WWF Magazine 102 NL

Terwijl Europa geteisterd werd door droogte en verzengende temperaturen, kwam een derde van Pakistan onder water te staan na een periode waarin temperaturen van meer dan 50 graden werden bereikt. Het Amazonewoud bleef branden en liet zijn meest verwoestende maand augustus van de voorbije 12 jaar optekenen De zomer van 2022 zal een zoveelste bevestiging zijn van wat we allemaal weten. De gevolgen van de klimaatverandering laten zich nu al voelen en houden lelijk huis.

Die vaststelling moet ons ertoe aanzetten in actie te komen. Maar we moeten ons solidair tonen met de zwaarst getroffen gemeenschappen en ons, samen, leren aan te passen. Als gevolg van de klimaatverandering ziet ook de sneeuwluipaard, het ultieme symbool van de Himalaya, zijn territorium zorgwekkend slinken, maar dat betekent nog niet dat hij gedoemd is te verdwijnen. Ontdek in dit dossier hoe WWF de lokale gemeenschappen ondersteunt in hun inspanningen om zich aan te passen aan deze veranderende wereld, en in hun streven naar een vreedzaam samenleven met het roofdier.

Bij WWF geven we de moed niet op bij het zien van de omvang van de uitdagingen. Dankzij jullie hulp zullen we concrete en niet-aflatende actie blijven ondernemen om de wilde natuur te beschermen die ons omringt, en die ons elke dag weer blijft verwonderen en inspireren. Bedankt, iedereen!

Antoine Lebrun CEO van WWF-België

In het licht van de klimaatverandering moeten we samen leren hoe we ons kunnen aanpassen.

COLOFON: WWF Magazine is een publicatie van WWF-Vlaanderen vzw. Alle rechten voorbehouden aan WWF. Het Pandalogo en de afkorting WWF zijn handelsmerken van het World Wide Fund for Nature. Overname van teksten is toegestaan mits bronvermelding. • Werkten mee aan dit nummer: Alison Avanzini, Tineke De Moor, Pauwel De Wachter, Thibault Ledecq, Aurélien Lurquin, Giacomo Marchi, Chloé Pitz, Koen Stuyck, Sarah Vanden Eede, Steven Van den Panhuyzen, Déborah Van Thournout. • Coördinatie: Esther Favre-Félix. • Redactie: Esther Favre-Félix, Catherine Renard, Paulien Dirckx. • Vertaling: Piet De Meulemeester. • Ontwerp: inextremis.be • Druk: CO2-neutraal gedrukt door zwartopwit.be op recycled

Jacqmainlaan 90, 1000 Brussel.

IN ‘T KORT

VOOR EEN VEERKRACHTIGERE NATUUR

IN DE NOORDZEE

België grenst in het noorden aan de Noordzee en is daardoor erg kwetsbaar voor de stijging van de zeespiegel. Maar als we de natuur de ruimte geven die ze nodig heeft, kan onze kust mee evolueren met de zeespiegel. In een gezond kustsysteem vloeien de zee, het strand, de duinen en de polders naadloos in elkaar over. Dat noemen we een ‘goede connectiviteit in de kustzone’, en die maakt de natuur veel beter bestand tegen de veranderende omstandigheden. WWF en Natuurpunt hebben op basis van wetenschappelijk advies een aantal simulaties ontwikkeld. Die laten je ontdekken hoe we het efficiëntst een kust kunnen ontwikkelen die bestand is tegen de klimaatverandering.

Ontdek hier onze verschillende modellen: wwf.be/nl/noordzee

EEN OVERWINNING IN DE STRIJD TEGEN DE ONTBOSSING!

Goed nieuws: op 13 september heeft het Europees Parlement een sterke wet tegen geïmporteerde ontbossing aangenomen. Voorafgaand aan de stemming hebben meer dan 200 000 burgers hun afgevaardigden aangeschreven met de eis om een sterke wet aan te nemen. En dat heeft geloond! De leden van het Europees Parlement hebben gestemd voor aanzienlijke verbeteringen aan het voorstel dat op tafel lag. Het wetsvoorstel dat nu verder zal worden uitgewerkt, zal niet alleen bossen, maar ook ‘andere beboste gebieden’ en bepaalde delen van savannes beschermen. Ook de inheemse bevolking zal meer bescherming genieten. De wet zal bovendien niet alleen van toepassing zijn op de ondernemingen die de producten afnemen, maar zal ook gelden voor financiële instellingen die de ondernemingen financieren. Dit wetsontwerp vormt een belangrijke overwinning voor de beweging #Together4Forests! Dank je wel, iedereen!

BELGISCHE NATUUR

Het project Onze Natuur is als het ware een Made in Belgiumversie van de bekende reeks Our planet. De zeven adembenemend mooie afleveringen van 45 minuten zullen je onderdompelen in het wilde België in al zijn pracht! De unieke beelden zullen u ongetwijfeld zin doen krijgen om je wandelschoenen aan te trekken en, vervuld met trots en respect, Onze Natuur te gaan (her)ontdekken... Onze Natuur is het eerste Belgische project van deze omvang en zal vanaf januari 2023 te bekijken zijn op VRT en VRT MAX. Prik deze datum alvast in je agenda!

Meer info op: www.onzenatuur.be

© BRENDA DE GROOTWWF-BELGIUM & NATUURPUNT

© ONZE NATUUR

ONZE NATUUR: EEN REEKS DIE EEN ODE BRENGT AAN DE

Hebt u al eens over uw nalatenschap nagedacht? Behalve uw naasten, kan u ook de natuur in uw testament opnemen. Zo biedt u bedreigde soorten en hun leefomgeving een toekomst. WWF-experten werken wereldwijd in meer dan 100 landen aan de bescherming van de meest waardevolle pareltjes van de natuur. Elk jaar dragen nalatenschappen ten voordele van WWF aanzienlijk bij aan de financiering van deze projecten. Zonder het engagement van onze erflaters zouden we onze missie niet kunnen waarmaken. Samen maken we het verschil. Door een deel of het geheel van uw bezittingen na te laten aan WWF, schenkt u de volgende generaties een levende planeet.

