en dat 61,3% van de visbestanden al tot op een maximum bevist werden, wat betekent dat alle bijkomende vangst tot uitputting zal leiden. Op dit moment wordt slechts 9,9% van de wereldwijd geëxploiteerde visbestanden op een duurzame manier bevist. Onze zeeën en oceanen verliezen hun visbestanden, terwijl de nood aan voedsel blijft toenemen door de groeiende wereldbevolking. Wanneer populaties en zelfs vissoorten verloren gaan omdat ze overbevist of op een schadelijke manier bevist worden, betekent dit meer dan alleen het verlies van een voorraad aan voedingsmiddelen – hoe cruciaal die voorraad ook is in de context van de verwachte demografische ontwikkeling. Het verlies van een visbestand betekent ook

een schakel die wegvalt in de keten van een complex ecosysteem, een systeem dat we nog lang niet volledig begrijpen. Gezien de wederzijdse afhankelijkheid binnen de mariene ecosystemen, zullen de visvangst en de verarming en de uitputting van de visbestanden een kettingreactie met zich meebrengen. Een voorbeeld: wanneer grote roof vissen zoals haaien verdwijnen, wijzigt de samenhang tussen de soorten, wat uiteindelijk leidt tot een verandering in de werking van het ecosysteem. De Living Planet-index voor mariene soorten, een instrument dat het mogelijk maakt om de toestand van de biodiversiteit in zee te meten, is sinds 1970 met 39% gedaald, voor 3132 populaties van 910 soorten zoogdieren, vogels, reptielen en vissen die in zee leven. Ook al zijn de vissen het eerste doelwit voor de visvangst, toch zijn zij lang niet de enige slachtoffers van de niet-duurzame visvangst. Ook zeevogels, reptielen en zeezoogdieren hebben het vaak hard te verduren, door bijvangsten en ongevallen in het steeds drukkere verkeer op zee. Daarbovenop zorgen de schaarser wordende voedselbronnen

ervoor dat hun populaties kwetsbaarder worden, en zorgt het voor een grotere concurrentie tussen de soorten. Ten slotte mogen we niet vergeten dat onze zeeën en oceanen niet alleen mens en dier voeden. Zij produceren maar liefst 70% van onze zuurstof, beïnvloeden het klimaat en de kringloop van het water, ondersteunen de economie en voorzien in het levensonderhoud van miljoenen mensen. Het is de hoogste tijd dat er een eind komt aan de plundering van de zeeën. De verwoestende visserij moet vervangen worden door herstellende visserijen en de schadelijke aquacultuur door een verantwoorde aquacultuur. De middelen om de rijkdommen van de zee te gebruiken met respect voor de mariene ecosystemen bestaan: keurmerken die de herkomst en de duurzaamheid van de vis garanderen. Aan ons de keuze! Want ieder van ons kan elke dag opnieuw kiezen voor een verantwoorde consumptie en zo bijdragen tot de bescherming van de nog ongerepte wonderen in de duizendjarige stilte van de zeebodem.

Panda magazine – Pagina 7

Wist u dat?

Tussen 1960 en 2012 is de gemiddelde wereldwijde visconsumptie bijna verdubbeld, van 10 tot 19,2 kg per persoon, per jaar.

KRONIEK VAN EEN STILLE VERDWIJNING

DOSSIER

Onze zeeën en oceanen zijn meer dan ooit in gevaar. De degradatie die ze voortdurend ondergaan, brengt de natuurlijke functionering en de onderhoudsprocessen van de mariene ecosystemen in gevaar. De instorting van de visbestanden en ZEEËN EN OCEANEN IN GEVAAR de ontbrekende schakels in de mariene voedselketen, tonen aan dat uitgestrekte oppervlaktes van het continentale plat van de zeeën geplunderd werden door het gebruik van sleepnetten en door intensieve vistechnieken. Dit verlies brengt niet alleen de biodiversiteit in gevaar, maar bedreigt ook de voedselvoorziening en het welzijn van gemeenschappen die afhangen van natuurlijke mariene hulpbronnen om te overleven.

Volgens het meest recente rapport van de FAO werd er in 2012 93,7 miljoen ton vis gevangen. Daarvan was 82,6 miljoen ton afkomstig uit de zeeën en oceanen. Dat is bijna zes keer zoveel als de vangst in 1950. Daarnaast werd ook nog eens 60,6 miljoen ton vis gekweekt. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de enkele tientallen miljoenen ton – tussen 11 en 26 ton, afhankelijk van de schattingen – die illegaal werden gevangen… De toename in de hoeveelheid vis die

Panda magazine – Pagina 8

wordt gevangen om in onze behoefte aan voedsel te voorzien is niet nieuw. In onze streken bestond er in de zeventiende eeuw al bezorgdheid over het herstel van de visbestanden. Maar met de toen nog erg rudimentaire vistechnieken, was het niet mogelijk om heel diep of heel uitgestrekt te vissen: de omvang van de visnetten bleef in verhouding tot die van de vissersboten en tot de menselijke en mechanische kracht om ze op te hijsen.

STEEDS MEER VIS Met de Tweede Wereldoorlog veranderde er heel wat in de zeeën en de oceanen: de ontwikkeling van technologieën zoals de radar of de onbreekbare nylondraad gaven het startsein voor de industrialisering van de visvangst. Vanaf dat moment transformeerden de vissersboten zich in drijvende fabrieken, waar de vis onmiddellijk werd verwerkt en gekoeld – een methode die het trouwens mogelijk maakte om langer op zee te

blijven. Dankzij die nieuwe technieken werd het mogelijk om meer, veel meer vis te vangen. In de Middellandse Zee bijvoorbeeld, roeide de langlijnvisserij, die over meer dan 50 km dodelijke lijnen met duizenden haken voortsleepten, de populaties zwaardvissen uit. Bijzonder schadelijk was ook de uitvinding van de bodemsleepnetten, een techniek waarbij een reusachtig visnet letterlijk de zeebodem afschraapt en alles meeneemt wat het tegenkomt, kilometers aan een stuk.

