Puur Natuur Lente 2017

Lente 2017

Straks zijn ze voorgoed gevlogen Waarom we niet zonder ons ­weidelandschap kunnen

boeren die het anders doen

VOOR MEER GRUTTO’S, TURELUURS, KIEVITEN, SCHOLEKSTERS, VELDLEEUWERIKEN EN KEMPHANEN

BAL DER BALTSENDE KEMPHANEN

EROPUIT Fietsen door Friesland

2

Drents lam

BEELD: SILVAN PUIJMAN - KINA

“Aan het eind van de winter worden de ­lammetjes van mijn Drentse ­Heideschapen geboren. Ze dartelen dan al snel in de schaapskooi rond. Het is elke keer weer een verrassing hoe het lam eruitziet. Drentse Heideschapen zijn bij de geboorte allemaal bont, van bijna wit tot zwartbruin. Je kunt niet v­ oorspellen wat het wordt. Als de schapen weer naar ­buiten gaan, is de kudde dubbel zo groot als aan het begin van de winter. De oudere ­dieren lopen met het jonge grut over de hei en

Johan Coelingh, schaapherder Dwingelderveld

­ razen gras en jonge boompjes weg. Zo zorgen g ze ervoor dat de heide niet alleen groot en stil, maar ook open blijft. Het Drents Heideschaap stelt geen hoge eisen aan z’n menu, hij kan het hele jaar door z’n kostje van het schrale heideveld halen. Bikkels zijn het.”

COLOFON

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van 719.000 leden van Natuur­ monumenten.

Vragen over uw lidmaatschap?

Stel ze aan onze Ledenservice via: (035)655 99 11 of nm.nl/vragen Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (035) 655 99 11 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Tim van den Broek, S ­ tefan Claessens, Wilco Meijers, ­Mariëtta ­Nollen, Codyn Woerde en de bos­ wachters Johan ­Coelingh, Jan Roodhart, Sander Veenstra, Stef van Helmondt Art direction & vormgeving ­ Maters & Hermsen ­Vormgeving Foto cover Edwin Weers Prepress Mark Boon Productiebegeleiding Graphic ­Reclame Druk, papier, biofolie RotoSmeets drukt Puur Natuur op FSC Recycled Credit en volgens EU-Ecolabel geproduceerd papier. Indien ­nodig wordt Puur Natuur v­­ erpakt in biofolie. Werp deze w ­ ikkel in de gft-container, voor ­minimale ­milieu­­belasting.

Verzending PostNL vervoert Puur ­Natuur en c­ ompenseert de ­volledige CO2 -­uitstoot hiervan.

3

leden Hoe beleef jij de lente? We vroegen het aan een aantal van onze leden.

Ze gaan naar buiten, naar het bos en het platteland. Ze zien vogels, want die horen bij het seizoen. Hoewel het boven de weilanden steeds stiller wordt. Maar niet overal.

Daarover lees je in deze Puur Natuur.

LID VOOR HET LEVEN Zet uw lidmaat­schap nu om voor het leven. Makkelijk en fiscaal aftrekbaar! U regelt het op nm.nl/lidvoorhetleven NALATEN AAN DE NATUUR Geef de natuur door aan nieuwe generaties door Natuurmonumenten op te nemen in uw testament. nm.nl/nalaten WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekers­centra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers

‘Ik hou van het Drentse platteland, vooral in het voorjaar. Met ­ochtenddauw over de weilanden, mooie houtwallen, open water en beekjes, en de natuur die weer tot leven komt.’

‘Ik geniet van het verruigde boerenland, hier in de Onlanden (Dr.), waar de Limousin-koeien grazen. Grutto’s zie ik helaas maar weinig, maar wulpen en ­kieviten zijn er nog wel.’

‘De dagen lengen, bomen en struiken lopen weer uit en het dierenrijk wordt wakker. De terugkeer van de ooievaar vind ik een speciaal moment.’

‘Als ik bloeiende narcissen en t­ ulpen zie, is voor mij de lente echt ­begonnen. Dan is het weer tijd om te gaan fietsen in Drenthe. Kan ik ook weer boerenijsjes halen hier in Paterswolde.’

‘Alles wordt weer groen en je hoort de vogels zingen.

Ik ga lekker wandelen en hardlopen. En fijn buiten eten.’

‘In een t-shirt naar buiten, heerlijk. Ik ga het liefst naar het bos. Dat is spannender dan een weiland.’

CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekening­ nummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee

­Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-­keurmerk van het Centraal Bureau ­Fondsenwerving.

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

BEELD: ARNAUD MOOIJ

facebook.com/ natuurmonumenten 275.000 fans twitter.com/ natuurmonument 33.500 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 22.000 volgers

4

Lentevogelgevoel Hij zoekt zijn weg door blauwe etherbaren ~ En geeft zichzelve prijs aan alle ­w inden ~ Hij is te ongeschoold, te fier, te puur ~ Hij leeft het leven zelf van de natuur. (dichter Bertus Aafjes over de boerenzwaluw)

/ ‘t Was in het weiland vandaag weer

eens hopeloos kut! Geen Kievit, geen Kemphaan, geen Wulp, geen Grut! (schrijver

/ De tureluur is zó’n slim beestje; zelfs als je hem ziet vliegen, lukt het vaak niet om het nest te vinden. (boer Tim van Bregt, p 18) / Je hoort de wulp al

Hans Dorrestijn)

van ver aankomen en met een mooie glijvlucht komt hij dichterbij, terwijl zijn mysterieuze jubel steeds luider klinkt. Prachtig! (boer Marcel Strijtveen, p 20)

/ Tussen

tuimelende zwaluwen en dwarrelende kieften lopen al enige seizoenen twee statige ooievaars bij ons in de polder. Brengers van de lente en brengers van het leven! Ik kijk naar ze uit, want half april verwachten we ook ons vierde klein­ kind! Ze zouden zomaar eens tegelijk kunnen arriveren. (lezer Puur natuur, Christine Klerk)

/ Een kleurenpracht op de kwelder, niet eerder door ons aanschouwd.

Een door de wind in gang gezette en eeuwig voortgaande streling der bloeiende bloemen? Nee, het waren bergeenden. De hele kwelder was vol met veren. De pracht spatte ervan af! (lezer Puur natuur, Henk van der Scheer)

/ Half maart als het meeste

riet eraf is en het grasland goed onder de ruige stalmest zit, verwelkom ik de weidevogels. Bij ons aan de oostkant van Giethoorn komen ook veel kritische soorten zoals watersnip, zomertaling en slobeend voor. (lezer Puur natuur, Jacob Hertong)

/ Het was toch altijd een glorieus moment: begin maart, vaak precies op mijn

verjaardag, de polder nog in winterkleed, als in de ochtendnevels die heldere roep weerklonk: O grut, o grut. De grutto was terug! (schrijver Koos van Zomeren)

/ Het

mannetje is een kunstenaar, ‘ijdeltuitje’, van de vrije vleugelslag, het vrouwtje zeilt even weergaloos om zijn buitelingen heen. (schrijver Kester Freriks over de kievit)

nummer LENTE 2017

8 Weidevogel

48

NAAR BUITEN! DE LENTE BEGINT

Alarm

38

Ontdek de vogels van OERRR

6 De kemphaan en zijn vrouw 14 Vraag het Frans 17 Column van

54 Aanbiedingen,

足komen 37 Een sportief voorjaar 40 Robert Jan en Ans Dentz geven de natuur door

18

Vijf boeren en hun liefde voor vogels (en koeien)

van OERRR 53 Red ons landschap!

34 Als de kikkers

28

52 Lammetjesdagen

16 Puur kort Jan Terlouw

足

47 Webwinkelen

41 Buren stellen natuur veilig 42 De tuin van Jan (en alleman) 43 Doe mee in de DC 44 We gaan weer 足collecteren!

足speciaal voor leden 55 Tot ziens kraaiheide

BEELD: NATUURMONUMENTEN - TEUN VELDMAN

6

Het gevecht om te overleven

S

inds 1990 is negentig procent van de kemphanen verdwenen uit ons land. Hadden we geen weidevogelreservaten, was deze bijzondere vogel helemaal weg. En dan hadden we dit schouwspel nergens meer kunnen zien.

Is de kemphaan een vechters­baas? In de kroeg misschien, maar in het weiland valt dat nogal mee. De echte kemphaan doet vooral alsof. In het vroege

7

voorjaar treffen de mannetjes elkaar op toernooiveldjes in natte ­graslanden.

Ze zetten kuif en sierkraag op en spreiden vleugels uit. En op hun mooist en grootst doen ze dan of ze aan het ­vechten zijn. Het heeft echter meer weg van een dans dan van een knokpartij.

Er doen drie typen mannen mee aan een toernooi. De meeste zijn honkmannen.

Zij kiezen een vaste plek in het strijdveld en hebben een gekleurde kraag (zoals hieronder). Zij zijn het agressiefst.

Een klein deel van de mannen is een ­satellietmannetje en die hebben weer geen vaste plek in dat veld. Zij hebben een witte kraag. Ook duikt af en toe een ‘faar’ mannetje op. Hij lijkt op een vrouwtje en gedraagt zich ook zo. Een faar paart met mannetjes, mogelijk om zo indirect een vrouwtje te bevruchten.

Tijdens de toernooien staan de echte ­vrouwen langs de kant om te ­kijken of er een match bij zit. Is dat het geval dan paren ze dicht bij de baltsplaats. En dan scheiden de wegen zich ook weer.

Het vrouwtje broedt de eieren alleen uit en brengt de jongen in haar eentje groot. Tot een halve eeuw geleden kon je het ­fascinerende baltsritueel op veel ­plaatsen in de westelijke helft van ons land zien. In 1950 broedden er nog zesduizend kemphaanvrouwen in Nederland. Nu nog maar een handjevol, in Friesland, Noord-Holland en Utrecht.

Ook in polder Waalenburg op Texel baltsen en paren weer kemphanen.

Goed nieuws! “We hopen natuurlijk ook dat ze hier gaan broeden; dat zou een kroon op ons werk zijn”, zegt boswachter Eric ­Menkveld.

8

9

Het gaat niet goed met de weidevogels. Dat komt omdat ze veel minder leefruimte vinden in ons strakgetrokken land. Landschapspijn, noemde Jantien de Boer het vorig jaar in de Leeuwarder Courant. Omdat ze zag hoe de Friese weiden veranderden in groene, maar levenloze woestijnen. Wat in Friesland gebeurt, gebeurt overal.

Ook vogels ervaren landschaps­pijn. Dat was ooit anders.

Toen vonden weidevogels hier een ideaal leefgebied: natte bodems waaruit ze wormen haalden, alle rust om hun eieren uit te broeden, insecten waarmee de jongen zich groot aten en hoog gras waarin ze zich ­verstopten voor vijanden. Die omstandigheden vind je bijna ­nergens meer. De meeste boeren zien zich gedwongen om zoveel mogelijk gras van het land te halen, zodat hun koeien zoveel m ­ ogelijk melk geven, die de super­ markt tegen een zo laag mogelijke prijs verkoopt.

In cycli van vier, vijf weken maaien, schudden, rapen en bemesten ze het land met grote, zware machines. Dat gaat niet op een natte bodem, dus wordt het land flink ontwaterd. Het gevolg: het aantal weidevogels keldert.

Dat is al zo sinds de jaren tachtig. Sindsdien ontvingen boeren honderden miljoenen euro’s om weidevogels te beschermen, maar dat kon de achteruitgang niet stoppen. En dus is het tijd voor de noodklok, voor een Nationaal Weidevogel Alarm.

TEKST:

Frans Bosscher

BEELD:

Jelle Hoogendam (Maters & Hermsen)

De intensieve melkveehouderij 10

35 % eigen consumptie

65 % export

per koe per dag x 1,7 mln ­volwassen koeien (+ 1,3 mln jongvee) in Nederland

141.000.000 kg

drijfmest + droge weiden + bestrijdings middelen + verzuring

minder planten minder insecten

afname sinds 1990

minder weidevogels

BRON: CBS, CLO, NZO, SOVON, VLINDERSTICHTING

11

...het kan anders dit doet Natuurmonumenten...

Na jaren van uitproberen, onderzoeken en bijstellen weten we wat er nodig is om het ­weidevogels naar de zin te maken.

