Puur natuur Winter 2013 selectie

Page 1

nummer 4 - 2013

Laat je verwonderen door de winter

puur natuur nummer 4 - 2013

Warm in de winter

Interview

daan roosegaarde bouwt ’n nieuwe wereld In vliegende vaart

Met je slee de berg af

De kracht van de

opruimers


Welkom winter ...

Pure kunst “Veel bomen verliezen in het najaar hun vruchten. Eikels, beukennootjes, ze vallen allemaal op de grond. Zeker als het gestormd heeft. Maar aan bomen die wat in de luwte staan, blijft soms wat hangen. Zoals bij een esdoorn hier dichtbij. En als je dan een nacht met wat vorst hebt aan het begin van de winter, zie je ’s morgens hoe ijskristallen een vrucht hebben ingepakt. En die stekels… Alsof de vrucht extra bescherming nodig heeft. de natuur toch is. Al die bladeren en vruchten met rijp, pure kunst.”

Marcel Dellink

boswachter Bergherbos (Gld) @boswachtermd Wil je met Marcel op excursie? Dat kan op 27 december: nm.nl/meemetmarcel

PUUR

2

natuur

foto: Alex Hyde/Nature Picture Library

Dan realiseer ik me weer hoe mooi


Colofon

De winter saai? Hoezo?

Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van 730.000 leden en vrienden van Natuurmonumenten. Puur Natuur Postbus 9955, 1243 ZS ‘s-Graveland puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN: 2213_218X Redactie hoofdredacteur: Marianne Nouwens eindredacteur: Frans Bosscher bladmanager: Irene Burkunk beeldredacteur: Stefan Claessens redactieleden: Wieger van Beek, Tim van den Broek, Claudia Majoor, Lidewij Staal, Marlies Tenback, Maaike Wermer, Codyn Woerde Art direction & vormgeving Media Mind Creative BV Dinq media BV Prepress Dinq media BV Druk, papier en plastic Habo Da Costa drukt Puur Natuur CO2-neutraal op FSC® gecertificeerd papier. Indien nodig wordt Puur Natuur verpakt in een plastic wikkel. Werp deze wikkel in de plastic recylecontainer, voor een minimale milieubelasting. Verzending PostNL vervoert Puur Natuur en compenseert de volledige CO2-uitstoot hiervan. Vragen over uw lidmaatschap? Stel ze aan de Ledenservice via T (035) 655 99 11, of op nm.nl/vragen

D

e winter heeft de reputatie saai te zijn. Hij kan niet snel genoeg voorbij zijn. Da’s gek, want we doen van alles om het toch leuk te hebben in deze koude maanden. We maken het huis gezellig, kruipen bij de open haard met

een tijdschrift of tablet (om bijvoorbeeld deze Puur Natuur op te lezen), koken de lekkerste maaltijden en drinken een goed glas met vrienden en familie. En als er een dik pak sneeuw of een fijne ijsvloer ligt, zijn we met geen stok binnen te houden. En terecht, want er is in de winter veel te beleven. Al schaatsend kom je bijvoorbeeld op plekken waar je anders niet kunt komen. En in de sneeuw vind je sporen van al die dieren die, zij het soms wat aangepast, onze winters prima doorstaan. Dat roept dan meteen de vraag op, hoe ze dat doen? Op heel verschillende manieren, zo blijkt uit een overzicht in dit nummer. Die verscheidenheid aan overlevingsstrategieën doet je realiseren dat de natuur eigenlijk een enorm laboratorium is waarin al vele, vele miljoenen jaren heel efficiënte oplossingen voor praktische problemen zijn gevonden. Ontwerper en innovator Daan Roosegaarde heeft er z’n levenswerk van gemaakt om zulke oplossingen te doorgronden en in te zetten voor het verkeer, voor de verlichting van gebouwen of de inrichting van groene plekken in de stad. De natuur als fascinerende bron van kennis en wijsheid. Een mooie gedachte.

Cover eidereend Foto: Nico van Kappel/Buiten-Beeld

Marianne Nouwens hoofdredacteur

Natuurmonumenten is een van de 85 Goede Doelen van de Nationale Postcode Loterij. Natuur­monumenten voert het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving

PUUR

3

natuur


HOE WERKT LAYAR?

