Puur Natuur Zomer 2020 by Natuurmonumenten

Zomer 2020

DJ SANDER HOOGENDOORN ‘Als ik buiten ben, luister ik geen muziek’

onder de boom De Kaapse Bossen in met Twan Huys

Juffer zkt beek

Wat is er over van onze historische landschappen? Wandelaars vertellen

buitentips!

wielewaal “Dudelido, dudelido! De zang van de wielewaal is vaak het eerste wat je opmerkt als er eentje in de buurt is. Ondanks zijn exotische verenkleed van knalgeel met wat zwart, zie je de wielewaal – hier met een onrijpe moerbeibes in z’n snavel – namelijk zelden. Hij verstopt zich graag in het groene bladerdak. De wielewaal is een trekvogel die de winter in de zuidelijke helft van Afrika doorbrengt. Na een tocht van duizenden kilometers kun je zijn zang vanaf eind april weer horen vanuit dichte eikenbossen of hoge populieren. Daarmee is de wiele waal een van de laatste broedvogels die in Nederland arriveert. Zijn late aankomst is niet voor niks. De bomen zitten dan al in het blad en zo kan hij ongezien zijn lied zingen vanuit de boomtoppen. Lang blijft de wielewaal niet in Nederland. Vanaf half augustus vliegen ze weer terug naar Afrika.”

BEELD: BUITEN-BEELD / HAN BOUWMEESTER

boswachter Salland

Beste lezers, Onze samenleving wordt sinds het begin van dit jaar beheerst door de uitbraak van het coronavirus. Met deze open brief wil ik u laten weten dat wij aan u denken, in deze tijden van zorgen en verdriet. Zorgen en verdriet om mensen in uw naaste omgeving die ziek zijn of zelfs overlijden. Zorgen en verdriet over de maatschappelijke en economische ontwrichting, over uw inkomen. Terwijl ik dit schrijf ‘explodeert’ de natuur. Ik zie bloesem om mij heen, bomen en struiken lopen weer uit, vogels zingen en zijn volop aan het broeden. Dat is een raar contrast met wat zich in de zorg, het bedrijfsleven en het onderwijs afspeelt. En tegelijkertijd koester ik deze paradox. Want wat we in deze periode sterk ervaren is dat natuur troost en rust brengt, nieuwe energie geeft. We merken hoe belangrijk het is om onze huizen te verlaten om even uit te waaien en om de zon te voelen. Natuur heeft een prachtige betekenis die de huidige crisis overstijgt, een betekenis die nu goed zichtbaar wordt. Ook voor Natuurmonumenten zijn dit pittige tijden. Onder soms lastige omstandig heden zetten onze vrijwilligers en medewerkers hun beste beentje voor. Het is dan ook bemoedigend – en ik ben daar zeer dankbaar voor – dat u ons werk (financieel en moreel) ook nu steunt. Zonder uw steun zouden wij niet voor natuur, landschap en cultuurhistorie op kunnen komen. Ik zie de afgelopen maanden hoe mensen voor elkaar klaar staan, hoe inventief ze zijn om door te kunnen gaan met hun werkzaamheden en bedrijfsactiviteiten. Deze ontwikkelingen maken mij optimistisch dat we ook de grote uitdagingen van klimaat verandering en verlies van biodiversiteit aan kunnen. Laten we daarom proberen lessen te trekken uit deze periode. Maar het allerbelangrijkste voor nu: ik wens u veel sterkte en een goede gezondheid toe. Hartelijke groet,

BEELD: GETTY IMAGES

Marc van den Tweel, Algemeen directeur Natuurmonumenten

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van de leden van Natuurmonumenten. Vragen over uw lidmaatschap? Vind het antwoord op nm.nl/contact of bel met (035) 655 99 11. Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (035) 655 99 11 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, Robert Ketelaar, Wilco Meijers, P etra Strijdhorst, Caroline Togni (Maters & Hermsen), Annemieke Zemmelink en boswachter Ruben Vermeer Art direction & vormgeving Marjolijn Schoonderbeek, Kaisa Pohjola (Maters & Hermsen), Anke Revenberg Foto op cover Getty Images Prepress Studio Boon Productiebegeleiding EMP grafimedia Druk, papier, biofolie Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh drukt Puur Natuur op FSC Recycled Mix Credit papier. Indien nodig wordt Puur Natuur verpakt in biofolie. Werp deze w ikkel bij het restafval. Verzending PostNL vervoert Puur Natuur en c ompenseert de volledige CO2 -uitstoot hiervan.

doeners In alle delen van het land zetten duizenden vrijwilligers zich in om de natuur te beschermen en om iedereen ervan te laten genieten. Zoals deze doeners op Texel.

WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid

“Als jonge Texelaar stond ik al met beide benen in de natuur. Dus toen ik met pensioen ging, greep ik de mogelijkheid om excursies te begeleiden met beide handen aan. Het is zo mooi om de geheimen en de pracht van de natuur te delen.”

“De eendenkooi van Spang is een klein p aradijs, waar rust, natuur en eeuwenoude cultuur elkaar ontmoeten. Het is een voorrecht om anderen kennis te laten maken met al dit moois.”

WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekerscentra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers

“Staande op een wadplaat, voel je je echt een onder deel van de natuur. Ik hoop dat mijn deelnemers dit gevoel vasthouden, ook na de excursie. Omdat wij bij de natuur horen en daar niet boven staan.”

CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekeningnummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

BEELD: EVALIEN WETERINGS

LUISTEREN NAAR PUUR NATUUR Door deze qr-code te scannen kunt u de ingesproken versie van Puur Natuur beluisteren.

“Molen Het Noorden staat in De Bol, een machtig mooi gebied. De mooiste en schoonste molenbiotoop van Nederland. Het is geweldig om zo’n grote molen te draaien en hem te onderhouden.”

“Als wadwachters ver tellen we voorbijgangers over de vogels die op de schelpenstrandjes in Utopia broeden. ‘Oh wat mooi! Ik zie een lepelaar!’, roepen ze als ze voor het eerst door een telescoop kijken.”

“Ik bouw en onderhoud weidemolentjes. Daarmee houden we graslanden nat voor weidevogels. Het is een mooie aanvulling op m’n dagelijks werk als timmerman. Het geeft veel voldoening zo een steentje bij te dragen.”

facebook.com/ natuurmonumenten 352.000 fans twitter.com/ natuurmonument 50.000 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 94.000 volgers Puur natuur kun je ook online lezen via nm.nl/puurnatuur

Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

nummer

ZOMER 2020

Door de ogen van de wandelaar

17 5 keer de

paden op

BLOEI ONDER DE BOOM

Op pad met Twan

SCHILDERACHTIGE FOTOâ&#x20AC;&#x2122;S

16 Volgens Marc

50 Naar buiten

26 De wereld van

53 L iefde voor

OERRR 28 Sporten in de natuur 40 Het eerste landgoed

de natuur 54 Winkelen voor de natuur 55 T ot ziens zomertortel

42 Geven voor weidevogels 43 Foto van de maand 36 Dagboek van boer Ard van Veen 39 Groeten uit Ruinen 44 Van grafheuvel tot natuurgraf

Willem Roelofs, ‘Koeien aan de waterkant bij het Gein’, 1883, olieverf op doek, Dordrechts museum

19e

eeuw

Koeien in het weiland met daarachter industrieterrein de Kleefse Waard bij Arnhem.

21e

eeuw

Het verdwenen landschap In de loop der eeuwen ontstond in onze delta een grote afwisseling aan landschappen, met hun eigen plantenen dierenwereld. Wat is daar nog van over? We gaan op stap met verstokte wandelaars en zien door hun ogen Frans Bosscher dat het land ingrijpend is veranderd. TEKST:

en Vlaamse hoogleraar biologie maakte eens een mooie vergelijking: onze landschappen vormen samen ons geschiedenisboek. Een boek dat verhalen vertelt over hoe de wereld om ons heen vorm kreeg in wisselwerking met de mens. En wat een geweldige verhalen staan er in dit boek over onze lage landen. Over ijstijden toen gletsjers de bovenlaag van de aarde opschoven en stuwwallen creĂŤerden. Over de eerste mensen die hier kwamen jagen en verzamelen, en hun doden begroeven in grafheuvels en hunebedden. Over de eerste boeren die raatakkertjes aanlegden en hun vee lieten grazen in de bossen. Over de Romeinen die van de Rijn een verdedigingslinie maakten met forten en garnizoensplaatsen. Over feodale heren die grachten om hun boerderijen groeven en mottes en kastelen bouwden. Over hun horigen die

graangewassen (spelt, emmertarwe, eenkoorn), boekweit en groenten teelden op schrale akkers die ze vruchtbaar maakten met een mengsel van mest en heideplagsel. Over de aanwinning van land met aanleg van dijken en polders. Over het afgraven en droogleggen van veengebieden. Over veehouders die zoveel vee gingen houden dat bossen veranderden in heide en stuifzand. Over houthakkers die de resterende bossen kapten voor een vloot die de wereldzeeĂŤn veroverde. Over militairen die waterlinies met forten en vestingen bouwden. Over de snelle bevolkingsgroei na de industrialisatie, met uitbreiding van steden, dorpen en wegennetten. Over een overheid die na de Tweede Wereldoorlog het land opnieuw inrichtte om zoveel mogelijk voedsel te produceren. Dit is nog maar een kleine greep uit dat enorm rijke geschiedenisboek, waarover de Vlaming

sprak. Hij maakte de vergelijking niet zomaar. Want wie het boek nu openslaat, zal merken dat er hoofdstukken zijn verdwenen, andere beslaan nog maar een paar regels. Daarmee raken we het zicht op onze geschiedenis, op de verhalen over onze afkomst, kwijt. Deel twee van zijn waarschuwing – hij was per slot van rekening bioloog – luidde dat door het verlies aan historische landschappen ook veel planten en dieren verdwijnen. Want elk landschap dat in de loop der eeuwen ontstond, kreeg z’n eigen bewoners. Planten en dieren die er precies de leefomstandigheden vonden die voor hen optimaal waren. De grote variatie aan landschappen maakte Nederland een land waar veel verschillende soorten konden gedijen. Diligence en ganzenveer In het begin van de negentiende eeuw was het palet aan landschappen het meest divers en kleurrijk. De eerste schrijvende wandelaars lieten dat mooi zien. Zoals Jacob van Lennep. In de zomer van 1823 maakte hij met zijn studiegenoot Dirk van Hogendorp een tocht van ruim drie maanden door Nederland. Het dagboek dat Van Lennep bijhield, is veel later uitgegeven: in 1942 en opnieuw in 2000. Ze trokken een zomerlang door ons geschiedenisboek, al bladerend. “Het Nederland dat Van Lennep en Van Hogendorp doorkruisten, was een land dat leefde in de laatste jaren van diligence, ganzenveer en tondeldoos, van besloten dorpen en landstreken, van stadspoort en wildernis”, schrijven Geert Mak en Marita

Mathijsen bij de meest recente uitgave van Van Lenneps dagboek. Er lag in het hele land nog geen vijfhonderd kilometer verharde weg, het meeste transport ging per trekschuit, molens draaiden op water en wind, de landerijen waren “gevarieerder, er waren meer soorten gewassen, meer gras- e n bloemsoorten, meer kleuren. Het vee was kleiner en bonter”. In zijn dagboek dichtte Van Lennep lyrisch over wat hij zag. Over Gaasterland bijvoorbeeld: “Ginds komt langs ’t malse groen der vette klaverweien/de melkmeid met haar vracht al zingend op hem aan./Wat verder lacht, omheind door olm en populieren,/ hem ’t schitterend koolzaad of de bleke boekweit toe,/waar vink en nachtegaal hun deuntjes tierelieren/in haag of meidoorn, de woudzang nooit eens moe.” Als de jonge heren door Drenthe trekken, zet Van Lennep er nog een tandje bij: “De blauwe bloemen van het vlas zijn hier zo puur,/dat ze niet onderdoen voor ’t hemels azuur” en even verder: “of waar jeneverbes en heideplant,/met hun takken slingeren over het zand/terwijl ze tintelen van de gloed,/die de avondschemer overlopen doet”.

eeuw

Dat het niet verdwijne Ruim een halve eeuw later, in 1878, begon Jacobus Craandijk aan de eerste wandeling die uiteindelijk leidde tot de reeks Wandelingen door Nederland met pen en potlood. Niet zomaar een reeks. Acht kloeke boeken vol beschrijvingen van wat Nederland in die dagen te bieden heeft aan landschappen, natuur, architectuur, kunst en cultuurhistorie. Craandijk, in het dagelijks leven dominee in een doopsgezinde kerk, was een man met een missie. Hij wilde zijn landgenoten kennis laten maken met al dat moois dat Nederland te bieden heeft. Opdat het bewaard bleef. Want het geschiedenisboek was weliswaar nog intact, maar een aantal hoofdstukken begon zichtbaar dunner te worden. “Nog is er veel ouds en eigenaardigs hier en daar over. Dit werk zal er toe moeten medewerken, dat het niet verdwijne, zonder sporen natelaten.” Een monument van het verdwijnend Nederland, dat wilde hij oprichten. Het was de tijd dat de schilders van de Langs de A13 bij Delft grazen schapen in de bermen.