De kwantitatieve en kwalitatieve achteruitgang van de visbestanden wordt rechtstreeks veroorzaakt door overbevissing en schadelijke visvangst, maar ook andere menselijke

ZO DIEP ALS DE OCEAAN Doordat bepaalde vispopulaties een geleidelijke achteruitgang kenden, moest de industriële visserij wel op zoek naar soorten die tot dan toe aan de netten van de mens waren ontsnapt. Naarmate de meest gevangen soorten schaarser werden, verplaatsten de vissers zich naar nieuwe visgebieden. Die verschuiving blijkt ook uit de recente trend, waarbij diepzeevissers zich op volle zee wagen, steeds verder weg van de kusten. De visserij daalt geleidelijk aan ook steeds dieper af in de mariene voedselketen en zoekt zijn toevlucht tot steeds kleinere soorten. Doordat de kabeljauw in de Noord-Atlantische Oceaan zo goed als verdwenen is, richt de industriële visvangst zich nu bijvoorbeeld op het prooidier van de kabeljauw, de haring. Ten slotte wordt er ook steeds dieper in de oceanen zelf gevist: in 1960 bedroeg de gemiddelde diepte 150 meter, vandaag wordt er tot 2000 meter diep gevist. Die praktijken zijn bijzonder schadelijk voor de soorten die er worden gevangen, want de vissen die op deze diepte leven kennen een langere levensduur en worden later geslachtsrijp dan hun soortgenoten die meer aan de oppervlakte leven. Door grote hoeveelheden jonge dieren weg te nemen, verstoort de industriële visvangst het vermogen van deze populaties om weer aan te groeien. COLLATERAL DAMAGE De technieken om meer, sneller, langer en dieper vis te vangen maken het jammer genoeg niet mogelijk om

factoren spelen een rol: vervuiling, de bezetting van kusten door de mens (met woningen, vrijetijdsvoorzieningen, industrie en landbouw), het transport op zee, de klimaatverandering en de verzuring van de oceanen.

ook beter te vissen. Naast de schade die sommige technieken aanrichten aan de mariene ecosystemen, de vervuiling die zij veroorzaken en de onredelijke aanslagen die zij plegen op de populaties, zijn zij ook bijzonder dodelijk voor de niet-beoogde soorten die jammer genoeg toevallig in de buurt zijn. Naar schatting zou tot 60% van de inhoud van een gemiddeld vissersnet uit bijvangst bestaan. Talloze dieren komen zo terecht in netten die niet voor hen soorten bestemd zijn. We kennen intussen het trieste lot van de dolfijnen die gevangen worden in de netten van tonijnvissers of van de schildpadden die verstrikt geraken in de mazen van garnalenvissers. Er zijn echter ook honderden anonieme soorten die jammer genoeg weer in zee worden geworpen, vaak in een erbarmelijke toestand. KWEEKVIS, MOORDVIS Ondanks het hele arsenaal aan technieken en de groeiende vraag naar vis heeft de hoeveelheid gevangen vis, al sinds 1994 een plafond bereikt van 90 miljoen ton. Daarom kent de aquacultuur – het kweken van vis – sinds enkele decennia een ongeziene ontwikkeling, die haar hoogtepunt nog niet heeft bereikt. De productie steeg van 0,6 miljoen ton in 1960 tot maar liefst 63 miljoen ton in 2014. En de FAO verwacht dat de

aquacultuur in 2030 tot 93 miljoen ton vis zal leveren – meer dan de hoeveelheid vis die wordt gevangen. Toch is de aquacultuur geen vrijblijvende oplossing. De intensivering van de viskweek verzoorzaakt in bepaalde regio’s zware gevolgen voor de ecosystemen en dus ook voor de populaties wilde vis. In de aquacultuur worden namelijk vooral carnivore (vleesetende) soorten gekweekt, want die zijn het meest geliefd bij de consumenten. Maar die soorten worden gevoed met vis… die is gevangen op zee. Zo wordt de Peruaanse ansjovis, de meest gevangen soort ter wereld (4,7 miljoen ton in 2012), voor het grootste deel verwerkt tot vismeel, dat onder andere bestemd is voor het vetmesten van kweekvis.

Panda magazine – Pagina 9

373 visserijen over de hele wereld werken mee aan het MSC-programma en een vijftigtal hebben momenteel de certificering aangevraagd – dat is in totaal 7% van de visserij, wereldwijd. Samen halen zij jaarlijks bijna 11 miljoen ton producten uit de zee.

Wist u dat?

DOSSIER ZEEËN EN OCEANEN IN GEVAAR

NAAR EEN VISVANGST DIE BIJDRAAGT TOT HERSTEL

Er bestaat een verantwoorde visvangst, die de natuurlijke rijkdommen die ze gebruikt spaart en de ecosystemen en soorten die erin voorkomen beschermt. BRUTAAL ONTWAKEN Aan het prille begin van de jaren 1990 stortte de kabeljauwvangst aan de Grand Banks in Canada, waar eeuwenlang honderden miljoenen tonnen vis werden bovengehaald, plotseling volledig in elkaar. Ongeveer 40 000 vissers verloren hun job. De kabeljauwen zijn nooit meer teruggekomen: ze waren vanaf dat moment niet meer talrijk genoeg om hun populatie te herstellen. De dramatische verdwijning van een eeuwenoude voedselbron, die onuitputtelijk leek, schudde de vissers wakker. De spelers uit de sector gingen aan tafel zitten met WWF en zochten samen naar oplossingen om te voorkomen dat zoiets ooit nog zou gebeuren. Zo ontstond het eerste milieukeurmerk voor duurzame zeeproducten, de Marine Stewardship Council (MSC). DE ACHTERUITGANG STOPZETTEN Om een eind te maken aan de instorting van de visbestanden, moeten er duurzame vismethodes worden ingevoerd die rekening houden met de populaties en de ecosystemen waarin de vis wordt gevangen, maar ook met de sociaaleconomische situatie van de vissers. Zo heeft MSC een norm ontwikkeld om de visserij te beoordelen en te certificeren: de MSC-standaard

voor een duurzame visvangst, een internationaal erkend geheel van ecologische principes om na te gaan of de visserij duurzaam en milieuvriendelijk verloopt. MSC werkt samen met alle betrokkenen uit de productieketen – van een artisanale vissersgemeenschap tot de gigantische visserijen van zalm of Alaskakoolvis – om de activiteit mee in stand te houden en de markt voor producten uit de zee te verduurzamen. DUURZAME VISMETHODES… Om in aanmerking te komen voor de MSC-certificering, moet een visserij voldoen aan drie basisprincipes. Allereerst moet de visvangst gebeuren op een manier die niet leidt tot over bevissing of uitputting van de bestanden. Wanneer het beoogde visbestand in slechte staat verkeert, moet de duurzame visserij een verbetering van die toestand kunnen garanderen. Verder moet de visserij het behoud mogelijk maken van de ecosystemen en de biodiversiteit waarvan zij afhankelijk is. Ten slotte moet de visserij streven naar een verantwoord en duurzaam gebruik van de hulpbron en de lokale, nationale en internationale wetten naleven. Alleen producten van een visserij die is beoordeeld door een onafhankelijke certificerings instantie mogen het MSC-label dragen.

