Puur Natuur Zomer 2019

Zomer 2019

MAAK OOR PLAATS V E WILD BLOEMEN

Koppie koppie kopp

Leve de korenbloem

Het lijkt wel een kijkje door een caleidoscoop. Zo’n kijker van vroeger die voorwerpen veelvoudig weerspiegelt en bij elke beweging een nieuwe veelheid van vormen en kleuren voorschotelt. Het is echter een kunstwerk van de Amerikaanse fotograaf Jake Mosher, die zich door de esthetiek van vlinders liet inspireren.

Van honderden macrofoto’s van een vlindervleugel maakte hij een nieuw beeld. Hij wil hiermee de aandacht ­vestigen op de snelheid waarmee vlinders verdwijnen. Misschien is het moeilijk te begrijpen hoe belangrijk ze zijn voor de bestuiving van planten, zegt hij. Hun schoonheid is onbetwistbaar en hun verlies is niet goed te maken. Het beeld op deze pagina componeerde hij op basis van een dagvlinder die we nog regelmatig zien.

Maar welke? Op pagina 51 vind je het antwoord.

BEELD: JAKE MOSHER PHOTOGRAPHY

2

3

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van 719.000 leden van Natuur­monumenten.

Vragen over uw lidmaatschap?

Stel ze aan onze Ledenservice via: (035)655 99 11 of nm.nl/vragen Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (035) 655 99 11 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, ­Robert Ketelaar, Wilco Meijers, C ­ aroline Togni (Maters & Hermsen) Annemieke ­Zemmelink, boswachters Bart van der Aa, Cynthia Borras, Michel Hendrix, Rosalie Martens, Esther Rust en Hanne Tersmette Art direction & vormgeving ­ Maters & Hermsen ­Vormgeving, Anke Revenberg Foto op cover Shutterstock Prepress Studio Boon Productiebegeleiding EMP grafimedia Druk, papier, biofolie Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh drukt Puur Natuur op FSC Recycled Mix Credit papier.

Indien ­nodig wordt Puur Natuur ­­verpakt in biofolie. Werp deze ­wikkel in de gftcontainer, voor ­minimale ­milieu­­belasting.

Verzending PostNL vervoert Puur ­Natuur en c­ ompenseert de ­volledige CO2 -­uitstoot hiervan.

liefhebbers We kunnen op heel veel manieren Nederland weer bloemrijk maken: tegels vervangen door planten, bermen inzaaien, de tuin liefdevol verwaarlozen. En met onze boodschappen kunnen we eraan bijdragen dat er ook in het boerenland meer bloemen komen. Houden we daar rekening mee als we in de supermarkt zijn?

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekers­centra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekening­nummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

“Zelf ben ik vegetariër en ik drink geen melk.

Bewust eten wil ik ook aan mijn zoontje mee­ geven. Hij is vijf en mag zelf kiezen of hij vlees wil eten.”

“Wij weten eigenlijk niet of wij thuis biologisch of zo eten.

Op school praten we wel over de plastic soep.”

“Wij eten heel veel groente en fruit en dat haal ik op een boerderij. Ik geloof dat daar veel vitaminen in zitten en ja, het smaakt ook lekkerder.

Daarvoor rij ik graag een stukje verder.”

TEKST EN BEELD: JORD VISSER

NALATEN AAN DE NATUUR Geef de natuur door aan nieuwe generaties door Natuurmonumenten op te nemen in uw testament. nm.nl/nalaten

facebook.com/ natuurmonumenten 336.000 fans twitter.com/ natuurmonument 45.000 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 64.000 volgers

­Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-­keurmerk van het Centraal Bureau ­Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

“Wij eten een paar keer per week vega en biologisch als het kan.

Voor elk plakje worst minder, kun je wel een half uur douchen.”

“De keurmerken helpen wel bij het kiezen van wat ik eet. Maar ik weet niet altijd of het echt beter is of een verkooptruc.”

“Boontjes uit Ethiopië of Kenia komen er bij ons niet in en vlees kopen we bij een boer die zelf slacht. Maar de echte grote stappen moet de industrie maken.”

4

Wiegen op de bloemen ‘Ik kan soms zoo verlangen naar landschap te maken, net als naar een verre wandeling om eens op te frisschen en ik zie in de heele natuur, b.v. in boomen, expressie en als ’t ware een ziel.’ (Vincent van Gogh in een brief aan zijn broer Theo, 1882)

/

‘Van alles wat fleurig is, word je vanzelf vrolijk. Van de meest eenvoudige paarse dovenetel tot margrieten of pinksterbloem, het hoeft helemaal niet zeldzaam te zijn.’ (Eric Brandes, Bloemenambassadeur, p20)

/ ‘Er is zoveel leven verdwenen in korte

tijd. En niet alleen de veldleeuwerik. Ik loop door die akkers en kan soms alleen maar denken: wat is het hier schrikbarend stil geworden.’ (Henk Jan Ottens in ‘In de ban van het beest’, 2015)

/ ‘Ik heb de tegels uit mijn stadstuintje gehaald en op social

media mensen opgeroepen dat ook te doen. Er kwamen leuke reacties op.’

(Marrigt van der Valk, Bloemenambassadeur, p21)

/ ‘Gelukkig hij, die te midden van de

woeste haast des levens, nu en dan een berg vindt of een meer, of een bosch, of een zonnig bloemveld, om een oogenblik te zijn in de eeuwige Natuur, waarvan ons leven slechts een vlugtig schijnbeeld is.’ (Frederik Willem van Eeden in Onkruid, 1886)

/

‘In het tijdschrift van Natuurmonumenten las ik over de verdrukking van bijen, vlinders en andere insecten. En dat we, door meer plaats te maken voor wilde bloemen, deze dieren kunnen helpen. Gezamenlijk gaan we nu 2000 m2 met bloemzaad inzaaien langs de nieuwe mtb-route Beetsterzwaag.’ (Eelco Schuurmans van de Stichting D7B, 2019)

/ ‘Als een vlinder die toch vliegen kan tot in de blauwe

lucht - Als een vlinder altijd vrij en voor het leven op de vlucht - Wil ik sterven op het water - Maar dat is een zorg van later - Ik wil nu als vlinder vliegen - Op de bloemenblaren wiegen’ (Boudewijn de Groot, uit Verdronken Vlinder, 1997)

5

nummer ZOMER 2019

6

Waar zijn de bonte akkers?

24

Bloemenweelde in historische weide

30 KLEURRIJK KANOËN 14 Vraag het Frans 22 Natuursport:

46 Bloemrijk wandelen en andere

Focus is het

zomerse tips

toverwoord

49 Foto’s maken

23 Op de bres voor natuur in

met je mobiel 50 Webwinkelen

boerenland 34 Boer en boswachter trekken samen op

42

28 Kind van OERRR

DE BOSWACHTER EN DE RAMP

36 Maak van je dak een tuin 38 Doneren om insecten te redden

De 4 mooiste akkervogels

16

40 Laatste rustplaats in de natuur

20

BEELD: MARTIN STEVENS, GETTY IMAGES

6

Vergeten

Maak plaats voor wilde bloemen DEEL 2

7

In ons land is bijna geen ruimte meer voor wilde bloemen.

Daarom komen we dit jaar voor ze op. Samen met jullie zetten we ons land weer in bloei. Ook langs en op akkers. Want de bloemen die juist daar groeien, zijn vrijwel verdwenen.

In deze Puur Natuur een ode aan deze bijna vergeten groep kleurrijke bloemen. TEKST: Frans Bosscher

lange halmen met lange kafnaalden; voorloper van spelt en tarwe, werd 9.000 jaar geleden al in MesopotamiĂŤ verbouwd

hemelsblauwe, wijd uitstaande bloem; juweel van roggeakkers

helderviolette, stervormige bloemen

rijpe korrels hangen in een pluim; vooral geteeld voor vee- en vogelvoer, vroeger voor koek, brij en soep

als de paarsblauwe bloemen nog in de knop zitten, lijkt ie wel wat op een dolfijn

8

lange aar met lange kafnaalden gaat hangen als hij rijp is, belangrijkste grondstof voor bier en whisky

witte bloemenkrans rondom geel hart, sterke geur

BEELD: ALJE ZANDT, GETTY IMAGES

het ene ras heeft heel korte kafnaalden, het andere geen; naast rijst en maïs belangrijkste graan

de anjerachtige plant heeft dieproze tot paarsrode bloemen; kende volksnamen zoals godsoog en akkervlam

stijve aar met middellange kafnaalden (langer dan tarwe, korter dan gerst); meel verwerkt in roggebrood, knäckebröd, pepernoten, ontbijtkoek en bloedworst

grote, feloranje bloem met kleine vlekjes; groeide vooral op akkers in Drenthe

9

Vijfde van Beethoven Al die bloemen trekken ook nog eens massa’s vlinders en andere insecten aan. En daar komen weer vogels op af. Veldleeuweriken vliegen al zingend recht omhoog uit het gewas en zetten de toon voor een goed humeur. Patrijzen schieten voor je voeten

langs. In een meidoorn begint een geelgors aan de Vijfde van Beethoven. Er zijn gele kwikstaarten, grauwe gorzen, kwartels, kneuen, paapjes. Een grauwe kiekendief scheert over het veld op zoek naar muizen, want die zijn er ook genoeg. En dus zijn er ook wezels en hermelijnen.

Tussen de graanhalmen Dit schitterende geheel van gewassen, bloemen, insecten, vogels en kleine zoogdieren was vele honderden jaren een wezenlijk onderdeel van onze landschappen. De meeste akkerbloemen kwamen mee met de akkerbouw uit het oosten. Zo’n 10.000 jaar geleden gingen jagers en verzamelaars in Zuidwest-Azië langzaam over op het domesticeren van planten en dieren. Bij de planten waren grassoorten, waaruit meel werd gewonnen, het eerst aan de beurt. Door selectie van de grootste zaden, ontstonden soorten die we nu granen noemen (bijvoorbeeld spelt, kamut, sorghum en teff). Heel geleidelijk breidde de landbouw zich uit naar het westen. Vooral vanaf de latere middeleeuwen gaan boeren in West-Europa op grote schaal graan verbouwen. Eerst vooral gerst, later ook tarwe, haver en rogge.

Met de granen kwamen ook wilde planten uit Zuidwest-Azië, Zuid- en Oost-Europa naar onze streken. Juist de wilde planten die het bij uitstek goed doen op akkers. Al deze planten houden van een kale bodem met weinig of geen voedingsstoffen. Ze verdragen bovendien grote verschillen in temperatuur en vochtigheid. Het hoeft dus

Het hoeft niet erg comfortabel te zijn voor akkerplanten

ge elg ors

kkerbloemen.

Bloemen die vooral op akkers groeien. De kans is groot dat je er nog nooit van hebt gehoord. Dat is niet zo gek, want je ziet ze bijna niet meer. Akkerbloemen zijn de meest bedreigde plantensoorten in ons land. Van de duizend bloeiende planten die in Nederland voorkomen, gelden zo’n 120 als typische akkerplant. Met honderd daarvan gaat het ronduit slecht. Een deel is al helemaal verdwenen, veel andere kom je alleen nog tegen in natuurgebieden, bermen en volkstuintjes.

Met de akkerbloemen is veel kleur uit het landschap verdwenen. Tot halverwege de vorige eeuw wandelde je ’s zomers langs akkers die vol stonden met bloemen.

Natuurlijk waren er de rode klaprozen, de witte kamilles, de blauwe korenbloemen en de oranje roggelelie, misschien wel de mooiste van allemaal. Maar er waren er zoveel meer. Bloemen met tot de verbeelding sprekende namen als korensla, slofhak, ganzenbloem, handjesereprijs, spiegelklokje, kleine leeuwenklauw, kleine wolfsmelk, ruw parelzaad, wilde ridderspoor, glad biggenkruid… De naamgevers moeten het erg naar de zin hebben gehad.

En dan al die vormen en kleuren. Soms ingetogen, vaak uitbundig. Vincent van Gogh kreeg er geen genoeg van; dit voorjaar is nog vastgesteld dat een stilleven met klaprozen echt door hem is gemaakt. En ook zijn grote bewonderaar David Hockney leeft zich uit in het schilderen van onder meer kleurrijke akkerlandschappen, zo konden we de afgelopen maanden zien in het Van Gogh Museum.

10

BEELD: GETTY IMAGES

mais

allemaal niet erg comfortabel te zijn voor deze planten. Ze hebben hun voortplanting daarop aangepast.

Een kleine groep meerjarigen zorgt er met diepe wortels (akkerdistel) of bollen (akkergeelster) voor dat er nieuwe aanwas komt. Maar verreweg de meeste zijn eenjarigen die elk jaar grote hoeveelheden zaad produceren, tot wel 100.000 zaadjes per vierkante meter. Die zaden behouden bovendien lang hun kiemkracht; die van een klaproos bijvoorbeeld minstens honderd jaar.