O

nze oer-Hollandse polders kunnen zo mooi zijn. Vol bloemen, vol kleuren, vol gezoem en en vogelgeluiden. Wie krijgt er geen goed humeur als in het voorjaar de kieviten over elkaar buitelen en de grutto’s hun eigen naam roepen? Je moet er naar zoeken, maar er zijn nog altijd gebieden in ons land waar het goed gaat met weidevogels. Waarom kan het daar wel?

En wat kunnen we doen om het tij te keren, zodat weidevogels weer meer ruimte krijgen?

Natuurmonumenten zet zich in om de achteruitgang van de weidevogels te stoppen. In de eerste plaats om de vogels zelf. Maar ook omdat ze symbool staan voor het verlies van het kenmerkende boerenlandschap. In een aantal gebieden lukte het onze boswachters om de omstandigheden voor de weidevogels op orde te krijgen. Eemland (Ut.) is daarvan een sprekend voorbeeld. De afgelopen tien jaar is het aantal weidevogels dat broedt in dat gebied sterk toegenomen. In 2015 broedden daar zelfs weer vijf kemphanen, de meest

kritische van alle weidevogels. Op pagina 24 vertelt Jan Roodhart over dit succes.

Ook elders zetten onze boswachters zich in voor het herstel van optimaal weidevogelland.

De sleutel daarbij is samenwerking met boeren, die grasland pachten van Natuur­monumenten en ook op eigen grond een goed leefgebied voor weidevogels creëren. Boeren zijn dus onmisbaar om de weidevogels te redden. Zij hebben de ruimte, zij hebben dieren, mest en materieel om het grasland geschikt te maken voor weide­vogels. Vanaf pagina 18 komen een aantal van deze boeren aan het woord.

Natuurmonumenten zou graag zien dat meer boeren zich gaan inzetten voor weidevogels en een natuurrijk landschap. Daarom zijn we betrokken bij een cursus op de agrarische hogescholen in Dronten en Den Bosch, die boeren laat zien hoe ze natuurbescherming kunnen inpassen in hun bedrijfsvoering.

Onze boswachters volgen dezelfde cursus, zodat de samenwerking al in de schoolbanken kan beginnen.

weidevogels en roofdieren

Eieren en kuikens van weidevogels ­worden vaak opgegeten door vossen, kraaien, reigers, katten en in toene­ mende mate steenmarters. Dat leidt snel tot de roep om deze roofdieren te bejagen. Wat N ­ atuurmonumenten betreft is doden het allerlaatste m ­ iddel.

Alleen in onze gebieden die optimaal zijn voor weidevogels schieten we vossen.

13

dit doen steeds meer boeren...

en dit kun jij doen...

1 zorgen voor rust

koop goede zuivel

Een gouden regel is dat er in ieder geval tot half juni geen werkzaamheden op het land plaatsvinden. De vogels hebben rust nodig. Rust om hun eieren uit te broeden en hun jongen groot te brengen. Globaal duurt het broeden vier weken. En dan duurt het nog vier tot vijf weken voordat de jongen kunnen vliegen en voor zichzelf kunnen zorgen.

2 bloemen laten staan Hoe meer variatie in het grasland, hoe meer insecten. Boeren die bloemen laten staan, helpen de weidevogels. Bloemen trekken insecten aan en die hebben de jonge vogels nodig. Per dag eet een kuiken duizenden insecten. Voor de kuikens is het bovendien van belang dat er afwisseling is in de hoogte van het gras. In hoger gras zijn de kuikens bovendien beter beschermd tegen roofdieren.

3 zorgen voor nattigheid Weidevogels houden van plassen in de wei, boerenmachines eigenlijk niet. Boeren die vogels helpen, accepteren een hoger grond­waterpeil. De hogere waterstand dwingt wormen omhoog in de bodem, waar vogels ze gemakkelijker uit de grond halen. Door de hogere waterstand warmt de grond bovendien minder snel op, zodat het gras ­minder snel groeit.

4 vaste mest uitrijden De vogels zijn gebaat bij vaste mest in plaats van ­drijfmest, die nu vrijwel overal uitgereden wordt. Vaste mest is vermengd met stro. Het komt op het land te liggen, waardoor de ­voedingsstoffen veel langzamer in de bodem terecht komen. Dat zorgt voor een gezondere bodem met meer wormen voor de vogels. Vaste mest trekt bovendien veel insecten aan. En die zijn voedsel voor de jonge vogels.

5 ruimte geven Vogels hebben ruimte nodig, hoe meer hoe beter. Daar is meer rust, meer variatie, meer voedsel en meer schuilgelegenheid.

Die ruimte moet wel open zijn. Bomen en struiken fungeren als uitkijkposten voor vogels die het op eieren of jonge vogels hebben voorzien.

Je kunt de boeren die zich inzetten voor weidevogels steunen door hun zuivelproducten te kopen. Vaak zit je met biologische zuivel al goed, maar er zijn ook aparte merken van weide­ vogelboeren. Die vind je onder meer op redderijkeweide.nl en weideweelde.nl Verder zijn er weidevogelboeren die hun producten verkopen in een winkel op hun erf. Ook op boerenmarkten is zuivel ­verkrijgbaar van weidevogelboeren.

red de weidevogel

Help onze boswachters om het weide­ vogelgebied op Texel uit te breiden. Ze kunnen het open polderlandschap groter en bloemrijker maken met de aankoop van land. Ideaal voor grutto, tureluur, kievit en misschien zelfs de kemphaan.

Maak je donatie over op NL69 INGB 0000 0099 33

meer lezen

Het boek ‘De grutto’ van Albert B ­­ eintema won de Jan Wolkers Prijs 2016. Prijs: €21,99.

Boswachter Ronald Messemaker maakte samen met twee anderen een prachtig overzicht van de vogels die leven in zijn natuurgebied: ‘Vogels in Nationaal Park Weerribben-Wieden’; ledenprijs €22,50 in plaats van €27,50 Beide boeken te bestellen via nm.nl/winkel.

Hoe zit dat toch?

1

Steeds meer lezers sturen hun vragen in. Leuk! En het gaat over heel uiteenlopende dingen. Het laat mooi zien dat je in de natuur regelmatig dingen tegenkomt, die de nieuwsgierigheid prikkelen.

Hebben vliegen een territorium?

BEELD: NICO VAN KAPPEL - BUITEN-BEELD, PAUL COOLS - NATUURMONUMENTEN , ISTOCKPHOTO

Ab Bul wordt regelmatig achtervolgd door vliegen als hij hardloopt in de duinen of het bos. Dat doen ze nogal hardnekkig, mailt hij. En dus vermoedt hij dat het steeds om dezelfde v­ liegen gaat. Kan dat kloppen, wil hij weten. Het ligt niet voor de hand. Vliegen hebben geen territorium, zoals vogels en zoogdieren, dat ze verdedigen tegen indringers. Vliegen, en ook muggen, komen op zweetlucht af. Zweet bevat mineralen, die vliegen nodig hebben. Bij koeien en paarden zie je vaak vliegen bij de ogen; daar zuigen ze traanvocht op.

Broeden scholeksters steeds op dezelfde plek?

Op het platte dak van Helmie ­Rensen broeden elk jaar scholeksters. Zijn het nou elk jaar dezelfde vogels, is haar vraag. Waarschijnlijk wel.

Schol­eksters gaan meestal naar dezelfde broedplek terug. Ze kunnen zich de plek herinneren waar ze het jaar daarvoor succesvol ­jongen hebben grootgebracht. Hoe ze die plek terugvinden is het mysterie van alle trekvogels. Het is een combinatie van instinct, gevoeligheid voor magnetische velden en oriëntatie op landschapscontouren (bijvoorbeeld kustlijnen en rivieren) of sterren.

3

Maken hommels ook honing?

Net als bijen bezoeken hommels bloemen. Halen ze daar hetzelfde uit? En waarom kun je dan nergens hommel­honing kopen? Het zijn vragen die Coba Breek al lang bezighouden. Het is inderdaad zo dat hommels nectar en stuifmeel halen uit bloemen, net als bijen. Dat verzamelen ze in speciale korfjes van stevige haren aan de achterpoten; dat kun je zien aan de gele bolletjes aan hun achterlijf (die

2

bolletjes wegen soms zestig procent van hun lichaams­ gewicht). Net als honingbijen leven de meeste hommel­ soorten ook in volken, zij het dat die veel kleiner zijn. Een hommelvolk bestaat uit zo’n 250 individuen, een bijenvolk

kan uitgroeien tot zo’n 60.000 individuen. Hommels maken in hun nesten, die wel een meter diep in de grond kunnen zitten, ook geen raten om het voedsel (honing) op te slaan.

Daarom is het heel lastig om hommelhoning te oogsten.

Tim Hofmeester, dierecoloog en tekenexpert

Even bellen met...

4

Hoe bevallen vleermuizen?

Vleermuizen hangen op de kop aan hun achterpoten in bomen, kelders, ­grotten of gebouwen. Hoe gaat het dan met hun jongen na de geboorte, vraagt Babs Baay zich af. Vallen die niet meteen op de grond? Nee, daar hoef je niet bang voor te zijn. Vleermuizen zijn erop gebouwd om op de kop te hangen – ze krijgen er ook geen hoofdpijn van. Ze krijgen hun jongen, aan het begin van de zomer. De moeder vangt haar jong op in een soort vangnet, die ze maakt met haar vlieghuid. Vervolgens bijt ze de navelstreng door en klemt het jong zich aan haar vast. Vlak na de geboorte vliegt het jong mee als de moeder op zoek gaat naar voedsel. Later blijft het achter in de ­kraamkamer, waar de moeder hem zoogt of voedt, totdat het jong voor zichzelf kan zorgen.

Ook een vraag aan Frans?

Stuur die naar natuurvraag@ natuurmonumenten.nl. Frans geeft altijd antwoord! En de leukste vragen neemt hij mee in Puur Natuur.

Meer roofdieren betekent minder teken, blijkt uit jouw onderzoek.

Hoe zit dat?

“Muizen zijn de belangrijkste voedselbron van tekenlarven. Zij pikken die op op plekken waar herten en reeën liggen, die als gastheer fungeren van volwassen teken. In b ssen met veel vossen en marters komen muizen waarschijnlijk minder op die ligplekken van herten en reeën, maar blijven ze in dekking onder ­struiken. Muizen lopen daardoor minder larven op. In een bos met weinig roofdieren kunnen dertig keer meer teken zitten dan in een b s met veel roofdieren. Overigens kunnen er in een b s met herten en reeën wel honderd keer zoveel teken zitten als in een b s zonder deze dieren.”

In b ssen zitten de meeste teken?

“Ja, de omstandigheden daar zijn het beste voor teken. In het open veld, waar de zon vol op de planten schijnt, heb je maar weinig teken.

Net zo ­weinig als in b ssen zonder reeën.”

15

Leidt de komst van grote roofdieren ertoe dat herten en reeën minder teken zullen hebben?

“In theorie wel. Er is geen onderzoek naar gedaan, maar het is bekend dat herten en reeën zich anders gaan gedragen als er w lven en lynxen in de buurt zijn. Ik verwacht overigens dat dit effect alleen optreedt in een territ rium van een roedel w lven.”

Zover is het nog niet. V ­ oorlopig de gebruikelijke maatregelen nemen?

“Het is inderdaad nog steeds niet verstandig om in een k rte broek door de b sbessen te struinen. Maar ook als je geïmpregneerde kleding aan hebt, ben je niet honderd procent veilig, of je nu in de tuin werkt of in het b s loopt. Ik heb de indruk dat mensen zich nog niet goed bewust zijn wat een teek is. Je moet niet zoeken naar een grijze knop, de volgezogen teek zoals je die op de hond of de kat vindt, maar naar een zwart stipje van een paar millimeter. Daar is n g veel te winst te boeken.”

Wat is dit?

Bijna dagelijks sturen jullie ons foto’s van opmerkelijke dingen die je tijdens een wandeling of fietstocht tegenkomt. En dan rijst al snel de vraag: wat is dat toch? De buurman van Herman ­Frissen uit Oldemarkt, op de grens van Overijssel en Friesland, riep hem erbij toen hij iets zag wat hij niet thuis

kon brengen. Of wij het raadsel konden oplossen. Het is inderdaad iets wat je niet alle dagen tegenkomt. Dit is een kolonie mosdiertjes. Deze miniscule waterdiertjes – ze zijn ongeveer 1 millimeter klein – maken kolonies met een ­diameter van soms wel twee meter. In ons land leven vijftien soorten in zoet water.

