6/ DOSSIER Innovatie in natuurbehoud
14/ OP HET TERREIN
Hoop voor de cheeta in Zambia
Lente-editie 2024
18/ FOCUS
De natuur aan onze zijde in verkiezingsjaar 2024
'Onze teams zijn voortdurend op zoek naar spitstechnologieën waarmee we de natuur beter kunnen beschermen in een wereld in verandering.'
Om bedreigde wilde diersoorten en de meest waardevolle landschappen op onze planeet te beschermen, hebben we jouw steun nodig. Doe een gift aan WWF!
Wist je dat drones ontbossing bestrijden in de Amazone? Dat artificiële intelligentie Pakistaanse gemeenschappen waarschuwt wanneer er roofdieren in de buurt van hun kuddes komen? En dat een waterstaaltje kan onthullen welke soorten in onze Belgische rivieren zwemmen? Onze wereld verandert razendsnel door technologische ontwikkelingen. Ook de natuurbehoudssector staat niet stil. Maar goed ook, want we staan elke dag voor ingewikkeldere uitdagingen: van klimaatverandering over ontbossing tot meer en meer versnipperde natuur. Uit het Living Planet Report dat WWF publiceerde in 2022, blijkt dat de populaties wilde dieren met 69% slonken sinds 1970. Daarom zijn onze teams voortdurend op zoek naar spitstechnologieën waarmee we de natuur beter kunnen beschermen in een wereld in verandering.
Drones, artificiële intelligentie, bioakoestische monitoring en milieuDNA: allemaal technieken die waardevolle resultaten opleveren, de natuur minimaal verstoren en hoop bieden voor de toekomst. Zo kunnen we wilde soorten beter beschermen en waken over de gezondheid van de populaties. Ze helpen ons ook nieuwe diersoorten ontdekken, en zelfs soorten opsporen waarvan we dachten dat ze uitgestorven waren. Zonder milieu-DNA hadden we waarschijnlijk niet kunnen bevestigen dat er otters in Wallonië leven! Nieuwe technieken ontwikkelen biedt ons bovendien mooie kansen om samen met hoogtechnologische bedrijven, universiteiten, en onderzoekers en onderzoeksters op het terrein te bouwen aan een duurzamere wereld. Innoveren betekent ook nieuwe ideeën uitproberen. Als kersverse algemeen directrice van WWF-België wil ik mijn internationale ervaring ten dienste van de natuur stellen. Ik hoop WWF-België innovatieve inspiratie te bieden in een decennium dat cruciaal gaat zijn om de opwarming van de aarde te beperken en het tij te keren voor biodiversiteitsverlies. Ik ben bijzonder dankbaar dat ik daarvoor kan rekenen op jouw steun. Together possible!
Caroline TsilikounasAlgemeen
directrice van WWF-België
Innovatie in natuurbehoud
Hoop voor de cheeta in Zambia
COLOFON: WWF Magazine is een publicatie van WWFVlaanderen vzw. Alle rechten zijn voorbehouden aan WWF. Het logo en de initialen WWF zijn handelsmerken van het World Wide Fund for Nature. Overname van teksten met bronvermelding is toegestaan. • Werkten mee aan dit nummer: Maria José Alencastro, Alison Avanzini, Enora Beubry, Céline De Caluwé, Pauwel De Wachter, Roxane Driessens, Sarah George, Sam Nziengui-Kassa, Laure Raimondi, Corentin Rousseau, Amandine Sauvage, Julie Vandenberghe, Déborah Van Thournout
• Coördinatie en redactie: Esther Favre-Félix, Emma Maris • Vertaling: Martin Collette, Emma Maris • Ontwerp: inextremis.be • Druk: CO2-neutraal gedrukt door Zwart op Wit op recycled cyclus silk 90 gr • Omslagfoto: © Talat Khalid
• V.U.: Caroline Tsilikounas, E. Jacqmainlaan 90, 1000 Brussel.
18/ FOCUS
De natuur aan onze zijde in verkiezingsjaar 2024
Heb je een vraag of opmerking, wil je een adreswijziging doorgeven of ontvang je liever de digitale versie van dit magazine? Bel dan 02 340 09 20 of stuur een berichtje naar supporters@wwf.be.
Vroeger vond je in bijna heel Europa – zelfs tot in Azië –Europese bizons. Door jacht en habitatvernietiging verdwenen deze zachtaardige reuzen langzaam maar zeker, tot er in 1927 geen enkele wilde Europese bizon meer overbleef. Zoos herbergden nog enkele individuen, maar het grootste zoogdier van Europa stond op het randje van uitsterven. Daar stak de International Society for the Protection of the European Bison een stokje voor: die dappere groep mensen zette een heus kweekprogramma op poten. Met succes: in 1936 waren er weer 748 wilde bizons; in 2023 telden we er 8.225! En in 2020 herintroduceerde WWF met zijn partners twintig bizons in Azerbeidzjan. De dieren legden een tocht van ruim 4.000 km af, van Berlijn naar Shahdag National Park, in het noorden van het land. Eerst mochten ze wennen aan hun nieuwe omgeving, beschermd door een omheining. Daarna gingen de poorten open en konden ze de wilde natuur gaan ontdekken. In de zomer van 2023 verwelkomden we acht wilde kalfjes – de populatie groeide al tot 49 Europese bizons!
Van 'wandelende' vissen (Anabas testudineus kunnen meterslang over vochtige grond wriemelen om terug in het water te raken) tot 'pratende' vissen (Trichopsis schalleri maken kraakgeluidjes met hun borstvinnen en kunnen zo geweldloos conflicten oplossen), van reuzenzoetwaterpijlstaartroggen zo groot als een auto tot Boraras micros van een luttele 13 mm: de Mekong herbergt een duizelingwekkende biodiversiteit. Met maar liefst 1.148 erkende vissoorten is de Mekong de op twee na meest soortenrijke rivier ter wereld. Een kwart van de soorten komt enkel daar voor, en minstens één op vijf is al met uitsterven bedreigd. Hoe dat komt? Stuwdammen vormen de grootste bedreiging voor de vissen, naast slecht beheerde visserijen, zand- en grindextractie voor de bouwsector, en waterverontreiniging. Met WWF’s nieuwe rapport, Mekong’s Forgotten Fishes, roepen we op om rekening te houden met de bewoners van de troebele wateren van de Mekong bij beslissingen over hun leefgebied. Want gezonde zoetwaterecosystemen zorgen voor bloeiende populaties zoetwatervissen, en in de regio hangen meer dan 40 miljoen mensen af van visserij.