Julius van de Sande Bakhuyzen, Ferme, femme et moutons, 6 juli 1917, aquarel op papier, Drents museum

‘Al te veel Nederlanders beseffen nog niet in welk heerlijk land zij het voorrecht hebben te leven’ JAC. P. THIJSSE

eeuw

Haagse School met dezelfde ambitie eropuit trokken. Ze maakten zich net als Craandijk zorgen over het verdwijnen van de vertrouwde landschappen. Stoommachines vervingen molens, treinen trekschuiten, steden breidden uit, er verrezen fabrieken, er werden kanalen gegraven. Voordat het te laat was, wilden schilders als Jozef Israëls, Jan Hendrik Weissenbruch, Willem Roelofs en Julius van de Sande Bakhuyzen het landschap vastleggen, inclusief de mensen die er woonden en werkten. Dat deden ze in West-Nederland, maar ook langs de zuidkant van de Veluwe en in Drenthe. Schrijver en schilder kwamen tot andere ervaringen. Craandijk heeft het maar matig naar z’n zin in Drenthe: “Wat kan men er verwachten, dan afmattende eentoonigheid, afgelegen boerendorpjes en ver uiteen verspreide gehuchten, zandige wegen, verzengenden zonnengloed in den korten zomer, doodsche vlakten, waarop gij uren lang omdwalen kunt, zonder een levend wezen te zien, dan op zijn hoogst een herder, met zijn hond en zijn schapen, waarvan de hond nog wel het vernuftigste schepsel is.” Ongeveer in dezelfde tijd schilderde Van de Sande Bakhuyzen het idyllische tafereel van een Rustende koeienhoeder. Ook dat was Drenthe. Natuursport Niet lang na Craandijk en de schilders die Holland op z’n mooist hebben bewaard voor ons, ging de zorg over verdwijnende landschappen over in actie. De Amsterdamse

schoolmeesters Jac.P. Thijsse en Eli Heimans namen hun leerlingen mee naar buiten. Ze introduceerden de natuursport, een combinatie van wandelen en het bestuderen van planten en dieren, in de overtuiging dat kennis leidt tot liefde en eerbied voor de schoonheid van de natuur. Beide waren bovendien betrokken bij de eerste natuurbeschermingsorganisaties, waaronder Natuurmonumenten. De vereniging wil zich inzetten voor het behoud van natuurgebieden, want “reeds zoo menige schoone belangwekkende plek [is] door de cultuur zodanig gewijzigd dat zij al hare aantrekkelijkheid daarbij inboet”. Thijsse, vanaf z’n kinderjaren al een hartstochtelijk wandelaar, spoorde met z’n Verkade-albums nog eens extra aan om landschap en natuur te ontdekken. Op blijmoedige toon wees hij zijn lezers op al dat moois dat er in ons land te zien, te horen en te ruiken was. Hij leidde Nederlanders rond in hun eigen omgeving, van Texel tot het Geuldal, en liet ze zien wat een rijkdom aan planten en dieren er in de verschillende landschappen, van De bonte wei tot Bosch en heide, leefden. “Maar al te veel Nederlanders beseffen nog niet, in welk heerlijk land zij het voorrecht hebben te leven”, is zijn openingszin van Waar wij wonen. Op zorgen over bladzijden of hoofdstukken die uit ons geschiedenisboek werden gescheurd, zul je Thijsse in de Verkade- albums niet gauw betrappen. Die bewaarde hij voor ingezonden brieven en de bestuursvergaderingen van Natuurmonumenten.

De aandacht voor heggen, hagen en houtwallen is terug

Dode akkers en weilanden Maken we weer een sprong in de tijd. Ruim een eeuw na Thijsse wandelen we als nooit tevoren. Ook trekken er weer schrijvers het land door. Maar wat is er van het land van Van Lennep, Craandijk en Thijsse over? Het geschiedenisboek lijkt herschreven. Hij is veel dunner. Ontginningen en ruilverkavelingen hebben het land totaal veranderd. Grootschaligheid en eenvormigheid namen het over van kleinschaligheid en variatie. Houtwallen, singels, hagen, heggen, hoogstamboomgaarden moesten wijken. Woonwijken en bedrijventerreinen verdreven boerenerven. Nieuwe wegen doorsneden historische landschapspatronen, ernaast verrijzen nu giga-blokkendozen waar de spullen liggen opgeslagen die we online bestellen. En daartussen liggen verspreid natuurgebieden. Voor zijn boek Handboek voor natuurwandelingen trok Koos Dijksterhuis door twaalf landschappen, een doorsnede van wat het land te bieden heeft. Er is nog veel te zien aan planten, dieren, bomen, paddenstoelen en insecten. Maar dat is maar een deel van het verhaal. “Tijdens de wandelingen (…) heb ik veel akkers en weilanden gezien die met drijfmest en tientallen soorten vergif zo dood waren gespoten dat het me verdriet deed.” Journalist Caspar Janssen verging het niet veel anders. Hij maakte een voettocht van

Bollen en blaarkoppen Daarvan ziet hij op zijn tocht door ons land ook mooie voorbeelden. Bij een biologische bollenteler in Noord-Holland bijvoorbeeld, waar veldleeuweriken, gele kwikstaarten, kieviten, scholeksters, patrijzen, fazanten, kneuen, geelgorzen en kepen broeden en voedsel zoeken. In Flevoland wandelt hij met een natuurboer tussen zijn blaarkoppen, terwijl putters, graspiepers en sijsjes om hen heen vliegen. In Zuid-Holland ziet hij hoe effectief de aanleg door boeren van keverbanken (verhoogde stroken land ingezaaid met grassen en bloemen) is voor insecten en patrijzen. Zo zijn er meer voorbeelden die de burger moed geven. De aandacht voor heggen, hagen en houtwallen is terug. Gaat er toch nog wat terecht komen van het Deltaplan voor het Landschap van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, een plan om alle randen van akkers en graslanden in te planten met bomen en struiken, en sloten te voorzien van glooiende, natuurlijke oevers? Voor de financiering is de hoop gevestigd op het nieuwe landbouwbeleid van de Europese Unie dat in 2021 ingaat. Ook de Nationale Bossenstrategie, die in de maak is, kan een flinke bijdrage leveren de opknapbeurt van onze landschappen.

Natuurmonumenten en andere organisaties kiezen er meer en meer voor om bij het beheer van hun natuurgebieden alleen nog samen te werken met boeren die mee willen doen met het versterken van natuurwaarden. Samen met de Herenboeren bij Rotterdam gaan onze boswachters nieuwe boomsingels, rijen knotbomen en een voedselbos aanplanten. Caring Farmers, een organisatie van natuurvriendelijke boeren, plant dit jaar 50.000 en volgend jaar 500.000 bomen op en tussen hun weilanden en akkers. We hoeven ons geschiedenisboek dus niet bij het oud papier te gooien. Er zijn heel veel bladzijden uit het boek gescheurd. Die krijgen we niet meer terug. Maar we kunnen wel nieuwe hoofdstukken toevoegen en zo het boek weer dikker en afwisselender maken.

NATUURMONUMENTEN GAAT VOOR GROEI! Een mooie manier om natuur in ons landschap te herstellen is het planten van bomen. Bomen zijn een bron van leven. Insecten, vlinders en vogels kunnen niet zonder bomen. Ze wonen er op of in. Een grotere biodiversiteit begint dus ook bij meer bomen. Vandaar dat wij eind november een grote actie op touw gaan zetten om zoveel mogelijk bomen te planten. We houden jullie op de hoogte!

BEELD: RIJKSMUSEUM, DRENTS MUSEUM, HOLLANDSE HOOGTE, GETTY IMAGES, INSTAGRAM

Hij wilde zijn landgenoten wijzen op de schoonheid van het land waarin ze leefden. Want een besef van schoonheid doet koesteren en beschermen.

anderhalf jaar door Nederland en bundelde z’n belevenissen in Caspar loopt. Hij kwam op mooie plekken: uiterwaarden van Rijn en Waal, beekdallandschappen als de Ruiten Aa, landgoederen, het Zuid-Limburgse heuvelland. Maar in Gaasterland, waar Van Lennep twee eeuwen geleden nog zo lyrisch over dichtte, ziet hij hoe het land er bij ligt. Boeren maakten met de overheid de afspraak dat zij in hun streek natuur de ruimte zouden geven. “Hier was (…) te zien wat je dan krijgt”, schrijft Janssen. “Mais velden dus, lelieteelt met flauwvallende omwonenden vanwege overvloedig gif gebruik, en een imker die zijn koninginnen niet meer groot kreeg. En dat in een regio die in potentie tot de mooiste van Nederland behoort, en een regio die zich juist heel goed leent voor een natuurrijke landbouw of een landbouwrijke natuur.”

ONTSNAPPEN @mariskasveggie #markerwadden #hiking

@mostpoint #longdistancehiker #pieterpad

@bramklapwijk #utrechtseheuvelrug

@hoparound.nl #wandelparadijs

@canadianwandelaar #wandeleninNL

@mariellalalala #genieten #wandelen

@lillebilli #wandeleninN L #buitenmeisje

@hikaholics_dna #naardermeer #wandeleninNL

We kregen de opdracht zoveel mogelijk binnen te blijven. Maar we wandelen meer dan ooit. Wandelen is in, en dat begon al ver voor de coronacrisis. En het zijn steeds meer jongeren die eropuit trekken. Harde cijfers zijn er niet, maar bij de Wandelbond zien ze dat de deelname van twintigers en dertigers aan grote wandelevenementen groeit. Ook bij de ‘vrije wandelaars’ neemt het aandeel jongeren toe. In onze hectische wereld is wandelen voor jongeren een manier om rust, ontspanning, uitdagingen en avonturen te vinden, aldus de bond. Dan is het ook niet zo gek dat bij de beschrijving van deze trend nogal eens het woord Wanderlust valt. Het verwijst naar een verlangen dat in de negentiendeeeuwse Romantiek opgeld deed om aan de eigen leefwereld te ontsnappen en om nieuwe ervaringen op te doen. Jonge wandelaars bevestigen inderdaad dat beeld. Zo wandelt Mariëlla Simons (32, @mariellalalala) uit Etten- Leur (NB) twee keer per week 5 tot 10 kilometer plus twee keer per maand 25 kilometer, met vriendinnen of haar vader. “In mijn werk als audiciën ben ik fulltime met klanten bezig. Ik sta de hele dag aan. Om daarvan los te komen, ga ik eropuit in het buitengebied.” Veerle Oosterbaan (26) uit Utrecht is al net zo’n Wanderlustige jongere. Als basisarts in een centrum dat getraumatiseerde vluchtelingen behandelt, krijgt ze het flink voor de kiezen. Elk weekend gaat ze met een vriendin op pad. De langeafstands routes in ons land heeft ze vrijwel allemaal gehad. Volgend jaar staat de Pacific Crest Trail (4.200 kilometer) in het westen van de VS op haar programma. “Ik vind het fijn om buiten te zijn, weer of geen weer. Het is een manier om m’n hoofd leeg te maken en om even weg te dromen.” De behoefte om je te bevrijden van de dagelijkse heksenketel is kennelijk van alle tijden.

12 1

Bruidsvlucht

In de kolonie worden ook mannetjes geboren. Onder de juiste weersomstandigheden vliegen ze uit, op zoek naar een koningin: de bruidsvlucht. De koningin vliegt in deze periode (mei-juli) ook uit. Ze paart met een mannetje in de lucht en keert terug naar haar nest of zoekt een nieuwe nestplaats op. De vermoeide mannetjes sterven na de bruidsvlucht. 1

Boommier houdt zich schuil Boommieren leven in bomen met holtes. Ze lopen via de schors naar de kruin voor voedsel en weer terug naar hun nest. Je ziet de schuwe mieren zelden; als je dichtbij komt, trekken ze zich terug onder de schors. TEKST: Wilco Meijers BEELD: Inge van Noortwijk M.M.V. Jinze Noordijk

Bladluizen

In de kruin van de boom bezoeken de werksters blad luizen die ze ‘melken’. Bladluizen scheiden honingdauw af, een nectar-achtige vloeistof waar boommieren van leven. Groepjes bladluizen worden zorgvuldig bewaakt om verzekerd te zijn van voedsel.

