nummer 3 - 2014
Laat je verwonderen door de herfst
22x
Op zoek naar paddenstoelen
Herfst
seizoen voor
OVERLEVERS
Groot wild
& muizenspul
puur natuur nummer 3 - 2014
overvloed
Heerlijkheid in
Welkom HERFST
Hoger en hoger “We gingen een paar jaar geleden met ons team naar Diepholz in Duitsland om de komst van tienduizenden kraanvogels mee te maken. We zagen en hoorden ze, terwijl de zon onderging. Dat was betoverend. Als ik eraan terugdenk krijg ik weer kippenvel. Met oostenwind kun je ze soms ook in Oost-Nederland zien op hun reis tussen het Middellandse Zeegebied en Scandinavië. Afgelopen we staan kijken naar een prachtig schouwspel van rondcirkelende en roepende kraanvogels. Ze gingen steeds hoger en hoger, tot ze uit het zicht verdwenen.”
Rob Meulenbroek boswachter Twente
Statige kraanvogels, gefilmd in het Fochteloërveen.
PUUR
2
natuur
FOTO: david pattyn/hollandse hoogte
voorjaar vlogen driehonderd kranen boven ons kantoor in Haaksbergen. Met open mond hebben
Colofon Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van 735.000 leden en vrienden van Natuurmonumenten. Puur Natuur Postbus 9955, 1243 ZS ‘s-Graveland puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN: 2213_218X Redactie hoofdredacteur: Marianne Nouwens eindredacteur: Frans Bosscher bladmanager: Mariëtta Nollen beeldredacteur: Stefan Claessens redactieleden: Wieger van Beek, Tim van den Broek, Marjolein van der Linden, Claudia Majoor, Jeanine van der Velden, Codyn Woerde Art direction & vormgeving Media Mind Creative BV Dinq media BV Prepress Dinq media BV Druk, papier en biofolie Habo Da Costa drukt Puur Natuur CO2-neutraal op PEFC® gecertificeerd papier. Indien nodig wordt Puur Natuur verpakt in biofolie. Werp deze wikkel in de gft-afvalcontainer, voor een minimale milieubelasting. Verzending PostNL vervoert Puur Natuur en compenseert de volledige CO2-uitstoot hiervan. Vragen over uw lidmaatschap? Stel ze aan de Ledenservice via T (035) 655 99 11, of op nm.nl/vragen Cover Geschubde inktzwam Foto: Jaap Schelvis
Herfst, jazzy en blues N iets zo jazzy als de uitbundige kleuren, paddenstoelen, mistige ochtenden en zonnige namiddagen van de herfst. En dan genieten van een wandeling door wat Frans Buissink een ‘tintelfris herfstbos’ noemt. Burlende herten in de lens van je kijker, warme chocolademelk bij knapperend haardvuur met een – nu ik toch bezig ben – stuk kastanjetaart naar het recept van Pierre Wind verderop in deze Puur Natuur. Heerlijk! Maar dan ineens overvalt het me… de herfstblues. Het sterven van het bos is volgens Frans ‘niet echt’, maar ik voel de melancholie van het einde van de zomer en de vergankelijkheid van schoonheid, want die prachtige rode en gele bladeren gaan vallen. Het is dan ook meer bezorgdheid, want ik vraag me af: komt de natuur de winter weer door? Zal het niet te koud worden? Of juist te warm, te droog of te nat? Zullen al die dieren, die zich zo ijverig voorbereiden op de donkere dagen, de winter goed overleven? En keren de kraanvogels, die nu in v-formatie ons land verlaten, volgend jaar terug op hun nesten in het Fochteloërveen en Dwingelderveld? Kortom, hoe kwetsbaar is de natuur? Precies daarover gaat ook de Grote Natuur Enquête, via nm.nl/praatmee. Gelukkig kan de jazz van de herfst de blues weer snel verdrijven. Want juist in het najaar laat de natuur zien hoe mooi ze is. Ik ga naar buiten en genieten. Gaat u mee?