Goed nieuws voor de jaguar! Argentinië, Brazilië, Costa Rica, Ecuador, Panama, Paraguay en Peru slaan de handen in elkaar om de grootste katachtige van Amerika te beschermen. Jaguars hebben uitgestrekte leefgebieden nodig: soms beslaan ze wel 2.000 km², en vaak lopen ze over landsgrenzen heen. Om de soort te beschermen, moeten overheden hun natuurbehoudsacties dus op elkaar afstemmen. Daarom namen ze samen een initiatief voor jaguarbehoud aan. Dat initiatief verbindt alle landen waarin jaguars voorkomen ertoe om samen een programma voor het behoud van de soort uit te werken. Ze gaan bijvoorbeeld prioritaire grensoverschrijdende gebieden aanduiden, leefgebieden beter met elkaar verbinden, strategieën invoeren om bedreigingen aan te gaan, wethandhavingscapaciteiten versterken, inzetten op bewustmaking en zorgen dat mens en jaguar in harmonie kunnen samenleven. Het initiatief vloeit voort uit COP14, de conferentie over de conventie rond migrerende diersoorten, die plaatsvond in februari 2024. WWF reageert verheugd – samen kunnen we ervoor zorgen dat bloeiende jaguarpopulaties nog vele generaties lang bewondering zullen opwekken!
Otters laten uitwerpselen achter op zichtbare plaatsen, zoals stenen en omgevallen bomen. Vaak camoufleren takjes en blaadjes de spraints, waardoor je er zomaar aan voorbij zou wandelen. Maar op 15 februari had Céline De Caluwé van WWF geluk: tijdens een tocht door een provinciaal domein in Antwerpen viel haar oog op een lichtgrijze massa met graatjes in. En de geurtest deed er geen twijfel over bestaan: dit is otterpoep (spraints hebben een kenmerkende vis- en muskusachtige geur). Als de uitwerpselen vers genoeg zijn, kunnen we er darmepitheelcellen uithalen, en die bevatten DNA. Otter-DNA leert ons of het om een mannetje of een vrouwtje gaat. En dankzij uitgebreide otterdatabanken kunnen we bepalen waar het dier vandaan komt: uit Nederland, Duitsland of Frankrijk. Of misschien zelfs uit een Belgische relictpopulatie, wat zou betekenen dat de soort nooit helemaal uit ons land verdween! Dat zou goed nieuws zijn, want dan bestaat er nog een genenpoel die we verloren waanden. Hoe meer verschillende genen met elkaar kruisen, hoe groter de kans dat otterpopulaties op lange termijn gezond blijven!
Benieuwd hoe dit verhaal verdergaat? Volg ons op Instagram voor alle updates over otters.
Wildcamera’s bieden ons een unieke blik op het échte wilde leven. En soms is dat wilde leven ook nieuwsgierig naar onze technologie. Zoals deze tijger, die recht in de wildcamera kijkt. Het is trouwens niet zomaar een tijger, maar een van de allerlaatste in Maleisië, waar WWF alles doet om te voorkomen dat de soort plaatselijk uitsterft.
Wist je dat drones helpen ontbossing te voorkomen in de Amazone? Dat artificiële intelligentie wildcamerabeelden analyseert en inheemse volkeren waarschuwt voor roofdieren, zodat ze hun vee kunnen beschermen? En dat we uit een waterstaaltje kunnen leren welke soorten in dat water zwommen? Technologie verandert onze wereld elke dag, en natuurlijk staat ook de natuurbehoudssector niet stil. En dat is maar goed ook, want elke dag staan we voor complexere uitdagingen. Ontdek hoe vernieuwende technologieën onze teams helpen om de natuur nóg beter te beschermen in een wereld in verandering.
Als boshoeders en brandweervrijwilligers waken inheemse volkeren over de Amazone. Ze leveren uitstekend werk: in de afgelopen 40 jaar verdween maar 2% van de oorspronkelijke bossen in inheemse gebieden. En dat terwijl we sinds de jaren 70 meer dan 17% van de Amazone verloren. Tegelijk staan de Amazonebewakers meer dan ooit onder druk: niet-inheemse mensen dringen hun gebieden binnen en verwoesten de bossen met geweld. En hoe meer bos de Amazone verliest, hoe vatbaarder het regenwoud is voor branden. Daarom is illegale boskap opsporen en melden essentieel.
Inheemse gebieden strekken zich uit over enorme oppervlakten. Grote delen zijn moeilijk bereikbaar voor patrouilles. En dat speelt in het voordeel van illegale boskappers, die bijna onopgemerkt hectare na hectare kunnen afbranden. Bijna.
OGEN IN DE LUCHT
In 2019 woedden de branden heviger dan ooit tevoren. WWF richtte een noodfonds op om brandbestrijdingsen monitoringsmateriaal te kunnen schenken aan de mensen op de frontlijn. Zo kwamen er ruim 50 drones in handen van inheemse volkeren. Meer dan 300 personen leerden ermee werken. En dat levert op, vertelt João Reis Guajajara van Wirazu Indigenous Community Association: 'Als mensen onze gebieden binnendringen, sporen we ze op, filmen we ze en stellen we een rapport mét beeldmateriaal op voor de autoriteiten. De drones helpen ons om moeilijk bereikbare plekken te controleren. Zo komen we vuur ook sneller op het spoor.'
De drones leveren niet enkel onweerlegbaar bewijsmateriaal op. Ze maken de patrouilles ook sneller en veiliger: 'Vroeger liepen we de hele dag rond in het bos. Nu monitoren we op een halve dag tijd een groter gebied. Bovendien hoeven onze patrouilles de kampen van boskappers niet meer te betreden: met de drone weten misdadigers zelfs niet dat ze bekeken worden. Dat is veel veiliger voor ons', zegt Israel do Vale van Kanindé Ethno-Environmental Defense Association.
De dronebeelden bevatten meteen ook geografische coördinaten: dat zijn waardevolle, concrete gegevens voor de ordediensten. 'Zo zorgen drones voor meer wethandhaving in moeilijk te bereiken bosgebieden, en kunnen we branden voorkomen en monitoren. Bovendien leveren ze cruciale informatie op voor strategische beslissingen over de bestrijding van illegale activiteiten. Dat geeft ons hoop!', besluit Osvaldo Gajardo, natuurbehoudsexpert bij WWF in Brazilië.