Met haartjes die op hun ten­ takels ­zitten vangen ze plankton uit het water, zoals algen, bacteriën, ­kiezelwieren en wimperdiertjes. Ze vestigen zich op een harde ondergrond in het water: steen, hout, en ook pollen riet en gras.

De aanwinst

Mantingerveld

A

l sinds de jaren negentig zijn we bezig om vier kleine heidegebieden in het midden van Drenthe samen te voegen tot één groot natuurgebied: het Mantingerveld. Een ambitie waar onze boswachters samen met de inwoners van de dorpen in de omgeving aan werken. Er zijn al veel landbouwgronden aangekocht, bossen en heidevelden aangelegd en oude vennen hersteld.

En nu hebben we 37 hectare landbouwgrond kunnen aankopen. Een deel daarvan ligt middenin in het natuurgebied. Langzaam maar zeker komt zo het uitgestrekte heidelandschap, waar Drenthe om bekend staat, weer terug ten noorden van Hoogeveen.

BEELD: PAULINE MARCHAND, WIM KLUVERS - NTR, FONS MANDIGERS, ISTOCKPHOTO

Kassen en tuinen ­Mookerheide hersteld

D

e historische kassen bij het Jachtslot De Mookerheide (Li.) zijn in oude glorie hersteld. Ook de moestuin ligt er weer tiptop bij. Cliënten van de zorginstellingen DeSeizoenen en Driestroom gaan er snijbloemen, kruiden, groenten en fruit ­kweken. Net zoals honderd jaar geleden, toen het jachtslot werd gebouwd. Deze opknapbeurt was mogelijk door finan­

ciële steun van de provincie Limburg en de gemeente Mook en Middelaar.

Nu komt het slot zelf aan de beurt voor een restauratie, waarbij we het historische pand ook duurzaam maken. Dit gaat in nauw overleg met de ondernemer die het jachtslot gaat exploiteren.

Tijdens de werkzaamheden – tot 2018 – zit er tijdelijk een horecavoorziening in het jachtslot. Je blijft dus welkom voor een hapje en drankje.

Op 22 maart begint bij de NTR de achtdelige serie met oud-directeur van het Rijksmuseum Wim ­Pijbes over het Nederlandse landschap gezien door de ogen van kunstenaars. In elke aflevering staat een oer-Nederlands landschap centraal, bijvoorbeeld het strand, de heide en de stad.

Uitzending: elke woensdag vanaf 22 maart, 20.25 uur, NPO 2

­Schilderijen Eerde als nieuw

R

uim drie jaar werkten Pauline Marchand en Mirjam Berntsen aan de 22 schilderijen van Kasteel Eerde. De restauratie was nodig omdat de conditie van de schilderijen te wensen overliet.

Bij de restauratie kwamen

veel interessante gegevens boven, zoals het signatuur van de schilder (onder meer van Reinier de la Haye en Pieter Koets). Hierdoor werden een aantal raadsels opgelost. De school, die het kasteel jarenlang huurde, ver-

huisde. Daarom zijn er nu vaker rondlei­dingen. Kom je ook kijken? Kijk op nm.nl/ agenda voor de data.

De restauratie was mogelijk dankzij bijdragen van het Prins Bernhard ­Cultuurfonds en Fonds ­Vijfhonderdtien.

17

column De mens heeft, net zoals dieren en planten, geen lange­ termijngen. We moeten nú eten, nú leven en ons nú voortplanten. Dat is de darwinistische wetmatigheid. We kregen als mensen, door een speling in de evolutie, wel hersens waarmee we logisch kunnen nadenken. Maar hoewel we de gevolgen wel kunnen beredeneren, wint de korte termijn meestal. Zo weten we dat we de aarde aan het uitwonen zijn, maar we komen waarschijnlijk pas echt in beweging als het ons leven nú beïnvloedt – door een ramp bijvoorbeeld. En dan is het te laat.

Die zorg was de aanleiding van mijn pleidooi afgelopen november, tijdens de zeven minuten in De Wereld Draait Door. Maar het publiek werd vooral geraakt door mijn boodschap over meer vertrouwen. Dat is niet gek, want een democratische samenleving als de onze bestaat bij de gratie van vertrouwen. En die staat onder druk.

Dat voelen we als Donald Trump met een tweet de rechterlijke macht ondermijnt.

Ontzaglijk zorgelijk. Maar Trump werd gekozen, omdat er ook geen vertrouwen was in de kandidaat van de andere partij – Hillary Clinton.

Ik ben nu 85 jaar, en probeer mensen nog steeds wakker te schudden. Dat doe ik altijd al en vanuit verschillende invalshoeken: als wetenschapper, politicus en schrijver. Ik begon mijn loopbaan als fysicus en weet dat twijfel de grootste vriend

van de wetenschap is. Die twijfel is nodig om je eigen conclusies tegen het licht te kunnen houden, om het nog zekerder te weten. Hoe overtuigd de w ­ etenschappers ook zijn van de onafwendbare gevolgen van de ­opwarming van de aarde, ze gaan liever in discussie met een klimaatontkenner dan echt de barricades op.

Daarom kies ik ervoor om ook schrijver te zijn. Een roman die raakt, brengt meer teweeg dan een wetenschappelijk artikel.

Ook de politiek speelt een belangrijke rol. Daar worden de besluiten genomen die iets kunnen veranderen.

Maar dan heb je wel de steun van de bevolking nodig.

Weten de mensen het niet, weet de politiek het ook niet. ­Grootste valkuil voor de politicus – dat beschrijf ik ook in mijn novelle ‘Kop uit ‘t zand’ – is de waan van de dag. Neem het Klimaatverdrag van Parijs uit 2015.

Daarin staan mooie voornemens, maar weinig concreets of bindends. Onderweg komt er dan zo gemakkelijk weer iets tussen. Intussen holt de biodiversiteit achteruit. We hebben allemaal meer vertrouwen én meer besluitvaardigheid nodig. Alleen samen kunnen we dit tij keren.

Jan Terlouw

Schrijver, oud-politicus, fysicus. Hij schreef onlangs de novelle ‘Kop uit ‘t zand’ en jeugdboek ‘Het Hebzuchtgas’.

18

De boer die…

…ook denkt aan de weidevogels

Vijf boeren die het anders doen. Die niet mee willen in de trend naar meer en groter.

Ze kiezen hun eigen weg in de veehouderij. Ze hebben hun eigen afwegingen. Maar allemaal zetten ze zich met hart en ziel in voor weidevogels. Meer over deze boeren via nm.nl/weidevogels. TEKST: Frans Bosscher en Mariëtta Nollen BEELD: Erik Buis

T

wintig jaar geleden ­verhuisde boer Marcel ­Strijtveen naar de polder Het L ­ ierderbroek, ten zuiden van Zwolle. Daar kwam hij in aan­raking met weidevogels. Het was liefde op het eerste gezicht. Sindsdien zet hij zich met hart en ziel voor ze in. “Het geeft ook een enorme kick als ik zie dat de maatregelen die ik neem tot meer vogels leiden.

Hoogte­punt is het moment waarop de jongen uitvliegen. Daar doe je het toch voor.”

Als je de polder inrijdt, valt meteen de enorme openheid op. “Dat maakt het gebied zo geschikt voor weide­ vogels. Er zijn geen bomen en struiken van waaruit roofvogels kun-

nen zien waar de weidevogels hun nest ­hebben.” Op een deel van z’n land (110 melkkoeien, 53 hectare) maakt ­Marcel een goed broedgebied door op de bloemrijke percelen vaste mest (dat vermengd is met stro) uit te rijden, goed voor het bodem- en insectenleven. Sommige percelen maait hij pas in de tweede helft van juni, zodat de vogels tot die tijd rust hebben en plekken waar ze zich ­kunnen verschuilen voor roofdieren. Ook de andere boeren in de polder werken zo. Dat maakt Het Lierderbroek een echt weidevogelbolwerk.

Om zich te onderscheiden heeft Marcel met elf collega-weide­ vogelboeren een eigen afzetkanaal

gemaakt voor de melk. “We werken niet biologisch, zijn allemaal gangbare boeren. Om toch wat extra te krijgen voor onze inspanningen zetten we nu zuivel van Weide Weelde in de markt. De boeren krijgen één cent per liter meer. Daarnaast gaat er per liter twee cent in een fonds waarmee we op onze bedrijven nog meer voor de natuur kunnen doen.”

Hij wil zo laten zien dat het goed mogelijk is om op een gangbaar bedrijf ruimte te maken voor natuur.

“Het is bovendien de wens van de samenleving dat wij boeren meer aan natuur en dierenwelzijn doen.

De consument moet ons daarbij wel ­helpen door wat meer voor z’n zuivel te betalen.”

19

Broedparen 2016

in polder Het Lierderbroek (53 ha) 1. Kievit 54 2. Tureluur 11 3. Grutto 8 4. Scholekster 1 5.   Wilde eend 1

erd Genomine den u o G voor de n Grutto va le g o de V ing bescherm

20

… leeft voor z’n koeien en de vogels

A

ls hij in het voorjaar zijn koeien binnenhaalt om ze te melken en boven z’n hoofd vliegen roepende weidevogels, dan is de 29-jarige Tim van Bregt uit Delfgauw gelukkig. De vogels kennen de dagelijkse optocht naar de stal. Ze raken niet van de wijs en komen zo dichtbij, dat Tim ze bijna kan aanraken. Koeien en weidevogels, daar leeft hij voor.

Als jongen stond voor hem al vast dat hij boer wilde worden. Toen hij 15 was vroegen Jan en Mieke Duijndam, de ouders van een goede vriend, of hij mee wilde helpen op hun boerderij, de Hoeve Biesland. Dat beviel wederzijds zo goed dat hij in 2010 werd opgenomen in de maatschap. En nu is hij verantwoordelijk voor het vee en de weidevogels.

Op Hoeve Biesland komen de weide­ vogels op de eerste plaats. Op de 190 hectare grasland die Tim beheert,

zie je in de eerste helft van het jaar ­nauwelijks machines. “Het voorjaar is voor de vogels.” Het waterpeil blijft hoog, in maart rijdt hij stalmest uit en grazen de koeien beperkt. Tim: “De stro in de mest is goed nestmateriaal.

De mest trekt ook veel insecten aan.

En je krijgt meerdere grassoorten met verschillende dichtheden en hoogtes.

Precies wat de vogels nodig hebben.”

Soms maait hij in mei nog wat stukken, zodat het gras in juni, als de eieren uitkomen, op de ideale hoogte is voor de jonge vogels. Dat gebeurt in nauw overleg met de vrijwilligers die het hele seizoen in de gaten houden waar de nesten zitten. Pas eind juni als het broedseizoen voorbij is en de jonge vogels zijn uitgevlogen, maakt Tim werk van de grasoogst.

De hoeve heeft 160 koeien voor de productie van melk én vlees. Bij de verzorging van het vee krijgt hij hulp van zo’n 35 zorgcliënten. Het vlees

van de koeien wordt, samen met vlees van collega-boeren, verkocht in de winkel op het erf. Daar vind je ook de groente die op Hoeve Biesland wordt verbouwd. Binnenkort gaat de maatschap de melk zelf op de boerderij verwerken en verkopen als Hoeve Biesland Zuivel.

De weidevogels varen wel bij de manier waarop Tim boert. Het aantal jonge vogels dat uitvliegt, ligt al jaren op een hoog niveau, ondanks de vossen die uit de omliggende bossen komen. Ook in de Ackerdijkse Plassen van Natuurmonumenten, waar Tim 45 hectare grasland pacht, zitten nu weer veel weidevogels. “Toen we er begonnen stond er veel riet. Er waren nog maar drie weidevogels. Nu is het mooi weide­ vogelland met heel veel nesten. Dat laat maar weer eens zien dat je met de goede aanpak heel veel kunt bereiken.”

21

Broedparen 2016

bij Hoeve Biesland (190 ha)

1. Kievit 59 2. Tureluur 33 3. Grutto 27 4. Scholekster 24 5.   Kluut 4

22

erd Genomine den u o G e d r voo n Grutto va de Vogeling bescherm

… wil ondernemen

S

inds 2005 werkt ­Marten Dijkstra (34) op de boerderij De Skâns van zijn ouders aan de rand van het Friese Aldeboarn.

Vorig jaar namen hij en z’n vrouw Linda het bedrijf over. Een melkveehouderij als anderen.

