“In blijvende herinnering aan de overlevenden van Auschwitz, die het Nederlands Auschwitz Comité hebben opgericht” — sinds 1956
J A A R G A N G 61
|
NUMMER 4
|
D E C E M B E R 2 0 17
auschwitzbulletin K WA R TA A L B L A D VA N H E T N E D E R L A N D S AU S C H W I T Z C O M I T É
v ec h t e n t eg e n d e h o lo c au s t- o n t k e n n e r s Interview met professor Deborah Lipstadt
s t r i j d lu s t i g tot o p h e t l a at s t portret van documentairemaakster hedda van gennep
e e n v e rg e t e n j o o d s e g e s c h i e d e n i s over het groningse werkkamp de Beetse
speuren op het weB hoe je met professionele zoektips meer kunt vinden op internet
Waarom een gastspreker in de klas of tijdens een bijeenkomst? Een gastspreker vertelt zijn persoonlijke verhaal aan leerlingen en volwassenen. De impact van een persoonlijk verhaal dat live wordt verteld, is een onmisbare aanvulling op de geschiedenismethode. Waar bestaat de gastles uit? De gastles is een (theatrale) vertelling en wordt met behulp van media verteld. Aansluitend vindt er gesprek plaats waarin vragen kunnen worden gesteld/discussie kan plaatsvinden. Duur: ong. 60 min. I witness in de school is een vrijwilligersorganisatie. Naoorlogse gastsprekers van diverse genocides worden professioneel begeleid bij het ontwikkelen van hun gastles. Wij vragen een kleine vrijwilligersbijdrage voor de gastles om zo nieuwe gastsprekers te kunnen blijven opleiden. Wil jij getuige zijn van een waargebeurd verhaal over WOII? Of een andere genocide? VRAAG DAN NU EEN GASTLES AAN!
Steun het Nationaal Holocaust Namen monument. Juist nu
De kracht van het persoonlijke verhaal www.iwitnessindeschool.nl 06-261 68 301 | info@iwitnessindeschool.nl
De Nooit Meer Auschwitz Lezing 2017 wordt gehouden door de Amerikaanse historicus Prof. dr. Deborah E. Lipstadt. Aan haar wordt tevens de Annetje Fels Kupferschmidt onderscheiding uitgereikt. De lezing zal in het Engels worden gehouden.
Nooit Meer Auschwitz Lezing 2018
plaats Koninklijk Instituut voor de
kaarten reserveren
Problemen bij het digitaal aanmelden? De
Tropen, Amsterdam
Aanmelden vóór 1 januari 2018 via de website
helpdesk is bereikbaar op werkdagen tussen
datum Woensdag 24 januari 2018
www.aanmelder.nl/nmalezing2018. Er is
14:00 uur en 16:00 uur via 020-6564802.
tijd 15:00 uur, zaal open vanaf 14:30
slechts een beperkt aantal kaarten beschikbaar; kaarten op volgorde van aanmelding.
Voor de achtergronden van de Nooit Meer Auschwitz Lezing en van de spreker zie het
U ontvangt uw toegangsbewijs met
interview met Deborah Lipstadt door David
QR-code per omgaande per e-mail.
Hammelburg in dit nummer, blz. 6 t/m 9.
Omslag actrice Rachel Weisz en professor Deborah Lipstadt op de set van de film ’Denial’ Inzet Hedda van Gennep
AUSCHWITZ BULLETIN
D E C 2 017
|
3
INHOUD
HET NEDERLANDS AUSCHWITZ COMITÉ Het Nederlands Auschwitz Comité draait volledig op vrijwilligers. Uw financiële steun is enorm belangrijk. Met uw bijdrage kunnen we de herinnering aan de Holocaust levend houden, ook bij nieuwe generaties. Doneren kan tegenwoordig op eenvoudige wijze via onze website www.auschwitz.nl. U kunt kiezen uit verschillende mogelijkheden — eenmalig, per maand of per jaar. Ook kunt aangeven of u daarbij het Auschwitz Bulletin thuis wenst te ontvangen. Het Bulletin verschijnt vier keer per jaar.
Cartoon ‘Droosjes over het
Holocaust Namenmonument’ / 9 Willem Vleeschouwer geeft zijn visie
Column
‘De macht van straatschenders’ / 18 Awraham Meijer over Kristallnacht en Pegida
Cultureel
Recent verschenen / 19 Marjon de Klijn
Actueel Hoe ontzenuw je iets wat absurd is / 6
David Hammelburg in gesprek met historica Deborah Lipstadt over haar strijd tegen de Holocaust-ontkenners Zoeken op internet / 14 Eric Hennekam loodst ons door de wijde wereld van archiefonderzoek en search operators In memoriam Hedda van Gennep / 16 Kemal Rijkens portret van een taboedoorbrekend tv-maakster Het spoor naar Auschwitz / 17 Rabbijn Binyomin Jacobs’ toespraak bij de vertoning van een documentaire over waarom de treinsporen naar Auschwitz niet werden gebombardeerd
Herdenken Een vergeten Joodse geschiede-
nis in Oost-Groningen / 10 Walter van Rossum over het werkkamp De Beetse, bij Sellingen en Jipsinghuizen | deel 1 Voor de inhoud van de artikelen die ondertekend zijn is alleen de auteur verantwoordelijk. Overname van artikelen is toegestaan, mits met toestemming van de auteur en de redactie.
INTEGR ALE LIVE TELE VISIE- UIT ZENDING VIA NOS
Nationale Holocaust Herdenking 2018 zondag 28 ja n ua r i—w erthei mpa r k, a mster da m
Op 28 januari 2018 zal het 73 jaar geleden
bloemen bij het monument te leggen. Voor
men boeken over o.a. de Holocaust en herden-
zijn dat het concentratie- en vernietigings-
diegenen die slecht ter been zijn, zijn in het
ken in het algemeen kan aanschaffen.
kamp Auschwitz werd bevrijd. De VN heb-
Wertheimpark zitplaatsen aanwezig. Om
ben deze dag uitgeroepen tot Holocaust
kracht bij te zetten aan het belang van de
PROGRAMMA
Memorial Day. Deze dag staat symbool
doelstelling ‘Nooit Meer Auschwitz’ is een
10:00 Verzamelen voor de Stille Tocht in de
voor het Herdenken en ter nagedachtenis
grote opkomst, als een signaal naar recente
hal van het Stadhuis te Amsterdam, hoofdin-
van alle slachtoffers van de Holocaust.
ontwikkelingen, van buitengewone betekenis.
gang aan de Amstelzijde
Dus is niet alleen uw deelname maar ook die
11:00 Begin Stille Tocht naar Wertheimpark
In Nederland wordt de bevrijding ieder jaar
van uw kinderen, familie, vrienden en kennis-
11:30 Herdenking bij het Spiegel-
herdacht op de laatste zondag van de maand
sen, meer dan ooit van grote waarde.
monument ‘Nooit Meer Auschwitz’ sprekers Waarnemend burgemeester van
januari. Het Nederlands Auschwitz Comité organiseert op zondag 28 januari 2018 de
LUNCHBIJEENKOMST
Amsterdam, Jessica Durlacher, Jair van der
Nationale Holocaust Herdenking bij het
De lunchbijeenkomst vindt na de herdenking
Reis, Jacques Grishaver
Spiegelmonument ‘Nooit Meer Auschwitz’
plaats in Hotel Casa 400 Amsterdam, Eerste
12:15 Vertrek van bussen naar Casa 400 (enke-
in het Wertheimpark te Amsterdam, gevolgd
Ringdijkstraat 4, 1097 BC Amsterdam. Deel-
le reis)
door een lunchbijeenkomst in Hotel Casa 400
nemers kunnen gebruik maken van het gratis
12:30 Lunchzaal van Casa 400 open
Amsterdam.
busvervoer van het Wertheimpark naar Hotel
13:00 Begin lunchbijeenkomst
Casa 400 Amsterdam.
sprekers Jessica Durlacher, schrijfster
HERDENKING
De zaal in Hotel Casa 400 Amsterdam gaat om
Jacques Grishaver, voorzitter Nederlands
Vanaf 10:00 uur bent u welkom in het Stad-
12.30 uur open. De lunchbijeenkomst begint
Auschwitz Comité muziek Jewish Music
huis van Amsterdam, ingang Amstel. Om
om 13.00 uur. Evenals voorgaande jaren zijn
Band o.l.v. Hans Schnabel
11:00 uur vertrekt vanaf het Stadhuis de Stille
wij genoodzaakt u voor de lunch een bijdrage
15:30 Einde lunchbijeenkomst
Tocht naar het Wertheimpark. De herden-
in de kosten te vragen van €15. De wijze van
king begint om 11:30 uur met toespraken
bestellen vindt u onder deze aankondiging.
live televisie-uitzending
waarna het Jizkor en Kaddisj worden uit-
De lunchbijeenkomst heeft altijd een infor-
De Nationale Holocaust Herdenking 2018 zal
gesproken. Hierna is er gelegenheid voor
meel karakter en is bestemd voor iedereen!
weer door de nos integraal worden uitgezon-
organisaties en particulieren hun kransen en
Standaard is de boekentafel aanwezig, waar
den op tv.