'Veldwerk is echt aan het veranderen', vertelt Tim van Berkel. Tim is bioloog bij BINCO, een partnerorganisatie van WWF. Hij trok eind 2023 naar Cambodja om onderzoek te voeren naar een erg zeldzame soort: het zwijnshert (Axis porcinus).
Tot 2006 dachten we dat het zwijnshert uitgestorven was in Cambodja, tot de soort weer opdook in Kratie. Sindsdien monitort WWF ze: we willen weten hoe groot de populatie is, waar de zwijnsherten precies leven en hoe ze zich gedragen.
BINCO voerde een eerste onderzoek uit in 2018. 'Toen gebruikten we wildcamera’s om de zwijnsherten te tellen. Maar je kan ze met het blote oog bijna niet van elkaar onderscheiden! We leerden wel dat zwijnsherten vooral in open velden leven. Je kan ze dus eenvoudig vanuit de lucht bestuderen. Daarom schakelden we deze keer ook drones met warmtebeeldcamera’s in: die leveren mooie overzichtsbeelden op, waardoor je de dieren makkelijker kan tellen', legt Tim (zie foto) uit.
In december stijgt het kwik in Cambodja al snel boven de 30°C. Om de zwijnsherten te kunnen zien op de warmtebeelden, moet hun lichaamstemperatuur (32°C-35°C) voldoende contrasteren met de omgevingstemperatuur. Daarom trok het team in het holst van de nacht naar de graslanden van Prek Prasob Wildlife Sanctuary, waar zwijnsherten in het droge seizoen samentroepen in de hoge grassen.
Natuurlijk leven ze daar niet alleen. Behalve koeien (die groter zijn) en zwijnen (die breder zijn), komen er ook muntjaks (Muntiacus vaginalis) voor. Die zijn amper te onderscheiden van zwijnsherten op de warmtebeelden. 'We vlogen drie keer over ons onderzoeksgebied van 38 km²: zo verkleinden we het risico dat we zwijnsherten over het hoofd zagen of per ongeluk muntjaks telden', legt Tim uit. 'We plaatsten ook wildcamera’s in de gebieden waar we vlogen. Daaruit leerden we dat muntjaks een beboster leefgebied verkiezen dan zwijnsherten.'
Hoeveel zwijnsherten er nu zijn in Cambodja? 'Onze analyse is nog niet klaar, maar we schatten 60 à 100', zegt Tim voorzichtig. 'Vroeger leefden er veel zwijnsherten in Zuidoost-Azië. Helaas slonken hun leefgebieden, waardoor er nu nog maar een handvol overblijft in Cambodja. Net als elk dier speelt het zwijnshert een belangrijke rol in zijn ecosysteem – de soort mag dus niet verdwijnen. Met ons onderzoek helpen we de zwijnsherten en hun leefgebied beschermen', besluit Tim.
Bioloog Quentin Dubois (zie foto) heeft een droom: met wildcamera’s het hele Nationaal Park van de Semoisvallei* in beeld brengen – en hopelijk zo ook otterkiekjes maken. Makkelijker gezegd dan gedaan, want de Semoisvallei strekt zich uit over 28.903 hectare in het zuiden van de Belgische Ardennen.
'Wildcamera’s geven ons een authentieke blik op de wilde dieren die ons nationaal park herbergt. We bestuderen welke soorten er zijn, het aantal individuen per soort, en waar de dieren precies leven. Die inzichten kunnen onze natuurbehouds- en -herstelacties sturen. Voor de otter kunnen de beelden ons bijvoorbeeld tonen welke gebieden extra bescherming nodig hebben', legt Quentin uit.
'Onze wildcamera’s maken automatisch foto’s wanneer er iets beweegt. Om te voorkomen dat we enkel de staart van de otter fotograferen, stellen we camera’s in op burstmodus: zo maken ze verschillende beelden, snel na elkaar. Keerzijde van de medaille? We moeten véél meer foto’s verwerken', vertelt Quentin.
'In normale omstandigheden maakt een camera honderden tot duizenden beelden per maand. Waait het hard, dan kan dat oplopen tot wel 22.000. En we hebben 25 wildcamera’s – begin maar te tellen', lacht Quentin.
'Gelukkig kunnen we rekenen op artificiële intelligentie (AI). Het model dat wij gebruiken, deelt foto’s op in vier categorieën: lege beelden, en foto’s van dieren, mensen of voertuigen. Dankzij AI kunnen we filteren op foto’s met dieren. Zo winnen we heel wat tijd!'
Er bestaan ook al AI-modellen die dieren tot op de soort kunnen herkennen. 'Dat is nuttig als je onderzoek doet naar zeldzame diersoorten. Denk maar aan de lynx', zegt Quentin. 'Dan kan je bijvoorbeeld alle foto’s van veelvoorkomende soorten waarmee het AI-model vertrouwd is, uitsluiten om tijd te winnen – bijvoorbeeld vossen of hertachtigen.' Waarom je dan niet gewoon op de lynx zou filteren? 'Je kan AI (nog niet) blindelings vertrouwen – alles hangt af van hoe het model is getraind. AI heeft véél beelden nodig uit diverse hoeken, met verschillende begroeiing en belichting, om soorten te leren identificeren.' Wat wel zeker is: de technologie gaat met rasse schreden vooruit en helpt ons nu al om zoveel mogelijk impact te maken met onze acties.
*WWF is een partner van het Nationaal Park van de Semoisvallei. Lees hier meer!
'Hoe kunnen we gemeenschappen waarschuwen vóór sneeuwluipaarden vee aanvallen?', vroeg Muhammad Waseem van WWF in Pakistan zich af. Pakistan herbergt 200 tot 400 sneeuwluipaarden, verdeeld over de Hindoekoesj, Karakoram en Himalaya, drie gebergtes in het noordoosten van het land. De grote katten durven weleens vee aanvallen, en wraakacties van mensen vormen hun grootste bedreiging. Aanvallen op vee voorkomen zou dus niet enkel levens redden van landbouwdieren, maar ook van sneeuwluipaarden.
Muhammad (rechts op de foto) voerde gesprekken met de lokale gemeenschappen, en tobde over de vraag met collega’s van andere WWFkantoren, ingenieurs en technologische partners. Resultaat: een innovatief waarschuwingssysteem dat inzet op de kracht van artificiële intelligentie.