Schors

De groeven tussen de schorsribbels op de stam zijn voor de werksters belang rijke verbindingen. Ze lopen heen en weer naar de kruin van de boom, op zoek naar blad- of schorsluizen.

Koningin

Boommieren leven net zoals andere mieren in kolonies met een koningin als middelpunt. Ze is aanzienlijk groter (6,5 tot 8,5 mm) dan de werksters die haar verzorgen. De koningin produceert de eitjes voor de kolonie. Ze kan wel vijf tien tot twintig jaar oud worden. Werksters twee tot drie jaar.

Werksters

Een kolonie boom mieren bestaat uit duizend tot wel tiendui zend werksters. Ze zijn klein (2,5 tot 4 mm) en tweekleurig. Geelbruin in het midden, donker bruin op het achterlijf en de kop. De werksters zijn verantwoordelijk voor het nest en de aanvoer van voedsel. Voor eiwitten zoeken de werksters bodem insecten onder bladeren of dood hout. 5

Nest

De werksters maken het nest voor de kolonie. In het hout knagen ze voldoende kamers voor de kolonie en net onder de schors kraam kamers voor de eieren, larven en cocons. Boommieren doorlopen verschillende stadia. Uit het ei kruipt eerst een larve. Die verpopt zich na een tijd en krijgt een vliesje om zich heen, het cocon. Daaruit kruipt na verloop van tijd een volwassen mier. De ontwikkeling van ei naar volwassen mier duurt circa twee maanden.

Vragen aan Frans

Frans van Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuurgebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.

We zijn niet voor gemaakt voor een leven binnen. Dat hebben we de afgelopen maanden weer gezien. Wat ook bleek: wie meer buiten komt, stuit op wonderlijke zaken.

Dat kleven aan een boom, hoe doet de boomklever dat? Jaap Keizer ziet elke dag boom klevers over de stam van een boom ‘glijden’ alsof zwaartekracht niet bestaat. Hoe krijgen ze dat voor elkaar?, vraagt Jaap zich af. De boomklever klimt naar boven én naar beneden om voedsel (insec ten, bessen en zaden) te zoeken. Zo lijkt het alsof hij aan de boom vastgekleefd zit. Hij kan dat omdat hij drie tenen aan de voorkant van

Op de cover

De bosbeekjuffer

leeft op en langs bosbeken. En niet zomaar bosbeken. Nee, bomen en struiken op de oevers moeten schaduw geven, met

z’n voet heeft en een zeer grote achterteen met een al even grote nagel. Bij het lopen gebruikt hij de bovenste poot om zich vast te hou den en de onderste als een beugel. En aangezien hij licht is, speelt gewicht (en dus zwaartekracht) geen grote rol. De boomklever is de enige vogel in ons land die ook naar beneden kan lopen. Boom kruipers en spechten kunnen alleen omhoog lopen. Ze doen dat met sprongetjes, waarbij er altijd een moment is dat ze de boom even loslaten.

daartussen wat zonnige plekken met water planten. Verder moet het water schoon en vrij koel (maximaal 180) zijn. Ook wat variatie in stroomsnelheid is gewenst. Het is een eisenpakket waarin een natuurlijke, slingerende beek voorziet. En daarvan zijn er niet veel meer in ons land. Lang ging het

Slapen in de lucht, hoe doet een gierzwaluw dat? Gierzwaluwen leven in de lucht: eten, drinken, slapen, paren. Uit onderzoek van Zweedse weten schappers blijkt dat ze tot wel tien maanden onafgebroken vliegen tussen Noord-Europa en Centraal-Afrika. Onderweg slapen ze ook. Daarvoor vliegen ze naar een hoogte van een kilo meter of drie. Daar vallen ze in slaap. Als ze in dromenland zijn, zeilen ze langzaam naar bene den. Terwijl een hersenhelft van de gierzwaluw slaapt, houdt de andere in de gaten dat ie niet te pletter slaat.

dan ook slecht met deze mooie libelle. Maar het tij keert voorzichtig. Het herstel van natuurlijke beeklopen lijkt z’n vruchten af te werpen. In Noord-Brabant, de Achter hoek en Twente kun je de bosbeekjuffer met z’n fraai blauwglanzende vleugels weer wat vaker tegenkomen.

3 Bomen die met elkaar vergroeid zijn. Hoe kan dat?

Het lindestel op de foto staat bij Havelte. Twee lindes die aan elkaar zijn vastgegroeid. Inoculatie heet dit verschijnsel. Het is een vorm van enten, maar dan op een natuurlijke manier. Het ontstaat als takken van beide bomen door de wind tegen elkaar schuren, waardoor de schors verdwijnt. De daaronder liggende lagen van de bomen, het cambium, komen dan met elkaar in contact en smelten als het ware samen. Eenmaal vergroeid, gaan de bomen als twee-eenheid verder door het leven. Het ver schijnsel zie je meestal bij bomen van dezelfde soort, maar dat hoeft niet. Deze ver-eniging van bomen spreekt erg tot de verbeelding. Zo laten bruidsparen zich nogal eens fotograferen voor het lindestel in Havelte.

WAT IS DIT?

Geert van Koeverden uit Zuid-Limburg zag deze kleurige insecten in zijn tuin. Hij wilde graag weten om wat voor beestjes het gaat en of ze schadelijk zijn. Het zijn pyamawantsen. Ze zijn vaak te vinden op bloemschermen van wilde peen, pastinaak, engelwortel en zevenblad. Vroeger waren ze bij ons zeer zeldzaam, maar tegenwoordig komen ze in grote delen van het land voor. Waarschijnlijk is dat te danken aan de hogere temperaturen als gevolg van de klimaatverandering.

4 Profiteert de natuur

dat nog mannetjeel n e e t taa s dat w coverusr is; deze i e d p O op kle niet

Ook een vraag? Stuur die naar natuurvraag@ natuurmonumenten.nl. Je krijgt altijd antwoord (ook al duurt het soms even). De leukste vragen neemt Frans mee in Puur Natuur.

van de coronacrisis? De samenleving ging dit voor jaar in een lagere versnelling. Dat is vast goed voor planten en dieren, was al snel de gedachte. Was dat ook zo? Zeker, de lucht was blauwer dan we hem ooit gezien hebben. En het was beduidend stiller, waardoor we weer vogels konden horen. Maar anders dan tijdens de mkz-crisis in 2001 mochten we gewoon de natuur in. Het was in sommige natuurgebieden zelfs veel drukker dan normaal. Dat zagen de boswachters terug in toename van zwerfafval (vooral

zakdoekjes) en loslopende hon den. Dat laatste met desastreuze gevolgen. Uit alle delen van het land kwamen meldingen van doodgebeten reekalveren en biggen van wilde zwijnen, en van op de grond broedende vogels die van hun nesten waren gejaagd. Het lijkt er dus op dat de natuur geen baat had bij de lockdown.

Klompen aan

en paar jaar geleden mocht ik het Klompenpad openen dat voor een belangrijk deel over het Natuur monumenten-landgoed Oldenaller gaat. Hoewel ik die streek tussen Nijkerk en Putten goed ken, ging er door de openstelling van dat pad een wereld voor me open. Door die route rond Oldenaller kun je het agrarisch landschap namelijk ervaren zoals dat er eeuwenlang in grote delen van Nederland heeft uitgezien. Bochtige weggetjes, akkers, geriefhoutbosjes, hagen, kronkelende beekjes, zandpaden, schaapskooien, heidevelden, weides, kastelen, duiventil, huisjes van loonarbeiders... Een nostalgisch landschap, vol verhalen. Een prachtig landschap dat mede dankzij de agrariërs aldaar in stand is gebleven. Gevolg is een rijk boerenland: volop vogels (zoals een blauwe reigerkolonie) en ook dieren als bunzing, das en hermelijn doen het hier goed. Om het nog maar niet te hebben over de weldaad aan planten en bloemen. Na deze herontdekking ben ik in de jaren daarna, samen met vriend Willem, vele van die Klompenpaden gaan lopen. En we hebben er nog wat te gaan. Onze collega-organisaties Landschap Erfgoed Utrecht en Landschapsbeheer Gelderland hebben name lijk, in beide provincies, al meer dan honderd routes gerealiseerd! Onverharde paden, dwars door het landschap met landgoederen, waterlopen, natuur en boerenland. Een weelde aan eeuwenoude kerken-, schouw- en jaagpaden doorkruisen ons landschap en zijn weer toegankelijk. Mooi om te zien hoe waterschap, natuur beheerders en boeren samenwerken om mensen van ons mooie cultuurlandschap te laten genieten! En vooral om ons nieuwe ervaringen en een nieuwe blik op ons landschap te bieden. Ook Natuurmonumenten werkt daar, in Utrecht, Gelderland en daarbuiten, graag aan mee. We beschermen niet alleen bijzondere natuur, maar we zorgen ook dat de natuur meer ruimte krijgt (denk aan de aanleg van Marker Wadden en boomplantdagen) én we willen zoveel mogelijk Nederlanders in staat stellen om van natuur, land schap en cultuurhistorie te genieten. Dat zien we als een belangrijke maatschappelijke opdracht. Dankzij uw steun gaan wij daarmee door!

BEELD: ERIK BUIS, GETTY IMAGES

Marc van den Tweel, directeur Natuurmonumenten

Naardermeer als otterparadijs De Nationale Postcode Loterij draagt onverwacht 1,8 miljoen euro bij aan de versterking en beleving van de waardevolle natuur in het Naardermeer. Samen met de provincie Noord- Holland en het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht gaan we een groene buffer rondom het natuurgebied creëren. Daarmee kan het Naardermeer uitgroeien tot een paradijs voor otters. Ook komen er meer mogelijkheden voor publiek om het natuurge bied te bezoeken en te ontdekken. Boswachter Luc Hoogenstein reageert blij verrast op de onverwachte bijdrage: “De otter is na vijftig jaar terug in het Naardermeer. Dat is het grootste compli ment dat het gebied kan krijgen. Met de buffer verzekeren we de otter ook in de toekomst van een geschikt leefgebied.”

DE VERENIGING NODIGT JOU UIT Als lid van Natuurmonumenten kun je meedenken over de natuur bij jou in de buurt. Doe je ook mee? Informatie vind je op nm.nl/vereniging LEDENRAAD

ZUID-HOLLAND

DRENTHE

VACATURE

Vanwege de overheids maatregelen tegen het coronavirus is de leden raad vooralsnog verplaatst naar 4 juli. Als online vergadering.

19 sep: ledenvergadering op landgoed De Braak, dat dit jaar 100 jaar in beheer is bij N atuurmonumenten. Info: nm.nl/ ledencommissie-drenthe De ledencommissie Drenthe is op zoek naar een nieuwe voorzitter. Info: nm.nl/ vacature-lcdrenthe

3 okt: jaarvergadering en excursie Tiengemeten. Startpunt: Zuid-Beijerland. Info en aanmelding staan t.z.t. in de uitnodiging aan de leden in Zuid-Holland.

Wil je je inzetten voor ons natuurgebied De Kempen? En vind je het interessant om mee te praten over het beleid van Natuur monumenten? Dan ben jij misschien degene die de ledencommissie Limburg en De K empen zoekt. Meer weten? nm.nl/vacature-lclimburg

Een ommetje van een uur of een mars van een dag. Het lijkt wel of iedereen aan de wandel is. Waarom doen ze het? En in welk landschap wandelen ze het liefst? We vragen het enkele enthousiastelingen. TEKST:

Petra Strijdhorst

BEELD: NATUURMONUMENTEN - JAN TEMPELMAN

Merlijn Hulsenboom (21), lid van de NJN (Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie) die dit jaar 100 jaar bestaat, wandelt w anneer het uitkomt. “Mijn ouders namen me al mee op wandelingen toen ik nog een baby was. Maar of ik het toen al leuk vond, is dis cutabel. Vanaf mijn veertiende kon ik er echt van genieten. Het is een fijne manier om je hoofd leeg te maken. En het is een goede manier om met ande ren te praten, je komt toch op andere onderwerpen dan wanneer je tegen over elkaar zit. Ik ben niet zo van de ommetjes. Als ik ga, dan maak ik het liefst een wandeling van een paar uur of van een hele dag. Op mijn vijftiende ben ik lid geworden van de NJN. Daar zijn rond de 450 jongeren bij aangesloten die graag naar buiten gaan. De vereni ging bestaat dit jaar honderd jaar. We organiseren veel kampen, dat is altijd heel gezellig. Op één van die kampen ben ik op De Balg op Schiermonnikoog geweest. Het is niet makkelijk om er te komen, maar het is er prachtig. De ruig heid, de kilometers strand… Ja, dat is echt mijn favoriete stukje Nederland.”

