Zomer 2017
Ssst...
Wat ruist er door het struikgewas? Het is een...
Waar komen we elkaar tegen?
Waar gaat dat heen?
leukste tips voor lekker naar buiten
2
BEELD: BUITEN-BEELD - MICHEL GEVEN
duivelsnaaigaren “Als een plant de bijnaam duivels naaigaren heeft gekregen, belooft dat niet veel goeds. Klein w arkruid is de officiële naam en dat klinkt al een stuk vriendelijker. Het zeld zame plantje leeft op heidestruiken. Alfred Ngwan, Met roze en rode stengels zo dun boswachter Rijk als haren hecht hij zich vast met van Nijmegen minuscule wortels. Daarmee haalt hij voedsel uit de heidestruik. Klein warkruid kan zich snel vertakken, waardoor het net een kluwen garen is. De kleine roze bloemetjes bloeien de hele zomer. Heumensoord bij Nijmegen is één van de weinige plekken in Nederland waar klein warkruid nog voorkomt. Als ik het tijdens m’n hardlooprondjes zie, móet ik even op m’n knieën om het van dichtbij te bekijken. Zo mooi. En ja, ik loop graag in de zomerse warmte. Heerlijk. Ik kom uit Kameroen – de liefde bracht mij in 1997 naar Neder land – dus het is mij niet snel te warm.”
COLOFON
Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van 719.000 leden van Natuur monumenten. Vragen over uw lidmaatschap? Stel ze aan onze Ledenservice via: (035)655 99 11 of nm.nl/vragen Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (035) 655 99 11 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, S tefan Claessens, Wilco Meijers, M ariëtta N ollen, Codyn W oerde en de boswachters Marcel Dellink, André ten Hoedt, Alfred Ngwan, Jowien van der Vegte Art direction & vormgeving Maters & Hermsen Vormgeving Foto adder op cover iStockphoto Prepress Mark Boon Productiebegeleiding Graphic Reclame Druk, papier, biofolie RotoSmeets drukt Puur Natuur op FSC Recycled Credit en volgens EU-Ecolabel geproduceerd papier. Indien nodig wordt Puur Natuur v erpakt in biofolie. Werp deze w ikkel in de gft-container, voor minimale milieubelasting. Verzending PostNL vervoert Puur Natuur en c ompenseert de volledige CO2 -uitstoot hiervan.
3
leden Waarom sport je? En waar doe je dat het liefst? We vroegen dat aan een aantal deelnemers en toeschouwers tijdens de Halve van de Haar, een loopevent op landgoed Haarzuilens bij Utrecht. Bewegen, door mens en dier. Naast elkaar en door elkaar. Daarover gaat het deze keer in Puur Natuur.
WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid LID VOOR HET LEVEN Zet uw lidmaatschap nu om voor het leven. Makkelijk en fiscaal aftrekbaar! U regelt het op nm.nl/lidvoorhetleven WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekerscentra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekeningnummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee
“We fietsen veel op de elektrofiets. Het zorgt voor een leeg hoofd. De natuur, de dieren, de bloemen en bomen. Ik geniet daar zeer van.”
“Van hardlopen buiten word je lichamelijk moe, maar mentaal levert het energie op.”
“Buiten zijn geeft me rust. Het is een mooie manier om sportiviteit en recreatie te combineren. Dat lukt niet in een sportschool.”
“Op zondag gaan we vaak wandelen. En als de kinderen er dan ook nog een beetje plezier in hebben, zorgt dat voor rust.”
“Ik wandel elke dag met de hond en in het weekend loop ik hard. Buiten zijn brengt me alleen maar positieve dingen.”
“Buiten hardlopen geeft me een gelukzalig gevoel.”
NALATEN AAN DE NATUUR Geef de natuur door aan nieuwe generaties door Natuurmonumenten op te nemen in uw testament. nm.nl/nalaten
Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving.
Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.
BEELD: ARNAUD MOOIJ
facebook.com/ natuurmonumenten 275.000 fans twitter.com/ natuurmonument 33.500 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 22.000 volgers
4
Zomerzotheid Ik heb de zomer in mijn bol/Alle terrassen zijn weer vol/Het strand bezaait met mensen/Wat valt er nog te wensen/Voor mij begint nu echt de lol (André Hazes, zanger)
/ Toen, op de fiets van mijn naar jouw dorp, aangewakkerd
door de oplopende temperaturen, de naaldbomen nog zoeter en heerlijker van geur. Droog, geel zand bracht me soms licht van mijn spoor. Jammer dat ik die weg door het bos nu niet meer ga. (Roel Verdonschot, Helmond)
/ Als je
grenzen aangeeft, kunnen mensen zich daarbinnen vrij bewegen (Louis van
/ Nooit heeft een winter, hoe streng hij ook mag geweest zijn, belet dat de rozen in de zomer bloeien. (René de Masny, Italiaanse schrijver) / Fietsen
Gaal, voetbaltrainer)
door Brabantse bossen. Rusten op een bankje in de schaduw, weg van het pad. Windstil en heet, zelfs de vogels roeren zich niet. Een oorverdovende
/ Leven is als fietsen. Om je evenwicht te ewaren, moet je in beweging blijven (Albert Einstein, natuurkundige) / Moeten b stilte. (Adrie Holtkamp-van Beurden)
die bedreigde soorten maar aan de kant omdat wij willen mountainbiken, wandelen, crossen, hardlopen? (Patrick Jansen 1, ecoloog en hoofddocent)
/ En toen ik
dezen zomer te Asnières landschap schilderde, zag ik er meer kleur in dan vroeger (Vincent van Gogh in een brief aan zijn zus Willemien)
/ Sommigen vinden dat je
alleen maar van de natuur geniet, als je salomonszegel kunt herkennen. Kom nou! (Patrick Jansen 2, ecoloog en mtb’er)
/ Summertime/And the livin’ is easy/
Fish are jumpin’ /And the cotton is high/(…)One of these mornings/ You’re going to rise up singing/Then you’ll spread your wings/And you’ll take to the sky (uit Porgy and Bess, George Gershwin en DuBose Heywad)
28
nummer ZOMER 2017
18 Hardlopers en verspringers
48
ZOMERSE UITSTAPJES MET NAAR BUITEN XXL
6 Mens en dier
30
54 Ledenaanbiedingen
vaarwater
55 Het zomergeluid
14 Fladdervlinder
Fietsen door ZuidKennemerland
47 Groeten uit Schier
in elkaars
van de boskrekel
12 Vraag het Frans
56 We gaan weer
25 De tuin van Jan
collecteren
(en alleman) 16 Korte berichten 27 Column van Erica Terpstra 36 Het dronkdiepe water van Herman Gorter 40 Natuursport
17
Land van de koning
43 Geef om/aan de Marker Wadden 44 Interview Bram Bakker 46 Korte berichten
38
6
Samen op dat kleine stukje aarde
7
Wat is mooier dan dieren zien tijdens je wandeling door de natuur. Maar hoe vaak gebeurt dat nou? Dat valt best tegen. Zeker als je de hond bij je hebt. Andersom hebben de dieren jou wel in de gaten. Hoe goed je bedoelingen ook zijn, ze beschouwen je als een mogelijke bedreiging. En dus houden ze zich schuil. Vreedzaam samenleven in of met de natuur, het valt nog niet mee. TEKST:
Frans Bosscher
LUCHTFOTO: Skysnap BEWERKING: Maters en Hermsen
8
Een impressie van de drukte op de Veluwezoom, één van de drukst bezochte natuurgebieden van ons land. Wandel-, fiets- en ruiterroutes lopen dwars door en vlak langs de leefgebieden van de dieren.
H
et is een enorm gekrioel op ons kleine stukje aarde, genaamd Nederland. Eén mensensoort en, voor zover bekend, 27.000 diersoorten. Van die mensen zijn er zeventien m iljoen, de aantallen dieren lopen in de miljarden. Het kan niet anders dan dat we elkaar met grote regelmaat tegenkomen en elkaar dus ook wel eens in de weg zitten. Zeker omdat wij mensen steeds beweeglijker worden. Het netwerk van wegen, spoorlijnen en paden dat we daarvoor hebben aangelegd – en nog steeds aanleggen – is ongekend dicht. Overal doorsnijden onze routes de routes die dieren gebruiken om voedsel en partners te vinden. Het is niet moeilijk te raden wie daar het slachtoffer van is. Behalve dat we dieren in de weg zitten, zitten we elkaar ook nogal eens in de weg. Niet alleen in de bijna negentig procent van het land waar wij domineren, ook in de twaalf procent van het land waar dieren en planten de boventoon behoren te voeren. Want ook daar zijn we steeds vaker te vinden. Om te ontsnappen aan de heksenketel van alledag trekken we de natuur in. We wandelen, laten de hond uit, fietsen, picknicken, l open hard, mountainbiken, maken tochtjes op een paard en... kijken graag naar dieren in het wild. Maar op een zonovergoten zondagmiddag waan je je eerder in een stadspark dan in een natuurgebied.
Natuurbrug over de A50
Wat doen we de dieren aan?
*
herten, zwijnen, otters, dassen, slangen, egels en tal van andere dieren komen om in het verkeer
*
miljoen mensen bezoeken jaarlijks de Veluwezoom
dieren vinden geen partners en kunnen zich dus niet voortplanten
*
dieren houden zich overdag noodgedwongen schuil en zijn ’s nachts actief
*
vogels vinden geen broedplek met voldoende rust
*
loslopende honden jagen wilde dieren op en bijten ze soms zelfs dood
*
natuurliefhebbers zien vooral andere natuurliefhebbers, maar geen wild
*
erosie, uitgesleten paden
*
zwerfvuil
Maar ook...
*
reptielen, graafwespen en andere insecten zijn juist dol op onze zandpaden
*
juist langs oude routes kunnen bijzondere planten groeien, soorten die daar bijvoorbeeld via paard en wagen vroeger zijn beland
10
Zo op het oog verloopt al die drukte best harmonieus. Maar toch... Een deel van de dieren vinden die drukte stressvol en houden zich overdag schuil. Ze komen pas tevoorschijn als de mensen zijn vertrokken. Wegen oversteken is voor dieren een hachelijke onderneming. Rijkswaterstaat heeft ooit uitgerekend dat er jaarlijks tussen de vijf en tien miljoen dieren omkomen door het verkeer; en dat zijn de dieren die zo groot zijn dat ze te vinden zijn. Een aanrijding is bijna altijd een ongelukje op een moment dat we niet stilstaan bij de aanwezigheid van dieren. Anders wordt het als loslopende honden reeën en reekalfjes opjagen en doodbijten. Ook zijn mensen verantwoordelijk voor het vernielen van dassenburchten of vergiftigen van roofvogels.
Bij mensen onderling is het ook niet altijd pais en vree. Er is ergernis, soms zijn er fikse c onflicten. Bij Vlissingen kwam het dit voorjaar zelfs zover dat een bruggetje in een mtb-route half doorgezaagd werd; een hardloper zakte erdoor. Al die bewegende mensen en dieren bezorgen onze boswachters nogal eens hoofdbrekens. Hoe kun je én de natuur beschermen én de mensen laten genieten. Mensen uit de natuur houden, kan niet. Dat willen ze ook niet. Iedereen moet op zijn eigen manier van de natuur kunnen genieten. Wat kan helpen is als je de stromen natuurliefhebbers uit elkaar haalt met aparte paden voor wandelaars, mtb’ers en ruiters. Nog beter zou het zijn als natuur veel meer ruimte krijgt. Sowieso goed voor de natuur, want hoe groter een gebied hoe veiliger het voor de dieren is. En goed voor de natuurliefhebbers, want meer ruimte om te bewegen betekent minder drukte en een grotere kans om dieren te zien.
