lente
2015
Spionnen van ons dierenrijk
Nieuwe gadgets in onderzoek
Gespuis waar we last van足 hebben
35
kilometer fietsen opTexel Van Den Burg naar Utopia (en terug)
merelei en 14 andere eitjes
2
Blauwborst “Het blauwborstje is ooit uitgeroepen tot winnaar van het vogelsongfestival. Terecht. In zijn zang imiteert hij ook andere Gaby Bollen vogels. En al die geluiboswachter in den combineert hij tot de Midden-Limburg mooiste melodieën. Bij deze schitterende zanger zie je het niet goed, maar de blauwborst heeft een wit vlekje op zijn borst. Daarom wordt hij ook wel de witster- of witgesterde blauwborst genoemd. Deze vogels associeer ik meestal met laarzen, omdat ze graag in natte wilgenbossen zitten. Op hun zangpost bovenin een struik of wilg zingen ze ook daar de sterren van de hemel.”
Gaby op twitter volgen? @BoswachterGaby
FOTOGRAFIE: MICHEL GEVEN – BUITEN-BEELD
Horen hoe mooi de blauwborst zingt? nm.nl/blauwborst
3
redactie
Marianne Nouwens hoofredacteur en knopen doorhakker
Marietta Nollen bladmanager en spil
Hoe v vanveerdiept einrder je je verbaen dier, h het leve die a st. Ge oe mee n ons anieuwe teweldig, wr je je llema chnol at al laa ogie (CSI Dier t zien enrij k, p1 . 2)
Frans Bosscher eindredacteur en vraagbaak
Codyn Woerde redactie assistent en regelaar
Ik wil dat beelden in Puur Natuur niet alleen mooi zijn; ze moeten een verhaal vertellen.
Stefan Claessens beeldredacteur en plaatjesmaker
Ik popel om op de pedalen te stappen voor een rondje Texel. En daarna een gebakken visje eten, hmmm. (Fietsen op Texel, p24)
Jelle Hoogendam art director en buiten-de-lijntjesdenker
COLOFON
Puur natuur valt elk kwartaal op de mat van 725.000 leden van Natuur monumenten en 190.000 k inderen van OERRR. Vragen over uw lidmaatschap? Stel ze aan onze Ledenservice via: (035)655 99 11 of nm.nl/vragen
Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Art direction & vormgeving Maters & Hermsen Prepress Dinq Media BV Druk, papier, biofolie Habo Da Cos ta drukt Puur Natuur CO2 -neutraal op
Tim van den Broek ecoloog en wandelende encyclopedie
PEFC® gecertificeerd papier. Indien nodig wordt Puur Natuur verpakt in biofolie. Werp deze wikkel in de gft-container, voor minimale milieubelasting. Verzending PostNL vervoert Puur Natuur en c ompenseert de volledige CO2 -uitstoot hiervan.
Natuurmonumenten voert het CBF- keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving. Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.
20 20
Jan is tuinman bij Weleda. Zijn tuin ligt in Zoetermeer.
Over bloemetjes en bijtjes Daar waar strakke groene graslanden liggen, lagen vroeger kleurrijke bloemenweides. Een 足paradijs voor scharrelende dieren, vogels en 足vlinders. Natuurmonumenten en Weleda maken zich samen sterk voor het herstel van deze bloemrijke natuur. Een gesprek tussen boswachter Esther Rust en tuinman Jan Graafland over de betekenis van bloemen. TEKST: Kirsten
Dorrestijn
Aardhommel Esther is boswachter in de Noord-Hollandse Vechtplassen.