Deze eigenschappen maken dat akkers voor deze geharde planten zeer geschikte leefgebieden waren. Ga maar na. Omdat er flink wat ruimte was tussen de graanhalmen, viel er voldoende licht op de bodem voor de bloemen om te kiemen en te bloeien. En elk jaar na de oogst maakte de boer de bodem weer kaal, zodat hij er het volgende seizoen weer een gewas kon verbouwen. ’s Winters was het er koud, de wind joeg er onbarmhartig overheen. ’s Zomers brandde de zon op de akkers, de planten kregen alleen nog wat schaduw van de gewassen.

Einde aan idylle Wat deze planten ook goed deed, was het gebruik van boeren om akkers braak te leggen nadat ze er een of meerdere jaren voedsel op hadden verbouwd. Zo voorkwamen ze uitputting van de bodem. Schapen, geiten en koeien graasden op de braakliggende percelen ĂŠn op de gemaaide akkers, en verspreidden zo zaden van akkerbloemen.

Driesland werden deze percelen genoemd.

Na de middeleeuwen kwam in ons land langzaam maar zeker een einde aan de braaklegging. Boeren gingen uitputting tegen door hun akkers te bemesten met mengsels van heideplaggen en schapenen rundermest. Ze gingen meer gewassen verbouwen, zoals boekweit, aardappels,

suikerbieten, voederbieten, klavers, koolzaad, meekrap, vlas, hennep, tabak, hop, groenten en peulvruchten.

Het weiden van vee op de akkers na de oogst ging gewoon door. De verspreiding van zaden via mest, de vacht en hoeven van de dieren dus ook.

Dit heel diverse en extensieve akkerland was eeuwenlang een perfecte omgeving voor akkerbloemen. De idylle kwam de afgelopen eeuw nogal abrupt tot een einde. Met kunstmest en bestrijdingsmiddelen verhoogden boeren de opbrengsten; meer planten op een vierkante meter betekende minder ruimte voor akkerbloemen. Ze gingen verspreiding van bloemenzaden tegen door ze uit graanzaden te zeven. In de elkaar opvolgende ruilverkavelingen werden akkers samengevoegd, waarbij duizenden kilometers randen verdwenen.

De doodsteek voor de akkerbloemen kwam toen in de jaren zeventig van de vorige eeuw boeren op grote schaal mais gingen verbouwen. In de royaal bemeste maisakkers met hoge planten die dicht op elkaar staan, hebben akkerbloemen geen enkele overlevingskans. Daar komt bij dat na tientallen jaren gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen de zaadvoorraad van de meeste akkerbloemen waarschijnlijk uitgeput is. Een bloemendiversiteit in duizenden jaren opgebouwd, verdween in iets meer dan een eeuw van de Nederlandse bodem.

Ruimte in boerenland Bezorgdheid bestaat al langer over de akkerbloemen. In 1955 kocht Natuurmonumenten het Zuid-Limburgse landgoed Genhoes in het Gerendal. De boswachters richtten een graanakker op het landgoed speciaal in voor het behoud van akkerbloemen. Het was het eerste reservaat voor akkerbloemen in de wereld. Inmiddels beheren we in verschillende delen van het land bloemrijke akkers,

11

zoals bij het Bergherbos (Gld), het Dwingelderveld (Dr.), Hackfort (Gld.), het Corversbos (NH), Haarzuilens (NH), Tiengemeten (ZH) en op de Sint-Pietersberg (Li.). Al wandelend kun je hier in de zomer je hart ophalen aan al die vrolijk stemmende bloemen met zoemende insecten en fladderende vlinders.

Maar de akkerreservaten zijn klein en liggen ver uit elkaar. Wat te doen? Zoals alle bloemen hebben ook akkerbloemen meer ruimte nodig. Omdat het moderne boerenland als leefgebied voor de meeste akkerbloemen ongeschikt is, kunnen we ze alleen redden in akkerreservaten. Die hoeven niet per se groot te zijn. Het moeten er wel veel en veel meer zijn. Aardappeltelers die leveren aan Albert Heijn zaaien al akkerranden in met mengsels van inheemse plantenzaden. Dat kunnen veel meer boeren doen. Je krijgt dan niet de grote diversiteit terug, maar wel aansprekende soorten, zoals korenbloem, klaproos, ganzenbloem en kamille. De Europese Unie kan deze ontwikkeling stimuleren door juist voor deze aanpassingen financiĂŤle steun te geven. Los daarvan maken wij daarover al afspraken met boeren die grond van ons pachten.

Dit voorjaar heb ik in mijn kleine tuintje bloemen gezaaid. Het is droge zandgrond.

Net wat akkerbloemen nodig hebben. Zo gingen tienduizenden mensen dit voorjaar aan de slag om, alleen of samen met de buren, hun omgeving bloemrijker te maken.

Want wie wil er nu niet door een landschap van Van Gogh of Hockney wandelen?

Een bloemendiversiteit in duizenden jaren opgebouwd, is in een eeuw verdwenen Op de volgende pagina een voorbeeld van bloemrijke akkerbouw.

12

3

1

2

4

5

7

‘ Ik denk dat we hier het verschil kunnen maken’

6

1 Winny brengt de Noord­hollander schapen en hun lammeren naar een andere weide.

2 Graanakker op de Velhorst 3 Historische boerderij, de oudste delen dateren uit de 17e eeuw.

4 Volop pinkster- en paarden­bloemen in bloei.

5 Arjen zaait bieten met de handzaaier.

6 Kiemplanten van gele en groene courgettes, komkommer en pompoen.

7 De haver schiet de grond uit.

BEELD: CLAUDIA OSTET, ARJEN EN WINNY VAN BUUREN, GETTY IMAGES, NATUURMONUMENTEN

Meer bloemen op landgoed Velhorst. Daarvoor vroegen we vorig jaar jullie hulp. Dankzij alle giften kunnen Arjen en Winny van Buuren er nu een vliegende start maken met hun biologische boerderij.

A

rjen van Buuren was een kind van de natuur. Hij wandelde veel met z’n ouders, verslond boeken over vogels en planten. Boswachter, dat wilde hij worden. Maar het lot werkte niet mee. Toen Arjen zich aanmeldde voor de bosbouwschool in Velp, werd hij uitgeloot. Hij koos vervolgens voor een andere groene opleiding: de landbouwhogeschool. Hij liep stage bij een van de eerste biologische boeren in ons land en had later een biologisch bedrijf in Ierland. Sinds kort zijn Arjen en zijn vrouw Winny de nieuwe boeren op landgoed Velhorst bij Almen (Gld). Op landerijen van Natuurmonumenten houden ze vee en telen ze granen en groenten op zo’n manier dat er volop ruimte is voor de natuur. Ook voor wilde bloemen.

Met de kaart van z’n nieuwe bedrijf op tafel vertelt Arjen over z’n plannen. “Toen twee pachters op Velhorst hun bedrijf beëindigden ging Natuurmonumenten op zoek naar een boer die mee wil werken aan herstel van

de biodiversiteit in dit kleinschalige landschap langs de Berkel. Het landgoed ligt nota bene recht tegenover m’n huis. Daar moest ik op reageren.

Het gebied bestond grotendeels uit graslanden. Op een luchtfoto van de RAF uit 1944 kun je mooi zien hoe de boerderijen er toen uitzagen: veel kleine percelen met diverse gewassen. Dat beeld brengen we terug.

We richten akkertjes in van 1 tot 3 hectare met veel bloemenranden ertussen. We verbouwen aardappelen, diverse groenten, triticale (een kruising van tarwe en rogge), veld­bonen, tarwe en haver. In de toekomst komen daar nog vlas en boekweit bij.

Onze vleeskoeien en schapen zijn de mestleveranciers. We bemesten maar weinig en zaaien dun. Bloemenzaden die nog in de bodem zitten, kunnen daardoor weer ontkiemen. We laten ook een deel van de graanoogst staan. Daar kunnen vogels ’s winters volop zaden eten.

Onze producten verkopen we rechtstreeks

aan klanten in de omgeving. Die betalen ­hetzelfde als in de winkel, maar wij krijgen een hogere prijs omdat er geen schakels tussen zitten die ook wat moeten verdienen. Omdat we de band met de omgeving belangrijk vinden, hebben we de Vrienden van Velhorst opgericht. Voor 25 euro ben je vriend. Dan kun je vier keer per jaar mee met een educatieve wandeling en krijg je tien procent korting op onze producten.

Ik ben hieraan begonnen omdat ik zie dat het de verkeerde kant opgaat met de bio­ diversiteit. De aantallen planten, insecten en vogels gaan hard achteruit. Ik denk dat we hier het verschil kunnen maken. Ook voor het landschap, want monoculturen horen niet thuis in de Achterhoek. Ik wil bovendien laten zien dat het niet nodig is om te streven naar maximale opbrengst tegen minimale kosten. Je kunt ook de biodiversiteit verbeteren én een goede boterham verdienen.”

landgoedvelhorst.nl

13

Groei biologische landbouw

Het gaat nog niet hard, maar steeds meer boeren kiezen er, net als Arjen van Buuren, voor om biologisch te gaan boeren. Zij gebruiken geen chemische bestrijdingsmiddelen, kunstmest en genetisch veranderde zaden. Dieren hebben meer ruimte en kunnen naar buiten. Ook is er op biologische bedrijven meer ruimte voor bloemen, insecten, vogels en kleine zoogdieren.

INSECTEN IN DE PROBLEMEN Afname sinds 1950

Groei per sector 2016-2017

Komt alleen voor op Zuid-Limburgse akkers

+ 14,3% + 7,8%

+ 16,2%

Geitenhouderij

Varkenshouderij

Akkerbouw en vollegrondsgroente

+ 26,6%

Melkveehouderij

+ 13,7%

BRON: BIONEXT

+ 8,2%

Pluimveehouderij

+ 0%

Teelt (veevoeder) gewassen

+ 11,5%

Schapenhouderij

Rupsen op akkerviooltje, vooral in akkerranden

Glastuinbouw

Een eeuw graanteelt

In de eerste helft van de 20e eeuw waren rogge en haver belangrijke teelten. SnijmaĂŻs is vanaf 1970 sterk opgekomen.

snijmais Zet eieren af in open, warme bodems

duizend hectare 250

wintertarwe

200

150

koolzaad

Klimt in graanstengels en eet de zaden

100

rogge

BRON: CBS

50

haver

0 1920

1940

1960

1980

2000

2020

Leefde vroeger op zandige aardappelveldjes

BEELD: WIKIPEDIA, GETTY IMAGES, JOZEF SERSEN

gerst

14

Vragen aan Frans

Frans van ­Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuur­gebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.

De vragen zijn weer divers. Leuk. En ook voor mij leerzaam.

Zelf ben ik benieuwd hoe het gaat met de wilde hamster, ook bekend als de korenwolf. Deze typische bewoner van graan­akkers komt in ons land alleen in Zuid-Limburg voor.

1

Kun je nachtvlinders alleen ’s nachts zien?

De meeste wel. Maar om het ons moeilijk te maken zijn er ook nachtvlinders – zo’n 100 van de 920 soorten – die overdag vliegen. Net als dagvlinders – waarvan er nog 53 soorten in ons land voorkomen – houden ze van zon en eten ze nectar. Maar ze zien er wel wat anders uit. Het belangrijkste verschil zit ’m in de voelsprieten. Heeft het eind van een spriet een verdikking? Dan gaat het om een dagvlinder. Zien de voelsprieten eruit als draden of veren, is het een nachtvlinder. Voorbeelden van nachtvlinders die overdag actief zijn, zijn kolibrievlinder, sint-jansvlinder, sint-jacobsvlinder en gamma-uil.

Hoe kom ik van die paardenbloemen af?

2

BEELD: GETTY IMAGES, HOLLANDSE HOOGTE

?

WAT IS DIT?

Leentje Degen groef in haar tuintje een oud geëmailleerd afwasteiltje in de grond in de hoop dat padden er eitjes zouden afzetten. Groot was haar verbazing toen ze ineens een salamandertje zag wegschieten. Ze kon er nog net een foto van maken. Het gaat om een alpenwatersalamander.

Alpenwatersalamanders zijn voor hun voortplanting afhankelijk van water, maar hoge eisen stellen ze niet. Dus een vijvertje in de tuin kan ook prima, als er maar geen vissen in zitten en ze in en uit kunnen klimmen.