Hoe maken we meer ruimte voor dieren? dit doet de overheid...
dit doet Natuur monumenten...
atuurbruggen, padden n tunnels, otterrichels en andere passages aanleggen verkeersremmende maatregelen nemen om aanrijdingen te voorkomen meer ruimte voor natuur creëren, zodat de drukte in natuurgebieden afneemt
aar mogelijk aparte routes voor w verschillende gebruikers maken wandel- en fietspaden zo aanleggen dat er rustige gebieden voor dieren zijn grond aankopen om natuurgebieden te verbinden en te vergroten met natuursportorganisaties overheid aansporen om veel meer ruimte voor natuur te creëren met buren en boeren het b oerenland groener en toegankelijker maken met andere beheerders hekken tussen natuurgebieden afbreken
en dit kun jij doen... honden alleen loslaten in aangewezen losloopgebieden je houden aan de regels van de buitencode: Wees vriendelijk, geef elkaar de ruimte, en minder je vaart Voel je verantwoordelijk voor je eigen gedrag richting natuur en haar gebruikers Durf een ander aan te spreken op zijn gedrag Sportief bewegen in de natuur doe je veilig, draag bescherming Blijf op de paden en geef natuur de ruimte
Iedereen welkom!
BEELD: NATUURMONUMENTEN - RENE KOSTER
Heerlijk buiten spelen, het liefst in de natuur. Dat gunnen we alle kinderen. Vandaar dat Natuurmonumenten op steeds meer plaatsen Speelnatuur van OERRR aanlegt, die helemaal opgaan in het natuurgebied waar ze onderdeel van zijn. En met alle kinderen, bedoelen we ook echt allemaal. Dus ook de kinderen met een beperking, voor wie buiten spelen vaak minder gemakkelijk is. Sinds we in 2016 een extra bijdrage van € 1,9 miljoen van de Nationale Postcode Loterij ontvingen, bouwen we aan Speelnatuur voor echt alle kinderen. Een voor beeld is het nieuwe buitenspeelparadijs naast het bezoekers centrum in Oisterwijk (NB), dat sinds april open is. Deze plek is goedgekeurd door de Speeltuinbende, een testteam van kinderen met en zonder beperking. Met de extra bijdrage maken we ook nog zo’n 40 natuurgebieden beter toegankelijk voor mensen met een beperking. De natuur is van de natuur, maar het genieten daarvan van ons allemaal. En dat kan allemaal dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij.
11
Over leven
Reigers, kreeften, mieren. De planten en dieren om ons heen roepen regel matig vragen op. En elke keer gaat er een wereld open als je ziet welke vernuftige manieren ze hebben gevonden om te overleven.
1
Verdrinken mieren niet als het regent?
BEELD: BUITEN-BEELD - ERNST DIRKSEN, JELGER HERDER, ISTOCKPHOTO
Toen het weer eens flink regende keek de veertienjarige Veerle Bijker naar buiten en moest ineens aan al die mieren denken. Lopen hun holletjes niet vol water? En verdrinken ze dan niet allemaal? Dat valt mee. Mieren maken hun hollen meestal hoog en droog. En heel erg is het niet als er wat water in stroomt. Daarbij is het wel belangrijk dat de kamers waar de jonge mieren zitten droog blijven. Lopen die toch onder, dan doen de mieren hun best om de jonge mieren zo snel mogelijk naar een droger gedeelte te brengen.
3
2
Wat is de rol van de wilde eend?
Sinds 1990 is het aantal wilde eenden in ons land met zo’n dertig procent afgenomen. Hoe dat komt is onduidelijk. Wij mensen raken een vertrouwde vogel kwijt, de natuur verliest een belangrijke verspreider van zaden. Wilde eenden eten in de herfst en de winter zaden van meer dan tachtig plantensoorten, ontdekten Utrechtse onderzoekers. Een groot deel daarvan poepen ze onverteerd weer uit. Doordat ze dagelijks pendelen tussen hun slaapplaatsen en hun voedselgebieden zijn wilde eenden verbindende schakels tussen plantenpopulaties. Zo leveren ze een belangrijke bijdrage aan het overleven van deze plantensoorten.
Waarom zien we nooit jonge reigers?
Blauwe reigers kom je bijna overal tegen. Zelfs in de stad paraderen ze rond als er eten te halen is. En dan te bedenken dat reigers nog niet zo lang geleden heel schuwe vogels waren. Maar waarom zijn ze altijd alleen?, vroeg de familie Hortensius zich af. Waarom zien we nooit jonge reigers? Ze slepen hun kroost inderdaad niet achter zich aan, zoals eenden en ganzen doen. Blauwe reigers broeden meestal in kolonies. Ze bouwen op een afgelegen plek hoog in de bomen een nest. Jonge reigers worden daar net zo lang gevoerd totdat ze uitvliegen en hun eigen voedsel kunnen vinden. Ze zijn dan bovendien nauwelijks meer van volwassen reigers te onderscheiden. Alleen is de kop van de jonge reiger wat grijzer.
Rense Haveman, plantenecoloog
Even bellen met...
4
Zit er een zeldzame rivierkreeft in mijn sloot? In de sloot naast zijn tuin zag Nico Rijper uit Weesp een stuk of acht rivierkreeften zitten. Hij hoopte dat het Europese zouden zijn, maar helaas, die komen in ons land alleen nog maar voor op landgoed Warnsborn, niet ver van Arnhem. Dat ze in de rest van het land niet meer voorkomen, is te wijten aan de komst van verschillende soorten rivierkreeften uit Noord-Amerika. Die zijn ingevoerd om op te eten en sommige zijn uitgezet of ontsnapt. Deze Amerikaanse rivierkreeften hebben een p arasiet meegebracht die dodelijk is voor de Europese rivierkreeft; zelf zijn de exotische kreeften er immuun voor. Dit wordt dan ook kreeftenpest genoemd. Amerikaanse rivierkreeften zijn nu bijna overal in het land te vinden. Ze vreten waterplanten en eitjes van vissen en amfibieën. Ze houden dus nogal huis in het onderwaterleven.
Ook een vraag?
Stuur die dan naar natuurvraag@ natuurmonumenten.nl. Dit was voorlopig de laatste keer dat Frans de vragenrubriek doet. Hij gaat tijdelijk een collega vervangen. Boswachter André neemt het stokje van hem over.
Er blijken 190 verschillende bramensoorten te zijn in ons land. Waarom zoveel? “Het heeft niet te maken met een grote variatie aan landschappen. Bramen groeien toch alleen maar in bosranden, struiken en langs perceelscheidingen. Er zijn er zoveel doordat bramen een heel bijzondere manier van voortplanten hebben. Daardoor ontstaan relatief snel nieuwe soorten. Ze staan nog maar aan het begin van hun evolutionaire ontwikkeling.” En alle soorten zijn een voedselbron? “Vogels, muizen en vossen eten de vruchten, vlinders en zweefvliegen van de bloemen. Vaak groeien verschillende bramensoorten door elkaar heen. Die hebben verschillende bloeiperiodes. De eerste al in mei, de laatste nog een keer half juli. Daardoor hebben insecten dus over een
Bijna dagelijks sturen jullie ons foto’s van opmerkelijke dingen die je tijdens een wandeling of fietstocht tegenkomt. En dan rijst al snel de vraag: wat is dat toch? Tijdens een wandeling in de Gasterse Duinen (Dr.) keek Ko Doodeman uit Koedijk raar op toen een merkwaardig beest voor hem over het pad kroop. Het is de rups van een groot avondrood, ook wel olifantsvlinder genoemd. Dat is een mooie, grote nachtvlinder, die je niet vaak ziet. De kans dat je zijn rups, de olifantsrups, tegenkomt is een stuk groter. Het is een grote rups: acht centimeter en zo dik als een pink. Verder heeft hij opvallende vlekken bij z’n kop, die lijken op ogen. Als hij wordt verstoord, zet het lichaamsdeel met die vlekken op, zodat je gaat denken dat je met een slang te maken hebt. De rups voedt zich met de
13
lange periode voedsel. Ook de holle stengels zijn belangrijk. Daarin maken veel bijensoorten een nest. Het zijn natuurlijke bijenhotels. Die stengels zijn niet even dik. Bijensoorten ook niet. Veel soorten vinden wel een stengel van geschikte dikte in een bosrand met veel bramensoorten.” Veel mensen gaan straks weer bramen plukken. Is dat een probleem? “Nee, hoor. Bramen zitten overal. Ze zijn niet bedreigd. Het zijn bovendien soorten die je niet zomaar weg krijgt. En ondanks het plukken blijft er nog heel veel hangen. Genoeg voor de trekvogels die zich er in het najaar mee voeden.” Zijn alle bramensoorten lekker? “Ze smaken niet hetzelfde. Je hebt heel laffe en heel zoete. Maar ik vraag me af of onze zintuigen al die smaaknuanceringen kunnen ontdekken. Ik vind elke bramenjam lekker. En die maak ik volgens een eenvoudig recept: alleen suiker erbij. Dan houd je de pure smaak.”
bladeren van wilgenroosje of waterdrieblad. De laatste is een waterplant. Als het niet anders kan, zwemt de olifantsrups daar naartoe. Tot oktober kun je deze bijzondere rups tegen het lijf lopen.
Wat is dit?
BEELD: NATURE IN STOCK - STEPHEN DALTON
14
Meewaaier
15
Z
e lijken kwetsbaar en broos, alsof een regenbuitje ze zo weg kan spoelen. Maar als deze distelvlinder in het voorjaar ons land binnenvliegt, heeft hij er soms al vijfduizend kilometer opzitten. Ze vliegen mee op de wind vanuit de Sahara. In sommige jaren komen ze met velen – zo’n honderd duizend – andere jaren tellen we er in ons land maar enkele tientallen. Dit hangt af van waar de wind hen brengt. In de zomer kun je de distelvlinder overal tegenkomen, want de planten waar het vrouwtje haar eitjes op afzet (waardplanten genoemd) zijn – niet verrassend – distels (akkerdistel, kale
jonker, speerdistel), maar ook brand netel, klit en knoopkruid. Als rups maakt hij een spinsel en eet van daar uit het blad op. Zijn poppen komen nagenoeg gelijktijdig uit. Daarna vliegen ze als jonge vlinders in een week of twee naar het verre zuiden om te overwinteren. Het lijkt goed te gaan met deze vlinder, vroeger was hij schaarser dan nu. Mis schien wel omdat hij met alle winden mee kan waaien. Het is een van de meest algemene vlinders ter aarde; alleen in Zuid-Amerika en Antarctica komt hij niet voor.
