Puur Natuur Lente 2016 Preview

a m e h t ote– – greltrek vog

Lente 2016

+

SPEL DER KAMPIOENEN

90.000 KM Voor de noordse stern

Onder waddenwater voedselketen Waddenzee

Dagenlang dwalen over de Veluwe

kleine held

Haal jij de finish?

Reis mee met de trekvogels. Weet jouw dappere vogel alle hindernissen te door­ staan en haal jij het natte, zilte en groene Nederland? Veel plezier!

De spelregels 5.

Je bent niet vet genoeg voor vertrek – wacht 1 beurt 6. Wind mee! – vlieg door naar 12 9. Zandstorm – wacht 1 beurt 14. Het waait te hard om de zee over te steken – wacht 1 beurt 18. Boem! Een hoogspanningsmast! – fladder terug naar 15 19. Een tussenlanding om te eten en te rusten – wacht 1 beurt 23. Die lichten zijn geen sterren, maar een olieplatform – vlieg terug naar 19 26. Wind mee – nog een keer gooien 27. Je hebt honger en moet eerst eten – vlieg terug naar 19 31. Je oude rustplek is vol­gebouwd.

Je moet uitwijken – terug naar 28 32. Heerlijke thermiek – vlieg snel door naar 37 36. Kijk uit, jagers! – vlucht terug naar 19 37. Kijk uit, een vos! – vlucht terug naar 33 41. Je hebt de vogelgriep – 1 beurt ­wachten 42. Je botst tegen een drone! – terug naar 39 45. Nesteldrang, dus haast – vlieg extra snel naar 51 50. Je landt in een plas olie – wacht ­vleugellam 2 beurten 52. Gevangen door een stroper! – Wacht tot een andere speler je bevrijdt 53. Een klap van de wieken van een ­windmolen – 2 beurten ­bijkomen 54. Wind mee – nog een keer gooien 58. Dood door uitputting 63. Kampioen! – de lange, gevaarlijke en uitputtende tocht naar de Nederlandse delta zit er op. We verwelkomen je in onze natuur om lekker uit te rusten en je buikje vol te eten.

Download het spel via nm.nl/kampioenen

13

20

De Waddenzee is prachtig, maar wij – natuurliefhebbers en vakantie­ vierders – zien alleen de oppervlakte. De natuur begint echter onder water. En die is daar flink uit balans. Herstel is mogelijk en we doen al veel. Maar er moet wel een tandje bij. TEKST: Frans Bosscher

T

waalf miljoen trekvogels doen elk jaar de Waddenzee aan. Verdeeld over grote zwermen kanoetstrandlopers, wulpen, sterns, visdiefjes, kluten, rosse grutto’s, ganzen, noem maar op. Ze strijken neer, eten zich vol en reizen verder. Of ze zoeken een geschikt plekje om hun jongen groot te brengen.

Zo’n concentratie van vogels kom je maar weinig tegen op de wereld.

De aantrekkelijkheid van de Waddenzee zit ‘m in de locatie langs de grote trekroutes en de ongekende hoeveelheid voedsel voor vogels. De Waddenzee heeft zich de afgelopen achtduizend jaren ontwikkeld tot een gebied met mosselbanken, zeegrasvelden, kwelders en zandplaten die geheel of gedeeltelijk droog vielen bij eb. Ideale omstandigheden voor een rijk planten- en ­dierenleven en dus veel voedsel voor vogels, vissen en zoogdieren.

Door tal van menselijke ingrepen is de voedselfabriek van de wadden in minder dan honderd jaar echter ontregeld: zones met brak water en kwelders zijn verdwenen door de komst van dijken; zeegrasvelden zijn verdwenen als gevolg van een schimmelziekte, de aanleg van de Afsluitdijk (waardoor

stromingen veranderden), visserij en watervervuiling; de aantallen mossels, kokkels en andere schelpdieren zijn sterk verminderd door intensieve visserij; het water is vertroebeld door baggerwerken in geulen en havens, door sleepnetten die over de bodem worden getrokken en door zand- en schelpenwinning.

Leeg bord Dat is niet zonder gevolgen gebleven. Krabben en garnalen zijn er nu meer dan genoeg. Vissen, zeegrassen en schelpdieren zijn er veel te weinig. Hoger in de voedselketen ontstaan er dan problemen. Het aantal kanoeten dat op krachten komt in de Waddenzee liep sterk terug, omdat er onvoldoende nonnetjes en kokkels waren. Dat geldt ook voor broedvogels, zoals scholeksters. En de rotgans, die hier komt om de Siberische winters te ontvluchten, vindt een leeg bord: zeegras, z’n lievelingseten, is vrijwel niet meer te vinden. Dus gaat hij maar het land op om bij boeren te grazen. Roofvissen, zoals rog, kabeljauw, wijting en haai komen niet of nauwelijks meer voor in de Waddenzee. Dat geldt ook voor de bruinvis, een kleine walvis, en de tuimelaar, een dolfijnensoort.

De afgelopen vijf jaar heeft een grote groep wetenschappers onder leiding van de Groningse hoogleraar Han Olff het voedselweb van de Waddenzee in kaart gebracht.

Gewone zeehond

Met telescopen telden ze vogels, met steekbuizen inventariseerden ze het bodemleven en met fuiken vingen ze vissen.

Aan de hand van chemische analyses van twaalfduizend monsters konden ze ontrafelen wie wie opeet.

Het voedselweb in de Waddenzee is een complex geheel van diverse ketens. De belangrijkste begint bij kiezelwieren.

Wadslakken, bodemdieren (wadpieren, kokkels, nonnetjes en zandkokerwormen) en garnalen eten die wieren. Zij zijn op hun beurt voedsel voor onder meer eidereenden, ­bergeenden, scholeksters, kanoeten, zilvermeeuwen, wulpen en platvissen zoals scharren. Meeuwen, zeehonden en roofvogels, zoals buizerds, gaan graag een eindje om voor een schar.

Plankton dat in het water zweeft, vormt een andere basis van het web.

Dat dient als voedsel voor kleine vissen. Zij worden gegeten door de roofdieren aan de top van de voedselpiramide: sterns, roggen, haaien, zeehonden, tuimelaars.