R E S E RV E R E N LU N C H B I J E E N KO M S T
Voor het reserveren van plaatsen voor de lunchbijeen-
Wij verzoeken u het totaalbedrag gelijktijdig met het
komst verzoeken wij u de in dit blad opgenomen kaart
opsturen van de kaart, over te maken op rekening:
vóór 14 januari 2018 op te sturen naar:
nl53 aBna 0414646282 tnv nederlands auschwitz comité,
Nederlands Auschwitz Comité
Amsterdam (graag alleen deze rekening gebruiken), onder
Postbus 74131
duidelijke vermelding van uw naam en het aantal lunches.
1070 BC Amsterdam Kaarten kunnen wij pas versturen na ontvangst van uw betaling.
AUSCHWITZ BULLETIN
CO LO FO N
D E C 2 017
|
5
A B SU R D
AUSCHWITZ BULLETIN
redactie Max Arian, Bertje Leuw,
H
oe ontzenuw je iets wat
‘Elke stip is tien Joden’, wordt het nu weer
absurd is?’ vraagt Deborah Lip-
gememoreerd bij de dood van filmmaker
stadt, de spreker van de aanko-
Hedda van Gennep. En wanneer dan de ramp
mende Nooit Meer Auschwitz
zich voltrekt, of misschien beter gezegd vol-
redactiesecretariaat
Lezing, zich af. En zij bedoelt alles wat met
trokken heeft, weerklinkt in het artikel ‘Het
Postbus 74131, 1070 bc Amsterdam
de Holocaust, met de Shoah, samenhangt.
spoor naar Auschwitz’ van Binyomin Jacobs
email redactie@auschwitz.nl
Van de er achter liggende gedachten, van de
luid afschuw over het ontbreken van ingrij-
aanleiding ertoe en het gruwelijke verloop
pen ertegen op alle niveaus. Met daaraan
NEDERL ANDS AUSCHWITZ COMITÉ
ervan. Maar evenzeer ook waar het de kennis
gekoppeld de waarschuwing om nu tijdig
secretariaat Postbus 74131,
ervan en de herinnering eraan betreft en
nieuwe tekenen van herhaling te herkennen
1070 bc Amsterdam
dan de herdenking na de afloop. Het komt
en er tegen op te treden. Van groot belang is
tel: 020 672 33 88
allemaal voorbij in het gesprek dat David
daarbij het voortdurend kennis blijven ver-
email info@auschwitz.nl
Hammelburg met haar voert.
garen over ‘wat er gebeurd is’. In het artikel
Awraham Meijers, Theo van Praag, Walter van Rossum, Herbert Sarfatij, Fedde Schouten, Zoni Weisz, Dirk Spits [beeldredactie]
www.auschwitz.nl
‘Zoeken op internet’ van Eric Hennekam
financiële administratie
Het vormt ook een lijn die mijns inziens
komen daarvoor de modernste informatie-
email financien@auschwitz.nl
de bijdragen in dit nummer met elkaar
middelen aan bod met nuttige tips voor het
bank iban: nl53 abna 0414646282
verbindt. Op het aloude, maar vooral ook
zelf uitvoeren van onderzoek.
bic: abnanl2a
verraderlijk nieuwe gebruik van de virulente
abonnementenadministratie Postbus 74131, 1070 bc Amsterdam tel: 020 600 34 55 email abonnement@auschwitz.nl database beheer Akrav-automatisering & Consultancy vormgeving Fedde Schouten druk Drukkerij Peters Amsterdam bv
Jodenhaat gaat Awraham Meijers in met
De twee grote zaken waar het Nederlands
zijn column ‘De macht van straatschenders’.
Auschwitz Comité zich dezer dagen sterk
Het niet tijdig doorhebben hoe doortrapt
voor maakt noem ik aan het eind. Enerzijds
het kan zijn komt bijvoorbeeld tot uiting in
de Nationale Holocaust Herdenking op 28
het onrustbarende gelukstelegram – ‘Har-
januari 2018 in het Wertheimpark in Am-
telijk gefeliciteerd met uw eerstgeborene’
sterdam met het programma in dit blad. En
- dat Walter van Rossum aanhaalt in zijn
een overzicht van de vorderingen van het Na-
artikel over een onbekend Joods werkkamp
tionaal Holocaust Namenmonument, zoals
in Oost-Groningen; dat was in 1942, het zou
het er nu aan het eind van 2017 voorstaat.
het auschwitz bulletin is een uitgave van
immers allemaal nog goed komen. Dat deed
het nederlands auschwitz comité
het natuurlijk niet, zoals, ander voorbeeld, blijkt uit de welwillende medewerking van
De activiteiten van het Nederlands
het Amsterdamse ambtelijke apparaat bij de
auschwitz comité worden mede mogelijk
lokalisering van de Joodse inwoners van de
gemaakt door het vfonds
stad. Destijds aan de kaak gesteld in de film
— Herbert Sarfatij
IN DIt NUMMeR De opgAVek A ARt VooR DE NATIONALE HOLOC AUST HERDENKING 2018 EN RESERVEREN TOEGANG VOOR DE nooit Meer Auschwitz- lezing 2018
6
|
AUSCHWITZ BULLETIN
|
J A A R G A N G 61 # 4
Hoe ontzenuw je iets wat absurd is — DOOR david ha mmelBurg
IN gespRek Met DEBORAH LIPSTADT
AUSCHWITZ BULLETIN
D E C 2 017
|
7
I N T ERV I E W
N o o I t M eeR AUs C H W I t z L e zI N g 2018
Op woensdag 24 januari 2018 organiseren het Nederlands
Wat weten uw studenten over de Holocaust als ze aan uw
Auschwitz Comité, het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holo-
colleges beginnen? Deborah Lipstadt: ‘Ze hebben er veel over
caust- en Genocidestudies en de Sociale Verzekeringsbank
gehoord, maar er een vaag beeld van. Als ik ze op de eerste dag
voor de vijftiende keer de ‘Nooit Meer Auschwitz Lezing’. De
vraag de Holocaust te definiëren, kunnen de meesten me niet goed
Lezing wordt gehouden in het Koninklijk Instituut voor de
beantwoorden. Ze weten wel dat Hitler en de nazi’s vreselijke dingen
Tropen in Amsterdam.
hebben gedaan, maar ze weten bar weinig over staatsondersteuning van de systematische genocide. Ze beschouwen de Holocaust als de
Professor Dr. Deborah Esther Lipstadt zal de vijftiende
Tweede Wereldoorlog, het besef en de emoties zijn aanwezig, ze ken-
lezing uitspreken. Zij is Amerikaans hoogleraar in moder-
nen de termen, maar de details en de kennis zijn beperkt. Zelfs als ze
ne Joodse geschiedenis en Holocauststudies aan de Emo-
het onderwerp hebben bestudeerd, is nog nooit iemand methodisch
ray-universiteit in Atlanta. Wereldberoemd werd ze door
gaan uitzoeken wat het inhield en hoe de Holocaust stapsgewijs tot
het proces ‘Irving versus Penguin Books Limited, Deborah E.
stand kwam. Als je hen bijvoorbeeld vraagt wie de nazi’s waren, dan
Lipstadt’ dat de Holocaust-ontkenner David Irving in 1996
zeggen ze: “Die grepen in Duitsland de macht.”’
had aangespannen tegen haar uitgever Penguin Books in Engeland. Tijdens dit proces heeft Lipstadt de jury moeten
Wat is uw doel? ‘Het is mijn taak om over de Holocaust te on-
overtuigen dat de Holocaust daadwerkelijk heeft plaatsge-
derwijzen. Niet zozeer om betere mensen van hen te maken of hen
vonden.
morele intolerantie tegen onrechtvaardigheid bij te brengen. Ik behandel alle verschillende elementen die de Holocaust mogelijk
In een tijd waarin antisemitisme toeneemt en ook de Holo-
hebben gemaakt. Hoe komen we van een partij die er in 1928 uitzag
caust-ontkenning weer de kop opsteekt is het evident hoe
als een gewelddadig zooitje ongeregeld bij een partij die vijf jaar later
belangrijk het werk van Lipstadt is. Zij schreef meerdere
de macht in Duitsland greep? Ik heb het over verkiezingen, propa-
boeken over de Holocaust-ontkenning en over het zes jaar
ganda en terreur. Ik vertel hen hoeveel er bekend was en probeer hen
durende proces dat uiteindelijk werd gewonnen. Ter intro-
het besef bij te brengen dat we – in weerwil van de onrealistische
ductie van de Nooit Meer Auschwitz Lezing 2018 hield David
gedachte dat de wereld hen had kunnen tegenhouden – de com-
Hammelburg het volgende interview met professor Deborah
plexiteit van de situatie in die tijd volledig moeten begrijpen. Ik heb
Lipstadt in Atlanta, Georgia.