N CLAESSENS
ij delen ons kleine land met tienduizenden planten diersoorten. Met heel veel van die soorten gaat het goed (gelukkig!). Dan heb ik het wel over de soorten binnen de échte natuurgebieden. Daarbuiten is die diversiteit een stuk beperkter, zowel in kwaliteit als kwantiteit. De oplossing is eigenlijk simpel. Zo’n 25 jaar geleden zijn we in Nederland begonnen met het verbinden van natuurgebieden – het zogeheten Nationaal Natuur Netwerk. Omdat planten en dieren niet langer worden opgesloten in kleine gebieden, creëren we zo robuustere ecosystemen. En daardoor neemt de kwetsbaarheid van onze natuur af. Er is echter wel een maar: de totstandkoming van het Nationaal Natuur Netwerk stagneert, zeker de laatste jaren. Daarom vraagt Natuur monumenten de nieuwe regering met nadruk om de komende vier jaar een tandje bij te zetten. Natuurmonumenten zal zelf ook een tandje bijzetten. Bijvoorbeeld door beter met boeren samen te werken, door de kwaliteit van natuur op het boerenland te verbeteren, en door de komende jaren gericht te investeren in ‘ontbrekende schakels’, essentiële plekken in Nederland waar we de natuur meer ruimte kunnen geven. Wat kunt u doen? Allereerst ons werk blijven steunen als lid. Daarnaast kunt u misschien ook zelf aan de slag door in uw eigen omgeving de natuur meer ruimte en robuustheid te geven. In uw tuin of op uw dak, bijvoorbeeld. Daar hebben de bijen, bloemen, vlinders en/of vogels soms een duwtje in de rug nodig. Ruimte geven aan natuur zorgt voor een betere en minder kwetsbare natuur – maar ook voor een gezond en groen Nederland voor ons allemaal!
BEELD: ERIK BUIS
Marc van den Tweel, directeur Natuurmonumenten
215 treden naar beneden
J
e kunt sinds dit voorjaar wandelen in de kalksteengroeve van de Sint-Pietersberg bij Maastricht.. De aanleg van het wandelpad door de groeve is een belangrijke stap in de beëindiging van de winning van kalksteen – mergel in het Limburgs. Volgend jaar komt er een definitief einde aan de mergel winning, die bijna honderd jaar geleden begon. De groeve
BEELD: NATUURMONUMENTE N - STEFA
Tandje erbij
wordt omgevormd tot een natuur- en recreatiegebied van ruim 100 hectare, beheerd door Natuurmonumenten. Je kunt nu al afdalen in de groeve via een trap van 215 treden. Bovenaan de trap, hoog boven de groeve, is een uitzichtplatform gemaakt. Het platform is sinds kort het nieuwe eindpunt van het Pieter pad, Nederlands bekendste langeafstandswandelroute. nm.nl/sint-pietersberg
Nieuw boek over het Waterloopbos
I
n het Waterloopbos (Fl.) kom je merkwaardige bouwwerken tegen, sommige vind je nauwelijks meer terug tussen de bomen. Het zijn restanten van het Waterloopkundig Laboratorium. Na 1952 bouwden ingenieurs hier havens, rivieren en delta’s uit de hele wereld minutieus na. Ze deden baanbrekend onderzoek en zetten Nederland internationaal op de kaart als hét kenniscentrum voor waterbeheersing. In een nieuw, prachtig geïllustreerd boek brengen oud-medewerkers de geschie-
denis van het lab – nu een rijksmonument – tot leven. Tot 1 juli kost het boek 25 euro in plaats van 29,95. Als je het bestelt op blauwdruk.nl betaal je bovendien geen verzend kosten; gebruik daarvoor de code: nmwlb17
17
SPECIAAL BEZOEK VOOR DE
Het nieuwe land van de koning 23 mei 2017. Het was een bijzonder moment. Voor iedereen die er bij was, maar vooral voor de koning zelf. Zodra hij de boot afstapte, stond hij op een gloednieuw stukje Nederland: Marker Wadden – het vogelparadijs in wording, waarmee we als Natuurmonumenten de natuur van het Markermeer gaan herstellen. Koning Willem-Alexander was jarenlang voorzitter van het Wereld Water Forum. Dat maakte dit werkbezoek extra interessant voor hem. Marker Wadden is een serie nieuwe eilanden, maar ook een toonbeeld van innovatief watermanagement. Een nieuw stukje Nederland om trots op te zijn.
En dit is de koning Dit is Jeroen Eikholt van RWS
BEELD: JIRI BĂœLLER
Dit is Bart van Asperen van Boskalis
Planten en dieren hebben allemaal ruimte nodig om te leven. Hoeveel verschilt enorm per soort. In grote lijnen hebben kleine, kort levende dieren weinig ruimte nodig en grotere, langer levende dieren veel. Een paar voorbeelden. TEKST: Frans Bosscher en Mariëtta Nollen
Geef ons de
BEELD: KINA - JAMES VAN LEUVEN
Zandloopkever Met zijn stevige kaken ook wel zandroofkever genoemd. Wereldwijd zijn er 2.300 soorten, in ons land komen er vijf voor. Ze leven in zandverstuivingen, open plekken in bossen, bospaden, heidevelden, duinen en op het strand.
Leefgebied: enkele honderden meters Voedsel: mieren, kevers, kleine spinnen Beweging: met 2,5 meter per seconde het snelst lopende insect. Zo snel dat hij regelmatig moet stoppen om te kijken waar z’n prooi is (vliegt ook)
19
Wilde kat Deze kat lijkt op onze grijze cyperse Âhuiskat, heeft een zwarte staartpunt en een vleeskleurige neus. Komt weer voor in Limburg, waar hij vanuit het Duitse natuurgebied Eifel ons land binnenkomt.
Otter
leefgebied: enkele tot tientallen km2, legt 3-10 km/dag af om voedsel te zoeken
BEELD: BUITEN-BEELD - JELGER HERDER
Leefgebied: 50 tot 350 ha (meestal in een territorium, maar mannetjes zwerven vaak) Voedsel: muizen, ratten, konijnen, hazen en vogels Beweging: sluipt, sprint, klimt en zwemt als het echt moet
20
Stuifzwam
BEELD: NATURE IN STOCK - MICHEL POINSIGNON
Deze zwam is net als andere paddenstoelen de vrucht van een schimmel. In die vrucht zitten de voortplantingsorganen. Ze vormen sporen, die ervoor zor gen dat elders nieuwe schimmels gaan groeien. Veel sporen vallen op de grond dichtbij de padden stoel. Maar omdat ze heel fijn en licht zijn, kan de wind ze ook hon derden kilometers verplaatsen. De sporen komen vrij als de hoed van de paddenstoel zo rijp is dat hij scheurt.
Koekoek
leefgebied: 50 ha, legt tijdens trek ruim 6.000 km af
21
Adder In ons land komen ze voor in twee kernen: Drenthe en de Veluwe. En sporadisch in Friesland, Overijssel en Limburg. Hij vangt een prooi het liefst vanuit een hinderlaag; die vlucht na een giftige beet en gaat even later dood. De adder volgt op z’n gemak het geurspoor en vreet de prooi op. Een adderbeet is giftig voor de mens, maar zelden fataal.
Autorijder
13.000 km/jaar, in 8,1 miljoen personenauto’s, over 139.000 km wegen
BEELD: BUITEN-BEELD - KLAAS VAN HAERINGEN
Leefgebied: 1 tot 20 hectare Voedsel: muizen, hagedissen, kikkers, vogels (6 tot 10 prooien per jaar) Beweging: duwt zich vooruit, tot enkele honderden meters per uur, zwemt ook; legt 1 tot 3 kilometer af naar nieuw territorium
22
Bijenwolf
BEELD: BUITEN-BEELD - RUURD JELLE VAN DER LEIJ
Alleen het vrouwtje jaagt. Ze kan (honing)bijen dankzij gevoelige reukzintuigen van andere insecten onderscheiden. Ze verlamt haar prooi door hem enkele keren te steken. Vervolgens brengt ze de prooi naar het nest, waar hij wordt opgegeten door haar larven.
Vos
Leefgebied: maximaal 500 meter vanaf het nest in zuidelijke richting Voedsel: (honing)bijen Beweging: vliegt laag over planten, kan nest terug vinden doordat ze de omgeving in haar geheugen prent
leefgebied 30-500 ha, sprint 50 km/uur, springt 5 meter ver en 2 meter hoog
23
Wandelaar
Huismus
centra ligt meestal een fijnmazig netwerk aan wandelpaden. Leefgebied: stedelijk, tussen daken, beton en stenen. Niet altijd in de nabijheid van tuin en park Goed voor: botten, longen, Âstofwisseling, vetverbranding, hart en bloedvaten, humeur Actieradius: 8,7 kilometer (gemiddeld)
territorium enkele m2, vliegt zelden verder van 600 m van geboorteplek
BEELD: HOLLANDSE HOOGTE - FRANS LEMMENS
Een hobby in opkomst, ook voor mensen met drukke banen. Ze maken al wandelend ruimte in hun hoofd voor nieuwe ideeĂŤn. We maken in Nederland in totaal 481 miljoen langere wandelingen per jaar. 62 procent wandelt graag en 35 procent doet dit wekelijks. Vaak in de natuur via paden, bruggetjes en weggetjes. Vrijwel alle natuurgebieden zijn toegankelijk. Dicht bij bezoekers-
24
Patrijs Als gevolg van de 足intensivering van de landbouw is het 足aantal 足patrijzen met 95 procent 足afgenomen. Ze leven in open en halfopen landbouwgebieden, op en bij akkers, in het zuiden en oosten van het land. Ze maken een nest op de grond en leven het grootste deel van het jaar in groepen van 5 tot 15 patrijzen.
BEELD: BUITEN-BEELD - ARNO TEN HOEVE
Leefgebied: 3 tot 10 hectare; hoe opener het landschap hoe groter de territoria Voedsel: volwassen vogel eet zaden, bladeren, insecten en vruchten; jonge vogel eet uitsluitend insecten Beweging: loopt veel, vliegt laag boven de grond, met korte vleugelslagen
Edelhert
leefgebied: 200-400 ha, zoekt 7 uur/dag voedsel, ruikt op 300 meter
25
Niets doen
Ingrijpen
Droogte
Zomerbloemen
“Liever stilzitten dan in grijpen, schreef de nieuwe denker des Vaderlands, René ten Bos, onlangs in dagblad Trouw. Wie niet weet hoe het verder moet, doet maar beter niets. Wei Wu Wei heet dat in de Taoïstische filosofie. Ofwel, handelen door niet te handelen. Als je in je tuin de natuur de natuur laat, wacht je een verrassing. Maar dat strookt eigenlijk niet met onze eigen, menselijke natuur. Wij willen altijd iets doen en ingrijpen. Gelukkig kan dat ook goed uitpakken, mits we ons verstand gebruiken.”
“Wij mensen zijn – met onze wegen, gebouwen, vervuilende industrie – een flink obstakel voor de natuur. Tegelijkertijd kunnen we ook over onszelf heen stappen en de natuur helpen. Door ruimte te maken, processen te begeleiden en voorzieningen te treffen. Dat betekent niet drie keer per jaar naar een tuincentrum, want dan probeer je je tuin iets op te leggen. Als we onze tuin vanuit de natuur zelf benaderen, kunnen we die met ons ingrijpen verrijken. De voordelen: dat kost minder geld en scheelt in onderhoud.”