De sneeuwluipaard, symbool van een bedreigde Himalaya

De Himalaya is zowel onherbergzaam en ontoegankelijk als kwetsbaar. Het gebergte geldt niet alleen als een van de meest mysterieuze plekken ter wereld, maar is ook erg gevoelig voor de klimaatverandering. De rijke fauna heeft er zich aangepast aan de bijzondere omstandigheden en wordt nu rechtstreeks bedreigd door de opwarming van de aarde. Een van die bedreigde soorten is de enigmatische sneeuwluipaard die zijn territorium zorgwekkend ziet slinken. Zowel het roofdier als de gemeenschappen die er al duizenden jaren lang in harmonie met de natuur leven, wacht nu een strijd om zich aan te passen en vreedzaam te leren samenleven.

Het huis van sneeuw

De Himalaya - Sanskriet voor ‘huis van sneeuw’ - bestaat uit verschillende bergketens en grenst aan Tibet, India, Nepal en Bhutan. Je vindt er negen van de tien hoogste toppen ter wereld, en die zijn in ‘amper’ 70 miljoen jaar tijd gevormd. In het zuiden heerst een vochtig klimaat, terwijl het noorden droog is. De regio huisvest een rijke biodiversiteit: meer dan 10 000 plantensoorten, 900 soorten vogels en om en bij de 300 soorten zoogdieren, waarvan er 163 wereldwijd bedreigd zijn. Tot die laatste behoren ook de Aziatische olifant, de Indische neushoorn en de mysterieuze sneeuwluipaard.

DE WATERTOREN VAN AZIË

De waterkringloop van deze reusachtige bergen is een complex samenspel van moessons, winterse sneeuw, zomerse regens, smeltwater van de gletsjers en uitgestrekte gebieden met een permanent bevroren ondergrond, de zogenaamde permafrost. De Himalaya is ook de regio met de meeste gletsjers buiten het poolgebied. Dat evenwicht voorziet 21 landen van zoetwater, meer bepaald via de rivieren de Indus, de Ganges en de Jangtse. Zo zijn alles samen om en bij de twee miljard mensen afhankelijk van die enorme zoetwatervoorraden. Het water dient voor huishoudelijk gebruik, voor de landbouw, om elektriciteit op te wekken...

EEN BEDREIGD EVENWICHT

Deze bijzondere kenmerken zorgen er ook voor dat de Himalaya een van de plekken is die het gevoeligst zijn voor de klimaatverandering, en dat zou er de komende jaren alleen maar erger op worden. Heel wat gletsjers trekken zich in een snel tempo terug en laten zo gletsjermeren ontstaan waarin het waterpeil vlug stijgt. Wanneer de natuurlijke puindammen die het water tegenhouden het begeven, ontstaan stromen van modder, ijs en steenpuin die de valleien overspoelen en alles op hun pad verwoesten … Op langere termijn zou het waterdebiet echter afnemen. En aangezien zowel de landbouw als de stroomproductie van de regio volledig afhangt van de rivieren van de Himalaya, zou elke significante afname van het debiet rampzalig zijn en een impact hebben op het leven van miljoenen mensen.

De bijzondere geografische kenmerken van de Himalaya fascineren de mens al duizenden jaren. Maar de kwetsbaarheid voor de klimaatverandering, die de komende jaren alleen maar een grotere impact zal hebben, vormt een bedreiging voor het delicate evenwicht.

© WWF /

STEVE MORGAN

De sneeuwluipaard in de frontlinie

De stijging van de temperaturen heeft een rechtstreekse impact op de fauna en flora van de onherbergzame toppen. Zo vormt de klimaatverandering een van de grootste bedreigingen op lange termijn voor de sneeuwluipaard.

De sneeuwluipaard is een zogenaamde ‘indicatorsoort’: de toestand van haar populatie geeft ons inzicht in de toestand van haar hele ecosysteem. Uit een projectiemodel blijkt echter dat de sneeuwluipaard meer dan een derde van zijn leefgebied zou kunnen verliezen als gevolg van de klimaatverandering. En in sommige

landen kan dat nog veel meer zijn: in Nepal zou tot 82% van zijn habitat kunnen verdwijnen.

EEN SLINKEND TERRITORIUM

De sneeuwluipaard heeft zich ontpopt als een erg gespecialiseerde jager op het rotsachtige terrein van het hooggebergte. Maar het warmere klimaat dat er stilaan voet aan de grond krijgt, zal grote veranderingen teweegbrengen voor de flora van de hoge bergen. Als gevolg van de klimaatverandering stijgt de boomgrens, waardoor bossen de graslanden geleidelijk zullen inpalmen. De habitat van de sneeuwluipaard zal dan ook inkrimpen en steeds meer versnipperd raken. Bovendien worden de overblijvende graslanden door de stijging van de temperatuur kwetsbaarder voor degradatie en kolonisatie door minder voedzame planten, waardoor de prooien van de sneeuwluipaarden in hun overleven bedreigd worden. Die soorten, zoals het blauwschaap, de schroefhoorngeit en de alpensteenbok, lijden ook onder de jacht, de opkomst van nieuwe ziekten en de concurrentie met nieuwe soorten.

Help ons de sneeuwluipaard te beschermen! Doe een gift: wwf.be

IDENTITEITSKAART VAN ‘DE GEEST VAN DE BERGEN’

Wetenschappelijke

naam: Panthera Uncia Territorium: leeft op een hoogte van 3000 tot 4500 meter, en heeft een verspreidingsgebied van zowat 1,8 miljoen km2, verdeeld over 12 landen: Afghanistan, Bhutan, China, India, Kazachstan, Kirgizië, Mongolië, Nepal, Pakistan, Rusland, Tadzjikistan en Oezbekistan. 77% van dit verspreidingsgebied is nog onontgonnen terrein.

Status: kwetsbaar volgens de International Union for Conservation of Nature (IUCN) misschien leven er nog maar 4000 sneeuwluipaarden in het wild.

Anatomie: zijn lichaam is 86 tot 125 cm lang en zijn staart, die een lengte heeft van 80 tot 105 cm, helpt hem zijn evenwicht te bewaren. Zijn vacht laat hem perfect opgaan in zijn omgeving. Zijn brede voeten vormen een soort sneeuwrackets die het gewicht over de sneeuw verdelen.

Voeding: de sneeuwluipaard is in hoofdzaak een solitair dier en heeft tot 2,5 kg vlees per dag nodig. Zijn favoriete prooien zijn de alpensteenbok, het blauwschaap en de Himalayathargeit. Hij gaat tijdens de jacht in een hinderlaag liggen en moet het vaak hebben van het verrassingselement.

Co-existentie: niets laat vermoeden dat een sneeuwluipaard ooit al mensen heeft gedood!