Tussen alle voedsel­ketens scharrelen krabben, die alles eten, inclusief elkaar.

Doordat alle ketens sterk met elkaar verweven zijn, is het voedselweb in de Waddenzee een ingewikkelde kluwen van voedselrelaties. Daar kun je lang elementen uithalen, maar er komt een moment dat de zaak instort. Olff maakte de vergelijking met een huis, waarvan het fundament is verzwakt, verdiepingen ontbreken en grote gaten in het dak zitten. Wordt zo’n huis niet snel gerepareerd, dan grijpt het verval om zich heen.

In een zeegrasveld zijn meer dan zeventig verschillende soorten dieren geteld. Honderd jaar geleden zat er zoveel paling, dat er met speciale vorken op werd gevist. Smienten, rotganzen, knobbelzwanen en meerkoeten eten graag zee­ gras. De mosselbanken doen er niet voor onder. Tijdens het grote onderzoek van de Groninger wetenschappers werden op zes banken maar liefst 75 soorten algen, bodemdieren, vissen, vogels, kwallen, kreeftjes en schelpdieren gevonden.

Ruim veertig procent meer dan op kale zandbanken. Het is allemaal voedsel voor vogels.

De inspanningen om de fundamenten van het voedselweb te herstellen, lonen. Sinds de uitkoop van de mechanische kokkelvisserij en de vermindering van de mossel- en garnalenvisserij komt er weer rust in delen van de Waddenzee. Kokkels en nonnetjes nemen in aantallen toe. Dat geldt ook voor de kanoeten die deze schelpdieren eten.

Hier en daar komen ook weer stabiele mosselbanken tot stand.

De pogingen om zeegras terug

Bescherming werkt: de aantallen kokkels en nonnetjes nemen toe, hier en daar zijn weer stabiele mosselbanken

Zwakste schakel Vogeltellingen langs de Oost-Atlantische trekroutes laten tekenen van dat verval zien. 1.500 vogelaars telden in dertig landen tussen Zuid-Afrika en het noordpoolgebied de langstrekkende vogels. Daaruit blijkt dat de Waddenzee voor trekvogels zo langzamerhand de zwakste schakel is in de keten van natuurgebieden langs de route.

Natuurorganisaties, waaronder Natuurmonumenten, en wetenschappers zijn druk doende de waddennatuur te herstellen. Ze richten zich allereerst op de fundamenten van het voedselweb. En dan met name op de terugkeer van zeegrasvelden en mosselbanken. Het zijn ecosystemen op zich, met hun eigen flora en fauna. Ze fungeren als kraamkamers, voedselgebied en schuilplaats voor onder meer platvissen (tong, schar en schol) en zeepaardjes. Ze brengen bovendien water tot rust. Slib en zand bezinken er, waardoor het water helder is.

Schar

Acht kilo per dag

Roeipootkreeft

Roeipootkreeft­ jes zijn heel klein en heel talrijk. Ze eten beestjes en algen die kleiner zijn dan zijzelf. De schar lust wel pap van al die kreeftjes. Van die scharren en andere platvissen eet een volwassen zeehond al gauw een kilo of acht per dag.

Plankton

24

Zeegras komt al bijna tachtig jaar nauwelijks meer voor in de Nederlandse Waddenzee. Mede dankzij de inzet van vrijwilligers zoals Marchien Smith is dit iconische plantje bezig aan een voorzichtige comeback. Wilco Meijers TEKST

W

BEELD: SANNE VAN GEMERDEN

Marchien Smith was een van de vrijwilligers einig plantjes spelen zo’n die afgelopen zomer meehielp met de oogst. grote sleutelrol in de “Fantastisch om te doen. Ik ben een ech­ ­Waddenzee als zeegras. te waddenliefhebber en kom heel vaak op De planten helpen mee om Texel. Als vrijwilliger help ik daar met de kust te beschermen, vergroten de allerlei klussen, zoals het schoonma­ ­helderheid van het water, dienen ken van de eendenkooi of het ver­ als k ­ raamkamer voor vissen, wijderen van vegetatie op schelpe­ bieden zeepaardjes beschut­ ting, vormen voedsel voor neilandjes in natuurgebied Utopia, ­watervogels en slaan ook nog zodat de sterns er kunnen broeden. eens ­grote hoeveelheden CO₂ Toen de kans zich voordeed om mee op. Logisch dat eco­logen idolaat te gaan naar Sylt, heb ik me direct aan­ Marchien gemeld. We hadden een enthousi­ zijn van deze sliertige zeeplan­ Smith ten. Door aanleg van de Afsluit­ ast team. We kende elkaar vooraf niet, dijk en een agressieve schim­ maar er ontstond al snel chemie. En het mel verdwenen de zeegrasvelden echter oogsten van zeegras was goed te doen. De uit de Nederlandse Waddenzee. Gelukkig plantjes zijn vrij eenvoudig te oogsten. Ik zat is er een voorzichtige terugkeer in gang ge­ wel voortdurend met mijn knieën in het slib, zet. Bij het Duitse Waddeneiland Sylt wordt maar het prachtige weer en het schitterende sinds 2012 zee­graszaad geoogst dat op vier landschap maakte alles goed. Er groeit daar plekken in de Waddenzee is uitgezaaid. heel veel zeegras, waardoor het wad aller­

lei groene kleurschakeringen krijgt. Heel an­ ders dan bij Texel. Het was bovendien een in­ teressant uitje. Ik kende zeegras niet en wist niet dat dit zo’n belangrijke plant was die vroeger ook bij ons veelvuldig voorkwam.

Mooi om dan een handje te kunnen helpen.”

Pieren en algen

Terug in Nederland hielp Marchien ook mee met de voorbereidende werkzaam­ heden op het Texelse wad. Daar slaat het plantje niet goed aan, in tegenstelling tot het wad bij Schiermonnikoog waar sprake is van een voorzichtig herstel. Mogelijk lukt het op Texel niet door de invloed van wad­ pieren, algen of golven. Zo eten de pieren het zand van de wadplaten net onder de op­ pervlakte en hebben ze grote invloed op de platen waar gezaaid wordt. Een experiment met 32 proefvlakken moet dit jaar meer duidelijkheid geven.