“Goede grond houdt water vast en hoef je niet vaak te sproeien. Maar zodra de bodem uitdroogt, verdwijnen de micro-organismen en raakt het evenwicht verstoord. Dan moet je juist veel meer water geven om je planten in leven te houden. In de zomer heb je vaak droge periodes. Als je naast water ook een extra laag compost toevoegt, help je de bodem bij het vasthouden van water. Een beetje schoffelen of loswoelen geeft ook een isolerend, vochtvasthoudend dekentje, maar overdrijf het niet.”
“Inrichten is ook ingrijpen. In de zomer denk je dan aan bloemen zaaien of planten. Bloemen als margriet, madelief of goudsbloem lijken op en houden van de zon. Geen toeval, want het zijn ook typische zomerbloemen. Ze zijn net als de zon wit, geel en oranje en kunnen goed tegen droogte. Paarse en blauwe v arianten voelen zich vaak beter in de schaduw. Zonnebloem en teunisbloem bloeien lang door. Zij nemen als het ware de zomer mee naar de herfst.”
Win een Weleda Eerste Hulpkoffer!
Wil jij deze goedgevulde koffer winnen met onder andere lokaal geproduceerde Calendula Zalf, Arnica Gel en Urtica Gel? Of één van de drie troostprijzen? Beantwoord dan de volgende vraag: Hoeveel calendula-bloemen (goudsbloem) heeft Weleda in 2016 in Zoetermeer geoogst voor de productie van Calendula Zalf? Stuur het antwoord voor 15 juli naar weleda@natuurmonumenten.nl o.v.v. je naam en adres. Succes!
BEELD: ANNEMARIE GORISSEN
Jan Graafland produceert als tuinman de grondstoffen voor de natuurlijke cosmetica en geneesmiddelen van Weleda. Hij leeft met de seizoenen en de natuurlijke processen in zijn tuin. In Puur Natuur vertelt hij wat zijn tuin hem leert. Op nm.nl/puurnatuur vind je vooral praktische tuintips van Jan. TEKST: Mariëtta Nollen
ADVERTORIAL
Beleef de natuur met Landal GreenParks Verscholen in de bossen, aan de rand van de heide en langs de kust vindt u de parken van Landal GreenParks. Boek nu uw vakantie, dan krijgt u extra korting én geeft u de natuur iets terug. Samen met Natuurmonumenten zorgt Landal GreenParks ervoor dat u het buitenleven van dichtbij ervaart. Vanaf de parken wandelt en fietst u zo de groene omgeving in. Dé ideale manier om de mooiste plekjes van Nederland te ontdekken. Bij Landal GreenParks bent u omgeven door rust en ruimte. Overdag trekt u er samen op uit. Daarna heeft u op het park en in uw accommodatie volop mogelijkheden om lekker te ontspannen.
De mooiste momenten in het groen
Duurzaam verblijf Bij Landal GreenParks verblijft u niet alleen ín het groen, uw verblijf zelf is ook zo ‘groen’ mogelijk. Een groot aantal van onze parken heeft een Green Key, dit is het internationale keurmerk voor duurzaamheid in de recreatie- en vrijetijdsbranche. Daarnaast heeft Landal GreenParks als doelstelling om in 2030 geheel CO2-neutraal te werken. Op deze manier draagt Landal GreenParks bij aan het behoud van de omgeving, zodat u nu én in de toekomst geniet van een groene vakantie midden in de natuur.
Boek nu met € 25,- extra korting* op uw verblijf in de periode tot 31 december 2017. Dan adopteert u bovendien gratis een boom t.w.v. € 25,-.
Uw vakantie boeken Ga voor meer informatie, prijzen en reserveren naar landal.nl/NTN17L of bel 0900-8842 (€ 1,- per gesprek).
* Deze aanbieding is alleen van toepassing op nieuwe reserveringen. De aanbieding geldt niet in combinatie met andere acties, kortingen, spaarprogramma’s en all-in arrangementen. Uitbetaling in contanten of vergoeding anderszins is niet mogelijk. De beschikbaarheid van bungalows kan per park, type en/of aankomstdatum verschillen en is beperkt. De minimale bungalowhuur bedraagt ten minste € 99,-. Deze aanbieding is geldig op een groot aantal parken van Landal GreenParks en geldt niet voor campingverblijven. Genoemde aanbieding heeft uitsluitend betrekking op de bungalowhuur en niet op bijgeboekte extra’s, € 25,-reserveringskosten, € 7,95 verplicht bedlinnen en toeristenbelasting p.p.p.n. (variërend per park). Prijswijzigingen en druk- en zetfouten voorbehouden.
Advertorial Puur Natuur.indd 1
24-04-17 13:42
27
column Bijna iedere dag krijg ik wel het verzoek voor het schrijven van een voorwoord of een column. Meestal wijs ik een dergelijk verzoek af, omdat me de tijd ontbreekt om er rustig voor te gaan zitten. Waarom, zo vraag ik me nu af, heb ik Puur Natuur dan wel een column toegezegd over het thema ‘bewegen’? De deadline voor deze column is al bijna verstreken en er staat nog geen letter op papier! Was het omdat ik net terugkwam van mijn dagelijkse training op de boulevard van Scheveningen en ik iedere dag weer aan den lijve ondervind hoe het in beweging zijn leidt tot fysiek en psychisch welzijn? Maar, pieker ik, hoe kan ik nog iets nieuws brengen, als Bram Bakker in een interview die noodzaak van ‘bewegen’ vast al goed verwoordt? Ik kijk uit mijn raam en zie de zee, zo mooi. Eureka! De natuur zelf is een en al beweging! En dat aspect fascineert mij. De grote golven, het schuim op het strand, eb en vloed... Bewegingen die blijven
verwonderen. Ieder van ons kent de wandelende tak. Wandelende bladeren bestaan ook. En wandelende duinen. In de Sahel vormen loopduinen een grote bedreiging, net zoals vroeger de zandverstuivingen in ons land. Als we zand niet met beplanting vastleggen, gaat het aan de wandel. Dat geldt ook voor het zand onder de zeespiegel. Zandbanken vlak onder de kust kunnen zich tientallen meters per dag verplaatsen! Dat samenspel van water en zand vormt al eeuwen de basis voor een integraal kust- en Deltabeleid, Nederlanders zijn daar heel goed in. Maar het kan nog beter, denk ik. Als we ‘de natuur in beweging’ meer nog dan nu met respect zouden kunnen betrekken in onze toekomstplannen, zou dat echt kunnen leiden tot een duurzame leefomgeving. En heus: dat is pas echt welzijn! Ik geloof erin.
Erica Terpstra
BEELD: CAROLINE WESTDIJK
Presenteert Erica op Reis, was zwemkampioene, politica en voorzitter van NOC*NSF.
28
De tandjes zijn vlijmscherp. Daardoor heeft hij goed grip op de gladde pantsers van insecten, z’n hoofdmenu. Hij jaagt vooral op spinnen, sprinkhanen, krekels, kevers, wantsen en vlinders.
Als koudbloedige kan de zandhagedis zijn eigen lichaam niet zelf op t emperatuur houden. Dat doet de zon. Portret van een rusteloze zonaanbidder. TEKST: Frans Bosscher BEELD: Inge van Noortwijk
Mannetjes hebben aan de onderkant van hun dijen vergrote poriën. Daarmee v erspreiden ze geurstoffen, waardoor mannetjes en vrouwtjes elkaar in de paartijd snel kunnen vinden. Tijdens de paring bijt het mannetje het vrouwtje minutenlang in de flanken en de staart, totdat ze zich ‘overgeeft’.
In de paartijd (eind april tot begin juni) zijn de kop en de flanken van de mannetjes felgroen. Ze imponeren rivalen door hoog op de voorpoten te gaan staan. Als dat niet helpt, proberen ze elkaars kop in hun bek te krijgen en flink heen en weer te schudden. De verliezer geeft zich over door met zijn voorpoten te gaan trappelen.
29
Als hij wordt bedreigd door een roofdier, maakt hij zich groot en spert hij z’n bek open. A ls dat niet helpt, kan hij (een deel van) zijn staart afstoten. Die blijft flink kronkelen. De aandacht van de belager richt zich dan op de staart terwijl de zand hagedis ontsnapt. Na verloop van tijd groeit er weer een staartstomp aan. De zandhagedis kan goed zien, ruiken en horen. Zo houdt hij zijn omgeving goed in de gaten. Net als slangen heeft hij een gespleten tong. Door die uit te steken en heen en weer te bewegen vangt hij geurdeeltjes op, die hij in zijn bek met een speciaal orgaan (het orgaan van Jacobson) analyseert. Zo weet hij zijn prooi te localiseren.
Lengte 16-21 cm Gewicht 15 gr Kleur ♂ olijfgroen tot felgroen, donkerbruine band op de rug ♀ bruin, donkerbruine band op de rug Leefgebied vooral op de Veluwe en in de duinen, verder enkele natuurgebieden op hoger gelegen zandgronden in met name Oost-Nederland
Het vrouwtje legt haar eitjes (3 tot 12) in een holletje (20 cm diep) op een open plek in het zand. De eitjes (13 bij 9 mm) worden in 50 tot 90 dagen uitgebroed. Hoe warmer het weer, hoe eerder de jonge hagedisjes uit de eitjes komen. De eitjes hebben geen schaal, zoals vogels, maar een leerachtige vlies.
De zandhagedis heeft sterke poten en lange klauwen. Daar graaft hij mee en kan flink afzetten als hij wegsprint. Als hij achter een prooi aan gaat, kan hij een snelheid halen van zeven kilometer per uur. Soms klimt hij ook in pollen als het gras te hoog wordt en gaat daar lekker in de zon hangen.
30
Fietstocht Nationaal Park Zuid-Kennemerland
Naar de blanke top der duinen We fietsen met de wind in de rug, duin op, duin af. En onderweg is zoveel te zien. Van duinroosje tot damhert, van Âzwemplas tot zee. Welkom in Nationaal Park Zuid-Kennemerland. TEKST: Wilco Meijers BEELD: Frans Bosscher
31
B
oswachter Jowien van der Vegte heeft er zin in. Een zomerse fietsroute van 32 kilometer met een schitterend duinlandschap als decor. “Ik werk hier negentien jaar, maar elke dag verrast de natuur me opnieuw. Dit is het mooiste natuurgebied van Nederland”, vindt de geboren en getogen Kennemerlandse: “De afwisseling maakt dit gebied zo speciaal. Je fietst zo van romantisch loofbos aan de binnenduinrand, naar het open duin langs natte valleien en hoge toppen. Uiteindelijk is daar de eerste duinenrij, waar het zand weer met de wind mee waait. Prachtig om hier het duin op te lopen en de zee in zicht te krijgen.” Vorig jaar is hier een groot herstelproject afgerond, grotendeels gefinancierd door Europa (zie kader p35). Er zijn vijf sleuven in de duinen gegraven die de natuur nieuw leven inblazen. Het duinzand kan nu weer stuiven en dat brengt nieuwe soorten met
zich mee. Duinviooltjes, zandloopkevers, zand hagedissen en solitaire bijen. Onderweg ontkomen we zelf ook niet aan het stuivende zand op het fietspad. We moeten zelfs even afstappen in de brandende zon. Maar wat geeft het, een beetje afzien hoort er bij in het duin. Hier en daar is het flink klimmen, waait het zand in je oren en word je links en rechts ingehaald door fitte fietsers met volle accu’s. Plekjes om even op adem te komen zijn er echter genoeg. Elke duintop biedt een nieuw uitzicht, elk meertje zijn eigen kijkplek en elk terras zijn eigen kaart. Zo ben je al snel een volle dag in de weer. We zijn moe, maar voldaan na dit heerlijke tochtje.