Gedwongen te leren samenleven

Het leefgebied van de sneeuwluipaarden krimpt in als gevolg van de klimaatverandering, en dat vergroot de kans op ontmoetingen met de mens.

De klimaatverandering zal een grote impact hebben op de gemeenschappen van de Himalaya. In bepaalde regio’s zullen de landbouwers hogerop gewassen kunnen aanplanten, op de opwarmende bergflanken. In andere regio’s zullen veehouders zich dan weer genoodzaakt zien om hun kuddes verder de bergen in te leiden, weg van de minder aantrekkelijke planten die de graslanden beginnen in te palmen. Ook de verminderde beschikbaarheid van water zou de gemeenschappen naar hoger gelegen gebieden kunnen drijven. In combinatie met de gestage uitbreiding van de mijnen, de spoorwegen en het autowegennet, zal dat alles de habitat van de sneeuwluipaard nog meer aantasten en versnipperen.

BRON VAN CONFLICTEN

Door die druk uit verschillende hoeken nemen ook de conflicten toe: het aantal natuurlijke prooien neemt af, en in hun jachtgebieden grazen steeds meer gedomesticeerde dieren, waardoor de sneeuwluipaarden vaker in de verleiding komen om het vee aan te vallen om te kunnen overleven. Sinds 2008 vallen elk jaar naar schatting 221 tot 450 sneeuwluipaarden in de handen van stropers. In 55% van de gevallen gaat het om vergeldingsacties nadat een sneeuwluipaard het vee heeft aangevallen. Heel wat gemeenschappen die in het verspreidingsgebied van de sneeuwluipaard wonen, leven onder de armoedegrens. De relatief hoge opbrengst van de stroperij kan de praktijk dan ook aantrekkelijk maken. De ‘vraag’ naar de vacht en bepaalde lichaamsdelen van deze luipaarden blijft helaas, vooral in Azië, hoog.

DE FOCUS VAN WWF: AANPASSEN AAN EEN WERELD IN VERANDERING

WWF werkt nauw samen met de lokale overheden en gemeenschappen om de natuurlijke rijkdommen van de regio te beschermen, en tegelijkertijd de duurzame ontwikkeling te stimuleren. Dat doen we door:

de conflicten tussen mens en dier op te lossen met behulp van veehouderijmethoden die aangepast zijn aan het samenleven met de sneeuwluipaard, en door de gemeenschappen nauwer te betrekken bij de bescherming van de fauna.

te ijveren voor een indeling en een participatief beheer van de gronden die de omgeving bestand maken tegen de klimaatverandering (bv. waterbeheer, ontwikkeling van voorzieningen die rekening houden met de fauna, planning van het gebruik van gronden waarbij er voldoende habitat overblijft voor de sneeuwluipaarden...).

gemeenschappen te ondersteunen opdat ze verzekerd zouden zijn van duurzame bronnen van inkomsten die aangepast zijn aan de veranderingen.

een eind te maken aan de illegale handel in de vacht en bepaalde lichaamsdelen van de sneeuwluipaard en de vraag te verminderen via ons partnerschap met TRAFFIC.

tot een beter inzicht te komen in het gedrag van deze katachtigen en hun habitat op basis van onderzoek en monitoring.

De omheiningen van de vrede

In Ladakh, in India, plaatst WWF samen met de lokale gemeenschappen veilige en duurzame omheiningen die het vee beschermen en de co-existentie met de sneeuwluipaard veiligstellen.

Voor de grotendeels boeddhistische gemeenschappen die in de majestueuze bergen van de regio Ladakh wonen, is de natuur heilig en zijn dieren gevoelige wezens die gerespecteerd en verzorgd moeten worden. Toch zijn conflicten tussen de mens en de sneeuwluipaard er gemeengoed geworden, want de veehouders laten zich niet altijd onbetuigd wanneer hun vee wordt aangevallen.

TOT CONFLICTEN GEDREVEN

De traditionele omheiningen van de veehouders vormen niet bepaald een onneembare hindernis voor het onovertroffen roofdier. Wanneer de sneeuwluipaard in een weide binnendringt, ontstaat er paniek onder het vee en doodt hij in de chaos vaak meer dan één dier. In gemeenschappen met een laag inkomen kan één enkele aanval een heel

gezin van de ene dag op de andere op droog zaad zetten. Door de herhaalde incidenten zagen de gemeenschappen zich genoodzaakt om te reageren, en zo worden veel sneeuwluipaarden het slachtoffer van vergiftiging.

EEN LOKALE EN DOELTREFFENDE OPLOSSING

Toen Tsewang Rigzin zich aansloot bij WWF, wou hij in de eerste plaats nieuwe soorten omheiningen bedenken die roofdierproof waren. Het concept dat zijn team heeft ontwikkeld, is een perfect hermetisch omheiningsmodel, met een soort dak van stevig staalgaas, gecombineerd met boomstammen (zie foto). ‘Toen we ons model uitwerkten, hebben we gebruikgemaakt van lokaal beschikbare materialen. We hebben er ook op toegezien dat de gezinnen betrokken werden bij de bouw van de omheiningen en eraan meewerkten.’ Het nieuwe model van WWF is dan ook duurzaam en rendabel. Eind 2017 waren er al meer dan 100 van deze omheiningen opgetrokken in Ladakh, en dat altijd na intensief overleg met de gemeenschap. En de resultaten zijn niet uitgebleven. ‘De sneeuwluipaarden hebben het vee al een paar keer proberen aan te vallen, maar dat is ze nooit gelukt. Een sneeuwluipaard is toen gewoon naast de omheining gaan zitten. Het gezin heeft hem niet gedood, maar heeft de dienst natuurbescherming en het team van WWF verwittigd, zonder de luipaard te verwonden’, vertelt Tsewang Rigzin. En dat is een teken van hoop voor het samenleven van mens en dier.

 Deze nieuwe omheiningen zijn een voorbeeld van een goedkope oplossing die goed is aangepast aan de plaatselijke omgeving, waardoor gemeenschappen net als hun voorouders kunnen samenleven met sneeuwluipaarden.

© 2022 WWF-ASIA PACIFIC

Op wetenschappelijke missie op het dak van de wereld

De sneeuwluipaard heeft nog lang niet al zijn geheimen prijsgegeven. Met behulp van gps-halsbanden proberen de wetenschappers van WWFNepal meer te weten te komen over zijn habitat, zijn gedrag en zijn grensoverschrijdende verplaatsingen.