Wanda Catsman (40) heeft de website wandawandelt.nl opgezet om heel Nederland aan het wandelen te krijgen.

“Wandelen is mijn werk. Ik organiseer regelmatig wandelvakanties en drie of vier keer per week geef ik wandel training. Veel mensen vinden het normaal om mee te doen aan hardlooptrainingen als ze beginnen met hardlopen, maar een wandeltraining is net zo belangrijk. Als tiener wandelde ik al veel, maar de jaren erna werd dat minder. Een jaar of zeven geleden heb ik het weer opgepakt. Ik ken mezelf en wilde een doel hebben. Dat werd honderd kilometer w andelen

in de laatste honderd dagen van het jaar. Dat lukte makkelijk, mijn volgende doel werd duizend kilometer wandelen in een jaar. Daarover hield ik een blog bij. Daar werd zo enthousiast op gereageerd, dat ik wandawandelt.nl heb opgezet met tips, achtergrondinformatie en een gratis e-book. Ik doe er alles aan om zoveel mogelijk buiten te zijn. Het is mijn missie om heel Nederland aan het wandelen te krijgen.”

BEELD: NATUURMONUMENTEN - PAULINE JOOSTEN

BEELD: FLICKR - RIEN BOUW

Sander Hoogendoorn (32), dj bij 3FM, heeft met twee vrienden wandelgroepje coolwalkers en wil wandelen weer hip maken. “We leven in een snelle tijd. Wandelen werkt fantastisch om te ontstressen, je wordt een soort natural high. Ik ga zeker één of twee keer per maand een rondje lopen met Caroline van Zijl en Bas Louissen. Samen vormen we de Coolwalkers. Ons doel is w andelen weer hip maken. Nederland is echt verrassend mooi. Mijn favoriet is het bos bij Rhijnauwen. Maar ik heb ook al een keer de Bloesemtocht gelopen, de Nijmeegse Vierdaagse en natuurlijk de Serious Request: The Lifeline. Dit jaar liepen we met zes dj’s in estafettevorm van Goes naar Groningen om geld op te halen voor het Rode Kruis. Het is een fantastische manier van radio maken. Maar als ik alleen buiten loop, luister ik geen muziek. Ik wil echt buiten zijn, met al mijn zintuigen.”

“Voordat ik in een rolstoel zat, ging ik altijd op donderdagmiddag wandelen met mijn nicht. Na een operatie kon ik onverwachts niet meer lopen. Ik dacht dat ik mijn vertrouwde rondje buiten moest missen. Maar mijn nicht hield vol dat het wél gewoon kon. En ja, het lukte! Tegenwoordig haalt mijn vader me iedere morgen op. Of het nou regent, sneeuwt of de zon schijnt, we gaan altijd en dan doen we een rondje van een uur in het bos de Oude Warande bij Tilburg. De honden vinden het heerlijk en ik ook. Het brengt ritme in mijn leven. En je hoeft even helemaal nergens aan te denken. Nou ja, meestal dan. Van mij mogen mensen wel wat meer rekening houden met elkaar. Ik moet vaak uitwijken, bijvoorbeeld voor een boomtak. Dan heb ik wel eens een fietser in mijn nek. Sorry, ik kan nu een maal niet over die tak heen springen.”

BEELD: JACK VAN DONGEN

Tamara van Laarhoven (43) gaat elke dag de natuur in met haar vader, zijn hond Luna en haar hondjes Jippie en Reus.

BEELD: GETTY IMAGES

Jawad el Amrani (24) wandelt wekelijks. Hij wil graag de Kili manjaro nog eens beklimmen.

“Als je het bos van de Veluwezoom uitloopt, word je verrast door de prachtige paarse heide. Ik was heel verbaasd toen ik dat voor het eerst zag. Ik had geen idee dat Nederland zulke mooie natuurgebieden kent! Een com binatie van heuvels met de felle paarse struikhei is iets wat je niet veel in Nederland ziet, voor mij maakt dat de Veluwezoom uniek. Ik w andel iedere

zondag een kilometer of tien. Da ga ik alleen of samen met een goede vriend. De eerste zaterdag van de maand wandel ik altijd met een groep van de Stichting Groene M oslims. Via hen heb ik kennisgemaakt met de Veluwe zoom. Ik ben gek op de natuur. Ik kom er tot rust en vergeet voor even alle wereldse zaken die mij normaliter bezighouden.”

BEELD: GETTY IMAGES

Boom IN JE TUIN

Onder de Een boom is een verrijking voor je tuin. Maar dat zijn bloemen ook. Welke bloemen kun je in de boomspiegel – de cirkel onder een boom – planten? Weleda-tuinman Jan Graafland geeft tips.

VOORZICHTIG

De denkbeeldige cirkel rondom de boomstam – gelijk aan de diameter van de kroon – heet de boomspiegel. Vlak onder je voeten bevinden zich de oppervlakkige, kwetsbare wortels van de boom. Hier moet je dus voorzichtig zijn, de grond niet te veel aandrukken, niet zomaar gaan spitten of schoffelen. Voor de boom is het ‘t prettigst als we voor vaste planten kiezen. Planten die met de boom samen optrekken. Zodat we na het inplanten niet meer de kwetsbare boomspiegel op hoeven te lopen.

Mooi voor het oog

Creëer een variatie aan planten. Dat is mooi voor het oog. Het heeft als bij komstigheid dat je verschillende worteldiepten krijgt, waardoor je ook bodem en bodemleven optimaal bedient. Een bodem wil namelijk niets liever dan door worteld zijn. Ik zeg het nog maar eens. Planten waar je aan kunt denken zijn longkruid, waar van de jonge blaadjes eetbaar zijn, gele en witte dovenetel, witte smeerwortel en daslook met zijn heerlijke jonge blad en daarna smetteloos witte bolronde bloeiwijze.

Lieflijk

Lieflijk kan ook. Met bodembedekkers als bosaardbeitjes, potentilla en bos klaverzuring, In een boomspiegel vol bos aardbeitjes misstaat een bessenstruik zeker niet.

Vaste planten die samen met de boom optrekken, dat is ‘t prettigst

boom Krachtig

Willen we de boomspiegel kracht laten uitstralen, dan is er een groep van oersterke planten die het juist in de halfschaduw goed doen, zoals citroenmelisse (lekker als thee), valse salie (bitterkruid, vroeger gebruikt in bier in plaats van hop), geel nagelkruid of met nog een beetje zon zelfs oregano (wilde marjolein) en verschillende munt soorten. Zelf heb ik de wollige munt staan. Die doet het op de meeste gronden wel.

RUIG

Wie het echt ruig wil, kan zijn lol op met de grote brandnetel (voor de soep), gecombineerd met het sterke, zeer decoratieve en insectvriendelijke hartgespan. Lookzonder-look kan ook; de stengeltoppen en het jonge blad zijn eetbaar.

NIEUWE LENTE

Je kunt ook voor een fleurig voorjaar kiezen. Poot dan aan het eind van de zomer lentebloeiers. Dat zijn bol- en knolplanten, die bloeien voordat er nieuwe bladeren aan de bomen komen. Deze groep voorjaars bloeiers wordt ook wel stinsenplanten genoemd, hoewel die term feite lijk ergens anders vandaan komt. Tot de stinsenplanten rekenen we onder andere: krokusjes, vingerhelmbloem, holwortel, winterakoniet, keizers kroon, sneeuwklokje, lenteklokje, herfsttijloos en vogelmelk.

Oer

Het oerbeeld van de boomspiegel wordt natuurlijk gevormd door de varens. In deze mysterieuze, bloemloze, uit de oertijd over geleverde plantengroep, kun je je oeverloos blijven verdiepen. De meeste varens doen het goed onder de boom. Ze houden van schaduw, behalve de eikvaren. In het schaduwhoekje achter onze lijsterbes staat de naaldvaren. Die waaiert wijd uit.

Win! Citrus Verwenpakket van Weleda (t.w.v. € 39,95) Wil je Citrus Verfrissende Douchecrème van Weleda en andere 100% natuur lijke citrusproducten graag uitproberen? Stuur dan voor 1 juli je naam en adres naar weleda@natuurmonumenten.nl en maak kans op een van de 5 Citrus Verwenpakketten (inhoud: Citrus Hydraterende Bodylotion, Citrus Ver frissende Douchecrème, Citrus 24h Roll-On Deo en Skin Food Light 30 ml).

Speciaal voor OERRR organiseren de boswachters de leukste activiteiten, overal in het land. We hopen dat ze doorgaan, maar dat is vanwege de corona-maatregelen nog niet zeker. Kijk op OERRR.nl

Nieuwkoopse Plassen (ZH) elke woensdagmiddag Water safari: ontdek de geheimen van de Nieuwkoopse Plassen.

‘ Mmmm, die bloemen ruiken zo lekker’

Bezoekerscentrum Tiengemeten (ZH) 27, 28 jun, 12, 13 sep Bush craft: overleven in de natuur, met overnachting op een plek waar dat normaal niet mag.

Wat doe je het liefst als je buiten speelt? “Dan ga ik in de rolstoelschommel op school en in de zandbak. Een keer deed mijn juf alsof ze me op de kop in het zand zou zetten, zo grappig.”

Bezoekerscentrum Veluwezoom (Gld) 28 jun, 19, 26 jul, 2 aug Waterdiertjes: vind je een schaatsenrijder, een libellen larve of een salamander?

Wat is je lievelingsplek buiten? “Bij de bloemen achter mijn huis. Mmm, die ruiken zo lekker. Ik kan in de straat ook goed rondjes rijden met mijn elektrische rolstoel.” Waar word je blij van als je buiten bent? “Van vissen met mijn vader. Iemand heeft een keer hier bij het meertje een schildpad gevangen. Die was bruin en groen.”

Heb je een wens voor de natuur? “Dat er meer paden zijn waar ik makkelijk met mijn rolstoel kan rijden. Ik wil ook bij de Linge op het strandje komen. Dat lukt nu niet.” Welk dier zou je wel een dag willen zijn? “Een hond, omdat ie lekker hard blaft.”

Is jouw (klein)kind al OERRR?

Buiten begint het avontuur. Buiten is OERRR! Voor € 15,- per jaar krijg je: Een welkomstcadeau Elk seizoen post vol inspiratie en acties De leukste buitentips in een kalender Korting op activiteiten in de natuur.

• • •

•

Meld je aan via OERRR.nl

BEELD: NATUURMONUMENTEN - MARRIT OP TEN NOORT-SCHUDDEBEURS, GETTY IMAGES

Wat is het mooiste dat je in de natuur gevonden hebt? “De bloesem van een kastanjeboom. Die hebben we op de wallen in Gorinchem geplukt.”

Bezoekerscentrum De Wieden (Ov.) 7, 14, 21, 28 jul; 4, 11 aug WiedenWaterlab: kom een uur varen en allerlei waterproefjes doen! Zwanenwater Callantsoog (NH) 12 jul Met de boswachter speuren naar beestjes in het duin, het bos of onder water. Brunssummerheide (Li.) 12 jul Ga je mee zoeken naar salamanders en hagedissen? Het lijken wel draakjes.

over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft. Bezoekerscentrum Dwingelderveld (Dr.) 22, 29 jul, 5, 12 aug Wild wandeling: diersporen zoeken. Slot Haamstede (Zld.) 22 jul, 5 aug Speurtocht langs de bomen in het slotbos. Informatiepunt Fort Sint P ieter, Maastricht (Li) 22 jul, 5 aug Kom braakballen pluizen en ontdek wat een oehoe, onze grootste uil, eet. Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek (NH) 31 jul, 20 sep Bossafari: ontdek met de boswachter de kleinste bewoners van het bos. Bezoekerscentrum Oisterwijk (NB) 8, 15 aug Wildplukkers: duik het bos in en eet je eigen gebrouwde wilde kruidensoep. Zwaakse Weel (Zld) 22 aug Tipikamp: hier zie, doe en leer je van alles in de na tuur en biodiversiteit en mag je lekker ravotten.

