Puur Natuur lente 2018

Lente 2018

76%

van onze insecten zijn verdwenen

TUINMAN JAN:

GOED VOOR ALLE ­BEESTJES IN DE TUIN

Onderduikers, vliegers en kruipers Op insectensafari in OERRR

Struinen over de Oude Buisse Heide met Griet Op de Beeck

Red onze insecten

2

Het spuugbeestje is een o ­ nvolwassen schuimcicade. Hij vormt het schuim (of spuug) door lucht uit te ademen in vocht dat via de anus wordt uitgescheiden. Het schuim beschermt hem tegen de zon en tegen belagers zoals spinnen, vogels en wespen. In dertig tot honderd dagen bereikt het schuimbeestje z’n volwassen stadium, een beestje van 7 millimeter, dat tot wel zeventig centi­ meter kan springen.

BEELD: BERT PIJS

spuugbeestje “In het spuug woont een klein beestje, een zogenaamd spuugbeestje natuurlijk. Mensen noemden het vroeger ook wel koekoeksspog.

Die dachten dat de koekoeken dat deden, omdat ze toch al vreemde dingen doen. Die leggen eieren in nesten van kleine vogeltjes. Dus dat spugen kon er ook nog wel bij. (…) M’n eerste meisje – toen ik een jaar of vijftien, zestien was – zoende heel nat. Zo met zo’n spugig mondje.

Omdat ik veel van de natuur afwist, moest ik altijd aan een spuugbeestje denken. Dus als ze weg was, keek ik altijd even in de spiegel of er geen spuugbeestjes achtergebleven waren.”

3

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van 719.000 leden van Natuur­ monumenten.

Vragen over uw lidmaatschap?

Stel ze aan onze Ledenservice via: (035)655 99 11 of nm.nl/vragen Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (035) 655 99 11 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, ­Stefan Claessens, Wilco Meijers, ­Mariëtta N ­ ollen, Jeanine van der Velden, ecoloog Harm Piek, ­Kirsten ­Dorrestijn, stadsboswachter Maurice Kruk.

Art direction & vormgeving ­ Maters & Hermsen ­Vormgeving Foto op cover ­Mark Taylor Prepress Mark Boon Productiebegeleiding Graphic ­Reclame Druk, papier, biofolie RotoSmeets drukt Puur Natuur op FSC Recycled Credit en volgens EU-Ecolabel geproduceerd papier. Indien ­nodig wordt Puur Natuur v­­ erpakt in biofolie. Werp deze w ­ ikkel in de gft-container, voor ­minimale ­milieu­­belasting.

Verzending PostNL vervoert Puur ­Natuur en c­ ompenseert de ­volledige CO2 -­uitstoot hiervan.

leden Natuurmonumenten haalde eind 2017 met de petitie ‘Red onze insecten’ meer dan 100.000 handtekeningen op. Inzet: de strijd voor een duurzame, gezonde landbouw.

Wat vinden onze lezers van de massale insectensterfte?

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid LID VOOR HET LEVEN Zet uw lidmaat­schap nu om voor het leven. Makkelijk en fiscaal aftrekbaar!

U regelt het op nm.nl/lidvoorhetleven WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekers­centra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers

‘Een duurzame landbouw is beter voor ons allemaal. Maar of het echt slecht gaat met de bijen, daar twijfel ik aan. Ik zie er nog genoeg in mijn eigen tuin.’

‘Ik wil niet dat mijn ­ inderen in een wereld k leven waarin insecten ten dode zijn opgeschreven.’

‘Zonder bijtjes gaan we dood. Wat een diep triest land hebben we wat dat betreft.’

CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekening­nummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee NALATEN AAN DE NATUUR Geef de natuur door aan nieuwe generaties door Natuurmonumenten op te nemen in uw testament. nm.nl/nalaten

­Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-­keurmerk van het Centraal Bureau ­Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

BEELD: JORD VISSER

facebook.com/ natuurmonumenten 300.000 fans twitter.com/ natuurmonument 36.000 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 32.000 volgers

Liesbeth: ‘De viezigheid op groenten en fruit heeft ook invloed op de gezondheid.’

Katie: ‘De muggen in mijn slaapkamer mogen verdwijnen, maar ze hoeven niet dood.’ Nick: ‘Dat het minder wordt met de insecten merk ik zelf ook. Vroeger zag ik er veel meer vliegen dan nu.’

‘Ik heb wel gehoord dat er steeds minder bijen zijn. Het zou heel erg zijn als ze uitsterven, omdat ze groenten en planten bestuiven.’

‘Goed dat Natuurmonumenten strijdt voor een duurzamere wereld. Iemand moet het doen.’

4

Allemaal beestjes weet je wat ik zie als ik gedronken heb/allemaal beestjes/zoveel beestjes om me heen/blauwe gelen rooien alles zit er bij/likken barend komen zij steeds dichterbij/

/ ‘Insectenverdelgende middelen verdelgen alles, behalve insecten.’ (Bioloog Dick Hillenius; 1927-1987) / ‘Dood en verderf

en ze loeren allemaal op mij (Ronnie en de Ronnies; 1967)

tussen het kakelende groen zorgt voor een fascinerend evenwicht.’ (Schrijver Griet Op de Beeck, p36)

/ ‘Met hun ‘shotgun approach’ schakelde de chemische industrie […] niet

alleen de ongewenste insecten uit, maar ook de natuurlijke vijanden daarvan en allerlei onschuldige dieren hogerop in de voedselketen. De insecten die wél doelwit waren werden resistent tegen het gif.’ (Rachel Carson over het gebruik van DDT, in Silent Spring, 1962)

/ Als de insecten verdwijnen, volgen al snel de meeste amfibieën, reptielen, vogels, zoogdieren en bloeiende planten. (Bioloog Edward Wilson, p8) / ‘Als we onze insecten verliezen, zijn we verdoemd. […] Het leven op aarde zou uiteindelijk ophouden te

/ ‘Insecten zijn de hoeksteen van de natuur.’ (Frank Berendse, oud hoogleraar natuurbeheer Wageningen) / ‘Je ziet dat een plant zich-

bestaan.’

(Biologieprofessor Dave Goulson, University of Sussex)

zelf niet gaande kan houden, hij heeft hulp van bodemdiertjes en vliegende insecten

/ ‘Bij de insecten wordt de rups tot vlinder, maar bij de mensen is het omgekeerd.’ (Anton Tsjechov; 1860-1904) / Vier dikke darren nodig.’ (Tuinman Jan Graafland van Weleda, p22)

op een rijtje / wisten van ieder honingbijtje / het wat, waarom en waar en hoe / Daar zaten zij tot walgens toe / achter hun goedgevulde glazen / over te darren en te dazen. (dichter Kees Stip; 1913-2001)

/ ‘Ik zie ook weer hoe weinig oog de gemeente heeft

voor natuurlijk beheer. Langs de singels wordt het gras zo kort geschoren dat bloemen geen kans krijgen om uit te groeien.’ (Stadsboswachter Maurice Kruk, p43)

/ ‘Tuinieren is min of meer een strijd tegen de natuur.’ (Britse schrijver James Shirley Hibberd; 1825-1890) / ‘Een goed voornemen voor het voorjaar: een flink aantal tegels de tuin uit en bloemen zaaien – om insecten, vlinders en vogels de ruimte te geven.’

(Marc van den Tweel, directeur Natuurmonumenten, p39)

6

nummer

ED ONZE R INSECTEN

5

LENTE 2018

42

25 Insecteneters

18

12

Insecten paradijs?

16 Natuursporten

32

Struinen met Griet Op de beeck

met boswachter Hanne

Eropuit!

51 Tot ziens

37 Puur Kort

met Godfried

38 Waarom mevrouw

Bomans

Wouda geeft 39 Beste boekenlijst 40 Ga mee op tuinsafari van OERRR 46 Ledencommissie

14

48 Het is weer lente!

Brabant en het Dommeldal

BEELD: SHUTTERSTOCK

6

7

Duits onderzoek wees uit dat in dertig jaar 76 procent van de insecten verdween.

Met alle dramatische gevolgen van dien.

Neem de weidevogels. Hun jongen eten insecten.

Meer dan 100.000 mensen tekenden de petitie ‘Red onze insecten’.

Het roer moet echt om!

TEKST: Frans Bosscher

A

ls we aan de rand van zijn erf over de Lionserpolder uitkijken, komt er een glimlach op het gezicht van Auke Stremler. De eerste kieviten strijken weer neer. En niet lang daarna de grutto’s, de tureluurs en de scholeksters. Tot ver in juni geniet hij dan volop van de broedende vogels en hun uitvliegende jongen. “Als ik er alleen tussendoor loop, blijven ze gewoon zitten. Ze vertrouwen me. Ik word heel vrolijk als ik de vogels en de koeien samen zie.”

En het zijn er elk jaar weer meer.

De Friese melkveehouder is geboren en getogen op de boerderij aan De Him, tussen de nog altijd schilderachtige dorpen Jorwerd en Mantgum. Jarenlang was hij een boer die veel melk wilde produceren met weinig grond, zoals zoveel boeren. In 2009 gooide hij het roer om. Radicaal. De aanzet kwam van het besluit van de provincie om een deel van de polder helemaal voor weidevogels te bestemmen. Na veel wikken en wegen besloten Auke en zijn vrouw Rennie dat ze aan die ontwikkeling mee wilden doen.

Sindsdien heeft Auke zijn hoogproductieve

Holstein-Friesian runderen vervangen door Groninger Blaarkoppen, een oud koeienras, sober, niet kieskeurig, gezond.

Ja, ze geven minder melk. Maar daar staat tegenover dat de veearts nog maar zelden langskomt. Hij hoeft ook geen krachtvoer meer te kopen. Dat scheelt. En sinds hij vorig jaar erkend biologisch boer is, krijgt Auke zo’n 25 procent meer voor de melk die hij levert.

Tienduizend per dag De vogelrijkdom is mede te danken aan de nauwe samenwerking met de boswachters van Natuurmonumenten, die eigenaar van de natuurgraslanden in de Lionserpolder is.

Ze doen er alles aan om het tij te keren, want de afgelopen vijftig jaar gaat het slechter en slechter met deze groep vogels, die sterk afhankelijk is van boerenland. Het aantal grutto’s dat in ons land broedt, is sinds 1960 met 90 procent achteruitgegaan. Koning van het Weiland, noemen ze de grutto in Friesland. Hij is bijna een Jan zonder Land. Vorig jaar vlogen zo’n 12.000 jonge grutto’s uit.

Om de populatie op peil te houden, hadden dat er 18.000 moeten zijn. En zo gaat het jaar na jaar. Met de andere weidevogels gaat het al even beroerd.

Door de intensivering van de landbouw zijn de graslanden grotendeels ongeschikt geworden voor de weidevogels. Ontwatering maakt de bodem droog en hard, door de vele werkgangen (zes keer per jaar maaien, ­harken, rapen en bemesten) is er geen rust meer. Er groeit bovendien nog maar één soort gras: Engels raaigras. Snelgroeiend, eiwitrijk, maar het verdringt alle concurrenten. Op de felgroene biljartlakens komen nauwelijks bloemen voor.

En zonder bloemen, zijn er geen insecten.

Nu zijn juist die insecten onmisbaar voor ­weidevogelkuikens. Zo gauw ze uit het ei komen, voeden ze zich met spinnen, duizendpoten en heel veel vliegjes en ­kevertjes. In het begin een paar duizend per dag en als ze een paar weken oud zijn, gaat het om zo’n tienduizend per dag. In de hoogproductieve graslanden, zonder bloemen en met een levenloze bodem, zijn die insecten er niet en komen de kuikens om van de honger.

Allemaal dezelfde trend Het gebrek aan insecten voor de weidevogels staat niet op zich. Afgelopen najaar kwamen de resultaten naar buiten van een Duits onderzoek waaruit bleek dat de hoeveelheid

BEELD: RUUD POELSTRA, RENE KOSTER, GETTY IMAGES , MARTIN VAN LOKVEN

8

insecten in nog geen dertig jaar met 76 procent is afgenomen. Het landschap waarin het onderzoek was uitgevoerd, lijkt erg op dat in ons land en elders in Europa: kleine natuurgebieden omringd door grote landbouwarealen.