BLAUWVINTONIJN, OP HET RANDJE VAN INSTORTING Vroeger kwam blauwvintonijn (Thunnus thynnus) in overvloed voor aan de noordkust van Europa, maar sinds de jaren 1960 is die daar helemaal verdwenen door de ontwikkeling van internationale markten, en door vistechnieken zoals ringzegens en enorme netten die de vissen omringen en ze diep in de zee vangen. Vandaag wordt het merendeel van de Atlantische blauwvintonijn gevangen in de Middellandse Zee, waar de toegelaten quota ruim overschreden worden. De soort wordt met uisterven bedreigd. © Roger Leguen / WWF

Panda magazine – Pagina 10

… VOOR EEN VERANTWOORDE KEUZE DOOR DE CONSUMENT Als de consument het MSC-logo op een product ziet, weet hij of zij zeker dat het gaat om een product dat niet bijdraagt aan de sociale- en milieuproblemen die het gevolg zijn van

overbevissing en verwoestende visvangst. Dankzij het blauwe label kunnen consumenten voortaan vis en andere producten uit de zee herkennen – en dus kiezen – die afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bestanden. Momenteel zijn 16 594 producten met het MSC-keurmerk te koop in 94 landen.

DE ‘SCHILDPADVEILIGE’ NETTEN VAN DE MSC-GARNAALVISSERS © Roger Leguen / WWF

Tropische garnalen zijn gegeerd op de wereldmarkt en staan

Sinds enkele jaren werkt WWF samen met de garnalenvisserij

vooral in Noord-Amerika, Europa en Japan vaak op het

in Suriname om de technieken en plannen voor visserijbeheer

menu. De voorbije dertig jaar is de vissersvloot dan ook sterk

in de regio te verbeteren en de zeeschildpadden een kans te

toegenomen en kennen de meeste bestanden van tropische

bieden. De netten van de meeste trawlers die de Surinaamse

garnalen vandaag een forse achteruitgang. De garnalenvangst

wateren doorkruisen, zijn nu voorzien van mechanismen

met bodemsleepnetten ook een van de vistechnieken die de

(Turtle Excluder Device en Bycatch Reduction Device) die een

meeste bijvangst met zich meebrengt: 5 tot 20 kg bijvangst

systeem met een dubbele opening bovenop het net gebruiken,

voor 1 kg garnalen. Zeeschildpadden, vissen, walvisachtigen,

waardoor de schildpadden, walvisachtigen en vissen die in de

haaien, zeepaardjes, zeevogels, koralen en andere

netten terechtkomen kunnen ontsnappen. Op die manier zijn

ongewervelde dieren geraken verstrikt in de netten die deze

de bijvangsten van zeeschildpadden met 95% verminderd.

schepen (trawlers) achter zich aan slepen.

Tegelijkertijd heeft de regering de beschermde gebieden en de zones voor de visserij geherdefinieerd, zodat de schildpadden

In Suriname, een klein land in Zuid-Amerika, wordt de

veilig hun eieren kunnen leggen op de stranden. Sinds eind 2011

Atlantische seabob-garnaal (Xiphopenaeus kroyeri) gevangen

dragen de garnalen die volgens deze techniek worden gevangen

langs de kust, tot op ongeveer 33 meter diepte, net in dezelfde

het MSC-label. Een primeur voor garnalen!

gebieden waar de zeeschildpadden hun eieren komen leggen. Garnalen en schildpadden zwemmen allebei op de bodem van

Kijk uit naar producten met het MSC-

de oceanen. Deze laatste soort heeft al zwaar geleden onder

keurmerk in België en steun de vissers die

de intensivering van de garnalenvangst: elk jaar belandden tot

mee de oceanen op aarde beschermen op

900 zeeschildpadden in de netten van de garnalenvissers.

www.msc.org/waar-te-koop?.

Panda magazine – Pagina 11

DOSSIER ZEEËN EN OCEANEN IN GEVAAR

De voorbije decennia heeft de aquacultuur een hoge vlucht genomen. De viskweek is nu goed voor bijna de helft van de wereldwijde visconsumptie en speelt een cruciale rol in de voedselzekerheid voor de wereldbevolking. In een wereld waarin de vraag naar dierlijke eiwitten blijft toenemen, is het een ware uitdaging om de milieu- en sociale impact van de aquacultuur te verbeteren.

AQUACULTUUR, IS HET VERANTWOORD? AQUACULTUUR, EEN UITDAGING VAN FORMAAT In Centraal-Europa is vooral wilde vis erg gegeerd, maar in China is de viskweek een duizend jaar oude traditie, die begon met de domesticatie van karpers. China is de grootste producent van gekweekte vis ter wereld, goed voor bijna twee derde van de wereldproductie. De aquacultuur levert niet alleen een groot deel van de dierlijke eiwitten, maar is ook een sterke hefboom voor economische en sociale ontwikkeling, vooral in de ontwikkelingslanden. Van de 53 miljoen mensen die leven van producten uit de zee, werkt bijna een vierde in de sector van de aquacultuur. Naar schatting zouden 117 miljoen mensen afhankelijk zijn van de viskweek voor hun bestaan.

Panda magazine – Pagina 12

EEN KETEN VAN SCHADE Een niet-verantwoord beheerde aquacultuur brengt ernstige problemen met zich mee. Slechte praktijken kunnen zware gevolgen hebben voor de gezondheid en het welzijn van de diersoorten, voor de ecosystemen waarin de kwekerijen gelegen zijn, voor de wilde soorten die in die ecosystemen leven en voor de kwaliteit van het water. Als er carnivore vissen worden gekweekt, die worden gevoed met vis die gevangen is op zee, draagt de viskweek op haar

Op dit moment dragen meer dan 500 producten in 24 landen het ASC-keurmerk.

beurt ook bij aan de overbevissing. De intensieve aquacultuur kan een hele keten van schade veroorzaken: epidemieën, massaal gebruik van antibiotica, besmetting van soorten in het wild, eutrofiëring van het water door de grote hoeveelheid uitwerpselen, ontbossing voor de productie van plantaardig voedsel, aantasting van vaak heel rijke ecosystemen die talloze mariene soorten herbergen, etc. KEURMERK VOOR VERANTWOORDE AQUACULTUUR In 2010 lanceerden WWF en het Initiatief voor Duurzame Handel (IDH) het Aquaculture Stewardship Councilkeurmerk (ASC). Dat ASC-label wil de negatieve milieu-impact en sociale

Wist u dat?

Tegen 2020 zal 50% van de gekweekte zalm ter wereld geproduceerd worden volgens de normen van ecologisch en sociaal verantwoorde productie. Daartoe hebben de actoren uit de sector zelf zich geëngageerd onder het GSI, het Global Salmon Initiative, een zelfregulerend orgaan dat in 2012 werd opgericht met de steun van WWF.

impact van de aquacultuur opheffen. Daarvoor werkt de organisatie ASC samen met verschillende producenten, groothandelaars, distributeurs en restauranthouders, maar ook met wetenschappers en milieugroepen om een verantwoorde aquacultuur te

promoten. Er zijn normen opgesteld voor de meest verkochte soorten – dat zijn momenteel de zalm, de garnaal, de tilapia, de pangasius, de forel en de oester. Om het keurmerk te verkrijgen moeten de viskwekerijen voldoen aan een aantal criteria, zoals bijvoorbeeld

een strenge controle van de water kwaliteit, controle op het ontsnappen van vis en op het gebruik van chemische stoffen en antibiotica, alsook het instellen van verantwoorde sociale praktijken en wettelijke arbeids- en werkingsvoorwaarden.