Shey Phoksundo, het grootste nationaal park van Nepal, strekt zich uit in de uitlopers van de Himalaya en vormt een ideale habitat voor de sneeuwluipaard. In 2021 vond er een expeditie plaats, geleid door de Nepalese overheid en samengesteld uit leden van het nationaal park, van WWF-Nepal en van de lokale gemeenschap, om twee sneeuwluipaarden een halsketting met gps om te doen. Een van de onderzoekers was Samundra Subba van WWF-Nepal. ‘Voor een bioloog is dit soort expeditie een teken van hoop. Het betekent dat de mens de rol van dit roofdier erkent in het behoud van zijn ecosysteem, en dat er studies worden uitgevoerd om het dier te helpen overlevenen het zelfs te laten gedijen.’

GEDREVEN DOOR OPTIMISME

Na een slopende reis van zeven dagen over ruw terrein en in grillige weersomstandigheden, kwam het team eindelijk aan in het basiskamp en konden er verschillende vallen worden uitgezet. ‘We weten nooit met zekerheid of we tijdens onze missies een sneeuwluipaard zullen kunnen vangen. Maar we rekenen op de kennis van de lokale bevolking, en ons optimisme kent geen grenzen. Naar elke plek waar we een val uitzetten, is het telkens 1 à 2 uur wandelen in zware omstandigheden, en door de ijle lucht trappen we bovendien voortdurend op onze adem’, vertelt Samundra Subba. Na vier dagen wachten klapt een van de vallen eindelijk dicht. De experts zijn euforisch en verdoven het dier. Ze noteren zijn afmetingen, evalueren zijn algemene gezondheidstoestand en doen hem een halsband met gps om. ‘Je raakt die emblematische soort met je handschoenen aan, en dat blijft een onwerkelijk gevoel. Het is een haast magische ervaring.’

ESSENTIËLE DATA

Zes dagen later ondergaat een andere sneeuwluipaard dezelfde behandeling. De plaatselijke monniken geven de twee dieren een naam: Ghangri Ghapi Hyul (‘prachtig dorp omringd door bergen’) en Langyen (‘plaatselijke godheid die waakt over het ecosysteem en het welzijn van de gemeenschap’). De data die door de gpstoestelletjes worden doorgestuurd, zijn van essentieel belang voor de bestudering van het verspreidingsgebied van de dieren, en dan vooral in het kader van de klimaatverandering en de vele voorzieningen die hun leefgebied aantasten.

Bekijk hier de video van de expeditie:

Partners en meesters van de toppen

Na vier jaar van onderzoek is WWF er samen met zijn partners in geslaagd om het aantal sneeuwluipaarden in Mongolië te tellen. Dat zijn er 953, en daarmee is dit wellicht de op een na grootste populatie ter wereld. Deze studie is uitgevoerd in nauwe samenwerking met de lokale gemeenschappen.

Meer dan 500 mensen - wetenschappers, rangers en inwoners - zijn ingeschakeld om de sneeuwluipaarden van Mongolië te tellen. Samen hebben ze, verspreid over 29 bergen, 1475 wildcamera’s uitgezet. Namsraidorj en zijn vrouw Otgontsetseg behoren tot de plaatselijke bevolking en hebben een cruciale rol gespeeld in dit onderzoek. Namsraidorj is al sinds z’n tiende herder en kent de berg de Jargalant Khairkhan intussen als zijn broekzak. ‘Ik zie misschien wel tien keer per jaar een sneeuwluipaard’, vertelt hij. ‘Wij beschouwen de [berg] de Jargalant Khairkhan als een levend wezen en de sneeuwluipaarden zijn de meesters van de berg.’ Zijn kennis van de berg en van de sporen die de aanwezigheid van de sneeuwluipaarden verraden is van onschatbare waarde gebleken voor de wetenschappers. Daarnaast helpt hij de vorsers ook door hen te gidsen, logies te verschaffen, te helpen met hun transport en zelf wildcamera’s op cruciale plekken aan te brengen.

ÉÉN STUDIE, VERSCHILLENDE EFFECTEN

De gegevens die verzameld zijn in het kader van deze gigantische gezamenlijke inspanning zullen dienst doen als

referentiepunt voor de veranderingen die de toekomst van de sneeuwluipaarden mee zullen bepalen. De data zullen ons ook toelaten om onze beschermingsinspanningen zo doeltreffend mogelijk te maken. Maar het hele proces dat met deze studie gepaard ging, heeft ook een impact gehad op de manier waarop Namsraidorj tegen zijn wereld aan kijkt: ‘Sinds ik weet dat ik mijn steentje kan bijdragen aan de wetenschap om zo de natuur te beschermen, is er geen weg terug. Ik moet helpen.’ Hij heeft zich ook tot missie gesteld de andere veehouders van zijn gemeenschap bewust te maken van de milieuproblemen. Zo is er de overbegrazing die een invloed heeft op de natuurlijke prooien van de sneeuwluipaard, zoals de argali’s - een wilde schapensoort - en de wilde geiten. ‘Ik heb heel veel zin om hen warm te maken voor een manier van leven die in harmonie is met de fauna en om uit te leggen hoe de bescherming van de natuurlijke rijkdommen ons allen ten goede komt’, besluit Namsraidorj, die intussen ook aan de slag is als gids voor de toeristen.

Help ons de sneeuwluipaard te beschermen! Doe een gift via: wwf.be/nl/ik-doneer

 Zelfs in vijandige, dunbevolkte landschappen, zoals de Jargalantberg, vormen menselijke activiteiten een aanzienlijke bedreiging voor de sneeuwluipaard.

953

sneeuwluipaarden in Mongolië: waarschijnlijk de op één na grootste populatie ter wereld

© SIMON RAWLES / WWF

OP HET TERREIN De Apenplaneet bestaat, en we moeten ze beschermen

In het noorden van Congo-Brazzaville leeft een grote populatie westelijke laaglandgorilla's. Sinds 2018 is het Ntokou-Pikounda National Park, habitat van de ernstig bedreigde soort, erin geslaagd de stroperij geleidelijk aan terug te dringen en samen met de lokale gemeenschappen te evolueren in de richting van een inclusieve natuurbescherming. Helaas hangt er ook een donkere schaduw over het park: het bos in de omgeving dreigt er vernietigd te worden. Maar WWF laat de moed niet zakken.