21
Naar aanleiding van de samenwerking ontmoeten Esther Rust en Jan Graafland elkaar. Esther is boswachter bij Natuurmonumenten, Jan is tuinman van Weleda, producent van 100 procent natuurlijke huidverzorgingsproducten. Weleda steunt Natuurmonumenten sinds kort met 100.000 euro per jaar met als doel de bloemrijke natuur te herstellen. Esther tegen Jan: “Hoe belangrijk zijn bloemen voor mensen?” Jan: “Ze zijn cruciaal voor de gezondheid én voor het voortbestaan van de mens. Zonder bloemen, geen bijen. En – Einstein zei het al – zonder bijen sterft de mens binnen vier jaar uit. Verder voedt groen de stof wisseling. En een bloem de ziel. De geur werkt helend, kleur en vorm harmoniseren. Als medisch bedrijf gebruiken wij de geneeskrachtige delen van planten. Van
sint-janskruid, goudsbloem en primula gebruiken we specifiek de bloemen. Goed voor de gezondheid van de mens.” Esther werkt in de Vechtplassen (NH) en houdt zich onder andere bezig met het verpachten van graslanden. “Ik probeer gunstige overeenkomsten met boeren te sluiten en stimuleer daarmee de bloemrijke natuur in hun weides”, vertelt ze. “Eerder intensief gebruikte grond die wij in beheer krijgen, pakken we aan door een bovenlaag met meststoffen af te plaggen, of door veel te maaien en het gewas af te voeren.” We zijn in Nederland gewend aan de strakke, groene raaigraslanden. “De vegetatie is heel eenzijdig; er is vaak geen enkele bloem te zien”, zegt Esther. “Op zo’n biljartlaken kunnen dieren niet overleven – op koeien na dan. Bloemenweides met hun variëteit aan kleur, geur en structuur zijn niet alleen belangrijk voor insecten die er nectar vinden, ook rupsen blijven er als poppen achter, reeën laten hun kalfjes er rusten, dassen zoeken er wor-
men en vogels komen weer op de insecten af. Achter zo´n bloemrijk grasland gaat dus een hele kringloop schuil.” Het zijn niet alleen de pesticiden die bloemrijke weides in de weg staan, het is de productiedrang in het algemeen, aldus Jan. “In Nederland wordt elke vierkante meter benut. Die bedrijvigheid staat haaks op een weelderig groeiend veld. Landbouwgrond is voedselrijk, terwijl bloemenweides juist op schrale grond ontstaan. We hebben in Nederland het natuurlijke proces kapot gemaakt en geen idee meer hoe alles samenhangt. Terwijl de natuur, als je haar met rust laat, volledig in balans is. Een voorbeeld: in de tuin van Weleda kijken wij van de natuur af hoe je woekerplanten tegen elkaar uitspeelt. Hebben we te veel brandnetel, zetten we er hartgespan tussen - een mooie sterke plant met pluizig roze bloempjes die veel hommels aantrekt.” Esther: “Ja! Zo werken wij ook. Met zaad van de ratelaar kun je meer variatie in graslanden krijgen.” Jan: “En dan nog… De natuur is zo complex. Er bestaat geen recept om
FOTOGRAFIE: DEEN VAN MEER (ESTHER) EN WELEDA (JAN)
elden vol pinksterbloemen, ratelaars, margrieten en koekoeksbloemen, we kennen ze eigenlijk alleen nog van plaatjes. Ook de wuivende roggevelden met klaprozen en korenbloemen zijn uit het Nederlandse landschapsbeeld verdwenen. Met de intensivering van de landbouw en de versnippering van het landschap zijn de bloemrijke weides verloren gegaan. Natuurmomenten koopt de komende jaren landbouwgrond op cruciale plaatsen om bestaande natuurgebieden te vergroten of te verbinden. Daardoor komt er ook weer ruimte voor nieuwe bloemrijke natuur.
22 22
bloemrijke graslanden te maken. Mensen denken altijd dat ze de natuur doorzien, er zijn boeken over volgeschreven, maar uiteindelijk blijft het een groot mysterie hoe dat alles in elkaar grijpt en werkt.”
Grote ratelaar
Valeriaan
Dotterbloem
Rietorchis
Tips om bloemrijke natuur te zien
Jan: “Mijn tip is om een roeibootje te huren in de Nieuwkoopse Plassen (ZH). Daar zie je in de weilanden aan de oevers prachtige velden met ratelaar, valeriaan en dotterbloem.” Esther: “Voor mij is het gebied van de Tienhovense Plassen (Ut.) een topper. Daar is een fietspad over de Kanaaldijk. Het ziet daar paars en geel van de orchideeën en ratelaars.”
Zilveren maan
Nog een andere reden waarom de bloemrijke en andere natuur is verdwenen, is de versnippering van het landschap. Natuurgebieden grenzen aan intensief bewerkte landbouwgronden of wegen en spoorlijnen. Dieren missen daardoor stapstenen om zich te verspreiden. Esther: “Verbindingen zijn cruciaal om robuuste natuur te krijgen. Maar natuurbeheerders en gangbare boerenbedrijven hebben soms tegenstrijdige belangen.” Jan: “Er gelden vaak totaal andere regels op aangrenzende percelen, daar kan ik over meepraten. Planten die door productieboeren als onkruid worden gezien zijn vaak uiterst nuttig. Ik ben bijvoorbeeld dol op brandnetel, dat is een geweldige plant waarop dagpauwoog en kleine vos hun eitjes afzetten. Maar de schapenboer naast Weleda’s tuin vraagt mij de brandnetel weg te halen bij het hek. Hij is bang dat er vliegen op af komen die eitjes leggen in de vacht van zijn schapen…” Esther: “Ik krijg soms zelfs van boeren te horen dat zij moeten spuiten, omdat wij akkerdistel hebben staan… Distel is een uitstekende nectarleverancier voor vlinders en bijen, maar boeren vinden het een nachtmerrie.”