Landgoed Mookerheide (Li.) 19 jul Tante Thee Theater speelt voorstelling

Kamperen in de natuur Wat normaal niet mag, mag nu wel: kamperen middenin de natuur. Wie wil dat nu niet? Meld je aan samen met je vader of moeder. Kijk voor locaties en data op OERRR.nl/bushcraft

BEELD: NATUURMONUMENTEN - GEURT BESSELINK

‘ De mooiste plek? Dat is bij Tante Truus!’ Kim van Erven (37) rijdt twee tot drie keer per week met haar paard Connor door de Loonse en Drunense Duinen. “Voor ik een kind kreeg, reed ik zelfs bijna dagelijks. Het is zo’n mooi gebied. Ik geniet echt van de veelzijdigheid van de natuur. In de lente van de frisse blaadjes, in de zomer de heide die bloeit en in de herfst en de winter wordt het gras soms bijna g oudkleurig. De mooiste plek is voor mij bij

Tante Truus. Dat is één boom die parmantig op een h euveltje staat, tussen verder heel veel zand. Meestal is het hier heer lijk rustig. Paardrijden geeft me echt een gevoel van vrij heid, meer dan ik bij wandelen en fietsen heb. Ik rij nooit in een paardrijbak, maar altijd buiten. Ik koop dan ook ieder jaar braaf de ruiterpas. Niemand houdt ervan om geld uit te geven, maar ik zie het als contributie voor het

Direct op pad met je ruiterpas

Bestel je ruiterpas nu via onze webshop. De ruiterpas is direct geldig: met de orderbevestiging kun je al op pad. Met je bijdrage onderhouden we de paden, beheren we de omliggende natuur en ontwikkelen we nieuwe routes. Je kunt een pas kopen voor een kalenderjaar, of voor een dag. Voor de paden in Nationaal Park Veluwezoom, Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen en het Bergherbos-Montferland is een ruiterpas verplicht. Voor ruiterpaden in andere natuurgebieden is de pas gewenst. Info: nm.nl/paardrijden

onderhoud van de ruiterpaden. Als ik het omreken wat het me per rit kost, dan is het bijna niks. En ik zie dat er echt onderhoud wordt gepleegd aan de paden. Een tijdje terug waren er bij voorbeeld een paar plekken die steeds heel nat waren, maar dat is nu aangepakt. Als ik iets zie wat echt niet veilig is, dan app ik de boswachter en meestal is het dan binnen een paar dagen opgelost.”

KALENDER Vanwege de corona crisis is het erg onzeker of geplande sport evenementen doorgaan. Daarom deze keer geen kalender.

Na een mislukt televisieavontuur gaat Twan Huys de natuur in. Een jaar lang wandelt hij door de mooiste natuurgebieden van het land. Samen met familie, vrienden en bekenden ontdekt hij dat de natuur kalmeert en inspireert. Zijn ervaringen legt hij vast in Wandellust, een boek vol persoonlijke verhalen en eindeloos wandelplezier. TEKST:

Wilco Meijers

BEELD: Erik Buis

BEELD: NATUURMONUMENTEN - DIRK-JAN KRAAN, FRANK SEGERS, ERIK BUIS, GETTY IMAGES

ecennialang bevond Twan Huys zich in de spits van breaking news en televisiecamera’s. Uitsmijter was zijn eigen tv-show, RTL Late Night, vijf avonden in week. Maar al snel belandt de presentator in een achtbaan die uit de bocht vliegt. De kijkcijfers zijn dramatisch, de kritiek meedogenloos. Het avontuur stopt voortijdig. Twan neemt een 2400 jaar oude uitspraak van de Griekse arts Hippocrates ter harte: ‘Wandelen is het beste medicijn.’ Wandelen, dat is precies wat we doen op deze zonnige dag in de Kaapse Bossen. Voor even vergeten we de coronacrisis die om ons heen woedt. We komen op adem in een schitterend decor van ontluikende kastanjes, kromme eiken en bemoste beuken. Twan wandelde hier eerder voor zijn boek met prinses Irene en verdwaalde er zelfs. “Irene loopt het liefst op haar intuïtie door het bos, ongehinderd door gebaande paden.” Wij doen ook een poging. Lopen op goed geluk,

terwijl Twan vertelt over hoe het fenomeen wandelen hem een jaar lang prachtige landschappen en openhartige gesprekken opleverde. “Ik moet tot mijn schande bekennen dat ik Nederland lange tijd heb overgeslagen. Ik ben op de meest exotische plekken geweest, van Hawaï in het uiterste westen van Amerika tot Block Island aan de oostkust. Maar het afgelopen jaar heb ik heel Nederland doorkruist en gingen mijn wandelogen open. Ik heb fantastische landschappen gezien. Zelfs mijn favoriete wandelgebied, Zuid-Limburg waar ik van oudsher met mijn familie wandel, heb ik veel beter leren kennen. En ik heb compleet nieuwe ontdekkingen gedaan. Dé revelatie voor mij was het eiland Tiengemeten in het Haringvliet. Ik had er nog nooit van gehoord, maar ging er op aanraden van kenners naartoe. Ik wist niet wat me overkwam. Dat er zo’n leuk eiland in Nederland was en zo mooi omgetoverd tot natuurgebied, had ik nooit verwacht. Al snel heb ik de drang van ver en

exotisch die ik altijd had, losgelaten. Ik heb me in vertraagde stand op Nederland gericht en vond het fantastisch.” Kompas Nauwelijks op weg wordt Twan al staande gehouden door wandelaars die hem herkennen. “Normaal gaan we naar de sportschool”, vertelt een van hen, “maar nu naar het bos. Heerlijk! Dit gaan we in het vervolg vaker doen. Gewoon wandelen, gezellig en goedkoper ook.” Twan beaamt het lachend. “Wandelen is goed voor alles. Het is gezond, je loopt geen blessures op, het heeft geen competitie-element, is stressloos en je wandelt door een beeldschone omgeving zoals hier, voorzien van prachtige audiotracks in de vorm van fluitende vogels. Wandelen is ook een medicijn om tegenslag te verwerken.

Na de massale kritiek op en het stoppen van RTL Late Night had ik echt even tijd nodig om mijn kompas te hervinden. Rondlopen in de natuur hielp daar enorm bij, dat relativeert op slag alles. Het leverde zelfs iets nieuws op: mijn wandelproject en het boek dat daaruit voortvloeide. In alle rust wandelen door prachtige gebieden met inspirerende mensen, ik heb echt een topjaar achter de rug. Soms moet er kennelijk eerst iets misgaan om tot betere ideeën en inzichten te komen.” Tijdens z’n tochten ontdekte Twan dat wandelen eigenlijk de leidraad voor het leven is. “Mijn vader zei al wijselijk dat wandelen leidt tot een gezond leven, betere gesprekken en verbinding met elkaar. Dat ervaar ik ook. Lopend let je minder op elkaars gezichtsuitdrukking. Je ziet bijvoorbeeld non-verbaal geen afwijzing of scepsis. Dat vergemakkelijkt het gesprek. Het praat opener, zeker in een mooie omgeving waar de natuur het ritme bepaalt.” Biodiversiteit We passeren uitkijktoren De Kaap die vanwege de coronacrisis gesloten is en slaan een lommerrijke laan in. Vogels z ingen, een specht hamert in de luwte, het zonlicht beschijnt een heuveltje met vers gras. Bijna wil Twan erin gaan liggen, maar langzaam lopen we verder. Twan vertelt over het Gerendal in Limburg, het gebied met de hoogste biodiversiteit van Nederland. “Daar kom ik al meer dan tien jaar. Een gebied zoals Nederland eigenlijk zou moeten zijn. Kleinschalig en afwisselend, bloemrijk en rustgevend. Voor mij de mooiste plek van Nederland. We mogen best de ambitie hebben om zo’n natuurlijke rijkdom op veel meer plekken de ruimte te geven.” In Friesland bijvoorbeeld. Daar wandelde Twan met Geert Mak door de weidegebieden. “Eerst dacht ik best mooi, maar Geert beschreef een soort maanlandschap in het groen. Een gladgetrokken biljartlaken waar niks meer bloeit, waar insecten en vogels

BEELD: ERIK BUIS, GETTY IMAGES

r ipe

Boo mkr u

Twan Huys verbleef tijdens z’n wandelingen vaak in Buitenleven woningen. Lezers die dit jaar voor 1 oktober een verblijf boeken ont vangen zijn boek Wandellust cadeau. Bekijk het aanbod op buitenlevenvakanties.nl/ puurnatuur. Gebruik bij je boeking de code PUURBUITEN20.

zijn verdwenen. Toen zag ik het ook. Wei landen met alleen maar raaigras dat geen andere planten duldt. Geert maakt zich sterk voor een alomvattend deltaplan waar landbouw en natuur vanzelfsprekend bij elkaar horen. Een heel goed idee. Maar natuur wordt hardnekkig genegeerd door de politiek. Ik vrees dat alleen een ramp het bewustzijn kan vergroten. In dat opzicht hoop ik dat we iets van de coronacrisis leren. Ik merk wel dat het besef groeit. Zie de mensen die we eerder tegenkwamen en de sportschool hebben ingeruild voor het bos. Die zijn zich bewust geworden dat het leuk en mooi is in de natuur.”

Optimistische vogel Terug in Amsterdam houdt Twan oog voor de biodiversiteit. Hij kijkt uit naar de vlucht van zijn favoriete vogel, de gierzwaluw. “Een vogel die eindeloos vliegt, w aanzinnige afstanden aflegt en zelfs in de lucht de liefde bedrijft. Ze broeden vlak bij mijn huis, hoog in de toren van de Oranjekerk. Echt een optimistische vogel, een symbool van de zomer. Als ik ze met enorme snelheden achter elkaar door de lucht zie suizen, word ik vanzelf blij. Maar bijna niemand valt het op. Als je de gierzwaluw niet kent, zie je hem niet. Dat is met bijna alles in de natuur. Veel mensen zijn de blik op de natuur verloren. Wie echter goed kijkt, ziet allerlei zaken waarvan je je afvraagt hoe dit kan. Hoe is het mogelijk dat de gierzwaluw in de lucht kan slapen? Het zijn de wonderen van de natuur. Ik hoop dat we ons daar meer bewust van worden. En ontdekken dat je in je eigen omgeving heel mooie gebieden hebt waar je kunt genieten en je stress kunt loslaten.” Luister ook naar de podcast die we maakten met Twan Huys in de Kaapse Bossen. Je vindt ‘m op Spotify, Soundcloud en in je favoriete podcast-app.

Kaapse Bossen

ROUTE 9 km

Je kunt de route downloaden: nm.nl/kaapsebossen. Je vindt hem ook in onze route-app Natuurroutes.

P 6

rlaan

burge

n Sande

4 ew eg

rsb

er gs

Kaapse Bossen Ma a r sbergsewe

N225

START 2

urg erl

tw eg

San d

enb

aan

Doorn

Remise

Leersumsestraatweg

Rijk

sstr a

atw e

Doornse Gat g

Sandenburg N225

L e g enda Bos

Heide

Zand

Water

Bebouwing

Wandelpad Wandelroute

Parkeerplaats Uitkijktoren

600 © c ar tographic s .nl

1200 m

KAART: CARTOGRAPHICS.NL

Verharde weg

BEELD: NATUURMONUMENTEN - STEFAN CLAESSENS, MARTIN VAN LOKVEN, GETTY IMAGES

Routepunten onderweg 6

2 Dit rijtje huizen hoorde bij de oude tramremise Sandenburg. Ze deden dienst als conduc teurskamer, kolenopslag en personeelswoningen.

3 Vanaf de heuvel heb je zicht op het landhuis De Ruiter berg. Oorspronkelijk gebouwd in 1917, maar in de Tweede Wereldoorlog door de geallieerden gebombardeerd om archieven van de Duitse geheime dienst te vernietigen. Na de oorlog werd het land huis herbouwd. Het is niet te bezichtigen.

4 26 meter hoog, met zicht op de golvende bossen van de Utrechtse Heuvelrug.

De toren heeft een stalen frame dat bekleed is met lariks hout uit de Kaapse bossen. Let ook eens op de bankjes rondom de toren. Die hebben hetzelfde ontwerp als de toren, maar dan horizontaal.

5 Deze zwerfsteen was een van de attracties van de Kaapse Bossen in de jaren dertig. Het gevaarte staat symbool voor de ijstijden, toen de schuivende ijsmassa veel zwerfkeien uit Scandinavië achterliet.

6 Dit chalet is in 1931 gebouwd op de gelijknamige heuvel.

Helena was de oudste dochter van de familie Swellengrebel, die zich hier rond 1750 vestigde. Het destijds woeste heidegebied deed hen den ken aan Zuid-Afrika, waar zij jarenlang hadden gewoond. Vandaar Kaapse Bossen.