Zover het oog reikt, strekt zich een dicht en donker bos uit langs de rustig kabbelende rivier “Bokiba” die verderop samenvloeit met de Likouala Mossaka op weg naar de Kongo. Maar amper een paar jaar geleden waande je je hier veeleer in een stropersnest dan in een ongerept paradijs. ‘Vijf jaar geleden was het hier als het ware ‘vrije toegang’ voor de stropers. Ze kwamen hier aan via de rivier en hadden geen angst om opgepakt te worden. Ze sloegen hun tenten op en sloten de stroomgeneratoren aan op hun elektrische diepvriezers waarin ze het bushmeat bewaarden dat ze uiteindelijk op de markt van, bijvoorbeeld, Brazzaville of Kinshasa verkochten’, vertelt Pauwel De Wachter, WWF-België program manager van het project voor medebeheer van Ntokou-Pikounda National Park. Vooral de bosolifanten, de buffels en de Afrikaanse dwergkrokodillen - die erg gegeerd zijn omwille van hun vlees - hadden het zwaar te verduren. ‘De Afrikaanse dwergkrokodillen werden niet gedood, maar levend meegenomen. Op de boten werden ze met vastgebonden poten op elkaar gestapeld, als bakstenen’, voegt Pauwel De Wachter er nog aan toe.

De dichte bossen huisvesten ook verre neven van de mens: de westelijke laaglandgorilla's (Gorilla gorilla gorilla), een ernstig bedreigde diersoort. De stropers hadden het dan wel niet rechtstreeks op ze gemunt, maar hun vlees diende geregeld als lokaas om de dwergkrokodillen te vangen… Een bijzonder somber tafereel, weet ook Roger, die vroeger stroper was en tegenwoordig als boswachter aan de slag is. Hij maakte destijds deel uit van een groep stropers die rond de Bokiba actief was.

EN DE FAUNA KEERDE TERUG NAAR NTOKOU-PIKOUNDA

Maar gelukkig lijkt die grootschalige exploitatie van de wilde dieren intussen al tot het verleden te behoren! ‘De wilde dieren komen terug naar het park en naar de Bokiba’, vertelt een tevreden Pauwel De Wachter. In 2018 hebben de lokale gemeenschappen, WWF en een aantal andere partners samen de teugels opnieuw in handen genomen. Geleidelijk aan zijn de patrouilles van de boswachters efficiënter geworden en intussen hebben ze de toegang tot de rivieren onder controle. Zo is er rond de Bokiba zo goed als geen sprake meer van stroperij. ‘De leden van de lokale gemeenschappen vormen geen bedreiging voor de fauna. De meesten van hen zijn visser en willen alleen maar voorzien in het levensonderhoud van hun gezin. Ze hebben het recht behouden om hier te vissen en dat heeft geen impact op de wilde dieren. En als ze al eens een klein beetje jagen, is dat voor eigen consumptie, en niet om het vlees te verkopen.’

De mensen en de wilde dieren lijken hier een evenwicht gevonden te hebben. Ntokou-Pikounda is uitgegroeid tot een van die heel zeldzame, maar ontzettend belangrijke plekken waar het redelijk goed gesteld is met de biodiversiteit. Een plek waar ook de westelijke laaglandgorilla's het goed doen. Ze lopen er rond in alle vrijheid en hoeven amper te vrezen dat ze in een dodelijke val zullen belanden of afgeslacht zullen worden door een stroper.

‘Deze regio is bedacht met de bijnaam de Apenplaneet: er leven meer gorilla’s dan er mensen wonen!’, glimlacht Pauwel De Wachter. En de cijfers zijn indrukwekkend: in Ntokou-Pikounda en het omliggende

gebied zouden meer dan 10 000 van deze gorilla’s leven, terwijl de districten Ntokou en Pikounda goed zijn voor amper 8000 mensen. En in bepaalde delen van het bos vind je zelfs vier tot vijf gorilla’s per vierkante kilometer!

PALMOLIE, HET ZWAARD VAN DAMOCLES VOOR DE WESTELIJKE LAAGLANDGORILLA'S

Helaas is de kous daarmee niet af en moeten de nationale parken van Ntokou-Pikounda en Odzala-Kokoua alweer een nieuwe ernstige bedreiging het hoofd bieden … ‘Er zijn plannen om er een industriële oliepalmplantage van 50 000 hectare te ontwikkelen, en dat zou een regelrechte ramp zijn voor de gorilla’s en de wilde dieren in het algemeen’, vertelt Pauwel. Als het project daadwerkelijk groen licht krijgt, zal de erg dunbevolkte regio er niet alleen 3000 nieuwe arbeiders en hun gezinnen bijkrijgen. Er zullen ook extra handelszaken, scholen en openbare diensten nodig zijn voor al die mensen. Op die manier zullen er 30 000 mensen neerstrijken in het gebied. ‘De habitat van zowat 1000 à 2000 gorilla’s zal vernietigd worden, en de jacht op bushmeat in de omliggende bossen zal enorm toenemen. En dat allemaal in een van de meest ongerepte gebieden van de regio’, benadrukt Pauwel De Wachter.

Die bevolkingstoename zou overigens ook gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. Denk maar aan virussen die kunnen overspringen op de gorilla’s. Dat risico

is bovendien erg groot voor een soort die genetisch erg dicht bij de mens staat, maar niet beschikt over antilichamen om menselijke ziekten te bestrijden … Een mogelijke ramp dus voor die grote populatie westelijke laaglandgorilla's, maar ook een ramp voor de rest van de fauna, zoals de bosolifanten, buffels, luipaarden, chimpansees, dwergkrokodillen, ’grijze roodstaartpapegaaien en Bouviers rode franjeapen, en de biodiversiteit in het algemeen.

INCLUSIEVE NATUURBESCHERMING: DE MENS IN HET CENTRUM VAN DE NATUUR

Om het worstcasescenario af te wenden, heeft WWF haalbaarheidsstudies opgestart in een poging om van het gebied waarop de palmolieproducent zijn oog heeft laten vallen een beschermd bos te maken. Met ons project willen we, tegen 2030, het NtokouPikounda National Park en de omliggende bossen laten uitgroeien tot een veilige habitat voor gezonde populaties gorilla’s, olifanten en andere cruciale soorten. Tegelijkertijd moet het park financieel duurzaam worden en de lokale gemeenschappen in staat stellen er zich te ontplooien. We zijn ervan overtuigd dat we er, dankzij jouw niet-aflatende steun, in zullen slagen om die unieke populatie westelijke laaglandgorilla’s te redden, en zo meteen ook een gebied met een uitzonderlijke diversiteit, waarvan er steeds minder zijn, zullen kunnen vrijwaren.