In een notendop: WWF plaatste volledig autonome wildcamera’s langs paden die sneeuwluipaarden gebruiken. Zonnepanelen zorgen voor energie, en
artificiële intelligentie identificeert de diersoort die voorbijkomt. Is het een roofdier? Dan maakt de camera een foto en stuurt het systeem een waarschuwing naar een contactpunt binnen de gemeenschap. Dat gebeurt allemaal op enkele seconden tijd, zodat de inwoners maatregelen kunnen treffen om hun vee te beschermen. 'De gemeenschappen leven al honderden jaren samen met sneeuwluipaarden. Ze hebben dus omheiningen waarin hun vee veilig staat – maar die gebruiken ze enkel ’s nachts. Overdag lopen de dieren buiten rond en vormen ze een makkelijke prooi. De waarschuwing geeft veehouders tijd om in te grijpen', vertelt Muhammad.
De lokale gemeenschappen waren niet meteen gewonnen voor het idee. Ze maakten zich zorgen om hun privacy, en zagen het voordeel van de camera’s niet onmiddellijk in. Dat leverde hier en daar problemen op. 'Iemand knipte de kabel door tussen de camera en de batterij, en nog iemand bedekte de camera met een doek', zegt Muhammad.
Intussen sterkt de vertrouwensband aan: 'We hebben overeenkomsten met de gemeenschappen gesloten. Doel is hen te betrekken bij de plaatsing van de camera’s en te zorgen dat zij ook voordeel halen uit het systeem. Via ecotoerisme, bijvoorbeeld.' Dat het vertrouwen groeit, is duidelijk: 'De gemeenschappen vroegen ons om bewustmakingsacties te organiseren over dieren en hun gedrag. En het provinciale wildlifedepartement wil zelfs meer wildcamera’s in sneeuwluipaardgebied, om stroperij te voorkomen!', blikt Muhammad opgetogen vooruit.
AI heeft een sneeuwluipaard gedetecteerd.Dossier
Diep in de ondoordringbare bossen van Ntokou-Pikounda National Park in de Republiek Congo leeft een mysterieus diertje, Bouviers rode franjeaap (Piliocolobus bouvieri). Jarenlang dachten we dat de soort uitgestorven was, tot de aapjes weer opdoken in 2015. Nu proberen we zoveel mogelijk over hen te leren. Bioakoestische monitoring helpt hun geheimen te onthullen.
Drie wetenschappers van de Czech University of Life Sciences trokken met vijf rangers en de onderzoeksverantwoordelijke van Ntokou-Pikounda National Park naar Eyoboma. Daar bloeit een waaier aan bloemsoorten waarop de aapjes verlekkerd zijn. Om erachter te komen waar ze precies leven, bootsten de rangers het geluid van hun belangrijkste roofdier – de kroonarend – na. De aapjes reageerden daarop met alarmgeluiden om hun soortgenoten te waarschuwen en gaven zo hun locatie prijs.
VERDWIJNING VOORKOMEN
De onderzoekers gebruikten twee soorten opnametoestellen. Eén soort maakten ze vast aan een boom, op twee meter hoogte, op een plek waar bladeren
de opnames niet hinderden. Daarmee konden ze doorlopend geluiden opnemen. Het andere apparaat moesten ze zelf vasthouden. Daarvoor moesten ze dus dicht bij de aapjes komen. En die lieten zich niet storen door de wetenschappers: urenlang konden ze bij de groep blijven. Dat toont hoe rustig het is in hun leefomgeving.
De Praagse onderzoekers vonden vier groepen apen met kleintjes – de grootste telde ruim 80 individuen. Om te voorkomen dat deze kwetsbare soort opnieuw verdwijnt, moeten de leefgebieden die de onderzoekers vonden, extra bescherming krijgen. Bijvoorbeeld door een bewustmakingsprogramma te ontwikkelen met de lokale gemeenschappen, en een club voor jonge natuurliefhebbers op te zetten.
Ook bij ons, in de Semoisvallei, gaan wetenschappers bioakoestiek inzetten. Quentin Dubois (zie p. 10) vertelt: 'We zitten volop in de testfase! Met de geluiden die dieren maken, delen ze informatie over zichzelf: welke soorten herbergt ons park? Waar leven ze precies? Hoeveel individuen horen we? Hoe gaat het met hen, en wat zijn ze aan het doen? Dankzij de opnameapparaten kunnen we de biodiversiteit van ons park efficiënt in kaart brengen.'
Quentin legt uit dat het park ook een langetermijnonderzoek wil opzetten: 'Zo kunnen we evalueren welke impact onze natuurherstelacties hebben op de biodiversiteit en bepaalde soorten, en bestuderen hoe klimaatverandering het geluidslandschap beïnvloedt.'
Jarenlange overbevissing, waterverontreiniging, habitatverlies, versnipperde migratieroutes: door al die bedreigingen zijn steurenpopulaties razendsnel geslonken in het Donaubekken. Een bijna uitgestorven soort opsporen in zo’n immens leefgebied – de Donau strekt zich uit over 2.800 km² – is als zoeken naar een naald in een hooiberg. Hoe pak je dat aan? Milieu-DNA biedt het antwoord.
Via hun huid, vacht en uitwerpselen laten dieren heel wat DNA achter in hun omgeving. Zo’n sporen kunnen we uit water, grond en zelfs de lucht halen. Elke staal kan genetische informatie over honderden soorten bevatten, en biedt zo een unieke blik op wat er leeft waar de staal genomen werd. Milieu-DNA is dus een krachtige tool om zeldzame, bedreigde of zelfs verloren gewaande soorten op te sporen. Het grootste voordeel? Je hoeft de dieren die je bestudeert, helemaal niet te storen.
Vroeger leefden er zes inheemse steurensoorten in de Donau. Twee daarvan beschouwen we al als uitgestorven, en IUCN kende aan drie van de vier overgebleven soorten de status 'ernstig bedreigd' toe. Om te voorkomen dat ook zij verdwijnen, moeten we tijdig ingrijpen. Daarom voerde de Weense University of Natural Resources and Life Sciences een grootschalig milieu-DNA-onderzoek naar steuren in de Donau.