Marianne Nouwens hoofdredacteur
Natuurmonumenten is een van de 85 Goede Doelen van de Nationale Postcode Loterij. Natuurmonumenten voert het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving
PUUR
3
natuur
Ook online zijn we Puur Natuur
Wolvarkens Rondom het Fort bij Abcoude (Ut.)
Collecteren voor Natuurmonumenten
scharrelen tegenwoordig vijf wolvarkens
Loop je graag in de natuur? Loop dan
op hinderlijke planten als berenklauw en
ook eens vóór de natuur! De collecte van
brandnetel. nm.nl/FortAbcoude
rond. Ze kunnen tegen stekels en zijn dol
Natuurmonumenten is gepland van 9 tot 14 februari 2015 en daarbij kunnen we alle
Wandelen, fietsen of kanoën zonder te Vind ik leuk
Reageren
Delen
hulp gebruiken. Meld je nu aan als coördinator of collectant via nm.nl/collecte
Vind ik leuk
Reageren
Delen
vóór vertrek en ga zonder batterijenver-
Layar-en
slindende wifi of 3G op pad. En onderweg
Zie je dit icoontje ergens
vertellen onze boswachters je prachtige en
in een hoekje op een
interessante verhalen. nm.nl/routeapp
verwond Laat je
Vind ik leuk
symbool van Layar. Als je
2014
verdwalen? Kies via onze gratis routeapp een route in je buurt. Download deze route
pagina? Dat is het NUMMER 3 -
Routeapp
Reageren
Delen
de Layar-app downloadt
fst r de her eren doo
en met je smartphone de pagina scant,
22x
Op zoek naar paddenstoelen
wacht je een verrassing. Al die filmpjes,
Herfst
seizoen voor
OVERLEVERS
linkjes en extra informatie zijn dan direct
D GROOT WIL enspul & muiz
overvloed
beschikbaar via je telefoon of tablet.
Heerlijkheid in PUUR NATUUR
nm.nl/natuur
2014 NUMMER 3 -
02-09-14 13:29
erfst_cover.indd
PR3_2014_BW_H
1
foto:Timo Jansen
Puur Natuur op tablet Bladerend door Puur Natuur kom je overal linkjes en icoontjes tegen. Deze verwijzen naar websites, geluidsfragmenten en filmpjes. Deze extra’s kun je meteen aanklikken als je Puur Natuur leest op je tablet.
Achterbanraadpleging
#NatuuropInstagram
Download nu de gratis app via de App Store
Moeten we de natuur beschouwen als een
Volg ons @Natuurmonumenten op Insta-
of Google Play en log in met je lidmaat-
museum of is het een ruimte waar we ons
gram. Daar kom je deze leuke eekhoorn
schapsnummer. Aanrader!
moeten kunnen uitleven? Wat vindt u over
tegen, en nog veel meer fascinerende
Meer info: nm.nl/tablet
de relatie tussen recreatie en natuurbe-
beelden van onze boswachters en leden.
scherming. Laat het ons weten!