Ook online zijn we Puur Natuur! Puur Natuur op je tablet

Puur Natuur is verrijkt met veel digitale extra’s. Hier lees je hoe het werkt:

Je kunt Puur Natuur nu ook lezen op je tablet. Download de app in de App Store of Google Play, log in met je lidmaatschapsnummer en je hebt meteen alle extra’s onder handbereik. Veel plezier! Laat je via @PuurNatuur of met een mail naar puurnatuur@natuurmonumeten.nl weten wat je ervan vindt?

Download de gratis Layar-app voor smartphone en tablet, of update de

(je lidmaatschapsnummer vind je op de adresdrager van

laatste versie.

deze Puur Natuur of op je lidmaatschapspas)

NIEUW!

Open de app en ga naar de pagina’s met ’t Layar-icoon: p. 6, 10, 12, 16, 22, 37 en de cover

Onze boswachters op You Tube We plaatsen regelmatige nieuwe filmpjes op You Tube over ons werk in en voor de natuur. Abonneer je op ons kanaal en

Houd je telefoon

je krijgt automatisch een melding als er weer een nieuwe is.

boven de cover. Druk op ‘scan’en blijf richten op de hele pagina.

winnende foto

Wacht tot de digitale extra’s (bijv. een ‘film’-

Stuur je mooiste sneeuwfoto in

button) op

Na het succes van de paddenstoelenfoto’s houden we ook deze winter weer een foto­

het apparaat

wedstrijd voor onze Facebook-vrienden. Zo gauw de eerste sneeuw valt, gaan we los. Hou

verschijnen.

onze Facebook-pagina in de gaten. De mooiste sneeuwfoto krijgt weer een mooie prijs.

Druk op de button en bekijk

De fotowedstrijd over paddenstoelen leverde maar liefst ruim zeshonderd inzendingen op

bijvoorbeeld het filmpje.

met werkelijk fantastische foto’s. Casper van Dort is tot winnaar uitgeroepen met een foto

Volg onze boswachters

Bekijk ook het Layar-instructiefilmpje op nm.nl/puurnatuur

Je vindt ze op nm.nl/twitter

PUUR

4

Kijk eens

De natuur in je inbox

op Facebook

Meer over de natuur in jouw

Deel jouw natuur

buurt en de leukste activiteiten

via facebook.com/

sturen we je graag per e-mail.

natuur­monumenten

Ga naar nm.nl/media

natuur

foto’s: Janko van Beek, Ruud Poelstra

van een muizenstaartzwam op een dennenappel.


Ga mee in dit winternummer 10 Column Ruben Smit

30 Groot Wild Enquête: de uitkomsten

Wildernisfilmer

12 Winterse wandeling langs

Winterpret bij de Ankeveense Plassen

12

de Ankeveense Plassen

34 Ontwerper Daan Roosegaarde: niet babbelen, maar bouwen

16 Opruimen in de natuur

42 Van bes tot bol

Dode dieren zijn kleine natuurge-

de cyclus van de maretak

biedjes waar het barst van het leven

16

44 Tips om de winterse natuur 22 6 handige manieren om

Wie ruimt toch al

de winter te overleven

in te trekken van groenauteur Gerritjan Deunk

die dode dieren op?

28 Nieuwe bewoners van Hackfort

34

De nieuwe wereld van Daan Roosegaarde

47

De kleuren van de goudplevier

32

22

Maak je eigen

Hoe houden ze

kerstlampjes

zich warm?

PUUR

5

natuur

6 Koninklijke visser 8 Vragen staat vrij 11 Anno 1838 met Koekkoek 19 ‘Zoutwinning funest voor vogels’

20 21 26 31 32 37 38 40 43 47

Nieuw: Verrekijkers Prinses Laurentiens Mr Finney Rozig bij de open haard Loopgraven WO I in Bergherbos Maak de mooiste kersthangers Bedreigd: hermelijn De rijkdom van wadplaten Van deur tot deur voor de natuur Quarantaine op Tiengemeten Goudplevieren zingen sterren van de hemel

48 Met de slee de helling af 50 Naar buiten: winterse tochten 54 Service


Handige manieren om de winter te overleven

De kou de baas! Het is hartje winter en soms bitter koud. Je gaat haast meelij met de dieren krijgen die buiten, zonder huis en haard, moeten zien te overleven. Niet nodig. Ze redden zich prima.