Na de berichtgeving over de insectensterfte ging bij menig automobilist een lichtje branden: dáárom hoef ik ’s zomers de voorruit van m’n auto dus nooit meer schoon te maken. Het onbelemmerde zicht achter het stuur staat evenwel symbool voor een groot insectendrama. Andere onderzoeken laten dezelfde trend zien als het Duitse. Zo halveerde sinds 1990 het aantal vlinders dat in Europese graslanden voorkomt.

Sinds 1992 is het aantal vlinders in ons land met 35 procent achteruitgegaan; veruit de grootste afname op het boerenland. Een Engels onderzoek naar motten kwam in een periode van 35 jaar tot een afname van 30 procent. Het aantal kolonies van wilde bijen in de VS en Europa nam tussen 1985 en 2005 af met 25 tot 50 procent. Nijmeegse wetenschappers vonden een opmerkelijk grote achteruitgang van insectenetende zangvogels (spreeuw, boerenzwaluw, gele kwikstaart, veldleeuwerik) in regio’s met hoge gehaltes bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater.

Insectageddon Zo stapelen de aanwijzingen zich op dat we met een serieus probleem van doen ­hebben. De Britse zoöloog en publicist George Monbiot spreekt van een ­‘insectageddon’. De Nijmeegse hoogleraar Henk Siepel noemt het een ‘slagaderlijke

Wilson. Dat is een wereld met niet veel meer leven dan bacteriën, algen en een paar eenvoudige meercellige planten. Al die complexe samenwerkingsvormen tussen planten en dieren, tot stand gekomen in miljoenen jaren evolutie… Weg.

bloeding’. Want ga maar na. Zeventig procent van de diersoorten op aarde is insect.

Die insecten zorgen voor de bestuiving van planten, inclusief onze voedselgewassen. Ze zetten planten en dode dieren om in nieuwe voedingsstoffen. Ze zijn voedsel voor vogels en andere dieren; 60 procent van de broedvogels in ons land is afhankelijk van insecten.

Zonder mensen draait de aarde gewoon door. Maar als de insecten verdwijnen, volgen al snel de meeste amfibieën, reptielen, vogels, zoogdieren en bloeiende planten.

Binnen enkele tientallen jaren is de aarde terug in de toestand van een miljard jaar geleden, aldus de vermaarde bioloog Edward

Levenloos landschap Hoe kwam het zo ver? Dé oorzaak is nog niet gevonden, maar de aanwijzingen zijn wel heel sterk dat het te maken heeft met onze hoogproductieve landbouw. Boerenland moest de afgelopen eeuw steeds meer opbrengen.

Moerassen en heidevelden zijn ontgonnen.

Heggen, houtwallen, plassen, poelen, boomsingels, reliëf en verruigde hoekjes zijn vrijwel allemaal verdwenen. Plantkeuze, overmatige bemesting en sterke ontwatering completeren het beeld van een landschap waaruit alle leven, behalve de gewenste gewassoort, is weggedrukt. Koeien komen minder en minder buiten. Als ze buiten komen, liggen ze op een kluitje het krachtvoer dat ze in de stal hebben gehad te herkauwen.

BEELD: LEO VAN OVERBEEK , ANTON KIEFTENBURG , TEUN VELDMAN, GETTY IMAGES

10

Naast het verlies van leefgebieden staan de effecten van bestrijdingsmiddelen volop in de aandacht, met name glyfosaat en neonicotinoïden, kortweg neonics. De eerste doodt alle planten waarop het gespoten wordt, behalve de gewassen die genetisch resistent zijn gemaakt tegen glyfosaat. Neonics tasten het zenuwstelsel van insecten aan, waardoor ze uiteindelijk dood gaan.

Deze middelen zitten als een laagje om zaden van landbouwgewassen. De plant die daaruit groeit, is giftig. Een insect dat van de bladeren of het stuifmeel eet, krijgt het gif binnen en gaat meestal dood.

In de veehouderij komt daar het gebruik van ontwormingsmiddelen bij. Deze middelen doden ook de larven van kevers en vliegen die op mest leven; op één koeienvlaai kunnen duizenden insecten voorkomen.

Ook deze insecten zijn een belangrijke voedselbron voor weide- en andere vogels, net als voor dassen, egels, spitsmuizen en vleermuizen.

Zestig jaar nadat Rachel Carson haar aanklacht Silent Spring schreef tegen het vernietigende effect van middelen als DDT, dieldrin, lindane en parathion op planten en dieren in het boerenland, zijn er dus

De vogels van de Greidhoeke In de Greidhoeke, het weidelandschap tussen Leeuwarden, ­Franeker, ­Bolsward, Sneek en Lytse Bouhoeke, heeft Natuurmonumenten vijf ­gebieden voor weidevogels: Skrok, Skrins, Lionserpolder, Filenspolder en ­Hegewiersterfjild. Samen met boeren doen onze boswachters alles om de broedomstandigheden optimaal te maken voor weidevogels. Ook de zeld­ zame kemphaan heeft het gebied gevonden. Een goed teken, er broeden nog maar zo’n 50 paar in ons land tegen 6.000 in 1950. En als het voor kemp­hanen klopt, is het voor al die andere weidevogels ook in orde.

AANTAL BROEDPAREN (PER 100 HECTARE)

Friesland

2016 Grutto 2,9

Gebieden Gebieden Natuur- Natuurmonumenten monumenten 2016 2017

75 Tureluur 2,5 32 Kievit 6,1 63 Scholekster 4,2 14

75 39 64 14

11

opnieuw pesticiden in gebruik die het voorjaar leeg en stil maken. ‘Ik rijd door Friesland en ik huil van binnen. Ik huil, omdat ik overal verlies om me heen zie’, zei hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma over het boerenland waarin hij opgroeide. Voor zijn verdriet bedacht hij het woord ‘landschapspijn’.

Meer bloemen Die wereld van stille, doodse weilanden is niet meer de wereld van Auke Stremler. Hij heeft ervoor gekozen om met de natuur te werken en niet tegen de natuur. Hij maait alleen daar waar geen weidevogels broeden. Hij zorgt ervoor dat er gras van verschillende lengtes is, zodat de kuikens altijd een veilig heenkomen kunnen zoeken.

Op de meest waardevolle percelen rijdt hij vaste mest (mest vermengd met stro) uit. Op de andere percelen komt drijfmest, die hij in de mestput al voor een deel heeft omgezet tot humus. Die humusrijke mest injecteert hij niet in de bodem, maar hij legt het tussen het gras. Een zegen voor insecten. Ze komen er met massa’s op af. De koeien grazen het grootste deel van het jaar buiten, ook tijdens de broedperiode. Hun mestvlaaien trekken ook insecten aan. Allemaal voedsel voor de jonge weidevogels.

Om het insectenleven verder te verbeteren heeft hij twee jaar geleden met de boswachters van Natuurmonumenten graslanden die

intensief waren bewerkt, ingezaaid met een zadenmengsel van gras, klaver, luzerne, madelief, schapenzuring, smalle weegbree, scherpe boterbloem, rolklaver, koekoeksbloem en pinksterbloem. Het is een succes. De bloemrijke percelen zitten vol broedende grutto’s en tureluurs. “Wil je insecten dan moet je zorgen voor een rijke flora”, aldus Auke. “Het is een mooi, dicht gewas vol muggen, bijen en vlinders. Het is goed voor de weidevogels. En ook belangrijk: het is goed voor de koeien. Ik ga op meer percelen dit gruttomengsel inzaaien.”

Plezier in het werk Auke is blij met de weg die hij is ingeslagen. Gemakkelijk was het niet. Adviseurs raadden het af, buren schudden meewarig het hoofd. “Mijn vrouw en ik stonden alleen.” Hoe anders is het nu, een paar jaar later. Studenten komen op het erf om te kijken hoe het ook kan, Auke vertelt zijn verhaal op bijeenkomsten van boeren, de mensen uit het dorp komen zijn kaas, melk en vlees kopen.

“Ik heb weer plezier in m’n werk. Het vergt minder energie, ik heb meer geduld. En ik kan in de praktijk laten zien hoe mooi het is om op deze manier te boeren, om een gezond product te maken op een gezonde bodem met gezonde dieren.”

Friese weide en Culturele Hoofdstad Leeuwarden is dit jaar Culturele Hoofdstad van Europa. Kening van ‘e Greide (koning van het weiland) neemt een groot deel van het pro­ gramma voor zijn rekening.

Het burgerinitiatief van burgers, boeren, kunste­ naars, wetenschappers, natuurbeschermers en zui­ velondernemers brengt met muziek, theater, exposities en ontdek­ kingstochten een ode aan het authentieke Friese landschap vol bloemen en vogels. Het volle­ dige programma vind je op keningfanegreide.nl/­ programma2018

12

Zandloopkevers zijn het actiefst in mei wanneer de voortplanting plaatsvindt.

Na de paring legt het vrouwtje haar eitjes ongeveer één centimeter diep in het zand.

Daar komen een week of vier later larven uit.

Groene sprinter

In het begin is de larve slechts enkele millimeters groot, maar tijdens het doorlopen van zijn drie stadia groeit de worm­ achtige larve snel. Al die tijd verblijven ze in een loodrecht holletje. Vandaaruit grijpen ze prooien met hun kaken. Hun blikveld is groot; net als vol­ wassen zandloop­kevers jagen ze op zicht. Omhoog kruipen doen ze met behulp van een steunorgaan op de rug.

Zie zijn groene dekschildjes eens schitteren in de zon. En zie hem eens rennen over het zand vanuit zijn zelfgegraven holletje: de groene zandloop­kever. Een geboren sprinter die ook kan vliegen.

TEKST: Wilco Meijers BEELD: Inge van Noortwijk

Het kan je zomaar overkomen; ingehaald worden door een groene zandloopkever. Met een topsnelheid van dik 8 km per uur stuift hij zelfs stevige doorstappers eenvoudig voorbij. Ongekend snel voor een dier met zo’n bescheiden lijfje van 1 tot 2 cm.

Met zijn sprietachtige antennes detecteert de loopkever ­obstakels onderweg. Daar loopt hij makkelijk langs of overheen.

Prooidieren pakt de groene zandloopkever met twee grote gele grijpkaken die als knip­ messen heen en weer bewegen.

Daarna bijt de kever zijn prooi (andere insecten) in stukken.

De vertering van het voedsel gebeurt uitwendig.

13

Na overwintering als larve begint de verpopping in mei of begin van de zomer. De larve transformeert zich in de pop van wormachtig wezen tot gevleugeld insect. Na een jaar is de kever dus volwassen.

Het loopwerk wisselt de groene zandloopkever regelmatig af met een stukje vliegen naar het volgende jachtgebied. Daarvoor beschikt hij over vier vleugels: twee verharde voorvleugels (dekschilden) en twee kwetsbare achtervleugels. Als hij niet vliegt, worden die onder de voorvleugels gevouwen. In drie laagjes, want de achtervleugels zijn een stuk groter dan de voorvleugels.

Zandloopkevers kun je overal op onze ­binnenlandse zandgronden tegenkomen, vooral op open, zonnige plekken.

Zandloopkevers jagen op zicht en beschikken daarvoor over goed ontwikkelde ogen. Op topsnelheid wordt het ze echter te wazig. Dan stoppen ze even en reageren ze op bewegende prooi­ dieren op een afstand van 20 tot 30 cm. Die worden met een bliksemsnelle eindspurt gegrepen.

Als roofzuchtige insecten spelen groene zandloopkevers hun eigen rol in de natuur. Zo houden ze de aantallen mieren in toom, die zowel bij volwassen dieren als de larven op het menu staan. Op hun beurt moeten de kevers uitkijken voor vijanden zoals vogels, roofvliegen en libellen.

Buzzzz

De insectenwereld zit vol mysteries. Dat blijkt wel uit de vragen die jullie instuurden. En we blikken ook nog even terug op die korte, maar hevige storm in januari.

1

Pas op!

Waarschuwen wespen elkaar niet voor gevaar?

BEELD: GETTY IMAGES, PAUL COOLS, KOOS ARNOIJS

Door wespenvangers gaan er nogal wat wespen dood. Waarom attenderen ze elkaar niet op het gevaar, vroeg Fred de Beer zich af. Nu is het inderdaad zo dat insecten met elkaar communiceren. Bijen doen dat bijvoorbeeld door te dansen. Zo vertellen ze elkaar waar voedsel en goede nestplekken te vinden zijn. En met trilsignalen geven ze door hoe groot een vijand is. Maar blijkbaar hebben ze nog geen manier gevonden om alarm te slaan over de risico’s van zoetigheid. De verleiding zal wel te groot zijn.