DE BLAUWE VINVIS EN DE ZALM In het verre zuiden van Chili, in de mariene ecoregio Chiloense,

Tegelijkertijd werd het tweede grootste maritieme natuurreservaat

bieden de fjorden en kanalen van Patagonië een thuis aan

ter wereld – na de Cookeilanden in de Stille Oceaan – ingesteld

allerlei soorten zoogdieren, zeevogels en koudwaterkoralen.

langs de zuidelijke fjorden. Met een oppervlakte van 120 000

Blauwe vinvissen komen er voedsel zoeken en hun jongen

hectare bieden het reservaat van Tic-Toc en een netwerk van

zogen, in het zoete en lichtzoute, kalme water van de

beschermde gebieden voortaan bescherming aan walvissen

diepe fjorden. Het gebied behoort tot de belangrijkste

en dolfijnen. De visbestanden kunnen er zich herstellen en het

foerageergebieden van deze reusachtige walvissen en van

mariene ecosysteem zal uiteindelijk beter bestand zijn tegen

talrijke andere zeezoogdieren. Maar deze regio kent ook een

de klimaatverandering. De plaatselijke bevolking kreeg ook de

erg productieve visserij en een aquacultuur van wereldbelang,

kans om een inkomen te verwerven, wat onontbeerlijk is om de

waarbij vooral de zalmkweek een belangrijke industrie vormt.

economische druk op de ecosystemen te verlichten.

Chili is – net na Noorwegen – de tweede grootste producent van kweekzalm ter wereld. Eén kweekzalm op drie wordt in Chili geproduceerd. In 2013 bedroeg de productie er 729 000 ton. In de jaren 2000 werd de zalmkweek er met de vinger gewezen, omwille van de schadelijke sociale- en milieupraktijken: watervervuiling, gezondheidsproblemen en slechte kwaliteit van de geproduceerde vis, kweekomstandigheden in strijd met het dierenwelzijn, etc. De uitputting van de mariene rijkdommen bereikte er een gevaarlijk peil, tot op het punt dat zelfs de belangrijkste natuurlijke leefgebieden verloren gingen en hele ecosystemen en de diensten die ze leveren, bedreigd werden. In 2008 sloeg de vlam in de pan met de epidemie van het ISAvirus, waardoor bijna 40% van het Chileense zalmbestand om het leven kwam. De ziekte zette de actoren uit de sector ertoe aan om het proces richting een ASC-certificering te starten, met de steun van WWF. In 2013 beslisten bedrijven (waaronder zeven Chileense ondernemingen) die samen 70% van de kweekzalm ter wereld leveren, om tegen 2020 al hun kwekerijen te laten certificeren volgens de ASC-norm. In juli 2014 werd de eerste Chileense kweekzalm ASC-gecertificeerd. © William W. Rossiter / WWF

Panda magazine – Pagina 13

Wist u dat?

Een portie vis van 150g kan voorzien in 50 à 60% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid aan proteïnen voor een volwassene. In 2010 representeerde de vis 16,7% van de opname van dierlijke proteïnen, voor de hele wereldbevolking.

DOSSIER ZEEËN EN OCEANEN IN GEVAAR

ONZE KEUZE MAAKT

In België consumeren we gemiddeld 10 kg vis per jaar. Dat is niet zo veel in vergelijking met de 70 kg van de gemiddelde Japanner, maar toch voldoende om ervoor te zorgen dat we de juiste keuze maken! Hier alvast enkele tips om u te helpen. EEN WEEK VOOR VERANTWOORDE VISVANGST

WELKE VIS MAG WEL EN WELKE NIET?

Van 7 tot 13 september 2015 ondersteunt WWF de duurzame visvangst met een sensibiliseringscampagne in het hele land, die kan rekenen op de steun van diverse partners: chef-koks, handelsmerken en de media.

Door geen vis te kopen die het gevolg is van overbevissing en die opzettelijk te laten liggen in de rekken van de supermarkten die deze soorten nog aanbieden, geeft u hen een heel duidelijke boodschap dat u die niet-duurzame vis niet langer wilt hebben. Maar weet u welke vis u in elk geval moet vermijden? Kent u het verschil tussen vis die u wel mag eten als hij gevangen is in de zuidwestelijke Atlantische Oceaan, maar die u moet vermijden als hij afkomstig is uit de Middellandse Zee, omdat hij dan gevangen is met de bodemsleepnetten, zoals de ansjovis?

De consumenten hebben een uitzonderlijk grote verantwoordelijkheid en macht om iets te doen aan de problematiek van de overbevissing en de niet-verantwoorde viskweek. Het is dus absoluut noodzakelijk dat zij goed geïnformeerd zijn over de gevolgen van de keuzes die zij maken op het vlak van hun visconsumptie. Het doel van deze campagne is om de consumenten de weg te wijzen naar de beste keuze. Voor WWF is dat vis met het ASCof het MSC-label, twee ecologische keurmerken die een verantwoorde viskweek en visvangst garanderen. Verschillende merken doen met ons mee, want zij verkopen vis met het ASC- en/of MSC-label: Delhaize, Lidl, Aldi, Spar, Ikea, McDonalds, Carrefour, Albert-Heijn en Quick. Ook een tiental chefs ondersteunen de campagne. Zij hebben zich ertoe verbonden zoveel mogelijk te kiezen voor vis die op duurzame of verantwoorde wijze is gevangen of gekweekt. Speciaal voor de campagne hebben zij ook een aantal recepten samengesteld op basis van duurzame vis. U vindt die recepten op de website van WWF. Via een wedstrijd die we tijdens de ‘Week van de Duurzame Vis’ organiseren op onze website, zal het ook mogelijk zijn om maaltijden en kooklessen te winnen van enkele van de topchefs. Kijk gauw op pagina 23 voor een van de recepten die een van onze chefs speciaal voor de gelegenheid heeft bedacht.

Meer informatie over de campagne vind je op www.bewustevisweek.be

Panda magazine – Pagina 14

Het antwoord vindt u in onze Viswijzer 2015, die beschikbaar is als printversie of als pdf. Vier categorieën wijzen u de weg als consument: van de beste keuze, vis met het MSC- of ASC-keurmerk, tot vis die u absoluut moet vermijden, omdat die het slachtoffer is van overbevissing, met uitsterven bedreigd wordt of in erg vervuilende omstandigheden wordt gekweekt. Het goede nieuws is dat u voortaan weer zwaardvis of schar mag eten, op voorwaarde dat ze het MSC-label dragen.

Download de Viswijzer op www.bewustevisweek.be

HET VERSCHIL DUURZAME VIS BINNEN HANDBEREIK

DUURZAME TONIJN BIJ DELHAIZE

Bent u uw Viswijzer vergeten bij het boodschappen doen? Is de vis met keurmerk die u wilde kopen niet beschikbaar en u weet niet door welke soort u die kan vervangen? Adviseert uw visboer u een soort die u niet kent? Neem uw Viswijzer mee op uw smartphone met de nieuwe applicatie die wij aanbieden naar aanleiding van de week van de duurzame visvangst.