Op 47 sites verspreid over het stroomgebied van de Donau namen de wetenschappers waterstalen op maximaal 50 cm diepte. Via de huidcellen, schubben en slijmen die steuren achterlieten in het water, konden ze de allereerste grootschalige momentopname van de aanwezigheid van steuren in de Donau maken. In bijna de helft van de stalen vonden ze sporen van sterletten (Acipenser ruthenus, zie foto), de meest voorkomende steurensoort in de Donau.
Die oefening willen ze volgend jaar herhalen en uitbreiden, om veranderingen te kunnen opsporen en natuurbehoudsplannen voor zoetwaterecosystemen te kunnen afstemmen op de resultaten. Die leren ons welke leefgebieden we extra moeten onderzoeken en beschermen, en of de acties die we uitvoeren om populaties te ondersteunen – kweekprogramma’s, bijvoorbeeld – resultaten opleveren op de lange termijn.
Jarenlang meldden vissers, boswachters en parkbezoekers dat ze otters zagen in de Semoisvallei, maar dat konden we moeilijk bewijzen. Daar bracht milieu-DNA verandering in in 2022. Otters lieten DNA achter op verschillende plekken in de rivier: doorslaggevend bewijs van hun aanwezigheid! Dankzij die informatie kunnen we gericht actie ondernemen om te zorgen dat de soort zich er als een vis in het water voelt.
In de grasvlakten van Liuwa Plain National Park geeft een familie cheeta's hoop voor de toekomst van de soort. De biologen van Zambian Carnivore Programme, een partner van WWF, verliezen de grote katachtigen geen seconde uit het oog.
In het westen van Zambia, aan de grens met Angola, ligt het moeilijk bereikbare Liuwa Plain National Park. De uitgestrekte grasvlaktes vangen enorme hoeveelheden regenwater op, en staan volledig blank van december tot april, tot het water afvloeit naar de Zambezirivier. De monotone vlaktes strekken zich uit zover het oog reikt – geen boom te bespeuren. De dieren die ze herbergen, pasten zich dan ook meesterlijk aan aan de open natuur. Zebra's en antilopen delen er leefruimte met grote carnivoren zoals leeuwen, cheeta's, wilde honden en hyena's, en je kan er de tweede grootste wildebeestmigratie ter wereld bewonderen. Die weelderige fauna dolf wel bijna het onderspit: stropers domineerden de vlaktes jarenlang, en in buurland Angola woedde een burgeroorlog. Maar sinds 2003 herstellen de populaties wilde dieren zich er wonderwel.
WAKEN OVER EEN WAARDEVOLLE FAMILIE
Liuwa herbergt de tweede grootste cheetapopulatie van Zambia. Van de twintig cheeta's die er leven, dragen er acht een GPS-halsband. Zo kunnen de biologen van onze partner Zambian Carnivore Programme (ZCP) hen op de voet volgen en beschermen. 'Dankzij de info van de GPS-halsbanden weten onze zeven biologen waar ze de cheeta's kunnen vinden. Ze trekken het terrein op om gegevens over de populatie te verzamelen en te controleren of er cheeta's in vallen verstrikt raakten', vertelt Daan Smit (zie foto), onderzoeksleider bij ZCP in Groot-Liuwa. Ook
cheeta's die het park verlaten, kunnen ze volgen. 'Zo zagen we dat een vrouwtje de grens met Angola overstak. In december 2022 keerde ze terug naar Liuwa, waar ze twee welpjes op de wereld zette – een jongen en een meisje. De cheetapopulatie is zo klein dat elk welpje reden tot vieren is! Dat vrouwtje is nu de enige moeder in het park, voor zover we weten. We houden haar dus nauwlettend in het oog. Onze biologen weten altijd waar ze is, en controleren elke week hoe het met haar gaat. Door over haar te waken, beschermen we ook haar kleintjes.'
GPS-HALSBANDEN IN DE STRIJD TEGEN STRIKKEN
Strikken vormen een belangrijke bedreiging voor cheeta's. 'Ze zijn niet bedoeld voor grote katachtigen, wel voor wildebeesten of zebra's. Toch raken heel wat andere soorten erin verstrikt, zowel binnen als buiten het park. Daarom wisselen we gegevens uit met onze partners, zodat zij rangers kunnen sturen naar de plekken waar bedreigde dieren het meest komen.' De dierenartsen van ZCP staan klaar om in te grijpen wanneer ze de melding krijgen dat er een dier in een strik zit. Zelfs het regenseizoen houdt hen niet tegen om levens te redden: 'Soms valt er wel 1.400 mm regen op vier maanden tijd. Dan wisselen we onze voertuigen in voor motorfietsen. Is het water écht te diep, dan gebruiken we ossenwagens!'
'Vorige maand vonden we een gewonde hyena tijdens een patrouille: ze trapte in een val', vertelt Daan Smit. 'Om zich te bevrijden, beet ze een deel van de strik open. Maar een ander deel kreeg ze niet los: dat kwam strakker en strakker te zitten. De strik sneed door alle weefsellagen heen en zat rotsvast rond haar bot. We hebben de hyena verdoofd. Na twee uur was de strik eindelijk los en verzorgden we haar wonde. Daarna kon ze weer lopen! We hebben haar deze week opnieuw gezien, en het gaat goed met haar. Ze bloedt niet meer en gebruikt haar poot alsof er niets is gebeurd: ze gaat het halen! Dit is de derde hyena die we op twee maanden tijd redden. Meestal raken ze met hun hals verstrikt in de val, en die komt steeds strakker te zitten ... Daarom is het voor ons cruciaal dat onze dierenartsen onmiddellijk kunnen ingrijpen, binnen de twee uur!'
De cheetapopulatie in Liuwa is piepklein: elk welpje is goud waard. We hebben nu maar één cheetamama, dus waken we aandachtig over haar. Onze gespecialiseerde dierenartsen staan altijd paraat om te hulp te snellen.
Daan Smit, onderzoeksleider bij Zambia Carnivore Programme in Groot-Liuwa
Mama’s kunnen álles! Dat vinden cheetawelpjes ook: ze houden hun moeders nauwlettend in de gaten om van hen te leren.
Met onze cheetafamilie in Liuwa gaat het goed! 'De mamacheeta is ongelooflijk zorgzaam: ze beschermt haar kleintjes tegen leeuwen en leerde ze met engelengeduld jagen. Met resultaat, want nu zien we de kleintjes samen met hun mama op het jachtpad – als gelijken. Ze neemt de kleintjes ook op sleeptouw: samen maken
Wetenschappelijke naam: Acinonyx jubatus
Dieet: cheeta's zijn vleeseters en lusten graag antilopen, wildebeesten en meer. Zo'n 10% van hun prooien raken ze kwijt aan andere roofdieren zoals leeuwen en hyena's. Daarom jagen ze het liefst overdag: dan hebben ze minder concurrentie.