Het draaide om productiegroei en kosten­reductie. En dat ging Marten meer en meer tegenstaan. “Je stopt veel energie in je melk, wat vervolgens gedumpt wordt op de wereldmarkt tegen een prijs die steeds lager wordt.

Bovendien betaalt het milieu een enorme prijs. Je kunt je daar niks van aantrekken, maar we leven op één aarde. Ik wil als een goed rentmeester m’n bedrijf

overdragen aan mijn kinderen; de boerderij is al twee eeuwen in de familie.”

Dus ging het roer om. Linda en zijn moeder begonnen kinderopvang it Keallekampke – het kalverweitje – die nu plaats biedt aan vijftien kinderen. En het melkveebedrijf schakelde over op een biologische bedrijfs­voering. “Van de honderd koeien heb ik er 25 verkocht. Ik kan de mest nu op m’n eigen land kwijt.

Het bodemleven wordt weer gezond. Het werkt rustiger en ik krijg nu een eerlijke prijs voor m’n melk betaald. Daar maakt de fabriek goede kaas van, waar de consument een goede prijs

voor wil betalen. En ik hoef niet meer te dansen naar de pijpen van de wereldmarkt.” Een deel van het bedrijf zet ­Marten in voor de weidevogels. Hij laat plassen op het land staan en maait het bloemrijke gras

Broedparen 2016 bij boerderij De Skâns (53 ha) 1. Grutto 12 2. Tureluur 9 3. Kievit 7 4. Scholekster 6 5. Veldleeuwerik 5

pas eind juni. De koeien gaan al vroeg de wei in en zorgen met hun gegraas voor afwisseling van hoog en laag gras.

Z’n aanpak is wat Marten betreft een manier om het ondernemerschap terug te brengen in de melkveehouderij.

“We kunnen heel goed produceren, maar weten niet hoe we er wat mee kunnen verdienen.” Hij is bezig een stichting op te richten om boeren daarbij te steunen. En ook in zijn ­partij – hij is regionaal bestuurslid van de VVD – draagt hij uit dat het om kwaliteit in plaats van ­kwantiteit moet gaan.

… natuur voorrang geeft

H

alverwege de jaren negentig nam Dirk Roeper uit De Waal (Texel, NH) het melkveebedrijf over van z’n ouders in polder Waalenburg. Maar hij besloot het wel anders te gaan doen. “Ik wilde geen boer zijn die zoveel mogelijk melk onder een koe vandaan haalt.

Toen de overheden op initiatief van Natuurmonumenten besloten om de

Broedparen 2013 in Waalenburg (500 ha) 1. Scholekster 126 2. Wilde eend 99 3. Kievit 96 4. Tureluur 62 5. Grutto 56 6. Veldleeuwerik 48

natuur voorrang te geven in Waalenburg, ­hebben we een plan gemaakt om daarin een rol te spelen.” We, want de opbouw van hun Natuurboerderij Plassendaal is een gezamenlijk project van Dirk en zijn vrouw Mariët.

In de polder waar zij boeren – Waalenburg – draait het nu helemaal om de weide­vogels en bijzondere planten als orchideeën.

Dirk pacht daar 120 hectare grasland van Natuurmonumenten, ongeveer een vijfde van de polder. Net als de andere pachters heeft hij z’n beheer volledig afgestemd op de natuur. Dus alleen nog maar ruige stalmest en pas vanaf eind juni maaien. Dit aan de hand van een plan dat hij met de boswachters van Natuurmonumenten maakt.

Het werkt. De veldleeuwerik broedt steeds vaker in Waalenburg, een soort die het in de rest van het land slecht doet. Ook het aan-

23

tal grutto’s neemt toe. En er is een enorme groei aan vlinders, insecten, kikkers en muizen.

Dirk en Mariët hebben net een nieuwe potstal gebouwd, inclusief een ruimte voor ontvangsten, vergaderingen en partijen.

De melkkoeien zijn vervangen door negentig Limousins voor de productie van vlees.

Bij de vele klussen op de boerderij krijgen ze hulp van vier jongens met een verstandelijke beperking. Mariët heeft programma’s voor schoolklassen om het boerenleven te leren kennen. Zo hebben Dirk en Mariët na vele jaren het bedrijf dat ze willen. “Het vraagt veel geduld. Maar we zijn nu zover dat we kunnen zeggen: het gaat een groot succes worden hier in Waalenburg.”

Winnaar l ispe Gouden M ing ig van Veren ds Nederlan Cultuurlandschap

25

… een ideaal landschap maakt

H

et blijft altijd spannend hoeveel weidevogels er t­ erugkeren na de winter, vertelt Jan ­Roodhart aan de keukentafel van de boerderij waar zijn ouders ook al woonden. Jan was ook boer, maar verruilde zijn bedrijf voor een baan bij Natuur­monumenten. Zijn opdracht: zorgen voor de weidevogels in de polder Eemland. Jan: “In 2001 werd ik na ruilverkaveling buurman van Natuur­monumenten, die zo’n 400 hectare in beheer had. Op die voormalige landbouwgronden kwam door de rijke vegetatie en lage waterstand haast geen weidevogel meer voor.

Dat was me als vogelliefhebber een doorn in het oog, dus hing ik steeds aan de bel bij Natuur­monumenten. Het resultaat: een dienstverband. Ik kreeg twee jaar om het tij te keren. Dat lukte, de weidevogels ­kwamen terug.”

Reservaat En hoe! Tegenwoordig barst het in de uitgestrekte polder van de kieviten, tureluurs en vooral grutto’s. “Dat betekent niet dat we ze ‘kweken’. We hebben alleen een ideaal landschap gecreëerd, waardoor de vogels zich thuis voelen. Zo hebben we af­ spraken met de gemeente om het hier open te houden. Een paardenstalletje kan veel ­verstoren, laat staan een windmolen. Ik ben ook zuinig op kikkers, muizen en meerkoeten. Algemene soorten en een makkelijker prooi voor roofvogels, reigers en vossen.

Daardoor worden er minder weidevogels gepakt. En dan het waterpeil. Nog voor de eerste grutto’s uit het zuiden terugkeren, in februari, stoei ik met de stuwen. Drassig land remt de grasgroei en zorgt voor voedsel. In mei, als de meeste eieren zijn uitgebroed, mogen de koeien de wei in om het gras weer korter te eten. Vogels hebben dan graag goed uitzicht op hun scharrelende kroost. Het maaien begint pas als de kuikens kunnen vliegen zijn.”

Het succes van Eemland, inmiddels een vogelreservaat van zo’n 600 hectare, is

vooral te danken aan de goede samenwerking met de boeren uit de buurt. Jan: “Die boeren waren de eerste jaren niet zo happig.

Omdat ik de velden heel nat hield, g ­ rapten ze of ik eenden en vissen ging houden. Maar ik kreeg ze toch aan boord door eerst kleine lapjes grond te verpachten. Zo kreeg ik veertig pachters bij elkaar, en dat aantal heb ik nu nog.” Sindsdien veranderde veel. Het aantal weidevogels steeg spectaculair en het enthousiasme onder de boeren groeide. “Ze voelen zich betrokken en doen op hun eigen grond ook allemaal iets aan weidevogelbeheer. Dat betekent dat er in de buurt nog eens zo’n veertig drassige gebieden liggen.

De vogels hebben daarmee uitwijkmogelijkheden. Dat was ook nodig, want ons eigen gebied zat afgelopen jaren behoorlijk vol.”

Wordt het dit jaar weer een goed broed­ seizoen? Jan: “Dat weten we pas als het achter de rug is. Hoe ideaal de omstandigheden ook zijn, we hebben niet alles in de hand. De vogels maken een lange, gevaarlijke reis voor ze hier zijn. En als ze eenmaal op het nest zitten, heb je ook kans op verstoringen. Het is en blijft een kwetsbaar proces.”

­

Broedparen 2016

in polder E ­ emland (310 ha) 1. Grutto 394 2. Kievit 324 3. Tureluur 296 4. Slobeend 75 5. Gele kwikstaart 49 6. Scholekster 45

26

De larven overwinteren één of twee keer. Daarna ‘sluipen’ ze uit hun larvenhuidje om als grote keizerlibel door het leven te gaan. Als libel leven ze nog hooguit twee á drie maanden.

lengte libel 64-84 mm lengte larve 45-59 mm vliegtijd half mei-eind oktober (piek half juni-eind augustus) kleur ♂ achterlijf hemelsblauw

♀ achterlijf groen (soms flets blauw) leefgebied ondiepe wateren die vrij snel opwarmen zoals ­sloten, plassen, poelen, vennen en vijvers.

De schrik van de boerensloot De grote keizerlibel is een onvermoeibare jager met een sensationeel lijf en fascinerende leefwijze.

Geen insect, dagvlinder of andere libel is veilig voor hem.

TEKST: Wilco Meijers BEELD: Inge van Noortwijk

Na de paring zet het vrouwtje haar eitjes af in ­waterplanten. Die groeien uit tot flinke ­larven. Ze leven net onder het water­oppervlak en beschikken over een vernuftig vangmasker, een verlengde onderlip waarmee ze waterbeestjes vangen. Door water het achterlijf in te pompen en met kracht naar buiten te persen kan de larve met straalaandrijving vooruit schieten om zijn prooi te verrassen.

27

Zijn vier vleugels (spanwijdte circa 10 cm) bewegen onafhankelijk van elkaar, waardoor de grote keizerlibel razendsnel van richting kan veranderen. Dat maakt hem een uitmuntende jager.

Kiezerlibellen hebben geen angel. Ze grijpen hun prooi uit de lucht met hun poten die samen een perfecte vangkorf vormen. De buit wordt daarna in stukjes geknaagd tussen de stevige kaken. Die zijn scherp genoeg voor een sneetje in je vinger.

足

De Anax imperator (keizerlijke heerser) doet zijn naam alle eer aan. Hij staat aan de top van alle rovende 足insecten in zijn leef足gebied. Ook soortgenoten moeten oppassen. De manne足 tjes zijn territoriaal en gaan vaak felle luchtgevechten aan, soms met de dood tot gevolg.

Het zijn ogen om u tegen te zeggen, de zogeheten facetogen van deze libel. Ze bestaan uit duizenden mini-ogen, inclusief lens en lichtgevoelige cellen. Per oog kan de grote keizerlibel er wel 29.000 hebben. Samen vormen die een haarscherp panoramisch beeld, perfect om bewegende prooidieren te vinden en te volgen.

28

Fietstocht de Greidhoeke

Hoe de grutto terugkeerde naar Jorwerd

29

Tluu- tluu-tluu! Gruttooo, ­gruttooo! Wat een gejubel, wat een levenslust. Overal in de Greidhoeke tetteren weidevogels vrolijk door elkaar. Dit mooie landschap in het hart van Friesland is een feest om doorheen te fietsen.

Beleef het ook vanaf het zadel, dit mooie weidevogelland in het hart van Friesland.

TEKST:

Wilco Meijers

S

BEELD:

Andries de la Lande Cremer

amen met boswachter Sander Veenstra fiets ik de Greidhoekeroute, ruim 32 kilometer fietsplezier door een topgebied voor weidevogels. Vogelkenner Sander kijkt zijn ogen uit. “Ik ken dit gebied als m’n broekzak, maar had deze route zelf nog nooit gefietst. Ik ben eigenlijk niet zo’n fietser.

Tot nu toe dan, want dit is geweldig. Wat een zicht, wat een ruimte om me heen. En wat een vogels overal.” We stoppen voortdurend. Even op de rem en turen door de kijker. Naar een opgewonden grutto die de weg oversteekt, naar dartelende kieviten en naar zingende veldleeuweriken. Het bruist hier van het leven. “De Greidhoeke (Weidehoek) bestaat uit zeer vruchtbaar grasland met een rijk bodemleven”, verklaart Sander. “Weidevogels vinden hier volop voedsel, zeker op Skrok, Skrins en de Lionserpolder.

Allemaal polderland van Natuurmonumenten, waar het beheer helemaal is afgestemd op weidevogels.

Hier liggen nog oude greppels die ooit zijn gegraven om dit zeekleigebied te ontginnen. En de bochtige sloten herinneren nog aan vroegere wadgeulen die het gebied binnendrongen. Oud boerenland met veel water en variatie. Daar houden weidevogels van.” Onderweg zien we regelmatig het verschil, met aan de ene kant vogelrijke weides met bloemen en greppels, en aan de andere kant strakke grasvlaktes met reusachtige maaimachines. Steevast kijken we het weidevogelland in, waar altijd iets te zien valt.