Overigens zijn wespen heel nuttig. Ze vangen veel muggen rondom het huis weg.

2

Hebben we in ons land ook last van de letterzetter?

Boswachters houden van insecten, maar soms wordt hun liefde op de proef gesteld. Dat gebeurt af en toe met de letterzetter, een kevertje van circa 0,5 centimeter. Voor de voortplantingscyclus maakt de letterzetter gebruik van verzwakte naaldbomen, vooral fijnsparren. Die gaan dan dood. Door de letterzetters besloot de Poolse overheid tot grootschalige, maar illegale kap in het oerbos van Bialowieza. Het kwam de Polen op een veroordeling van het Europese Hof van Justitie te staan. Kappen is ook geen effectief middel om de letter­zetter te bestrijden.

Daar komt bij dat de dood van de sparren ruimte creëert voor de groei van een gemengd bos. En het dode hout is weer voedsel voor tal van planten en dieren.

3

Waarom zijn er zoveel molshopen?

Aan het einde van de winter en het begin van het voorjaar zie je in graslanden, bermen en tuinen veel

molshopen. Mollen moeten dan meer moeite doen aan hun prooien te komen. Ze jagen op regenwormen en andere bodemdieren. Die zitten op plekken waar het grondwater vrij diep zit. Door de kou kruipen wormen dieper de grond in. Mollen graven daar achter­

aan en maken daarbij nieuwe ­gangen. En ja, die extra grond wordt naar de oppervlakte gewerkt. Als de wormen weer vlak onder het maaiveld zitten, keert de rust terug. De mollen vangen dan weer gewoon de wormen die in hun ­gangen vallen.

Albert de Jong, projectleider 15 Sovon Vogelonderzoek Nederland

Even bellen met...

Waarom klappen vlinders hun vleugels altijd dicht?

Zit je klaar om een mooie foto van een vlinder maken, klapt hij z’n vleugels dicht als hij op een bloem landt. ­Sommige vouwen ze voorzichtig wat open, andere houden ze stijf dicht.

Dat doen vlinders omdat ze erg zuinig zijn op hun vleugels. Ze moeten ze schoon en droog houden, zodat belagers en soortgenoten hun kleuren en patronen herkennen.

Die patronen worden gevormd door heel kleine schubjes, die makkelijk afbreken. En als ze kapot zijn, groeien ze niet meer aan. Bij oudere vlinders zie je dan ook wel vleugels die gedeeltelijk kaal zijn.

Ook een vraag ?

Stuur die naar natuurvraag@natuurmonumenten.nl.

Frans is terug op z’n post. Hij zal vanaf nu de vragen weer beantwoorden.

Zijn er broedvogels in de ­problemen gekomen?

Nesten van blauwe reigers en ­ roeken – vroege broeders – zijn kapot of helemaal weggewaaid.

Dat is vervelend, maar de vogels ­lossen dat wel weer op. Ze herstellen hun nesten.

Wat kunnen we verwachten bij stormen in de lente en de zomer?

Een storm in het voorjaar kan de reis van trekvogels nogal vertragen. Het kan wel twee weken langer duren voordat ze op de plek van

Koos Arnoijs zag in haar vijver beest­ jes die ze niet thuis kon brengen. Het viel haar op dat ze tevoorschijn kwamen als de zon scheen en dieper het water in gin­ gen als de temperatuur zakte. Het leken wel kokerjuffers, aldus Koos. En dan zijn het ook. Kokerjuffers zijn de larven van schietmot­ ten, een orde van insecten die wel wat lijken op nachtvlinders.

Ze hebben alleen geen schub­ ben op hun vleugels, maar haren.

De larven van de meeste soorten – in de Benelux komen er zo’n 230 voor – leven in het water. Ze maken een kokertje, waarin ze zich verstoppen voor vijanden. Dat larvestadium duurt vaak een jaar, bij som­

­ estemming zijn. Ze beginnen dan b ook later te broeden. Dat hoeft nog niet zo problematisch te zijn. Dat zijn zomerstormen voor sommige ­soorten wel. Door de klimaat­ verandering komen zomerstormen vaker voor. Nesten van vogels die langs de kust broeden kunnen dan wegspoelen. De populatie van scholeksters op de Wadden neemt daardoor af. Maar ook voor soorten als lepelaar, kluut, kokmeeuw en strandplevier betekent zo’n storm vaak een verloren seizoen.

En wanneer hebben we dan die dwaalgasten?

Die zie je vooral tijdens najaarsstormen uit het oosten. Je kunt dan massale aankomsten van ganzen krijgen, die ineens hiernaartoe worden geblazen. Maar er komen dan ook zeldzame zangvogeltjes hier terecht, zoals bladkoninkjes of zwartkeel­lijsters.

mige soorten langer. Kokerjuffers zijn in het water zichtbaar als kruipende tak­ jes. Altijd leuk om langs de waterkant, bijvoorbeeld in een rietkraag, op zoek te gaan naar langzaam bewegende ‘takjes’.

Wat is dit?

BEELD: XXX

4

Wat gebeurt er met vogels tijdens een storm?

Zangvogels houden zich heel ­­ge­deisd. Die zoeken een luw plekje op en wachten tot het voorbij is. Bij zo’n storm als in januari uit het noordwesten worden zeevogels, zoals alken en zwarte zee-eenden, van hun voedselgebieden naar de kust geblazen. Na de storm trekken ze trouwens weer de zee op. Opmerkelijk was dat er deze keer dode zilverreigers zijn gevonden. Die zijn vermoedelijk uit een boom gewaaid en hebben daarbij nek of poten gebroken.

16

Veldloop of trailrun?

B

BEELD: ZOUT FOTOGRAFIE, GETTY IMAGES, JAKKO MUR

eide loopsporten vinden plaats in de natuur, gaan buiten de gebaande paden en door de modder. Maar wat is nu eigenlijk het verschil ­tussen die twee en waarom worden er tegenwoordig minder veldlopen, maar juist veel meer trailruns georganiseerd?

Heel kort door de bocht: de trailrun is mateloos populair. Ook in de gebieden van Natuur­ monumenten worden regelmatig parcoursen uitgezet. Het gaat daarbij niet zozeer om snelheid, maar om de ervaring van het hardlopen in de natuur. Bij het veldlopen gaat het juist wel om snelheid.

Maar de populariteit van deze sport is tanende. Daarom wil de internationale atletiekfederatie de sport nieuw leven in blazen,

bijvoorbeeld door er weer een Olympische sport van te maken. Om een nieuw publiek te trekken moet de sport dan wel wat ‘extremer’ en ‘gewaagder’ worden. En dan wordt het veldlopen eigenlijk meer een soort trailrunnen. Hoe ze het uiteindelijk zullen gaan organiseren, is nu nog niet duidelijk.

Wel duidelijk: wij hopen vooral dat mensen genieten van de natuur als ze gaan hardlopen.

Want genieters zijn de beste natuurbeschermers.

Meedoen met een mooie trail?

Op 4,5 en 6 mei is in de Limburgse heuvels de Koning van Spanje Trail mudsweattrails.nl/koningvanspanje Bron: De Volkskrant 29 jan 2018

NATUURSPORTEN MET BOSWACHTER:

KALENDER Wielrennen 8 APRIL Arnhem-Veluwezoom (Gld) Ronde van Arnhem mantel.com/toertocht

Hardlopen 22 APRIL Nationaal Park Zuid KennemerlandSantpoort (NH) 5/10/16km Pim Mulierloop pimmulierloop.nl 27 MEI Mariekenloop. Park Brakkenstein, Nijmegen.

Marikenloop.nl 3 JUNI Bergen op Zoom-Brabantse Wal (NB) 5/10/21/42km

Brabantse Wal Marathon debrabantsewal­marathon.nl

Trailrunning 4-6 MEI Gulpen-Gulpenberg 12/16/17/23/ 28/43km Koning van Spanje Trail mudsweattrails.nl/ koningvanspanje

Wandelen IN DE NACHT VAN 16/17 JUNI Meerdere locaties afstanden 3-11km Midzomernachtloop nm.nl/midzomernacht

Elke deelnemer aan een sportevenement in n de gebieden va ten en um on Natuurm n doneert ook aa . ur tu na de

2 APRIL

Halve van de

Adrenaline

Z

odra de dagen langer worden, begint het bij mij meteen te kriebelen. Dan wil ik fietsen! Liefst met de zon op m’n koppie, maar een mooie omgeving doet ook al veel. Ik fiets graag door natuurgebied Veluwezoom. Daar kun je aan je klim-skills werken in een decor van afwisselend bos en heide. En met een beetje geluk word je daar zelfs aangemoedigd door een hert of zwijn.

Ik ben niet de enige die hier graag fietst. Wielrenner ­Maarten Tjallingi kent het gebied ook goed. In zijn jaren als profwielrenner trainde hij veel op de Veluwezoom, met ‘berg’ de Posbank als middelpunt. Toen in 2016 de Giro ­d’­Italia naar Nederland kwam, was hij er dagen achtereen te ­vinden.

Een etappe startte namelijk in zijn woonplaats, Arnhem. De ­Posbank zou bergpunten opleveren, dus Maartens doel was helder: op het podium staan in ­Arnhem als beste klimmer van de dag. Om dat doel te bereiken trainde hij zo’n zes uur per dag op en rondom de Posbank. En met succes. Op 8 mei 2016 mocht hij de bergtrui om zijn schouders hangen. Hoe houd je het fietsen op dat niveau vol, vroeg ik hem? Zijn antwoord: ‘De mooie omgeving doet veel voor mij. Je hebt hier ­weinig auto’s, fijne fietspaden; de omgeving is magistraal. En in dertig kilometer pak je hier zo 400 hoogtemeters.’ Ik beaam ­Maartens woorden. Dat zijn precies de redenen waarom ook ik hier graag fiets.

Op 8 april ben ik zeker op de Veluwezoom te vinden. Dan fiets ik de Ronde van Arnhem. Deze toertocht – van 85, 120 of 150 kilometer – is extra leuk omdat de organisatie Natuur­ monumenten ondersteunt als goed doel. Wie mee doet, geeft dus ook aan de natuur.

Samen met Maarten verkende ik de route vast. En we zetten een tijd neer op de klimtijdrit, op Strava aangegeven als het segment ‘De rozenbos’. Deze klim zal ook in de Ronde van Arnhem worden opgenomen. Ik train nog even verder, want ik wil wel op 8 april een nieuw persoonlijke record neerzetten.

Zie ik je daar? Inschrijven kan via: rondevanarnhem.nl Hanne

Haar

Wist je dat de deelnemers van de kasteelloop Halve van de Haar een hardlooproute op Landgoed Haarzuilens mogelijk maken? Doe je ook mee?

Landgoed Haarzuilens, Haarzuilens (Ut.), 5/10/21km dehalvevandehaar.nl

17

PS: Toen ik met Maarten het parcours verkende, maakten we een vlog.

Te zien via nm.nl/ boswachterhanne

BEELD: MARTIN STEVENS - WOLVERLEI

18

Diepenheim

19

Insecten Deze tuin vol bloemen, struikjes en ­zonovergoten of juist donkere hoekjes is precies waar insecten van houden.

Hoe ziet jouw tuin of balkon er uit?

20

Cuijk

Arnhem

Veulen

Weurt

BEELD: MARCEL VAN DEN BERGH

Maasbommel

Onze tuinen zeggen iets over wie we zijn. Dus de ene tuin is de andere niet. Op 20 januari publiceerde fotograaf Marcel van den Bergh

INSECTOMETER

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

De Steeg

Weurt

Wamel

in de Volkskrant onder andere deze variaties. Vanuit insectenoogpunt meestal niet de meest geschikte leefgebieden.

21

22

PLANTEN WAAR VLINDERS DOL OP ZIJN

Aster

Hemelsleutel

Ieder stukje gro Insecten houden van groen, maar stellen best wat eisen. Hoe zorg je dat jouw tuin of balkon een insectenparadijs wordt? We vroegen het aan de kenners Jan G ­ raafland, tuinman van Weleda, en vrijwilliger Els Prins. Jan vertelt wat insecten betekenen en Els geeft praktische tips.