Dat is een vraag die menig ­tuinliefhebber zich stelt. Om de een of andere reden heeft de paardenbloem een slechte reputatie. Is dat omdat hij er zich niet onder laat krijgen? Dat zou de paardenbloem toch vooral veel bewondering moeten opleveren. Hij bloeit van maart tot mei, heeft dan pauze en gaat van september tot november weer bloeien. De gele bloemen fleuren niet alleen het landschap op, ze zijn ook een belangrijke nectarbron voor bijen en vlinders.

De lange penwortels halen mineralen uit de bodem, waar andere planten van profiteren. Om het nog mooier te maken, kun je de bloemen, de bladeren en ook de wortels gewoon eten.

Op internet vind je de ­fijnste recepten. Mooi laten staan dus, die paardenbloemen.

15

3

Een vreemd insect in huis. Wat nu?

Patricia van Linden Potters vond een onbekend insect in haar huis en vroeg zich af of die kwaad kon. Op de foto die ze meestuurde was een bladpootrandwants te zien.

Dit beestje kwam rond de eeuwwisseling vanuit Noord-Amerika in Europa terecht en verspreidde zich bijzonder snel over het continent. In de herfstmaanden zoeken bladpootroodwantsen de warmte van onze huizen op. Ze zijn ongevaarlijk en niet schadelijk. Na de winter verdwijnen ze weer. Als je daar niet op wilt wachten, kun je ze ook naar de schuur of een andere beschutte plek brengen.

Even bellen met

Gerard Müskens, korenwolfbeschermer

Hoe gaat het met de korenwolf?

“Niet goed. Toen we met het reddingsplan begonnen in 2002, was er nog maar 1 bewoonde burcht. Er zijn toen 47 hamsters uitgezet na het fokprogramma van Das en Boom. Het aantal nam snel toe naar bijna 1.200 burchten in 2007.

Sindsdien zakte het naar zo’n 400 in 2015, vermoedelijk omdat roofdieren ze wisten te vinden. We zitten nu op 160 burchten. Ook in de rest van Europa gaan de aantallen hard achteruit.”

Zijn de maatregelen dan wel afdoende?

“De oorzaak is heel simpel: de intensieve, grootschalige landbouw. Om leefgebied te behouden voor de hamster zijn er reservaten ingericht.

Daarnaast maakten we afspraken met boeren om hun akkers met aangepaste methoden te bewerken. Dat blijkt toch niet genoeg. We zijn nu bezig om meer oppervlak voor hamsters te creëren. Ik heb ook hoge verwachtingen van een nieuwe machine: de arenstripper. Die oogst alleen de aren van het graan. De stengels blijven staan, zodat er dekking voor de hamsters blijft. Bovendien blijft een deel van de graankorrels achter op het land en hebben de dieren ook ­voedsel.”

Hoe ziet de toekomst eruit?

“Ik ben best optimistisch. De landbouw gaat veranderen. Boeren zien zelf ook dat ze zo niet verder kunnen. Als het Europese landbouwbeleid ook gaat meewerken, kunnen we iets van dat kleinschalige akkerland, dat zo cruciaal is voor de hamster, herstellen.”

Waarom al die moeite voor de hamster?

“De hamster staat symbool voor alle planten en dieren die op akkers leven.

Een hamster kan veel hebben. Als die verdwijnt, is het heel slecht gesteld met de natuur. Dus ook voor alle ­bloemen, insecten en vogels die van akkers afhankelijk zijn, moeten we ons blijven inzetten voor de redding van de hamster.”

Ook een vraag? Stuur die naar natuurvraag@natuurmonumenten.nl.

Je krijgt altijd antwoord (ook al duurt het soms even). De leukste vragen neemt Frans mee in Puur Natuur.

16

Geen bloemen, geen vogels Bloemen, insecten, vogels, ze zijn allemaal van elkaar afhankelijk. Dus als akkerbloemen verdwijnen, raken we akkervogels kwijt. Het goede nieuws is dat inspanningen om ze te redden, werken.

Wilco Meijers

BEELD: GETTY IMAGES

TEKST:

Heikneuter, robijntje, vlasvink of tukker, de kneu grossiert van oudsher in de bij- en streek­ namen. Vroeger zag je deze kleine vinkachtige vrijwel overal waar akkers waren. Daar pikte de typische zaadeter zijn ­graantje mee. Zaden van gewassen, maar ook van brandnetels, distels en bloemen. Broeden deed het vogeltje in nabijgelegen lage struiken. Maar die zijn er nauwelijks meer. De aantallen kneuen slonken sinds 1960 met 50 tot 75 procent. Het eens zo alledaagse akkervogeltje is op de gemiddelde akker nu een uitzondering.

17

Misschien wel de ultieme akkervogel. Een echte scharrelaar die op akkers en ruige graslandjes voortdurend op zoek gaat naar iets lekkers. Voor de volwassen vogels zijn dat zaden, granen, ­bladeren van grassen en ook wel insecten, de kuikens zijn volledig afhankelijk van insecten. Er valt alleen steeds minder te scharrelen. Door modernisering van de landbouw is er minder voedsel en minder broedgelegenheid.

Boeren en vrijwilligers zetten zich in om de patrijs te redden. Ze leggen bloemenranden, keverbanken (een verhoging in het land van ongeveer 2 meter breed, die is ingezaaid met grassen en kruiden) of patrijzenhagen (een breed uitlopende haag met struiken) aan. Daar doen de patrijzen het goed.

18

Zeldzame zomervogel die zichzelf opnieuw heeft uitgevonden. Tot in de jaren tachtig broedde onze kleinste kiekendief uitsluitend in open natuurgebieden met heide, hoogveen, duinen en moeras. Maar door het verdwijnen van die kwetsbare gebieden en de verslechtering van de omstandig­ heden, vond de kiek er onvoldoende voedsel en broedgelegenheid. Begin jaren negentig leek zijn lot bezegeld. De sierlijke trekvogel, die in april arriveert vanuit zijn overwinterings­gebied in Afrika, stond al bijna te boek als ‘uitgestorven in Nederland’. Totdat hij plotseling zijn heil in akkerland zocht. Een risicovolle overstap, want broeden in akkers brengt gevaren met zich mee. Denk aan maaien, roofdieren en lange gewassen die over het nest heen vallen. De redding kwam van kiekendief­ beschermers. Zij beschermen de nesten, doen onderzoek en werken goed samen met akkerbouwers. Dankzij hen schommelt het aantal broedparen nu tussen de veertig en zestig, het merendeel in de provincie Groningen.

e w u a Gr ief ik ekend

Lezersaanbieding

Wil je meer weten over de redding van de grauwe kiekendief in ons land?

Lees dan ‘De man op de dijk’ van Elvira Werkman.

Leden krijgen 10% korting. Bestellen kan via info@knnvuitgeverij. nl o.v.v. actie Natuur­ monumenten (de actie duurt tot 27 juli 2019, je betaalt geen verzend­ kosten).

19

Het is de ultieme wens van menig vogelaar: het zien van de ortolaan. Een boerenlandvogeltje met zachte pasteltinten en een zang waar je haast melancholisch van wordt. Maar het is zoeken naar een speld in een hooiberg.

De laatste broedpaartjes werden in de jaren negentig gespot.

Het verdwijnen van het kleinschalige boerenland met heggen en houtwallen, akkerranden en zomergranen, werd de ortolaan fataal. Reddingspogingen mochten niet baten. Op roggeveldjes sprokkelde het vogeltje vroeger zijn maaltijd bij elkaar. Voor de ortolaan moeten vogelaars nu hun geluk beproeven tijdens de trektijd, als het vogeltje hier in summiere aantallen even op adem komt.

20

WIJ LATEN NEDERLAND

BLOEIEN Tienduizenden mensen zetten zich dit voorjaar in om ons land weer te laten bloeien. Meer dan 100.000 bloemenliefhebbers vroegen bij ons een actiepakket met zakjes zaad aan. Bedrijven, zoals onze partners Landal en FrieslandCampina, haken aan.

Want iedereen krijgt een goed humeur van bermen, tuinen en velden vol bloemen. Dat geldt zeker voor onze Bloemenambassadeurs Marrigt van der Valk en Eric Brandes. TEKST: Kirsten Dorrestijn

‘ Alles wat fleurig is, maakt me vrolijk’ Eric Brandes zag in zijn woonplaats Nieuwkoop (ZH) steeds minder bloemen in de bermen. Hij stapte naar de gemeente met als resultaat dat de werkzaamheden zijn aangepast. “Wat is er nou mooier dan bloeiende bloemen in de berm? Alles wat fleurig is, maakt me vrolijk. Van de meest eenvoudige paarse dovenetel tot margriet of pinksterbloem, het hoeft helemaal niet zeldzaam te zijn, insecten vinden die bloemen uitstekend. Ik werkte 33 jaar als tuinman in het Jac. P. Thijssepark in Amstelveen. Na mijn pensionering ben ik voor Natuurmonumenten gaan controleren of pachters hun afspraken nakomen. En dan kijk ik of boeren niet te vroeg maaien en geen gif gebruiken. Het zou mooi zijn als mensen zich veel meer om bloemen gingen bekommeren. Kijk eens om je heen in het agrarisch landschap, daar is alles egaal groen. Zelfs paardenbloemen of boterbloemen zie je nauwelijks meer. Dat is toch treurig? Met de bermen is al het net zo. Dat gaat ten koste van insecten en de vogels.

Maar ook voor de mens is het belangrijk dat de insecten niet verdwijnen. Want wie gaat anders de appelbomen en peulen bestuiven?”

21

‘ Leuk om samen tot bloemrijke ideeën te komen’

Ook een bloeiende buurt?

“Vorig jaar riep ik jullie op om een brief te schrijven naar je gemeente. Omdat we graag willen dat de natuur blijvend op alle gemeentelijke agenda’s komt, vraag ik je om je gemeente weer een brief te sturen. Op onze website staat een voorbeeldbrief met tips voor meer bloemen in parken, bermen en groen­stroken. Schrijf je eigen brief met tips die daarin staan.

Help je mee?”

De voorbeeldbrief vind je in de toolkit die je kunt downloaden op nm.nl/wilde-bloemen Daar vind je ook andere tips om Nederland in bloei te zetten!

BEELD: ERIK BUIS, GETTY IMAGES

Marrigt van der Valk uit Leeuwarden helpt als vrijwilliger onze boswachters in Friesland met social media. “Ik was altijd geïnteresseerd in kleine ­beestjes: slakken, mieren, pissebedden. Dat soort diertjes fascineren me. Als Bloemen­ambassadeur hoop ik mensen bewust te maken dat het echt niet goed gaat met de bijen, vlinders en vogels.

En dat heeft te maken met het gebrek aan wilde bloemen. Ik deel verhalen op T ­ witter en Instagram, en vraag mijn volgers om tips. Hoe leuk is het om samen tot ideeën te komen en meer mensen te inspireren en te activeren? Ik laat ook zien wat ik zelf doe, want ik moet natuurlijk wel het goede voorbeeld geven. Zo heb ik laatst de tegels uit mijn stadstuintje gehaald en op social media mensen opgeroepen dat ook te doen. Ik kreeg er leuke reacties op. Ik ben freelance social media professional. Het kost mij weinig moeite om iets online te delen. Mensen denken dat de natuur er zomaar is. Maar dat is niet zo. Om insecten te stimuleren, zijn meer bloemen nodig. Ik wil graag laten zien dat het anders kan. Ik hoop dat meer mensen dat gaan voelen.”

KALENDER Wandelen

22-23 JUNI Midzomernachtloop 2 tot 10 km Diverse locaties nm.nl/midzomernachtloop

Yoga? No way!

Y

oga. De hele wereld doet het. Jong, oud, man, vrouw. Atletisch of niet. Nagenoeg iedereen in mijn omgeving volgde wel eens een yoga­ les. Ze gebruiken termen als asana, down dog en namasté. Geen idee wat het betekent. En ik ben te koppig om het te vragen. Want yoga, daar ga ik echt niet aan beginnen. Ik ben een stoere sporter. Ik mountainbike door de modder en trotseer windkracht 8 op mijn racefiets. Talloze malen hebben vriendinnen me geprobeerd mee te krijgen. Goed voor je geest. Jaja, ik trap m’n koppie wel leeg op de fiets.

Maar soms moet je je grenzen verleggen. Ik krijg een yogales aangeboden op het mooiste Waddeneiland: Schiermonnikoog en besluit te gaan, meer voor het eiland dan voor de yogales. Op het eiland maak ik kennis met yogadocente Josine. Ze neemt me mee naar de kwelder.

We rollen onze matjes uit en ietwat sceptisch begin ik aan m’n eerste yogales ooit.

We zitten in kleermakerszit en sluiten de ogen. Mijn gedachten gaan alle kanten op: ik moet m’n zusje zo nog even bellen, dat mailtje van die collega beantwoorden en niet vergeten de buurman te appen of hij de kat eten kan geven. ‘Je hebt allerlei gedachten in je hoofd. Laat ze los. Focus op je ademhaling. Haal je adem in je buik? Of hoger?’ Ik schrik. De stem van Josine. Betrapt. Loslaten, ademen, de wind over m’n huid voelen, de geur van de zee ruiken.