“Weidevogels worden eigenlijk steeds meer kolonievogels”, merkt Sander. “Ze ­concentreren zich in de vogelvriendelijke ­gebieden. Mooi voor de ­beleving, maar al die kuikens bij elkaar maakt de vogels wel kwetsbaar. Voor roofdieren is die concentratie van jonge vogels het Walhalla. Belangrijk dus dat we nog meer ruimte maken voor de weidevogels.”

3

30

4

7

9

BEELD: ANDRIES DE LA LANDE CREMER - NATUURMONUMENTEN , ISTOCKPHOTO, MATERS & HERMSEN (KAART)

2

1 Begin- en eindpunt van de tocht.

Een prachtig terpdorp met de kerk als middelpunt. Een andere blikvanger is de schoorsteen van de vroegere zuivelfabriek die hier bijna honderd jaar heeft gedraaid.

2 Aan de overkant staat een ­Amerikaanse windmolen. Deze metalen molens, heel geschikt voor kleine bemalingen, raakten hier honderd jaar geleden in zwang. Later namen gemalen hun taken over. Enkele exemplaren zijn behouden.

3 Met uitzicht op een plas waar in

het vroege voorjaar duizenden weidevogels bijkomen van hun lange trektocht. Hier worden ook de koppels gevormd voor het broedseizoen.

4 Het bonte kleurenpalet in de weides van Skrok is onder meer te danken aan de boteren paardenbloemen (geel), pinksterbloemen (lila) en veldzuring (rood).

5 Prima rustplek met picknick­-tafel en vogelkijkhut op poten. Ervoor ligt een zoute kwelplas. Jaarlijks broedt hier een kleine kolonie vis­ diefjes.

6 Bobbelig landschap met veel oude greppels waar weide­vogels lekker kunnen scharrelen, kenmerkend voor dit oude cultuurlandschap.

7 Authentiek terpdorp ­Jorwerd (Jorwert in het Fries) werd bekend door het boek ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’ van Geert Mak. De oude kerk is deels van ­tufsteen.

8 Even uit het zadel voor een wandeling? Loop dan een stukje van het Jabikspaad, de pelgrims­route naar Santiago

de Compostela die hier de Lionserpolder doorkruist.

Met grote kans op fluitende leeuweriken boven je hoofd.

9 De Lionserpolder, Skrok en Skrins zijn echte bolwerken van hazen. De kruidenrijke ­weides bieden volop voedsel en schuilgelegenheid. Een mooie omgeving voor jonge haasjes om in op te groeien.

10 Het beschermde dorpsgezicht van Húns, piepklein dorpje met middeleeuws kerkje. De houten geveltoren dateert uit de 18e eeuw.

Richting Leeuwarden

Uitneembare

Greidhoeke

route

10

9 Huns

8 Jorwert

7 N359

1 Easterlittens

6

Wommels

N384

5

2 3

Itens

4

0m

Easterein

Huisje, boompje, klifje

Heb je na het fietsen nog geen genoeg van Friesland?

Blijf dan logeren! Buitenleven Vakanties verhuurt het knusse huisje De Boomvalk in Oudemirdum, zo’n 40 kilometer verderop. Daar vind je weer een heel ander, maar prachtig landschap met bossen en kliffen (hier ligt een oude gletsjertong). Boek voor 1 mei een verblijf (met actiecode PNL2017) en ontvang een cadeautje. buitenlevenvakanties.nl/woningen/boomvalk

Richting Sneek

1000 m

Grasland/weide Bebouwing Water Verharde weg Fietsroute (autoloos) fietspad Jabikspaad Bijzondere fauna Bijzondere flora Overdekte spotplaats Monumentale kerk Rustplaats Beschermd dorpsgezicht

Route ­downloaden

De Greidhoeke­ route is ook te downloaden op nm.nl/ greidhoeke en via de route app.

Kijk voor meer wandel- en fietsroutes in weidevogelgebieden op nm.nl/puurnatuur

32

BEELD: FERRY SIEMENSMA, ANNELIES VRIENS, GERHARD KORNELIS, ELLEN DRIESSE-PLADDET, GEURT BESSELINK - NATUURMONUMENTEN

Zorgzame weide­vogel die als een van de weinige zijn jongen voert.

Het aantal scholeksters en kieviten namen de afgelopen 10 jaar relatief het snelste af, zo’n 5 procent per jaar.

Spot de 5 weide­vogels van de Greidhoeke Icoon van de Nederlandse weilanden, zijn belangrijkste broedgebied. Graag geziene gast; werd in 2016 uitgeroepen tot onze nationale vogel.

Had het net als andere weidevogels vorig jaar moeilijk door het koude en natte voorjaar.

Te weinig jonge vogels gingen mee naar Afrika, waar ze overwinteren.

Makkelijk herkenbaar aan zijn kuif, vlieg­ acrobatiek en typische roep. Tot 2015 werd in Friesland jaarlijks fanatiek gezocht naar het eerste kievitsei in de lente. Maar dat is vanwege hun afnemende aantallen nu verboden.

Op vogelweidegebied Skrins broedde in 2016 een kemphaan. Dat is bijzonder want kemphanen broeden nog maar zelden in ons land. Ze stellen hoge eisen aan hun omgeving en zoeken rust. Het mannetje op deze foto is een satellietman. Over hem en zijn balts lees je meer op p 6 en 7.

Liefhebber van ­vochtige weilanden met slootjes, pollen en kruiden. De kuikens verlaten snel het nest om zelf hun kostje bij elkaar te scharrelen.

De eerste tien dagen schuilen ze nog wel onder de vleugels van pa of ma bij kou en regen.

Als je even afstapt in de ­Lionserpolder, zie je hem vast. De veldleeuwerik heeft een bijzondere zangvlucht. Dat betekent dat hij al fluitend – tierelierend – opstijgt tot soms wel 100 meter hoogte, waarna hij een tijdje rondcirkelt en dan weer naar beneden komt.

Ook leuk in de omgeving

Tips van boswachter Sander 1 De mummies in het kerkje van ­Wiuwert 2 Bezoekers­ centrum Uniastate in Bears met een speeltuin en de ­contouren van een landhuis in staal

4 Het planetarium in Harlingen 3 It Tsiispakhús, streekmuseum in ­Wommels 5 De kliffen van Oudemirdum 6 De steden Sneek en Leeuwarden

De Greidhoeke-tocht voert je door Wommels en langs café-restaurant ’t Ryde Hynder. Op vertoon van je ledenpas kun je daar een lezerslunch of diner bestellen (€10/€13). Info: nm.nl/puurnatuur

Het vijfde eiland Met een extra bijdrage van € 6.970.000 voor Marker Wadden heeft de Nationale Postcode Loterij de gloednieuwe archipel weer wat meer op de kaart gezet – letterlijk én figuurlijk. Met dit bedrag kunnen we namelijk een vijfde Marker Waddeneiland maken en beginnen met de volgende fase van het herstel van de vis- en vogelstand in het Markermeer. De uiteindelijke droom: een natuurrijk eilandenrijk van in totaal 10.000 hectare.

BEELD: WIM KONINGS - NATUURMONUMENTEN

Het plan Marker Wadden omvat een serie eilanden in het Markermeer, bedoeld om de natuurlijke dynamiek te herstellen. Begroeide, licht glooiende kusten verbeteren de waterkwaliteit, bieden ruimte voor vogels en recreatiemogelijkheden voor mensen. Hiervoor ontving Natuurmonumenten in 2012 al de eerste en cruciale bijdrage vanuit het Droomfonds van de Postcode Loterij. Na de nodige voorbereidingen kwam het afgelopen jaar het eerste eiland van ongeveer 250 hectare boven water. Drie andere eilanden worden nu voorbereid. En het vijfde eiland komt er nu dus ook. Fantastisch nieuws. En dat allemaal dankzij de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij!

33

BEELD: WILLEM KOLVOORT

34

35

Verle ADVERTENTIES

Wanderlust?

Verleg je grenzen!

Maak kans op 1 van de 7 wandelvakanties!

Oostenrijk is de perfecte bestemming voor wandelliefhebbers.

Het beschikt over vele kilometers wandelroutes, voor zowel beginners als gevorderden. Zet je ‘Wanderlust’ aan, verleg je grenzen en ontdek zelf wat beeldschoon Oostenrijk te bieden heeft.

Ga nu naar www.austria.info/wanderlust en doe mee!

Kitzbühel Zillertal Vorarlberg

Schladming-Dachstein

Ötztal Oost-Tirol

Karinthië

11288_OTB_Austria_adv_PuurNatuur_195x127 V4.indd 1

31-01-17 11:06

NEW

5km | 7,5km | 10km

at the park

Zon 21 m dag ei 20 17 Schr ijf mari

Kasteelloop Halve van de Haar ▸ Hardlopen op landgoed Haarzuilens ▸ 5,25 km, 10,5 km en 21 km ▸ Voor de kinderen 1,25 km en 2 km

17 april

je nu ke n l i n v i a oop. nl

Jouw extra donatie bij de inschrijving komt ten goede aan de natuur op het landgoed en de aanleg van een hardlooproute.

dehalvevandehaar.nl

37

KALENDER Hardlopen

9 APRIL Duin en Kruidberg Lenteloop, Santpoort (NH) Afstanden: 3/6/11 km duinenkruidlenteloop.nl 17 APRIL Halve van de Haar, Haarzuilens (Ut.) Afstanden: 1,25 tot 21,1 km dehalvevandehaar.nl

Wandel in de nacht en steun de natuur

O BEELD: LAURENCE DELDERFIELD - NATUURMONUMENTEN, ISTOCKPHOTO

p zoek naar een onvergetelijke ervaring in ongerepte natuur? Doe dan mee aan de Midzomernachtloop in een van de kortste nachten van het jaar, de nacht van zaterdag 17 juni. Ga de sportieve uitdaging aan en wandel 21 of 42 kilometer door Nationaal Park Veluwe­zoom of doe mee met een kortere afstand bij jou in de buurt. Met jouw

Twee NK’s in onze gebieden

D

it voorjaar zijn er twee NK’ s in onze gebieden. De NK Triathlon in Nieuwkoop (ZH) en het NK Wielrennen en Mountainbike in Montferland (Gld).

deelname draag je bij aan het onderhoud van de natuur.

Wil je weten of de Midzomernachtloop iets voor jou is? Kom dan naar de informatie- en trainingsdagen. Een wandelcoach geeft je adviezen over de beste wandeltechniek. Je krijgt tips voor het werven van sponsors. En we gaan met de boswachter op stap om wild te spotten!

20 MEI Twentse Smokkeltrail, Losser (Ov.) Afstanden: 1,6/5/12,5/25 km twentsesmokkeltrail.nl 21 MEI Marikenloop, Nijmegen (Gld) Afstanden: 5/7,5/10 km marikenloop.nl 17-18 JUNI Veluwezoomtrail, Dieren (Gld) Afstanden: 11 tot 57 km veluwezoomtrail.nl

Wielrennen 9 APRIL Toertocht De Ronde van Arnhem Afstanden: 75/110/150 km mantel.com/toertocht

Triathlon 21 mei strijden de beste triatleten in en rondom de Nieuwkoopse Plassen om het nationaal kampioenschap halve triathlon. Van 17 tot en met 25 juni wordt op de uitdagende heuvels rondom het Bergherbos gestreden om de nationale titels in diverse wielrendisciplines. Als toeschouwer kun je genieten van de renners die zich voorbereiden op de Tour de France én de prachtige natuur.

21 MEI Vink + Veenman Triathlon, Nieuwkoop (ZH) Afstand: halve triathlon triathlon-nieuwkoop.nl 18 JUNI Sprint Triathlon, Nederhorst den Berg (NH) Afstand: 1/8 triathlon bergserunnersclub.nl

38

s l e g o v De m i T r e o van b

e niet. Sommig n ie h c s is M ? er deze vogels eds zeldzam te s n e d Herken jij al r o w rik) t , veldleeuwe o tt u r den en in he g , in lp v u l e (w w g o n e aar je kunt z nden, vol a il e w ’ e ts e in ons land. M w er uurt van ‘oud b e d in n . ie z echt drassige plas n e e r e d n e her bloemen en

B BEELD: ERIK BUIS, ISTOCKPHOTO

ij boer Tim, bijvoorbeeld. Deze boer (lees meer over hem op pagina 20) heeft koeien, maar zorgt ook voor de natuur. De vogels nestelen dolgraag op zijn land. Het lijkt ons leuk om hem daarvoor te bedanken met veel mooie

kaarten. Daarom krijg je als lid van OERRR een kaart die je kunt inkleuren en naar Tim kunt sturen.