32
BEELD: NATUURMONUMENTEN - GEURT BESSELINK, SYLVAIN FLEUR , MARTIN STEVENS , JOWIEN VAN DER VEGTE, NP ZUID KENNEMERLAND, SHUTTERSTOCK
2
8
6 1
Start- en eindpunt van de route. Starten kan ook op de parkeerplaats van Koningshof (4) of bij Bezoekerscentrum De Kennemerduinen bij Overveen.
2 Pootje baden met Schotse hooglanders? Dat kan in de Oosterplas. Dit prachtige duinmeer met heerlijk zwemwater is in de jaren zestig gegraven als natuurplas. Later kreeg het een recreatiefunctie, maar dieren zijn hier ook welkom.
3 Links van het fietspad ligt de Brouwerskolk. Hieruit werd vroeger zuiver duinwater gehaald voor de vele bierbrouwers in
Haarlem. Via de Brouwersvaart ging het water naar de stad.
4 Prachtplek voor een korte rondwandeling of picknickstop. Door het weelderige parkbos lopen mooie kronkelpaadjes.
5 De in 2013 geopende natuurbrug Zandpoort verbindt de natuur van het Nationaal Park Zuid- Kennemerland met die van de Amsterdamse Waterleidingduinen. Komende jaren worden nog twee natuurbruggen gebouwd die de versnipperde duinnatuur weer aaneenschakelen.
6 Hier lopen sinds 2007 wisenten, de grootste land-
zoogdieren van Europa. Er wordt onderzoek gedaan naar de invloed van de robuuste runderen op de natuur. Vanaf het Wisentuitkijkpunt (hele jaar open, te lopen vanaf punt 6) en het Wisentenpad (open van 1 september tot 1 maart) heb je kans om ze te zien.
7 Komen vooral in het open duin voor. Zij houden het duin open. Plaatselijk gaat het weer iets beter met ze, al hebben ze nog last van een ernstige virusziekte (VHS2).
8 Hier kan het zand weer vrij doorheen stuiven. De palenrijen zorgen ervoor dat de grote grazers niet naar het strand gaan. Voor strandgangers is er een
opening gemaakt. Even naar de zee kijken natuurlijk!
9 Grote kans dat onderweg een damhert opduikt. Hun aantal is de afgelopen tien jaar explosief gestegen. Dat ging ten koste van bijzondere bloemen en planten en dieren zoals het ree. Het aantal wordt de komende jaren in fasen weer teruggebracht.
10 Kent prachtige duineikenbossen van hoge leeftijd. Door de voedselarme bodem groeien de eiken langzaam en ontwikkelen ze grillige vormen. De bossen zitten vol vogels.
Uitneembare
IJmuiden
Zuid-Kennemerland
route
Driehuis
10
SantpoortNoord 1 START 9 NOORDZEE Oosterplas
2
SantpoortZuid
Vogelmeer
8
Nationaal Park Z u i d - Ke n n e m e r l a n d
L e g e n da Bos
Spartelmeer
Bloemendaal aan Zee
Heide Water
Zand Bebouwing Bloemendaal
Het Wed
7
N208
Industrie
Spoor Verharde weg
N200
Fietspad / Wandelpad
Overveen
Fietsroute Monumentale kerk
N200
6
Uitkijkpunt
3
Meertje van Burdet
Horeca Camping
Haarlem
Zwembad
Route downloaden
Zandvoort
N201
0
600 © c ar to g r a p h i c s . n l
1200 m
5
Bentveld
De fietsroute van boswachter Jowien is ook te downloaden op nm.nl/routejowien en via onze route-app. Bekijk ook de vlog die boswachter Hanne maakte van deze tocht: nm.nl/boswachterhanne
N208
4
Aerdenhout
34
Dit kom je tegen onderweg in Zuid Kennemerland
BEELD: JELLE HOOGENDAM, BUITEN-BEELD - SJON HEIJENGA, JELGER HERDER, HANNIE JOZIASSE, ISTOCKPHOTO, SHUTTERSTOCK
Danken hun naam aan de vorm van een ouderwets scheermes. De kleine zwaardschede wordt 10 tot 15 cm, de grote komt tot 18 cm. Grootste is groot tafel mesheft met 21 cm. Die vind je vooral op de Waddeneilanden.
Stevige schelp van circa 5 cm, wit tot geelbruin, met twee dikke gekartelde kleppen. Voedsel voor vogels en vissen.
Stevig schelpje met s ierlijk gebogen topje en geribbeld en gestreept patroon. De kleur varieert van roodbruin tot grijswit.
Rond-driehoekig schelpje, populair bij schelpenzoekers vanwege de heldere kleuren, van wit tot geel, oranje en roze. Door overbevissing, het omwoelen van de zeebodem en giftige (verf)stoffen in het water is de wulk tegenwoordig een zeldzaamheid.
Duizend stuks op een vierkante meter strand is geen uitzondering. De kleur varieert van crème wit tot vaalbruin of blauwgrijs. Voedselbron voor veel eendensoorten.
Bekend schelpje dat zijn naam dankt aan de scherpe kartelrand aan de binnen zijde. De buitenkant is juist glad en glanzend, met zachte tinten van roze, paars, geel en oranje.
35
25 jaar Europees natuurherstel
LIFE is een financierings programma van de Europese Unie voor het beschermen en verbeteren van de natuur in Europa. Dit jaar viert LIFE zijn 25ste verjaardag. Dankzij dit programma zijn talrijke natuurprojecten uitgevoerd om karakteristieke flora en fauna een duurzame toekomst te geven. Zo is het open duinlandschap in Nationaal Park Zuid-Kennemerland hersteld. Verder hebben we dankzij LIFE grote projecten kunnen uitvoeren in onder meer: D uinen van Goeree (ZH) V oornes Duin (ZH) D e Wieden (Ov.) N ieuwkoopse Plassen (ZH) N aardermeer (NH) D wingelderveld (Dr.) F ochteloërveen (Dr.) Hulshorsterzand (Gld) B otshol (Ut.) O ostelijke Vechtplassen (NH/Ut.).
Grote kans dat je deze grazer onderweg tegenkomt.
Sinds 1981 uitgezet in Nederland als grazer.
Geliefde grote grazer, want rustig van karakter.
Ree
Ruikt, ziet en hoort alles.
Shetlander
Duinviooltje
Kleine taaie Schotse pony.
Ook leuk in de omgeving
Tips van boswachter Jolien
Duinhuisjes
Bij een aantal duingebieden liggen prachtige vakantiewoningen, meestal voormalige boswachterswoningen in de natuur. Vaak op loopafstand naar het strand en toch met voldoende rust en privacy. Kijk voor meer info op buitenlevenvakanties.nl/ puurnatuur. Je krijgt bij aankomst een keuken- en handdoekenpakket ter waarde van 46 euro cadeau.
Teylers Museum, Haarlem
Wisent
Of Europese bizon. Dankzij fokprogramma’s voor uitsterven behoed.
Sluis-. en Haven Informatie Punt (SHIP), IJmuiden Ruïne van Brederode Vissershaven, IJmuiden Juttersmuseum, Zandvoort
BEELD: NATUURMONUMENTEN - ROBERT POORT, JELLE OEPTS, LUCE VRIENS, PATRICK BRAND, RENE KOSTER, JAN VAN LEEUWEN, MARTIN STEVENS
Houdt van zonnige hellingen in hooggelegen duinpannetjes.
36
BEELD: NATUURMONUMENTEN - RENE KOSTER
Daar ligt dat water - dat schitterende water. Zie hoe het schittert, het schitterspreekt, schittertrompettert in de lucht in de donzige gonzige fijne satijne lucht dat droogzilvere opzwemmende water in dat rondomblauwe dronkkoude dronkdiepe water, ‘t is een zee bleek sprekend schuim een woordenmond in het ruim schreeuwende door de gonswind naar het hemelruim, dat streefwater, dat geerwater, dat wilwelwater,
37
het valt al voorover met zijn onhoorbaar geschater te plonzen te lachen met ‘t gezicht onder water o het oogt hoog, pijlend hoog, het overstroomt elkaar valt aan, valt aan, ver en ver, daar daar en nu ligt het weer schaterend uit te lachen naar alle kanten, alsof ze wat zagen, de lucht is boven wittig teer, rondom valwolken en vèrgaande boomerijen om, niet heel ver is het Ă l gestoomde nevel, molens en boomen even, even. Herman Gorter, Verzen, 1890
38
Slakkengang Een slak heeft nooit haast. Alles gaat in een slakkengangetje. Toch gaat hij vooruit. Als je een slak ergens neerzet en hem even vergeet, is hij daarna meestal verdwenen. En volg je zijn slakkenspoor, vind je hem vast meters verderop in de bladeren van een
plant. Maar hoe snel glijdt die slak nu precies? Om dat te weten, moet je het meten. Meters per minuut Als mensen lopen of fietsen meten we onze snelheid meestal in kilometers per
Meet en vergelijk deze dieren!
uur. Maar voor kleinere dieren, zoals slakken, is een kilometer onhaalbaar in een uur. Om te onderzoeken hoe snel een slak is, kun je beter kijken hoeveel minuten en seconden hij nodig heeft om zich een Âmeter te verplaatsen.
Meten = weten Wat heb je nodig om de snelheid van een slak te meten? 1 slak 1 meetlint* van een meter 1 stopwatch
* Natuurlijk kruipt je slak niet in een rechte streep. Een touwtje als meetlint is dan handig. De tijd gaat in als de slak begint te kruipen, van het ene uiteinde van het touw tot het andere. Onderweg kun je het touw meebewegen in de bochtjes die je slak maakt.
Eindtijd:
Eindtijd:
OERRR bestaat 5 jaar! En daarom vieren we de hele zomer feest in speelnatuur van OERRR. Ben jij ook een feestbeest van OERRR? Plaats dan een gekke, vieze of grappige foto op instagram met de hashtag: #OERRRis5. Misschien win je als allerleukste, vieste, gekste feestbeest je eigen verjaardagsfeest in de speelnatuur! Alles over de WIN actie en alle speelnatuurplekken op OERRR.nl/speelnatuur
Eindtijd:
Eindtijd: En hoe hard ga jij als je...
glijdt als een slak? springt als een kikker? kruipt als een worm? trippelt als een mier? sprint als een kever?