het over heimelijke steun en hand- en spandiensten en vertel dat Eichmann met slechts 300 ss’ers Hongarije binnenliep om de laatste 800.000 nog ongedeerde Joden die in het Europa onder Duits gezag waren overgebleven, in minder dan twee maanden stelselmatig te vernietigen en uit te roeien. Het gaat erom hen ervan te doordringen dat het geen lukrake actie was. Ik heb het over antisemitisme als een bedrieglijke samenzweringstheorie. Toen ik met een collega een serie colleges over de opkomst van het antisemitisme gaf, kwam een student met de vraag: “Maar de bankiers in Duitsland waren toch
8
|
AUSCHWITZ BULLETIN
|
J A A R G A N G 61 # 4
V e R V o Lg VA N pA g . 7
allemaal Joden?” En ik begon dat idee te verdedigen en onderbouwde
De tv-miniserie Holocaust (1978) heeft bij Amerikanen de
het met feiten en cijfers. Mijn collega onderbrak me en zei: “Nou en?”
ogen geopend. Waarom duurde het in veel landen zo lang
Dat was het enige juiste antwoord. De uitdaging is, hoe ontzenuw je
voordat de Holocaust volledig werd bestudeerd en beschre-
iets wat absurd is?’
ven? ‘Er was meer literatuur over dan je denkt. Toen Elie Wiesel zijn boek Nacht aan Amerikaanse uitgevers voorlegde, werd het meerdere
Dringt het besef in de loop van de cursus door bij de stu-
malen afgewezen. In één van de afwijzingsbrieven stond dat er al te
denten? ‘Als ik overlevenden uitnodig worden hun ogen pas echt
veel van dit soort boeken waren. Er waren boeken over persoonlijke
geopend, dan wordt de geschiedenis echt en maakt het indruk. Uw
ervaringen. Maar er kwam pas wetenschappelijke literatuur op gang
landgenoot Robert Jan van Pelt doet dat zo goed door geschiedenis
vanaf het moment dat de archieven in Oost-Europa toegankelijk
met persoonlijke verhalen te vervlechten. De Nederlanders dan-
werden. Vele overlevenden waren bovendien nog zo jong en bezaten helemaal niets. Hun overlevingswijze was eerder gericht op het verkrijgen van een dak boven je hoofd, dan om meteen achter de schrijftafel gaan zitten om je oorlogsverhaal te vertellen. Ook kost het tijd om zo’n trauma te laten bezinken. Daarom moet je hun naoorlogse situatie ook in ogenschouw nemen voor een breder begrip van de late geschiedschrijving erover.’ Het zijn meestal de winnaars die de geschiedenis schrijven, maar er is aanvankelijk erg weinig aandacht aan de tragedie in Oost-Europa besteed. Het lijkt er toch op dat dat de Holocaust maar stukje bij beetje in het onderwijs is behandeld? ‘Dat is een natuurlijke gang van zaken. Het onderzoek richtte zich eerst op de gaskamers van Auschwitz, de geschiedenis van de moordenaars en het proces. Maar het beste van deze studie is juist dat het onderwerp in brokstukken is aangereikt. Inmiddels is er zoveel meer informatie voorhanden. Het ontwikkelde zich in de loop van de tijd en het is zo’n groot onderwerp. Ik geef al 40 jaar onderwijs
ken Anne Frank trouwens twee keer per dag op hun blote knieën.
over de Holocaust en het bestuderen daarvan is nog even belang-
Zij heeft hun reputatie gered, alsof wij allemaal hetzelfde hadden
rijk en voortdurend aan verandering onderhevig. Toen ik nog maar
gedaan als Miep Gies. In het dagboek wordt niet ingegaan op haar
net begon, liep ik nog te preken en wist ik precies wie ik de schuld
verklikkers en haar dood. Ik wil hen laten inzien dat de gewone
moest geven. Roosevelt deugde niet. Nu zie ik het veel genuanceer-
man een eigen rol speelde. Verwacht ik van de gewone man dat die
der. Ik wil niet zeggen dat Roosevelt het geweldig deed – hij had de
dapper in verzet komt? Het is erg makkelijk om een oordeel te vellen
spoorlijnen naar Auschwitz kunnen opblazen – maar ik zie ook de
vanuit mijn ivoren toren bij deze universiteit. Ik wil dat ze er iets
beperkingen. Ik maak me ontzettend druk als de Holocaust wordt
uit meenemen dat ik zou betitelen als ‘een bescheiden oordeel’ over
ingezet voor politieke doeleinden, of het nu gaat om Europeanen die
de slachtoffers en de keuzes. Maar ik stel wel één belangrijke vraag:
etiketten op producten uit Israël willen plakken of om de aanvallen
“Stel dat je in het getto van Warschau zit en je hebt de kans om te
van links op rechts en andersom. Het is zo’n ingewikkeld onderwerp.
ontsnappen. Maar je weet dat je familieleden meegaan met het eerste
De stelselmatige moord op miljoenen mensen mag nooit worden
transport en je weet wat dat betekent. Geef niet meteen antwoord,
ingezet voor politieke doeleinden.’
maar bedenk eens voor jezelf: Ga je ervandoor of niet?” Ik wil dat ze de overweldigende, gruwelijke keuzes die gemaakt moesten worden
Hoe bestrijdt u het hedendaagse ‘nepnieuws’ en de onjuiste
op zich laten inwerken. Iemand die zegt dat ze het in 1936 al zagen
feiten? ‘Controleer de feiten en kijk goed naar de bronnen. Het is
aankomen, kletst uit zijn nek. Niemand weet werkelijk wat we in die
geen nieuw fenomeen, maar belangrijker dan ooit. Een cadet bij de
omstandigheden zouden doen en dat zet hen wel aan het denken.’
militaire opleiding van West Point stelde mij een vraag die me versteld deed staan: “Volgend jaar sta ik aan het hoofd van een eenheid
AUSCHWITZ BULLETIN
D E C 2 017
|
9
die ergens wordt gestationeerd waar de nieuwsberichten elkaar in rap tempo opvolgen en ik zal dan snel beslissingen moeten nemen. Hoe bepaal ik dan wat waar is?” Ik was even sprakeloos, want hier stond iemand die een mogelijk levensbedreigende situatie tegemoet ging en aan mij vroeg: “Hoe moet ik beoordelen wat echt is?” Check altijd de bron van de informatie. Het is beangstigend dat ze in Charlottesville rondliepen met swastika’s en vlaggen van de Zuidelijke Confederatie en in spreekkoren riepen: “Wij wijken niet voor Joden.” De opkomst van sociale media geeft haters een megafoon in handen en gekken de kans om haat te normaliseren.’ Zijn haat en antisemitisme in opkomst? ‘Toen Al Gore Joe Lieberman tot zijn tweede man verkoos, dacht iedereen dat dit de deur open zou zetten voor het antisemitisme. Dat gebeurde niet en het antisemitisme leek voorbij te zijn, maar toen keerde het terug. Mensen hebben meer vrijheid en durven openlijk dingen te zeggen, die ze nooit eerder hebben gezegd. Sommige betogers in Charlottesville
Veel informatie over het proces van David Irving vs Penguin
zeiden: “Kijk eens, we willen alleen maar wonen in blanke wijken en
& Deborah Lipstadt kunt u vinden op de website Holocaust
blanke scholen hebben voor onze kinderen. Wat is daar zo erg aan?”
Denial on Trial (www.hdot.org), een website gericht op het
Daarachter schuilen haat, racisme en antisemitisme. Dat hadden
bestrijden van leugens over de Holocaust. Naast de processtuk-
we vroeger en het heette segregatie. Het is geen bescherming van de
ken staan daar bijvoorbeeld ook antwoorden op de verschillende
eigen cultuur, maar bescherming van hun eigen huidskleur. Het is
valse claims die door Holocaust-ontkenners worden gedaan.
zo ver doorgesijpeld dat het gemeengoed is geworden.’ Deze website wordt beheerd door Emory University in georgia, Wat is het volgende dat u nu gaat bestrijden? ‘Verkapt antise-
waar Lipstadt ‘Dorot professor of Modern Jewish History and
mitisme, degenen die zeggen: “Zo erg was het ook weer niet” of “Waar
Holocaust studies’ is.
is het monument voor de Duitse soldaten?” Of “Israël is net zo erg als de nazi’s” en “Genoeg over die Holocaust”. Dat noem ik immorele vergelijkingen.’
Meer informatie over de Nooit Meer Auschwitz Lezing 2018 staat op bladzijde 2 van deze uitgave.
history on trial - deborah lipstadt and the fight for historical truth. Dit gesprek met Deborah Lipstadt kunt u bekijken op Youtube, via deze link: goo.gl/ENu9JQ. (Let daar ook op de commentaren die onmiddellijk door Holocaust-ontkenners aan de video zijn toegevoegd...)