Enkele minuten later staan we in houdingen waarvan ik niet wist dat ik ertoe in staat was. De boom, de danser, de godin. Van alles komt voorbij. Ik krijg er lol in. Je spieren spannen, je ademhaling reguleren. Als m’n gedachten afdwalen, val ik om. Focus is het toverwoord. Na een ­uurtje rekken, strekken en vooral veel focussen ­eindigen we met de namasté. We buigen naar elkaar toe met de handpalmen tegen elkaar ter hoogte van het hart. Het is koud in de frisse wind, maar ik heb er niks van gemerkt.

Ik ben even weggeweest. Yoga is zo gek nog niet.

Hanne

Yoga

13-15 SEP Een weekend TIP! lang lessen, actief tot rustig, voor de beginner en de ervaren yogi yogafestival­­­schier­monnikoog.nl

Trailrunning

21-23 JUN Rennen door de mooiste natuur 11 tot 60 km Dieren veluwezoomtrail.nl

Fietsen

23 JUN MTB Marathon Montferland

75/100 km, div. categorieën ‘s-Heerenberg wielerfestivalmontferland.nl 14 JUL Toertocht incl Col du Vam 65/115/165 km Hoogeveen drenthesmooiste.nl 6-7 SEP TIP! Over smalle paadjes en pittige hellingen 7/14/30 km Braamt mudsweattrails.nl/ montferland-trail/

Obstacle running 6-7 JUL Run voor Bikkels 5/8/12 Groningen kardingerun.nl

Opknapbeurt MTB-route Veluwezoom Onze boswachters en vrijwilligers uit de MTB-community hebben afgelopen winter hard gewerkt aan de aanleg van de nieuwe route door Nationaal Park Veluwezoom.

Nu zijn ze bezig met de markering.

Zodra alle schildjes zijn geplaatst, kun je veilig gebruikmaken van de route. Hou onze website in de gaten: nm.nl/mtb

BEELD: ERIK BUIS, GETTY IMAGES

NATUURSPORTEN MET BOSWACHTER:

23

Eenigenburg Lisa Johnson uit Eenigenburg is sinds een jaar lid van de ledencommissie Noord-­ Holland van Natuurmonumenten.

Op die manier hoopt ze bij te dragen aan meer b ­ iodiversiteit in de landbouw.

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: GETTY IMAGES

“Natuurmonumenten wil niet alleen de eigen gebieden beschermen, maar zet zich ook in om de landbouw te ­verbeteren. Dat ondersteun ik. Sinds 2008 woon ik in Eenigenburg, een klein dorpje in West-Friesland. Bij mij in de buurt zijn een paar biologische boeren met gevarieerde weiden, maar er zijn ook boeren met biljartlakens. Je ziet het verschil goed, qua bodemdiertjes, koeiendrollen en

De vereniging, dat ben jij

insecten. Het zou mooi zijn als er meer leven kwam in die eentonige groene velden. Het is essentieel voor onze kinderen en kleinkinderen om een rijke natuur te behouden. Ik sprak laatst een boer in het dorp die vertelde dat hij vroeger dertig grutto’s op zijn land had, en nu niet één meer. Dat is triest.

Natuur houdt niet op bij de grens van beschermde natuurgebieden. Interactie met boeren is belangrijk. Als ledencommissie roepen wij leden op om mee te denken over manieren om natuur op landbouwbedrijven te versterken. We willen leden in contact brengen met boeren, om hen inzicht te geven in hun eigen invloed als ­consument en in de dilemma’s waar boeren voor staan. Onlangs hielden

Natuurmonumenten is een vereniging van mensen die van de natuur houden. Regionale ledencommissies vertegenwoordigen de leden.

Wil je je mening geven over natuur, landschap en cultuurhistorie, ga dan naar bijeenkomsten van de ledencommissie bij jou in de buurt. Een overzicht van de commissies en hun activiteiten vind je op nm.nl/vereniging/ledencommissies

we daarom de jaarvergadering bij een natuurboer op Texel. De boer vertelde een inspirerend verhaal over hoe hij bijdraagt aan de ­prachtige natuur in de polder Waalenburg. Afspraken maken om de landbouw te veranderen, is een langetermijn­kwestie.

Wij zijn dat aan onze kleinkinderen verschuldigd.”

24

1

Met de voeten in het water

Hoe goed water is voor bloemen, laten de vloeiweiden in natuurgebied De Plateaux (NB) mooi zien. Ze zijn in de 19e eeuw aangelegd, omdat er voor de vele paarden – hét transportmiddel van die tijd – veel hooi nodig was. Dus werden ook droge zandgronden vruchtbaar gemaakt.

Daarvoor zijn ingenieuze stelsels van kanaaltjes, ondiepe greppels en stuwen aangelegd. Water kwam uit de Maas, die 60 kilometer verderop stroomt. Onze boswachters hebben de vloeiweiden in ere hersteld. Het barst er nu van de bijzondere bloemen, libellen en vogels.

2

TEKST: Frans Bosscher BEELD: Inge van Noortwijk m.m.v. Michel Hendrix

Deze zeldzame plant houdt van kalkrijk water. zijn de vloeiweiden een zee van bloemen

ot rslo e d On

ot slo n e Bov

Grensb oom en -paal Inlaatst uw

Het water uit de bovensloot stroomt over het grasland naar de ondersloot, die het water weer afvoert.

3 In De Plateaux zie je veel bloemen die elders zijn verdwenen.

25

is met een lengte van 8 cm de grootste libel van ons land, komt maar op enkele locaties in Zuid-Nederland voor.

Hij jaagt boven het Plateaux-­ kanaal.

leven in het populierenbos dat is aangeplant om hout te leveren voor de luciferindustrie.

Gallowway runderen

Natuurgebied Plateaux-Hageven

Populierenbos

Afvoersloot (P lateaux-kanaal ) 1 2 3 4

ad elp d an W

Zoefje

6

4

Aquadu ct Aanvoe rsloot

5

lijkt op een krokus, maar bloeit in de herfst.

6 heeft stampers die lijken op zwaantjes.

jagen vooral boven het stromende water van de bovensloten.

t oo sn l ve o B

Aa nvo erk ana al

5

ADVERTORIAL

€ 50

n den va voor le g . in n t r te o n k e monum Natuur : p Boek o nl/ landal.

L NAT19

Met liefde voor natuur Tanja Roeleveld, Programma Manager Duurzaam & Betrokken Ondernemen bij Landal GreenParks, is de duurzame burgemeester van de 85 vakantieparken van Landal GreenParks in 9 Europese landen. Een burgemeester met hart voor de natuur, die de samenwerking met Natuurmonumenten koestert.

‘W

e passen heel goed bij elkaar. Natuur­ monumenten als beschermer van natuur, wij als aanbieder van vakanties in de natuur. Wij geloven dat groen echt goed voor je is. De natuur ingaan geeft energie, het maakt je gelukkiger. Wij geven onze liefde voor de natuur door aan een breed publiek; we hebben jaarlijks bijna drie miljoen gasten. Zij zijn de natuur­beschermers van de toekomst.

Het is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid om de natuur te beschermen.

Er is geen Planeet B, waar we naartoe kunnen als we het hier onleefbaar hebben gemaakt. We dragen daarom uit wat de samenhang is tussen alles wat leeft in de natuur én hoe breekbaar die samenhang is. Dat is iets waar veel mensen, vooral als ze in de stad wonen, niet meer bij stilstaan.

Op onze parken vullen we dat heel ­concreet in. Onze gasten kunnen op pad met boswachters van Natuur­ monumenten, we hebben op twintig parken wildebloemenroutes in de omgeving, imkers hebben bijenkasten op onze parken, er staan grote insectenhotels en we doen veel met de activiteiten van OERRR. Die zijn leuk en goed doordacht.

We hopen natuurlijk dat mensen er thuis mee verder gaan en ook lid worden van Natuurmonumenten en OERRR.

Wildebloemenweides In samenwerking met Natuur­ monumenten hebben we recent ook het groenbeheer op onze parken gewijzigd. We maaien minder vaak en kleinere oppervlaktes. Daarnaast maken we wildebloemenweides. We krijgen nauwelijks klachten dat het rommelig is. Dan moeten we er wel voor zorgen dat we de bramen en brandnetels kort houden. Van ­takken die we snoeien, maken we rillen.

We vertellen daarbij waarom we natuur meer gelegenheid geven om natuur te zijn. Zo hopen we onze gasten te inspireren om dat in hun eigen tuin ook te doen.’

Meer weten? Kijk op landal.nl/natuurmonumenten

27

Kijk je ogen uit in Tij In het gloednieuwe vogelobservatorium Tij bij Scheelhoek aan het Haringvliet kom je ogen tekort. Je kijkt uit op een eiland waar duizenden vogels broeden, eten of rusten. Tij is een duurzaam bouwwerk dat is gebaseerd op het ei van de grote stern. De bouw van Tij was onderdeel van het Droomfondsproject Haringvliet, waarvoor de Nationale Postcode Loterij 13,5 miljoen euro heeft gegeven. nm.nl/tij

DE VERENIGING NODIGT JOU UIT Als lid van Natuurmonumenten kun je mee­ denken over de natuur bij jou in de buurt. Doe je mee? Informatie vind je op nm.nl/vereniging LIMBURG EN DE KEMPEN

Aanmelden (voor 24 jun): nm.nl/agenda

20 jun: ledenbijeenkomst over wilde bloemen met excursie, Kasteel Terworm, Heerlen Aanmelden: lclimburg@ natuurmonumenten.nl

BEELD: KATJA EFFTING, ERIK BUIS, GETTY IMAGES

GELDERLAND

29 jun: jaarvergadering met excursie, bezoekerscentrum Veluwezoom, Rheden, 13.30 uur

FRYSLÂN/ DRENTHE

21 sep: Verken het Fochteloërveen, gezamenlijke themabijeenkomst (met presentaties en excursies), Verenigingsgebouw Veenhuizen. Aanmelden: nm.nl/ledenmiddag (voor de Drentse leden is vooraf een ledenvergadering).

VACATURE

Wil je je inzetten voor onze natuurgebieden in De Kempen en het Dommeldal? En vind je het interessant om mee te praten over het beleid van Natuurmonumenten? Dan is de ledencommissie Limburg en De Kempen misschien iets voor jou. Meer weten? Mail naar lclimburg@natuurmonumenten.nl

Ploggen

H

et lag (en ligt) me zwaar op de maag: de ­containerramp op de Waddenzee van begin januari. Ongelofelijk veel rommel spoelde aan in dat prachtige gebied. En dat blijft voorlopig nog wel even doorgaan, helaas. Ik was geschokt toen ik het met eigen ogen zag, op het normaal zo ongerepte strand van Schiermonnikoog.

Terwijl overheden, media en allerhande instanties over elkaar heen buitelden met vragen over wie verantwoordelijk was, wat de beste aanpak zou kunnen zijn en hoe we dit in de ­toekomst kunnen voorkomen, gebeurde er ook iets anders.

Iets positiefs. Duizenden Nederlanders reisden af naar het Waddengebied om de handen uit de mouwen te steken. Aan de slag! Die houding kon ik me heel goed voorstellen. Ik ben ook gaan opruimen en herhaal dat binnenkort weer. Het gaf een goed gevoel: iets doen, niet afwachten, zelf verantwoordelijkheid nemen.

Die energie, mensen die in beweging komen, zien we op meer plekken in het land. In het dorp waar ik woon bijvoorbeeld. Daar loopt een dorpsgenoot, vergezeld door hond en ‘bewapend’ met een soort barbecuetang, dagelijks zijn ronde om zwerfvuil op te ruimen. Petje af voor deze heer!

Zwerfafval in de natuur is een van de grootste ergernissen van mensen. Gelukkig komen steeds meer mensen in beweging, net als mijn dorpsgenoot.

Er lijkt zelfs sprake te zijn van een hype, die ­plogging wordt genoemd. Plogging is afval opruimen terwijl je hardloopt (het woord is een samentrekking van de woorden jogging en het Zweedse plocka: verzamelen). En voor wie minder sportief is aangelegd, is er trashwalking.

Hetzelfde principe, maar dan voor wandelaars.

Op internet zijn allerlei fora waarop mensen afspreken om samen te gaan ploggen. Een mooie manier om te werken aan je conditie én aan een mooi Nederland!

Marc van den Tweel, directeur ­Natuurmonumenten

28

Ik ben

29

Met schepnetjes beestjes vangen. Dansen en springen in de blubber. Het kan allemaal, want OERRR brengt je naar plekken waar je de natuur ruikt, voelt en proeft. Alle locaties met Speelnatuur van OERRR, vind je op OERRR.nl/speelnatuur.