In het kader van het partnerschap met WWF heeft Delhaize zich ertoe verbonden zijn aanbod aan producten uit de zee verder te verduurzamen. Tegen 2020 wil Delhaize dat minimum 80% van zijn aanbod bestaat uit duurzame vis met het MSC- of ASC-label (verse producten, diepvries, in blik en in bereide gerechten).

Download de app via www.bewustevisweek.be

Bij de start van het partnerschap in 2009 heeft Delhaize zich ertoe verbonden zijn klanten niet langer vissoorten aan te bieden die bedreigd worden door overbevissing en hun de kans te bieden om te kiezen voor een duurzame consumptie. Op basis van de aanbevelingen van WWF werden soorten zeevis als rog, zeewolf, zwaardvis en paling uit de rekken gehaald. Met de steun van WWF wil Delhaize ook de voorkeur geven aan selectieve vangstmethodes, die minder impact hebben op het mariene ecosysteem en de bedreigde soorten. Het aanbod van duurzame geelvintonijn bij de verse producten is een concrete invulling van dit engagement.

Meer informatie over de aanpak van Delhaize voor duurzame tonijn: nl.delhaize.be/tonijn

Bent u overtuigd dat we iets moeten doen voor de toekomst van onze oceanen? Geef dan uw stem aan de vissen! Heeft u favoriete restaurant nog altijd blauwvintonijn op de kaart staan? Biedt uw vishandelaar geen enkel product met het MSC- of ASC-label te koop aan? Waarom zou u hen niet voorstellen om zich eens te informeren, op www.bewustevisweek.be? © naturepl.com / Doc White / WWF

Panda magazine – Pagina 15

OP HET TERREIN

VISSERS NEMEN HUN EIGEN ECOSYSTEEM IN HANDEN In het groene hart van Afrika, in de provincie Bandundu in de Democratische Republiek Congo, strekt het Mai Ndombémeer zich uit over een oppervlakte van bijna 2300 km2. Het diepe, donkere en zure water zit vol organisch materiaal in ontbinding. Ooit was het rijk aan vis en kon het zonder moeite de vissersgemeenschappen op de grasrijke oevers voeden. Maar de laatste tien jaar is de vis er steeds schaarser geworden. Nu loopt er een uitgebreid project met de vissers om duurzame vistechnieken te ontwikkelen en hun levenspeil te verbeteren.

Panda magazine – Pagina 16

STEEDS MINDER VIS Vroeger leek de vis in het Mai Ndombémeer wel onuitputtelijk, maar sinds enkele jaren stellen de vissers vast dat er veel minder hoeveelheden en veel minder soorten vis voorkomen. Het is steeds moeilijker geworden om vis te vangen, terwijl de voedselbehoeften door de groeiende bevolking net zijn toegenomen. Geleidelijk aan zagen de vissers zich gedwongen om de schaarste op te vangen door intensiever te gaan vissen, door ook te vissen tijdens de paaitijd en met schadelijkere vistechnieken. Zo vissen sommige vissers bijvoorbeeld met muskietennetten – doordrenkt met pesticiden – die oorspronkelijk verdeeld werden door ngo’s ter bestrijding van malaria. Soms worden de paaiplaatsen, waar de vissen zich voortplanten, leeggeroofd en wordt er gebruik gemaakt van

giftige producten die in de rivieren worden verspreid om de vis te doden. Door de verarming van de natuurlijke rijkdommen in het meer en de intensievere visvangst om die achteruitgang te compenseren, worden de ecosystemen van het meer zwaar op de proef gesteld. Dit heeft negatieve gevolgen voor het toch al beperkte inkomen van de vissers (een visser op het meer verdient het equivalent van 10 cent per uur), voor hun voedselzekerheid en het naburige woud waarop zij voortaan zijn aangewezen voor een deel van hun levensonderhoud. STOP DE ACHTERUITGANG Vier jaar geleden startte WWF in samenwerking met CENADEP, een plaatselijke organisatie die zich toelegt op de participatie van de bevolking en het invoeren van middelen voor collectief

Wist u dat? beheer, samen met een twintigtal dorpen van mannelijke en vrouwelijke vissers Ndjamba Djale1, een uitgebreid project om de rijkdommen van het meer te beschermen. Dit project heeft een drievoudig doel. Het wil de vissers helpen om zich te organiseren in verenigingen die worden erkend door de administratieve en traditionele overheid, wil duurzame vistechnieken invoeren en wil het levenspeil van de vissers verbeteren door de ontwikkeling van alternatieve activiteiten die een inkomen opleveren. Dat in harmonie met het behoud van de natuurlijke rijkdommen van het Mai Ndombémeer. Dankzij de bewustwording van de vissers en hun sterke betrokkenheid bij het project begint er verandering te komen in het Mai Ndombémeer. 1300 vissers hebben zich gegroepeerd in een federatie en in dorpsverenigingen en kunnen nu hun stem laten horen. Zij treden op als officiële gesprekspartner over thema’s

De vis die in het meer van Mai Ndombé wordt gevangen, is vrijwel de enig beschikbare bron aan proteïnen in de regio.

in verband met het beheer van het meer. Onlangs stelden zij een handvest voor duurzame visvangst op, dat pleit voor een visserij die herstelt in plaats van uitput: de viskalender naleven, paaiplaatsen beschermen, schadelijke vistechnieken afschaffen, vastgelegde afmetingen voor de mazen van de netten om het vangen van jonge vis te vermijden, etc. Het handvest dient als instrument om de visvangst op het meer te reguleren. Binnen de dorpsverenigingen stellen de vissers projecten voor om een alternatief inkomen te verwerven, die worden gefinancierd en begeleid in het kader van het Ndjamba Djale-project. Op die manier worden de vissers ook deeltijds veeteler, viskweker of landbouwer. Het is de bedoeling dat de vissers hun ecosysteem duurzaam leren beheren en een – weliswaar kwetsbaar, maar noodzakelijk – evenwicht vinden tussen hun welzijn en een duurzaam beheer van de natuurlijke rijkdommen.

REISDAGBOEK In mei 2015 trokken onze collega’s van de dienst ‘Internationale Projecten’ Françoise Ansay en Jerome Laycock naar het Mai Ndombémeer. Omdat de tweede fase van het project al voor de helft achter de rug is, was het tijd voor een evaluatie. Zij konden ter plekke vaststellen dat het sensibiliseringswerk zijn vruchten afwerpt en dat de duurzame vistechnieken nu ruimer bekend en verspreid zijn. Ze ontmoetten vissers die trots zijn dat ze het heft in handen hebben genomen en ze maakten kennis met veelbelovende initiatieven. Een kort beeldverslag van hun bezoek!