7 De boswallen aan weers zijden van het pad zijn ooit aangelegd als veekering en afscheiding van percelen.

App elv i

Parkeerplaats Groene Entree Kaapse Bossen

Vooral voor schapen, die hier vroeger de heide begraasden. De boswallen hebben samen een lengte van wel 6 km in de Kaapse Bossen.

8 Hier is hakhout afgezet, iets wat vroeger veel werd gedaan. Schors was een belangrijke grondstof voor leerlooierijen. Tegenwoor dig zijn het waardevolle bosjes waar bijzondere planten en dieren voorkomen.

9 Links zie je een van de vele grafheuvels op de Utrechtse Heuvelrug. Over het graf van een dode werd aan het eind van de steentijd tot ver in de bronstijd een aarden heuvel opgeworpen. Vaak werden er later meer doden bijge plaatst, waardoor plaatselijk grote familiegrafheuvels ontstonden.

Luisterrijk Parkbos

BEELD: NATUURMONUMENTEN - STEFAN CLAESSENS

Op de boomplantdagen in het najaar van 2015 kwamen 15.000 natuurliefhebbers naar landgoed Haarzuilens bij Utrecht om een boom te planten in het nieuwe Parkbos. Eiken, beuken, iepen, elzen, wilgen, hazelaars, kersen, lindes, allemaal bomen die van oudsher in de Nederlandse natuur voorkomen. In totaal zijn er 70.000 bomen geplant in Parkbos de Haar. Vijf jaar later trakteren vogels je dagelijks op hun zangkunsten. Zo draagt het Parkbos bij aan het afwisselende landschap van het landgoed met meidoornhagen, boomgaarden, een eendenkooi, bloemrijke graslanden en akkers vol korenbloemen en klaprozen. Met de aankoop van het landgoed in 2000 heeft Natuurmonumenten voorkomen dat ook hier gebouwd is. Dat is alleen maar gelukt dankzij bijdragen van onder andere de Nationale Postcode Loterij. Mede dankzij een gift van 2,3 miljoen euro konden we het landgoed kopen. Door de steun van alle deelnemers van de Postcode Loterij is er aan de rand van Utrecht een bijzonder landgoed, met ruimte voor mens en natuur, behouden.

De toekomst van de landbouw is volop in discussie. Ard van Veen is melkveehouder in Bodegraven (ZH). Hij melkt er zo’n 80 koeien op 40 hectare. Zijn melk levert hij aan FrieslandCampina. Sinds anderhalf jaar levert het concern ook zuivelproducten met het keurmerk On the way to PlanetProof. Ard is namens Campina ambassadeur van dit duurzaamheidskeurmerk. 29 juni Met een baggerspuit de sloten geschoond. Dit apparaat spuit bagger met plantenresten 25 meter over het land. Op deze manier blijven de sloten op diepte en blijft het water helder. Dat is goed voor de planten en dieren die er leven. Tegelijkertijd komt er wat water en voeding op het land. Met de smalle percelen en sloten aan weerszijden komt het baggerwater overal op het land. Deze methode voorkomt ook dat de planten in de slootkant verstikken onder een laag bagger. 15 augustus Naar een bijeenkomst over bodemdaling geweest. Dat is een groot ding hier in het veenweidegebied. Mijn land klinkt ook met ongeveer een centimeter per jaar in. Door de inklinking van het veen verteert veel organisch materiaal waardoor er CO2 in de atmosfeer komt. In de regio loopt een proef met onderwaterdrainage. Hiermee kun je tijdens droogte water infiltreren, waardoor het veen minder inklinkt. Ik zou het liefst het grondwaterpeil zelf reguleren. Het mag van mij wel wat hoger staan. Er zijn ook collega’s die experimenteren met teelten die goed tegen water kunnen, zoals lisdodde en cranberry. Of dat wat wordt? Ik heb m’n twijfels. 1 oktober De uitspraken over halvering van de vee stapel zijn ook voor mij de druppel. Ik ben

‘ Zuinig zijn op grond en dieren’ vandaag in Den Haag. Ik weiger weggezet te worden als een vervuiler. Ik merk dat er veel begrip in de samenleving is voor de positie van boeren. Dat doet goed. Het stikstofprobleem moeten we samen oplossen en op basis van harde gegevens. De meeste boeren willen niet groeien. En als je ziet dat de komende jaren veel boeren zullen stoppen, verminder je de uitstoot al. 18 december Ik geef een presentatie op de Convenantdag Weidegang over mijn deelname aan On the Way to PlanetProof. De hele sector is daar. Ik vertel wat ik doe en waarom ik dat doe. Ik geef graag presentaties, ben trots op m’n werk. Ik wil over 25 jaar ook nog melkveehouder zijn. Dan moeten we zuinig zijn op onze grond en onze dieren, en niet blind zijn voor vragen vanuit de maatschappij. Het zal ons bovendien niet lukken om ons te onderscheiden met bulkproductie. Dat lukt wel met zorg voor bijvoorbeeld weidevogels en bloemen. En omdat we On the Way zijn, worden de eisen elk jaar strenger. Als je voldoet aan de eisen van ‘PlanetProof’ krijg je 2 cent extra per liter geleverde melk. Dat is de bescheiden vergoeding voor je inzet voor dier, natuur en klimaat. Veel boeren willen meedoen. De consument kan dat mogelijk maken door zuivel met het keurmerk te kopen.

20 maart Het geluid van grutto’s en kieviten is weer te horen. Mooi. Het zal wel niet lang meer duren en dan komen ook de zwaluwen weer hun nesten bouwen onder het dak van het huis.

31 maart De ruige mest uit de jongveehokken gaat op de stukken land waar de meeste weidevogels zitten. Het is goed voor het bodemleven. Dat betekent meer voedsel voor de vogels. De strootjes gebruiken ze voor hun nesten. 20 april Nu kunnen de koeien eindelijk naar buiten. Op de veengrond hier betekent veel regen al gauw dat de beesten het land helemaal aan gort trappen. Maar nu is het droog genoeg. De oude koeien zijn snel uitgedanst, zij zijn vooral blij met het verse gras.

1 mei Met m’n ouders en een aantal vrijwilligers hebben we gezocht naar de nesten van de weidevogels. We z etten nog stokken bij de nesten, maar gaan over op gps. Stokken zijn toch herkenningspunten voor vossen en kraaien. Er zitten zo’n twaalf paar grutto’s, kieviten, scholeksters en tureluurs in deze strook van 4 hectare tussen de N11 en een kwekerij. Samen met de buren en Staatsbosbeheer zorgen we ervoor dat er voor de jonge vogels altijd hoog gras is om dekking te zoeken. 20 mei De controleur van Qlip komt langs om te beoordelen of ik me aan de voorwaarden voor ‘PlanetProof’ houd. Om dat keurmerk te krijgen, zijn er eisen voor dierenwelzijn, natuur en klimaat. Qlip is een onafhankelijke organisatie die de certificering controleert: 4 keer per jaar op papier, 1 keer per jaar op het bedrijf. Het is hard werken om de juiste balans te halen. Gelukkig is alles weer in orde.  1 juni De weidevogelkuikens zijn uitgevlogen of vertrokken naar ‘kuikenland’ met hoger gras bij de buren, dus dit stuk land wordt voor het eerst gemaaid. Ik maai de slootkanten mee. Dat blijkt voor de planten toch het beste uit te pakken. Omdat hier niet gemest wordt, staan hier de mooiste planten: gele lis, dotterbloem, rolklaver, lathyrus, moerasspirea, vergeet-me-nietje, moeraswederik. In de sloot groeit waterlelie. Ik geniet van al die kleuren.

Luister ook naar de podcast die we op de boerderij van Ard maakten. Je vindt ‘m op Spotify, SoundCloud en in je favoriete podcast-app.

BEELD:GETTY IMAGES

30 maart Bericht van FrieslandCampina dat de melkprijs wordt verlaagd als gevolg van de coronacrisis. De afzet in de horeca is ingestort. Ook de export krijgt klappen. Dit moet niet te lang gaan duren. Met een prijsdaling van enkele centen per liter melk lever je als boer al gauw een jaarinkomen in. Verder merk ik er niet zo veel van. Ja, er komen minder vertegenwoordigers op het erf. Ik ben zelf ook minder op pad. Bijeenkomsten met collega’s en in de gemeentepolitiek gaan allemaal niet door.

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: NATUURMONUMENTEN - CARLIJN

Ruinen Harro Kraal uit Ruinen zet zich in voor de ledencommissie Drenthe. Hij wil de dialoog tussen leden bevorderen. ‘Natuurmonumenten moet een club zijn van iedereen die iets met natuur heeft.’ “Mijn vrouw groeide op aan de rand van de Texelse duinen en ik studeerde biologie. Dit jaar zijn we 50 jaar lid van Natuurmonumenten. Vier jaar geleden verhuisden we naar de rand van Nationaal Park Dwingelderveld, vlakbij het bezoekerscentrum van Natuur monumenten. Medewerkers

nodigden ons uit voor een gezellig samenzijn met het personeel. Niet lang daarna kreeg ik de v oorzitter van de ledencommissie aan de lijn. De functie voor secretaris was vacant… Hij kwam op de koffie, zo ben ik erin ‘geluisd’. De ledencommissie speelt actief in op Natuurmonumenten als be weging. Wij vinden het belangrijk om contact met de achterban te zoeken en in gesprek te komen met mensen die in Drenthe wonen en werken. We willen de dialoog op gang brengen. Vorig jaar speelde het thema boskap. Daarover hebben we een bijeenkomst georganiseerd met

de klankbordgroep van Drentse leden. Er ontstond een boeiende discussie met zo’n twintig mensen en een gebiedsmanager. Hij legde uit dat Natuurmonumenten selectief bomen kapt, zodat bijzondere planten diersoorten kunnen terugkeren. De leden die er waren, hadden daar behoorlijk veel begrip voor. Ik vind het leuk om met thema’s bezig te zijn die om discussie vragen. Natuurmonumenten moet een club zijn van iedereen die iets met natuur heeft. Ook voor de oppositie moet je oog hebben. Als je uiteindelijk tot eensgezindheid weet te komen, dan heb je het goed gedaan.”

‘Oog hebben voor oppositie’

DE VERENIGING, DAT BEN JIJ Natuurmonumenten is een vereniging van mensen die van de natuur houden. Regionale ledencommis

sies vertegenwoordigen de leden. Wil je je mening geven over natuur, landschap en cultuurhistorie, ga dan naar de bijeenkomst van de ledencommissie bij jou in de buurt. Een overzicht van de commissies en hun activiteiten vind je op nm.nl/ledencommissies

Het eerste landgoed

Met een obligatie lening kon Natuur monumenten de aankoop van De Braak financieren.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - HISTORISCH ARCHIEF, ANDRIES DE LA LANDE CREMER

onderd jaar geleden kocht Natuur monumenten landgoed De Braak bij Paterswolde van de Groningse familie Scholten. De Braak was in die tijd een geliefd uitstapje voor inwoners van de stad Groningen. Dat was wat eigenaar en industrieel Jan Evert Scholten ook wilde. Hij legde v erschillende attracties aan, zoals een doolhof, een berceau (een tunnel van loofbomen) én een kettingbrug. Na zijn dood in 1918 kreeg N atuurmonumenten de vraag om het landgoed te kopen, zodat het als wandelpark bewaard zou blijven. Voor Jac.P. Thijsse en de andere bestuurders waren ook de natuurwaarden een belangrijke over weging: “Zijn waarde als natuurmonument dankt het aan zijn zeer rijke vogelbevolking en aan de nog al volledige flora van den wilden humus van het loofbos.” Het lukte de jonge vereniging – Natuurmonumenten bestond toen 15 jaar – de financiering rond te krijgen. De Braak was het eerste landgoed van Natuurmonumenten. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er minder bezoe kers, de attracties verdwenen. Sinds de jaren tachtig zijn de boswachters bezig om het landgoed lang zaam maar zeker weer in oude staat te brengen. Samen met vrijwilligers herstelden ze het doolhof en de berceau, repareerden bruggetjes en banken. En ook de kettingbrug is terug.

‘ Weidevogels laten zien hoe het gaat met de natuur’ Dominicus de Vries en Jan Jukema uit Zwolle hebben Natuurmonumenten opgenomen in hun testament en een Fonds op Naam opgericht om de weide vogels te helpen.

TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: ERIK BUIS

ominicus: “We hebben geen kinderen. Een paar jaar gele den kwamen we daardoor op de vraag wat we met onze nalatenschap gaan doen. We kwamen bij Natuurmonumenten uit. Het is een bekende organisatie die impact heeft, waarnaar wordt geluis terd. We hebben een fonds

opgericht waar we jaarlijks aan geven; uiteindelijk zal onze hele nalatenschap daarin terechtkomen.” Jan: “Een voordeel van een Fonds op Naam is dat je meer richting kunt geven aan de besteding van de gelden.” Dominicus: “Ons doel is de ondersteuning van weidevogels. Toen ik klein was, nam mijn vader me in de lente ’s ochtends mee om naar de vogels te luisteren. Dat maakte grote indruk.” Jan: “Ik kom uit Friesland, uit een boeren familie. In mijn jeugd waren er volop weidevogels. Mijn pake raapte kievitseieren.” Dominicus: “Weide

vogels maken zichtbaar hoe het met de natuur gaat… Het zijn de kanaries in een mijn. Ons doel is dat het geld gebruikt wordt voor mensen die weide vogels ondersteunen. Bijvoorbeeld door te onderzoeken hoe er een beter leef klimaat kan komen voor grutto’s. Of om contact te onderhouden met agrariërs en voorlichtingsbijeenkomsten te organise ren voor de buurt. Om een natuurgebied te laten floreren, zijn veel partijen van belang. Al die acties moeten betaald worden. We vinden het belangrijk om ons bezit niet onderling te verdelen, maar iets terug te geven aan de natuur, en daarmee indirect aan de samenleving.”

TEKST: STEFAN CLAESSENS

Foto

Bij PiXFACTORY verscheen dit voorjaar het boek ‘De mooiste fotolocaties van Oost-Nederland’. Daarin komen natuurlijk ook veel gebieden van Natuurmonumenten aan bod. Deze maand verschijnt in dezelfde serie ‘Noord-Nederland’, en in het najaar ‘Texel’ en ‘West-Nederland’. Eerder was al ‘Zuid-Nederland’ uitgebracht. Met deze boeken kun je als deelnemer aan onze fotowedstrijd nóg beter voorbereid op pad gaan. Ter inspiratie enkele inzendingen die zijn gemaakt op de mooiste fotolocaties van Natuurmonumenten in Oost-Nederland.

De Wieden, Marvin Egberts

Leuvenumse bossen, Sjoerd van der Wal

Marker Wadden, Rens Brouwer

Planken Wambuis, Rens Brouwer

FOTOWEDSTRIJD Ga je er regelmatig op uit om

LEDENAANBIEDING

natuurfoto’s te maken. Dan vind je het misschien leuk om mee te doen aan onze fotowedstrijd: de Foto van de Maand. De winnaar krijgt een uitvergroting van z’n ingezonden foto. www.nm.nl/fotowedstrijd

De boeken met de mooiste fotolocaties zijn te koop in onze webwinkel: natuurmonumentenshop.nl Ledenprijs € 40,41 Normale prijs € 44,90

Van grafheuvel tot natuurgraf

Waar en hoe je begraven wilt worden, is sterk afhankelijk van een bepaald wereldbeeld. Persoonlijke voorkeuren waren daaraan lange tijd ondergeschikt. Maar ook de individuele keuze voor een eigentijds Gerard Rooijakkers natuurgraf staat in een lange culturele traditie. TEKST:

nze verre voorouders in de prehistorie begroeven hun doden niet in de kern van hun woongemeenschap, maar juist in het buiten gebied. De niet-christelijke heilige plaatsen lagen in specifieke landschappen, zoals wouden, rivieren, vennen, moerassen, samenvloeiingen van waterstromen en ook bij heilige bomen. Mythische landschappen dus. In die lange voorgeschiedenis bestaan er vele vormen van begraven, waarbij ook sociale status een grote rol speelde. De graven van rijken werden in het landschap gemarkeerd met een grafheuvel, ook wel tumulus genaamd. Soms werden die omringd met rijen van palen. Ze zijn veelal gegroepeerd in het landschap,

variërend van kleine begraafplaatsen van een of enkele families, tot ware necropolen, dodensteden waar eeuwenlang duizenden mensen begraven moeten zijn. Kerk het middelpunt Met de introductie van het Christendom in onze streken in de periode tussen 500 (Maastricht) en 700 (Groningen) na Christus verandert het wereldbeeld. De heilige plaatsen worden nu juist in woongebieden gesitueerd. Het betreft de gewijde aarde van kerk en kerkhof die het middelpunt van parochies vormen. De doden werden, al naar gelang hun status, zowel in de kerk als erbuiten, in de omheinde hof, begraven. Dat dit begraven in de kernen ook gezondheids risico’s met zich meebracht, was de reden om

BEELD: NATUURMONUMENTEN - JOOP VAN REEKEN

5 3 6 4 7

vanaf circa 1840 nieuwe begraafplaatsen zoveel mogelijk buiten de bebouwde kom aan te leggen. De niet-bewoonde buitenwereld met woeste gronden zoals heidevelden werd in het christe lijke wereldbeeld het domein van de duivel. Vooral bij nacht en ontij kon je daar maar beter wegblijven. Het is de wereld die in veel volksverhalen, zoals sagen en legenden, bevolkt wordt door witte wieven, reuzen en kabouters. In dat wereldbeeld waren grafheuvels duivels in plaats van heilig. Vandaar dat je in de kerstnacht volgens een bekende sage bij bepaalde vennen een duivelsklok die daar was verzonken kunt horen luiden. Of dat je in de buurt van de oude grafheuvels kabouters of alvermannen kon tegenkomen. Vandaar ook benamingen als Kabouterberg of Duivelsven. De heide was in dit wereldbeeld ook echt heidens. Het niet begraven worden in gewijde aarde gold als oneervol. Je werd daarmee als het ware buiten de katholieke gemeenschap geplaatst. Vandaar dat misdadigers buiten de bewoonde wereld als afschrikwekkend voorbeeld aan een staak of galg werden gehangen. Voor deze galgenvelden gebruikte men bij voorkeur een verhoging in het landschap, en niet zelden werd daarvoor een voorchristelijke grafheuvel als galgenberg gebruikt. Nog steeds een bijzondere plek, maar dan wel om heel andere reden. Een schuldig landschap, zou kunstenaar Armando zeggen. Natuur veilig en gezond Anno 2020 heeft het christelijk wereldbeeld voor veel mensen zijn vanzelfsprekendheid verloren. Wie maakt zich nog druk over het al dan niet begraven worden in gewijde aarde? En wat betekent dat tegenwoordig eigenlijk? Een natuurgebied heeft voor veel mensen immers meer een gewijd karakter dan een versteend kerkhof. Ook voor mensen die zijn opgegroeid in een christelijke cultuur is natuurmystiek een belangrijke notie. De kerken lopen leeg, maar bedevaartkapelletjes in het buitengebied zijn populair. Niemand is nog bang om duivelse spookgestalten in het buitengebied aan te treffen, laat staan om er nog te verdwalen. Met dank aan de smartphone met gps. De ongerepte natuur is eerder een veilige, gezonde

1110 13

12 3

5 6 16

8 7

1 4

14 2 15 17

Natuurgraven van Natuurbegraven Nederland: 1 Maashorst 2 Landgoed Mookerheide 3 Heidepol 4 Schoorsveld 5 Bonnenpolder (in ontwikkeling) 6 Landgoed Huis ter Heide (in ontwikkeling) 7 Landgoed Christinalust (in ontwikkeling) Gebieden met grafheuvels van Natuurmonumenten: 1 Noordlaarderbos 2 Norgerholt 3 Hiemstrastate 4 Dwingelderveld 5 Drents-Friese Wold 6 Holtingerveld 7 De Klencke 8 Tankenberg 9 Sprengenberg 10 Leuvenumse Bossen 11 Oud Groevenbeek 12 Veluwe 13 Kaapse Bossen 14 Heumensoord 15 Sint-Jansberg 16 Loonse en Drunense Duinen 17 Stippelberg 18 Uffelse Beek 19 Rode Beek

plek geworden die juist niet ontgonnen hoeft te worden om ook spiritueel waardevol te zijn. Het verdwijnen van het traditionele christelijke wereldbeeld als dominante norm zie je prachtig terug in de snelle opkomst van n atuurbegraven in Nederland. Eigenlijk is de cirkel rond: be graven in de natuur zoals onze prehistorische voorouders dat deden met hun grafheuvels. Met een groot verschil: zij markeerden de graven monumentaal in het landschap. Op een natuurbegraafplaats gebeurt dat met een houten gedenkschijf, zodat het graf geheel opgaat in de natuur. Maar wie goed kijkt ziet dat de drang om de plek te blijven markeren bij nabestaanden diep verankerd is.

Nieuwe natuurbegraafplaatsen

Natuurmonumenten en Natuurbegraven Nederland werken samen aan nieuwe natuurbegraafplaatsen. Natuurbegraven Nederland zorgt tot de laatste uitvaart voor het beheer van het natuurgebied en de natuurgraven. Daarna neemt Natuur monumenten het beheer over. Hiermee is gewaarborgd dat de natuur voor altijd beschermd blijft. Kies je voor een plek op een van onze natuurbegraafplaatsen? Dan draag je bij aan de natuur in Nederland. Je hebt niet alleen voor jezelf een plek gevonden voor altijd, maar je beschermt ook een stuk natuur voor altijd. natuurbegravennederland.nl

Meesterlijk licht

Landschapsfotograaf Saskia Boelsums is Kunstenaar van het Jaar 2020. Met haar werk treedt ze in de voetsporen van Hollandse landschapsschilders.

3. 1. LandscapeFlowers#02, Drentse Aa, 2018 2. Landscape#64, Lockhorsterbos, 2019 3. Landscape#82, Engwierum, 2016 4. Landscape#18, Twente, 2016

5. Landscape#19, Oosterse Bos, 2019 6. LandscapeFlowers#01, Klazienaveen, 2017 7. Landscape#21, Maasvlakte, 2017

Saskia Boelsums

BEELD: SASKIA BOELSUMS

heeft zich de afgelopen tien jaar toegelegd op landschapsfotografie. De landschappen van Drenthe, waar ze woont, zijn vaak onderwerp van haar beelden. Ze werkt intensief aan haar fotoâ&#x20AC;&#x2122;s. Ze schildert als het ware met digitale penseel en verf om haar beleving van de schoonheid van het landschap tot uiting te brengen. Wat dan ontstaat, zegt ze in een interview, is groter dan jezelf. saskiaboelsums.nl

8. LandscapeFlowers#09, NieuwSchoonebeek, 2020

De afgelopen maanden hebben we ervaren hoe belangrijk de natuur voor ons is. Graag willen we dan ook iedereen weer oproepen om eropuit te gaan, om samen met onze boswachters natuur en landschap te ontdekken. De info van alle excursies vind je op nm.nl/agenda. Maar het is wel onder voorbehoud, want het kan zijn dat we ze vanwege de corona-aanpak moeten schrappen. Hou daarom onze berichtgeving in de gaten. Dat kan bijvoorbeeld door je te abonneren op onze regionale nieuwsbrief: nm.nl/nieuwsbrief

Friesland

Drenthe

Overijssel

Broedende vogels

Op zoek naar reeën

In stilte

23, 30 jun

27 jun, 11, 18, 25 jul, 1, 8, 15, 22, 29 aug Tijdens een wande

We gaan naar de meeuwen kolonie op de kwelder van Schiermonnikoog. Het wad op 18 jul, 1, 16, 29 aug

Laat je afzetten op de zandplaat Brakzand en wandel dan in ongeveer 3 uur naar Schiermonnikoog.

27 jun, 26 jul, 30 aug Vroeg of

ling op het Dwingelderveld brengt de gids je naar de verbor gen plekken waar reeën leven.

juist later op de dag zwerven over het water van De Wieden, voel je in alle rust verbonden met de natuur.

Ochtendstond

Varen en wandelen

6, 20 jul, 3, 16 aug Wandel

gezellig mee en geniet van het ontwakende Dwingelderveld. Vleermuizen

13, 27 jul, 10, 28 aug We gaan

op zoek naar de vliegende zoog dieren in het Dwingelderveld.

27 jun, 7, 18, 23 jul, 4, 13, 22, 26 aug, 3 sep Avontuurlijke

tocht naar de de eendenkooi. Vaar mee over grote meren en kleine slootjes en struin over het junglepad langs indrukwekkende oude bomen.

Bewoners van de nacht

11 jul Met de boswachter gaan

we op zoek naar de nacht zwaluw en andere nachtelijke bewoners van de heide van de Sallandse Heuvelrug.

Binnen kijken 2 aug Dit is dé kans om in kasteel Eerde te kijken. Geniet van cultuur en historie tijdens deze unieke excursie op Landgoed Eerde.