Populatie: ongeveer 6.700 (en hun aantallen blijven dalen; 100 jaar geleden waren ze met 10 keer zoveel). Cheeta's zijn kwetsbaar volgens IUCN.
Bedreigingen: habitatverlies en -versnippering, slinkende prooienpopulaties, conflicten met mensen.
Grootte en gewicht: 66 tot 94 cm, 50 tot 64 kg. Cheeta's kunnen 500 meter lopen in 20 seconden!
Verspreiding: Iran en Oost- en ZuidwestAfrika. Ze leven nu in 10% van hun historische verspreidingsgebied.
ze uitgebreide tochten om de natuur buiten hun territorium te verkennen. Tijdens die uitstappen ontdekken de welpjes hoe ze moeten reageren op hyena's, leeuwen en zelfs mensen.'
Eigenlijk is de tweeling nu oud genoeg om er zonder toezicht op uit te trekken. Maar het zou ons niet verbazen als hun mama toch nog enkele maanden bij hen blijft, om hun jachttechnieken verder aan te scherpen. 'De mama beslist wanneer haar kleintjes klaar zijn om alleen te zijn, niet omgekeerd. Met mama in de buurt leiden de welpjes een luilekkerleven!' Wanneer hun mama hen verlaat, blijven de kleintjes nog enkele maanden samen om elkaar te helpen. Want helemaal volleerd zijn ze nog niet als jagers. Ze zijn een tikkeltje ongeduldig en laten daardoor regelmatig prooien ontsnappen. Uiteindelijk gaat elke cheeta op zoek naar zijn of haar eigen territorium. 'Wanneer ze eropuit gaan, moeten ze goed opletten voor vallen, honden en leeuwen – hun belangrijkste natuurlijke vijand. Wij blijven dus over hen waken, want deze cheeta's vormen misschien wel de basis van een bloeiende populatie hier in Liuwa!'
Als natuurliefhebber help je WWF nu al om de iconische diersoorten die onze planeet herbergt, te beschermen. Misschien heb je ook al eens nagedacht over hoe je jouw liefde voor de natuur wilt doorgeven. Bijvoorbeeld door een gift aan WWF op te nemen in je testament. Waarom zou je WWF opnemen in je testament?
• Je doet jouw passie voor de natuur verderleven.
• WWF beheert jouw giften transparant: we zijn een betrouwbare partner voor jouw nalatenschap.
• Groot of klein, elk gebaar maakt écht een verschil bij WWF.
Hoe werkt het?
Je kan volledig vrijblijvend onze brochure aanvragen op wwf.be/testamenten, of de antwoordstrook hieronder terugsturen naar Dominique Weyers, onze testamentair relatiebeheerder. Heb je vragen? Bel naar 0476 58 07 42 of stuur een mailtje naar dominique.weyers@wwf.be
Ik wil meer informatie over hoe ik WWF in mijn testament kan opnemen.
Ik wil vragen stellen over of hulp krijgen bij mijn testament – neem contact met mij op.
Ik heb WWF al in mijn testament opgenomen en wil dat laten weten.
Wist je dat je je testament ook gratis online kunt opmaken? Daarvoor werkt WWF samen met de juridische adviseurs en experten van Legacio. Surf naar wwf.be/testamenten voor meer info.
Geslacht Mevr. Dhr. X. Voornaam: .............................................
Achternaam: ........................................
Straat: .........................................................................................................................................
Postcode: ..............................................
E-mailadres:
Huisnummer: ............
Gemeente: ......................................................................................................
Telefoonnummer: ....................................................................
Geboortedatum: .......................................................
Stuur de antwoordstrook terug naar WWF-België – Dominique Weyers, Emile Jacqmainlaan 90, 1000 Brussel.
WWF-Belgium (E. Jacqmainlaan 90, 1000 Brussel) laat je gegevens verwerken door Black Tiger Belgium (Researchdreef 65, 1070 Brussel) volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming. We gebruiken je gegevens alleen voor de activiteiten op dit formulier. Je kan je gegevens altijd inkijken, laten aanpassen of schrappen via WWF. Meer weten over WWF en jouw gegevens? Surf naar wwf.be/nl/privacy. We kunnen onze privacyverklaring ook met de post naar je opsturen.
© WWF-BELGIUM
WWF bouwt aan een wereld waarin de mens in harmonie leeft met de natuur. Daarvoor spannen we ons in op het terrein, en gaan we in gesprek met de politieke wereld. Julie Vandenberghe staat aan het roer van
WWF's beleidsteam en legt uit wat er bovenaan de agenda staat op de vooravond van de verkiezingen.
Waarom doet WWF beleidswerk?
Wij waken erover dat wetgeving onze biodiversiteit en ons klimaat zo goed mogelijk beschermt – en zelfs versterkt. Want wetten en normen zijn de beste manier om grootschalige verandering teweeg te brengen in de hele samenleving. Denk maar aan bosbescherming: als ons voedselsysteem grootschalige ontbossing blijft veroorzaken, zijn onze inspanningen op het terrein nutteloos. In 2022 verloren we om de 5 seconden een voetbalveld aan tropische bossen. Met WWF hebben we onvermoeibaar gepleit voor de Europese wet tegen geïmporteerde ontbossing die vorig jaar werd goedgekeurd. Gevolg: vanaf 2025 mag geen enkel product dat ontbossing veroorzaakte, de Europese Unie binnenkomen. Ons beleidswerk leidde dus tot cruciale verandering.
Wat staat er op het spel tijdens de verkiezingen van 2024?
De eerste belangrijke deadlines van de Overeenkomst van Parijs (klimaatconferentie van 2015) en het Kunming-Montrealakkoord (biodiversiteitsconferentie van 2022) vallen in 2030. Dat wordt dus een doorslaggevend jaar voor klimaat en biodiversiteit. De regeringen die we in 2024 verkiezen, blijven aan de macht tot 2029. Onze volgende regeringen gaan dus maatregelen moeten treffen zodat België de verbintenissen nakomt die voortvloeien uit die akkoorden. En er is werk aan de winkel! Tegen 2030 moeten we bijvoorbeeld onze broeikasgasuitstoot verminderen met 47%, en 30% van onze gedegradeerde natuurlijke habitats hebben hersteld.