“

Voor het onderzoek op het terrein moet het werk worden verdeeld: een team op het land, met de motorfiets, en een team op het meer, met de boot, om bij de meest afgelegen dorpen te komen. Op de voorgrond zie je Rosette, die verantwoordelijk is voor het monitoren van de vis. Samen met Belgische en Congolese deskundigen inventariseerde zij de vissen die in het meer leven. Met die inventaris was het mogelijk om na te gaan welke de tien meest gegeten soorten zijn, om zo de inspanningen voor de bescherming daarop toe te kunnen spitsen.

De vrouwen zijn actief betrokken bij het Ndjamba Djale-project. Zij zijn lid van de vissersverenigingen, hoewel de visvangst traditioneel voorbehouden is voor de mannen. Dankzij hun aanwezigheid in de verenigingen wordt een deel van de inkomsten uit de visvangst geïnvesteerd in ontwikkelingsprojecten die nuttig zijn voor de gemeenschap en niet enkel in het onderhoud van het productiemateriaal (netten, aanlegsteigers, enzovoort).

“Vroeger vingen we 1000 vissen met 100 meter net. Nu vangen we 100 vissen met 1000 meter net. We hebben begrepen dat we onze vis niet alleen kunnen aanwenden als natuurlijke rijkdom, maar dat we voortaan ook moeten leren om die rijkdom goed te beheren. Gratien Mpeti, Voorzitter van de federatie van vissers van het Mai Ndombémeer

Ndjamba Djale betekent ‘Ik houd van het meer’ in het Kitomba, een van de plaatselijke talen.

In de buitenwijken van Inongo, de grootste vissershaven aan het meer, is een eerste bekken voor visteelt in combinatie met het kweken van eenden gebouwd. Dit gebeurde in samenwerking met CENADEP en een vereniging van de viskwekersvissers.

”

Het sensibiliseringswerk over de nood om de paaiplaatsen te beschermen, hee f t al z i jn v r uch t en afgeworpen op het terrein. Hier in Ndongese hebben de dorpelingen een lagune afgesloten met bamboematten om de jonge vissen die er geboren worden af te schermen van de bevissing.

@CENADEP

Panda Panda magazine magazine – Pagina – Page 17

FOCUS

Deze keer heeft heel de planeet ons nodig. Wij zullen niet ontsnappen aan de klimaatverandering. Zij is al begonnen, en het gaat om een proces met een omvang die veel verder reikt dan we denken. Ze bedreigt het evenwicht van volledige ecosystemen waarvan we allemaal afhangen*. Maar het is mogelijk om samen oplossingen te vinden. Dat is overigens het hoofddoel van de klimaattop in Parijs. In december 2015 zullen onze wereldleiders er samenkomen om een globale klimaatovereenkomst af te sluiten die ambitieus en bindend moet zijn. En wat als wij hen er nu eens aan herinneren hoe belangrijk het wel niet is? * Lees hierover het dossier in Panda Magazine 72.

Panda magazine – Pagina 18

ROAD TO PARIS: OP WEG VOOR DE PLANEET PARIJS, LAATSTE OPROEP VOOR DE PLANEET Voor de 21ste keer zullen de ondertekenende staten samenkomen voor de Conference of the Parties (COP) die wordt georganiseerd door de Verenigde Naties. De verwachtingen zijn zeer hoog, want het doel is om er een bindende overeenkomst te tekenen die het Kyotoprotocol zal opvolgen. In 1997 engageerden de geïndus-

trialiseerde landen zich ertoe om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen met 5,2% ten opzichte van het referentiejaar (1990). Voor België betekent dat een beperking van 7,5%. Het Kyotoprotocol liep eind 2012 af. In 2009 werd voor de eerste keer een consensus bereikt over de noodzaak om de opwarming van de aarde te beperken tot 2°C, maar het akkoord is niet dwingend. De 115 landen hadden

Wist u dat?

In 2014 kwamen 400 000 mensen in New York op straat voor de grootste klimaatmars ooit.

ook gepland om tegen 2020 jaarlijks 100 miljard dollar uit te trekken om ontwikkelingslanden te helpen in hun strijd tegen de klimaatverandering. DRIE GOEDE REDENEN OM ACTIE TE ONDERNEMEN België toont zich als een slechte leerling inzake klimaatacties. Allereerst riskeert ons land om de doelstellingen rond energie en klimaat die door Europa zijn bepaald, niet te halen tegen 2020. Na meer dan 5 jaar onderhandelen, hebben de beleidsmakers nog steeds geen akkoord gevonden over de verdeling van de klimaatdoelstellingen onder de drie regio’s en het federale niveau om een serieus k limaatactieplan op te stellen. Hoewel België beloofd had om te investeren in het Green Climate Fund om de landen te steunen die het meest geconfronteerd worden met de gevolgen van de klimaatverandering, houdt het zich niet aan zijn beloftes en heeft het geen enkel duidelijk financieringsplan

bepaald om die landen te helpen in hun strijd tegen de klimaatverandering. Tot slot moet België zich er publiekelijk toe verbinden om de financiering van de buitenlandse steenkoolindustrie stop te zetten en om meer te investeren in de sector van hernieuwbare energie. EN U? STAPT U OOK OP DE CLIMATE EXPRESS? Op zondag 29 november zullen we met minstens 10 000 Belgen naar Parijs trekken om deel te nemen aan de grote Klimaatmars. Dat is het doel van talrijke Belgische associaties, waaronder WWF, die deelnemen aan de Road to Paris campagne met de Climate Express. Ga met ons mee om er een historische klimaatmars van te maken. WWF maakt het mogelijk dat er van de 10 000 verwachte Belgen in Parijs minstens 1000 met hen kunnen meegaan. Met de trein, de bus, te voet of met de fiets, ga mee met deze

magnifieke menselijke muur die oprijst tegen de klimaatverandering en tegen de vernietiging van de planeet en haar uitzonderlijke biodiversiteit. Kom naar Parijs om onze beleidsmakers te laten zien dat we bekommerd zijn over het lot van onze planeet en dat we concrete maatregelen eisen. Laat ons van de massale mobilisatie in Parijs de aanleiding maken voor maatregelen op lange termijn! BEDRIJVEN MOETEN ZICH OOK ENGAGEREN Wereldwijd beginnen veel bedrijven de risico’s die verbonden zijn aan de klimaat verandering in te zien. We vragen hen om de verminderings-doelstellingen ou ne pas diviser van broeikasgassen aan te nemen die bepaald zijn volgens criteria die wetenschappelijk worden uitgelegd in het 5e rapport van het IPCC. Alleen op deze voorwaarde kunnen we onder de grens van een temperatuurstijging van 2°C blijven, want eenmaal daarboven zijn de gevolgen van de klimaatverandering onomkeerbaar.

Ik zal er zijn. En u?