25

Marchien hielp mee met aanbrengen van gaas in de bodem van enkele proef­vakken waar pieren niet doorheen kunnen. Wel­ licht bevordert dat de ontkieming van ­zeegraszaad. “Ik vind het wel heel span­ nend om te zien hoe het nu verder gaat.

Kunnen mensenhanden dit prachtige plant­ je laten terugkeren? Ik hoop zo dat het gaat lukken. En mocht het nodig zijn om daar­ voor nog een keer op Sylt zeegraszaad te oogsten, dan ga ik graag weer op mijn ­knieën om mee te helpen.”

Ook helpen met natuurherstel? Kijk dan op: nm.nl/vrijwilligerswerk

Bouwmeester

Tot tachtig jaar geleden w ­ aren er enorme zeegrasvelden in de Wadden­zee. Het hele ­westelijke deel, dat toen de monding van de ­Zuiderzee was, leek er wel mee b ­ edekt. Door een schimmel­ziekte is vrijwel alle zee­gras verdwenen. Daarna is het in het ­Nederlandse deel van de ­Waddenzee, in tegenstelling tot het Duitse deel, nooit meer teruggekomen.

Wetenschappers vermoeden dat de aanleg van de Afsluitdijk daar een rol in heeft gespeeld.

Nu staat de vervuiling van het w ­ ater met stikstof ­herstel ­mogelijk in de weg.

Zeegrasvelden zijn, net als ­mosselbanken, van wezenlijk belang voor de natuur in de Waddenzee. Water komt er tot rust. Slib en zand kunnen

daardoor bezinken, wat zorgt voor helder water. Die rust en helderheid maken de zee­ grasvelden en mossel­banken geschikt als kraam­kamer, foerageergebied en schuilplaats voor vissen en vogels.

Door het voort­durend aan­ slibben, groeien ze bovendien met de zeespiegelstijging mee.

Zo blijven ze hun rol als golf­ breker spelen als het klimaat verandert.

Vanwege hun belangrijke rol in de waddennatuur worden ­zeegras en mosselen dan ook wel biobouwers genoemd.

Met steun van het Wadden­ fonds en in samenwerking met onder andere Rijks­waterstaat maakt ­Natuurmonumenten zich daarom sterk voor de ­terugkeer van biobouwers.

Helpende handen

32

Hoe maak je je tuin zo dat hij werkelijk aantrekkelijk is voor vogels en vlinders?

Jan Graafland, tuinman van onze partner Weleda, weet dat als geen ander.

Dagelijks verzorgt hij de planten en bloemen die als grondstoffen dienen voor de biologische verzorgingsproducten.

TEKST: Kirsten Dorrestijn ILLUSTRATIE: Annemarie Gorissen

Tegels eruit

Laat de mieren gaan

Niet knippen na bloei

Niks doen

“Lente is voor ons een jubel­ tijd, maar voor vogels is deze periode juist lastig. Er moet een nest gebouwd en een ei gelegd, terwijl er ­weinig voedsel beschikbaar is. Zaden en bessen zijn er nog niet.

Alle hoop is gevestigd op het bodemleven dat door het opwarmen van de aarde actief wordt: ­pissebedden, wormen, aardvlooien, ­mieren. Om je tuin bij te laten dragen aan het versterken van de natuur, moet je begin­ nen met ‘onttegelen’. Vogels als winterkoninkjes hebben een corridor nodig om de stad in te komen. Ook insecten kunnen niet leven op stenen.

Maak maar een mooie stapel van die tegels en je zult bin­ nen de kortste keren vogels in je tuin zien verschijnen.”

“Ik zag in onze tuin een keer heel mooi hoe belang­ rijk de bodemlaag is voor al het leven erboven. Het was eind zomer en er vloog een mierennest uit. Duizen­ den mieren met vleugeltjes maakten hun bruidsvlucht, tot hoog in de lucht. Op oog­ hoogte zweefden libellen die gretig op de vliegende mieren toehapten. Verder boven me zag ik m ­ eeuwen, nog hoger zwierden zwa­ luwen die meeprofiteerden van de mieren. Om vogels in je tuin te krijgen is een gezonde bodem dus van groot belang. Mieren of spinnen? Laten zitten! Zet dus geen mierenlokdoos­ jes neer en ga niet met een stoffer door je tuin om spin­ nenwebben weg te vegen.”

“Vogels zijn óf insecteneters óf zaadeters. Voor die laat­ ste kun je planten en s­ truiken in je tuin zetten die het hele jaar door zaden en ­bessen bieden. Lijsterbessen, klimop of krentenboom.

Sommige vogels zijn dol op de zaden van komkommer­ kruid, een persoonlijke favoriet van mij, met zijn mooie helderblauwe bloe­ men. Ook papaverachtigen zijn populair. De zaaddozen daarvan zijn een soort minia­ tuurwoninkjes voor insecten en spinnen: in de kamers met kleine deurtjes overwin­ teren talloze kevers. Zowel voor insect- als zaadetende vogels zijn die zaaddozen dus aantrekkelijk. Laat deze plan­ ten gewoon staan als ze zijn uitgebloeid.”

“Ik kom vaak tot de ­conclusie dat het beste is om de natuur gewoon haar gang te laten gaan. Een ­taoïstische ­uitdrukking verwoordt dat heel mooi: ‘wei wu wei’: handelen door niet te ­handelen. Om bij te ­dragen aan het grotere geheel, moet je de tuin een beetje een rommeltje durven laten worden.”

Bloemen­wandelingen

Weleda en Natuurmonumenten zetten Nederland weer in bloei en maakten een routeboekje met 5 geurige en kleurrijke wandelingen. Gratis! Via: nm.nl/bloemenrouteboekje

Dit is Fenne. Ze gaat graag naar het bos met haar ouders en z­ usje.

Haar vader is beresterk. Hij trekt haar zo uit de ­modder of het m ­ ulle zand als ze met haar rolstoel blijft steken. Maar ze wordt ouder en zwaarder. En zandpaden, hellingen, een hek of een flinke tak ­worden obstakels. Dat ervaren meer mensen met een beperking.

De natuur is voor hen een hindernissenbaan. En dat is dan vaak een ­reden om maar helemaal niet te gaan. Zo jammer!