vliegen hommels rond, op de waterpartijen komen libellen af. Is die fragmentering van de Nederlandse natuur wel zo erg?” Esther: “Toch wel. Het probleem is dat populaties elkaar niet meer kunnen vinden. Een voorbeeld: bij Kortenhoef (NH) hebben we een prachtig natuurgebiedje, de Suikerpot. Vroeger kwam hier de zeldzame zilveren maan, een prachtige vlinder, voor. Er zijn allerlei maatregelen genomen om die vlinder terug te laten keren: er zijn moerasviooltjes waar de vlinder haar eitjes op afzet, en er is genoeg voedsel in de vorm van nectarhoudende planten. Vorig jaar is er één zilveren maan in het gebied gezien. Iedereen stond op z’n kop. Maar het punt blijft dat de vlinder door de grote afstanden het gebied heel moeilijk kan bereiken en geen levensvatbare populatie kan opbouwen. Er zijn te weinig stapstenen op zijn route.” Jan teelt als tuinier van Weleda op biologisch-dynamische wijze medicinale planten die verwerkt worden in de verzorgings producten. “Eigenlijk doen wij precies wat jij bij Natuurmonumenten doet, alleen dan op postzegelformaat: tuinieren op een natuurlijke manier. Weleda denkt alleen vanuit de mens, terwijl jullie vanuit de natuur denken. Wij stoppen natuur in een potje, voegen wat wolvet en wat kennis over de geneeskrachtige werking toe. Beiden streven we naar een sterke, harmonieuze natuur. ”
Jan: “Wat ik me wel soms afvraag, Esther, is het echt belangrijk dat de gebieden met elkaar worden verbonden? Als ik naar de tuin van Weleda kijk, dat is één hectare grond met 700 plantensoorten. Op een klein oppervlak kan je dus ook veel variëteit aanbrengen. We hebben zandgebiedjes met graafwespen, er
Op pagina 48/49 vind je nog veel meer tips om tussen de bloemen te wandelen! Kijk voor producten van Weleda op nm.nl/winkel
23
column Er is altijd zo’n eerste dag die ruikt naar de lente. Iedereen weet toch hoe die ruikt? Zo net voor rokjesdag. Op dat moment weet je dat het voorjaar is begonnen. Het is ook dat moment waarop de koffie op het terras ineens beter smaakt, omdat tussen de koude windvlagen er af en toe een warme bijzit. Het geluid verandert ook. Je hoort de mensen weer lachen en er wordt gefloten. Niemand fluit in de winter. Ook de vogels niet. We kijken niet eens meer omhoog en vergeten de wolken. En al kijken we wel, er is in de winter geen wolk te zien. De lucht is grijs en soms waterig geel. Maar die dag is er geen plek waar ik liever zou zijn dan op dat terras. Genietend van mijn koffie en de eerste zon.
Ik wil hier blijven, liefst de hele zomer lang. En anders op het Zeeuwse strand, want dat is het mooiste van heel Nederland. Ik tuur over het water omdat ik weet dat de zeehonden zich in de lente weer laten zien. Is dat Doortje? Ieder jaar tijdens de opbouw van ons festival Concert at SEA, dat deze keer op 26 en 27 juni plaatsvindt op de Brouwersdam in Renesse, houdt een zeehond ons gezelschap. Een week lang zien we haar kopje verschijnen en houdt zij ons vanuit het water in de gaten. Ze zit er ieder jaar en is een attractie op zichzelf geworden. Het kan geen toeval zijn en daarom denken we dat het steeds dezelfde zeehond is. En ik denk te weten welke: Doortje. Mijn vriend Leo adopteerde zeven jaar geleden een zeehond in nood. Die was ziek en verzwakt aangespoeld. Zo’n adoptie betekent dat Zeehondencrèche Pieterburen het dier opneemt en verzorgt en dat de adoptieouder – Leo in dit geval – de rekeningen betaalt. Deze zeehond heeft Leo bij wijze van huwelijkscadeau naar mijn meisje (Doortje Kranendonk) vernoemd. Toen Doortje weer beter was, hebben wij haar weer vrijgelaten. Voor zij in de golven verdween, hebben we haar nog dankbaar achterom zien kijken. Daarom denk ik dus dat ze ieder jaar bij Concert at SEA even terugkomt om hallo te zeggen en te laten zien dat het goed met haar gaat. En omdat Concert at SEA altijd heel gezellig is, blijft ze lekker de hele week hangen. Vorig jaar hoorde ik haar zelfs meezingen: ‘Hier aan de kust...’