Of u nu groot of klein, jong of oud, man of vrouw, sportief of niet sportief bent, er is zeker manier voor u om uw stem te laten horen in Parijs en bij te dragen aan dit historische moment. Om deel te nemen aan de mars in Parijs op 29 november met WWF en de Climate Express, hebt u de keuze uit twee formules.

PLANEET PELOTON

Rijd van 24/11 tot 29/11 naar Parijs voor de planeet. Vertrek met de fiets voor 350 km en 5 onvergetelijke dagen. Een goede conditie is een must, maar we verwachten niet dat je een getrainde wielrenner bent om aan het avontuur te beginnen. De Climate Express organiseert alles voor u: van het logies tot de maaltijden, begeleiding en avondactiviteiten (prijs: 165 euro).

KLIMAATMARS

H on d e r d e n t r e in e n e n bussen zullen vanuit alle grote Belgische steden richting Parijs vertrekken om ervoor te zorgen dat u kan deelnemen aan de grote Klimaatmars. Vertrek voorzien ’s morgens en terugkeer op zondagavond 29 november (prijs: 45 euro).

“In 2009 ben ik, samen met 30 andere enthousiaste WWF activisten, meegegaan met de Climate Express naar Kopen hagen. Wat een avontuur: 12 uur heen en nog eens zoveel terug. Gelukkig is Parijs niet zo ver. Ik herinner me vooral de sfeer, het plezier om daar te zijn en het gevoel om deel uit te maken van een grote klimaatbeweging. Je kon veel warmte voelen in Kopenhagen, zelfs al was het putje winter… In 2009 gaven de staatshoofden geen gehoor aan onze eisen, terwijl we echt wel nood hadden aan dit klimaatakkoord. Dat is de reden waarom ik eind november 2015 aan boord klim van de Climate Express naar Parijs. En later zal ik kunnen zeggen: ‘Kijk, kinderen, ik was daar in 2015 toen we de planeet hebben gered!’” Sara, Coördinator Educatie, WWF-België

INSCHRIJVEN

U kan inschrijven via de website www.roadtoparis.be. Kies uw vertrekplaats en vermeld dat u met WWF wil reizen. Zo kunnen we garanderen dat we samen onderweg zijn en dat u deel uitmaakt van de WWFdelegatie in Parijs.

Panda magazine – Pagina 19

KIDS

OP WEG NAAR PARIJS

Scholen komen in actie in de aanloop naar de klimaatconferentie van Parijs

De Beestige Klas Naar goede gewoonte verspreidt WWF bij het begin van het schooljaar een toffe handleiding voor de klassen van de lagere school. Dit jaar is de klimaatverandering natuurlijk het centrale thema. Concreet bestaat de kit van ‘De Beestige Klas’ uit: • e en mooie poster voor in de klas; • e en dossier voor de leerkracht met steekkaarten om te kopiëren voor de leerlingen en materiaal om deel te nemen aan de WWF-campagne in het kader van de klimaatconferentie van Parijs; • e en oproep aan de klassen om hun stem te laten horen op het ritme van het gloednieuwe liedje van Radio Oorwoud. Alle inlichtingen om dit gratis materiaal te bestellen, vind je op www.wwf.be/school

De Energiedoos Dankzij de ‘Energiedoos’ kunnen leerkrachten gemakkelijk en duidelijk het thema energie toelichten en ook wijzen op het verband met de klimaatverandering. De kit bevat: • een dossier voor de leerkracht met achtergrondinformatie over energie; • 10 experimenten die de leerlingen in de klas of thuis kunnen uitvoeren; • een spel met de bedoeling om te komen tot de beste ‘energiemix’ voor een stad in de toekomst… duurzaam en koolstofneutraal! Eén adres om dit materiaal gratis te bestellen: www.wwf.be/school

Ook Climate Challenge laat de klimaatconferentie niet ongemerkt voorbij gaan. Klassen uit de derde graad van het middelbaar onderwijs kunnen niet alleen deelnemen aan een Climate Challengeconferentie, maar de deelnemende scholen mogen bovendien WWF met een delegatie van zes personen vergezellen naar de manifestatie van 29 november in Parijs en deelnemen aan het slotevenement van Climate Challenge 2015-2016 in Brussel. Alle informatie over deelname aan dit project is te vinden op www.climatechallenge.be en op www.wwf.be/school Net als ons hele educatieve aanbod is ook Climate Challenge volledig gratis!

Panda magazine – Pagina 20

DE ZOMER VAN DE WWF-RANGERCLUB Ranger met uitsterven bedreigd WWF-Ranger Micòl Ca’Zorzi is van een uitstervende soort. Er zijn nog maar 5 personen in België met deze achternaam! Micòl ging een andere uitstervende familie bezoeken, die van de tijger in de Zoo van Antwerpen. Ze gaf een interview op Ouf-tv (RTBF) en legde uit met welke gevaren de tijgers in het wild te kampen hebben, zoals de illegale stroperij en het verlies aan habitat. © WWF-Belgium

Op bezoek bij de neushoorns met dierenverzorger Ben

Op de website www.reddetijger.be kan u nagaan of uw familienaam dreigt te verdwijnen, net zoals de tijger.

De WWF-Rangers gingen op bezoek bij dierenverzorger Ben van Planckendael. Ze namen een kijkje achter de schermen, gaven de giraffen te eten, leerden alles over de verzorging van de kleine pinguïns en brachten een bezoek aan de Indische neushoorns, een soort die in het wild sterk bedreigd is.

Tijdens de zomermaanden hield onze mobiele ‘Stripspeurtocht’ halt in het Arboretum in Kalmthout. Deze speurtocht van de WWFRangerclub leert de kinderen stap voor stap de gevaren voor wilde dieren kennen. Aan de hand van enkele levensgrote strippanelen stappen de kinderen in de wondere wereld van Suske en Wiske en ontdekken zo dat het leven van dieren niet altijd een sprookje is. Illegale hoornhandel, ontbossing in het Amazonewoud, vogelvangst, verlies van habitats… Bovenal komen ze te weten hoe ze zelf iets kunnen doen om de natuur te beschermen: bloemen zaaien voor de bijen, een spreekbeurt geven over bedreigde diersoorten, etc.

ERC NG

B LU

Wil je zelf ook met je familie een kijkje nemen in Planckendael? Met het bonnenboekje van de WWF-Rangerclub krijg je een mooie korting!

Stripspeurtocht

Panda magazine – Pagina 21

LEGATEN EEN LEGAAT VOOR DE PLANEET

Een van onze leden, die WWF-België heeft opgenomen in zijn testament, vertelt ons zijn verhaal en hoe hij tot zijn beslissing is gekomen.