Bij elkaar kruipen Paarden zijn echte groepsdieren. Ze zijn graag samen. Lekker samen hollen, samen grazen en samen een beetje staan te slapen. Samen voelen ze zich veilig. Zeker de half wilde paarden, zoals koniks, die in natuurgebieden worden ingezet voor begrazing. Die komen oorspronkelijk uit Polen, waar het heel streng kan winteren. Toch hebben ze totaal geen behoefte aan een warme stal, ook niet in de winter; wel aan elkaar. Goed ingepakt in een dikke wintervacht zoeken ze elkaars warmte. Dat doen niet alleen paarden. Ook Schotse hooglanders houden elkaar warm in de winter.

Bekijk konikpaarden in de winter

Laagje extra Een duiker die in het koude water plonst, trekt eerst een wetsuit aan. Zonder dit nauwsluitende isolerende pak zou hij al gauw tot op het bot verkleumen. Een echte duikkampioen is de grijze zeehond, die veel rond de Britse eilanden voorkomt, maar ook steeds meer langs de Nederlandse kust. Als in de winter het zeewater kouder en kouder wordt, heeft hij gezorgd voor zijn eigen isolerende duikerpak, een extra dikke speklaag onder zijn vel.

grijze zeehond


Stevige winterjas Als een vos het warm heeft, hangt hij zijn tong uit zijn bek om af te koelen. Zijn vacht is een altijd warme bontjas, die hij niet even uit kan doen. Het is een jas met een warme voering: onder de dekharen zit een ondervacht van korte wolharen. Talgklieren maken de jas vettig en waterafstotend. Als de winter nadert, wordt zijn jas extra stevig. De dekharen worden langer en gaan rechter overeind staan doordat de ondervacht dichter wordt. Zo lijken vossen, maar ook

vos

bunzings, hermelijnen en marters, in de winter een stuk dikker.

In strenge winters is voedsel eigenlijk een veel groter probleem dan de kou Oppompen met lucht Het geheim van het vederlichte, maar toch zo warme dekbed is lucht. Lucht isoleert en het overgrote deel van een donzen dekbed is lucht. Het trucje om ons warm te houden met lucht hebben mensen van vogels afgekeken. Het roodborstje demonstreert het elke winter weer. Als het echt koud wordt, gaat het ‘dik’ zitten, zoals dat heet. Het zet zijn veren uit om zo veel mogelijk warme lucht vast te kunnen houden. Ook andere vogels, zoals winterkoninkjes en merels, passen deze truc toe.

roodborstje


lepelaars

Reisje naar de zon Het bijzondere aan lepelaars is dat ze snavels hebben in de vorm van twee op elkaar

De vogels die wel blijven, kunnen we helpen

passende lepels. Heel handig om er in een sloot stekelbaarsjes mee te vangen of garnalen in een waddengeul. Maar dat lukt alleen als het water warm genoeg is voor die beestjes. In de winter laten visjes en garnalen zich niet vangen. Gras of iets anders eten is geen alternatief voor lepelaars. Dus vertrekken ze naar warme buitenlanden, samen met tientallen andere vogelsoorten. Een paspoort hebben ze niet nodig. Alleen een paar sterke vleugels.

Naar beneden die temperatuur Echte libellen en ook de libellen die juffers genoemd worden, kunnen niet tegen vrieskou. Ze overwinteren als ei of larf, verstopt op een beschutte plek. Er is een uitzondering: de bruine winterjuffer. Als je heel goed zoekt, zou je hem op de hei kunnen vinden. Ook als het vriest. Als een bruin stokje zit hij tegen een plantenstengel aangedrukt. En

handje helpen In de winter moeten vogels veel meer moeite doen om eten te vinden. Dat kost ze veel

pimpelmees

energie. Aan het eind van de winter is hun vetreserve helemaal op. Daarom is het een goed idee om de vogels rond je huis aan voer te helpen. Zo komen ze in veel betere conditie de winter door en kunnen ze het voorjaar helemaal fit aan een nestje met eieren en jongen beginnen. Op nm.nl/vogelsvoeren vind je alles wat je nodig hebt.