10
|
AUSCHWITZ BULLETIN
|
J A A R G A N G 61 # 4
H ER DEN K EN
Een vergeten Joodse geschiedenis in Oost-Groningen op een van zijn fietstochten in westerwolde kwam Walter van Rossum langs een terrein met een barak en een bord: ‘Kamp De Beetse’. Zijn nieuwsgierigheid was direct gewekt. Op het gemeentehuis van Vlagtwedde kreeg hij namen van mensen die nu als vrijwilliger direct betrokken zijn bij de barak en het terrein van het voormalige kamp.
— D o o R WA LT E R VA N R O S S U M
Op 3 oktober 2017 werd herdacht dat precies 75 jaar geleden de Joodse jongens en mannen werden afgevoerd naar kamp Westerbork. Hij sprak toen nog enkele mensen, die in twee artikelen over het kamp aan het woord zullen komen.
AUSCHWITZ BULLETIN
D E C 2 017
|
11
K A M P DE B E E T S E , OOK WE L G E N OE M D S E LLI N G E R B E E T S E
DEEL 1
Het kamp Sellingerbeetse kent een veelzij-
In augustus 1945 was het een internerings-
EEN JOODSE GESCHIEDENIS Maar het
dige geschiedenis. In 1935 werd het gebouwd
kamp en moesten politieke delinquenten,
kamp kent nog een geschiedenis, een Joodse
op de oude markescheiding van Sellingen
nsb-ers en ss-ers, daar hun straf uitzit-
geschiedenis. In 1941 besloot de bezetter
en Jipsinghuizen, de huidige Zevenmeers-
ten. Het kamp werd in 1948 gesloten en de
werkkampen voor Joden op te richten.
veenweg. Oorspronkelijk voor de opvang van
barakken werden daarna afgebroken. Een
Verder werd besloten om te beginnen met
werklozen. Zij werden ingezet bij de ontgin-
van de barakken bleef staan. In 2011 heeft de
de uitzending van Joodse werklozen uit
ning van de omringende woeste gronden in
gemeente Vlagtwedde de overgebleven barak
Amsterdam. Zij zouden tewerk worden
Westerwolde (Oost-Groningen). In 1944 bood
en het terrein van het voormalige kamp
gesteld door de gewestelijke arbeidsbu-
het kamp onderdak aan mannen, die in het
overgenomen. Zij liet de barak opknappen
reaus en onder toezicht van de Nederlandse
kader van de Arbeidseinsatz waren opge-
en inrichten als een museum, dat op 2 ok-
Heidemaatschappij en de Rijksdienst voor
pakt. Zij werden tewerkgesteld bij boeren in
tober 2014 officieel werd geopend en waarin
de Werkverruiming in Joodse kampen in
de omgeving. In 1945 verbleven in het kamp
van alles over de historie van het kamp valt
Nederland worden ondergebracht. In de
nsb-vrouwen en kinderen uit de Randstad,
te lezen en te zien. Op deze manier vormt het
herfst van 1941 nam de gedachte van aparte
die na Dolle Dinsdag in september 1944
voormalige werk- en interneringskamp nog
werkkampen voor Joden vastere vormen aan.
waren gevlucht naar LĂźneburg in Duitsland,
steeds een markante en beladen plek in de
Dit idee lag geheel in de lijn van de Duitse
maar in februari 1945 terugkwamen naar het
gemeente Vlagtwedde.
tactiek van isolering en concentratie.
noorden van ons land.
rechtsboven plattegrond van Kamp De Beetse achtergrond topografische kaart ca 1940
12
|
AUSCHWITZ BULLETIN
|
J A A R G A N G 61 # 4
‘Wij hebben ook arbeidskrachten nodig en hebben de Joden daarom in arbeidskampen ondergebracht, ten dele hier in Nederland. Het grootste deel echter moet in het oosten werken en daarmee weer goedmaken, wat het met zijn ophitsing ten aanzien van de oorlog heeft misdreven.’ Citaat uit een redevoering van begin augustus 1942 door generalkommissar Franz schmidt, de rechterhand van seyss Inquart
De jongens en mannen hangen maar wat
allemaal wel goed zou komen en dat ze weer
rond in het kamp dat niet op een langdurig
terug zouden keren naar hun familie, naar
verblijf van zo'n grote groep is berekend.
hun gezinnen.’ —
Het redelijke rantsoen wordt na enige tijd Vanaf 20 januari 1942 wordt het kamp door
aanmerkelijk kleiner, omdat de bezetter het
de Duitsers in gebruik genomen als buffer
niet nodig vindt om voldoende voedsel aan
voor kamp Westerbork. In 1942 verblijven
Joodse mensen te verstrekken.’
ongeveer 500 Joodse jongens en mannen in
Hij vervolgt: ‘Kamp De Beetse was geen
het kamp. Uit de lijsten blijkt dat de meesten
slecht kamp en in de regel was er voldoende
uit Amsterdam komen, verder uit onder
eten omdat de kok, tevens beheerder, Zwam-
andere Hilversum, Oss, Delft en Den Haag.
born – door de Joden echter commandant
Wat de nationaliteit betreft zitten er enkele
genoemd – vaak extra voorraden aardap-
Duitse Joden en zelfs een Engelse Joodse
pelen bij boeren in de omgeving van het
Deel twee van dit artikel verschijnt in het vol-
man tussen.
kamp inkocht zodat de normale rantsoenen
gende nummer van het Auschwitz Bulletin.
konden worden vergroot.’ Ik spreek met Jaap Spanninga, 90 jaar inmiddels, in de barak van het kamp. Hij is een
’In april 1942 beginnen de werkzaamheden.
van de pleitbezorgers van het eerste uur voor
De jongens en mannen worden ingezet bij
het behoud van het voormalige kamp en
het aanleggen van wegen en bossen. Als
een van de vrijwilligers, van de werkgroep
eerste wordt een gedeelte van een weg aange-
Kamp de Beetse, die bezoekers ontvangt en
legd en bomen geplant. Later in het jaar hel-
rondleidt. Hij vertelt over de Joodse jongens
pen zij ook de boeren bij de aardappeloogst,
en mannen: ‘De ontvangst in het kamp is
met het rooien van aardappelen. Het werk is
aanvankelijk vriendelijk en de nieuwe bewo-
zwaar. Het enige voordeel van het oogsten is
ners krijgen koffie en erwtensoep. Echter,
dat tijdens schafttijd in de keet aardappelen
de jongens en mannen die in het kamp
kunnen worden gekookt op een vuurtje van
aankomen zijn slecht voorbereid. Velen
door omwonenden geleverde turf. Zij moes-
hebben slechts een kostuum met bijpassen-
ten als landarbeiders werken, maar bezaten
de schoenen meegenomen en werkkleding
enige vrijheid. Het was een open kamp, ze
wordt niet verstrekt. Door de strenge vorst
zaten dus niet gevangen. Maar ze gingen
kan tot het voorjaar niet worden gewerkt.
niet weg, ze hadden toen nog het idee dat het Gelukstelegram uit Sellingerbeetse ‘van al de jongens van Barak 2’, aan Catarina Grishaver-Walvis .
DDEECC 22001176 | | 1133
AUSCHWITZ BULLETIN
KO RT s tA N D VA N z A k e N N At I o N A A L H o Lo C A U s t N A M e N M o N U M e N t: A A N V R A A g o M g e V I N g s V e R g U N N I N g I N g e D I e N D
s t eeDs M eeR g e M eeN t eN A Dop t eR eN N A M eN In de zomer van 2016 wees Amsterdam de
ken door fabrikant Rodruza. Met deze stenen
worden bouwtechnische oplossingen in de
groenstrook aan de Weesperstaat aan als
werden door ecn in Petten uitgebreide tes-
praktijk onderzocht, voorafgaand aan de
definitieve locatie voor het Holocaust Na-
ten gedaan om het proces van lasergraveren
daadwerkelijke bouw op de locatie.
menmonument. In december presenteerde
te onderzoeken, waarmee elke individuele
kunstenaar-architect Daniel Libeskind zijn
steen voorzien zal gaan worden van naam,
ADOPTEREN EN DONEREN Inmiddels
eerste ontwerp. De locatie aan de Weesper-
geboortedatum en leeftijd bij overlijden.
hebben al veel bedrijven donaties gedaan
straat stelde veel ontwerpeisen waarmee
De Welstandscommissie van stadsdeel
en zijn we in gesprek met nog een aantal be-
rekening moet worden gehouden (toegang
Centrum heeft vanaf het begin zeer enthou-
langrijke Nederlandse bedrijven en fondsen.