‘ Ik gleed bijna uit over een kwal’ Wat doe je het liefst als je gaat buitenspelen? “In de zee stampen en zandkastelen bouwen. Ik vind het ook leuk om dieren te zoeken. Ik gleed bijna uit over een kwal toen ik met mijn broers op het strand was!”

Elke woensdagavond in de vakantie Bezoekerscentrum Dwingelderveld (Dr.) Welk dier heeft hier gelopen?

Een kever? Of zelfs een ree?

24 jul, 4 aug Slot Haamstede, Burgh Haamstede (Zld) Speuren naar bloemen, vlinders en andere ­mysterieuze bewoners.

23 jun, 14 jul Hoeve Wielrevelt, landgoed Haarzuilens (Ut.) Welke watermonsters kun jij vinden?

28 jul Brunssummerheide (Li.) We gaan draken zoeken!

Spannend!

14 jul, 4 aug Zwanenwater Callantsoog (NH) Al die beestjes die in de ­duinen leven. Wat eten ze?

Door wie worden ze op­­ gegeten? We zoeken het uit.

Wat is je lievelingsplek buiten? “Het bos, daar wil ik ­altijd wel naartoe. En de Lek. Je kunt in de rivier z­ wemmen en schelpen zoeken. Een keertje heb ik me helemaal met modder ingesmeerd met een vriendin. Toen konden er geen muggen meer op ons komen.”

16, 23, 30 jul, 6, 13, 20 aug Bezoekerscentrum De Wieden (Ov.) Als een echte onderzoeker leg je waterbeestjes onder de loep van het Wieden­WaterLab.

Wat is het mooiste dat je in de natuur gevonden hebt?

“Een dood vogeltje. Het was een merel, maar ik heb hem niet meegenomen. Thuis heb ik wel een krabbenpoot en stenen uit Frankrijk en Italië.”

Wat doe jij om de natuur een handje te helpen? “We hadden in de tuin een egelhok. Dat is niet goed gegaan.

Er zat water in en daar is het egeltje in verdronken, heel ­zielig. We hebben het hok weggedaan.”

17, 31 jul Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek (NH) Eerst op ­insectenjacht en dan een insectenhuisje maken voor je eigen tuin.

Welk dier zou je wel een dag willen zijn? “Een vogeltje.

Op mijn kamer heb ik een opgezette houtsnip. Die vind ik heel mooi, die wil ik wel zijn.”

31 jul, 14, 25 aug Bezoekerscentrum Veluwezoom (Gld) Welke insecten herken jij?

11 aug Speelnatuur Tiengemeten (ZH) Kom je ook fladderen als een vlinder met de Dierenyoga van OERRR? 18 aug Informatieschuur De Pas, Haarle (Ov.) Op naar de bijenstal. Proef honing, maak zaadbommetjes en leer alles over onze bijen.

Meer activiteiten vind je op OERRR.nl

Is jouw (klein)kind al OERRR?

Buiten begint het ­avontuur. Buiten is OERRR! Voor € 15,- per jaar krijg je: Een welkomstcadeau Elk seizoen post vol inspiratie en acties De leukste buitentips in een kalender Korting op activiteiten in de natuur.

• • •

•

Meld je aan via OERRR.nl

BEELD: RENE KOSTER, GETTY IMAGES

Ga mee op natuurkamp!

De JNM en NJN zijn twee jeugdnatuurbonden die activiteiten door het hele land organiseren voor kinderen en jongeren van 11 tot 25 jaar.

Deze zomervakantie organiseren zij voor 11 tot 13-jarigen natuurkampen op Terschelling (de NJN van 13 tot 20 juli, de JNM van 12 tot 18 augustus). Kampen vol avontuur, natuur en gezelligheid.

Kijk voor meer informatie op njn.nl en jnm.nl

30

door poëtisch landschap

BEELD: ANDRIES DE LA LANDE CREMER

Bloemrijke hooilandjes, dat klinkt romantisch. Zo’n plaatje met koeien, sloten en bloemen. Maar bestaat dat nog wel? Jazeker, ­boswachter Rosalie Martens laat het zien. Al peddelend door De Wieden, dwars door het landschap van vroeger. TEKST: Wilco Meijers

31

H

et is waar, vanaf het water beleef je de natuur echt anders. Ander standpunt, andere kijkrichting en andere ondergrond. Andere gemoedstoestand ook, zo rustig wiebelend op het water. Haast ongemerkt glij je een andere wereld in, zeker hier in het hart van De Wieden. Boswachter Rosalie Martens neemt me in de kano mee langs de mooiste hooilandjes van Nederland. “Kijk eens om je heen. Zie het zachtroze van de echte koekoeksbloem, de gele dotterbloemen die op je netvlies knallen of de purperen gloed van de vele soorten orchideeën.

En dan mijn favoriet, de witte bolletjes van het veenpluis dat hier massaal op de hooilandjes bloeit. Betoverend.”

Toplandjes Een hooilandje verderop gaat Rosalie vrolijk verder. “Vorig jaar telden we op de hooilandjes en in de greppels liefst zeventig plantensoorten. Daar zitten juweeltjes tussen als het plat blaasjeskruid, in Nederland vrijwel alleen hier nog te zien. De Wiedense hooilandjes zijn dan ook het summum voor een plantenliefhebber zoals ik, maar eigenlijk voor iedereen die erlangs peddelt. Je ervaart het oude boerenland, waar het vroeger lastig boeren was. Nat, venig en moeilijk bereikbaar. Menig perceel is zo aan de modernisering ontsnapt. Juist dat maakt het vandaag de dag zo waardevol.”

Zo genieten we van de kleuren, geuren, geluiden en zelfs toeschouwers onderweg. Koeien die nieuwsgierig naar ons koekeloeren. “Die zijn hier gebracht door de vaarboer, de enige die zijn vee nog met de boot naar de landjes brengt. Vader met zoon, die hier ’s winters werken als rietsnijder”, vertelt Rosalie. “De Wieden telt maar liefst 800 hectare hooiland. Die houden

we bloemrijk door ze te maaien en het maaisel af te voeren.

Het maaien gebeurt met lichte maaivoertuigen die de zachte bodems niet beschadigen. Het maaisel voeren we af met een kraanschip en platte boten (bokken) die boeren vroeger veel gebruikten om koeien naar de wei te brengen.”

Snack voor de jongen Altijd leuk, op ooghoogte oogcontact hebben met een kleine karekiet. Even laat hij zijn afgemeten geluid horen en weg is ie, verdwenen tussen een wirwar van stengels. Zo horen we meer vogelvolk vanaf het water, waaronder de onmiskenbare snor, een bescheiden blauwborst en watersnippen op de hooilandjes.

De klapper van de dag is een snackende zeearend, hoog boven het riet. Er bungelt iets tussen zijn klauwen. Ongetwijfeld een hapklare brok voor het nageslacht. Al jaren broeden de ‘vliegende deuren’ succesvol op het Vogeleiland in het Zwarte Meer, iets verderop. De eindeloze Wieden, waar onder meer een grote aalscholverkolonie huist, is een aantrekkelijk jachtgebied.

Op de Boschwijde is het even werken tegen de wind. En dat net voor de laatste etappe, als de spieren tegenspartelen. Het donkere water klotst tegen de kano onder een plotsklaps dreigende hemel. In de verte blinkt in de laatste zonnestraal het stalen kunstwerk dat het verdronken dorp Beulake markeert. Even beeld ik me de rampspoed in die De Wieden vroeger vaak teisterde. Golven die grote stukken land verzwolgen, waar zelfs een hele kerk aan ten onder ging. Snel verder maar. Daar is het eerste bruggetje van Belt-Schutsloot, het dorp dat qua schoonheid niet onder doet voor topattractie Giethoorn. In de dorpse beschutting wurmen we ons naar het eindpunt, aardig wat calorieën armer en een avontuur rijker.

32

Routepunten onderweg 2

9

BEELD: ANDRIES DE LA LANDE CREMER, LUC HOOGENSTEIN, STEFAN CLAESSENS, GETTY IMAGES

1 Camping Kleine Belterwijde (met kanoverhuur) in het typisch Wiedense dorpje Belt-Schutsloot, start- en eindpunt van de kanoroute.

2 Hier peddel je tussen een zee van gele watergentiaan en slingerende stokken, de wortels van de witte waterlelie en gele plomp. Ook slangenwortel kun je tegenkomen, herkenbaar aan de witte, trechtervormige bloemen.

3 Er kwettert wat om je heen als je door de Wiedense moeras­natuur kanoot. Wat precies, is zelfs voor kenners soms lastig. Vooral de bosrietzanger maakt het bont. Hij kan wel honderd andere vogel­ soorten nadoen.

4 Op de oever onder het bruggetje zie je vaak ottersporen in de aarde. De viseters zwemmen hier sinds 2002 weer rond en doen het goed. Om deze nachtdieren te zien heb je wel een portie geluk nodig.

5 Links en rechts zie je trilveen, een laag van drijvende planten die uit zeggen, mossen en kruiden bestaat. Dit ‘drijvend land’ met veel bloemen zie je buiten De Wieden niet veel meer.

6 Hier doorkruis je de Venemaat met zijn vele waterlelies. Nu een rustig meertje, maar ooit een woelig water dat door vervening en golfafslag ontstond. Dat geldt voor bijna alle meren in het gebied.

De grote W ­ ijden (De ­Wieden), zoals de Beulakerwijde en ­Belterwijde, ontstonden door een grote stormvloed in 1776.

7 Na menige bocht wacht een mooi doorkijkje over hooiland.

En niet zelden zie je dan een ree.

In De Wieden leven er zeker vijf- tot zeshonderd. Ze zijn wat kleiner dan elders en de zwarte variant komt opvallend veel voor.

8 Hier ligt een kleine kampeer­plek

voor kanoërs. Voorzieningen zijn er niet, maar je bivakkeert in een schitterend decor. Er is plek voor een of twee tentjes.

9 Op de Boschwijde kun je ver kijken, tot over de Beulakerwijde aan de andere kant van de weg.

Daar steekt een stalen kunstwerk boven het water uit. Hier stond ooit de kerk die samen met het dorp Beulake in de golven verdween. De preekstoel is later opgedoken en staat nu in de Mariakerk in Vollenhove.

10 Een van de vele hooilandjes onderweg. Kleine, bloemrijke eldorado’s waar het zindert van kleuren en zoemt van de insecten. Om die weelde te behouden, worden ze ­buiten de broedtijd gemaaid met speciale, lichte maai­ voertuigen.

33

De Wieden

Kanoroute 10 kilometer

Belterwijde

Aremb

Boschwijde

racht ergerg

9

Pikkersvaart

8

10

START Kleine Belterwijde

Belt-Schutsloot

1

Vossebelt

de loterwij Schuts

Dirkswijde

7 6 Venemaat De Loendert 5

Water

3

t

Zand

Mastenbroekkolk

2

h rgrac berge Arem

L e g enda Bos

Toppenkolkje

4

Bebouwing

ing er t e W e k lij ste

Spoor Verharde weg Fietspad / Wandelpad Kanoroute

Oo

Kampeerplek Horeca

0

300 Š c ar tographic s .nl

600 m

KAART: CARTOGRAPHICS.NL

Aanlegplek

34

Natuur is een dankbare klant

BEELD: LARS VAN DEN BRINK, GETTY IMAGES

Natuurmonumenten en zuivelmerk Campina zetten zich samen in om de natuur in ons land meer ruimte te geven. Boswachter Esther Rust en melkveehouder Ron van Burgsteden vertellen over de samenwerking die Nederland nog mooier moet maken.

N

et buiten Leusden (Ut.), langs het Valleikanaal, staat de boerderij van Ron van Burgsteden. Hij houdt er 70 melkkoeien op 40 hectare grond.

Van mei tot oktober grazen de koeien in de weilanden rondom de boerderij. Ron is lid van zuivelcoöperatie FrieslandCampina.

De melk van z’n koeien is bestemd voor PlanetProof-zuivel.

Esther Rust is boswachter van Natuur­ monumenten in de IJsselvallei (Gld). Daar doet ze veel moeite om de natuurwaarden in onder meer de Empese en Tondense Heide te beschermen. Dat vraagt veel overleg met boeren, die gronden hebben grenzend aan het kwetsbare natuurgebied.

Wat is er aan natuur op je bedrijf, Ron? “Alles wat groen is, is voor mij al natuur.

Maar er is meer dan grasland en maisakkers.

Er zijn knotwilgen en struiken langs enkele percelen. In het voorjaar broeden kieviten in

de graslanden. Langs de sloten hou ik stroken aan die ik niet bemest. En langs de mais­ akkers laat ik wat gewas staan, zodat vogels er in de winter van kunnen eten.”