Eindtijd:
Komen de kleinkinderen op bezoek deze zomer? Met het Vakantie-doeboekje van OERRR maak je er – dicht bij huis of in een natuurgebied – een avontuur van. Dit boekje staat vol met tips, ideeën en natuurweetjes. Ga op fotosafari, houd een slakkenrace, open een vlinderkroeg of maak een rariteitenkabinet. En zet die beeldschermpjes maar op de sluimerstand, want buiten gebeurt ‘t! Vraag dit gratis boekje aan via OERRR.nl/vakantieboekje
De Wet van Montferland: eerst
41
klussen, dan fietsen
KALENDER
Trailrunning/ hardlopen 1 EN 2 JUL Kardinge Run, Groningen Afstanden: 5/8/16 km kardingerun.nl 16 SEP Montferland Trail, Braamt (Gld) Afstanden: 8/14/30 km mudsweattrails.nl/ montferland_trail
H
et is zaterdag ochtend heel vroeg in de ochtend, 22 april. De verzamelde vrijwilligers van MTB vereniging De Pedaleur uit Doetinchem en TC de Liemers uit Zevenaar kijken eens naar de lucht. Houden ze het droog die dag? Niet helemaal, maar dat weerhoudt hen niet om aan het werk te gaan. Twee keer per jaar hebben ze zo’n dag waarin ze werken aan hun favoriete mountainbikeroute door de bossen op de stuwwal van Montferland (bij
BEELD: LARS VAN DEN BRINK
24 SEP Posbankloop, Velp (Gld) Afstanden: 5,5/15 km posbankloop.nl
Doetinchem). Die route ligt er sinds 1998 en is 26.3 kilometer lang. Het onderhoud wordt gefaciliteerd door Natuurmonumenten, maar uitgevoerd door deze harde werkers. Ze snoeien de bramen, halen overhangende takken weg, zorgen voor goede afwatering, controleren de palen en borden, ruimen het zwerfvuil langs de route op en vertellen elkaar hun fietsverhalen. Altijd weer gezellig deze bijeenkomsten, zeker als het werk gedaan is en ze gezellig samen gaan lunchen.
30 SEP Duintrail Zuid-Kennemerland, IJmuiden (NH) Afstanden: 10/18/42 km mudsweattrails.nl/ duintrail_zuid_kennemerland
Wielrennen/MTB 24 JUN Jan Janssen Classic/De Hel van Ede-Wageningen, Wageningen (Gld) Afstanden: 70 tot 200 km/ 55 en 95 km janjanssenclassic.nl 1 EN 2 JUL Sallands Mooiste, Haarle (Ov.) Afstanden: 25 tot 140 km sallandsmooiste.nl 19 EN 20 AUG Leyetocht, fietsfeest voor het hele gezin, Helvoirt (NB) Afstanden: 25 tot 150 km leyetocht.nl
Alle deelnemers aan de Midzomernachtloop:
Succes!
BEELD: NATUURMONUMENTEN - ANDRIES DE LA LANDE CREMER, LAURENCE DELDERFIELD
We wensen iedereen die vanavond (17 juni) meedoet aan de M idzomernachtloop heel veel plezier en succes. Deze editie doen weer duizenden natuurliefhebbers mee aan een nachtelijke wandeling in een van onze gebieden. Het is een unieke gelegenheid om de nachtelijke natuur te ervaren. En de deelnemers dragen 7,50 tot soms meer dan 500 euro bij aan de bescherming van de natuur. Heel veel dank voor jullie steun!
Doe mee aan de Zevenheuvelenloop
W
il je komend najaar weer meedoen aan de Zevenheuvelenloop? Schrijf je dan snel in op zevenheuvelenloop.nl. Met je deelname steun je de natuur! Het hardloopevent (met lopen van 7 en 15 kilometer) over het
heuvelachtige parcours aan de oostkant van Nijmegen is op 18 en 19 november. Ook dit jaar is Natuur monumenten weer het goede doel van de Zevenheuvelenloop. Met de bijdrage van de tienduizenden deelnemers maken we in Nationaal Park Veluwezoom een slim
padenplan, inclusief een speciale hardlooproute. Voor de natuur is dat winst: minder verstoring voor de herten, zwijnen, vogels en reptielen. En dat vergroot juist de kans dat je ze ook te zien krijgt. En dat is nu juist wat Veluwezoom zo bijzonder maakt.
43
We gaan mee met Miek en Otto van D iggelen naar de Marker Wadden, het nieuwe stukje Nederland waaraan zij ruim bijdroegen. Otto van Diggelen: “Al van jongs af aan ligt mijn hart bij de natuur. Als student kreeg ik door dat het echt belangrijk is de natuur te beschermen, dus werd ik lid van Natuurmonumenten. In 1973 heb ik in mijn proefschrift zelfs een stelling opgenomen waarmee ik mensen aanspoorde ook lid te worden. Toen mijn vrouw en ik elkaar net hadden leren kennen, gingen we samen vaak wande-
len in een natuurgebied, met een kopie van Geïllustreerde Flora van Nederland van onder anderen Jac. P. Thijsse onder de arm. Een indertijd populair boek, waarin we elk plantje dat we niet kenden opzochten. Door ook naar details te kijken, ontdek je hoe ongelooflijk mooi de natuur in elkaar steekt. In mijn eigen vak, biochemie, onderzoeken we leven dat je niet met het blote oog kunt zien. Al even fascinerend. Toen mijn vrouw en ik hoorden over de aanleg van Marker Wadden, v onden we het een mooi idee dit bijzondere project te steunen. Mijn betovergrootvader B.P.G. van Diggelen was
ingenieur bij Rijkswaterstaat en publiceerde al in 1849 een voorstel tot droogmaking van de Zuiderzee. Wij zijn dan ook zeer verheugd dat we tijdens een tocht naar Marker Wadden met Natuurmonumenten voet aan wal mogen zetten van nieuw land. Indrukwekkend hoe de natuureilanden worden gecreëerd met behulp van technologie. Dit gebied wordt een trekpleister voor vogels en het onderwaterleven zal flink verbeteren. Het geeft ons een warm gevoel dat ook onze kinderen en klein kinderen volop gaan genieten van dit unieke stukje nieuwe natuur.”
TEKST EN BEELD: CAROLINE WESTDIJK
Nieuwe wereld
44
Rennen springen vliegen en weer doorgaan Wil je graag lang gezond blijven? Ga dan sporten in de natuur, is het advies van psychiater Bram Bakker. TEKST:
Frans Bosscher
BEELD:
Frank Ruiter
8,7 uur per dag brengen we gemiddeld zittend door. Jongeren van 12 tot 20 jaar zitten nog meer: maar liefst 10,4 uur per dag. Dat is iets om je zorgen over te maken. Meer en meer wordt duidelijk dat er fikse gezondheidsrisico’s kleven aan zitten, zoals overgewicht, diabetes en erger. Drie uur tv-kijken is net zo schadelijk als acht uur bureauwerk. Beide verhogen de kans op voortijdig overlijden met ongeveer veertig procent. Zitten is het nieuwe roken, is dan ook de oneliner van deze tijd. Volgens psychiater en hartstochtelijk hardloper Bram Bakker is dat logisch. We zijn namelijk niet gemaakt om stil te zitten. “Of bewegen goed voor je lijf is, is nooit een vraag geweest. We hebben altijd bewogen. Vroeger ging dat vanzelf. Je liep om ergens te komen, je gebruikte je lijf om iets te maken. Bewegen is dus de norm. En nu we veel stilzitten en actief zijn met ons hoofd, moeten we bewegen om de balans te herstellen.” Beter door bewegen In de wetenschappelijke wereld is er groeiende aandacht voor de betekenis van bewegen. Duidelijk is dat je beter wordt van bewegen. Je verbrandt calorieën (al gauw duizend met een uur hardlopen, zo’n driehonderd met een uur wandelen), je versterkt je spieren (zoals je rompspieren en je hart), je verlaagt je bloeddruk en cholesterol, je organen knappen ervan op, je houdt je gewrichten soepeler, je verkleint je kans op dementie, je slaapt beter. Het is dan niet het panacee waar al eeuwen naar gezocht is, maar het voorkomt wel de bulk van de gezondheidsklachten, aldus Bakker. “We moeten tijd vrij maken
voor ons lichaam. Anders is het niet de vraag of je problemen krijgt, maar wanneer.” Piekerstop Behalve voor je lijf, is bewegen goed voor je hoofd. Het kan bijvoorbeeld helpen om een burn-out en depressie te voorkomen, stelt Bakker: “Bewegen is de meest effectieve piekerstop. Als je hardloopt, stopt het denken en begint het gevoel. De hersenschors die in de overdrive stond, komt tot stilstand. Het verstand krijgt rust. Het is niet voor niks dat je al wandelend betere gesprekken hebt dan wanneer je tegenover elkaar aan een tafel zit. Door te bewegen doorbreek je het patroon van piekeren. Nee, de onderwerpen waarover je piekert, verdwijnen niet. Maar er meer over denken brengt de oplossing ook niet dichterbij. Een schrijver met een writer’s block weet ook dat hij beter even wat anders kan gaan doen dan naar z’n laptop blijven staren.” Belonen Terwijl de wetenschap de voordelen van preventie overtuigend heeft aangetoond, schrijven dokters nog altijd liever pillen voor. Tot ergernis van Bakker. “We kunnen zelf geluksstofjes, zoals serotonine, dopamine en BDNF (Brain Derived Neurotrophic Factor), aanmaken door te bewegen. We kunnen zelf stresshormonen, zoals cortisol, afbreken door te bewegen. Begin daarmee, voordat je pillen gaat slikken of voorschrijven. Dokters moeten meer aandacht geven aan de leefstijl van hun patiënten. Dat geldt ook voor zorgverzekeraars. Zij zouden mensen die bewegen moeten belonen. De zorgconsumptie van die mensen is gewoon lager. Er moet een punt komen dat je meer premie moet gaan betalen als je weigert te bewegen. Het kan niet zo zijn dat iemand die zit, drinkt en rookt evenveel premie betaalt als iemand die dagelijks sport. Als je een dieselauto aanschaft met een zware motor betaal je ook meer wegenbelasting dan wanneer je een klein autootje koopt dat nauwelijks uitstoot heeft.”
45
duiken vallen opstaan Even geen telefoon Wandelen is sowieso goed om aan je dagelijkse beweging te komen, zegt Bakker. “Maar voor het brein zijn duursporten het beste: hardlopen, wielrennen, roeien. Dat geeft een grotere intensiteit en heeft dus een groter effect op je hormoonhuis houding. Het beste recept is: elke dag minstens een half uur wandelen en drie keer per week iets doen waarvan je gaat zweten.” En als je dan gaat bewegen, doe dat dan niet in een sportschool, maar buiten, is Bakkers advies. “Doe het in de natuur en doe het overdag. Zonlicht is belangrijk voor je behoefte aan vitamine D (waarmee je lichaam calcium uit voeding opneemt, red.). Er is bovendien een relatie tussen seizoenen en stemmingen. Dat heeft veel met licht te maken.”
En dan heeft hij nog een advies: laat de smartphone thuis. “Het gaat om bewegen in vrijheid. Loop het risico dat je verdwaalt. Laat je dus niet door een
juffrouw vertellen wat je moet doen. En zet geen muziek op. Loop je eigen ritme, je eigen tempo. Dan voel je je lijf, maak je verbinding met de natuur, met de mensen die bij je zijn. Stop als je een vogel hoort of een bloem ziet. Het gaat niet om het scoren van punten. Dat doe je in je werk al meer dan genoeg. De conflicten tussen buitensporters hebben daar ook mee te maken. Mensen zijn in hun sport vaak ook opgefokt. Ik zie meer in kalmte en in de focus op positieve ervaringen van sporten in de natuur.”