Dit zal een werk van lange adem worden. Als je ons daarbij wilt helpen, kun je hier symbolisch een gorilla adopteren:

Westelijke laaglandgorilla, wie ben je?

De westelijke laaglandgorilla is de kleinste van de vier ondersoorten van de gorilla. De soort is ernstig bedreigd, maar is tegelijkertijd ook het talrijkst.

De westelijke laaglandgorilla leeft niet alleen in de uitgestrekte gebieden van CongoBrazzaville, maar ook in de tropische bossen van Kameroen, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Equatoriaal-Guinea en Gabon. De soort leeft in dichte tropische bossen en laat zich dan ook maar moeilijk zien, laat staan tellen. In 2018 berekende een studie evenwel dat er naar schatting nog zo’n 316 000 laaglandgorilla’s in het wild zouden leven. Ongeveer 60 procent daarvan zou in CongoBrazzaville te vinden zijn.

LEVEN IN FAMILIEGROEPEN EN GEDRAG

Deze gorilla’s leven gewoonlijk in stabiele familiegroepen die, afhankelijk van de beschikbaarheid van voedsel en ruimte, vijf tot tien individuen tellen (tot 50 in sommige gevallen). Aan het hoofd van de ‘troep’ staat een mannetje dat grijze haren op zijn rug heeft. Vandaar zijn naam: de zilverrug. Hij leidt alle activiteiten in goede banen: maaltijden, nestbouw, verplaatsingen … Meestal maakt hij een bedaarde indruk. Hij maakt maar zelden gebruik van zijn indrukwekkende kracht, tenzij hij,

bijvoorbeeld, door een ander mannetje wordt uitgedaagd. De familiegroepen leven in territoria van 5 tot 25 vierkante kilometer, en zijn niet strikt van elkaar gescheiden. Ze kunnen wel rechtop lopen en ze zijn uitstekende klimmers, maar toch verplaatsen ze zich het liefst op handen en voeten. Om met elkaar te communiceren, gebruiken ze minstens 22 verschillende klanken, en elke klank heeft zijn eigen betekenis.

ONDERSCHEIDENDE KENMERKEN

De westelijke laaglandgorilla is iets kleiner en heeft langere armen dan de berggorilla, waarvoor WWF zich ook inzet. Hij leeft in laaggelegen gebieden, en zijn zwartbruine vacht is korter en minder dicht dan die van zijn neef die hogere oorden opzoekt. En ten slotte loopt er over zijn voorhoofd ook een botkam. Oudere dieren kunnen zilverkleurige blessen in hun vacht krijgen.

BEDREIGINGEN EN AFNAME VAN DE BESTANDEN

De voornaamste bedreigingen voor de westelijke laaglandgorilla zijn het ebolavirus, de stroperij en de vernietiging en versnippering van hun habitat. Ook de klimaatverandering, die de vorming van fruit in het bos beïnvloedt, hoort intussen in dat rijtje thuis. Tussen 2005 en 2013 zou het bestand met naar schatting 20% afgenomen zijn, en elk jaar krimpt de populatie met nog eens 2,7% in. Daarmee zou het bestand over drie generaties gorilla’s met meer dan 80% afnemen.

ENKELE BEWONERS VAN DE WESTELIJKE VLAKTES

Luipaard (Panthera pardus)

Nijlpaard (Hippopotamus amphibius)

Waterdwerghert (Hyemoschus aquaticus)

Afrikaanse bosolifant (Loxodonta cyclotis) © WWF

FOCUS

Living Planet Report: klimaat en biodiversiteit

EEN ALARMSIGNAAL

De Living Planet Index van WWF is een biodiversiteitsindicator die met behulp van een index de evoluties weergeeft van tienduizenden dierenpopulaties. Zo kan de gemiddelde verandering in de omvang van die populaties over ongeveer 50 jaar geëvalueerd worden. De index geeft ons een beter inzicht in de evolutie van de natuurlijke wereld in de loop der jaren en dient als vroegtijdig alarmsignaal voor de algemene gezondheidstoestand van de ecosystemen.

Sinds 1998 publiceert WWF elke twee jaar het Living Planet Report dat de toestand van de biodiversiteit op onze planeet opmeet. Ook dit jaar is de conclusie duidelijk. We moeten niet alleen (eindelijk) dringend gaan inzien dat de biodiversiteit en het klimaat nauw met elkaar verweven zijn, we moeten onze woorden ook in daden omzetten.

Dit nieuwe rapport van WWF is tot op heden de compleetste analyse van de wereldwijde toestand van de natuur. En de conclusies zijn bedroevend: ondanks 30 jaar van politieke interventies om het verlies aan biodiversiteit een halt toe te roepen, blijven

we hetzelfde soort achteruitgang zien die ook in onze vorige rapporten vermeld staat. De wereldwijde Living Planet Index gaat uit van gegevens die verzameld zijn bij ongeveer 32 000 populaties van 5230 soorten over de hele wereld. Voor 2022 laat de index een gemiddelde afname van 69% zien wat betreft de relatieve dichtheid van de populaties wilde dieren die tussen 1970 en 2018 gemonitord zijn. Latijns-Amerika laat de grootste regionale afname van de gemiddelde populatiedichtheid (94%) optekenen, en de populaties van zoetwatersoorten kennen de grootste terugval (83%).

De degradatie van die ecosystemen is voornamelijk toe te schrijven aan het nietduurzame gebruik van de hulpbronnen van onze planeet dat vooral de voorbije 50 jaar plaatsvond. Nochtans hangen het klimaat, het risico op extreme gebeurtenissen, de luchtkwaliteit, de beschikbaarheid van drinkbaar water, de bestuiving... samen met de toestand van de natuur. Kortom, alles wat ons toelaat te leven komt van de natuur.

de populaties wilde diersoorten zijn met 69% gedaald

SCHAFER

TWEE NAUW MET ELKAAR VERBONDEN CRISISSEN

Op dit moment worden we geconfronteerd met een dubbele noodtoestand waarbij de klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. De klimaatverandering wijzigt namelijk ook de natuurlijke wereld. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) heeft onlangs een overzicht gepubliceerd van de impact van de klimaatverandering op de wilde soorten en op de ecosystemen waarin ze leven. Daarin staat ook te lezen dat de toename van hittegolven en perioden van droogte tot massale sterfte van bomen, vogels, vleermuizen en vissen leidt. De gevolgen van de klimaatverandering zijn intussen al gelinkt aan het verlies van volledige populaties van meer dan 1000 soorten planten en dieren. Momenteel zijn een miljoen soorten met uitsterven bedreigd, en elke bijkomende graad zou het verlies enkel doen toenemen.