Iedereen kan meedoen en de ‘Kaart naar Tim’ ook downloaden via OERRR.nl/weidevogels

39

In de kaarten van OERRR vind je nog meer ideeën om buiten te doen. Voor €15 per jaar krijgen kinderen tot 12 jaar vier keer per jaar een set speel- en doe­kaarten.

OERRR is buiten spelen en het leukste wat er is!

Welke schaduw e past bij welk ­vogel

Wat krijg je nog meer: ▯E en superleuk welkomstpakket en je eigen pas van OERRR ▯K orting op allerlei buiten­uitjes met onze ­boswachters van OERRR Aanmelden via OERRR.nl Heb jij alle vogels al eens in het echt gezien en heb je ze goed herkend? Checken via OERRR.nl/antwoorden

40

Naar de klimboom

BEELD: ERIK BUIS

Robert Jan en Ans Dentz uit Bussum schenken jaarlijks een vast bedrag aan Natuurmonumenten.

Ans: De natuur is hier heel dichtbij. In vijf minuten sta je op de hei. Maar in onze achter­ tuin gebeurt ook van alles. Het afgelopen jaar hadden we een roodborstjesnest met vijf eitjes. Dat broedende moedertje was haast tam. We konden met onze vinger haar snaveltje aanraken.

Robert Jan: Natuur is heel belangrijk voor ons.

Ans: Daarom steunen we onder andere Natuurmonumenten met een periodieke schenking.

Robert Jan: De liefde en zorg voor de natuur is er bij ons met de paplepel ­ingegoten. Mijn ouders liepen graag in de natuur. Mijn vader ging altijd met een plastic tasje de hei op en raapte het afval op dat anderen hadden achtergelaten.

Ans: Robert Jan groeide hier in Bussum op.

Ik kom uit de Betuwe – “uit de klei getrokken” zogezegd. Als ik aan vroeger denk, zie ik brede rivieren en oeverlanden met ­weidevogels. En ik denk aan mijn tante Sien met wie ik altijd naar het bos ging om tamme tukkels (kastanjes, red.) te zoeken.

Robert Jan: Natuur doet iets met je, maar je moet er wel voor open staan. Wij hebben onze twee zonen ook proberen op te voeden met liefde voor de natuur. Ik nam ze v ­ roeger mee naar de klimboom op de hei. Als kind klom ik daar zelf al in. We hebben sinds een paar maanden een kleinzoon, Quinten. Ik denk dat onze zoon zijn zoon weer mee gaat nemen naar dé klimboom. En anders ik wel!

Ans: Met liefde alleen kunnen we de natuur niet redden, maar daar begint het wel mee.

Natuurmonumenten krijgt een

8,2 W

BEELD: JANKO VAN BEEK - NATUURMONUMENTEN, ISTOCKPHOTO, ERIK BUIS (MARC VAN DEN TWEEL)

at doen we goed en wat kan beter? Die vraag stelden we het afgelopen jaar in een tevreden­ heidsonderzoek. Over het algemeen zijn jullie tevreden, getuige de 8,2 die jullie uitdeelden (ter vergelijking: in 2010 en 2012 was het een 7,7). En bijna iedereen (89 procent) gaf aan om ons werk te blijven steunen. Er zijn ook een paar verbeterpunten.

Zo vinden jullie dat Natuur­ monumenten transparanter moet worden, beter moet i­ nformeren, meer in gesprek moet gaan met leden en leden meer betrekken op lokaal niveau. Dat zijn punten waar we mee aan de slag gaan!

Buurt koopt veen bij Soest

V

eertien gezinnen in Soest hebben anderhalf hectare natuur aangekocht. Zo willen ze het mooie uitzicht dat ze hebben be­houden en goed verzorgen.

Het veengebiedje grenst aan het Soesterveen van Natuur­ monumenten. Daarom hebben

ze aan boswachter Stef van Helmondt gevraagd of hij ze wil adviseren over het beheer.

In het Soesterveen zijn onze ­boswachters bezig om het oude veenlandschap te herstellen, zodat planten als kleine zonnedauw, moeraswolfsklauw en veenpluis terugkeren.

41

Terug naar de toekomst egelmatig geniet ik in Eemland van het typische ­polderlandschap. Eemland is bijzonder: ontstaan door de strijd van de mens, veroverd op de Zuiderzee. De eeuwenoude zeedijkjes, wellicht de oudste van Nederland, liggen er nog steeds. Als ik daar wandel, denk ik aan mijn opa. Honderd jaar geleden liep hij hier ook. Dan liep hij van Hoogland, waar hij woonde, naar ­Eemnes, waar hij werkte als boerenknecht. Ook hij zag weilanden vol bloeiende dotter- en koekoeksbloemen en in het voorjaar een weelde aan kieviten, tureluurs, scholeksters, watersnippen en grutto’s.

Nu staat overal in Nederland de weidevogel als gevolg van intensieve landbouw dramatisch onder druk. Ook in Eemland was dat zo, maar daar keerden ze terug. En dat ondanks de nabijheid van oprukkende steden als Hilversum en Amersfoort en drukke snelwegen zoals de A1 en A27. Het kan dus: een hoge kwaliteit natuur in een drukbevolkt land!

Natuurlijk kwam het succes van Eemland niet vanzelf. We kunnen onze mooie, karakteristieke, oer-Nederlandse landschappen alleen herstellen als we samen aan de slag gaan. Zo is het ‘geheim van Eemland’ te danken aan een goede samen­ werking tussen boeren en natuurbeschermers (zie pag. 22).

De sleutel tot landschappelijke schoonheid zit hem ook in de visie op de ruimtelijke inrichting van ons land. Overheid en ­politiek zouden de verrommeling moeten stoppen! Laten we onze beekdalen, moerassen, veenweidegebieden, waterlinies, duinen en wadden, maar ook houtwallen, hagen en solitaire bomen koesteren en niet inruilen voor een landschappelijke eenheidsworst. Dit vraagt om meer richting én om meer samenwerking ­tussen alle partijen in het buitengebied.

Natuurmonumenten gaat zich daar de komende jaren hard voor maken. Doet u mee? Alleen dan kunnen we wonen in een land dat in veel opzichten nog net zo mooi is als toen. Het land van mijn opa is het land van mijn kinderen.

Marc van den Tweel, directeur ­Natuurmonumenten

42

Kanarie

Metafoor

Stadse bij

Warmte

“Mijnwerkers namen ­vroeger een kanarie mee naar beneden. Bij teveel koolmonoxide ging zo’n gevoelig dier snel dood.

Voor de arbeiders het ­signaal om de mijn snel te verlaten. Bijen zijn ook zeer gevoelig voor milieu- en ­klimaatveranderingen. De huidige bijensterfte is een indicator, net als de dode kanarie. Het geeft aan dat de fijnmazigheid van het leven verstoord is, met alle gevolgen van dien.”

“Vooral honingbijen zijn bijzonder. Ze vormen – anders dan solitaire bijen, ­hommels en wespen – een sociaal organisme. Hun staatsinrichting en gedragsvormen zijn een metafoor voor onze eigen samenleving. In de zes weken dat ze leven, beklimmen bijen de sociale ladder – ze be­ ginnen als poetser, vliegen dan uit en eindigen als ervaren bijen in de hofhouding van de koningin. Als een bijenvolk te groot is, volgt een afscheiding. Dan maakt de oude koningin plaats voor een nieuwe. Een nieuwe leider geeft nieuwe energie. Dat geldt ook voor het bedrijfs­ leven of een monarchie.”

“We hebben hier zo’n tien bijenvolken. Die blijven niet allemaal in de tuin. Bijen hebben een actieradius van vier tot vijf k ­ ilometer. Ze vliegen eerder naar de stad dan naar het ­omliggende platteland, waar door de monocultuur niet veel te halen valt. In de stad is wel te eten. Steeds meer ­mensen richten hun tuin of ­balkon bij-vriendelijk in.

Ze ­hebben een waterbakje, wat ­vermolmd hout (voor de solitaire bijen) en biologisch geteelde planten als krokus, lavendel, phacelia (bijenbrood) of adderwortel nodig. Een mooie ontwikkeling.”

“In de winter behouden honingbijen hun warmte door bij elkaar te ­kruipen.

Ik vind dat ontroerend.

Die warmte is ook cruciaal bij het maken van honing.

Honing leeft, geeft ­energie en geneest. Voor Weleda zijn bijenproducten daarom belangrijk, vooral voor onze geneesmiddelen. Honing fungeert dan als drager om medicijnen in het lichaam te brengen, bijenwas is de basis voor zalven en emulsies.”

Win deze Weleda Tuinlaarzen!

We verloten drie paar. Wil je kans maken? Beantwoord dan de volgende vraag: Voor hoeveel procent van de bestuiving in het wild is de bij verantwoordelijk? Het antwoord vind je op de website weleda.nl/kies.

Stuur het antwoord voor 20 april naar weleda@natuurmonumenten.nl o.v.v. naam en adres. Succes!

BEELD: ANNEMARIE GORISSEN

Als de bijen uitsterven, zal de mensheid volgen. Einstein zou zoiets gezegd hebben, of niet. Daarover bestaat twijfel. Ook of het waar is of niet. Maar laten we de ervaring niet afwachten. De bijensterfte is minstens zorgwekkend, aldus Jan Graafland. Als tuinman van Weleda weet hij dat een kleine verstoring in de natuur grote gevolgen kan hebben. TEKST: Marietta Nollen

43

Vacature Natuurmonumenten is een vereniging met ruim 700.000 leden en donateurs.

Deze natuurliefhebbers worden vertegenwoordigd door een Verenigingsraad van 85 leden die zich hebben georganiseerd in 13 districtscommissies (12 provincies en Amsterdam). Als districtscommissie (DC) gaan we het gesprek aan met onze leden en betrokken achterban.

District Flevoland van Natuur­monumenten is op zoek naar:

2 enthousiaste commissieleden

LEVE DE VERENIGING!

Als lid van Natuurmonumenten ben je van harte uitgenodigd mee te denken: 1 APRIL

DC Friesland: Ledendag in de Slotplaats in Bakkeveen incl. informatieve wandel- of fietsexcursie

20 APRIL

DC Zuid-Limburg: Klankbordgroep Bescherming hazelmuis BEELD: GEURT BESSELINK - NATUURMONUMENTEN

Wat krijg je er voor terug?

22 APRIL

DC Overijssel: Jaarvergadering met bomenwandeling in arboretum Poort Bulten, De Lutte.

13 MEI

Vergadering van de verenigingsraad in Antropia te Drie­bergen.

20 MEI

Dit zijn wij

De districtscommissie Flevoland is een klein en enthousiast team dat zich samen met de beheereenheid bezighoudt met de verdere ontwikkeling van de natuurgebieden in Flevoland, inclusief ons paradepaardje Marker Wadden.

We zijn als districtscommissie klankbord voor onze achterban en we zitten als meedenkers op de eerste rang als het gaat om natuurbeleid en besluiten.

Dit ben jij

Enthousiast, een creatieve meedenker, collegiaal, een ervaren samenwerker en in bezit van wat vrije tijd (6-10 uur per maand). En natuurlijk heb je affiniteit met de natuur. Bestuurservaring is een pre, maar geen harde eis.

Reageren?

Via Klaas v.d. Wal (secretaris): E klaasyvanderwal@gmail.com, T 0527-85 29 20

DC Gelderland: Ledendag en excursie

17 JUNI

DC Zuid-Holland: Jaarvergadering en aansluitend excursie in Brasserie Ock in Den Haag.

Thema: kust

17 JUNI

Overige vacatures:

De DC van Gelderland is op zoek naar 1 districtscommissielid en Amsterdam heeft plaats voor 2 nieuwe kandidaat-leden. Meer informatie via: nm.nl/districtcommissies

DC Amsterdam: Op excursie naar Botshol + geef je op voor de nieuwsbrief: dcamsterdam@ natuurmonumenten.nl

BEELD: LARS VAN DEN BRINK

We gaan weer collecteren!