Want de natuur is van ons allemaal. Ook van de ruim 4 miljoen mensen die zich wat ­minder vanzelfsprekend bewegen. Gelukkig gaan we obstakels weghalen en onze informatie over toegankelijkheid verbeteren. Dankzij de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij ontvangt ­Natuurmonumenten dit jaar – naast de fantastische ­vaste bijdrage van 13,8 miljoen euro – een extra bedrag van 1,9 ­miljoen euro. Dat geld gaan we – ­samen met het ­Revalidatiefonds, Fonds Verstandelijk ­Gehandicapten, de Nederlandse Stichting Gehan­ dicapte Kind en Kennis­centrum Groen & Handicap – besteden aan het toegankelijk maken van 40 natuur­ gebieden. Want ­iedereen is welkom in de natuur, ook meisjes als Fenne. nm.nl/rolstoelroutes

BEELD: NATUURMONUMENTEN - ANDRIES DE LA LANDE CREMER

Iedereen welkom

33

BEELD: COR KUYVENHOVEN, CAROLINE WESTDIJK (BOSWACHTER ANDRÉ)

34

We maken nieuwe wadden Natuurparadijs in Markermeer

35

Dit is André Donker, onze duikende boswachter. Hij is nu nog boswachter van modderpoel Markermeer. Maar niet lang meer, want deze maand begint de aanleg van de Marker Wadden. Over een paar jaar is dat een vogelparadijs en de modderpoel weer helder en vol leven. Fijn voor vissen en duikers als André.

TEKST Wilco

Meijers

A

part is het zeker, boswachter zijn van een natuurgebied dat nog niet bestaat. Maar lang duurt dat niet. De Edax, een gigantisch werkschip van Boskalis, werkt 24 uur per dag aan een nieuw onderwaterlandschap. Een landschap dat de basis gaat vormen van een nieuw archipel waar vogels kunnen broeden, vissen kunnen paaien en mensen ­kunnen uitwaaien.

De aanleiding hiervoor heeft André Donker zelf onder water aanschouwd. Of eigenlijk niet, want eenmaal ondergedompeld zag de duikende boswachter bijna geen hand voor ogen. “Ik schrok me rot. Overal wemelde het van ­zwevend slib. Ik kon me niet oriënteren en durfde me bijna niet te laten zakken.

Met gestrekte armen zocht ik me een weg naar beneden. Op de bodem belandde ik in een dikke laag slib.

Enig teken van leven kon ik er niet ontdekken.”

Troebel water Dat is precies het grote probleem van het Markermeer. Het slib maakt het water t­ roebel, waardoor waterplanten en schelpdieren a­ fsterven, vissen verdwijnen en vogels niet kunnen jagen.

Wat resteert is een grote, doodse bak water van vier meter diep. Op initiatief van Natuurmonumenten wordt die almaar verslechterende situatie nu rigoureus doorbroken. Op het diepste punt van het Markermeer komt een nieuw natuurgebied, gemaakt van zand, klei en slib uit het meer. Een waddenlandschap met geleidelijke overgangen van water en land, waar helder water i­ nen uitstroomt.

“Ik verwacht echt een explosie van biologische rijkdom”, zegt André. “De ondieptes zullen begroeid raken met waterplanten, prachtige kraamkamers voor vissen, mosselen en andere schelpdieren. En op het land zullen geen honderden, maar vele duizenden broedvogels gaan nestelen. Vogels van allerlei pluimage. Zichtjagers zoals visdiefjes die hier weer kunnen jagen, duikeenden zoals kuif- en tafeleenden die schaal- en schelpdieren kunnen opduiken en zwanen die waterplanten eten. En dan heb je nog de trekvogels die dit biologische tank­station massaal zullen aandoen. Het ligt pal aan de trekroute waar ook het IJsselmeer en de Waddenzee toe behoren.”

Volg ‘the making of’ Van de nieuwe natuur kunnen straks ook ­mensen genieten. Op het hoofdeiland komen vanaf volgend jaar wandelpaden en vogel­kijkplekken. En er komen waterrijke s­ peelnatuur, een fraaie uitkijktoren en een haventje waar je met je kajak of boot kunt aanmeren. Tot die tijd is de aanleg ook te volgen. Vanuit je eigen boot op enige afstand, maar vanaf de zomer ook tijdens excursies die de ­boswachter organiseert.

“Als gastheer laat ik dan heel graag de ‘making of’ zien van dit aanstaande natuurparadijs. Het is echt een plek waar mensen het verschil k ­ unnen maken. Dat geldt ook voor mij persoonlijk. Als ik ergens de biologische kwaliteit van ons land kan oppeppen, is het wel op deze kansrijke plek. Prachtig dat het nu ook echt gebeurt, met steun van onze achterban, het Droomfonds van de Nationale Postcode Loterij, de rijks­overheid en provincie Flevoland. Een droom die uitkomt.”

Volg de aanleg op facebook.com/markerwadden Neem alvast een kijkje: nm.nl/markerwadden-onderwater of nm.nl/vogelparadijs

36

Kooikerhondje

Het kooikerhondje speelt een cruciale rol in het vangen van de eenden. Hij jaagt de eenden niet op, maar verleidt de nieuwsgierige vogels met z’n pluimstaart om steeds verder de vang­ pijp in te zwemmen. Daarbij stuurt de kooiker hem met handgebaren.

De kracht van de

Nederland is een echt eendenkooiland. Dat heeft alles te maken met de bijzondere ligging in de ­routes van trekvogels. Meer dan duizend kooien zijn er geweest, langs de kust en de grote rivieren. Nu zijn er nog ruim honderd. In twintig worden ook nog eenden ­gevangen. Niet voor consumptie, maar voor onderzoek naar aantallen, trekroutes en vogelgriep.

TEKST:Frans

Bosscher

ILLUSTRATIES: Inge van

Kuifeend

Noortwijk

Rogge-ei

Naar de kooi gelokt

Kooien met de vorm van een rogge-ei ­komen het meest voor.

Kuifeenden, wintertalingen, pijlstaarten en smienten over­ winteren in de polders rondom de kooi. Ze worden door lok- of staleenden naar de kooi gelokt.