Andersom heeft de achteruitgang van de biodiversiteit ook een impact op de klimaatontregeling. Zowat een vijfde van de wereldwijde CO2-uitstoot is afkomstig van de ontbossing en de degradatie van de natuurlijke habitats die leiden tot de vrijgave van het opgeslagen CO2 in de atmosfeer. Hierbij denken we vooral aan de veengebieden, heuse koolstofopslagplaatsen die CO2-kanonnen kunnen worden als ze teloorgaan of verstoord worden, of wanneer de permafrost gaat smelten, de permanent bevroren ondergrond in het arctische en subarctische gebied.

ACTIELIJNEN IN DE NATUUR

We weten dat deze dubbele crisis vraagt om ingrijpende veranderingen in onze manier van produceren en consumeren. We moeten ook dringend meer maatregelen nemen als we de opwarming van de aarde tot maximaal anderhalve graad willen beperken, zoals

vastgelegd in het Klimaatakkoord. En we moeten dringend de natuur en de diensten die ze ons levert herstellen. De natuur is namelijk een fantastische bondgenoot in onze strijd om de klimaatverandering en de gevolgen ervan het hoofd te bieden. Dat is het hele concept van de zogenaamde ‘naturebased solutions’: als we de ecosystemen in kaart brengen die op een natuurlijke manier op die uitdagingen reageren, en als we ze beschermen en herstellen, dan komt dat zowel de mensen als de biodiversiteit ten goede. De aanplant van mangrovebossen langs een strand, bijvoorbeeld, zal de kusten vrijwaren van erosie en de aanpalende dorpen beschermen tegen de stijging van de zeespiegel. De mangroven vormen ook een uitgelezen habitat voor heel wat diersoorten en slaan bovendien veel koolstof op.

De Verenigde Naties zullen in december de wereldleid(st)ers samenbrengen in Montreal om een nieuw wereldwijd ‘raamwerk voor biodiversiteitsdoelen’ vast te leggen. Intussen beseffen de meesten van hen dat er dringend ingrijpende veranderingen moeten komen. Die erkenning moet nu nog in concrete actie worden vertaald.

Lees het volledige rapport en de oplossingen die erin naar voren worden geschoven in het licht van deze crisis

BIODIVERSITEIT, WAT IS DAT?

Biodiversiteit slaat op de buitengewone verscheidenheid aan levensvormen op aarde en op de interacties tussen de levende wezens op alle niveaus op het land, in het water, in de zee en in de lucht. We onderscheiden drie niveaus van biodiversiteit:

De genetische diversiteit of de diversiteit van de individuen binnen eenzelfde soort.

De diversiteit tussen de soorten of de diversiteit van alle soorten planten, dieren en micro organismen.

De diversiteit van de ecosystemen die de verschillende interacties van de populaties onderling en met hun leefomgeving weerspiegelt.

© EMMANUEL RONDEAU / WWF-US

KIDS

De voorbije maanden heeft het team van WWF in heel België actie gevoerd om de jongeren te sensibiliseren, voor te lichten en te engageren rond thema’s zoals klimaat, duurzame voeding, biodiversiteit, illegale handel in dieren … Surf gauw naar de website van de rangerclub of naar wwf.be/nl/scholen en wwf.be/nl/youth-jongeren voor meer info over onze projecten, workshops en educatieve tools! Ben je klaar om samen op te komen voor onze mooie natuur?

KLIMAATMARS

Op zondag 23 oktober jaar hebben WWF-België en de jongeren van de WWF Youth Awards en het WWF Youth Team deelgenomen aan de internationale klimaatmars in Brussel. We hebben toen onze stem kracht bijgezet met borden en slogans. Want zolang we van ons laten horen, is het nog niet te laat: elk tiende van een graad telt!

Wie meer wil weten over de beweging en de aankomende klimaatacties kan terecht op de website van de Klimaatcoalitie: klimaatcoalitie.be.

DE RANGERS ONTDEKKEN HET BURLEN VAN HET HERT!

In september zijn we, ter gelegenheid van het burlen van het hert, samen met de kinderen van de Rangerclub de Ardense bossen en de regio van de Hoge Venen gaan ontdekken. We hebben het bos verkend met al onze zintuigen en we hebben gekookt met wilde planten. Maar dan was er ook nog het hoogtepunt van het weekend: we hebben geluisterd naar het burlen van het hert! Een weekend vol ontdekkingen en natuur, kortom.

Hier kom je alles te weten over de activiteiten van de Rangerclub: rangerclub.be.

© OLLI IMMONEN / WWF

© FRANÇOIS DE RIBAUCOURT

EEN ‘CLIMATE CHALLENGE’ IN DE KLAS!

In de loop van het schooljaar 22 23 zullen de leerlingen van de derde graad van het middelbaar onderwijs de kans krijgen deel te nemen aan een zogenaamde ‘Climate Challenge Conference @ School’. In dit rollenspel, dat uniek is in zijn soort, kruipen de leerlingen in de huid van afgevaardigden van de meest spraakmakende landen op de grote klimaatconferenties (COP). Dankzij de dynamiek van het rollenspel begrijpen de jongeren vlug wat het probleem van de klimaatverandering inhoudt en gaan ze oplossingen bedenken om de uitdaging het hoofd te bieden op wereldschaal. Deze activiteit is tot stand gekomen in samenwerking met de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.

Meer info: wwf.be/nl/scholen

MAGAZINES VOOR DE HELE KLAS

Bij de start van het nieuwe schooljaar hebben de leraren en leraressen en hun leerlingen de kans gekregen om deel te nemen aan onze actie ‘magazines voor je hele klas’. Wie zich had ingeschreven, kreeg gratis Rangerclub-magazines die dan onder de leerlingen van de klas verdeeld konden worden. De coole magazines staan boordevol weetjes over de natuur en de dieren en leren je hoe je ze beter kunt beschermen!

‘EAT4CHANGE’WORKSHOPS

In het kader van het internationale Eat4change-project hebben we een nieuwe groep gemotiveerde jongeren geselecteerd die in de scholen workshops zullen geven aan leerlingen vanaf 15 jaar. De negen gerekruteerde animatoren hebben begin september een vormingsdag gevolgd. Ze zijn dan ook helemaal klaar om de klassen in te trekken en de jongeren te sensibiliseren rond duurzame voeding en hen tot actie aan te zetten!