Eerst een paar vragen aan Jan, de tuinman van onze partner Weleda met wie we al jaren bloemrijk grasland ontwikkelen, voor bijen en insecten.

BEELD: GETTY IMAGES, SHUTTERSTOCK, ANDRIES DE LA LANDE CREMER

Griekse alant

Vlambloem

V linderstruik

Ezelsoor

Wilde marjolein

Maak je je zorgen over de insecten, Jan? ‘Insecten zijn als kanaries in een mijn. Als die doodgingen, wisten de mijnwerkers dat de luchtkwaliteit gevaarlijk was. Zo kijk ik ook naar het dramatische verlies aan insecten: een waarschuwing dat de aarde onleefbaar wordt. Het gaat niet alleen slecht met bijen en andere insecten, maar met álle kleine dieren, ook met wormen, pissebedden en duizendpoten.’

Waarom zijn die diertjes belangrijk?

‘Ook al is het werk dat ze doen bijna onzichtbaar, bodembeestjes bereiden een vruchtbare grond voor.

De pissebed is een grote opruimer van organisch materiaal, net als de duizendpoot en de oorwurm.

Regenwormen maken het verhaal af. Dat zijn als het ware door de aarde voortbewegende darmen.

Ze zijn van levensbelang voor een levende bodem. Een goede bodem levert voeding aan planten en houdt

water vast. Vliegende insecten zijn daarnaast onmisbaar voor de zaadvorming van planten. Zo zie je dat een plant zichzelf niet gaande kan houden, hij heeft hulp van bodemdiertjes en vliegende insecten nodig.’

Hoe kunnen mensen hun tuinen insectvriendelijker maken?

‘Niets doen is een belangrijke ­factor. Een mooi voorbeeld: laatst hadden wij wilgenstronken in de tuin laten liggen. Niet veel later kwam ik daarop de wilgenhoutrups tegen, een prachtige, roze rups zo groot als een pink. Ik heb daar niets voor gedaan, alleen de rommel laten liggen. En doordat we bepaalde stukjes gras niet meer maaien, hebben we nu ook sprinkhanen. Een gevolg daarvan is dat we de tijgerspin tegenkwamen, die eet namelijk sprinkhanen. Het is hartstikke interessant om te ­volgen wat er gebeurt als je nalaat het gras te maaien, het hout te verwijderen of oude planten uit de grond te ­rukken.’

Maar soms moet je toch ingrijpen?

‘Mensen protesteren vaak: “Ik moet toch bepaalde

23

en een insecten­paradijs! planten beschermen?” Ik zeg dan: tegen wat? Tegen de natuur zelf?

In zo’n situatie ben je bezig om de natuur zo te temmen als je zelf in gedachten hebt. Mensen moeten leren de natuur gewoon z’n gang te laten gaan en niet te bestrijden. De natuur is zo’n complex geheel, daar kun je toch geen orde in scheppen.

Door luizen te bestrijden haal je het voer voor lieveheersbeestjes weg.

En door binnen mieren te bestrijden, dood je ook de mieren buiten én die van de buurman. En je doodt, met dat ene supergiftige mierenlokdoosje, ook alle bijen uit de buurt.

Insecten zijn zo klein en kwetsbaar.’

Wat kun je nog meer in je tuin doen voor insecten?

‘Wat je je kunt afvragen is wat de omstandigheden zijn waar insec-

ten van houden. Zo zijn ze gek op stapels stenen. Pissebedden, duizendpoten en vlindersoorten kruipen daartussen. Een omgekeerd opgehangen bloempot met stro erin doet het ook goed. Wat erg belangrijk is, is om zaaddozen te laten staan in het najaar, bijvoorbeeld die van klaprozen. Daar schuilen spinnen in. Sommige insecten hebben water nodig. Libellen bijvoorbeeld, maar ook muggenlarven komen daarin tot ontwikkeling.’

Ben je niet bang dat je dan steekmuggen kweekt?

‘Nee hoor, steekmuggen zijn maar één van de duizend soorten muggen. Door de muggen in onze tuin krijgen wij op nazomeravonden bezoek van vleermuizen en gierzwaluwen. Muggenlarven vormen bovendien voedsel voor kikkers, padden en salamanders.’

Wat is de eerste stap naar een natuurlijke tuin?

‘Stap één is om rommelhoekjes te creëren. Maak een composthoopje waar je organisch materiaal neerlegt. Daar komen vanzelf pissebedden op af om alles fijn te knippen. Begin gewoon, let niet teveel op. Zorg voor een chaos, en ruimte. Het gaat toch altijd anders dan je in boeken leest. Je kunt je tuin het best zien als één grote experimenteerplek.’

5 tips van Els Prins werkt al 15 jaar als vrijwilliger in de vlindertuin van Bezoekerscentrum Dwingelderveld. Ze geeft vijf tips.

1 2 3

Schoffel en hark niet teveel.

Houd de tuin minder netjes dan je van vroeger gewend bent.

Maak rommelhoekjes in de tuin waar brandnetel kan groeien; daarop zetten veel vlinders hun eitjes af.

Maak geen ‘eilandjes’ van planten met daaromheen centimeters zwarte aarde, maar zorg voor begroeiing waarin insecten kunnen schuilen.

4

Niet alle bloemen zijn nuttig voor insecten. Sommige planten, zoals afrikaantjes, worden zelfs zo gekweekt dat de stamper en meeldraden zijn verdwenen.

Daar hebben insecten niks aan. Let daarom op dat je meeldraden ziet zitten bij de planten die je koopt. Ook moeten insecten met hun roltong bij de nectar kunnen komen. Bij petunia’s, grote, klokvormige bloemen, lukt ze dat bijvoorbeeld niet.

5

Als je een insectenhotel op het ­balkon ophangt, zorg dan ook dat ze stuifmeel kunnen vinden. Wilde bijen ­leggen bij elk eitje een klompje stuifmeel klaar.

(ADVERTENTIE)

24

JUTE SHOPPING BAGS Ecologische jute boodschappentas € 5,95

leden € 5,35

Bekijk deze producten op

www.natuurmonumentenshop.nl

INSECTENHOTEL SINNE Geef insecten een thuis! € 47,95

HONING Ambachtelijke honing diverse soorten

leden € 43,00

€ 6,99

leden € 6,29 Vanaf € 25,- gratis thuisbezorgd. Onder dit bedrag berekenen wij € 4,99 verzendkosten.

Met je aankoop steun je de natuur in Nederland.

Geldig t/m 30 april 2018

DIVERSE PLANTEN

10%

Kortin g!

Maak uw tuin insectenvriendelijk! Nu op alle planten en fruitbomen 10% korting!

vanaf € 2,99

25

Insecten op het menu Insecten vormen voor veel dieren de hoofd­maaltijd.

Die zijn vaak de hele dag naarstig op zoek naar de vliegende of gravende beestjes. Hier volgt een selectie van een aantal insecteneters. : Wilco Meijers

De egel behoort tot de orde der insecteneters, kleine zoogdieren die al miljoenen jaren lang insecten eten. Daar­ voor scharrelt de egel de hele nacht rond en peuzelt met zijn 36 tandjes bijna alle insecten op die hij tegenkomt.

BEELD: GETTY IMAGES

TEKST

BEELD: GETTY IMAGES

26

Vleermuizen jagen allemaal op hun eigen manier. Zo zitten ze elkaar niet in de weg. De watervleermuis scheert vlak over het water en de grootoorvleermuis grist insecten van bladeren. Een laatvlieger vliegt op een hoogte van vijf tot tien meter en de rosse vleermuis daar weer boven. Deze gewone dwergvleer­ muis vliegt weer lager dan die twee en vangt wel 300 mugjes en motjes per nacht.

27

BEELD: LOES BELOVICS

Dit is ronde zonnedauw, steeds zeldzamer maar van de drie soorten nog de meest voorkomende in Nederland. En levens­ gevaarlijk voor insecten. De plantjes vangen die met hun kleverige tentakels op de blaadjes. Aan de uiteinden daarvan zitten klieren die vochtdruppeltjes pro­ duceren, de ‘dauw’. Daarmee lokken ze insecten. Eenmaal geland en vastgeplakt, rolt het blad zich om de buit. En uit het insect haalt ­zonnedauw voedingsstoffen die in de bodems waar ze groeien nauwelijks voorkomt.

28

BEELD: BUITEN-BEELD - HENNY BRANDSMA

Het paapje is een insecten­eter die je nog maar zelden ziet. De vochtige hooiland­ jes met veel kruiden waar ze zo van houden, zijn op veel plekken vervangen door strakke graslanden of maïsvelden. Op landgoed Vel­ horst (Gld) keren we dat om. Daar ­herstellen we bloemrijke hooilanden en die trekken veel insecten aan. Dat zijn welkome hapjes voor het paapje en andere insecten­eters.

BEELD: GETTY IMAGES

Met zijn kleverige tong die hij wel tien centimeter kan uitsteken, haalt de groene specht zijn dagelijkse kost op: een flinke portie mieren.

Voorheen waren dat vooral rode bosmieren, maar hij heeft zijn menu weten uit te breiden met zwarte miersoorten.

BEELD: BUITEN-BEELD - TON NAGTEGAAL

30

Weidevogelkuikens kun­ nen nog niet zoals pa en ma hun snavel in de bodem ste­ ken om wormen en ­larven te pakken. Zij moeten het de eerste weken doen met insecten die ze op snavel­ hoogte kunnen ­vangen. Een kritieke fase die ze alleen overleven als ze genoeg insecten kunnen vangen.

31

BEELD: FRANS STOPEL

De boerenzwaluw voedt zich vooral met enorme hoeveelheden muggen die hij in volle vlucht vangt. Een op en top luchtacrobaat, die vroeger met groot gemak twee legsels per jaar grootbracht. Door gebrek aan insec­ ten gebeurt dat steeds minder.

32

Stads meisje op de Oude Buisse Heide

In de aanloop naar de Boekenweek wandelen we met Griet Op de Beeck op landgoed Oude Buisse Heide.

Voor de schrijfster van ‘Gezien de feiten’, het Boekenweek­ geschenk 2018, is de natuur niet bepaald vanzelfsprekend.

BEELD: ERIK BUIS

TEKST: Frans Bosscher

33

lijke opdracht zijn. Maar ik ben wel heel blij hoe Jan ­Terlouw in zijn Boekenweekessay over de natuur schrijft. Samen met hem maak ik mij geweldig zorgen over onze planeet.”

Kinderjaren Maar verder speelt natuur geen grote rol haar leven.

Vooral bossen brengen de herinnering boven aan haar kinderjaren en de nare incestervaringen. Het duurt op de Oude Buisse Heide dan ook even voordat ze op haar gemak is. “Dit lijkt wel een beetje op de natuur in mijn geboortestreek. Dat maakt niet meteen het allerfijnste gevoel in mij wakker.”

Het heeft er ook voor gezorgd dat ze zich in de stad heeft genesteld. “Ik ben een echt stadsmeisje.” Ze zal niet zoals Henriette en Roland Holst, die kampte met depressies en anorexia, de natuur opzoeken. “Dat zou de allenigheid en eenzaamheid maar versterken. Dat is iets wat mij helemáál niet helpt. Dan ben je alleen met je gedachten en is er niemand die je daarvan afleidt.”

BEELD: JAMES VAN LEUVEN

andelen op het landgoed waar dichteres Henriette Roland Holst zo graag was. Het maakt Griet Op de Beeck vrolijk. “Ik loop almaar in voetsporen van grote namen de laatste tijd. Als schrijver van het Boekenweekgeschenk is dat aan de hand natuurlijk. En nu letterlijk in de voetsporen van een grote dichteres en aanverwante kunstenaars… Ik word daar geweldig blij van.”