Staleenden zijn tam gemaakt door ze te voeren. Ze trekken niet weg, maar blijven het hele jaar in de buurt van de kooi.

Wintertaling

Afpalingsrecht

Kooibos

37 ’s Nachts zoeken eenden voedsel in de graslanden bij de kooi. Overdag ­willen ze een rustige plek om te slapen en de veren te poetsen. Een kooiplas met schermen en een bos eromheen is dan ideaal.

Om de rust te ­waarborgen mogen er, behalve de kooiker, geen mensen in de kooi komen.

In een gebied rondom de kooi geldt het afpalingsrecht. In een cirkel met een diameter van 100 tot 300 roe (oude afstandsmaat van circa 3,7 meter) mag niets gebeuren wat de rust van de eenden verstoort. Mede dankzij dit recht zijn er in de randstad nog open gebieden.

Vangpijp

De vangpijp heeft een ­gebogen vorm, zodat de eenden die op de plas blij­ ven niet horen of zien wat er met hun soortgenoten gebeurt. Aan het einde van de pijp zit een fuik, waaruit de kooiker de gevangen eenden haalt. De meeste kooien hebben vier pijpen.

In de Biesbosch is er een met zeventien vangpijpen.

Rietscherm

Langs beide zijden van een vangpijpen staan rietschermen. De schermen aan de binnenkant vormen een dichte wand, de scher­ men aan de andere kant staan schuin achter elkaar, waardoor de kooiker ongezien achter de hond en de eenden kan lopen.

Broedkorf

Een deel van de lokeenden broedt in speciale korven die de kooiker in knotbomen en rondom de kooiplas heeft opgehangen. Vroeger waren de eieren van de eerste leg ­bestemd voor de verkoop.

Smient

Pijlstaart

Mee met de kooiker

38

Boswachter Gerard van Winden is geboren en getogen op een boerderij aan de rand van Delft. Als kind was hij veel op het land, om te spelen of om z’n vader te helpen. En altijd zag hij daar in de verte, bij Schipluiden, dat bosje.

Van z’n vader mocht hij er niet naartoe, want er woonde een boze man. Hij ging natuurlijk toch. Met takken maakte hij een provisorisch bruggetje over de sloot die rondom het bosje lag. Met natte voeten haalde hij de overkant.

Tijd om rond te kijken kreeg hij niet, want uit het niets dook de boze man op. Met hond. Met het hart in z’n keel maakte Gerard zich uit de voeten.

Toen hij wat ouder werd, deed de boze man het bosje over aan Gerards buurman. Die nam de nieuwsgierige jongen mee. Zo ontdekte hij alsnog de geheimen van die mysterieuze plek.

Het was een mooi ontworpen kooi om

eenden te vangen. Dat er niemand mocht komen, had een duidelijke reden: alleen met absolute rust kun je eenden lokken en vangen.

onder het afpalingsrecht valt (gebied waarbinnen niets mag gebeuren dat rust van de eenden verstoort) de snelweg A4 aangelegd.

Stinkende vrouwen Gerard is er nooit meer weggegaan.

Twintig jaar lang hielp hij de buurman/ eendenkooiker. Vervolgens kon hij de kooi overnemen. Hij kreeg een duidelij­ ke waarschuwing mee: ‘Denk eraan, neem nooit iemand mee! Zeker geen vrouwen, want die stinken.’ In het ­vangseizoen (van augustus tot februari) houdt hij zich aan die waarschuwing.

In de rest van het jaar vervangt hij scher­ men, repareert hij beschoeiingen, snoeit hij bramen en knotbomen en baggert hij de kooiplas uit. En dan mogen andere mensen komen kijken. Via excursies laat Gerard zien wat een eendenkooi bijzon­ der maakt. Dé manier om zijn kooi en de andere overgebleven kooien te bescher­ men. De eerste kooien zijn zo’n duizend jaar gelegen gebouwd. Het behoud van dat waardevolle cultuurerfgoed is alles­ behalve vanzelfsprekend. Zo is bij ­Schipluiden dwars door het gebied dat

Hollands erfgoed Gerard blijft zich tot z’n laatste snik inzetten voor dit bijzondere en o zo ­Hollandse erfgoed. Hij blijft ook eenden vangen om het ambacht in leven te hou­ den. Want het spel met de eenden, die slim en alert zijn, vergt fingerspitzen­ gefühl. Niet iets dat je er even bij doet.

In het vangseizoen is hij zeven dagen per week in de kooi, ook in de weekenden en op feestdagen. Dat doe je alleen als je tot in het diepst van je vezels eenden­ kooiker bent.

Ga mee naar een eendenkooi De komende maanden organiseren onze boswachters regelmatig excursies naar de eendenkooien in de Aalkeetbuitenpolder (ZH), op landgoed Haarzuilens (Ut.), in het Naardermeer (NH) en op Texel (NH). Kijk voor data en aanmelding op: nm.nl/eendenkooi

BEELD: MARIEKE VAN DER VELDEN

Mee met de kooiker

AGENDA 26 MAART 17e Drents-Friese Wold Marathon, Diever (Dr.) afstanden: 10/21,1/28/42,2 km info: dieversportief.nl

28

Met de zon in je gezicht

Hardlopen in de natuur Voor de echte lopers onder ons is het cross-seizoen weer voorbij. We ­trainen weer op de baan, de weg of blijven op de onverharde paden. De mooiste ­loopevenementen gaan door en langs onze gebieden.

Bij de ladies staat de Marikenloop in Nij­ megen waarschijnlijk met een uitroepteken in de agenda. 22 mei is het zover. Jaar­ lijks komen 15.000 loopsters af op dit

loopfestijn (5 en 10 km), waar gezellig­ heid belangrijker is dan winnen. Een deel van de route gaat door Heumensoord, een bos waar onze boswachters voor ­zorgen en de laatste tijd veel in het nieuws als noodopvang voor vluchtelingen. De loop wordt georganiseerd door de ­Stichting Zevenheuvelenloop, die ons helpt om Heumensoord te beschermen.

Meer info en inschrijven: marikenloop.nl

DOE OOK MEE MET DE 3E MIDZOMERNACHTLOOP

Wandelen in de nacht In de nacht van 18 op 19 juni is het weer zover.