Hemelse natuur langs de Hemelrijkse Waard
Boswachter gezocht
W
ilde je ooit boswachter worden? Je bent niet de enige. Het beroep spreekt tot de verbeelding. Maar is die verbeelding ook realiteit? Het programma Boswachter gezocht – vanaf 1 september op televisie – licht een tipje van die sluier op. In een spannende wedstrijd nemen tien kandi-
D
daat-boswachters het tegen elkaar op. De inzet: een baan bij Natuurmonumenten op Texel. De opdrachten die zij uitvoeren, om te laten zien wat ze kunnen en weten, vinden plaats in een decor van de mooiste natuurgebieden van Nederland. Na acht weken weten we wie de beste boswachter is, en waarom. Kijken dus! Vanaf 1 september op SBS6
rie jaar geleden werd in de Hemelrijkse Waard bij Oss (NB) nog volop maïs geteeld. Nu is het een natuurgebied van 225 hectare, een nevengeul van de Maas met een lengte van drie kilometer. Daarvoor is anderhalf miljoen kuub kleigrond weggegraven. Dankzij een mooie samenwerking met Rijkswaterstaat, die het water van de Maas schoner wil maken. Het barst al van de vogels in de Hemelrijkse Waard, er is een beverburcht en er begint al rivierbos te groeien. In het water zijn dode bomen gelegd (en verankerd om te voorkomen dat ze wegdrijven). Die werken als een rif, waar natuurgebiedjes ontstaan met vissen, planten en schelpdieren. De fraaie uitkijktoren is te danken aan de Vogelwerkgroep van Oss.
Aanwinst langs de Veluwemeerkust
D
e gemeente Harderwijk (Gld) heeft 45 hectare grond aan Natuur monumenten overgedragen. Hier kan natuurgebied Mheenlanden zich ontwikkelen tot natuurlijke schakel tussen de droge gronden van de Veluwe en het Randmeer. Het gebied bestaat nu nog uit eentonige graslanden met veel prikkeldraad. Dat gaat veranderen. Door natuurlijke inrichting
kan er een aaneengesloten gebied ontstaan met bloemrijke graslanden waar echte koekoeksbloem, dotterbloem en rietorchis weer bloeien. En waar roerdomp, grote karekiet en roodborsttapuit kunt tegenkomen. De nieuwe natuur krijgt stapsgewijs de ruimte. De gemeente stelt een fonds van ruim een m iljoen euro beschikbaar voor verdere aankopen en ontwikkeling van het
natuurgebied, dat in totaal 130 hectare groot is. De nieuwe natuur vloeit voort uit afspraken
over compensatie van de stedelijke uitbreiding van Harderwijk.
47
EILAND GEVOEL
De verhalen van Koos Dijksterhuis brengen Schiermonnikoog tot leven. Bestel als lid nu zijn nieuwe boek Eilandgevoel via info@bornmeer.nl o.v.v. Puur Natuur. Je betaalt dan geen verzendkosten. Prijs: €15 Geldig tot: 15 juli 2017
Schiermonnikoog
BEELD: RWS - ABEL SPANNINGA
René en Tera Boelen wonen sinds hun pensionering dan in het hart van Amsterdam, dan in hun huis op Schiermonnikoog. Tera is lid van de districtscommissie Amsterdam, René van Friesland. René Boelen: “De natuur in ons land wordt van alle kanten bedreigd. Door industrie bij de Eemshaven, stikstofdepositie, windmolens of gasboringen is ook de druk op de Wadden buitensporig groot. Alsof het er niet toe doet dat het werelderfgoed is. We moeten daarom alert blijven en gezamenlijk optreden. Met de districtscommissie doen we dat in zowel lokaal als in groter verband. Het afgelopen jaar maakten we een vuist tegen gasboringen bij Schiermonnikoog. Dit vanuit de werkgroep Horizon, bestaande uit betrokken eilanders in samenwerking met zeventien natuuren milieuorganisaties. Zo’n 28.000 mensen tekenden een petitie die we aan de politiek in Den Haag hebben aangeboden. Gelukkig zag energiebedrijf ENGIE af van de gasborin gen. Alleen al vanwege het Klimaatakkoord
een logisch besluit, maar het luide protest heeft zeker bijgedragen. Op zo’n moment is Natuurmonumenten echt een beweging. Ook als lid kun je daarin je stem laten gelden. Mijn binding met de club bestaat al langer. Op Schiermonnikoog ben ik één van de ‘ber kentrekkers’, een vrijwilligersgroep die de duinen bomenvrij houdt. Tegenwoordig wor den we daarbij geholpen door de runderen die Natuurmonumenten hier laat grazen. Als we weer eens aan het ‘duinieren’ zijn, besef ik dat de natuur in Nederland onze zorg echt nodig heeft. En die zorg doen we samen.”
LEVE DE VERENIGING!
Als lid van Natuurmonumenten kun je meedenken over de natuur bij jou in de buurt via nm.nl/districtscommissies. Binnenkort ben je van harte uitgenodigd: 20 MEI
DC Limburg: Jaarvergadering
17 JUNI
DC Amsterdam: Excursie Botshol
27 SEPT
DC Amsterdam: Ledenbijeenkomst Geef je op voor de nieuwsbrief van DC Amsterdam: dcamsterdam@ natuurmonumenten.nl
BEELD: FOPPE SCHUT, ISTOCKPHOTO, NATUURMONUMENTEN - GEURT BESSELINK
e j k e l p e j k e nweide e m e o l b Onatnkd n. Een . Een je in de zo til strand
netje Dat b . Een s n n e e v m d o n b e s tussen de zicht. Een verras ters van swach s verge o o b o l e e D d . ooiste n s i o m e b e e d r r e a k a n in het do enten sturen je n cht zomers onum het e Natuurm ste plekjes, waar matie over onze en rustig ijk voor alle infor a of bel end is. K g n a e / t l e n i . n m e n g op excursies 035-655 99 55 met T
21, 22 en 23 juli
Wonderfeel
Voor het derde jaa r op rij is buitenplaa ts Schaep en Burg in ’s-Graveland (N h H) het prachtige de cor van het klassie muziekfestival W ke onderfeel. Drie da gen lang concerte lezingen, wandelen n, en buiten spelen (v oor jong en oud). Als lid va n Natuurmonumen te n ontvang je korting als je bo ekt via nm.nl/won derfeel. Prijzen: Dagkaart € 58 (i.p.v. € 65) / Driedagenkaart € 125 (i.p.v. € 135) Programma en info rmatie: wonderfe el.nl
49
Overijssel
Uitzichtpunt Op het hoogste punt van Overijssel, de Tanken berg, kijk je over de grens naar Duitsland. De ‘berg’ is eigenlijk een stuwwal en is gevormd door een gletsjer uit de ijstijd.
Zwemplas
Drenthe Friesland
In het Buurserzand bij Haaksbergen ligt het Buursermeertje, een plek waar veel Twentenaren hebben leren schaatsen en zwemmen.
Heidag
Klif Prachtig uitzicht op het IJssel meer vanaf het Oudemirdumer Klif bij Gaasterland. Deze klif is een restant van een gletsjertong uit de voorlaatste ijstijd (200.000 tot 130.000 jaar geleden).
Groningen
Schaapjes tellen in Nationaal Park Dwingelderveld. Start punt is het bezoekerscentrum, met vlakbij Schaapskooi Ach ter ’t Zaand. Daar vind je een picknickplek met uitzicht. Ook toegankelijk met buggy’s en rolstoelen.
Schier
Beekdal
Koeien kijken
Wat is ons mooiste Waddenei land? Schiermonnikoog natuurlijk! Hier vind je overal rust en ruimte; van de kwelder tot in de duinen en op het uitgestrekte strand.
Slenteren langs de mean derende beek in het Dal van de Ruiten A, dan weer door weilanden en door een heel oud bos.
In het Nationaal Park Drents Friese Wold, bij gebied Her tenkamp, kom je vast oog in oog te staan met de mooie, Spaanse Sayaguesa runderen.
Flevoland
Oase Het Harderbos is een groene oase aan de oever van het Veluwemeer bij Harderwijk. De ‘oernatuur’ daar is jong, maar groeit als kool op de vruchtbare klei.
50
ber septem 0 1 n e 9
Open entendag dellieden? n de e en de eger. E o Monum r v n en ded e r n e e t o r b o el de ef
n in d t gevo efden soldate as? He Hoe le e w d e n d nten e is liep ndhu onume la M t e Waar s n h e p n den va ns de O nt ruim bedien je tijde f e n. Je ku over alle e le t e n b e n m e u o t n o preid van toe atuurm n, vers e N k ij e b o n welijks z e u a b n s dage f ie o t t ke loca n kom lijk nie 30 unie , die gewoon . Pak je kans e . s ber cie bliek provin septem oor pu v in n d ij n z e jk ek gankeli t tweede we e h in : s p lang g aties o alle loc ntenda Bekijk onume m n e p o nm.nl/
Gelderland
Utrecht
Moeras
Linieland
Het Korenburgerveen is een laatste restant van een moeras gebied dat zich ooit uitstrekte over een groot deel van de Achterhoek en het aangren zende Duitsland. Veel van dit veen werd afgegraven, dit stukje is bewaard gebleven.
Verken het landschap tussen verschillende forten in o.a. de provincie Utrecht op 17 en 18 juni! Kom bijvoorbeeld naar Fort Nigtevecht of Fort Nieuwersluis: geheimzinnige bolwerken in prachtige natuur. Meer weten? mooilinieland.nl.
Matsukase In bosreservaat De Stille Eenzaamheid, onderdeel van de Leuvenumse Bossen, staan veel grove dennen. Als het daar waait, hoor je wat ze in Japan de Matsukase noemen: de wind door de kruinen van naaldbomen.
Uitkijken In de Kaapse bossen, onder deel van Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug staat uit kijktoren De Kaap. Geniet van het uitzicht en luister naar het geroffel van spechten.
Merel van Engelen
Eiland In de Nieuwkoopse Plas sen ligt de Geitenkamp, een onbewoond eiland. Daar kun je met een bootje of kano naartoe. Ook een fijne zwemplek.
Aert Schouman (1710-1792)
Tentoonstellingen
Bezoekerscentrum Nieuwkoop
Noord-Brabant
Vennen Juist de vennen in de Oister wijkse Bossen en Vennen zijn altijd weer een verras sing. Zo brengt de blauwe wandelroute je naar het Van Esschenven, waar je kunt picknicken.
Grenzeloos Grenzen vervagen in De Plateaux-Hageven, een Nederlands-Belgisch natuur gebied. Je komt door bos, hei, vennen en vloeiweiden; een watersysteem van begin 19e eeuw waarbij kalkrijkwater als mest op het land werd gebracht.
Noord-Holland
Bult Het Naardermeer is eigen lijk alleen met een bootje en boswachter toegankelijk. Maar vanuit uitzichtpunt De Muggenbult, heb je mooi uitzicht over het water. Vijf minuten lopen vanaf restaurant Stadzigt bij het Naardermeer.
Buiten plaatsen Bantam, Boekesteyn, Gooilust, Hilverbeek of Schaep en Burgh. In de tui nen van de ‘s-Gravelandse buitenplaatsen lijkt de tijd te hebben stilgestaan.