Het is een kille voorjaarsdag als we een wandeling maken over landgoed Oude Buisse Heide, dat Henriette in 1945 aan Natuurmonumenten schonk. Als we op pad gaan, regent het nog licht. Griet is er niet op gekleed. Al snel blijkt, dat haar verhouding met de natuur meerdere kanten heeft. Zo heeft ze natuur als thema van de Boekenweek genegeerd bij het schrijven van haar boek. “Ge hoeft u als schrijver niet laten ­sturen door zo’n thema. Dat zou een onmoge-

34

BEELD: MARTIN VAN LOKVEN, GEURT BESSELINK, ERIK BUIS

Gevecht Wat haar wel helpt is hardlopen. Vijf keer per week zo’n twee uur. “Ik kan na de ellendigste nachtmerrie met het vreselijkste gevoel opstaan. Als ik dan twee uur heb gelopen te midden van het niks, voel ik me áltijd beter.”

En daarbij speelt natuur misschien toch wel een rol. Net buiten de stad loopt ze langs water en bossen, en maakt ze een rondje door een natuurgebied. “Ik vind het daar wel heel prettig, zie vogels vliegen en hoor het ruisen van de wind. Ik zou nooit op een loopband in een sportschool kunnen lopen. Dat vind ik echt onzin. Het is dus wel degelijk het gevecht met de elementen. Of het koud is of regent, ik ga. Het is misschien voor de helft de fysieke beweging en voor de helft de omgeving. Het zou wel eens kunnen dat dat het inzicht van de dag is voor mij. Waarvoor dank.”

Woestigheid En als we over een laan lopen langs ondergelopen ­stukken grasland, blijkt ze ook hier erg van de omgeving te kunnen genieten: “Dit soort dreefjes vind ik totaal prachtig. Het is van een heerlijke, verstilde melancholie.” En bij een stuk bos: “Wat ik hier mooi vind, zijn al die gevelde takken en bomen. Dat verval in de natuur spreekt geweldig tot mijn verbeelding. Dat is toch van een woestigheid. Ik vind het minder pittoreske mooier dan wat geacht wordt mooi te zijn, dat wat je op een ansichtkaart ziet. Dood en verderf tussen het kakelende groen zorgt voor een fascinerend evenwicht.”

Met haar aanvankelijke stelligheid dat natuur geen betekenis voor haar heeft, kon het dus wel eens meevallen.

Maar dan komen we in de rododendronvallei. In mei en juni staan de struiken volop in bloei en loop je hier tussen grote, felgekleurde bloemen. Met enige schroom bekent ze dat ze “niet zo into bloemen” is. “Je doet mij niet veel plezier met een boeket. Dan heb ik toch liever een fles wijn. Bij anderen vind ik het wel mooi, hoor. En ik vind het geweldig als mannen voor zichzelf een lekker boeket kopen en midden op tafel zetten. Die heerlijke

Boekenweek huiselijkheid bewonder ik. Ik ben ermee gestopt. Bij mij gaan bloemen in de vaas te snel dOod. Dat vind ik dan erg, ik voel me daar schuldig over.”

Afzondering Het stadsmeisje is weer helemaal terug als ter sprake komt dat Henriette hier op de Oude Buisse Heide in de Angorahoeve of in het theekoepeltje haar gedichten schreef. “Ik kan me voorstellen dat ik hier in het gezelschap van een grote liefde zou kunnen werken. Maar in m’n eentje… Nee. Voor schrijvers bestaat het fenomeen residentie. Dan ga je in the middle of nowhere, afgezonderd van alles wat leeft en ademt, in een hut of kamer zitten schrijven. Ik word droefgeestig bij die gedachte.

Schrijven is al zo’n allenige bezigheid. Als ik aan het einde van de dag klaar ben, heb ik behoefte aan actie en mensen en praten. Het zou niet goed komen als ik dan in m’n eentje in de bossen ga wandelen. Dat doe ik mezelf niet aan.”

Wat er dan overblijft van de wandeling? “Het is hier buitengewoon mooi. Ik wou dat het bij mij om de hoek was, dan kwam ik hier hardlopen. Mensen moeten hier massaal naartoe komen. Nou ja, ook niet te massaal, maar in gespreide slagordes. We zijn vanmiddag maar één keer andere wandelaars tegengekomen. Dus wie nood heeft aan gevoelens van isolement en verlatenheid, één adres: de Oude Buisse Heide.”

Tijdens de Boekenweek (10-18 mrt) krijg je bij besteding van € 12,50 in de boekhandel het Boekenweek­ geschenk ‘­Gezien de feiten’ van Griet Op de Beeck c­ adeau.

Zondag 18 maart kun je op vertoon van het boekje gratis met de trein reizen.

Jan Terlouw schreef het Boekenweek­ essay ‘­Natuurlijk’.

Dat is in de ­Boekenweek voor € 3,50 verkrijgbaar.

In de bibliotheek ligt voor leden een ­cadeau: de ­Literaire Landkaart. Daarin staan boekfragmenten met bijbehorende wandelroutes in de natuur.

35

Gedichten

route

L e g enda

ca. 5 km

Bos

Heide

Zand

Water

Bebouwing

Industrie

Spoor Verharde weg Fietspad / Wandelpad Fietsroute

P

Oud Buisse Heide

Parkeerplaats

5 7 6 4

3

f Buissedree

P

8

Roosendaalsebaan

START 2

‘t Pannehuske Maak je wandeling compleet met Achtmaal een afsluitende lunch in herberg ’t Pannehuske, Roosendaalsebaan 4 (net buiten deze kaart). Op vertoon van 0 150 300krijg m je je ledenpas of deze Puur Natuur c ar tographic s .nl 10 % korting©(max.

6 personen).

1

10

9

Zundert

De route zelf lopen?

De kaart en een uitgebreide routebeschrijving van de Gedichtenroute (5 km) kun je downloaden van nm.nl/ gedichtenroute. De route staat ook in onze route-app.

KAART: CATRHOGRAPHICS.NL

Roosendaalsebaan

Gedichten

1

route

9

BEELD: SHUTTERSTOCK, MARTIN VAN LOKVEN, GETTY IMAGES

1 Dicht bij het startpunt staat een replica van het badhuisje van Henriette Roland Holst. Volg dan even de blauwe pijlen richting het Atelier. Henriette ging graag zwemmen in de zwem­vijver ­verderop.

2 Aan de rechterzijde staat de Annahoeve, vernoemd naar de moeder van Henriette.

3 Bij het houten Praothuis begint het bos. Je ziet hier allerlei soorten bomen. Dit bos is ooit geplant voor houtproductie. Heel geleidelijk vormen de boswachters dit om tot een

natuurlijker bos, waarin meer planten en dieren leven.

4 Langs het ven links loop je het bos uit en kom je op de heide waar het landgoed naar vernoemd is. In de vliegdennen zitten graag boompiepers. Deze vogeltjes vliegen vanuit de boom omhoog en landen al zingend, met hun vleugels gespreid als een parachute.

6

5

8

Op deze plek vind je het gedicht ‘Heideliedje’ van Henriette Roland Holst: De plek waar ’t kabbelend beekje vliedt, In ’t riet, En ’t lied De leeuwerik zich doet hooren, Niets, als ’t gegons ginds op de hei, Der bij, De stilte komt verstoren.

6 In deze theekoepel verbleef Henriette regelmatig. In de bloemrijke graslanden zie je in het voorjaar vlinders als oranjetipje en koolwitje.

7 Het ven en de achterliggende heide was vroeger eigendom van Jan Dik, het ven kreeg toen zijn naam. Later verkocht hij het aan Natuurmonumenten. Op het ven leven wilde eenden en dodaarzen.

Deze rechte, gegraven waterweg is de Turfvaart, die loopt van België tot Breda. Via de vaart werd turf, onder meer van de Oude Buisse Heide, naar Breda vervoerd op lange, smalle boten, getrokken door paarden of ­mensen.

9 Rododendrons fungeerden in het verleden vaak als status­ symbool op landgoederen. Rond mei-juni bloeien ze volop met prachtige, grote bloemen.

10

­

Je bent bij drie centrale ge­ bouwen van het landgoed. De Angorahoeve was het zomerverblijf van Henriette en Richard Roland Holst. Richard ­beoefende zijn beeldende kunst in het Atelier. In de Herenkamer ontvingen zij hun gasten.

37

Collecte 2018 De collecte is van 11 tot en met 16 juni 2018. Je kunt je tot 30 maart aanmelden als collectant. Je krijgt dan € 5 korting op een excursie met onze boswachter.

Via: nm.nl/collectant of 035-6559911

1

De Oude Buisse Heide, wat een heerlijke plek!

B

oswachter Helma Braat is geboren en getogen in de omgeving van de Oude Buisse Heide. Ze kent het gebied als haar broekzak. “Voor vossen en reeën is het hier een paradijs. Eekhoorns, boommarters, steenmarters, het loopt hier allemaal rond. Op de hei lopen heidekoetjes, een speciaal ras.

Nachtegalen hoor je ’s avonds in de houtwallen zingen. Ook daarom ga ik hier vaak buiten werktijd naar toe.”

Wil je net als boswachter Helma nu en Henriette Roland Holst in het verleden volop genieten van de rust en de ­dieren? De Angorahoeve en het knusse Atelier zijn nu te huur als vakantiewoning. Vanuit deze bijzondere woningen kun je heerlijke wandelingen maken en op nog geen tien kilometer staat het Vincent van Goghhuis.

Groene vingers

D

e berichten over insectensterfte zijn ronduit alarmerend. Laten we daar geen doekjes om winden. De achteruitgang van bestuivers, zoals bijen en hommels, is slecht voor de natuur. Het vormt een ernstige bedreiging voor de diversiteit, kwaliteit en kwantiteit van onze rijkdom aan planten, bloemen en vogels. Maar ook met onze voedselproductie lopen we risico’s door de massale insectensterfte.

Deze problemen vragen om een natuurvriendelijker landbouw, met bijvoorbeeld minder bestrijdingsmiddelen. Minder ­chemie, meer biologie! Daarmee zijn we er niet, voor een groen en gezond landschap moeten we ook zorgen voor meer bloemrijke slootkanten, ruimte voor weidevogels, koeien in de wei en bomen en struiken in het veld. Maar laten we niet alleen kijken naar het boerenland: ook in steden en dorpen kunnen we het nodige doen om te vergroenen.

Voor een deel zijn dit grote en abstracte problemen en oplossingen. Het gaat vaak over systeemveranderingen, wetten, subsidies, politieke besluitvorming enzovoort. Daaraan werken is een kwestie van lange adem. En daar blijft Natuurmonumenten onvermoeibaar mee doorgaan. Tegelijkertijd roept dit bij mij ook de vraag op ‘wat jezelf kunt doen’.

Het antwoord is relatief simpel: ga aan de slag in je achtertuin! Nu doe ik deze oproep met enige schroom… Dat ik een groot natuurliefhebber ben, zal u niet verbazen. Maar groene vingers heb ik zeker niet. Eerlijk gezegd heb ik helemaal niets met tuinieren.

De andere kant is dat ik wel kan genieten van dat eekhoorntje in de boom in onze achtertuin en de egel die schuilt onder de bladeren die zijn blijven liggen. Een goed voornemen voor het voorjaar: een flink aantal tegels de tuin uit en bloemen zaaien – om insecten, vlinders en vogels de ruimte te geven. De komst van meer natuur in mijn achtertuin zie ik met plezier tegemoet.

En wie weet krijg ik dan ook nog wel ­plezier in tuinieren!

Ik wens u een bloeiend voorjaar!

Boek je dit voorjaar een midweek in een grote vakantiewoning van ­Buitenleven Vakanties dan ontvang als lid van Natuurmonumenten € 75,korting. Deze ­korting geldt alleen voor geselecteerde woningen. Boeken kan op buitenlevenvakanties.nl/ ledennatuur­monumenten. Gebruik de actiecode PNLEV032018.

1

Marc van den Tweel, directeur ­Natuurmonumenten

BEELD: ERIK BUIS, JAMES VAN LEUVEN

Dit jaar staat de collecte van Natuurmonumenten in het teken van de alarmerende afname van insecten.

Doe je mee? Hoe meer mensen voor ons op pad gaan, hoe meer aandacht en opbrengst voor de natuur. Zo gaan we alle beestjes helpen.

38

Boswachter Hans Rauwerdink en de 92-jarige Rita Wouda kennen elkaar al jaren. En omdat je nooit te oud bent voor een leuk uitstapje, haalt hij haar op voor een bezoek aan het Keunenhuis in de Achterhoek.

H

ans Rauwerdink gluurt door het raam naar binnen.