Overal in het land kun je dan de magie van de nach­ telijke natuur ervaren. Je hoort bosuilen naar elkaar roepen en ziet de silhouetten van vleermuizen langs vlie­ gen. Tijdens een van onze

midzomernachtlopen kun je dit nachtleven van heel dichtbij meemaken. Kijk op nm.nl/midzomernacht voor een overzicht van de nachte­ lijke wandelingen (4 tot 10 kilometer), ook voor kinde­ ren van OERRR. Er is vast ook één bij jou in de buurt.

Sponsorloop In natuurgebied Veluwezoom kun je meedoen aan een sponsorloop. Wan­ del 21, 42 of 63 ki­ lometer en draag met je sponsors bij aan de schitterende natuur van de Velu­ wezoom. Met 250 euro kunnen onze boswachters een jaar lang een hecta­ re natuur bescher­ men. Hou je van een uitdaging? Dan is dit wat voor jou!

Je vindt alle infor­ matie op nm.nl/ midzomernacht

AART Halve vM a n de Ha Ha afstandarzuilens (Utar, .) en: 1,5/ 2, info: de10,5/21,5 km5/5,25/ halveva ndehaa r.nl

24 APRIL Zwaakseweelloop, Kwadendamme (Zld) afstanden: 6,4/15 km info: zrrunningteam.nl

15 MEI Bommelasloop, Enschede (Ov.) afstand: 7,4/11,2/16,4/21,1 km info: rekreatiesporttwente.nl/ bommelasloop 29 MEI Pim Mulierloop, Nationaal Park Zuid-Kennemerland (NH) afstanden: 1,25/5/10/16,1 km info: pimmulierloop.nl 29 MEI Vink + Veenman triathlon Nieuwkoop, Nieuwkoopse Plassen (ZH) afstanden: 1,9 km zwemmen, 90 km fietsen, 21 km lopen info: triathlon-nieuwkoop.nl 19 JUNI Triathlon van Nederhorst den Berg (NH) afstanden: 0,5 km zwemmen, 20 km fietsen, 5 km lopen info: bergserunnersclub.nl Kijk voor mooie routes in onze gebieden op nm.nl/hardlopen

40

Watermonsters

In het Nederlandse water leeft van alles. Maar niet alles kun je op het eerste gezicht meteen zien. Wat zwemt en dobbert er nog meer rond behalve (wal)vissen, eenden, kwallen en krabben?

Noordzee

Waddenzee

Plankton bestaat uit organismen die zweven in het water. Er zijn heel veel soorten en maten, van groot (een kwal is ook plankton) tot zo klein dat je het alleen onder een microscoop kunt zien.

Plankton bestaat al heel lang: de allereerste vormen leefden 3 miljard jaar geleden. Dat is 3.000.000.000!

Meren en plassen

Slib bestaat uit kleine deeltjes in het water die aan de bodem blijven plakken als een soort klei. Natuurlijke slib is heel vruchtbaar en werd vroeger gebruikt om het land te bemesten. Tegenwoordig is slib vaak vervuild en daardoor niet meer als bemesting te gebruiken.

Wadslakjes zijn tot 8 mm groot. Ze zijn heel belangrijk, want ze worden door veel dieren gegeten. Wadslakjes kunnen kruipen, maar ook drijven. Ze blijven dan door een luchtbelletje ondersteboven aan het wateroppervlak hangen en bewegen zo mee op de wind en golven.

Roeipootkreeften zijn tot 5 mm groot.

Driekwart van het plankton in de Noordzee bestaat uit roeipootkreeftjes.

Zeepaardjes zijn tussen de 2 en 20 cm groot. Bij zeepaardjes broeden de mannetjes de eitjes uit in een speciale broedbuidel.

Kwelderspringers zijn kleine vlokreeftjes van 14 tot 17 mm die vooral op kwelders leven, zoals op Schiermonnikoog.

Zeevonk is een eencellige wiersoort van 0,5 tot 1 mm groot, die op zomerse dagen de zee op ondiepe plaatsen blauw of groen kan laten oplichten.

Blauwalgen zijn eigenlijk een soort bacteriĂŤn.

In gebieden met veel blauwalg kun je beter niet zwemmen, omdat blauwalg giftig kan zijn.

Pollen zijn stuifmeel dat afkomstig is van planten en bomen.

Door de wind komen veel pollen in het water van meren en plassen terecht.

41

Beken en rivieren

Sloten en vennen Tip voor kinderen:

Vang zelf een watermonster Een monster betekent een griezel, maar ook een steekproef. Schep een emmer water uit de sloot, rivier of zee en giet het in een glazen kan of maatbeker. Wie drijven er allemaal in rond?

keer per Ontvang vier aarten k ht ac jaar opdr R! R R E O n va

Mosdiertjes zijn ongeveer 1 mm lang en leven in aan elkaar geplakte kolonies.

Als deze slierten aanspoelen op het strand worden ze vaak voor zeewier aangezien.

Slijkgarnalen leven vooral in de monding van rivieren in brak water. Ze zijn maximaal 1 cm lang en leven in tunnels die ze graven in het slik.

Kroos zijn op het water drijvende waterplantjes van meestal niet meer dan 5 mm.

Er zijn verschillende soorten kroos, zoals puntkroos, klein kroos en knopkroos.

Sieralgen zijn groene algen die tussen 0,01 en 1 mm groot zijn. Ze heten niet voor niets sieralgen: ze hebben vaak hele mooie vormen.

Muggenlarven drijven soms aan het wateroppervlak (steekmuggen) en leven soms in de modderbodem (dansmuggen).

Buiten is leuker met OERRR! Meld je kind nu aan voor OERRR. Want voor maar € 15 per jaar ontdek je met OERRR de natuur op z’n leukst: • superleuk welkomstpakket • je eigen pas van OERRR • vier keer per jaar opdrachtkaarten • gratis naar ING Wilde Buiten Dagen • korting op andere activiteiten • en nog veel meer Ga naar OERRR.nl

BEELD: WIKIPEDIA CC, THINKSTOCK, ALAMY STOCK PHOTO, BUITEN-BEELD – MARK VAN VEEN, NIOZ, ISTOCK

Watervlooien kunnen tot 5 mm groot worden en kunnen zich in korte tijd tot grote aantallen voortplanten. Ze leven van bacteriën en algen, die ze uit het water filteren door met hun pootjes water onder hun pantser te pompen.