Gelderland Avondleven

3, 29 jul, 1 aug, 4 sep Als de

nacht valt, worden vleermuizen en andere dieren actief. Gaan we ze zien tijdens deze tocht over de Veluwezoom? Bijzondere bomen

5 juli, 2 aug, 6 sep De gids kent

het gebied op zijn duimpje en vertelt van alles over bos, heide, zandverstuivingen en de bij zondere bomen in Nationaal Park Veluwezoom.

De geschiedenis in

edelhert of ander wild dier van dichtbij zien? Ga dan met de gids mee op exclusieve excursie door het Deelerwoud.

19 jul, 30 aug, 13 sept Stap regelrecht de geschiedenis in op Fort Waver-Amstel, onderdeel van de Stelling van Amsterdam.

Jonge reptielen 23, 30 aug Met de boswachter op zoek naar de jonge reptielen van het Bergherbos. Met wat geluk kan je ze live bewonderen!

Stuivende duinen 6, 29 aug Zet je kraag omhoog en meld je aan voor deze spectaculaire fietstocht door Nationaal Park Kennemer duinen.

Noord-Holland

Zuid-Holland

Trillend veen

Op expeditie

elke wo en za tot eind aug

4, 24 jul, 20, 5 aug, 6, 20 sep

Vaar mee en ontdek de smalle slootjes, weidse plassen en rietlanden van Botshol. Onder weg bezoek je een stukje trilveen: drijvend land dat beweegt. Kwelder, Wad en lepelaars tot 31 okt elke woensdag en zaterdag Wandel met de bos

wachter over de kwelders van De Schorren vol bijzondere planten en dieren richting het uitgestrekte Wad. Buitenplaatsen 4 jul, 23 aug Wandel mee met de boswachter over de historische buitenplaatsen Boekesteyn en Schaep & Burgh met hun prachtige flora.

Tijdens deze mini-expeditie hoor je het bijzondere verhaal over de ontstaansgeschiedenis van Tiengemeten. Met de camera

18 jul, 2, 22 aug Tijdens een vaartocht breng je met je eigen camera het eeuwenoude land schap van de Vlietlanden in beeld.

Historische hoeve 13 sep Geniet van de 17e-eeuwse zuivelboerderij in de Ackerdijkse Plassen. Op Open Monumentendag, exclusief geopend!

Handen uit de mouwen 20 jun, 18 jul, 15 aug, 19 sep De duinen op Schier

monnikoog groeien steeds verder dicht met duin doorns, elzen, meidoorns en berken. Daardoor gaan groeiplekken van bijzon dere bloemen verloren. Op vier ochtenden kun je de boswachters helpen om de duinflora te redden. Doe je mee? nm.nl/agenda

5 dagen wandelen over de Veluwe 7 t/m 11 sep en 26 t/m 30 okt Zin in een wandel

vakantie, zonder ver te hoeven reizen? Ga mee met de Grenzeloze Veluwe Tochten over de Noord- of Zuid-Veluwe. Georganiseerd door 4 grote natuurorganisaties en SNP. Je overnacht in hotels. snp.nl/grenzelozeveluwe

Zomerkampen voor jongeren

Jul, aug Ben je gek op natuur

en wil je mee op natuur kamp? Kijk dan op njn.nl of jnm.nl. Deze jeugdbon den organiseren met en door jongeren vanaf 11 jaar superleuke kampen.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - ANDRIES DE LA LANDE CREMER, GETTY IMAGES

Natuursafari

31 jul, 15 aug, 5 sep Wil jij een

Utrecht Vogels spotten 27, 28 jun, 25 jul, 29, 30 aug

Stap aan boord van de Eemlijn, fiets met een vogelgids door de omgeving van Eemland en geniet van de vogels die je ziet! Zwoele zomeravond 6, 24 jul, 6 aug Geniet van de rust op een zwoele zomer avond in de Kaapse Bossen.

Noord-Brabant 4,18 jul, 16 aug Ooit al eens oog in oog gestaan met een ree? Ga mee op zoek naar dit schuwe dier in het indrukwekkende landschap van de Kampina.

Vroeg uit de veren 5 jul Wandel mee als de natuur ontwaakt in de vroege morgen op de Dintelse Gorzen. Bijzondere vliegers

26 jul Leer op Huis ter Heide

Zeeland Naar de Roggenplaat 11 jul, 11 aug, 9 sep Vaar mee naar dit grote wegrestaurant voor vogels in de Oosterschelde en spot misschien ook zeehonden. Vleermuizen zoeken

28, 29 aug Ga met de boswachter

mee op zoek naar de vleermuizen bij de Zwaakse Weel.

wat vlinders ons vertellen over biodiversiteit. Op visite bij Roland Holst 13 sep Voel je op deze Monu mentendag even te gast op het magische landgoed Oude Buisse Heide dat ooit van kunstenaarsechtpaar Henriëtte en Richard Roland Holst was. Neem een kijkje in het bijzon dere atelier of doe mee met een workshop of gidstocht.

zoogdier in de omgeving van de Hompesche Molen. Paarse pracht

16, 21, 23, 28 aug Wandelen met de boswachter over bloeiende Brunssummerheide.

Vogelaarswandeling 23 aug, 5 sep Speciale XL- wandeling voor de liefhebbers naar de Oehoevallei op de Sint-Pietersberg. Loop naar de Mookerhei

12 sep Wandeling langs de sporen

Limburg Waar is de bever? 17 jul Met een beverexpert gaan we in de avondschemering op zoek naar dit knagende

van de Slag op de Mookerheide in de Tachtigjarige Oorlog. Stoer fort 13 sep Rondleidingen op Open Monumentendag in en om Fort Sint-Pieter bij Maastricht.

Boek dan een verblijf in een vrijstaande Buiten leven-vakantiewoning midden in het bos. Bij voorbeeld in Kijk uit. De woning staat op een open vlakte midden in de Leuve numse Bossen, niet ver van de Leuvenumse Beek, een van de mooiste beken van het land. Er komen herten en wilde zwijnen langs het huis, elke morgen word je wakker met een vogel koor. Daar waan je je echt een geluksvogel. Kijk op de website van Buiten leven Vakanties voor alle woningen in het bos: buitenlevenvakanties.nl/ woningen Bij een boeking krijg je het boek Wandellust van Twan Huys cadeau.

BEELD: NATUURMONUMENTEN - MARTIN VAN LOKVEN

Echte natuurbeleving?

Oog in oog

‘Ik wil iets terugdoen voor de natuur’ Maarten Jansen (48) is in opleiding om vrijwillig boswachter te worden bij Natuurmonumenten en hij is parkmanager van Landal Miggelenberg bij Hoenderloo (Gld).

TEKST: PETRA STRIJDHORST BEELD:NATUURMONUMENTEN - NATASCHA HOKKE, LANDAL GREENPARKS

“Al van jongs af aan ben ik zo veel mogelijk buiten te vinden. Ik vind het mooi als ik mensen wat bij kan brengen over de natuur. Als vrijwillig boswach ter in opleiding leer ik momenteel veel over de Veluwe. Fijn, want mijn park ligt middenin dat natuurgebied. Biodiversiteit is voor Landal Green Parks heel belangrijk. We werken dan ook intensief samen met Natuur

monumenten om te kijken hoe we de parken steeds weer wat natuurlijker kunnen beheren. Toch waren som mige veranderingen op ons park zelfs voor mij even w ennen. Je ziet eigen lijk een soort verwildering, maar dan op een goede manier. We maaien min der vaak, hebben bloemenweides, verschillende vogel- en vleermuiskas ten en we laten bijvoorbeeld afgevallen blad liggen op bepaalde plekken. Zo lang je het goed uitlegt, vinden g asten het alleen maar heel goed dat we dit doen. We zien het aantal plantenen diersoorten echt toenemen. Veel vogels, eekhoorns,

insecten… Uit onderzoek blijkt zelfs dat hier een plant groeit die zeldzaam is in Nederland: kruidvlier. Daar ben ik echt trots op. Als ik mensen één tip mag geven om meer biodiversiteit in hun tuin te krijgen, dan is dat wel dat ze iets met water doen. Ik heb thuis een schaal in de tuin en daar komen zóveel vogels op af. Op het park hebben we een vijver, daar leven nog veel meer dieren in en omheen. Ja, de natuur is echt heel belangrijk voor me en ik ben blij dat ik op mijn werk én als vrijwillig boswachter bij Natuurmonumenten iets terug kan doen.”

webwinkel

Met jouw aankoop steun je de natuur in Nederland

Niet voor op je boterham!

Deze leuke doosjes bevatten 30 gram bloemenmengsel, om uit te zaaien in je eigen tuin. Met deze zadenmengels help je vlinders, bijen en andere insecten. Het mengsel bevat eenjarige, tweejarige en vaste planten waarvan je nog jaren kunt genieten. Mix voor insecten

ART.NR. 67169

Mix voor bijen

ART.NR. 67175

Mix voor vlinders

ART.NR. 67160

Ledenprijs € 4,49 Normale prijs € 4,99 OOK VERKRIJGBAAR IN ZAKJES VAN 2 GRAM

Alle beetjes helpen

OP = OP

Een leuk en klein houten insectenblok om bijen te helpen. Hang hem op in de zon, het liefst in de buurt van bloeiende bloemen en planten. Ook verkrijgbaar in andere vormen.

ETEN UIT EEN EMMER?

Met deze leuke barbecue emmer geniet je op iedere plek in je tuin van een heerlijke barbecue. De emmer is namelijk eenvoudig te verplaatsen omdat hij uit één geheel bestaat.

Ledenprijs € 2,69 Normale prijs € 2,99

Ledenprijs € 26,99 Normale prijs € 29,99

ART. NR. 10290

ART.NR. 67526

FLEUR JE (TUIN)TAFEL OP

Mok roze/blauw

Dit bamboe servies is ideaal voor een picknick of barbecue! Deze leuke bamboe producten van Janneke Brinkman fleuren je tafel direct op en zijn een goede vervanger voor plastic wegwerpservies. Ze kunnen ook beter tegen een stootje in vergelijking met glas of porselein. Handig voor buiten dus.

ART.NR.

97972

ART.NR.

97971

Mok groen/blauw

Ledenprijs € 12,15 Normale prijs € 13,50 Theedoek roze/blauw ART.NR. 97973

Beker Ledenprijs € 3,59 Normale prijs € 3,99

Kom Ledenprijs € 4,49 Normale prijs € 4,99

Bord Ledenprijs € 4,49 Normale prijs € 4,99

Dienblad Ledenprijs € 11,25 Normale prijs € 12,50

ART.NR. 10438

ART.NR. 10482

ART.NR. 10483

ART.NR. 10484

Theedoek groen/blauw ART.NR. 97974

Ledenprijs € 8,10 Normale prijs € 9,00

Eén zwaluw maakt nog geen zomer

Deze mooie mokken en theedoeken met zwaluwen brengen de zomer naar je huis. De mokken zijn gemaakt van fijn porselein door de Engelse fabrikant Roy Kirkham. De thee doeken zijn gemaakt van biologisch katoen. Verkrijgbaar in roze/blauw of groen/blauw.

zomertortel

BEELD: GETTY IMAGES

“Zelden was de titel ‘tot ziens’ zo toepasselijk als voor de zomertortel. Het gaat namelijk heel slecht met deze sierlijke duif. Sinds de jaren vijftig is bijna negentig procent van de populatie in Nederland verdwenen. Waar ik vroeger tijdens een rondje fietsen in Salland meerdere koerende zomertortels hoorde, mag ik nu blij zijn als ik in het hele jaar één zomertortel zie. Het verdwijnen van struiken om in te broeden, minder bloemrijke akkers om voedsel te vergaren en overbejaging tijdens de trek naar Afrika doen de zomertortel de das om. Anders dan andere duivensoorten in Nederland is de zomertortel namelijk een trekvogel. Hij overwintert in Centraal-Afrika en is hier alleen in het late voorjaar en de zomer. Daar dankt de vogel zijn naam dan ook aan. Inmiddels wordt er hard gewerkt aan beschermingsplannen voor de zomer tortel. Hopelijk werpen die hun vruchten af en kunnen we weer genieten van het gekoer.”

boswachter Salland

BEELD: GETTY IMAGES

GA VOOR GROEI

Wij kunnen niet zonder de natuur. Het is onze lucht, ons water en ons voedsel. Wij moeten de natuur koesteren, beschermen en de ruimte geven om te groeien. Groei die begint in je achtertuin of op je balkon. Ga ook voor groei en download de actiekrant op natuurmonumenten.nl/gavoorgroei