Hier, op deze oude boerderij heeft hij zijn kinderjaren doorgebracht. De tafels, stoelen, de klok aan de muur, het behang: alles is nog zoals het toen was. Dat maakt het Keunen­huis zo bijzonder – de tijd heeft er stil gestaan. “Ik was hier iedere dag vroeger. Lekker buiten”, vertelt Hans.

“Wij waren ook buitenmensen”, zegt mevrouw Wouda, leunend op haar rollator. “Mijn man en ik hebben wat afgewandeld, ook hier in de buurt.”

“Kent u ook de stal daar?”, vraagt Hans en wijst naar een oud huisje verderop. “Daar woonde vroeger de knecht. Die moest bij de koeien slapen. Dat huisje dateert uit circa 1835 en is ouder dan de boerderij, want die brandde begin 1900 af en is toen herbouwd.”

Mevrouw Wouda geniet zichtbaar van het uitje door het landelijk gebied van de Achterhoek. Een plek waar bossen en kleinschalige landbouw elkaar af­wisselen. Zelf groeide ze op in Haarlem, maar ze woonde 22 jaar in de bossen van ‘t Woold,

niet ver van het Keunenhuis. Sinds 2006 woont ze in een serviceflat in Winterswijk.

“Hoe lang bent u ook al weer lid van Natuurmonumenten?”, wil Hans weten.

Al heel lang, vertelt mevrouw Wouda. “We waren in 1951 op Texel. We belandden in een grasland barstensvol kieviten. Dat bleek van Natuurmonumenten te zijn en daar mocht je niet komen. Bij een schuurtje hield de boswachter ons staande en nodigde ons uit voor koffie. Sindsdien zijn we lid. We gingen ieder jaar trouw naar de ledenvergaderingen, voor ons altijd weer een feestje. En we namen Natuurmonumenten op in ons testament. We hebben zelf geen kinderen, maar willen de natuur wel nalaten aan de generaties na ons.”

BEELD: ERIK BUIS

Herinneringen bij het Keunenhuis

39

boeken Het is Boekenweek en onze boswachter Hanne Tersmette schreef een boek vol natuuruitjes en informatie over de Nederlandse natuur. Goede aanleiding voor een nieuwe rubriek: Puur boeken!

Onze redactieleden beoordeelden een paar nieuwe (en al iets oudere) titels. Veel leesplezier!

#Gaan

Hanne Tersmette Gelezen door: Mariëtta In #gaan ga je – zoals de ondertitel al aangeeft – de hort op met de leukste boswachter van Nederland. En zo voelt het echt. Onze boswachter Hanne is grenzeloos nieuwsgierig en neemt je onbevangen en enthousiast mee op reis naar bekende en minder

bekende natuurgebieden, voor ieder wat wils. De beelden bij haar verhalen zijn zo uitnodigend, dat je eigenlijk overal wil gaan kijken. Het boek doet dus precies waar de titel je toe oproept: gaan!

Een aanrader dus! Want het boek is leuk om te lezen en informatief.

Hanne vertelt niet alleen veel over de natuur, maar ook over het werk van natuurbeheerders. Zo

interviewde zij collega’s die bij Natuurmonumenten werk(t)en als schaapsherder, wildbeheerder en kooiker.

Hanne is een open boek.

Ze deelt zonder schroom haar eerste blunders als kersverse boswachter en is aandoenlijk als ze herinneringen ophaalt aan de vakanties met haar familie: met pappa, mamma en zusjes. € 20,-

ruim 100 weetjes over de natuur

www.lsamsterdam.nl

Natuurlijk, Boekenweek­ essay Jan Terlouw

Gelezen door: Wilco Natuur is voor Jan Terlouw een onuitputtelijke bron van inspiratie. Maar hij is ook bezorgd, want de natuur is in gevaar.

Natuurlijk is een vurig pleidooi om de aarde in betere staat achter te laten voor volgende generaties.

Tijdens de ­Boekenweek € 3,50; daarna: € 7,50

De uitvinder van de natuur Andrea Wulf

Gelezen door: Stefan Prachtige ­biografie over Alexander von Humboldt. Als natuuronderzoeker en kunstenaar legde hij als eerste het verband ­tussen kosmos, aarde en levende natuur.

En hij uitte als eerste zijn zorgen over de impact van menselijk handelen op de natuur. € 19,99

De Greidhoeke.

Cultuur­historie van een weide­ vogelgebied Jeroen Wiersma

Gelezen door: Frans De Greidhoeke is een eeuwenoud cultuurlandschap tussen de vier steden Leeuwarden, Franeker, Bolsward en Sneek. Jeroen Wiersma schetst in een helder overzicht de rijke geschiedenis van dit weidegebied. € 17,95

Monica Wesseling

Met meer dan 100 wetenswaardigheden over flora en fauna, kijktips, kennis, feitjes, eigenaardigheden en slimme oplossingen van de natuur.

journal een leeg boek vol natuur

De natuur is er altijd en overal.

Er gaat geen dag voorbij of je ziet vogels vliegen, een spin kruipen of je schrikt van een muis in het keukenkastje. Op pad buiten zie je roofvogels, bloemrijke weiden vol vlinders en jagende wolkenluchten.

Je komt tot rust en vindt antwoorden op wat onoplosbare vragen leken.

Je doet er ook nieuwe vragen op. Heerlijke vragen, zoals: hoe herken je een wolf, wat eet een zeester en kan een worm ook achteruit kruipen?

Journal, een leeg boek vol natuur maakt naar buiten gaan anders, maar is ook voor binnenblijvers een heerlijk bezit. Een boek om in te noteren wat je maar wilt – ondertussen genietend van kleine natuurverhalen.

Monica Wesseling

journal zxcvbnm,sdfghjjaqwertasdfghjas as

i

een leeg boek vol natuur

In samenwerking met Natuurmonumenten

Journal, een leeg Handboek boek vol natuur voor natuurwandelingen Monica Wesseling Koos Dijksterhuis

Gelezen door: Frans Een mooi notitieboek met veel weetjes over planten en dieren. ­Verder twintig van onze gebieden waar je heerlijk kunt wandelen, fietsen, spelen en uitrusten. En volop ruimte om je ervaringen op te schrijven of om je herinneringen op te plakken. € 14,99

Gelezen door: Frans Hoe meer je ziet, hoe meer je geniet. Dat geldt voor Koos Dijksterhuis zelf, aartswandelaar.

Maar al gaande nodigt de columnist van dagblad Trouw ook de lezer uit om zich te verwonderen over dat wat er nog rest van onze bijzondere natuur. € 19,99

40

1. Pissebed Is eigenlijk een soort kreeftje.

Hij leeft van organisch materiaal en verteert zo afgevallen bladeren in ­compost.

Wat kruipt, zoemt of fladdert daar? Neem je (klein)kinderen mee op tuin­safari.

En heb je geen achtertuin? Niet erg! Deze safari kan ook op het balkon of op straat. als de plek die je uitkiest maar een beetje rommelig is. Insecten en andere kriebelpotigen houden daarvan. Kijk vooral onder de bloempotten, tussen de houtblokken, het stilstaande plasje water of bij het bloemenperkje.

2. Langpootmug Een grote mug die niet steekt.

3. Libel Bijvoorbeeld de blauwe glazen­ maker, een zwerflustige soort die je zeker te­ genkomt bij tuinvijvers.

BEELD: JELLE HOOGENDAM (MATERS & HERMSEN)

1. Dagpauwoog Zo mooi dat ie altijd wordt ­herkend.

5. Zweefvlieg Deze soort doet aan ­mimicry; hij ziet er uit als een wesp maar is dat niet.

Deze doodshoofdzweefvlieg lijkt soms doodstil te hangen in de lucht.

4. Bij Niet iedere bij hoort bij een bijenvolk.

De meeste soorten leven zelfs solitair.

En ­vliegend van bloem tot bloem (op zoek naar nectar en stuifmeel) bestuiven ze zo 30% van de planten.

Is jouw (klein)kind al OERRR?

€ 15 per jaar maak jij je kind of kleinkind al lid!

Het is weer lente in OERRR. Alles groeit en bloeit. Buiten ligt een wereld te ontdekken!

Is jouw kind al OERRR? Voor

De kinderen van OERRR krijgen: n Een welkomstpakket en een eigen pas van OERRR

n Elk seizoen de leukste ­buitenkaarten n Korting op allerlei leuke ­activiteiten in de natuur Aanmelden via OERRR.nl

5. Oorwurm Deze alleseter kan niet steken of bijten. Met zijn scharen kan hij je hooguit knijpen.

4. Regenworm Cruciale bodem­ verbeteraar. Via een spade in de grond tril je ze zo tevoorschijn.

1. Wants Er zijn vele soorten.

Maar zie je een plat en hoekig insect, dan is dat een wants.

2. Geel­gerande ­waterkever Griezelig grote watertor die leeft van het leven in vijvers

3. Miljoen- of duizendpoot?

Die twee lijken op elkaar, maar zijn toch heel verschillend.

Deze duizendpoot is een snelle jager met gif. De miljoenpoot is een goeiige en trage plantenresteneter.

2. Lieveheersbeestje Rood met twee of meer zwarte stippen. Een lieveling van kinderen en ook nuttig want hij eet bladluizen.

3. Hooiwagen Nepspin, want ze kunnen geen web maken en hebben ook maar 1 paar ogen. Ze eten alles en je kunt ze ook overal tegenkomen.

4. Kruisspin Zelfverzekerde dikke spin, die meestal midden in haar grote web zit.

Bouwt het liefst op plekken waar de wind niet waait, dus ook vaak in tuinen of balkons.

5. Mier Behoort tot de succesvolste diergroepen ter wereld. Ze leven in een kolonie, veelal in holtes van bomen of in de bodem.

41

te!centra Len s k oe er n

bez nte Bij de rmatiepu nten e o f m n i en onu te tuurm e de leuks a N n r w va o n o e v r ise RR organ van OER ook? n je e ding ren. Kom ­kinde ERRR.nl O

Bezoekerscentrum ­Veluwezoom (Gld) Natuuravontuur: 8 april ­belevingstocht in de lente Insecten en 15 april andere kriebelbeestjes zoeken Natuurdag 29 april Leer Overleven Bezoekerscentrum ­Dwingelderveld (Dr.) Speurtocht Dagelijks langs het ‘kriebelkruipers koninkrijk’ Bezoekerscentrum De Wieden (Ov.) eieren quiz 1 en 2 april van OERRR Informatieschuur De Pas (Ov.) Mies de Dagelijks ­Specht-route voor kids VerwonderDagelijks plek bij ­schaapskooi BZZZ Dagelijks ­Speurtocht Beheerschuur Brabantse Wal (NB) Doe-dag en 26 mei Peter en de Wolf in de natuur Bezoekers­centrum ­Oisterwijk (NB) Eieren1 en 2 april tocht van OERRR Poep! Speuren 2 mei naar ­geuren in het bos Vleer­ 19 mei muizentocht voor het hele gezin

Bezoekerscentrum ­Nieuwkoop (ZH) 30 maart, 1 en 2 april Varen naar Paaseiland Natuurdag: 29 april Hoe overleef je in de natuur Hoeve Lichtenberg (Li.) Lammetjesdag 18 maart Bezoekerscentrum ­Brunssummerheide (Li.) 25 maart, 8 april ­Lammetjesdagen Op pad met 25 april de Paddenman Met de boswachter 1 mei op insectensafari In april Dagelijks opent de ­mieren­tunnel!

(Met dank aan de IKEAkerstbomenactie) Bezoekerscentrum ­Schiermonnikoog (Fr.) Kleine beestjes 1 mei excursie Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek (NH) Bossafari met 24 maart de boswachter Bouw je 30 maart eigen insectenhotel Landgoed ­Haarzuilens Kom 10 juni naar de Landgoeddag Haarzuilens vol activiteiten van OERRR!

BEELD: MARTIN VAN LOKVEN, NATASJA HOKKE

42

Maurice Kruk is stadsboswachter in Rotterdam.

Daar probeert hij de verbinding tussen mensen en natuur te versterken. Zijn droom?

Dat we alle stukjes groen zoveel mogelijk natuurgericht gaan beheren.