PUUR

24

natuur

TEKST: Frans Buissink I foto’s: Els branderhorst/buiten-beeld, Menno Schaefer/Fotonatura, Huub Smeding/Fotonatura, Jeroen Stel/kina, Jordi strijdhorst/buiten-beeld

blijft in leven doordat hij een natuurlijk soort antivries in de aderen heeft.

bruine winterjuffer


Naar buiten

Wij selecteren de leukste activiteiten, maar er is natuurlijk nog veel meer te doen bij Natuurmonumenten. Bekijk het nu op nm.nl/agenda. Of bel met de Excursielijn, T (035) 655 99 55

Overijssel

Midwinternacht wandeling

Jeneverbes­ wandeling

Wandeling met lunch

Winterstruintocht met snert

Kom tijdens midwinternacht

Wandel over de heide van het

Trek stevige, waterdichte

De gids neemt je mee op een

genieten van de lichtjeswande-

Mantingerveld, met z’n karak-

schoenen aan en wandel met

5 km winterwandeling langs

ling door Kardinge. Tijdens

teristieke jeneverbesstruiken

de verrekijker over het Dwin-

mooie trilvenen en trekgaten in

deze wandeling staan je leuke

(21 dec)

gelderveld. Lunchen doen we

De Wieden. Na afloop wacht

Stevige snertwandeling

Eindejaarstocht met vuurkorf

Een tocht van 14 km met de

Doorstapwandeling met de

boswachter door het prachtige

boswachter door het Leuve-

Deelerwoud. Onderweg laden

numse bossen. Inclusief snert

we de accu op met snert en

en een kruidenlikeurtje rond de vuurkorf! (28 dec)

Utrecht

Boswandeling met high tea

Kerstwandeling Kaapse Bossen

Wandel anderhalf uur met de

Kom op Tweede Kerstdag een

boswachter over Landgoed

frisse neus halen! Tijdens deze

Duin en Kruidberg. Afsluitend

winterse wandeling gaan we op

een uitgebreide high tea in het

zoek naar sporen en geluiden van dieren (26 dec)

dec

NOORD-HOLLAND

landhuis (29 dec)

Noord-Brabant

Ganzen in het deltagebied

Lunchwandeling

Snertwandeling

Maak kennis met het winterse

Wat is er fijner dan buiten

Busexcursie met twee door-

sprookjesbos van Slot

uitwaaien en daarna binnen

gewinterde vogelaars over de

Haamstede, dat normaal niet

opwarmen. De winterwande-

Zuid-Hollandse eilanden naar

toegankelijk is. Grijp nu je kans!

ling over Wallsteijn en Oude

Schouwen-Duiveland (25 jan)

(15 dec)

Buisse Heide sluiten we af met

PUUR

50

natuur

dampende snert (22 dec)

dec

Zeeland

dec

Zuid-Holland

jan

Nog meer inspiratie vind je ook in onze bezoekers& infocentra. Kijk op nm.nl/ bezoekerscentra

De redactie selecteerde de lekkerste wintertochten, met en zonder snert!

dec

roggebrood (21, 30 dec)

een heerlijke kop snert (25 jan)

17x Wintertochten

DEC

Gelderland

DEC

Gelderland

onderweg (27, 30 dec, 3 jan)

JAN

activiteiten te wachten (21 dec)

DEC

Drenthe

DEC

Drenthe

DEC

Groningen


Op 5 januari schenken onze boswachters warme chocomel, middenin de natuur! Kom ook samen proosten! Ga naar nm.nl/ warmwelkom Gelderland

Veluwe Midwinter­ wandeling Samen met de boswachter over de heuvels en door de bossen van de Reeënberg, Hoevedelle

DEC

en Ramenberg. Daarna snert (21 dec)

NOORD-HOLLAND

Oliebollen op de buitenplaats Geniet van de winter op de ‘s-Gravelandse buitenplaatsen. Na 6 km wachten er verse olie-