“

Waarom ik heb beslist om een legaat over te maken aan WWF? Dat is een lang verhaal, het verhaal van mijn liefde voor de wilde natuur. Ik ben geboren in het ‘land van Aalst’, in een donkere periode in onze geschiedenis, in 1941. Als kind dacht ik dat de bombardementen op de nabijgelegen spoorweg en de nachten in de schuilkelder deel uitmaakten van het leven. Ik vond dat even boeiend als het leven op de boerderij van mijn groottante. In haar tuin, waar alles bewoog, piepte, zoemde en gonsde, ontstond mijn liefde voor de natuur en die is sindsdien nooit meer verdwenen, maar eerder nog gegroeid. Toen ik groter was, kreeg ik ook belangstelling voor dieren in exotische landen en vooral voor de dieren van ‘onze Congo’ (sic). Ik verzamelde de prentjes uit de chocoladerepen van een Zwitsers merk die je in albums kon stoppen van ‘Dieren uit alle landen’. Zij wakkerden mijn verbeelding en mijn zin om op ontdekking te trekken verder aan. Al in mijn tienerjaren maakte ik mij zorgen om de toekomst van onze planeet. Toen ik 17 was en de cijfers had gezien over de explosieve

Panda magazine – Pagina 22

bevolkingsgroei na de Tweede Wereldoorlog, hield ik voor mijn twijfelende klas een spreekbeurt met de titel ‘Het gevaar van de overbevolking in de toekomst’. Ik werd beschouwd als een doemdenker. Maar de gevolgen van de toenemende druk van de mens op de biodiversiteit waren toen al te merken in de dierenwereld, al trok niemand zich daar iets van aan. Het was als jongvolwassene dat ik echt wakker werd geschud. In een Italiaanse documentaire zag ik beelden – die me sindsdien altijd zijn bijgebleven – van een kudde Afrikaanse olifanten die zomaar werden gedood door de kogels van de zware machinegeweren van soldaten van een republiek in oorlog. Ik was tot in het diepste van mijn ziel geschokt. Daarna kwam ik te weten dat het niet eens om een alleenstaand geval ging. In die tijd verscheen WWF-België op het toneel. Al snel begon de vereniging het verschil te maken voor de fauna in de vrije natuur. Ik volgde de organisatie toen zonder dat ik haar op een andere manier kon steunen – het waren harde tijden voor mij – dan door af en toe een van de producten met het Pandalogo

te kopen. Ik heb trouwens nog altijd in mijn badkamer de eerste set handdoeken die ik heb gekocht... Toen ik enkele jaren geleden met pensioen ging, was er naast de toch al moeilijke thema’s van de menselijke druk op de natuurlijke habitats of de stroperij en de illegale handel in planten en dieren nog een veel omvangrijker probleem opgedoken: de opwarming van het klimaat. Bossen en oceanen spelen een essentiële rol in de regeling van het klimaat. De actie van WWF voor de bescherming van deze ecosystemen is daarom nog crucialer geworden! Ik kwam tot de conclusie dat ik meer moest bijdragen aan de strijd die WWF voert voor de bescherming van de biodiversiteit. Hoewel het leven me jammer genoeg geen kinderen heeft geschonken, zijn de natuur en de muziek altijd mijn grootste bronnen van vreugde geweest. Ik heb beslist om WWF op te nemen in mijn testament, omdat ik overtuigd ben dat het geld zal worden gebruikt voor mooie en grootse dingen: het behoud van natuurgebieden, de bescherming van bedreigde soorten, de strijd tegen de stroperij en de illegale handel in planten en dieren… De noden zijn enorm groot. Je zou me kunnen vragen waarom ik niet heb beslist om geld te geven aan mensen die in armoede leven. Dat klopt… Ik ben maar één enkele mens tussen de miljarden inwoners op onze planeet, maar ik heb het gevoel dat ik door mijn beslissing om een erfenis na te laten aan WWF een deel van mijn schuld terugbetaal tegenover de aarde en sommige van haar meest kwetsbare bewoners. Vreemd genoeg ben ik sinds die beslissing een gelukkiger mens. Als je dus twijfelt om WWF in je testament op te nemen, aarzel dan niet langer! Het zal ongetwijfeld een van de weinige beslissingen in je leven zijn waarvan je nooit spijt zult krijgen. Integendeel…

”

ECO-ONTSPANNING

DENK GROENTEN! DENK FRUIT!

RADIJS MET GESTOOMDE PLADIJSFILET, GEPLETTE AARDAPPEL EN ZOETE MAÏS BENODIGDHEDEN VOOR 4 PERSONEN • 4 pladijsfilets met MSC label • 5 00 g zachtkokende aardappel • 8 rode radijzen • 4 eetlepels crispy maïs • Chinese bieslook • olijfolie • 1 limoen • zeezout • peper • verse radijsblaadjes

Gaar de aardappelen in gezouten water, giet af . Houd een klein beetje vocht bij. Prak de aardappelen met een vork en vermeng met een stevige scheut olijfolie, een scheut aardappelvocht en breng op smaak met peper en zout. Voeg hier de maïs en fijngesnipperde Chinese bieslook aan toe. Was en snijd de radijzen in partjes. Stoom de pladijsfilets op 80° gedurende 5 min. AFWERKING Verdeel de aardappel over de 4 borden. Leg er de pladijsfilet op. Rasp een beetje limoenschil over de vis en werk af met radijsblaadjes en eventueel een lijntje extra olijfolie. Garneer met de partjes radijs.

De Groentekok Frank Fol Culinaire tips

Het vers loof van de radijzen is ook perfect bruikbaar in een soep.

Nutritionele Troeven

Vit. C en B3, Kalium, Calcium, Fosfor, Zwavel, Koolhydraten, Vezels, Zetmeel

Kleuren

Geel, Groen, Rood

Energie

Radijs bevat 20 Kcal per 100 gr Gekookte maïs bevat 69 Kcal per 100 gr Gekookte aardappel bevat 76 Kcal per 100 gr Totaal Kcal per portie: 225 Kcal

De Ideale Wijn

Fris wit maar mag iets rijker. De zoete maïs brengt ronding in het gerecht. bv. KWV Chenin Blanc.

Panda magazine – Pagina 23

MSC en ASC ZIJN TWEE KEURMERKEN DIE DE AANKOOP VAN VERANTWOORDE VIS GARANDEREN

91 % VAN DE VISBESTANDEN ZIJN OF GERAKEN STILAAN UITGEPUT

200 M MEER DAN 200 MILJOEN MENSEN ZIJN VOOR HUN BESTAAN AFHANKELIJK VAN DE VISVANGST

425 EUROPESE ZEESOORTEN

WORDEN BEÏNVLOED DOOR DE VISVANGST. EEN ZEVENDE DAARVAN IS MET UITSTERVEN BEDREIGD

Onze missie Het verlies van biodiversiteit tegengaan en bouwen aan een toekomst waarin de mens leeft in harmonie met de natuur.

www.wwf.be

WWF-België • E. Jacqmainlaan 90 • 1000 Brussel • Tel. 02 340 09 99 • Fax 02 340 09 33 • members@wwf.be • Het Infocenter is open van ma tot vrij van 9.00 tot 12.30 en van 13.30 tot 16.30.