Wil je hen graag ook in jouw klas ontvangen? Klik hier:

HET WWF YOUTH TEAM BREIDT UIT!

Met de start van het nieuwe schooljaar is het jongerenprogramma van WWF uitgebreid! Er zijn niet alleen de WWF Youth Awards, we hebben ook 14 jongeren gerekruteerd die voortaan deel uitmaken van het WWF Youth Team. In het kader van het project Eat4Change, dat wordt medegefinancierd door de Europese Unie, zal het team acties opzetten rond het belang van duurzame voeding voor onze planeet en zoveel mogelijk mensen tot een gedragsverandering proberen aan te zetten. In oktober hebben de jongeren van het Youth Team hun collega’s van de Youth Awards ontmoet tijdens een fijn vormings- en teambuildingsweekend.

BEDANKT

Dank je wel, iedereen: jullie steun schenkt ons de financiële stabiliteit die zo cruciaal is om onze langetermijnprojecten te kunnen plannen. We geven je graag wat voorbeelden van wat we de voorbije maanden dankzij jullie engagement hebben kunnen verwezenlijken …

NEPAL OP DE GOEDE WEG OM ZIJN TIJGERPOPULATIES TE VERDRIEVOUDIGEN!

De tijger is een emblematisch wezen dat een belangrijke plaats bezet in de cultuur van heel wat landen van Azië. Maar de grootste katachtige ter wereld is er daarom niet minder met uitsterven bedreigd. Twaalf jaar geleden waren de bestanden er extreem klein. Dat was vooral zo in Nepal, waar de populaties wilde tijgers in vrije val waren: de teller bleef er steken op amper 121 individuen. Maar het land was vastberaden om de tijger zijn adelbrieven terug te geven en heeft zich achter het wereldwijde engagement geschaard om de populatie wilde tijgers te verdubbelen tegen 2022, het jaar van de tijger volgens de Chinese kalender. Intussen is de balans opgemaakt en overtreffen de resultaten van Nepal alle verwachtingen: er lopen nu liefst 355 tijgers rond in de nationale parken. Dat succes is er gekomen dankzij de overheid die zich met haar beleid en acties achter de soort heeft geschaard, en dankzij een geëngageerde gemeenschap die wou dat de tijgers het goed deden. Deze grote stap voorwaarts toont alleen maar aan dat de inzet voor de natuurbescherming, die we mee kunnen leveren dankzij jullie steun, wel degelijk loont. Bedankt!

TURKIJE, EEN JAAR NA DE BRANDEN

In de zomer van 2021 werd Turkije getroffen door hevige bosbranden. Een gebied van 283 000 hectare is in de as gelegd, honderden huizen werden verwoest en 78 mensen zijn omgekomen. Ook de natuur kreeg het zwaar te verduren en heel wat wilde dieren hadden dringende medische verzorging nodig. Dankzij jullie steun hebben we toen met spoed 100 EHBO kits (handdoeken, verbandmiddelen, medicijnen, handschoenen, enz.) kunnen verdelen waarmee de gewonde dieren verzorgd konden worden. Later zijn er nog meer van deze kits geleverd aan de universiteiten die verbonden zijn met de hulpcentra. Daarnaast hebben we ook de lokale brandweer geholpen die de branden bestreed. Maar dat is nog niet alles! Toen het vuur gedoofd was, hebben we onze actie voortgezet. Nog altijd dankzij jullie steun hebben we een netwerk van dierenartsen mee uitgebouwd. Daarmee kan er vlugger worden gereageerd als er nog eens branden uitbreken. Meer dan 70 mensen kregen een opleiding in het redden van wilde dieren. Met ons werk hebben we ook gefocust op ingrepen die de impact van bosbranden in het algemeen beperken en mens en dier zo goed mogelijk beschermen.

DE 18e EDITIE

VAN

KWITA IZINA MOCHT DE GEBOORTE VAN 20 BABYGORILLA’S IN RWANDA VIEREN!

In Rwanda wordt de geboorte van gorilla’s elk jaar gevierd met een ceremonie waarbij elke jonge gorilla een naam krijgt. De doopceremonie is afgeleid van een oude Rwandese traditie, de zogenaamde ‘Kwita Izina’, en vond voor het eerst plaats in 2005 om het publiek te sensibiliseren over de toestand van de berggorilla’s - die bedreigd zijn - en om een lans te breken voor beschermingsmaatregelen. Samen met onze partner International Gorilla Conservation Program (IGPC) zetten we ons mee in voor de bescherming van de berggorilla’s in de drie landen waar ze voorkomen. Daartoe volgen we hun gezondheidstoestand op, ondersteunen we de gemeenschappen die rond het park leven in de ontwikkeling van het duurzame ecotoerisme, en verhinderen we de vernietiging van de habitat van de dieren. Een dankjewel aan iedereen die - symbolisch - een gorilla heeft geadopteerd en ons zo in staat heeft gesteld om projecten uit te bouwen waarmee we de soort op lange termijn kunnen beschermen en die het aantal berggorilla’s elk jaar laat toenemen!

DE ONTMANTELING VAN EEN OUDE DAM IN OEKRAÏNE LAAT DE KARPATEN HERLEVEN

Ondanks de tragische oorlog die in Oekraïne woedt, zetten onze collega’s hun werk op het terrein voort. Zo hebben ze onlangs nog meegewerkt aan de verwijdering van de nutteloze dam van Bayurivka die de doorstroom van de rivier de Perkalaba belemmerde. Dankzij de verwijdering van deze dam zullen de Donauzalm, de beekforel en de bedreigde Oekraïense beekprik eindelijk kunnen terugkeren naar hun oude paaigronden. Daarmee zullen hun populaties aangroeien, wat op zijn beurt goed nieuws is voor hun roofvijanden, zoals de bruine beer, de Europese nerts en de otter. ‘Het weghalen van die dam is maar een kleine stap in het licht van de enorme milieuschade die door de oorlog wordt veroorzaakt, maar we zijn toch trots dat we ons plan hebben kunnen uitvoeren en de rivier in ere hebben hersteld’, aldus dr. Bohdan Vykhor, directeur van WWF-Oekraïne. Ook nu weer hebben we deze acties voor de natuur in het groene hart van Europa tot een goed einde kunnen brengen dankzij de steun van al wie een gift heeft gedaan. Bedankt!