Donkerwandeling

Bikkelvaartocht

Wandel mee door de Kwade

Ooit de Nieuwkoopse Plassen

Hoek in het donker. De

op geweest in de winter? Vaar

zintuigen staan op scherp. Je

mee, ervaar de stilte en ontdek

zult zien dat de beleving dan

de winterse natuur op de

compleet anders is (21 dec)

plassen (15, 22 en 29 dec)

dec

Zuid-Holland

dec

Zuid-Holland

Noord-Brabant

Limburg

Overwinteren op Huis ter Heide

Winter bij de Maas

Veel trekvogels doen Huis ter

kou en ontdek hoe mooi de

Heide aan in de winter. Kom

Maasvallei is. Een heerlijke

het zelf bekijken tijdens de

uitwaaiwandeling, met afslui-

nieuwjaarsexcursie. Verrekijker

tend een warme versnapering

meenemen! (12 jan)

(15 dec)

foto:pauline joosten, janko van beek

Gooi en Vecht­streek (29 dec)

DEC

bollen in Bezoekerscentrum

ga voor meer wandelingen naar nm.nl/ routes

dec

jan

Trek eropuit in de knisperende

PUUR

51

natuur


Naar buiten

Let op: de openingstijden zijn in de winter anders dan in de zomer. Raadpleeg voor de wintertijden nm.nl/agenda.

Drenthe

Overijssel

Gelderland

Dwingelderveld

De Wieden

Veluwezoom

Loop over de bodem van een

Vanaf het vlonderpad en laar-

In dit fraaie boerderijencomplex

heideven en bewonder de

zenpad beleef je het besloten

vind je de leukste routes en een

stekelbaarsjes en libellenlarven

rietland en de weidsheid van de

geweldige collectie aan natuur-

achter glas. Of duik je liever het

Beulakerwijde op z’n best.

cadeautjes. En je kunt er terecht

wilgenhuttendorp in? Hier kan

voor de lekkerste lunches in de

het allemaal.

brasserie.

‘s-Graveland

9x Een warme start Onze bezoekerscentra zijn hét vertrekpunt voor routes, speurtochten en kinderfeestjes.

NOORD-HOLLAND

Gooi en Vechtstreek In de pas verbouwde boerderij vind je eindeloze routes, speurtochten en koop je de leukste cadeautjes. Kinderen kunnen er terecht voor spelletjes en de

Openings­ tijden vind je op nm.nl/ bezoekerscentra

Gelderland

De Groote Modderkolk Bewonder de biologische zorgboerderij met moestuin en potstal, drink wat in de theeschenkerij of koop biologisch eten in de boerderijwinkel.

Zuid-Holland

Zuid-Holland

Tiengemeten Speciaal geopend in de kerstva-

Nieuwkoopse Plassen

kantie. Met exposities, winkel

Je vindt er binnen- en buiten-

en suggesties voor een leuk

activiteiten voor jong en oud,

dagje struinen op het eiland.

exposities en een winkel. Vergaderen kan er ook. Of pak een tafeltje in Restaurant Tijsterman.

mooiste natuurvondsten.

Noord-Brabant

limburg

Oisterwijk

Brunssummerheide

Een sfeervol houten chaletje

Hier kom je dagelijks voor de

middenin de Oisterwijkse

lekkerste pannenkoeken en

bossen. Met routes, speur-

eindeloze heideroutes. Buiten

tochten, een echte bijenkast,

kunnen kinderen heerlijk

opgezette beesten en een

ravotten, klimmen en spelen in

winkel met de leukste cadeaus

het avonturenbos.

Brunssummerheide

PUUR

52

natuur


Tot ziens winter ...

Zó fris, zó teer “De sneeuw is nog maar nauwelijks weg en dan duikt de bosanemoon al op. Het is één van de eerste voorjaarsbloeiers. Zo’n eersteling is zó fris, zó teer. Juist omdat hij de eerste is, vind ik de anemoon heel intrigerend. Ze heeft kennelijk maar weinig warmte nodig om te ontkiemen. We hebben hier een stuk nat bos, waar bosanemonen en klaverzuring – ook zo’n vroege plant – een enorm wit tapijt vormen; soms staat er ook nog een aronskelk tussen. Dat is geweldig. Dan weet je

foto: Ramon Stijnen/kina

dat de lente in aantocht is.”

Marcel Dellink

boswachter Bergherbos (Gld) @boswachtermd

PUUR

55

natuur


ik wil OERRR

Doe mee en ga naar OERRR.nl Deel je leukste speeltips op OERRR.nl/facebook


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.