tot de tuin van de Diakonie, uitgang van het
siast gereageerd op de plannen en ook ’s
Ook zijn er duizenden en duizenden namen
metrostation Waterlooplein, veiligheids-
lands Rijksbouwmeester verleent zijn me-
geadopteerd door particulieren. Bijzonder
aspecten, lichtplan, et cetera), zodat er aan
dewerking aan het monument. Het laatste
is de toezegging van het Finse Outokumpu,
het initiële ontwerp nog enorm veel details
nieuws is dat onlangs de officiële aanvraag
een van ’s werelds grootste staalbedrijven.
moesten worden aangepast.
voor de bouw- of omgevingsvergunning is
Zij zullen de grote hoeveelheid spiegelend
ingediend. Eind december wordt naar ver-
roestvrijstaal ter beschikking te stellen.
sen het bureau van Libeskind in New York
wachting de (voorlopige) vergunning toe-
Ook zijn wij zeer blij met de bijdragen
en het in Nederland gevestigde architec-
gekend, waarna nog een wettelijke termijn
van veel gemeenten die de namen van hun
tenbureau Rijnboutt, heeft maanden werk
geldt om bezwaar te maken. Begin volgend
verdwenen inwoners adopteren. Op het
in beslag genomen. Intussen werden de
jaar wordt dan gestart met het bouwen een
moment van schrijven gaat het al om 42
duizenden bakstenen vervaardigd, geschon-
mock-up, een model op ware grootte van een
gemeenten! Vaak gebeurt dit op initiatief
Dit proces, een nauwe samenwerking tus-
Het is altijd druk bij
Slagerij Zikking & Zn! Marathonweg 52, 1976 TB Amsterdam telefoon 020 — 66 28 652
deel van het monument,
van de gemeente zelf, soms ook op verzoek
met gebruik van de echte
van burgers uit de desbetreffende gemeente.
materialen. Hiermee
Misschien een idee voor u?
DROOSJES Beeld: Willem Vleeschouwer —Tekst: Awraham Meijers
14
|
AUSCHWITZ BULLETIN
|
J A A R G A N G 61 # 4
—DooR ERIC HENNEK AM personen- en archiefzoekspecialist
Zoeken op internet V e e L VA N o N z e L e z e R s zo e k e N s t e e D s M e e R I N F o R M At I e oV e R FA M I L I e L e D e N o F H I s to R I s C H e g e B e U R t e N I s s e N . I N D I t A R t I k e L g e e F t ERIC HENNEK AM pRoFessIoNeLe tIps oM Nog VeeL MeeR BRoNNeN te VINDeN op Het WoRLD WIDe WeB.
In november 2016 hield ik in Amsterdam
INVISIBLE WEB
voor deelnemers aan de bijeenkomst van
‘deep web’ is dat deel van de gegevens op het
zult u daar grotendeels handmatig moeten
het NIOD Netwerk Oorlogsbronnen
internet waar je met zoekmachines zoals
zoeken naar bijvoorbeeld documenten van
een lezing met de titel ‘Uit goede bron
Google geen toegang tot kunt krijgen, omdat
nazi’s die naar Zuid-Amerika zijn gevlucht.
vernomen’. In deze presentatie werd
ze door deze zoekmachines niet geïndexeerd
De website met de meeste gedigitaliseerde
aan de hand van voorbeelden informatie
(kunnen) worden. Als u naar de bekende Yad
‘Tweede Wereldoorlog-documenten’ is de
gegeven hoe je het beste kunt zoeken op
Vashem-database met holocaustslachtoffers
commerciële site Fold3 (www.fold3.com).
internet. Hoe vind je gegevens in bronnen
gaat (www.yadvashem.org) en u gebruikt
Voor een goede search op deze sites moet
bijvoorbeeld uit de tweede Wereldoor-
daar ‘Anne Frank’ als zoekterm, dan krijgt u
u een account hebben. Google geeft u die
log? en hoe vind je je eigen familiegeschie-
meer dan honderd resultaten. Aan een deel
toegang tot Fold3 namelijk niet.
denis? Naar aanleiding van deze lezing
van deze resultaten zijn documenten gekop-
krijg ik nog steeds veel vragen over het
peld met gegevens die deels niet kunnen
Hoe groot het ‘invisible’ of ‘deep web’ is weet
zoeken naar gegevens. In dit artikel geef
worden geïndexeerd door een zoekmachine.
niemand precies. De schattingen variëren
ik verkort aan hoe u kunt zoeken naar
Zij zullen dus nooit in de Google-resultaten
van 75% tot 90% van alle gegevens. Dat wil
bronnen op het Internet.
verschijnen.
dus zeggen dat u met Google maar 10% tot
Het ‘invisible web’ of
jarden gegevens die niet geïndexeerd zijn. Zo
25% van de beschikbare gegevens kunt vinOp de Mormonen-site (familysearch.org)
den. Daarom moet u bij zoeken op Internet
staan vele miljoenen documenten met mil-
rekening houden met deze ‘verstopte’ gege-
AUSCHWITZ BULLETIN
D E C 2 017
|
15
I N Fo R M At I e
en handige website Oorlogsbronnen
kens (“) in Google, want mogelijk staat hij
(www.oorlogsbronnen.nl).
elders wel online, bijvoorbeeld in Google
Midden op deze website staat de
Books [books.google.nl] of Archive.org
zoekfunctie: Thema’s WO2 of zoek
[https://archive.org], De laatste site is dé
door alle oorlogsbronnen. Als u hier
nonprofit-bibliotheek met gratis miljoe-
zoekt met het woord Arbeitseinsatz
nen boeken, artikelen, film, foto’s en nog
dan komt er veel tevoorschijn; in
veel meer. Noteer bij de documenten die u
de tijd dat ik dit artikel schreef
leest, indien mogelijk, altijd de bronnen die
verschenen 581 resultaten. Maar
gebruikt zijn.
vens. Gebruik daarom bij het zoeken termen
omdat het om een visible database gaat, is
Veel meer Invisible- en Visible-webliteratuur
die op de homepage van websites staan,
het ook mogelijk om Google te gebruiken
kunt u vinden via mijn digitaal geheugen:
bijvoorbeeld: search, zoeken, forum, archives,
in plaats van de wat minder goede zoekma-
Archiefzoeker.
database, documents, image library, index, pho-
chine op de Oorlogsbronnen-site zelf. Zo
tos wwii et cetera (deze termen kunnen wel
heb je de site: operator, waarmee je kunt
ARCHIEFZOEKER Al meer dan 25 jaar
geïndexeerd worden door zoekmachines).
zoeken in één specifieke site. Je zoekt dan
noteer ik alle bronnen die ik tegenkom. De
Bedenk daarbij zelf welke terminologie men
niet over het hele Internet. De * operator
(nieuwe) online-bronnen komen voor een
kan hebben gebruikt en of er een database
is een wildcard voor één woord. Dus als je
deel in de database: www.archiefzoeker.nl.
op de website staat, bijvoorbeeld: World War
bijvoorbeeld zoekt naar arbeitseinsatz-ar-
Een deel verschijnt met een korte beschrij-
II Us Air forces pictures, Japan Target Analyses,
chieven in de site oorlogsbronnen kun je in
ving ook in mijn Facebookgroep Archief-
Looted datebase.
Google als volgt zoeken: arbeidseinsatz site:*.
zoeker www.facebook.com/groups/Ar-
oorlogsbronnen.nl. U krijgt nu 861 resultaten.
chiefzoeker/, Hier wisselen meer dan 1.800
Op de moz-site https://moz.com/learn/
mensen dagelijks informatie over bronnen
U zoekt naar informatie over Holo-
seo/search-operators staan alle Google
uit over allerlei onderwerpen.
caust-slachtoffer Abraham Cohen. Uiter-
operators* die beschikbaar zijn, met daarbij
aard kunt u met Google zoeken met zijn
goede voorbeelden.
Enkele voorbeelden hoe te zoeken in archief-
van de informatie op het Internet invisible
LITER ATUURONDERZOEK Goed onder-
•
web is, is het beter te zoeken op woorden
zoek begint altijd met literatuuronderzoek.
oorlog. Type in: Tweede Wereldoorlog. Er
als database holocaust victims.
Dat kan voor een groot deel online. Onder
verschijnen meer dan 360 websites met
U heeft een familielid die is omgekomen
literatuur verstaan we secundaire bronnen
bij de Slag op de Javazee op 27 februari 1942.
als boeken, artikelen, tijdschriften, kranten
Zoek niet door zijn naam in te toetsen,
et cetera. De grootste onlinebibliotheek-ca-
maar met woorden als gedenkrol koninklij-
talogus is Worldcat (www.worldcat.org).
ke marine.
Hierin vind je meer dan twee miljard items
U zoekt informatie over een ss-er. Zoek
van meer dan 10.000 bibliotheken uit de hele
met woorden als Waffen SS forum of Waf-
wereld. Toen ik zocht met het woord Aus-
Tweede Wereldoorlog. Type in: militairen
fen SS database.
chwitz kreeg ik meer dan 34.000 resultaten,
Tweede Wereldoorlog Amerika.