Watervlooien hebben trouwens niks te maken met gewone vlooien.

42

column De wilg, die bloeiende katjes heeft van februari tot april, zet ik ook in als toeristenlokker. Een ­treurwilgje op een kleine stam past er nog best bij in de tuin. Alle solitair levende bijen houden van wilg. Een wilg is goed te snoeien en haalt veel water uit (te) natte tuinen, dus iedereen is blij. Water moet er trouwens ook zijn, een vogeldrinkschaaltje is prima. Losse grond om de hotelkamer mee af te dekken is ook fijn.

Kattenstaart en vingerhoedskruid bloeien later in het seizoen en best lang, dus daar kunnen mijn gasten ­maandenlang eten. Met reseda en phacelia komt ook de honingbij graag op bezoek.

Elk solitair levend bijtje heeft zijn eigen aartsvijand. Om het hoekje verstopt wacht de sluipwesp geduldig tot zij de toerist kan belazeren. Als er net een eitje is gelegd in een van de gangetjes van het hotel, kruipt zij vliegensvlug naar binnen en legt haar eigen eitje erbovenop. De nietsvermoedende gast sluit het buisje – met het eitje en een beetje stuifmeel – netjes af en heeft zo een moordenaar in huis gehaald. Zielig. Waar veel toeristen zijn, zijn er ook altijd boeven.

Lies Visschedijk Actrice

BEELD: ANP PHOTO / BAS CZERWINSKI

Met insecten in de tuin verveel je je nooit. Daarom kocht ik bij het tuincentrum een insectenhotel. Eigenlijk is het niet meer dan een bundeltje riet, een schijf hout met geboorde gaatjes en een afdakje. Zonder gasten is mijn hotel maar een treurige boel. Hoe kan ik de klandizie lokken? Allereerst moet mijn hotelletje in de zon liggen, liefst zo lang mogelijk. Daar houden onze toeristen van. Het hotel mag ook niet wegwaaien. ­Klapperende luiken en tochtige gaten jagen klanten weg.

Daarom zet ik m'n hotel goed vast.

Gasten willen graag Leuke Dingen doen. In het geval van insecten betekent dit: restaurantjes in de omgeving bezoeken.

De restaurants moeten op verschillende tijden geopend zijn. Daarom heb ik in mijn tuin bloemen die op verschillende tijden in het jaar bloeien, met veel stuifmeel en nectar. Sommige gasten komen bijvoorbeeld heel vroeg in het seizoen als er nog weinig bloeit. Ik ga ze lokken met winterakonieten, krokussen en winterheide.

De forsythia en hortensia gooi ik eruit! De toeristen worden daar afgezet. Het eten is nep. De bloemen van de hortensia zijn niet echt, en op de forsythia komt nooit iemand af. Ik zet er een viburnum voor in de plaats, daar wordt vroeg in de lente flink gegeten.

Fruitboompjes maken de tuin het hele jaar tot een feest. Ze bloeien in het voorjaar en hele volksstammen gaan daar lunchen.

Als er in de zomer eenmaal vruchten zijn, dan worden veel vlinders blij, zeker als er ook een vlinderstruik staat. (Een lekker makkelijke struik: als je hem in de winter op kniehoogte snoeit, is ie je in het hele seizoen dankbaar.)

ANGST KUST N VOOR VOLGEB WORDEU REGELS SOE OUWDE PEL N (AD)

43

ST Z VERRAS OP T L U H C CTIE ER S MINIST EZORGDE REAT (NOS) B S R U K O E DO N AAN D BOUWE

Dec 2015

12 jan 2016

19 jan 2016 SCHULTZ: BOUWVERBOD IN KUSTGEBIED BLIJFT GEHANDHAAFD (NRC)

De kust is

veilig

De schrik was groot. Onze redelijk ongeschonden kust zou toch niet alsnog volgebouwd worden?

Ruim een maand hield het kabinetsplan om het bouwverbod voor de kuststrook in te trekken stand.

Het is nu doorgeschoven naar de vergadertafels. Een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen.

JUNI 2015 Natuurmonumenten en vijf andere organisaties* sluiten de coalitie Bescherm de Kust en roepen de over­ heden op om paal en perk te stellen. * Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland, Zeeuwse Milieufederatie, Zuid-Hollands ­Landschap, Het Zeeuws Landschap en Stichting Duinbehoud

5 OKTOBER EenVandaag besteedt aandacht aan de ‘kustvervuiling’. De coalitie Bescherm de Kust roept het publiek op om een petitie te ondertekenen en zo Bay­ watcher te worden. Enkele duizenden mensen geven gehoor aan de oproep.

18 DECEMBER De ministerraad besluit onverwacht om het bouwverbod voor het strand en

de kuststrook in te trekken. Het is aan gemeenten en provincies om te beoordelen welke plannen accep­ tabel zijn.

30 DECEMBER Het AD komt met groot artikel over het ingetrokken bouwbesluit. De kust dreigt volgeplempt te worden met lelijkheid. Het aantal Baywatchers groeit 4.500 naar 12.000.

op om plannen voor kustbebouwing te melden.

19 JANUARI De organisaties van Bescherm de Kust overhandigen een petitie met ruim 86.000 ondertekenaars aan de Tweede Kamer. Mensen blijven ondertekenen (104.067 en meer).

BEGIN JANUARI 2016 Tien andere natuur- en milieuorga­ nisaties sluiten zich aan bij de coalitie Bescherm de Kust. Diverse media berichten over de mogelijke ­gevolgen.

Columnisten nemen stelling tegen ­‘Belgische toestanden’.

21 JANUARI Algemeen directeur Marc van den Tweel van Natuurmonumenten stelt in De Volkskrant dat regelgeving wel bedreigde planten en dieren beschermt, maar niet het landschap.

Schultz meldt de Tweede Kamer dat ze het bouwverbod voor het kustgebied toch niet schrapt.