instagram.com/natuurmonumenten
Vind ik leuk
Reageren
Delen
nm.nl/praatmee
PUUR
Vind ik leuk
4
natuur
Reageren
Delen
In dit nummer 40
Overleven in
10
hoog water
13
Sharon Dijksma heeft haast
Drenthe: herten en
35
zwijnen zijn welkom
39
Locatie Marker Wadden bepaald
Geschenk in het land van heimwee
46
16
Oogsten van historische muren
21
42
Op zoek naar herten en zwijnen in de Heerlijkheid
Help de otter aan
43
meer ruimte om te leven
Column van
Plant zelf je boomcadeau
Vincent Bijlo
32
verder
6 Licht in het herfstbos 8 Vragen staat vrij 22 Webwinkel: voor de haard 24 Voorbereiden op de winter 26 Spreeuwenwolken 36 Het web als kunstwerk 47 Het mysterie van een vallend foto: Gerrit Rekers
blad
48 Leg je eigen verzameling aan 50 Nienke (8) is gek van honden 52 Naar buiten: de mooiste
Ideale bosranden voor hazelmuis
28
Sprookjesachtige paddenstoelen
14
paddenstoelen
54 Van de vereniging
Vliegen in het donker PUUR
5
natuur
44
Tips van Pierre Wind: eten is overleven
PUUR
6
natuur
In oktober komt april weer om aandacht vragen, er is bijna geen verschil met de lentedagen: lentelucht en lentegroen, zonlicht door de blaren, daarvan mocht het laat seizoen iets voor ons bewaren. Alles is in de natuur door iets nieuws bevangen: ook het late liefdesuur wekt een pril verlangen. Onze zomer is voorbij, kalmer zijn de zinnen, maar in ‘t najaar zullen wij dieper nog beminnen: in ons hart de overvloed van een rijk verleden, zullen wij het oude land met nieuwe moed betreden. Alles is in de natuur door iets nieuws bevangen: ook het late liefdesuur wekt een pril verlangen. Door: Willem Wilmink
PUUR
7
natuur
foto: Geurt Besselink/kina I Gedicht opgedragen aan zijn vrouw Wobke, Uit: VERZAMELDE LIEDJES EN GEDICHTEN (2004) Prometheus/Bert Bakker.
Oktober
Ook leuk: 24 sep, 1, 8,15, 29 okt
16 okt
Watersafari van OERRR,
Klauteren in het Waterloopbos
Nieuwkoopse Plassen (ZH)
(Fl.)
10, 24 okt
17, 24 okt
Ontdek de geheimen van de
Ga mee op zoek naar bronstige
nachtwachter, Dwingelderveld
damherten, Zuid-Kennemer-
(Dr.)
land (NH)
12 okt
19 okt
Vaartocht van OERRR op De
Op zoek naar paddenstoelen op
Wieden (Ov.)
landgoed Snippert (Ov.)
13, 15, 16, 17 okt
19 okt
Zoeken naar paddenstoelen
Duik in een berg met blaadjes,
en beukennootjes, Boekesteyn
Brunssummerheide (Li.)
(NH) 22 okt 15 okt
Voorleesmiddag voor de klein-
Een hele middag vol leuke
tjes, Veluwezoom (Gld)
herfst OERRR-activiteiten op De Slotplaats in Bakkeveen (Fr.)
22 okt
Schilder de natuur van Tienge15 okt
meten (ZH)
Paddenstoelensafari in het Dwingelderveld (Dr.)
24 okt
Haal de braakbal van een uil uit 15 okt
elkaar, Brunssummerheide (Li.)
Spannende excursie door het
Wilde Buiten Dagen Kom ook toveren!
bos, Slot Haamstede (Zld)
Wil je magische toverdrankjes leren maken van een echte heks? Of vliegen op een bezemsteel? Kom dan naar de Wilde Buiten Dagen bij onze bezoekerscentra of in onze natuurgebieden. < Doe mee met de Menzis Toverrace en leer de kneepjes van het tovenaarsvak. Meer info: nm.nl/wildebuitendagen
Paddenstoelen en noten zoeken in de Oisterwijkse Bossen en
Herfstvakantie
Vennen (NB)
Je hoeft je in de herfstvakantie geen moment te vervelen.
15, 22 okt
Kijk voor alle activiteiten
Vind de Geheime Bewoner van
bij Natuurmonumenten op
Planken Wambuis (Gld)
nm.nl/herfstvakantie
Op nm.nl/agenda vind je nog veel meer herfstactiviteiten
PUUR
51
natuur
foto: jorrit â&#x20AC;&#x2DC;t hoen
15, 18 okt
Naar buiten
Voor deze herfst selecteerden we een groot aantal mooie paddenstoelen excursies uit onze agenda. Meer informatie over deze tochten – en over alle andere excursies, workshops en activiteiten – is te vinden op nm.nl/agenda Bellen met onze Excursielijn kan ook: T (035) 655 99 55
Friesland 11 okt
De Slotplaats, Bakkeveen Ga mee op paddenstoelenexcursie, de één heeft een nog mooiere naam dan de andere.