Drie voorbeelden:
•
naam, maar als u weet dat een groot deel
•
•
zoeker.nl :
• • •
U zoekt bronnen over de Tweede Wereld-
database. U zoekt bronnen over concentratiekampen. Type in: Concentratiekampen. U zoekt online kranten archieven uit Duitsland. Type in: Duitsland kranten. U zoekt een Amerikaanse militair uit de
waarvan een deel online staat. VISIBLE WEB Een relatief klein deel van de
Het aardige van het gebruik van internet
databases op het internet is wel toegankelijk
Als u een titel heeft gevonden in Worldcat en
is dat men (thuis) zittend achter de pc een
gemaakt voor zoekmachines, de zogenaam-
deze staat daarbij niet online via deze site,
interessante wereld binnen kan halen. Met
de visible sites. Een voorbeeld is de prachtige
typ dan de hele titel tussen aanhalingste-
een beetje doorzetten en durf. Succes!
*Google Search Operators zijn speciale karakters (zoals *,#,") en commando’s waarmee je de zoekcapaciteitvan gewone zoektermen kunt vergroten.
16
|
AUSCHWITZ BULLETIN
|
J A A R G A N G 61 # 4
I N M e Mo R I A M
H E DDA VA N G E N N E P OV ER L EDEN televisie- en filMMA Akster HEDDA VAN GENNEP is 17 noveMber op 88-jArige leeftijd overleden
De maakster produceerde taboedoorbrekende
patholoog-anatoom op het Binnengasthuis, ook
maar elf jaar, maar strijdlustig. Het is tekenend
televisie en film in Nederland. Tot haar tachtigste
niet,” vertelde Van Gennep ooit aan De Volkskrant.
voor het karakter van Hedda van Gennep.
maakte ze nog documentaires in de strijdbare stijl
“Toen ik eens logeerde bij mijn grootouders in
Decennia later maakte Van Gennep een documen-
die tot op het laatste moment haar handelsmerk
Antwerpen ging ik mijn grootvader afhalen bij de
taire voor de IKON over de rol van Amsterdamse
was. In de jaren vijftig ging ze bij de AVRO -ra-
diamantslijperij. Uit de fabriek kwamen allemaal
ambtenaren rond de deportatie van de Joden
dio werken voor de wekelijkse vrouwenrubriek
mensen met bonthoeden en pijpenkrullen. Ik keek
tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de film ‘Elke
‘Avrodite’. In 1968 trad Van Gennep als program-
mijn ogen uit. ‘Bompie, wat zijn dat voor mensen?’
stip is tien Joden’. Van Gennep: “Ik heb zo gehuild
mamaakster in vaste dienst bij de VARA. Voor die
‘Kind,’ zei hij, ‘dat zijn Joden’. Haar grootouders
toen ik de brieven las die ze aan de Duitsers
omroep werkte ze tot 1987. Later maakte ze ook
kwamen bij haar ouders in Amsterdam wonen.
schreven: dat ze nog niet op orde waren, maar dat
programma’s voor IKON en NCRV.
“Ze moesten een ster dragen, mijn moeder ook.
ze hun best zouden doen om hun alle gegevens te
Van Gennep stond aan de basis van het VAR A -pro-
Ze mochten de winkels niet meer in. Dan moest ik
verstrekken. Die hele deportatie had nooit gekund
gramma ‘Open en bloot‘ dat in 1974 en 1975 werd
de groentewinkel in, en stond mijn moeder buiten
zonder die overmatige ijver van de ambtenaren.
uitgezonden. In deze show werd voor het eerst
instructies te geven. En ik dacht maar: waarom
En vanuit Londen is ook nooit gezegd: verberg
openlijk over seks gesproken. Presentator Joop
doet ze in godsnaam haar eigen boodschappen
een Jood in uw kippenhok. Het emotioneert mij
van Tijn zei als allereerste het woord ‘neuken’
niet. We gingen een keer samen schoenen kopen.
buitengewoon. Ik erger mij ongelooflijk aan de
op televisie, iets was tot dan toe een taboe was
We liepen over straat en zij droeg de doos schuin
hypocrisie. Geef het toch toe. Elke stip staat voor
geweest. Van Gennep maakte tevens programma’s
onder haar arm, zodat je de ster niet goed zien. Ze
tien Joden: het staat letterlijk op de plattegron-
over abortus, lesbiennes, pornografie, uitgepro-
werd aangehouden en in het gezicht geslagen.”
den van die gemeenteambtenaren, ik wilde het
cedeerde asielzoekers en de strijd tegen kruisra-
Bij hen thuis kwam de Nederlandse politie een
niet geloven. En dan al die tramconducteurs die de
ketten. Tot op hoge leeftijd leverde ze ieder jaar
paar keer langs. Van Gennep tegen de Volkskrant:
trams hebben laten rijden, en kaartjes verkochten,
een documentaire af bij de publieke omroep. In
“Mijn stiefvader had tegen mijn grootvader
want ze moesten ook nog de rit betalen van de
2002 speelde ze mee in het toneelstuk ‘De Vagina
gezegd: ‘Lex, je moet weg.’ En mijn grootvader
Beethovenstraat naar het CS. Dus hoezo vastbera-
Monologen’.
zei toen, ik weet het nog letterlijk, ik stond erbij:
den, heldhaftig en nog iets… Bullshit!!”
Van Gennep was de dochter van de surrealistische
‘Wat ben jij voor een schoonzoon om mij in deze
Van Gennep was getrouwd met boekhandelaar en
schilder Kor Postma. Haar Joodse grootouders
omstandigheden het huis uit te zetten, ik leg ze
uitgever Rob van Gennep, die in 1994 overleed. Ze
werden in 1942 vermoord in Auschwitz. In 1993
wel uit dat ik nog nooit iets verkeerd heb gedaan,
kreeg in 1989 de Clara Meijer Wichmann-penning.
maakte ze de documentaire ‘Het oog van de naald’.
dat ik een keurige diamantklover ben.’ Mijn
Hedda van Gennep stond in 2005 op plek zes van de
Deze ging over SS’er Alfons Zündler, die als bewa-
vader zei: ‘Lex, je krijgt de kans niet om iets uit te
Journalist Top-40. Die werd samengesteld door de
ker van de Hollandsche Schouwburg Joden hielp te
leggen.'” Na tien dagen kwam de SS om de Joodse
toenmalige redactie van vakblad ‘De Journalist’.
ontsnappen aan deportatie. Zelf wist Van Gennep
bejaarden weg te voeren voor deportatie naar het
Van haar eerste man kreeg ze zoon Jaap Goudsmit,
niet dat ze Joods was. “Dat had mijn moeder me
Oosten. Haar Joodse moeder werd ontzien en over-
hoogleraar virologie. “Ik was 21 toen hij werd
nooit verteld. Waarom zou ze ook, het was geen
leefde de oorlog. "Ik kreeg van mijn stiefvader een
geboren. Ik ben met de vader van Jaap, een Joodse
onderwerp. We waren niet religieus. Alle kinderen
kaartje waarop stond dat ik twee Joodse grootou-
jongen, getrouwd. Ik had het gevoel dat ik met een
van mijn grootouders waren met christenmannen
ders had. Die moest ik altijd bij mij dragen, zei hij,
Jood moest trouwen. Zijn ouders waren vermoord.
getrouwd. Mijn biologische vader, Cor Postma, de
ik heb 'm onder het Rijksmuseum verscheurd en in
Maar het ging niet, we waren veel te jong.”
schilder, was niet-Joods, en mijn stiefvader, hij was
het water van de Stadhouderskade gegooid." Nog
M e t D A N k A A N H t t p : //J o N e t. N L
— DOOR KE M AL RIJKEN
AUSCHWITZ BULLETIN
D E C 2 017
|
17
HET E SPOOR NAAR AUSCHWITZ to e s p R A A k
E N D O C U M E N TA I R E D I E op indrin-
maar had er geen goed gevoel bij. Wel wist hij dat
hebben gehandeld.
gende wijze een akelig logische vraag
zijn grootouders hadden weten te profiteren van
Na hem kreeg een overlevende het woord. De
probeert te beantwoorden: waarom kwam
het niet-terugkeren van hun Joodse buren. Voor
koudheid en laksheid, tijdens en na de oorlog, dat
er geen hulp? Waarom werd er geen enkele poging
deze patiënt was de mezoeza iets dat hij niet meer
had hem het meest gekweld. De buren die na de
ondernomen om de massamoord verder te verhin-
in huis wilde en durfde te houden. De mezoeza had
oorlog zichtbaar teleurgesteld waren, omdat zij
deren? Waarom deed de wereld alsof ze niet wisten
de oorlog overleefd, de buren niet. De patiënt voel-
hadden overleefd en terugkwamen. De vrienden
wat zich in de hel van Auschwitz afspeelde, terwijl
de de aanwezigheid van de mezoeza als een soort
en bekenden die zich in de oorlog zonder al teveel
ze het wel wisten? Waarom kregen de Nederlandse
vloek waarvan hij zich wilde bevrijden. De mezoeza,
aandringen loskoppelden van hen die eens hun
Joden geen voedsel pakketten van hun Rode Kruis?