43

2 maart 2015 Vanaf vandaag begin ik bij Natuurmonumenten. Mijn eerste taak als boswachter: meer vrijwilligers betrekken bij de Noordrand van Rotterdam. Dit stukje behoort tot het ‘Rotterdams Platteland’, voormalig landbouwgebied dat verandert in natuur- en recreatiegebied. Het beheer daarvan draagt de gemeente aan ons over.

Er leven nog maar weinig planten en dieren in de gras­matten, maar dat zal veranderen. Hier komen wilde bloemen en vindt alles wat kruipt en ritselt een thuis. Voor Rotterdammers is dit hun poort naar buiten. Vanaf hier wandel of fiets je bijvoorbeeld naar Midden-Delfland. Ook in die streek beheren we natuurgebieden. Zo bouwen we gestaag aan een mooi groen netwerk.

Ik vind de vrijwilligers verrassend snel. Sommigen gaan lekker buiten werken, anderen aan de slag in het nieuwe Infopunt de Melkschuur, bij Berkel en Rodenrijs. Ik besef hoeveel mensen natuur belangrijk vinden en er ook echt iets voor willen doen.

3 januari 2016 Waar begint de natuur? In feite al bij de boom in je straat. Zo is er voor iedereen natuur op loopafstand. Maar die boom zou een sterkere natuur vertegenwoordigen als hij onderdeel was van een groenstrook of bos waarin veel meer planten en dieren leven. Die boodschap draag ik graag uit en daarom organiseer ik vandaag een stadswandeling vanaf Centraal Station Rotterdam. Met zo’n dertig man om me heen wijs ik op wat er tussen de stoeptegels groeit. Het is hier warmer dan in het buitengebied, dus ook in januari vinden we bloeiende planten. Ook merk ik op hoe weinig

oog de gemeente heeft voor natuurlijk beheer. Langs de singels wordt het gras zo kort geschoren dat bloemen geen kans krijgen om uit te groeien. Als ik terugkom, zegt mijn collega Bob: ‘Jij bent een echte stadsboswachter!’ Ik besluit die rol voortaan omarmen.

2 mei 2016 Een clubje vrouwen kijkt misprijzend naar de brandnetels naast de Melkschuur. ‘Mooi he?’, zeg ik. Zij protesteren en ik schiet in de lach. Dit soort ontmoetingen gebruik ik altijd om te vertellen waarom die brandnetels daar thuishoren. Ze zijn belangrijk voor insecten. Insecten die ook een thuis vinden in de bermen van de fietspaden. Die hebben we ingezaaid met zaden van bloemen die van nature in ons land voorkomen. En sinds mei 2015 ligt er naast ons Infopunt een wilde bloementuin met daarlangs een natuurvriendelijke oever. Bezoekers zien daar hoe het voormalige landbouwgebied zich zal ontwikkelen. Veel mensen denken dat grasland egaal groen hoort te zijn. Daarom moeten we blijven uitleggen waarom een bonte weide zoveel beter is voor de biodiversiteit.

23 augustus 2016 Heb geduld! Dat mailt de ecoloog van Rotterdam me vandaag. Alle fietspaden in onze gebieden hebben nu bloemrijke ­bermen en ik zou die graag doortrekken naar de stad.

In onze bloemrijke bermen maaien we gefaseerd, dat wil zeggen per maaibeurt slechts een deel. Sommige delen maaien we helemaal niet, zodat insecteneieren en rupsen ongestoord de winter doorkomen. Maar de natuur eindigt niet in onze gebieden. Als die bermen zouden doorlopen, zouden er aaneengesloten groene linten ontstaan waarlangs soorten zich kunnen verplaatsen.

De stadecoloog van Rotterdam wil wel, maar ‘het systeem’ werkt tegen. Met kleinere gemeenten kan ik sneller schakelen. Die voeren hun groenbeheer vaak zelf uit. Maar de

44

­ onnectie. Deze burgers ontfermen zich over stukjes vergeten C land, zoals in het Essenburgpark, langs de Spangense Spoordijk of in De Spoortuin. Allemaal groen langs de spoorlijn, die door gewone mensen wordt beheerd en waar ze wandelpaden en een moestuin aanleggen. Ik help daar graag bij, want de kentering naar natuurgericht beheren komt hier op gang. Deze burgers beseffen als eerste dat de natuur meer ruimte nodig heeft, ook buiten de grenzen van natuurgebieden.

6 november 2017 Goed nieuws voor de insecten! Drie kleinere gemeenten kiezen wel voor bloemenrijkdom.

Ze namen dat besluit in de Landschapstafel Hof van Delfland, een samenwerkingsverband van de gemeenten in het buitengebied. Waar dat kan zullen zij een mix van streekeigen wilde bloemen inzaaien.

Ik hoop dat het natuurgericht beheer bij meer gemeenten zal aanslaan. Zo moeilijk is het niet.

Bijvoorbeeld niet alles steevast wegmaaien. Dan krijg je meer bloemen, kleur en dynamiek. Daar worden vlinders, bijen en ook mensen vrolijker van. Ook korte grasmatten kunnen bloemrijker.

Klavers, gewone brunel of madeliefje kunnen tegen een stootje/onthoofding. Ze zullen ondanks de aanslag van het maaien weer dapper opbloeien. Als je je gazon inzaait met die soorten, krijg je vanzelf meer diversiteit.

Dood hout – toevlucht voor insecten, egels en salamanders – zorgt ook voor meer leven in de stad. Dus waarom afvoeren als je van dode takken of stammen een mooie takkenwal kunt maken?

15 februari 2018 Als inwoners van een gemeente bepalen we feitelijk zelf hoe parken en groenstroken worden ingericht, niet de beheerders van het gemeente­ lijke groen. Hoe meer mensen dat beseffen, hoe groter de kans dat er iets verandert. Daarom probeer ik als stadsboswachter alles wat groen is – of groener wil worden – met elkaar te verbinden. In Rotterdam hebben burgerinitiatieven zich verenigd onder de naam De Groene

12 maart 2018 Heb jij een balkon, terras of tuin? Dan kan ook jij iets doen voor de natuur. Door planten en bloemen neer te zetten waar bijen en vlinders van houden. Of door een insectenhotel neer te hangen.

Die kun je kant-en-klaar kopen, maar ook zelf maken. Ook andere insecten zoeken nestgelegenheid. Zo kruipen oorwormen graag in een bloempot met wat stro. Misschien wil je geen oorwormen in je tuin, maar als je planten luizen hebben, zal dit insect je nog dankbaar zijn (en de vogels ook).

De kleinste beestjes uit het dierenrijk zijn gemakkelijk dankbaar.

In onze wildebloementuin en de natuurbermen leefden drie jaar geleden nog nauwelijks insecten. Na onze inspanningen, nu volop! Vorige zomer telden we, naast tal van sprinkhanen- en libellensoorten, al meer dan twintig soorten vlinders. Het bewijs dat natuurgericht beheren veel oplevert.

De stad uit!

Nieuw!

Boerderij Schieveen in Noordrand van Rotterdam

Aan de noordrand van Rotterdam vind je Belevenisboerderij Schieveen. Dit is de thuisbasis van de kudde van stadsherder Martin Oosthoek. In de zomermaanden trekt hij met zijn kudde door Rotterdam. De dieren zijn de natuurlijke grasmaaiers van bermen en parken. Dankzij hun gegraas zie je overal in de stad bloemen terugkeren.

Op de Belevenisboerderij kun je leren hoe je een schaap moet scheren of een kudde moet hoeden. De kinderen kunnen in het voorjaar lammetjes de fles geven en spelen in Speelnatuur van OERRR. De boerderij is bovendien

een prima uitvalsbasis voor een wandeling of fietstocht door het cultuurhistorische landschap van MiddenDelfland. In de winkel zijn lokale lekkernijen te koop.

Meer info: nm.nl/ belevenisboerderijschieveen

BEELD: BART VEENMAN

stad besteedt dat beheer uit aan aannemers die het goedkoop moeten doen. Ook de verkeersambtenaar en wegbeheerder zijn huiverig voor bermen met wilde begroeiing.

En de burgers zelf vinden veranderingen ook moeilijk. Als het gras langer wordt en de brandnetels opschieten, hangen ze al aan de bel bij hun gemeente. Natuur die haar ruimte pakt, wordt vaak gezien als rommelig. Als stads­ boswachter heb ik nog een wereld te winnen.

45

De natuur in het volgebouwde Nederland heeft onze zorg nodig.

En die zorg kost geld. Daarbij is de steun van alle deelnemers van de Nationale Postcode Loterij onmisbaar. De Postcode Loterij en Natuurmonumenten zijn al sinds 1990 partners. Met een jaarlijkse structurele bijdrage aan de natuur kreeg ons werk vleugels. Die steun loopt in de honderden miljoenen. En de teller blijft oplopen, want de Postcode Loterij beloofde ook de komende vijf jaar weer een vaste bijdrage van € 13,5 miljoen per jaar. Dat geld is zeer welkom, want ons werk stopt nooit. Er is altijd wel een plek waar we nieuwe natuur willen creëren of de natuur sterker willen maken. Naast die vaste jaarlijkse bijdrage heeft de Postcode Loterij vaak een extra donatie gedaan voor een bijzonder project. Daarom slaagden we erin om landgoed Haarzuilens aan te kopen, het Fort Sint Pieter bij Maastricht op te knappen, de Marker Wadden aan te leggen, het Haringvliet klaar te maken voor de sluizen die later dit jaar open gaan en nog veel meer.

En dat allemaal dankzij al die deelnemers van de Postcode ­Loterij. Samen spelen, is samen miljoenen bij elkaar brengen voor de natuur. Heel veel dank daarvoor, namens de natuur.

BEELD: GEURT BESSELINK

Miljoenen voor de natuur!

46

het Dommeldal

ACTIVITEITEN­ KALENDER VAN DE VERENIGING Als lid van Natuurmonumenten kun je meedenken over de natuur bij jou in de buurt.

Meer informatie via nm.nl/ vereniging.

LEDENRAAD

26 mei: landelijke ledenraad in het Koetshuis van kasteel De Haar bij Utrecht; info en aanmelden op nm.nl/verenigingsraad

OVERIJSSEL

21 april: jaarvergadering met excursie in de Vreugderijkerwaard bij Zwolle. Aanmelden via lcoverijssel@natuurmonumenten.nl

FRIESLAND

12 mei: themabijeenkomst in de Lionserpolder over de relatie weidevogels en landbouw

BEELD: GEURT BESSELINK

Nienke Erisman is lid van de ledencommissie Noord-Brabant. Samen met de boswachters en andere vrijwilligers trok ze door het Dommeldal op zoek naar bewoners van dit kleinschalige landschap.

“In het Dommeldal komt ten zuiden van ­Eindhoven een nieuwe provinciale weg. Er is geld vrijgemaakt om tegelijkertijd het landschap op te knappen. Maar we willen wel dat de stem van de burger wordt gehoord bij de besteding van dat geld. Daarom zijn we met de Brabantse ledencommissie, de boswachters en andere betrokkenen naar verschillende locaties gegaan – winkelcentra, een voetbalclub, het ziekenhuis, high tech campus Eindhoven – om van inwoners van de regio te horen wat ze van hun landschap vinden.

We vroegen wat ze waarderen aan het landschap, wat ze niet willen missen, welke

AMSTERDAM wensen ze hebben, welke herinneringen aan speciale plekken er leven. En dan zie je dat mensen hechten aan het kleinschalige karakter van het landschap, aan rust en stilte, aan mogelijkheden om korte wandelingen langs de Dommel en rondom de dorpen te maken.

We hopen met deze aanpak inwoners van het Dommeldal bewust te maken dat het landschap waarin ze wonen en werken op het spel staat. En er zijn nú kansen om zelf een bijdrage te leveren. Natuurmonumenten wil zich inzetten voor dit landschap, maar dat kunnen we niet alleen. Met een sterke, gezamenlijke aanpak bereik je meer.

Zo zoeken we als ledencommissie de achterban op. Want we willen het liefst samen met de bewoners van het gebied opkomen voor natuur en landschap. Het is een manier van werken waar ik veel energie van krijg.”

16 juni: ledenexcursie in ­Waterland; info en aanmelding via lcamsterdam@ natuurmonumenten.nl

BRABANT

13 juni: thema-avond over insecten in Breda. Info en ­aanmelden via lcbrabant@ natuurmonumenten.nl

ZUID-HOLLAND

2 juni: Jaarbijeenkomst met thema Droomfonds Haringvliet.