Wat voor beleidswerk doet WWF dan precies?
WWF stelt wetenschappelijke rapporten op – die zijn essentieel in onze strijd tegen desinformatie. We werken ook analyses en aanbevelingen uit. Dat alles leggen we voor aan politici en politieke partijen. Daarnaast roepen we burgers op om hun stem te laten horen. Tot slot zorgen we dat het belang van de natuur centraal staat in politieke gesprekken. Dat is essentieel voor het klimaat en onze biodiversiteit, én voor het welzijn van ons allemaal. In april organiseerden we bijvoorbeeld nog een debat waarin we toonaangevende politici vroegen hoe zij de natuur plannen te beschermen tijdens de volgende regeerperiode, en hoe ze willen zorgen dat de maatschappij volop meegeniet van de voordelen die natuurbehoud biedt.
Op welke uitkomst hoopt WWF voor de verkiezingen?
We willen vooral dat politici luisteren naar de wetenschap en investeren in de natuur. Want elke cent die we in de natuur investeren, levert bijkomende voordelen op; bijvoorbeeld voor onze gezondheid, veiligheid en economie. Dat is cruciaal voor ons allemaal. Door de klimaatverandering gaan we vaker en vaker te maken krijgen met extreme weersomstandigheden zoals droogte en overstromingen. En die gaan alleen maar intenser worden. Voor onze eigen veiligheid moeten we ons daarop voorbereiden. Klassieke beschermingsmiddelen zoals dijken en overstromingsmuren bieden maar een deel van de oplossing, dat is intussen wel duidelijk. Bovendien zijn ze duur en moeten ze voortdurend onderhouden worden. Nature-based solutions (natuurlijke oplossingen) bieden efficiëntere bescherming, en zijn voordelig voor mens én natuur. Als we rivieren terug laten meanderen, vertragen we hun debiet aanzienlijk. Als we natuurlijke oevers en overstromingsgebieden herstellen, geven we planten en dieren meer ruimte. Tegelijk zuiveren we water. En als we de natuur weer meer ruimte geven, helpen we onze bestuivers, waar 75% van onze gewassen van afhangt. Tal van studies tonen trouwens een rechtstreeks verband tussen fysiek en mentaal welzijn
en natuur: kinderen die elke dag in aanraking komen met de natuur, hebben een robuuster immuunsysteem. En na vijftien minuten in een bos heb je véél minder stresshormonen in je lichaam! Tegelijk vermoeden we dat heel wat pesticiden – die de omgeving generatieslang kunnen verontreinigen – hormoonsystemen van mensen en dieren verstoren ... Door in de natuur te investeren, bieden we onze samenleving veerkracht en levenskwaliteit.
Maar waar moet het geld vandaan komen?
Goed nieuws: natuurlijke oplossingen voor klimaatverandering zijn vaak véél minder duur dan door de mens gemaakte oplossingen. Ze zijn soms wel 10 keer goedkoper! Aan niets doen hangt trouwens ook een stevig prijskaartje. En op dit moment stopt België jaarlijks 13 miljard euro in subsidies voor fossiele brandstoffen. In tijden van klimaatverandering is dat onbegrijpelijk. Die smak geld zou dus naar duurzame oplossingen kunnen gaan.
WWF HOUDT POLITICI DE MICRO ONDER DE NEUS
WWF vroeg partijvoorzitters hoe zij de milieuuitdagingen waarvoor onze planeet staat, willen oplossen.
Benieuwd naar hun antwoorden? Bekijk hier de filmpjes!
WWF's Youth Team, voor 15- tot 25-jarigen die in actie willen komen
Onze jongeren groeien op in een wereld vol uitdagingen. Zij zien als geen ander dat we een duurzamere toekomst moeten bouwen. Daarom heeft WWF sinds 2021 een gratis programma voor en door jongeren van 15 tot 25 jaar: het Youth Team. Die community van jongeren zet zich geëngageerd in voor onze planeet. Ze krijgen alle steun en opleidingen die ze nodig hebben om hun eigen projecten op poten te zetten.
Wil jij meer leren over de uitdagingen waarvoor onze planeet staat? En wil je zelf in actie komen? Dan is het Youth Team iets voor jou! Tien maanden lang krijgen onze geëngageerde jongeren alle steun en tools die ze nodig hebben om hun eigen bewustmakingsprojecten uit te werken. Je kan bijvoorbeeld deelnemen aan conferenties en workshops, of projecten op het terrein bezoeken. Zo gingen we met het Youth Team naar Petit Hameau – een project rond biodiversiteitsherstel in Ellezelles – en bezochten we een stadsmoestuin op het dak van een supermarkt. Het allerbelangrijkste? In het Youth Team leer je andere jongeren uit alle uithoeken van België kennen met dezelfde dromen en ambities: duurzame verandering teweegbrengen! Jullie helpen en motiveren elkaar om écht impact te maken op jullie omgeving.
Onze jongeren blijven niet bij de pakken zitten! Zo startten Maya en Sam vorig jaar een podcastreeks waarin ze praten over hoe jongeren hun ecologische voetafdruk kunnen verkleinen. Coline deelt dan weer duurzame recepten op Instagram om te tonen dat koken met aandacht voor onze planeet makkelijk én leuk is! Filmdebatten, kooklessen, standen op events, politieke manifesten: met het Youth Team kan het allemaal!
'Dankzij het Youth Team kreeg ik meer verantwoordelijkheidszin, kon ik deelnemen aan interessante events en ontmoette ik gelijkgezinden. Wat een ervaring! Ik kon meewerken aan projecten rond duurzame voeding, nieuwe vaardigheden ontwikkelen en een netwerk uitbouwen –dat gaat allemaal nuttig zijn voor mijn toekomst!'
Louise – Medebeheerder van Instagramaccount @onourplanete
'Deel uitmaken van het Youth Team was echt een topervaring. Ik ontdekte dat cultuur- of taalverschillen geen enkele rol spelen wanneer we samen aan een betere wereld bouwen. We leerden projecten beheren, argumenten bepleiten, sociale media gebruiken en zoveel meer. Met die tools kunnen we het verschil maken.'
Diego – Werkte mee aan verschillende projecten
'Wat me echt gaat bijblijven?