Waarom doen jullie mee aan PlanetProof?

Ron: “Het geeft me een goed gevoel dat ik positief scoor op natuur, dier en klimaat. Het past in de coöperatieve gedachte van Campina om het bedrijf als een goed rentmeester door te geven aan de volgende generatie. Elke boer heeft wel mogelijkheden om wat extra’s voor de natuur te doen op zijn bedrijf. Maar ze kunnen wel hulp gebruiken om het in te passen in hun bedrijfsvoering.”

Esther: “Het landschap hier bij Leusden is nog mooi, herkenbaar. In de IJsselvallei zou de natuur in onze natuurgebieden er baat bij hebben als er in de omgeving meer bloemrijk grasland komt. Ik zou graag zien dat we de grenzen tussen natuur- en landbouwgebieden kunnen verzachten. Met meer ruimte voor bloemen en insecten buiten natuur­ gebieden vergroot je hun overlevingskansen.

Door onze samenwerking kunnen we hopelijk veel boeren de stap laten zetten om wat extra’s voor de natuur te doen. Bij FrieslandCampina zijn 18.000 boeren aangesloten. Zij hebben een grote impact op het landschap.

Als zij meer aandacht aan natuur gaan ­besteden, maken we heel grote stappen.”

Ligt samenwerking met biologische boeren niet meer voor de hand?

Esther: “Het een sluit het ander niet uit. Op biologische bedrijven zijn veel dingen vaak al goed geregeld, maar er zijn veel minder biologische boeren.”

Ron: “Voluit heet het keurmerk ‘On the way to Planet­Proof’. Het is de bedoeling dat we stappen blijven maken. Dat doe ik ook. Ik heb er plezier in om te kijken wat ik nog meer kan doen. Het zou mooi zijn als dat een voorbeeld is voor collega-boeren, zodat deze manier van werken zich als een olievlek over het land verspreidt. Je moet proberen boeren te verleiden. Het werkt beter als je het uit overtuiging doet en het niet als verplichting ziet.”

35

Hoe ziet jullie samenwerking er in de praktijk uit?

Esther: “Overal in het land gaan onze boswachters met boeren in hun omgeving kijken wat ze kunnen doen voor natuur en landschap. Ik kijk daar erg naar uit. Natuur is een dankbare klant. Je ziet al snel resultaat van je inspanningen. In de onbemeste stroken langs jouw sloten, Ron, zul je waarschijnlijk al vrij snel pinksterbloemen, koekoeksbloemen, hondsdraf en misschien ook dotterbloemen zien.”

Ron: “Dat is mooi. En we kijken inderdaad samen naar de kansen. Het is heel goed om dat met boswachters te doen. Zij kijken met andere ogen naar onze bedrijven en zien ­dingen die wij door bedrijfsblindheid ­wellicht niet zien.”

Welke projecten zitten er in de pijplijn?

Esther: “We gaan in de IJsselvallei met een paar pachters en wetenschappers onderzoek doen naar het bodemleven: wat is er nodig voor een gezondere bodem. En ik wil graag van de boeren horen welke obstakels ze

ervaren om de natuur op hun bedrijf te versterken, om vervolgens aan op­­ lossingen te werken.”

Ron: “Praktijkvoorbeelden helpen daarbij. Je moet goed kijken hoe het past op je bedrijf. Ik kan wel veel ruimte vrij maken voor natuur, maar dan moet ik meer krachtvoer aankopen. Dat is niet goed voor m’n CO2-voetafduk. Het is dus zoeken naar een goede balans, je kunt niet lukraak te werk gaan. Dat zorgt wel voor dynamiek op je bedrijf. Het is een nieuwe dimensie in het boerenleven.”

Wanneer ben je tevreden?

Ron: “Ik ben al tevreden. Maar het maakt me blij als ik elk jaar stapjes kan zetten. Niet om naar een vaststaand doel toe te werken, maar om er steeds met plezier mee bezig te zijn.”

Esther: “Als we er met elkaar in slagen een fraai landschap te krijgen. Een landschap waarvan mensen genieten en een landschap dat klopt voor de natuur. Om dat te bereiken, hebben we de consumenten wel hard nodig!”

STEUN DE NATUUR MET JE BOODSCHAPPEN Het keurmerk ‘On the way to Planet­ Proof’ staat centraal in het streven van Campina (een merk van zuivel­coöperatie ­FrieslandCampina) naar een meer natuurvriendelijke melkveehouderij. B ­ oeren die zich i­ nzetten voor ­natuur, dier en ­klimaat krijgen een meerprijs voor hun melk. Consumenten kunnen een bijdrage ­leveren door zuivel met het PlanetProof-­ keurmerk te kopen. De ambitie van Natuur­ monumenten en Campina is dat de boeren die melk leveren aan de Planet­Proofzuivellijn in 2025 aanzienlijk meer ruimte voor natuur hebben gemaakt op hun ­bedrijf. planetproof.nl

36

2

3

1

4

Het dak op Van je dakterras een bloemrijke tuin maken? Het kan gewoon. En dan in de ochtendzon de krant lezen met een kop koffie. Goed voor jezelf ĂŠn goed bijen, vlinders en al die andere insecten.

5

1

Als je een daktuin met v ­ linders en bijen wilt, mag de vlinderstruik niet ontbreken.

37

2

De hoogste van allemaal is ijzerhard, met zijn draad­dunne stengels en purperen bloempjes.

Met zijn fijne aroma’s is de plant heel geliefd bij vrijwel alle soorten vlinders en wilde bijen.

3

4

De goudsbloem is ook zo’n plant, waar vooral vlinders je heel dankbaar voor zullen zijn.

Hij groeit altijd en overal, dus ook op je dak.

5

Vetplantjes (Sedum acre ­bijvoorbeeld) gedijen zelfs in grind. Ze lijken er koeltjes onder te blijven, maar de bloei is hartverwarmend en nectarrijk.

ZOMERTIP VAN WELEDA-TUINMAN JAN GRAAFLAND Een daktuin is niet veel anders dan opgetilde grond. Een daktuin mist de aansluiting met diepere, koele bodemlagen, is sterk onderhevig aan licht en warmte van de zon. Een daktuin is niet van de koude grond.

Op het dak, waar het best heet kan worden, doet verbena het beter dan rabarber. Ik bedoel: bloeiers doen het er beter dan groeiers. En juist dat trekt insecten aan. Wat niet direct in het oog springt, maar wat we op de koop toe krijgen, zijn allerlei soorten spinnetjes en de wel ­bekende kruipertjes als pissebedden, oorwormen, duizendpoten en uiteindelijk... vogels.

Win een Duindoorn Verwen­pakket van Weleda t.w.v. € 38,-

Nieuw in het assortiment van Weleda is de Duindoorn 24h Roll-On Deodorant. De milde deo­ dorants van Weleda respecteren het natuurlijke transpiratieproces.

Wil jij deze Duindoorn deodorant uitproberen en een van de vijf vitaliserende Duindoorn Verwenpakketten winnen? Beantwoord dan de volgende vraag: welke vitamine bevat de duindoornbes?

Stuur het antwoord vóór 15 juli naar weleda@natuurmonumenten.nl o.v.v. je naam en adres. Succes!

BEELD: DAKDOKTERS

Met zijn geurende ­bladeren en dikke aren vol paarse bloempjes is de dropplant – hij ruikt echt naar drop – groots.

Je ziet er altijd vlinders en bijen.

38

Werner Bijlsma (34) en zijn vrouw ­zetten zich in voor bedreigde dier­ soorten, niet alleen de bekendere soorten, maar ook voor insecten.

‘A

ls mijn dochter op mijn sterfbed vraagt: ‘Goh papa, waarom hebben we geen tijgers meer?’ of ‘Waarom zijn de orang oetans uitgestorven?’, wil ik kunnen zeggen dat ik er alles aan heb gedaan. Naast mijn baan als manager heb ik samen met mijn vrouw de stichting Knowledge for Nature opgericht.

Op donatie­basis geven we coaching en advies in leiderschap en het optimaliseren van bedrijfsprocessen. De donaties

besteden we aan projecten gericht op de bescherming van bedreigde diersoorten. We hielpen al neushoorns in zuidelijk Afrika en het Amazonegebied in Brazilië. Vorig jaar besloten we dat we ook iets dichter bij huis wilden doen.

Natuurmonumenten wees ons op een project om insecten te helpen. Voor een bloemenweide bij landgoed V ­ elhorst (Gld) doneerden we 1.000 euro.

Samen met mijn vrouw en dochter heb ik ­geholpen met inzaaien. Nu zijn we aan het sparen voor een bloemenweide op buitenplaats Boekesteyn in ’s-Graveland (NH). Als het over bedreigde diersoorten gaat, gaat het vaak over walvissen, ijsberen, neushoorns en olifanten.

Niet over insecten. Die kleine beestjes ­worden onderschat. Terwijl zij de basis vormen voor al het leven op aarde. Ik merk dat er wel steeds meer aandacht voor insecten komt, maar wat mij betreft gaat het niet snel genoeg.”

Wil je net als Werner Bijlsma ook ­bijdragen aan één van de ­projecten van Natuurmonumenten? Vind je het ­bijvoorbeeld belangrijk dat de natuur meer ruimte krijgt? Of dat we de leefgebieden van weidevogels verbeteren? Met de antwoordcoupon hiernaast kun je meer ­informatie ­opvragen over deze en andere ­inspirerende projecten.

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: RENE KOSTER

‘Ik wil kunnen zeggen dat ik er alles aan heb gedaan’

BEELD: GEURT BESSELINK

ADVERTENTIES

Kasteel Hackfort Altijd al eens kasteelheer of -vrouw willen zijn? Huur dan een suite in Kasteel Hackfort van Natuurmonumenten en voel je een geluksvogel. Proef de gemoedelijke sfeer van landgoed Hackfort, de gastvrijheid van de Achterhoek en laat je verwennen in het naastgelegen restaurant, de Keuken van Hackfort.

Uniek voor dit Buitenleven-verblijf is de rijke geschiedenis van kasteel en landgoed Hackfort. In de suites ervaar je het historische karakter van het kasteel en de

­ leurrijke verhalen van de laatste baron en k zijn zussen. In het ­souterrain is een blijvende ­expositie en in de grote zaal van het kasteel worden met enige regelmaat bruiloften voltrokken en culturele evenementen georganiseerd.

Natuurmonumenten heeft Kasteel Hackfort gerenoveerd. Er zijn 4 royale 4-persoons suites en een 2-persoons (bruids)suite. Allen met een eigen uitstraling én moderne inrichting.

Je kunt een suite huren, maar ook het gehele kasteel voor een gezelschap tot 18 personen.

DE HELE DAG NATUURLIJK FRIS Probeer de nieuwe Weleda Duindoorn 24h Roll-On Deodorant. Met 100% natuurlijke essentiële oliën van grapefruit, mandarijn en sandelhout. Zo ben je 24 uur lang beschermd tegen nare geurtjes. De effectieve formule bevat geen aluminiumzouten en andere anti-perspiranten zodat het je poriën niet afsluit.

WAAROM WELEDA 24H ROLL-ON DEO’S? 0% aluminiumzouten 24 uur effectief Antibacteriële werking

Weleda. Puur natuur, net als jij.

Boek nu op buitenlevenvakanties.nl/ hackfort

40

Laatste rustplaats

41

Een plek waar je tot in de eeuwigheid onderdeel bent van de natuur.

Dat is natuurbegraven. Natuurbegraafplaats Maashorst is zo’n plek.

Boswachters Bart en Bart vertellen het verhaal van deze Brabantse rustplaats, waar de natuur nieuwe kansen krijgt.

M

BEELD: NATUURBEGRAVEN NEDERLAND

aashorst ligt er weldadig bij op deze zwoele zomerdag. Op de bloemrijke graslanden vliegen vlinders, er klinkt gekwaak uit het ven en op een open plek in het bos doet een groene specht zich tegoed aan krioelende mieren.

Als de zon straks achter de bomen zakt, komt ongetwijfeld ook de das hier rondsnuffelen. Vrijwel niets wijst erop dat dit natuurgebied bij Schaijk ook een natuurbegraafplaats is. En dat is precies de bedoeling. De natuur staat voorop en Maashorst is net als andere natuurgebieden vrij toegankelijk. Slechts onopvallende houten boomschijven met persoonlijke inscripties verraden dat hier ook mensen begraven liggen. Het zijn plekken die mensen zelf uitkozen. Op een veld met bloemen of heide, aan de bosrand of op een open plek in het bos. Persoonlijke plekken die verzekerd zijn van eeuwige grafrust. Maar ook plekken waar de natuur het overneemt.