Van 11 juni tot 30 juli kun je in het Bezoekerscentrum Nieuwkoop (ZH) de landschappen bewonderen van de jonge kunstenaar Merel van Engelen. Zij ging op pad met onze boswachters en liet zich inspireren door hun verhalen. Dit leverde prachtige schilderijen op. Jim Teunis componeerde daar muziek bij. Alle werken inclusief de muziek worden ook van 6 augustus tot 1 oktober ten toongesteld op kasteel Groeneveld in Baarn (Ut.).
Dordrechts Museum
Paradijselijk genieten van 18de eeuwse flora en fauna. Tot 17 september toont het Dordrechts museum het mooiste werk van dierenschilder Aert Schouman (1710-1792). Met stukken uit musea en particuliere collecties in binnen- en buitenland. Vooral zijn werken met schitterende vogels spreken tot de ver beelding. Schouman tekende bovendien de buitenplaatsen en tuinen die zijn rijke opdrachtgevers als aardse paradijzen lie ten aanleggen. dordrechtsmuseum.nl
BEELD: NATUURMONUMENTEN - RENE KOSTER, GEURT BESSELINK , ROB ROKVEN, DORDRECHTS MUSEUM, MEREL VAN ENGELEN, ANDRIES DE LA LANDE CREMER, ISTOCKPHOTO
Zuid-Holland
52
Speelnatuur van OERRR
Zeeland
Kreek De Zwaakse Weel is het restant van een ooit drukbe varen kreek ten zuiden van Goes. Mooie natuurparel met z’n brede kreek, akker tjes met oude gewassen en hoogstamboomgaard.
BEELD: NATUURMONUMENTEN - ANDRIES DE LA LANDE CREMER, JANKO VAN BEEK, ISTOCKPHOTO
Toren De veertiende-eeuwse Plompe Toren is het eenzame overblijfstel van het ver dwenen dorp Koudekerke. De 23 meter hoge klim is de moeite waard, want van uit de top van de toren heb je een prach tig uitzicht over de Zuidkust van Schouwen.
Limburg
Bloeiend paars Bezoek de Brunssum merheide en geniet van de weidse uitzichten en de bloeiende paarse heidevel den in juli en augustus.
6-8 oktober
NMF Kamer muziekfestival Vanaf 17 juni kun je kaarten bestellen voor het NMF Kamermuziekfes tival bij Natuurmonumenten. Een uniek festival waar muziek, cultuur en natuur elkaar omarmen. Plaats van handeling: het weekend van 6 t/m 8 oktober in zo’n 30 cultuur historische gebouwen van Natuurmonumenten verspreid door het land. Deze plekken – veelal monumentaal en door gaans voor publiek gesloten – zijn nauw verweven met de thema’s van de muziek, uitgevoerd door talentvolle topmusici met instrumenten van het Nationaal Muziekinstru menten Fonds. Kom dus luisteren, kijken en ver dwalen in de verhalen. Programma en kaarten: nm.nl/kamermuziekfestival
Zon, water, zand, b loemen, modder en beesten. Speel natuur van OERRR is een uitje voor het hele gezin, maar vooral bedoeld voor klimmers, klauteraars, kliederaars, hutten- en kastelenbouwers, sloten springers en waterratten. Kom naar de speelnatuur bij jou in de buurt, want OERRR bestaat 5 jaar! En daarom vieren we de hele zomer feest. Vooral op eiland Tien gemeten, want daar bestaat de speelnatuur ook vijf jaar. Het is de grootste speel natuurplek in ons land. Wie daar van zichzelf een foto maakt in het XXL vogelhuis wint misschien wel een ver jaardagspartijtje. Stuur je foto dan naar: tiengemeten@ natuurmonumenten.nl Alle speelnatuurplekken? OERRR.nl/speelnatuur
53
spelen Wat doe jij in De Grote Vakantie? De grootste speeltuin vind je buiten, in de natuur. IEDERE DAG Landgoed Beekhuizen (Gld) en Bezoekerscentrum De Wieden (Ov.) Alles leren over wat er leeft in de sloot. Bezoekerscentrum Oisterwijk (NB) + Veluwezoom (Gld) Doe je eigen speurtocht VAAK TOT BIJNA IEDERE DAG IN DE GROTE VAKANTIE Bezoekerscentrum Nieuwkoop (ZH) Op watersafari met OERRR Bezoekerscentrum Veluwezoom (Gld) Speuren naar wilde dieren van OERRR Stadszigt Naardermeer en Bezoekerscentrum Gooi- en Vechtstreek (NH) Op watersafari met OERRR Bezoekerscentrum De Wieden (Ov.) Zeilpunteren op de Beulakerwijde Bezoekerscentrum Dwingelderveld (Dr.) Huifkartocht
25 JUN, 9, 16 & 23 JUL Bezoekerscentrum De Wieden (Ov.) Varen met je hele familie 25 JUN Bezoekerscentrum Veluwezoom (Gld) Een tocht met daarin alles wat je kunt beleven in de natuur 17, 31 JUL Bezoekerscentrum Dwingelderveld (Dr.) Vroege vogel ochtend wandeling 19 JUL, 5 AUG Bezoekerscentrum Oisterwijk (NB) De bos wachterdag van OERRR 22->23 JUL Bezoekerscentrum Oisterwijk (NB) Nachtavontuur van OERRR, slapen in het bos 22, 29 JUL; 5, 12, 19, 26 AUG Bezoekerscentrum Dwingelderveld (Dr.) Waterbeestjes vangen 25, 27 JUL, 2 AUG Bij Stadszigt Naardermeer (NH) Bouw je eigen super mooie insectenhotel
25 JUL, 1, 8, 15, 22 AUG Bezoekerscentrum Dwingelderveld (Dr.) Speuren naar de wilde dieren van OERRR 26 JUL Nationaal Park Schiermonnikoog (Fr.) Vinden, proeven, koken… smullen maar. 28 JUL, 2 AUG Bezoekerscentrum Brunssummerheide (Li.) Bushcraft middag 2, 17 AUG Bezoekerscentrum Brunssummerheide (Li.) Watersafari 3, 10, 17, 24 AUG Bezoekerscentrum Dwingelderveld (Dr.) Natuurontdektocht
6 AUG Bezoekerscentrum Brunssummerheide (Li.) Draakjes zoeken 9 AUG Nationaal Park Schiermonnikoog (Fr.) Survivaldag Berkenplas 29 AUG Bezoekerscentrum Brunssummerheide (Li.) Dag van de pracht 1, 8 SEP Bezoekerscentrum Nieuwkoop (ZH) Varen tussen de vleermuizen 6 SEP Stadszigt Naardermeer (NH) Op watersafari in het Naardermeer 15, 29 SEP Bezoekerscentrum Brunssummerheide (Li.) Reeën spotten in de avond
54
VOOR LEDEN
Voordeel
Wie lid is van Natuurmonumenten ontvangt een ledenpas. Daarmee kun je korting krijgen bij het boeken van uitstapjes die we zelf organiseren. Maar we regelden ook korting op andere activiteiten. Alle aanbiedingen zijn ook te vinden op nm.nl/ledenvoordeel
BIKE TOTAAL
Houd je banden op de juiste spanning met de Bike Totaal hogedrukpromp. Zo fiets je comfortabeler en slijten je banden minder snel. Past op diverse ventielen. Zoek de dichtstbijzijnde winkel op biketotaal.nl
Van € 26,95 voor € 14,50
Geldig van: 17 jun t/m 31 jul 2017
10% korting
Geldig van: 1 jun t/m 29 okt 2017
WONDERFEEL
€ 7 korting
Geldig op: 21, 22, 23 juli 2017
Durf jij het aan? Kijk dan niet langer de kat uit de boom. Want klimmen in Klimbos is écht top. Reserveer jouw klimtocht in één van onze K limbossen. Op vertoon van je online reservering en je ledenpas. Info: klimbos.nl/nm
Aantal personen: Maximaal 4 per bon
Online reserveren vereist
Driedaags festival voor klassieke muziek middenin de natuur van de ’s-Gravenlandse Buitenplaatsen (bij Hilversum). Je kunt genieten van maar liefst 100 con certen op 6 podia. Koop nu een ticket en ontvang € 7 korting. Info: nm.nl/wonderfeel Alleen online kaartverkoop
Zie: nm.nl/wonderfeel
Zin om in een fluistersloep van de natuur of historische grachten te genieten? Huur een elektrische sloep in Utrecht, Haarlem, Loosdrecht of Leeuwarden. Vaarbewijs is niet nodig. Reserveer je vaartocht op greenjoy.nl
€ 10 korting
Geldig van: 17 jun t/m 30 nov 2017
Aankoop in de winkel: Korting met deze bon
KLIMBOS NEDERLAND
GREENJOY
Online reserveren vereist
VRIENDEN OP DE FIETS
Natuurliefhebbers die meerdaagse fiets- of wandeltochten maken, overnachten natuurlijk bij één van de duizenden gastvrije mensen in het hele land. Word nu Vriend voor maar 6 euro. Ga naar: vriendenopdefiets.nl/ natuurmonumenten
20% korting
Geldig: zolang de actievoorraad strekt
Kortingscode: NM17
HORECA IN DE NATUUR
2 kop koffie of thee gratis e
Geldig van: 17 jun t/m 31 jul 2017
Kortingscode: ENJOY2017NM
Lidmaatschap: 2017
Na een fijne wandeling of fietstocht in de natuur kun je g enieten van iets lekkers in de vele horecagelegen heden in onze gebieden. Je krijgt nu een 2e kop koffie gratis bij bestelling van koffie/ thee met gebak. nm.nl/ 2ekopkoffiegratis
Aantal personen: Maximaal 2 per bon
Alleen tegen inlevering van deze bon
55
boskrekel
BEELD: BUITEN-BEELD - JAN-LUC VAN EIJK
“Boskrekels zijn niet te missen. Niet dat je ze ziet. Maar horen kun je ze des te beter. Hun geratel gaat de hele zomer door. Ze hebben heel korte vleugels, waardoor ze niet kun nen vliegen of zweven. Ze zitten dus altijd op de grond, tussen dorre bladeren, waar ze niet opvallen. Ze verraden zich door hun getjirp, een geluid dat ze maken door hun vleugels over elkaar te strijken. Ze zoeken altijd de warmte op. Wat dat betreft lijken we wel op elkaar. Boskrekels roepen ook altijd herinneringen op aan Kameroen, mijn
Alfred Ngwan, boswachter Rijk van Nijmegen
geboorteland. Aan het begin van het regen seizoen hoorde je overal krekels. Soms kom ik in Heumensoord wandelaars tegen die zich afvragen waar die luidruchtige krekel toch zit. Gaan we samen op zoek. Het geluid lijkt name lijk van meters ver weg te komen, terwijl de krekel heel dichtbij zit.”
Natuurmonumenten collecteert van 26 juni tot en met 1 juli
BEELD: MARTIN DIJKSTRA
Hebt u de collectant gemist en wilt u toch mee doen? SMS dan NM naar 4333 (€ 2,- per bericht). Veel dank voor uw steun!
Natuurmonumenten collecteert van 26 juni tot en met 1 juli
BEELD: MARTIN DIJKSTRA
Hebt u de collectant gemist en wilt u toch mee doen? SMS dan NM naar 4333 (â‚Ź 2,- per bericht). Veel dank voor uw steun!
Retouradres Natuurmonumenten, Postbus 9911, 1243 ZR ‘s Graveland