8 JANUARI Minister Melanie Schultz zegt verrast te zijn over de ophef en sust: het is niet de bedoeling kust vol te bouwen. De PvdA is voor duidelijkheid en wil handhaving van het bouwverbod.

15 FEBRUARI Schultz en natuurorganisaties spreken af dat ze voor de zomer een akkoord sluiten over de toekomst van de kust.

Intussen duiken steeds meer bouw­ plannen op.

12 JANUARI Bescherm de Kust roept het publiek

Blijf de ontwikkelingen volgen op: beschermdekust.nl

BEELD: NATUURMONUMENTEN - MARTEN VAN DIJL (19 JANUARI)

JUNI 2014 Uit een inventarisatie van Leo V ­ orthoren van de Zeeuwse Milieufederatie blijkt dat er plannen zijn voor meer dan 3.500 vakantiehuizen, strandhuizen, jacht­ havens en strandpaviljoens, alleen al in Zeeland.

BEELD: NATUURMONUMENTEN FOTOWEDSTRIJD - ELROY SPELBOS

44

45

De laatste plaats…

Wie midden in het leven staat, staat er liever niet bij stil.

Maar de dood overkomt ons ­allemaal. Wat blijft is de liefde, de pijn en het gemis van hen die we kwijt zijn geraakt. Een goede herinneringsplek biedt troost. Natuurmonumenten ontwikkelt samen met Natuur­ begraven Nederland een aantal begraafplaatsen in de natuur.

Een laatste rustplaats tussen wilde bloemen en hoge bomen.

Een plek die – anders dan bij een gewone begraafplaats – blijft.

Want wie begraven wordt in de natuur wordt één met die natuur. Meer weten? Kijk op nm.nl/­natuurbegraven

46

Buissink maar de geelgerande is een slachter. En wat voor één.

Dat begint al in zijn jeugd. Zoals alle kevers komt hij uit het ei als larfje, dat steeds groter groeit. De larve van de geel­gerande doet dat ten koste van de mede-sloot­bewoners.

Met een paar gemene kaken grijpt hij alles wat ongeveer van zijn eigen lengte is. Dat kunnen kikkers zijn, salamanders of stekelbaarsjes, die hij injecteert met een giftig oplosmiddel.

Een van de spectaculairste safari-­ taferelen die je kunt beleven in een slootwateraquarium is een gevecht tussen een geel­gerande keverlarve en een bloedzuiger.

Dat er zoveel geelgerande watertorren rondzwemmen is opmerkelijk.

Genoeg vogels en roofvissen die op kevers jagen, maar bijna niemand lust de geelgerande. Als ze g­ egrepen worden, lekken ze vanonder hun ­halsschild een smerig, giftig goedje. Daarnaast p ­ roduceren ze een rits chemicaliën om schimmels en besmettingen in het ­slootwater te bestrijden. Er wordt beweerd dat een dode geelgerande watertor eigenlijk bij het chemisch afval zou moeten. Het is, kortom, een monstertje, maar wel een prachtig monstertje.

Frans Buissink

natuurschilder en -journalist fransbuissink.nl

ILLUSTRATIE:ANNEMARIE GORISSEN

Zijn pantsers glanzen als een nieuwe auto in een showroom. Hij kan zwemmen, duiken en vliegen. Hij is snel en wendbaar. En hij is de schrik van menige tuinvijver. Als hij niet zo’n belabberde reputatie had als roofdier, zou je de geelgerande watertor of waterkever een superinsect kunnen noemen.

Kevers zijn een heel grote, maar toch een beetje vergeten diergroep. Ze zitten in het ongunstige hoekje van kriebelbeesten met te veel pootjes, zonder een greintje aaibaarheid. Maar de mensen moesten eens weten.

De eindeloze wereld van de kevers is één groot fantasy event. Ontdek hun metallic glanzende schilden, hun schitterende kleuren, hun vaak bizarre gestalten en uitzinnige voelsprieten. Kevers kijken is een ontdekkingsreis zonder einde, want op de hele wereld is er geen diergroep met meer soorten dan de kevers. Nog dagelijks worden er nieuwe ontdekt. Uit elke boom in het tropisch regenwoud waaraan geschud wordt, komen onontdekte soorten tevoorschijn. Er zijn zeker 850.000 soorten, maar het vermoeden bestaat dat het er wel 4.000.000 kunnen zijn.

Kevers zijn overal, behalve op de ijzige polen en in de zoute zeeën. Elke streek heeft zijn eigen kevers. Alleen al in Nederland komen ongeveer 4.000 soorten voor.

Daarvan is de geelgerande watertor de beruchtste van allemaal, te vinden in elke vijver, sloot, plas en meer.

Verreweg de meeste kevers zijn rustige vegetariërs,

47

Bestel direct online: nm.nl/winkel Met uw aankoop steunt u de natuur.

Waar is het vogeltje? € 419

€ 379

MONO VERREKIJKER Van National Geographic 10x25. Superlicht en handig. € 16,50 LEDEN € 14,50

VOGELS DICHTBIJ

Vanguard ­spottingscope XF 60 A 15 tot 45 x zoom

INSECTENPALEIS

Statief.

Vanaf € 119 LEDEN € 110

Huis voor wilde bijen en andere insecten

€ 21,95

€ 17

€ 29,95

VOGELKOP

Porseleinen bekers van Marjolein Bastin, serie kust. 4 varianten beschilderd met vogels, 42 cl. € 7,95 LEDEN € 6,95 Deze aanbiedingen gelden tot 10 mei 2016

KLEAN KANTEEN Classic drinkfles van roestvrij staal, 800 ml

BEELD: JURGEN HUISKES

€ 20

Wat weet jij van onze natuur?

Test jezelf op 11 mei 2016

BEELD: BUITEN-BEELD - BERT DE VOS

Als het volop lente is en de natuur op haar mooist, testen wij met een geweldige televisieshow de natuurkennis van Nederland.

Wat weet jij van de natuur? We hebben alvast een aantal vragen voor je. Je kunt daarmee nu al een mooie prijs winnen!

Laat ons ook weten welke vragen jij het leukste vindt. Dat helpt ons bij het maken van een mooie natuurquiz. Test je kennis nu! nm.nl/quiz