45

Collecteren voor Natuurmonumenten. Dat is heel gezellig, zeker als het mooi weer is en ’s avonds langer licht. Je maakt een praatje aan de deur en hoort van de mensen bij wie je aanbelt welke natuur zij het mooiste vinden. In de collecteweek van 26 juni tot en met 1 juli brengen we de natuur tot aan de voordeur van Nederland. Dus loop je graag ín de natuur, loop dan ook eens vóór de natuur.

Doe mee, als collectant of als coördinator. Alle hulp is van harte welkom!

Je kunt je opgeven via: nm.nl/collectant of T 035- 655 99 11.

Meld je voor 15 april aan als collectevrijwilliger en ontvang een korting van € 5 op een excursie met onze boswachters!

ADVERTENTIE

Since 1921

Kies Weleda En steun met jouw aankoop Natuurmonumenten

Kiezen voor Weleda, dat is kiezen voor 100% natuurlijke verzorgingsproducten die je huid laten stralen en bovendien heerlijk ruiken. Producten die goed zijn voor jou én voor de wereld, omdat ze op een eerlijke, respectvolle en duurzame manier zijn gemaakt met pure ingrediënten. Kiezen voor Weleda betekent ook zorgen voor de natuur. Want ook dit voorjaar zetten Weleda en Natuurmonumenten zich samen in om de bloemrijke natuur in Nederland te beschermen en verder te ontwikkelen.

Kies jij ook voor Weleda? En voor bloemrijke natuur? Ga dan naar weleda.nl/kies !

We beloven geen wonderen. We geven ze door.

Adv NM Puur Natuur 195x259.indd 1

10-01-17 11:54

47

Nieuw!

UIL

Van (Corten) staal

€ 39,95

€ 24,95

Bestel direct online: nm.nl/winkel

Vanaf € 50 gratis thuis bezorgd. Met je aankoop steun je de natuur in Nederland.

Nieuw!

ROODBORST

of Winterkoninkje van (Corten)staal dat mag roesten. € 19,95 LEDEN € 17,95

BEELD: JURGEN HUISKES

NESTKAST

Voor roodborst.

(Ook geschikt voor o.a. winterkoning).

Afmeting: 18 cm x 16 cm x18 cm. € 9,95 LEDEN € 7,50

WEIDEVOGEL MOKKEN

Porselein, met tekeningen van Elwin van der Kolk.

Watersnip, wulp, scholekster, grutto. € 4,99 LEDEN € 4,50

NESTKAST

Voor mees.

Invliegopening 28 mm.

Afmeting: 18 cm x 16 cm x18 cm. € 9,95 LEDEN € 7,50

Geldig t/m 30 april 2017 en op=op

48

BEELD:

GEURT BESSELINK - NATUURMONUMENTEN, FOPPE SCHUT

Yes, het is lente!

De bomen kleuren groen en de vogels zijn verliefd. De lente is misschien wel het heerlijkste seizoen om eropuit te trekken.

En waar begint je avontuur of tocht? Bij onze bezoekerscentra!

Aanvullende informatie over alle (andere) excursies en uitjes via: T 035-6559955 of op nm.nl/agenda

Driedaagse struintocht Wegens succes verlengd! De Eindeloze Veluwetocht wordt in 2017 drie keer georganiseerd (in mei, juli en augustus).

Samen met de boswachter door Wolfheze, Planken Wambuis, Deelerwoud en Nationaal Park Veluwezoom met overnachtingen in de natuur op unieke kampeerlocaties. Je kwam nog nooit zo dicht bij de natuur.

Meer weten? Ga naar nm.nl/ driedagentocht. Een beschrijving van de driedaagse tocht vind je op nm.nl/puurnatuur

49

Bezoekerscentrum Schiermonnikoog (Fr.) Van 22 april tot en met 29 oktober kun je bij ons de expositie ‘Woning gezocht’ bezoeken. Daar zie je hoe allerlei dieren in ons land leven, vooral hoe ze hun nest, hol, leger of huisje bouwen.

Ook doen: ▯ Escape Room! Laat je opsluiten in een heus vogellab en los het mysterie van de vermiste vogelaar op. Boeken via lytjewillem.nl/denooduitgang (in de meivakantie) ▯ Op kraamvisite bij de meeuwenkolonie, met de huifkar en de boswachter via strand en kwelder (20 mei, 2 en 24 jun, 8 jul) ▯ Klimmen, ravotten, hutten bouwen en apenrotsen in Speelnatuur. Vanaf 25 apr ▯ Wandelen en fietsen over het wondermooie eiland

Bezoekerscentrum Dwingelderveld in Ruinen (Dr.) Startpunt voor allerlei afwisselende fiets- of wandeltochten door het Nationaal Park Dwingelderveld. Langs zacht glooiende heidevelden met plassen en vennetjes, bossen, stuifzand en de schilderachtige esdorpen Lhee, Dwingeloo en Ruinen. En achter het

bezoekerscentrum ligt een echte schaapskooi.

Ook doen: ▯ Superleuke speurtochten voor kinderen (van OERRR) ▯ Spelen in OERRR (met waterspeelplek, wilgenhuttendorp, struinpaadjes en mega-insectenhotel) ▯ Thee en koffie in het bezoekerscentrum en lekker eten in het Theehuis Anserdennen, 3 kilometer verderop ▯ En als het regent kun je in het bezoekerscentrum knutselen, lezen, kijken, onderzoeken, spelletjes doen en wachten tot het buiten weer opklaart

Bezoekerscentrum De Wieden in Sint Jansklooster (Ov.) Bijna dagelijks varen we vanaf het bezoekerscentrum uit. Naar de kolkjes rondom Belt-Schutsloot of naar de eendenkooi Grote Otterskooi in Dwarsgracht. Je kunt ook met de Ecowaterliner, een geruisloze watertaxi tussen de dorpen, die vaart van mei t/m september.

Ook doen: ▯ Startpunt van wandel- en fietstochten, onder andere langs een vlonderpad en een laarzenpad met verschillende trekpontjes ▯ Speurtocht Dierenmanieren voor de kinderen (van OERRR)

▯ Hapje en

drankje bij Theeschenkerij De Wieden ▯ Speeltuin met een klauterboom van OERRR ▯ De Grote Wieden Weetjes Quiz (in het bezoekers­ centrum). ▯ En op zaterdag kun je de uitkijk-/watertoren in Sint Jansklooster beklimmen

Bezoekerscentrum Veluwezoom in Rheden (Gld) Startpunt van heel veel verschillende soorten speurtochten. Zo hebben we speurtochten over de seizoenen, Brammetje het Lammetje, Dierenmanieren, Victor Vos en de schatten van OERRR. Ook doen: ▯ Wandelen door glooiend bos en heide (al dan niet via de route-app) ▯ Eten bij Brasserie Veluwezoom ▯ Spelen in de speeltuin (ook voor kinderen met een beperking) ▯ Startpunt voor fiets- en mountainbike routes ▯ Een fiets, elektrische scooter of mountainbike huren ▯ En bij slecht weer: stoeien in de Zwijnenkuil, natuurweetjes vinden en/of een natuurfilm kijken ▯W inkelen (leuke, handige, originele natuurhebbedingen)

Festival Wonderfeel De prachtige natuur als omlijsting van adembenemende klassieke muziek. Dat maakt ­festival Wonderfeel in ’s-Graveland (NH) zo bijzonder. Als lid van Natuurmonumenten ontvang je korting. Boeken via nm.nl/wonderfeel.

Programma en informatie via: wonderfeel.nl

▯ Data: 21, 22 en 23 juli ▯ Dagkaart: €58 (i.p.v. €65) ▯ 3-dagenkaart: €125 (i.p.v. €135)

Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek in ’s-Graveland (NH)

BEELD: ANDRIES DE LA LANDE CREMER,

RENE KOSTER - NATUURMONUMENTEN, WIEL ARETS - KINA, ISTOCKPHOTO

In de speelnatuur van OERRR vind je bomen, water, zand, bloemen, modder en beesten. Kun je klimmen, zwaaien, zwieren, bouwen en kliederen. Ook de allerkleinsten (0-4 jaar) hebben een eigen plekje. En voor de ouders, opa’s en oma’s heb je het gezellige terras van café-restaurant Brambergen.

Ook doen: ▯ Startpunt van verschillende speurtochten voor verschillende leeftijden ▯ Wandel- en fietsroutes over de buitenplaatsen, het Naardermeer en de Ankeveense Plassen ▯ Schatten zoeken (Geogame park) ▯ Varen met de boswachter ▯ Een fiets of e-bike huren (wel even reserveren!) ▯ Binnen in het bezoekerscentrum: een interactieve tentoonstelling over de natuur ▯ Sterrenwacht (open tot 31 maart

Bezoekerscentrum Nieuwkoop in Nieuwkoop (ZH) De beste manier om de Nieuwkoopse Plassen – één van de grootste laagveenmoerasgebieden van Nederland – te bezoeken, is per boot.

Huur dus een waterfiets, roeiboot of kano bij Jachthaven Plaszicht (achter het bezoekerscentrum) en ontdek de prachtige slootjes tussen het riet, de open plassen, de leuke aanlegplekjes en de bloemrijke graslandjes.

Ook doen: ▯ Varen met de boswachter, o.a. naar de rietsnijders of Paaseiland ▯ Een terrasje pakken bij restaurant Tijsterman (naast het bezoekerscentrum) ▯ Startpunt van fiets- en wandeltochten, bijvoorbeeld de fietsroute ‘Holland op z’n mooist’ (21 km) ▯ Slecht weer? Ga binnen op speurtocht naar Otje de Otter in het bezoekerscentrum

Bezoekerscentrum Tiengemeten op eiland Tiengemeten (ZH) Kom naar de grootste Speelnatuur van het land. Maar liefst 4,5 hectare vol bomen, beekjes, bloemen, blubber en beesten. Speelnatuur is een ruig dagje uit voor het hele gezin. En voor de kleintjes is er een speciaal en extra veilig Ukkie-eiland.

Ook doen: ▯ Met de pont in 10 min. naar de overkant (gratis parkeren). Je kunt ook met de waterbus vanuit Rotterdam, Willemstad of Dordrecht ▯ Hapje en drankje? Bij De Herberg of Hèlène ▯ Een vaarexcursie rond het eiland ▯ Wandelen of fietsen over het eiland (fietsverhuur in het Bezoekerscentrum) ▯ Binnen vind je alles over/van het eiland en een interactieve expositie ▯ Startpunt van allerlei (jeugd) excursies ▯ Beversporenexcursie met de boswachter ▯ Naar het Landbouw­museum of het Rien Poortvliet museum ▯ Blijven slapen! (in de

Herberg of een vakantiehuis via buitenlevenvakanties.nl)

Bezoekerscentrum Oisterwijk in Oisterwijk (NB) Het bezoekerscentrum zelf is een heerlijke plek. Je vindt er spelletjes, een bijenkast, een natuurvondstenhoek, filmpjes en een leuke speelhoek. Het gezellige restaurant Groot Speijk is onderdeel van het centrum. Daar kun je lekker eten en iets drinken. Verder heb je een knusse open haard, een verwarmde knuffelmuur en een winkel.

Ook doen: ▯ Speurtochten voor jong en

oud ▯ Naast tal van wandel- en

fietsroutes begint hier ook een rolroute (voor rolstoel, kinderwagen of rollator) en de Sibeliusroute (via de route-app, inclusief muziek) ▯ Je kunt hier ook een rolstoel lenen ▯ Watersafari, zoeken naar wat er leeft in het ven ▯ De picknickweide met speeltoestellen en in het bos de Speelnatuur van Oerrr (deze is ook geschikt voor kinderen met een beperking) ▯ Blijven slapen? Huisjes te huur via buitenleven­ vakanties.nl

Bezoekerscentrum Brunssummerheide in Heerlen (Li.) De Brunssummerheide is een prachtig en uitgestrekt natuurgebied. Op de heide tel je niet alleen veel schapen, er is ook veel te doen. Zo is er een avonturenbos. Daar kun je ravotten, met wilgen een hut

bouwen, dieren bekijken en ontdekken wat er leeft in de poel.

Ook doen: ▯ Een speurtocht (bijvoor­beeld de BZZZpeurtocht, Brammetje het Lammetje, Kompastocht, Geheim van het Avonturenbos, en gps-expeditie) ▯ Pannenkoeken eten in restaurant Schrieversheide met uitzicht op de schapen en de heide, en binnen een speelwand ▯ In het voorjaar worden er wel 500 lammetjes geboren.