Natuurwinst Die combinatie bracht Natuurbegraven Nederland en Natuurmonumenten samen. Natuurbegraven Nederland zorgt voor het gebied in de periode dat natuurbegraven mogelijk is en Natuurmonumenten beschermt en beheert het natuurgebied daarna. Dat geldt voor Maashorst en in de toekomst ook voor natuurbegraafplaatsen in gebieden van Natuurmonumenten.

“De natuurwinst is drieledig”, vertelt boswachter Bart van der Aa van Natuurmonumenten. “Dankzij natuurbegraafplaatsen krijgt de natuur meer ruimte. Ze worden beheerd als natuurgebied met veel aandacht voor natuurontwikkeling. En door de samenwerking kunnen we nieuwe natuur aankopen en bestaande natuur versterken. Daarnaast bied je mensen de gelegenheid om een plekje uit te kiezen waar ze tot in de eeuwigheid verbonden zijn met de natuur.”

Vogels Bart Bulkens van Natuurbegraven Nederland laat de natuurwinst ter plekke zien. Zelfs binnen al, wijzend naar een geelgors voor het raam van de ontvangstruimte. “Die voelt zich hier al helemaal thuis. Vier jaar geleden, toen de natuurbegraafplaats nog moest worden aangelegd, bestond het gebied grotendeels uit eentonig akker- en grasland. Daar hebben we schrale grond op aangebracht met bloemzaden en heideplaggen.”

Buiten zien we het verbluffende resultaat. Veelkleurig gras-

land boordevol bloemen, bijen, vlinders en andere insecten.

En vogels, zo blijkt uit de nieuwkomers die Bart opsomt.

“Graspieper, boom- en veldleeuwerik, roodborsttapuit, keep, klapekster en ook de grauwe klauwier heb ik al gezien.”

Zelfs de persoonlijke boomschijven herbergen verrassingen.

“Eronder schuilen vaak rugstreeppadden en bovenop zonnen geregeld levendbarende hagedissen. Zolang het duurt natuurlijk, want de schijven vergaan binnen vijf tot tien jaar. Net als het natuurgraf zelf gaan ze op in de natuur.”

Verderop gaan de bloemenvelden over in bosranden en voormalig productiebos waar nu een hoofdrol voor de natuur is weggelegd. In het bos zijn enkele open plekken gemaakt waar je je eigen plek kunt reserveren. Ook op de heide kun je een laatste rustplaats kiezen. “Toch begraven we niet overal”, benadrukt Bart. “Dat beperkt zich tot zo’n tien procent van de natuurbegraafplaats die in totaal 26 hectare omvat. Dat is ook genoeg. Er zijn hier nu zo’n vierhonderd mensen begraven en er is nog ruim voldoende plek.”

Vragen Bart Bulkens leidt geregeld mensen rond en merkt dat natuur­ begraven soms vragen oproept. Lijdt de natuur eronder? Treedt er bodemschade op? Tast het de wortels van bomen aan? Beïnvloedt natuurbegraven het grondwater? “Al die vragenstellers kan ik geruststellen. Begraven mag de natuur geen schade berokkenen. Dus niet op een groeiplek van bijzondere bloemen en niet direct onder een boom waar de wortels zitten. En als er op een uitgekozen plek toevallig een vogel gaat broeden, wordt er niet begraven. Na het begraven wordt de vrijgekomen grond teruggeplaatst. Zo blijft de bodem intact. Het grondwater laten we ongemoeid, alleen droge plekken komen in aanmerking. En alleen afbreekbare stoffen mogen worden begraven. Er ontstaat een kringloop van het leven die heel natuurlijk is. Die natuurlijkheid en de rust waarderen de mensen. Vaak komen ze terug.

Om hun dierbaren te herdenken en om van deze prachtige plek te genieten.”

BEELD: HOLLANDSE HOOGTE - MICHIEL WIJNBERGH, GETTY IMAGES , RENE KOSTER

42

Cynthia Borras is boswachter op Schiermonnikoog, misschien wel het mooiste Waddeneiland. In de nacht van 1 op 2 januari slaan tijdens een storm 350 containers overboord van de MSC Zoë. En dan ziet je leven als boswachter er ineens heel anders uit.

43

onbelangrijk. Ik hoop dat ze een beetje lief voor me is vanavond, haha!

Woensdag 2 januari Zodra het licht wordt, ga ik naar het strand om te kijken wat er aanspoelt. Het is niet veel. We krijgen berichten dat op Terschelling en Ameland wel al het nodige is aangespoeld. Het maakt veel los op het eiland. Met vrienden neem ik om tien uur ook even poolshoogte. We zien wel spullen liggen, maar wat het precies is? Het waait hard en het water staat nog hoog. We besluiten morgenvroeg weer te gaan kijken.

Donderdag 3 januari In de ochtendschemering rijd ik met collega’s Erik en Jan het strand op. Al snel is duidelijk dat we met een grote ramp te maken hebben. Er ligt een compleet warenhuis: kussens, tafels, stoelen, tuinsets, matrassen, dekens, vaatdoeken, zeeppompjes, nepplanten, lampen, krukjes, auto-onder­ delen, smartphonehoesjes, verfrollen, sieraden en enorm veel schoenen en plastic speelgoed. In zee drijft nog meer.

De hele vloedlijn ligt vol met grijze en witte plastic korreltjes. Het is heel veel, echt confronterend. Het is braaksel van onze consumptiemaatschappij. Ik kijk ernaar met schrik, verbazing en veel verdriet.

We moeten opruimen! Maar waar te beginnen? Spontaan komt iedereen in actie. De gemeente zet containers bij de strandopgangen, boeren en aannemers komen met trekkers en wagens naar het strand, we brengen vrijwilligers naar de oostkant van het eiland, rederij Wagenborg geeft korting op de overtocht, eilanders bieden gratis slaapplekken aan, iedereen doet wat hij kan.

Daar kunnen we trots op zijn!

We zorgen dat alle vrijwilligers voor het donker weer in het dorp zijn. En ik moet voor zes uur m’n dochtertje van de crèche halen - ook niet

Vrijdag 4 januari Het hoogwater heeft vannacht weer veel troep gebracht.

We kunnen opnieuw beginnen. Na een oproep van de burgemeester komen honderd militairen helpen. Op het strand zijn nog meer eilanders en badgasten dan gisteren. Het opruimen van het grofvuil gaat nu snel, maar veel microplastic blijft liggen. Na inspectie van de hogere delen van het strand en het groene strand zien we dat het daar vol ligt met verpakkingen. Door de straffe noordenwind waait piepschuim richting de duinen, waar het in kleinere stukken kapot slaat.

Heel zorgelijk! Ik sta veel verslaggevers te woord. De rest van Nederland moet weten hoe erg deze ramp is. Aan het eind van de dag ben ik mijn stem kwijt.

Zaterdag 5 en zondag 6 januari Ik ben op, lig met griep in bed. Maar gelukkig ben ik niet onmisbaar. Het is weekend en er komen heel veel vrijwilligers. Zo’n 1.200 mensen meldden zich vanmorgen bij de veerboot. Ze komen zelfs uit Rotterdam, Utrecht, ­Hilversum… Ik betwijfel of we dit aankunnen. Er is een groot gebrek aan vervoer en coördinatie op het strand. Met dit weer ben je ook snel uitgeput en koel je snel af. Er m ­ oeten geen onveilige situaties ontstaan.

Vrijdag 11 januari Na een week is het strand mede dankzij duizenden vrijwilligers opgeruimd, op de plastic korrels na. En de zee spuugt dagelijks meer plastic korrels en voorwerpen op het strand. Vandaag is een eerste poging gedaan om de korrels met een stofzuiger op te ruimen. Het werkt niet. Onderzoekers van Rijksuniversiteit ­Groningen lanceren de webapp waddenplastic.nl om te inventariseren waar in het Waddengebied die korrels liggen.

Vrijdag 18 januari We leiden onze directeur Marc van den Tweel rond. Het strand is nog lang niet schoon.

Samen plannen we een grote schoonmaak­actie door collega’s van Natuurmonumenten. In­ tussen krijgen we veel hulp aangeboden van scholen en verenigingen. Maar het weer is te slecht voor vrijwilligers die dit buitenwerk niet gewend zijn.

Maandag 28 januari Er spoelen er op de Waddeneilanden veel dode zeekoeten aan. Bij ons op het strand

44

liggen er een stuk of vijftig. Het is onduidelijk wat de oorzaak is: olievervuiling, de containerramp of de paraffine die de afgelopen dagen aanspoelt.

Donderdag 7 februari 170 collega-boswachters en vrijwilligers van Natuur­ monumenten komen helpen om het strand plasticvrij te maken voor het broedseizoen begint. Het voelt goed te zien dat zoveel collega’s klaarstaan om te helpen wanneer het nodig is. Ik zit in de auto met vrijwilliger Anne van der Heide, mijn chauffeur vandaag. Anne kent Schiermonnikoog goed, hij is er politieagent geweest. Ik ben blij dat hij er is, we ­hebben plezier. Aan het eind van de dag spelt burgemeester Ineke van Gent hem de BOA-insigne op. Hij is trots.

Zaterdag 16 februari Collega Jan Willem belt. Anne zou vandaag weer komen helpen. Maar hij komt niet. Nooit meer. Hij is plotseling overleden. Het is onwerkelijk en ik ben erg verdrietig.

Dinsdag 26 februari We verhuizen de twaalf landgeiten. Waar ze nu staan hebben ze niks meer te eten. Ze doen goed werk: ze eten ­bramenstruiken, jonge elzen en berken en houden het gras kort. Daardoor krijgt de oorspronkelijke duinflora weer een kans om te bloeien. Tien geiten laten zich makkelijk vangen, maar met de laatste twee zijn we wel even bezig. Het is hard lopen. Leuk spelletje voor de geiten!

Donderdag 14 maart Het lukt om met een klepelzuiger zo’n zeventig procent van de plastic korrels die langs de stuifdijk liggen, op te ruimen. Dat is mooi, maar op het strand liggen nog miljoenen korreltjes die we nooit meer kunnen opruimen. Ik kan dat maar moeilijk accepteren.

Zaterdag 16 maart Vrijwilligersdag van NLdoet. 120 mensen hebben zich aangemeld voor weer een schoonmaakactie.

Maar het is echt slecht weer, windkracht 7/8 met veel regen. Toch komen zo’n 60 bikkels opdagen. Met veel goede moed beginnen we, maar we houden het niet lang vol. Na een uurtje zijn we kletsnat en heel koud.

Donderdag 21 maart Beschuit met muisjes! Er is een kalfje geboren bij de ­Sayaguesa’s. Het eerste kalfje van het jaar. De runderen ­hebben het blijkbaar naar hun zin in de Schierse duinen.

Zaterdag 30 maart Ik krijg een cheque van tweeduizend euro van de organisatoren van de Monnikenloop, het jaarlijkse hardloopevenement. Daarmee kunnen we de duinen van het Kapenglop herstellen.

Maandag 1 april Met de kinderen van de groepen 1, 2 en 3 van basisschool Yn de Mande maak ik zaadbommetjes. Prachtig om ze bezig te zien met hun handjes in de klei.

Maandag 8 april Ik rij naar het Westerstrand. Na de harde wind en het hoogwater van de afgelopen dagen ligt er weer veel troep: kussens, toilettassen, speelgoed, een matras, dekbedden en heel veel plastic verpakkingsmateriaal en piepschuim. Ik zou de hele dag willen opruimen, maar er ligt nog veel werk op kantoor: Voorjaarsfeest van OERRR, gebiedsmarketingplan, nieuwe wandelroutes voor de website, Speelnatuur toegankelijk maken voor mindervaliden.

Woensdag 10 april Ik luister en kijk online naar de hoorzitting in Den Haag over de containerramp. Het is tijd voor maatregelen om rampen zoals deze te voorkomen. Maar een groot deel van de verantwoordelijkheid bij deze ramp ligt bij ons zelf. Hebben wij die plastic spullen echt allemaal nodig?

45

8242 NM Marker Wadden

BEELD: NATUURMONUMENTEN - STRAYSTONE

Het begon zeven jaar geleden als een droom. Met een grote gift van de Nationale Postcode Loterij ging Natuurmonumenten aan de slag. En nu is de aanleg van Marker Wadden in volle gang. Sterker nog, de natuurarchipel in het Markermeer maakt deel uit van het nieuwe Nationaal Park Nieuw Land.

De eerste bewoners zijn er al. Tienduizenden vogels hebben de eilanden al gevonden. Heel bijzonder zijn de kluten en visdiefjes die er in grote aantallen broeden. Wat een succes!

Nu begint de bouw van een paviljoen voor bezoekers, onderkomens voor onderzoekers en vrijwilligers, vier vakantiehuisjes en een kampeerterreintje.