Paskal Jakobsen
gitarist en zanger van BLØF
48
buiten
Het voorjaar is hét seizoen om te genieten van de kleuren en geuren van bloemen. We selecteerden de mooiste bloemenwandelingen in onze natuurgebieden. Sommige zijn met de boswachter; die hebben we met een * aangegeven. Info over deze en alle andere excursies vind je op nm.nl/agenda. Bellen met onze excursielijn kan ook: T (035) 655 99 55
Groningen
Flevoland
Gelderland
Noord-Holland
De weilanden in Kardinge, aan de noordoostkant van de stad Groningen, staan weer vol bloemen.
Wie goed zoekt in de hooilandjes in het Harderbroek, vindt echte koekoeksbloem, dotterbloem en rietorchis. Wandeling van 3 km.
* In het Korenburgerveen staan orchideeën en moeraskartelblad volop in bloei. Zeker in de rust van de zondagochtend is het hier zo mooi. 17 en 31 mei, 14 en 28 juni
* Op Hemelvaartsdag kun je traditioneel dauwtrappen in de historische landschappen van ’s-Graveland. Start en finish bij het bezoekerscentrum, waar bij terugkomst een ontbijt klaarstaat. 14 mei
Bloementocht
Friesland
Lustoord
In de duinen van Schier monnikoog staan de orchideeën te pronken. Het oude Baarderadeel, net onder Leeuwarden, is een lustoord voor weidevogels.
Drenthe
Vlinderdans
Op de Ruiner Es, langs de Mantingerweiden en bij het bezoekerscentrum Dwingelderveld zie je volop dansende vlinders boven bloemrijke akkers en weilanden.
Drenthe
10.000 bloemen Landgoed De Braak bij Paterswolde staat weer vol met bloeiende stinsen planten.
Overijssel
Gele lis en dotters
Het riet langs het vlonderpad bij het bezoekerscentrum in Sint-Jansklooster staat vol met gele lissen bijvoorbeeld en roze koekoeksbloemen. Langs de beken op het Twentse landgoed Egheria kom je vast dotter bloemen tegen.
Pareltje
Gelderland
Bloementapijten
Op de landgoederen Hackfort (ook wel de Keukenhof van het Oosten genoemd), O ldenaller, Oud-Groevenbeek en Velhorst vind je nu betoverende bloementapijten.
Mooi
Utrecht
Weidevogelland
Door het Eemland gaat een wandelroute (8 km) door het open landschap vol pinksterbloemen en weidevogels.
Distelvlinder
Dauwtrappen
Leukste terrassen in de natuur Een wandeling of fiets tocht door de prachtigste landschappen zorgen voor een topdag. Na afloop hoort daar hoort natuur lijk een kop koffie of glas bier bij. Op nm.nl/horeca vind je leukste terrassen in de natuur.
49
Noord-Holland
Orchideeën
* Geniet onder begeleiding van de boswachter van de mooiste orchideeën in het Zwanenwater. 7 en 13 juni
Zuid-Holland
Duinwandeling
* Maak met de boswachter een prachtige bloemenwandeling door Vogelpoel in Voornes Duin. 14 juni
Zeeland
Lentebloei
* Bij Slot Haamstede staan alle stinsenplanten weer uitbundig in bloei. 29 maart
Limburg
Zuidelijke pracht Rondom kasteel Genhoes is de bodem helemaal bedekt met bosanemonen. En al struinend langs de Maas bij Meers kom je teunisbloem en marjolein tegen.
Tuinworkshops Modeste Herwig Modeste Herwig geeft dit jaar weer workshops in de Botanische Tuinen van Utrecht. De thema’s zijn Seizoenen border, Tuinfotografie en Tuinplantenkennis. Leden van Natuurmonumenten krijgen een korting van 10 procent. Meer info en inschrijven: tuinworkshop.nl en modesteherwig.eu
Vaarexcursies
We hebben de mooiste vaarexcursies voor je op een rij gezet. Alle informatie over deze en andere vaarexcursies vind je op nm.nl/varen
Overijssel
Aalscholvertocht
De boswachter vaart je naar de aalscholverkolonie in De Wieden. De oudste kolonie van Nederland. 21 maart
Overijssel
Vergezichten
Geniet vanaf de fluisterboot en de watertoren van de weidsheid van De Wieden 25 en 30 april
Zuid-Holland
Historie
Vaar mee door het prachtige oude landschap van de Vliet landen in Midden-Delfland. 19 april en 17 mei
Noord-Holland Zuid-Holland
Rietsnijder
Altijd al meer willen weten over het oude ambacht rietsnijden. Op de Nieuwkoopse Plassen hoor je er alles over. 28 en 29 maart
Aalscholvers
Vaar mee naar de aalscholverkolonie in het Naardermeer, het oudste beschermde natuur gebied van ons land. Diverse data vanaf april
56