NIEUWE LEDEN

De ledencommissies van ­Groningen, Drenthe, Friesland, Noord-Holland en Limburg zoeken nieuwe leden. Belangstelling?

Kijk op nm.nl/vrijwilligerswerk

VOOR LEDEN

47

Voordeel

Wie lid is van Natuurmonumenten ontvangt een ledenpas.

Daarmee kun je korting krijgen bij het boeken van uitstapjes die we zelf organiseren en onze webwinkel.

Maar we regelen ook korting op andere activiteiten. Alle aanbiedingen zijn ook te vinden op nm.nl/ledenvoordeel

TUINEN VAN APPELTERN

20% korting

Geldig: 18 mrt t/m 25 nov 2018

Maximaal: 4 personen per bon

BUITENLEVEN VAKANTIES

€ 75,- korting

Geldig: 1 mrt tot 1 jul 2018

VLINDERKAST

Niet geldig i.c.m. andere (groeps)kortingen

Verblijf dit voorjaar een midweek in een grote vakantiewoning en ontvang als lid van Natuurmonumenten € 75,- korting. Deze korting geldt alleen voor geselecteerde woningen. buitenleven­vakanties.nl/leden natuur­monumenten

Niet op reeds gemaakte reserveringen

15% korting

Geldig: 17 mrt t/m 30 apr 2018

Inspiratie opdoen voor je tuin tijdens een heerlijk ontspannen dagje uit? Wandel door de 200 voorbeeldtuinen, beleef de natuur en het insectenleven op het speciale Ontdekkings­ eiland. Toegang met deze bon en/of ledenpas. appeltern.nl

Gebruik actiecode: PNLEV032018

Geef vlinders een ­veilige schuilplek met deze vlinderkast! Stop in de openingen wat takjes en hang het kastje tot 1,5 meter hoogte op een luwe plek r­ ichting het zuiden. natuur­ monumentenshop.nl/ natuur­monumentenvlinderkast Alleen korting bij online aankoop

HORECA IN DE NATUUR

2 kop koffie of thee gratis e

Datum: 17 mrt t/m 30 apr 2018

Maximaal: 2 personen per bon

#GAAN

Win 1 van de 25 boeken

Kans op: 25 x #GAAN

Geldig: op 20, 21, 22 juli 2018

Alleen korting bij inleveren van originele bon

De hort op met de leukste boswachter van Nederland: Hanne Tersmette! Spot met #Gaan de mooiste plekken in de natuur.

Maak kans op 1 van de 25 exemplaren.

Ga nu naar: awbruna.nl/ natuurmonumenten

Geldig: 17 mrt t/m 30 apr 2018

WONDERFEEL FESTIVAL

€ 6 korting

Na een fijne wandeling of fietstocht in de natuur kun je genieten van iets lekkers in de vele horecagelegenheden in onze gebieden.

Je krijgt nu een 2e kop koffie gratis bij bestelling van koffie/thee met gebak. nm.nl/ 2ekopkoffiegratis

Driedaags buitenfestival voor klassieke muziek middenin de natuur van de ’s-Gravelandse Buitenplaatsen (NH).

Geniet van meer dan 100 optredens uitgevoerd door 350 topmusici.

Koop nu een ticket en ontvang € 6 korting. nm.nl/wonderfeel

Alleen online verkoop via nm.nl/wonderfeel

48

BEELD: PAUL VAN GAALEN, SHUTTERSTOCK, JEROEN MOOR

Hebban olla vogala nestas?

De eerste zin uit de Nederlandse literatuur gaat meteen over de natuur. Dat was in de elfde eeuw. Ook nu, in de lente van 2018, kun je ontdekken of de vogels al een nest hebben. Trek de natuur in! Daarnaast een selectie van leuke andere activiteiten. Kijk voor alle excursies (data, locaties, kosten, aanmelden) op nm.nl/agenda of bel met onze ledenservice: T 035-655 99 55.

Literaire routes

De natuur inspireert schrijvers en denkers, en die inspire­ ren ons weer bij het maken van wandelingen. Kijk op nm.nl/ literaireroutes en ga op pad.

Gedichtenroute

Je loopt langs negen plaatsen waar je telkens een gedicht vindt in het oorspronkelijk dialect van Schiermonnikoog.

Allemaal bezingen ze het prachtige eiland. Koop de route bij het bezoekerscentrum of VVV-kantoor.

Bartje

Dit boek werd geschreven door de onlangs overleden Anne de Vries, een populaire Drentse schrijver die een tijdje op de Benderse Berg woonde.

De omgeving waar ook zijn boek ‘De man in de jachthut’ zich afspeelt. Hier loopt een wandeling en een fietsroute langs.

Keltische Bomenroute De Keltische astrologie gebruikt geen sterren maar bomen en struiken om ons gedrag te verklaren. Jouw geboortedatum bepaalt je levensboom of –struik. En die heeft grote invloed op je persoonlijkheid, gedrag en levensloop.

49

Activ boek iteiten nm.n je via l/age nda

Sagen & legenden

Wist je dat vleermuizen door de duivel zijn gemaakt? En de Sallandse Heuvelrug ontstond toen een reus een zak met zand liet vallen? Ontdek onderweg alle spannende verhalen.

Poëzieroute

John Jansen van Galen, oud-radiopresentator, bracht zijn jeugd door op de Veluwe.

Wandel met hem mee.

Onderweg vertelt hij over zijn herinneringen, inclusief passende gedichten.

Vaartocht van Thijsse “De groote, grootsche en zeldzame verschijnselen zijn alleen op de meren zelf te zien… en ‘t allermooist en allerrijkst in ons Naardermeer”, schreef Jac. P. Thijsse vorige eeuw. Ervaar het zelf en boek vanaf april een vaartocht op het Naardermeer.

Gedichtenroute

“Niets, als ’t gegons ginds op de hei, Der bij, De stilte komt verstoren.” Dit schreef Henriette Roland Holst in een van de lange zomers op de Oude Buisse Heide. Een groot aantal gedichten staan langs deze speciale route. Zie ook pag. 34-38.

Broedvogel­ excursie

(di, do in mei en juni) Mee met de boswachter naar de meeuwenkolonie op de kwelder van Schiermonnikoog.

Huifkartocht (26 mei, 9, 23 jun) Met de boswachter in de huifkar van het strand naar de kwelder, en weer terug. Een heerlijke dagtocht op Schiermonnik­ oog voor het hele gezin.

Expeditie Oerol (16 t/m 24 jun Oerol) Op Terschelling wordt vanuit luisterinstallatie BAKEN via radio’s, megafoons en een radiobaken verbinding gelegd tussen de luisteraar en het onbewoonde vogeleiland Griend.

Weidevogel­ excursie (21 apr, 5, 19, 27 mei) Onze boswachters nemen je mee naar de Friese weide­ vogelparadijzen van het Hegewiersterfjild en de Greidhoeke.

Lammetjesfeest (1, 2 apr) Er zijn weer lammetjes geboren. Kom ze de paasdagen bewonderen bij De Onlanderij, Terborgsingel in Eelderwolde.

Lentewandeling (25 mrt, 21 apr) Hoor je het ‘HOEMP, HOEMP, HOEMP’ van de roerdomp of het gillen van de waterrallen?

Op deze wandeling gaan wij kijken en luisteren naar de teruggekeerde broedvogels in De Onlanden.

Lammetjesdag (8 apr) In de schaapskooi is er een geboortegolf. Kom je ook lammetjes kijken en knuffelen? De schaapsherder vertelt je alles over de kudde. Schaapskooi Achter ’t Zaand, in Lhee, Nationaal Park Dwingelderveld.

Nachtvlinders (11 mei) Welke nachtvlinders komen af op het licht?

Als het mooi weer is, vertelt een gids welke soorten we zien. Vanuit Bezoekers­ centrum Dwingelderveld.

50

teiten Activi je vtia i en b cot.ienvkli/taegenda Am n

BEELD: MARTIN VAN LOKVEN

Voorjaars­ bloemen Noord-Holland

(25 mrt, 2 apr) Prachtige kleuren, heerlijke geuren!

Op 2 april wandelen we op Voorjaars­ de buitenplaats Beecke­stijn bloemen en op 25 maart langs de krokussen Jagtlust.

(25 mrt, 2van apr) Prachtige kleuren, heerlijke geuren!

Op 2 april wandelen we op Reeën kijken de buitenplaats Beeckestijn en (30 mrt) op 25 Onze maart bos­ langs de krokussen wachter in van het Corversbos Jagtlust. weet waar de reeën staan te ­grazen. Grote kans dus Reeën kijken dat we ze tegenkomen tijdens deze vroege avond­ (30 mrt) Onze boswachter wandeling. weet waar de reeën staan te grazen. Grote kans dus dat we ze tegenkomen tijdens De geschiededeze vroege avondwannis van Jan Six deling.

(22 jun) Twee uur wandelen over buitenplaats De geschiedeJagtlust in 's-Graveland. nis vankrijg Jan Six Onderweg je een bijzonder kijkjeuur in de leven(22 jun) Twee wandelengeschiedenis dige over buitenplaats van de JagtlustSix familie in 's-Graveland. .

Onderweg krijg je een bijzonder kijkje in de levendige geschiedenis van de familie Six .

Fotografie­ vaartocht Zuid-Holland

(31 mrt) Vroeg uit de veren voor het mooiste ochtendlicht.

We varen over de Fotografie­ Vlietlanden en onderweg vaartocht krijg je tips om goede foto’s te maken.

(31 mrt) Vroeg uit de veren voor het mooiste ochtendlicht. We varen over de Wandelingen Vlietlanden en onderweg krijg21 jeapr) tips om foto’s (7, Degoede 7e wandete maken. len we langs de Ackerdijkse Plassen en de 21e naar de eendenkooi het Aalkeet­ Wandelingen buiten.

(7, 21 apr) De 7e wandelen we langs de Ackerdijkse Plassen en de 21e naar de eendenkooi het Aalkeet­ buiten.

Volmolen (24Limburg mrt, 14, 28 apr) De 18e eeuwse monumentale Volmolen in het Volmolen Geuldal gaat na een (24 mrt, 14,weer winterslaap 28 apr) open!

De 18e eeuwse monumentale Volmolen in het Vogels kijken Geuldal gaat na een winterslaap (21 apr) Met weer andere open! vroege vogels en een vogelaar naar de BrunsVogels kijken summerheide (voor volwassenen).

(21 apr) Met andere vroege vogels en een vogelaar op stap naar de Brunssummerheide.

Bezoekerscentrum Brunssummerheide (voor volwassenen).

Natuurconcert Struintocht

(26 mei) Een wandeling op de Brabantse Wal en dan nagenieten van een concert Gelderland met geluiden en beelden uit de natuur.

Natuurconcert

Struinen ProefMei (14 apr) Struintocht

(13 apr) Met de boswachter in Nationaal Park Noord-Brabant Veluwezoom.

(26 mei) Een wandeling op de Brabantse Wal en dan nagenieten van geluiden en beelden uit de natuur.

met (2, 3 dejun) boswachter Fietsen over op de Brabantse Walen genieten de Veluwezoom. van streekgerechten tijdens het culinair en cultureel ­festival: ProefMei.

51

Kruisspin

BEELD: GETTY IMAGES

Je kunt haar niet m ­ issen, de kruisspin. Ze verstopt zich niet, daar midden in haar web met dat kruis op de rug. Als een draad trilt, weet de spin dat het bingo is. Ze gaat snel op de prooi (vlieg, mug, wesp, bij) af, wikkelt hem in om hem daarna met een giftige beet te verlammen en vloeibaar te maken. Tot slot zuigt ze haar vloeibare prooi op.

“Dan trok de spin hem weer naar een hoekje en vertelde hem alles over de schering en inslag van een goed web, en op welke wijze men een mug moest uitzuigen tot zij als een leeg ballonnetje neerhing. En zij vertelde hem hoe zij in de vorige herfst een steek had laten vallen, zodat het web scheef was komen te hangen; en zij beschreef uitvoerig de restauratiewerkzaamheden die het weer in orde hadden gebracht: een draadje zus en een draadje zo.”

Retouradres Natuurmonumenten, Postbus 9911, 1243 ZR ‘s Graveland