Zonnepanelen zorgen voor de elektriciteit, het Markermeer levert na filtering drinkwater. Een heuse nederzetting dus. En daar hoort natuurlijk een nieuwe postcode bij: 8242 NM. Zonder de 22 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij was dit niet gelukt. Het is aan alle deelnemers te danken dat we de kaart van Nederland hebben kunnen verrijken met Marker Wadden.

46

Yes, het is zomer! In onze natuurgebieden kun je je hart weer ophalen aan bloeiende bloemen. Erop uit dus!

De info van alle excursies, ook bij jou in de buurt, vind je op nm.nl/agenda of bel met onze ledenservice: 035 655 99 55. Wil je graag op de hoogte blijven van wat er in jouw regio te doen is, abonneer je dan op onze regionale nieuwsbrief: nm.nl/nieuwsbrief

BEELD:GETTY IMAGES

Stoer Fort Henricus

Van 1627 tot 1816 beschermde Fort Henricus de vestingstad Steenbergen (NB).

Stadhouder Frederik Hendrik, zoon van Willem van Oranje, was de bouwer van dit fort in de Zuiderwaterlinie (tussen Bergen op Zoom en Grave lag). De afgelopen jaren hebben we Fort Henricus met de vijf bastions gerestaureerd.

Mooie aanleiding om het fort te bezoeken.

Beklim dan zeker ook de uitkijktoren, vandaar heb je een fantastisch uitzicht over de polders en kerktorens van West-Brabant. nm.nl/forthenricus

47

Ledenaanbiedingen Friesland

Schoonmaak­actie

(9 sep) Help mee om het onbewoonde eiland Griend schoon te maken van aangespoeld plastic.

Drenthe

Bloeiende akkers

(22, 29 jun) Wandel mee en ontdek wat er allemaal groeit en bloeit op de kleurrijke essen bij Theehuys Anserdennen.

Met de huifkar

(elke dinsdag in de zomervakantie) Op je gemak ga je door het bos, over de es en langs de schapen. Vertrek: Bezoekerscentrum ­Dwingelderveld

Alles over wol

(elke zondag) Wat doen we met de wol van de heideschapen van het Dwingelderveld?

Overijssel

Rivierduin in bloei (22 jun) Geniet van de bloemenpracht op het rivierduin en in de uiterwaarden van de ­Vreugderijkerwaard.

Kleurrijk ­avondlicht

(5, 8, 11, 14, 27 jul, 7,17, 22, 30 aug, 7 sep) Ervaar de bijzondere sfeer en

rust op het water en geniet van de kleuren en het licht in De Wieden.

fladderende vlinders en zoemende insecten in het Zwanenwater.

Naar bio-boer Dennis

De familie Six

(elke zaterdag in de zomervakantie) Boer Dennis vertelt je op zijn Erfgoed Bossem bij Lattrop alles over ‘boeren met natuur’.

Gratis voor leden.

Gelderland

Boottocht op het Veluwemeer

(29 jun, 13 jul, 27 jul, 10 aug) Glijd met een fluisterboot over het Veluwemeer.

Als er tijd is leg je aan bij een van de eilandjes waar veel wilde bloemen groeien.

Bloeiend veen

(7, 21 jul, 4 aug) In de zomermaanden komt het Wooldse Veen bij Winterswijk tot bloei.

Utrecht

In de eendenkooi

(7 jul, 4 aug, 1 sep) Weet jij hoe ze vroeger eenden vingen? Kom het zien in de eeuwenoude eendenkooi van landgoed Haarzuilens.

Noord-Holland

Zomer­wandeling

(29 jun, 6 jul, 28 jul) Duizenden wilde ­bloemen,

(31 aug) Ontdek de geschiedenis van de bewoners van de buitenplaatsen in ‘s-Graveland en in het bijzonder de familie Six.

Mindful varen

(5 sep) In de ruimte en stilte van het Naardermeer één worden met de natuur. Tijdens deze tocht wordt nauwelijks gesproken, zodat je alle ruimte hebt voor meditatie.

Zuid-Holland

Zomervaartocht

(27 jun, 2, 10, 13 jul) Zomers varen door de Nieuwkoopse Plassen. Het seizoen bepaalt wat we te zien krijgen.

Yoga op een natuureiland

(18 aug) Ervaar de kracht van de natuur en yoga in de buitenlucht op Tiengemeten.

Zeeland

Smakelijke wandeling

(14 jul, 11 aug, 12 sep) Al wandelend door de ­Koudekerkse Inlaag komen de geuren van Zeeuwse ­lekkernijen je tegemoet.

De natuurkok serveert ­verschillende Zeeuwse zaligheden, vers en puur natuur.

Met de veerboot na ar Marker Wadden Sinds dit voorjaar kun je met een speciale veerboot naar M ­ arker Wadden. Je stapt op in de Bataviahaven in Lelystad. Op het nieuwe natuureiland kun je genieten van een enorme weidsheid en van de duizenden vogels. Leden krijgen een korting van 25 procent op de bootticket. nm.nl/veerboot

Lustrum editie Wonde rfeel Al weer voor de vijfde keer is op buitenplaats Schaep en Burgh in ’s-Graveland (NH) het driedaagse festival voor klassieke muziek. Er zijn meer dan honderd optredens met muziek van Mozart tot Aart Strootman en van Rameau tot Pärt, met uitstapjes naar jazz, wereld- en popmuziek. Leden krijgen een korting van 6 tot 10 euro op ticketprijzen. nm.nl/ wonderfeel

48

Ledenaanbiedingen

4 eeuwenp

Verdronken Land

(20, 26 jul, 3 aug, 7 sep) Door geulen, over slikken en schorren van Zuid-Beveland.

Maak kennis met de zomerbloeiers op de schorren.

Noord-Brabant

Wandelen door de wildernis (20 jul, 17 aug, 8 sep) We wandelen in de ­ Dintelse Gorzen over vlaktes vol bloemen, vlinders en vogels.

Op vlinderjacht

landscha in Museum Gouda De tentoonstelling Lage Landen is een reis door vier eeuwen Nederlands landschap. Aan de hand van veertig prachtige schilderijen uit het Rijksmuseum ervaar je hoe het Nederlandse landschap onze identiteit heeft gevormd. Leden krijgen korting op de entreeprijs (van €11,- voor €9,-) en op de tentoonstellingspublicatie (van €10,- voor €7,-). Lage Landen is vanaf 23 juni te zien in Museum Gouda.

Meer info: museumgouda.nl

(28 jul) We gaan op zoek naar al die kleurrijke vlinders in natuurgebied Huis ter Heide bij Tilburg.

Limburg

Open Dag

(7 jul) Bezoek de fair, verken Landgoed Mookerheide, neem een kijkje in het jachtslot en maak kennis met de schaapskudde.

De burcht van de ingenieur

(12 jul) Grote kans dat je die avond in de Maasvallei de bever te zien krijgt.

Paarse pracht

(16, 25 aug) Met de boswachter ­genieten van de bloeiende Brunssummerheide.

Molen Het Noorden in de steigers

De restauratie van molen Het Noorden op Texel is gestart. De verwachting is dat de molenaars in het najaar de wieken weer trots kunnen laten draaien.

Molen Het Noorden is een van de vele historische bouwwerken die we Kijkje achter onderhouden. Ook bij jou in de kasteeldeuren de buurt. Kijk voor info op: Ook zo benieuwd hoe Kasteel Hacknm.nl/indesteigers fort uit er van binnen uitziet? Kom dan op 28, 29 of 30 juni naar het kasteel bij Vorden (Gld). Je kunt dan ronddwalen in het gerestaureerde en verbouwde bouwwerk. We laten je graag zien hoe mooi het is geworden. nm.nl/agenda

BEELD: STEFAN FAUST, ERIK KRUGERS, HENK ROOSING, NOLDA RAMAKER

FOTO 1

Deze foto van Stefan Faust is een mooi voorbeeld van een zomerfoto die je kunt maken met je smartphone. Stefan heeft goed gelet op de lichtomstandigheden: niet geklikt op de lucht, maar op het gras, de paarden en de schaduw.

2

3

Tips voor foto’s met je mobiel Tik op het scherm voor scherpte op de goede plek, stel de belichting handmatig bij indien nodig (via instellingen).

De mooiste foto’s maak je bij zacht zonlicht (begin of eind van de dag);

gebruik geen flitser (grote foto).

Zoomen doe je door naar je onderwerp te lopen. Experimenteer eens met een laag of hoog standpunt (foto 1).

Met apps als Snapseed kun je

filters toepassen, bijsnijden, draaien en elementen toevoegen (foto 2).

Een smartphone is door de kleine sensor goed in extreem close beeld.

Probeer eens details in beeld te brengen (foto 3).

Ga je er regelmatig op uit om natuurfoto’s te maken? Doe dan mee aan onze wedstrijd: Foto van de Maand.

De winnaar krijgt een uitvergrote print van de ingezonden foto.

Info: nm.nl/ fotowedstrijd

50

webwinkel

Met jo aankoo uw p je de na steun tu Nederl ur in and

OPEN 24/7 Dit bijenhotel is altijd open voor de zoemende gasten in jouw tuin. Ze stoppen een laagje stuifmeel in de buisjes om er vervolgens een e ­ itje in te leggen. Dit ritueel herhalen ze totdat het buisje vol is. Dan sluiten ze het buisje af en is het wachten tot de eitjes uitkomen en de bijen uitvliegen.

Voor alle tuinkabouters Kinderen helpen graag mee in de tuin met deze groene gieter. Hij is weersbestendig en kan tegen een stootje.

Ledenprijs € 7,15 Normale prijs € 7,95 art.nr 92117

Ledenprijs € 6,75 Normale prijs € 7,50

Zo plat als een dubbeltje

art.nr 67512

Met deze plantenpers kun je je bloemen drogen en maandenlang bewaren. Niet bedoeld voor beschermde bloemsoorten.

Ledenprijs € 7,19 Normale prijs € 7,99 art.nr 97807

Prijs € 15,99 art.nr 5765750

Wie wat bewaart…

… die heeft wat. Met dit leuke boekje bewaar je gevonden bloemen veilig.

Er zit ook een ontdekboek bij, boordevol weetjes en knutselideeën.

NL BLOEIT!

Haal wat stoeptegels uit de tuin en zaaien maar. Zet je tuin in bloei met dit mooie bloemenmengsel. Daar zijn jouw hotelgasten ook blij mee!

200 gr Ledenprijs € 29,95 Normale prijs € 33,25 art.nr 98733

Voor kleine én g r o r e te tuinen re !

IK ZIE, IK ZIE, WAT JIJ NIET ZIET

Weet jij wat er allemaal in jouw tuin groeit? Of in de wilde natuur? Met deze handige Compact Gids word je een pro in het herkennen van bloemen. Met een mini-poster om in één oogopslag de verschillen tussen bloemen te zien.

Prijs € 9,99 art.nr 1567693

51

dagpauwoog

BEELD:GETTY IMAGES

De vleugels van deze dagpauwoog vormen de basis van Jake Mosher’s artistieke compositie op pagina 2.

Wie de vleugels uit­vergroot, ontdekt een ongekend rijke schakering van kleine schubben. Ze zijn als ­dakpannetjes gerangschikt en bevatten kleurpigmenten. Elk schubje absorbeert en weerkaatst op zijn eigen wijze licht, wat voor prachtige kleurschakeringen zorgt. Vooral de iriserende blauwpaarse vlekken vallen op. Die oogvlekken schrikken mogelijke vijanden af. Zo fladdert de dagpauwoog als een sieraad door onze bloemrijke natuur. Tot in oktober of soms nog later. Daarna zoekt de dagpauwoog een koel, beschut plekje om te overwinteren.

Deel je r actie voo

wildeen! bloem

Wat heb jij gedaan om ruimte te maken voor wilde bloemen?

Balkonbakken volgezaaid, de tuin bloemrijk gemaakt, samen met de buren bermen in de buurt onder handen genomen?

Duizenden mensen maken ruimte voor wilde bloemen. Maar dat kunnen er nog veel meer worden. Inspireer ze met jouw actie via #wildebloemen, #buurtinbloei en #bloemenbrigade.

#naarbuiten #bloemenbrigade #bloembommetjes #diy

#wildebloemen #bloeiendeakkers

#wildebloemen #bloemenbrigad e

Zo’n 500 schoolkinderen maken een bloemenweide in ‘s-Graveland.

@timmyvanessen #bloemenbrigade

#wildebloem en

Volg Natuurmonumenten en OERRR op sociale media voor meer inspiratie!

Retouradres Natuurmonumenten, Postbus 9911, 1243 ZR ‘s Graveland

@gezinenik #bloemenbrigade