een houten kokertje met een bijna vergane Bijbel-
vrienden waren, louter en alleen vanwege hun
En waarom was er voor hen, die de verschillende
tekst als inhoud, ligt nu bij mij op een plank in mijn
Jood-zijn.
hellen hadden overleefd, na de oorlog geen op-
boekenkast, naast twee zilveren kidoesj bekers. Op
En dat zie ik in deze documentaire. Het gaat niet
vang? Waarom kreeg mijn vader na de oorlog geen
de ene beker staat de naam Bernhard gegraveerd.
om de vraag of de rails wel of niet gebombardeerd
medische hulp? Geen extra voedsel? En waarom
Op de andere Siegmund. Neven van mijn vader
had moeten of kunnen worden. Het gaat om de
werden de ruiten van zijn winkel ingegooid, nadat
die ik niet heb gekend en over wie mijn vader mij
vraag die veel knellender is: hoe heeft de wereld
hij die eindelijk weer had teruggekregen en hij
enkel en vagelijk heeft verteld dat het twee van zijn
kunnen wegkijken? Ja, er waren helden die met
mocht proberen zich in zijn levensonderhoud te
neven waren, vermoord met hun vrouwen en met
gevaar voor eigen leven mijn moeder hebben
voorzien?
hun kinderen... Niets is er meer van hen over, geen
gered. Maar het percentage verzetstrijders, of
Recentelijk heeft het Nederlandse Rode Kruis
foto’s, geen nazaten, geen broers en geen zusters.
beter geformuleerd ‘mensen die mens bleven’ was
zijn diepe en zeer oprechte verontschuldigingen
Slechts een zilveren kidoesj beker met een naam,
schrikbarend klein. Ja, ook het percentage colla-
aangeboden, nadat het duidelijk was geworden
die anoniem op de plank in mijn boekenkast prijkt,
borateurs was niet groot. Maar de meute, de grote
dat de historicus/onderzoeker van het NIOD had
moederziel alleen, naast die waardeloze kleine half
meute, welke kant koos die?
aangetoond, na vier jaar onderzoek, dat, zoals
vergane houten mezoeza, die boekdelen spreekt en
En welke kant gaat die grote meute vandaag op?
zijzelf het kort samenvatte, het Nederlandse Rode
door mij wordt gekoesterd.
En/of morgen?
Kruis NIE T S had gedaan voor de Joden, niet in
De documentaire heb ik bekeken, tot mij genomen,
Nederland en niet in de concentratiekampen. En
geschokt, maar helaas geheel niet verbaasd. Had
Voordat de Joden uit de Egyptische slavernij
ook na de oorlog was de terugkomst van Joden
dat spoor nu wel of niet gebombardeerd moeten
werden bevrijd, waren er eerst de Tien Plagen.
naar bevrijd Nederland een ongekend traumatise-
worden? De meningen van de deskundigen lopen
De Eerste Plaag was dat het koude water van de
rend drama. Wanneer volgt het oprecht gemeende
uiteen. Precisiebommen bestonden nog niet. En
Nijl veranderde in warm bloed. De eenvoudige
en ondubbelzinnige excuus van de Nederlandse
bovendien: de moffen zouden het gebombardeerde
betekenis is voor de hand liggend. De Nijl, de
politie? Van de Nederlandse Overheid? En wat te
spoor binnen een mum van tijd weer op de rails
economische slagader van het verdorven Egypte,
denken van de Rechterlijke uitspraak van vandaag
hebben gezet. Aan slaven was geen enkel gebrek.
werd getroffen. Geld, roem, eigenbelang moesten
dat de onaanvaardbare en ophitsende uitspraak
In Budapest, waar de spoorbruggen wel waren ge-
eerst worden overwonnen, weggevaagd, om tot
van de heer Khoulany, die Israëlische jongeren
bombardeerd werden de Joden lokaal vernietigd.
een bevrijding uit het kwaad te kunnen komen. Een
meende te moeten betitelen als ’toekomstige
Een katholieke pastoor sleepte 119 Joden uit, als ik
diepere betekenis luidt: het koude water van de Nijl
kindermoordenaars’, niet onder de noemer discri-
me goed herinner, een bejaardentehuis. Ze werden
staat voor koudheid en laksheid. Dat koude water,
minatie valt, omdat antisemitisme niet hetzelfde
tegen de muur geplaatst en gefusilleerd, terwijl de
de onverschilligheid en het wegkijken, dat moest
is als antizionisme! Terwijl ieder normaal denkend
pastoor uitriep: in naam van Jezus... vúúr.
veranderd worden in warm bloed, betrokkenheid
mens weet dat het verschil tussen antisemitisme en
Zo vertelde mij kortgeleden geëmotioneerd een
en geïnteresseerdheid in de medemens, in oprech-
antizionisme flinterdun is, als het überhaupt nog te
Joodse overlevende van Boedapest. Op twee
te naastenliefde.
scheiden valt.
oktober, mocht ik aanwezig zijn bij een herdenking,
’Het Spoor naar Auschwitz’ gaat voor mijn gevoel
Vorige week trof ik een witte enveloppe met inhoud
een herdenking van de grote razzia die die nacht in
niet over het wel of niet opblazen van dat spoor,
in mijn brievenbus. Een brief, afkomstig van een
de Noordelijke Provincies van ons land, vijfenze-
maar over een bevriezende afschuwelijke en on-
Joodse arts. De arts schrijft mij dat een van zijn
ventig jaar geleden, akelig goed voorbereid, had
menselijke koudheid, die wij, als toeschouwers van
patiënten, met duidelijke psychische klachten, aan
plaatsgevonden. De huidige burgemeester, het
nu, moeten transformeren, om te voorkomen dat...
hem een mezoeza had gegeven, omdat de patiënt
antisemitisme zeer scherp veroordelend, vroeg zich
—binyomin jacobs, opperrabbijn
af wilde van dat Joodse ornament. De niet-Joodse
in zijn toespraak begrijpelijk en oprecht af: hoe
Overhandiging van de documentaire “Het Spoor naar
patiënt wist niet waar de mezoeza vandaan kwam,
zou ik, als ik toen burgemeester zou zijn geweest,
Auschwitz” 8 november 2017
18
|
AUSCHWITZ BULLETIN
|
J A A R G A N G 61 # 4
Co LUM N AW R A H A M M eI J eR s
K
,
D E M AC H T VA N S TR A AT S C H E N D E R S
kwam verschenen posters in het straatbeeld met
Inmiddels is er een rijzende ster die wel met zijn
eens hebben over een on-
opschriften als 'Joden niet welkom' en 'Koop niet
volgelingen de straat opgaat: Edwin Wagensveld.
derwerp waar je nooit over
bij Joden'. Sommige Joodse burgers moesten met
Zeg maar Ed.
uitgepraat en –geschreven
OM
L ATEN WIJ HE T
een bord lopen met de tekst: ‘Ich bin ein Juden-
Voor wie het nog niet weet: Ed is de (uiteraard)
raakt, namelijk het fenomeen van ‘Eerlijke Hard-
sau’. In 1935 zijn de zogenoemde Neurenberger
charismatische hoofdman van de Nederlandse
werkende Blanke Burgers’ (EHWBB) en de ‘Wij
Rassenwetten uitgevaardigd die het leven van
factie van Pegida, de felle anti-islambeweging.
Zijn Boze Burgers’ (WZBB). Ooit werden dergelijke
de circa 600.000 Joden steeds moeilijker maakte:
Uiteraard is Ed geen nazisympathisant, hoewel hij
klaaglieden de ‘Zwijgende meerderheid’ genoemd,
Ze konden geen ambtenaar worden, hadden niet
vorig jaar werd aangehouden omdat hij tijdens een
wat nogal curieus is omdat je niet kunt weten of
langer toegang tot universiteiten, mochten niet
demonstratie een hakenkruis toonde – hij is hier
er een meerderheid bestaat als wordt gezwegen.
meer voor kranten schrijven. Ze waren hun burger-
overigens niet voor veroordeeld. En uiteraard zegt
Maar dat terzijde.
rechten verloren. Velen van hen zouden ook hun
Ed geweldloos te zijn, maar mijnheer de pacifist
leven verliezen.
verkoopt onder de handelsnaam ‘Der Hollander’
De laatste jaren lijkt het erop dat er een toename
in Duitsland onder meer pepperspray, luchtdruk-
van zeurpieten is die gebukt gaan onder het juk
We schrijven 2017. Er is welvaart. Er is democratie.
geweren en stroomstootwapens. Hij beweert dat
van hun chronisch zelfmedelijden. Ze zwijgen niet
Er is gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Er zijn
deze wapens voor sport – pepperspray voor sport?