Dankzij het Youth Team voelde ik me niet meer alleen. De workshops en uitstappen waren ongelooflijk leerrijk en leuk. De fantastische mensen van WWF zorgden voor een veilige, gemoedelijke, veerkrachtige en hoopvolle sfeer tijdens onze gesprekken.'
Maya – Medepodcaster van @Duurzaamheid gaat door de maag
'Het Youth Team is een prachtige community: we moedigen elkaar aan om alles uit de kast te halen voor onze planeet. Ik heb geweldige, gepassioneerde mensen ontmoet! En ik leerde zoveel uit de events en opleidingen, uit mijn eigen project en de projecten van de anderen. Dank je dat ik dit mocht meemaken! Oh, en bedankt voor alle heerlijke, duurzame lunches!'
Daniela – Medebeheerder van Instagramaccount @onourplanete
'Ik vond het fantastisch. Ik leerde projecten beheren en kreeg meer zelfvertrouwen. Dankzij de steun van WWF was mijn project een succes! Nu ben ik helemaal klaar om mijn andere ideeën leven in te blazen. Daarvoor wil ik WWF en de begeleiders van het Youth Team bedanken!'
Coline – Beheerder van Instagramaccount @cococuistot
'Het Youth Team is echt fantastisch. Dankzij het programma leerde ik zoveel bij – nu weet ik alles over duurzame voeding, een essentieel en actueel thema! We namen deel aan verschillende activiteiten en ontmoetten tal van experten. Daarnaast leerde ik projecten beheren en erover communiceren, in groep werken ... En ik maakte veel vrienden met diverse achtergronden. Een ervaring voor het leven!'
Xiaoxuan – Medeoprichter van 'Temps des radis'
Sta je al te springen? Vanaf 24 juni kan je je inschrijven - volg het Youth Team op Instagram voor alle info!
Om elke dag weer het verschil te kunnen maken voor de bedreigde wilde soorten en gebieden op onze planeet, heeft WWF financiële stabiliteit nodig. Daar zorg jij voor – bedankt! Benieuwd wat we dankzij jou zoal hebben bereikt de afgelopen maanden?
Sinds 2017 steunt WWF African Parks bij het beheer van vier beschermde gebieden die zich uitstrekken over 3.406 km2 in Malawi: Majete, Liwonde, Mangochi en Nkhotakota. Met 222 inwoners per km2 is Malawi een erg dichtbevolkt land. De parken vormen dus eilandjes van kostbare natuur. Samenwerken met lokale gemeenschappen en zorgen dat natuurbehoud niet ten koste gaat van hun welzijn, staat centraal in de aanpak van WWF. Benieuwd welke natuurbehoudsmaatregelen jij het afgelopen kwartaal hielp waarmaken?
In Majete Wildlife Reserve kochten we zeven nieuwe wildcamera's om de dieren van het park mee te monitoren.
We bouwen er ook een dierenkliniek en leggen nieuwe waterreservoirs aan.
In februari lieten stormen hun sporen na in Majete: de omheining rond het park was op 40 plekken beschadigd. Die schade is nu hersteld!
In Nkhotakota volgden 33 rangers een bijscholing zodat ze de ± 830 olifanten van het reservaat optimaal kunnen beschermen.
In Liwonde behaalden 19 rangers hun motorrijbewijs: nu kunnen ze grotere afstanden afleggen tijdens patrouilles tegen stroperij in het park!
Ook in Liwonde deelden we 3.000 boompjes uit aan 30 scholen rond het park, en hielpen we zes scholen om ze te planten.
Mens-dierconflicten vormen een belangrijke bedreiging voor berggorilla's in Oeganda. Wanneer ze voedsel zoeken, wagen de apen zich weleens buiten beschermde gebieden. Soms doen ze zich dan tegoed aan de gewassen van de gemeenschappen die rond het park leven, waardoor zij maanden aan inkomsten verliezen ... Dat kan dan weer uitmonden in wraakacties op de gorilla's.
Bij WWF zetten we alles op alles om de berggorilla te beschermen: zorgen dat deze bedreigde dieren harmonieus kunnen samenleven met de lokale gemeenschappen is voor ons een absolute prioriteit. Daarom hebben we HUGO in het leven geroepen, een programma dat mens-gorillaconflicten voorkomt. Met onze partner IGCP (International Gorilla Conservation Programme) stelden we een vrijwilligersteam samen dat actief is rond Bwindi Impenetrable National Park in Oeganda. De HUGO-vrijwilligers zijn inwoners van de lokale gemeenschappen. Onder begeleiding van een parkranger drijven ze gorilla's die naar bewoonde of landbouwgebieden afdwaalden, vredig terug naar het park. Hun belangrijkste uitdaging? Ze moeten
hun ontradingstechnieken voldoende variëren om te voorkomen dat gorilla's eraan wennen.
In februari bezorgde WWF de vrijwilligers nog essentiële tools: elke regenjas, elke oplaadbare zaklamp en elk paar regenlaarzen is een stap in de richting van een wereld waarin de mens in harmonie leeft met de natuur. 'Deze uitrusting beschermt de HUGO-vrijwilligers én boost hun moreel. Nu kunnen ze hun taken veiliger tot een goed einde brengen, ook in het regenseizoen', vertelt Henry Mutabaazi, Programme Advisor bij IGCP in Oeganda.
Met Living With Big Cats , een internationaal initiatief, organiseert en coördineert WWF acties voor het behoud van sneeuwluipaarden in Nepal, Mongolië, India, China, Pakistan en Bhutan. Een uitdaging van formaat! Want we weten al dat de sneeuwluipaard kampt met stroperij, habitatverlies en conflicten met mensen, maar om deze mysterieuze katachtige efficiënter te kunnen beschermen, moeten we nog een waaier aan vragen beantwoorden. We weten bijvoorbeeld niet eens hoeveel er precies zijn!
Daarom werkten we samen met andere ngo's en de Indische overheid aan de allereerste sneeuwluipaardentelling in India. Drie jaar, 2.000 wildcamera's en ruim 2 miljoen foto's later zijn we zeker dat er 718 sneeuwluipaarden leven in het Himalayagebergte: een essentiële habitat voor deze majestueuze dieren.
WWF-Vlaanderen vzw
Emile Jacqmainlaan 90
1000 Brussel
02 340 09 20
wwf.be
Retourzending? Let op, dit vak mag niet worden bedekt. Bedankt!