14 okt
Bezoekerscentrum Schiermonnikoog Maak deze herfst een prachtige paddenstoelen wandeling met de boswachter.
Drenthe 20 sep
Bezoekerscentrum Dwingelderveld Wandel mee en ga op zoek naar paddenstoelen.
4 okt
Bezoekerscentrum Dwingelderveld Het is herfst en de paddenstoelen schieten als paddenstoelen uit de grond. Ga mee op speurtocht.
Overijssel 12 okt
Landgoed Eerde Bij het gevarieerd landschap horen veel verschillende soorten paddenstoelen.
Flevoland 22 okt
Harderbos Zwierige hoeden, dophoedjes of speldenknopjes: ze zijn er allemaal in het Harderbos.
22, 25, 29 okt
Waterloopbos Met hele gezin op zoek naar paddenstoelen.
PUUR
52
natuur
Natuurwerkdag: 1 november
Nacht van de Nacht
De jaarlijkse Natuurwerkdag is op zaterdag 1
om de schoonheid van de duisternis te bena-
november. Ook bij jouw in de buurt is alle hulp
drukken. Dit jaar vindt de Nacht van de Nacht
welkom. Op verschillende locaties worden
plaats op 25 oktober. Ook Natuurmonumenten
speciale kinderactiviteiten georganiseerd.
organiseert op diverse plekken in het land activi-
Meld je snel aan op natuurwerkdag.nl, want vol
teiten. Info: nm.nl/nachtvandenacht
De Nacht van de Nacht is een jaarlijks evenement
is vol.
Gelderland
Zuid-Holland
7, 18 en 21 okt
28 sep
19 okt
22 okt
Veluwezoom
Voornes Duin
Ontdek samen met heuse paddenstoelenkenners de
Met de gids op zoek naar paddenstoelen in
paddenstoelen.
Quackjeswater.
BĂśnnink
5 okt
Voornes Duin
Ontdek wintervoorraden van spechten, bijzondere
Onze gids laat je de mooiste paddenstoelen zien in
paddenstoelen en hoe insecten de winter overleven.
het Waterbos.
Bergherbos Ga op stap met de boswachter, er is veel te beleven
Zeeland
in het bos.
19 okt
Slot Haamstede Paddenstoelen schieten uit de grond. In het bos
19 nov
Loohuis
komt die speciale herfstlucht te hangen.
Ontdek de wintervoorraad van spechten, bijzondere paddenstoelen en hoe insecten de winter overleven.
Utrecht 12, 25 okt
Noord-Brabant
Kaapse Bossen
Iedere dag
Bezoekerscentrum Oisterwijk
sep t/m nov
Paddenstoelenexcursie
Ga met het opdrachtenboekje, spiegelkaart en
Van vliegenzwam tot elfenbank, het barst van de
zoekkaart op onderzoek uit.
paddenstoelen. 19 okt
Op zoek naar de wonderwereld van paddenstoelen
Noord-Holland 19 okt
Oisterwijkse Bossen en Vennen en schimmels.
Beeckestijn Op de buitenplaats wandel je van de ene padden-
19 okt
stoel naar de andere.
Stippelberg Op zoek naar de mooiste paddenstoelen van de Stippelberg.
Buitenplaats Boekesteyn Je vindt hier de mooiste paddenstoelen.
7, 12 en 13 okt
Limburg
Zuid-Kennemerland
19 okt
Brunssummerheide
Wandel mee met de boswachter en ontdek allerlei
Beleef de herfst en geniet van de paddenstoelen en
paddenstoelen.
vallende blaadjes.
PUUR
53
natuur
fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Paul van Gaalen/kina, ruud knol
4, 5 okt