langer, maar janken hoorbaar over hun ellendig
godzijdank genderneutrale toiletten. Er is gluten-
– en zelfverdediging worden gebruikt en in Duits-
bestaan, over de Hoge Heren in Den Haag, zakken-
vrij brood. Er is vrijheid van godsdienst. Er gaat
land legaal zijn. Doch zijn website richt zich ook op
vullers en verloederde samenleving. Natuurlijk
geen dag voorbij of het hoofd van Paul de Leeuw
Nederland, waar pepperspray en stroomstootwa-
zijn ‘de anderen’ schuldig aan hun miserabele
verschijnt op tv. Er is feeststol in plaats van kerst-
pens voor particulieren verboden zijn. Dus tja.
situatie, beweren ze.
stol. Er zijn lente-eitjes in plaats van paaseitjes. Er
In ons land mogen morrende EHWBB’ers en
zijn geen zwarte Pieten meer. Er staat geen kruis
Begin november reisde onze vredesduif met enkele
WZBB’ers meedoen aan verkiezingen, waarna ze
meer op de mijter van de geëxcommuniceerde
volgelingen naar Enschede, waar een moskee zal
opnieuw zeuren omdat ‘het politiek establish-
heer Kapoentje uit Spanje. Er is binnenkort geen
worden gebouwd. De heren sloegen op de bouwlo-
ment’ weer de meeste stemmen kreeg. Een nadeel
sinterklaas meer. Er is geen Kalifaat meer. Er
catie een paal met een kruis in de grond, waarna
van democratie is vrije verkiezingen, zal ik maar
komen steeds meer autowerende betonblokken in
deze met varkensbloed werd ingesmeerd.
zeggen.
de steden. Er wappert – bij wijze van spreken – een
Raar misschien, maar dit doet mij denken aan een
Morrende lieden worden pas écht gevaarlijk
Nederlandse vlag in de Tweede Kamer. En, o ja;
bepaalde periode in Duitschland.
als een leider opstaat die hen de straat oplokt
er gaat geen dag voorbij of het hoofd van Paul de
Ik heb op Facebook bekeken wie Eds vrienden zijn.
en eenmaal daar, diens aanwijzingen uitbundig
Leeuw verschijnt op tv.
Dat zijn er 3.087. Veel foto’s van kerels in gevechts-
uitvoeren.
Dus zijn we met z’n allen zielsgelukkig. Nou nee —
tenue, wapens, vechthonden. Eng!
er zijn dus nog steeds klagers die, naar ik vrees, on-
Laten we waakzaam blijven en zorgen dat deze
Begin november herdachten wij dat tijdens de
der leiding van (uiteraard) charismatische leiders
heren (en dames) niet onze straten en pleinen
Kristallnacht (1938) de virulente Jodenhaat het
ooit de straat op zullen gaan om ‘de schuldigen’
gaan terroriseren.
(voorlopig) dieptepunt bereikte. Wij weten wat
mores te leren. Wij kennen het negativisme van de
Volgend jaar is het 80 jaar geleden dat de Kristall-
het gepeupel heeft aangericht in de straten van
PVV, het crypto-antisemitisme van de partij Denk
nacht woedde. —
Duitsland: 1.400 synagogen in brand, 7.500 winkels
– die denkt dat Israëli’s moordzuchtige varkens zijn
en bedrijven van Joodse eigenaren vernietigd. In
– en het Forum voor Democratie, waarvan leider
Berlijn gingen 25.000 boeken van voornamelijk
Thierry Baudet graag uithaalt naar ‘de linkse pers’.
Joodse auteurs op de brandstapel. Zesennegentig
Tot nu toe renden de fans van deze partijen niet
Joodse burgers zijn op straat vermoord.
massaal de straat op.
Enkele maanden nadat Hitler aan de macht
email awraham.meijers@hetnet.nl
AUSCHWITZ BULLETIN
D E C 2 017
|
19
BO EK EN EN ZO M A R J o N De k L I J N
R EC E NT V E R S C H E N E N
In het tweede deel van de
ze daar kan kennismaken met
aanvankelijk de grootste moei-
oorlogsdagboeken wordt de
de verschillende schrijvers die
te mee heeft, beseft ze dat ze
periode 1942 tot en met mei
er zijn. Verder volgt een beeld
aan de vroomheid haar leven te
1945 beschreven. In het begin
van het dagelijks leven van
danken heeft.
van 1942, is Hanny Michaelis
Hanny als onderduiker vanaf
nog niet ondergedoken en
de herfst van 1942. ze ziet nog
hanny michaelis, De wereld
werkt ze door bemiddeling van
maar weinig nieuwe mensen
waar ik buiten sta. Oorlogsdag-
haar oude geschiedenisleraar
en is ze voornamelijk op haar
boek 1942-1945, Uitgeverij Van
Jacques presser, als dienst-
dagboek aangewezen om haar
Oorschot, Amsterdam 2017,
meisje bij de schrijfster Jeanne
dagelijkse belevenissen te
1.060 blz., isbn 9789028261815,
van schaik-Willing in huis. Die
commentariëren. zo komt ze
€ 34,99
houdt daar op gezette tijden
bijvoorbeeld steeds weer men-
een soort literaire salon, en
sen tegen die strenggelovig
Michaelis kan niet wachten tot
zijn, terwijl ze daar als atheïst
shanghai wordt in dit boek ge-
veerd in Wenen. Hij zag wat
Na de zogenaamde Kristall-
zien vanuit het perspectief van
er met de Joden gebeurde en
nacht in Duitsland (1938) negen
europese Joden. zij hadden
ook dat ze nauwelijks het land
maanden na de Anschluss,
hun toevlucht daar gezocht
uit konden. Ho besloot visa te
nam het aantal aanvragen
en het grootste deel heeft het
geven aan iedereen die er om
uitzonderlijk toe en uiteindelijk
overleefd. Het was echter niet
vroeg, en dat bleek levensred-
zouden zo’n drieduizend visa
zo dat bedreigde Joden shang-
dend te zijn. Met zo’n visum
verstrekt worden.
hai hadden uitgezocht. De
kon je een Duits paspoort
Chinese diplomaat Feng-shan
krijgen en het land verlaten.
joan veldkamp. Vrijhaven
Ho, was na de Anschluss van
De Duitsers waren er toen op
Shanghai, Uitgeverij Balans
oostenrijk bij Nazi-Duitsland
uit alle Joden te verwijderen;
Amsterdam 2017, 240 blz., isbn
tot consul-generaal gepromo-
moord had nog geen prioriteit.
9789460035135, € 19,90
In 1941 was het masker al
ingezet voor de oorlogsin-
jacht op het verzet. De Neder-
afgevallen toen de Duitsers
dustrie en worden de eerste
landse economie wordt steeds
de Februaristaking keihard
40.000 Nederlandse joden naar
meer dienstbaar gemaakt aan
hadden neergeslagen. Begin
Auschwitz gevoerd. De Duitse
de Duitse belangen. Arbeiders
1942 hoopten de Nederlanders
bezetting werd grimmiger. ook
moeten vrezen om in het kader
vurig dat de bezetting nu snel
worden in 1942 de grote dilem-
van de Arbeidinzet naar Duits-
voorbij zou zijn, omdat Amerika
ma’s van de bezettingstijd voor
land te worden gestuurd.
in de oorlog was betrokken.
veel Nederlanders onontkoom-
Maar in dit jaar wordt de Duitse
baar. Het jaar dat de Holocaust
eric schumacher ( red),
overheersing in heel Nederland
in Nederland echt op gang
Leven in bezet Nederland, 1942:
gevoeld: naast voedsel- en
kwam, daarnaast trad de
Oorlog op alle fronten , Spec-
kolenschaarste wordt het
Duitse bezetter hard op tegen
trum, Houten 2017, 252 blz.,
bedrijfsleven en de bevolking
oppositie en maakte intensief
isbn 97890000353583, € 24,99
IN- EN VERKOOP VAN • • • •
inboedels boeken kunst, kitsch en curiosa partijgoederen
hoge service, persoonlijke aanpak Drukkerij Peters Amsterdam BV Tel. 020 - 696 34 34 info@drukkerijpeters.nl www.drukkerijpeters.nl
Tevens verzorgen wij voor u kelder- of zolderopruimingen In Amsterdam zijn wij te vinden op de volgende adressen:
020-6180256 / 06-26260528
g.italiaander@gmail.com
/mevius.amsterdam
gideonitaliaander.nl
Steun nu het
holocaust namenmonument nederland DUIZENDEN GINGEN U AL VOOR. GA NAAR ONZE WEBSITE EN DONEER. HELP ONS MET BOUWEN!
Schepenbergweg 33 1105 AS Amsterdam-Zuidoost
Discriminatie en vervolging bestaan nog steeds. Er is dus reden genoeg om het verleden actueel te houden. Daarom steun ik het werk van het Nederlands Auschwitz Comité.
WWW.NAMENMONUMENT.NL L. Tertaas Gebro Sales bv