Kom kijken op de Lammetjesdagen op 2 en 17 april ▯ Er is een drempelvrij pad voor wandelwagen, rolstoel en rollators ▯ Op pad of op expeditie met de boswachter ▯ En verder: wandelen, mountainbiken, trailrunnen en/of paardrijden Voor meer informatie over (openings)tijden, data, aanmelden, prijzen, leeftijden, afstanden: nm.nl/bezoekerscentra

51

AANBIEDING VOOR LEDEN

Eerste natuur­reisgids van de Veluwe

Varen Het is lente, dus gaan we weer met onze boten het water op. Ga je mee? Alleen, of met de hele familie? Onze boswachter laat je de mooiste plekjes en dieren zien.

Meer weten? Ga naar nm.nl/varen

Half april verschijnt de natuurreisgids De Crossbill Guide van de Veluwe. Deze bevat 22 natuurroutes en heel veel informatie. Download de ­ gratis app.

Leden 25% korting ( € 17,50, excl. verzendkosten, t/m 16 juni 2017) crossbillguides.nl/nm

52

Zomerkamp

spelen

De NJN (de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie) organiseert supergezellige, spannen­de en leerzame zomerkampen voor jongeren van 11 tot 25 jaar.

Meer weten? njn.nl/zomerkampen

Lammetjesdagen

Er worden weer volop zachte wollige ­knuffellammetjes geboren! Kom je ze aaien en knuffelen?

1 april Schaapskudde bij het Bezoekers­ centrum Nieuwkoopse ­Plassen (ZH)

2 en 17 april Bezoekerscentrum Brunssummerheide (Li.) 9 april Schaapskooi Achter ’t Zaand in Lhee

Lekker zonder je ouders op zomerkamp in de natuur? Zoek dan snel een week uit.

9 april St. Pietersberg (Li.)

JNM organiseert in de zomervakantie in het binnen- en buitenland de leukste zomerkampen.

Gezelligheid en natuur staan centraal.

14 april Onlanderij (Dr.) bij Eelderwolde

Meer weten? jnm.nl/zomerkampen

BEELD: ANDRIES DE LA LANDE CREMER, BEN WALET - NATUURMONUMENTEN

Paashaas van OERRR Bezoekerscentrum Veluwezoom (Gld) 16, 17 april: Van wie is dat ei? Paasspeurtocht Bezoekerscentrum Tiengemeten (ZH) 15 april: Natuurdag: Paas­ expeditie op Tiengemeten ezoekerscentrum B Nieuwkoopse Plassen (ZH) 14, 16, 17 april: Varen naar Paaseiland in de Nieuwkoopse Plassen Infocentrum De Wakel (Ov.) 17 april: Paaseieren zoeken in het Buurserzand

Bezoekerscentrum Oisterwijk(NB) 17, 18 april: Paaseieren zoeken Bezoekerscentrum Gooi- en Vechtstreek (NH) 17 april: Paaseieren zoeken

Expedities van OERRR Bezoekerscentrum Veluwezoom (Gld) 2 april: Het voorjaar in OERRR! Onderweg zie, ruik, voel en ontdek je de natuur 9, 23 april: Hoe is het om zelf boswachter te zijn? Volg de boswachterscursus junior 13 mei: Spoorzoeken in het bos. Welke wilde dieren kom je tegen?

Bezoekerscentrum Brunssummer­heide (Li.) 4 mei: Zoeken naar pukkelige padden met de Paddenman van de Brunssummerheide Bezoekerscentrum Tiengemeten (ZH) 29 april: Survivaldag op Tiengemeten Bezoekerscentrum Oisterwijk 28, 29 april: Vinden, ruiken en proeven. Wildplukkers op pad Bezoekerscentrum Dwingelderveld 25 april en 2 mei: Schapendagen: knutselen, vilten, speurtocht

53

Wie aan de natuur denkt, denkt meestal niet aan een collectie planten en dieren, maar aan een landschap. Aan het bos, de heide, een landgoed, weilanden, velden, rivieren… de plekken waar we rust vinden, van uitzichten genieten en schoonheid ervaren. Plekken die we van vroeger kennen en willen behouden voor de toekomst.

Teken de petitie!

N

iet zo gek dat de petitie via beschermdekust.nl zo’n succes was. Meer dan 105.000 ondertekenaars spraken zich uit voor het open en leeg houden van de kust. Net op tijd, want de bouwplannen stapelden zich in een razend tempo op. Het protest heeft de bouwdruk wat vertraagd, maar de strijd is nog niet gestreden. Daarom blijven Natuurmonumenten en de vele bezorgde burgers de kust in de gaten houden.

En we doen meer dan dat. Tijdens de verschillende streekconferenties die we het afgelopen jaar organiseerden - bijeenkomsten die honderden belangstellenden trokken – bleken de zorgen om het landschap groter dan gedacht. De conclusie: de kust is onderdeel van een veel groter verhaal. In het hele land staan landschappen onder druk.

Verrommeling. Landschapspijn. Dat zijn de woorden die horen bij het groeiende onbehagen, omdat waardevolle landschappen (dreigen te) verdwijnen. Door de schaalvergroting in de landbouw, industrieterreinen die overal

oppoppen en de aanleg van wegen. En de regie is sinds 2012 helemaal zoek, omdat de rijksoverheid toen haar decennia lange traditie van ruimtelijke ordening en landschapsbeleid losliet en decentraliseerde (naar de provincies). De minder strakke regie maakt onze landschappen, zoals de kust, extra kwetsbaar. En dat zien we overal om ons heen.

Wat kunnen we doen?

Onze landschappen beschermen! Maar wie zijn we?

Iedereen! De overheid, bedrijven, o ­ rganisaties en burgers moeten het samen doen. En hoe dan? Als Natuurmonumenten beheren we zo’n 355 g­ ebieden – groot en klein – door het hele land. De gebieden willen we ‘zachte randen’ geven en onderdeel laten zijn van een groter landschap.

Daarom hebben we een aanvalsplan met 24 concrete actiepunten naar de landelijke en lokale overheden gestuurd.

En we werken steeds meer samen met onze buren, bijvoorbeeld met boeren. We weten zeker dat als we de natuur meer ruimte geven, het landschap zijn schoonheid behoudt.

Daarbij betrekken we zo veel mogelijk mensen, onder andere door streekconferenties te organiseren met als doel het landschap waar we ons zo thuis voelen te beschermen en te versterken.

Wil jij ook iets doen? Een goed begin is het tekenen van de petitie ‘Bescherm ons Nederlands landschap’ op nm.nl/landschap

54

VOOR LEDEN

Voordeel

Wie lid is van Natuurmonumenten ontvangt een ledenpas.

Daarmee kun je korting krijgen bij het boeken van uitstapjes die we zelf organiseren en bij aankopen in onze webwinkel.

Maar we regelden ook korting op andere activiteiten. Alle aanbiedingen zijn ook te vinden op nm.nl/ledenvoordeel

Geldig van: 1 apr t/m 30 jun 2017

Aantal personen: Maximaal 4 per bon

DE TUINEN VAN APPELTERN

€ 3,50 korting

Geldig van: 18 mrt t/m 26 nov 2017

Gratis boom + € 25,- korting

Geldig van: 18 mrt tot 31 dec 2017

OP

VAN

T

R

Niet geldig: i.c.m. andere acties

Voorwaarden via: nm.nl/appeltern

Help samen met Landal de natuur uit te breiden en geniet tegelijkertijd van een heerlijke vakantie. U ontvangt € 25 extra korting op uw verblijf en bij iedere boeking schenkt Landal een boom terug aan de natuur.

Kortingscode: NTN17L

N

DENIS

E KASTEL

IE

GES

CH

20% korting

Inspiratie opdoen voor je tuin tijdens een heerlijk ontspannen dagje uit? Vind meer dan 200 voorbeeld­ tuinen met de nieuwste trends! Hier is altijd wat te doen en te beleven! Op vertoon van je ledenpas en deze bon.

Info: appeltern.nl

Aantal personen: Maximaal 4 per bon

LANDAL GREENPARKS

SKY BALLONVAARTEN

UU

20% korting

Bezoek de mooiste kastelen van Nederland en ­Vlaanderen. Beleef de geschiedenis in het echt!

Info: nm.nl/ korting-topkastelen

AV ONT

TOPKASTELEN

Actiepagina: landal.nl/NTN17L

Geldig op: 18 mrt t/m 30 apr 2017

Ontdek het mysterie van de oudste vorm van de luchtvaart.

Ervaar dat de tijd even stilstaat terwijl steden en landerijen langzaam onder je voorbij gaan. Boek deze belevenis op skyballonvaarten.nl/ natuurmonumenten

Korting geldig: Per ticket

Niet geldig: i.c.m. andere acties

OOSTENRIJKS TOERISTENBURO Zet je Wanderlust aan, verleg je grenzen en ontdek wat beeldschoon Oostenrijk te bieden heeft. Maak nu kans op 1 van de 7 wandel­vakanties!

Ga naar austria.info/ wanderlust

Kans op een wandelvakantie

Geldig van: 18 mrt t/m 31 mei 2017

WOLFSWINKEL

Info: austria.info/wanderlust

10% korting

Geldig: Heel 2017

Wil je net als boswachters gebruik maken van professioneel gereedschap?

Met minimaal 10% korting kun je kiezen uit het uitgebreide assortiment van Wolfswinkel. Info: wolfswinkel.nl/nm

Registreren op: www.wolfswinkel.nl/nm

Niet geldig: i.c.m. andere acties en brandstoffen

55

kraaiheide

BEELD: BAS DEKKER

“Kraaiheide is voor mij dé plant van het ­voorjaar. Als in het voorjaar alles nog rustig, is er één plant die al volop bloeit op de hei, en dat is kraaiheide. De tapijJohan Coelingh, ten van donker­groene schaapherder struiken met hun roze Dwingelderveld bloemen ­liggen vanaf april verspreid ­tussen de struikheide en het ­pijpenstro over het hele veld. Als de wind dan over de vlakte waait, komen er enorme stuifmeelwolken van de bloeiende kraaiheide vrij. De plant bloeit zo vroeg omdat hij uit de koudere delen van het noordelijk halfrond komt. De lijn Leiden-Apeldoorn-­ Enschede markeert de ­zuidelijke grens van het verspreidingsgebied. Aan het einde van het voorjaar v­ erschijnen er vruchten aan de planten. Zwart als een kraai.”

MIDZOMERNACHTLOOP 2017

Wie daag jij uit voor een nachtelijk avontuur?

Natuurmonumenten organiseert in het hele land wandelingen in de nacht.

Ga met vrienden en familie de uitdaging aan en doe zaterdag 17 juni 2017 mee met de Midzomernachtloop.

Een geweldige ervaring voor sportievelingen en avonturiers. Je wandelt 4 tot 42 km door schitterende natuur, waar je alle zintuigen nodig hebt. Hoor de bosuilen roepen, ruik de frisse lucht, geniet van een prachtige sterrenhemel. Een belevenis en prestatie tegelijk!

Met je deelname steun je de natuur. Wees er snel bij, de wandelingen zijn snel vol.

Schrijf je in op natuurmonumenten.nl/midzomernacht

Partner van de Midzomernachtloop

MIDZOMERNACHTLOOP 2017

Wie daag jij uit voor een nachtelijk avontuur?

Natuurmonumenten organiseert in het hele land wandelingen in de nacht.

Ga met vrienden en familie de uitdaging aan en doe zaterdag 17 juni 2017 mee met de Midzomernachtloop.

Een geweldige ervaring voor sportievelingen en avonturiers. Je wandelt 4 tot 42 km door schitterende natuur, waar je alle zintuigen nodig hebt. Hoor de bosuilen roepen, ruik de frisse lucht, geniet van een prachtige sterrenhemel. Een belevenis en prestatie tegelijk!

Met je deelname steun je de natuur. Wees er snel bij, de wandelingen zijn snel vol.

Schrijf je in op natuurmonumenten.nl/midzomernacht

Partner van de Midzomernachtloop

Retouradres Natuurmonumenten, Postbus 9911, 1243 ZR ‘s Graveland

NM170106 ADV Midzomernacht 220x241mm_DEF.indd 1

20-01-17 13:37