auschwitz bulletin
JA N 2018
|
25
het vergeten, verdrOngen, Ontkende jOOdse ver zet
Hoezo, als makke schapen?
Nathan Notowicz, ondergedoken in het huis van fotograaf Cas Oorthuys
— C ARRY VAN L AKE RVE LD EN VIC TOR LE VIE
Onlangs verscheen bij uitgeverij Boom
is driekwart in de oorlog om het leven gebracht;
Een aantal (politieke) vluchtelingen, met name soci-
het langverwachte boek van Carry van
vermoord in de gaskamers van verschillende kampen.
aaldemocraten en communisten waren actief onder
Lakerveld (teksten) en Victor Levie
doodgeschoten of door ziekte en uitputting gestor-
meer in de verzorging van illegale vluchtelingen. Dat
(vormgeving): ‘Ze doen ons niets’; Ver-
ven. De Nazi’s wilden de Joden, alle Joden, van de
was op straffe van uitzetting verboden omdat ze zich
volging en deportatie van de joden in
aardbol laten verdwijnen. Alleen al in het concen-
niet met politiek mochten bezighouden.
Nederland 1940-1945. De auteurs hebben
tratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau
de leiding van Tehuis oosteinde bestond uit alice
hun boek gebaseerd op de gelijknamige
in Polen werden bijna 60.000 Joden uit Nederland
Heymann-David (1909-1996), secretaresse van het
tentoonstelling die ze hebben ingericht
vermoord.
tehuis, Nathan Notowicz (1911-1968) en Ernst Levi,
in het Nederlands paviljoen in Auschwitz.
Van de Joodse bevolking in Nederland werden circa
alle drie communisten. Na de bezetting sloot ook een
Het bevat vele persoonlijke portretten en
107.000 mensen gedeporteerd; mannen, vrouwen, kin-
aantal Nederlandse Joden zich bij de groep rondom
interviews van overlevenden van de Jo-
deren. Ongeveer 5500 van hen overleefden de oorlog.
Tehuis oosteinde aan.
denvervolging, verder gaat het boek vrij
Het percentage slachtoffers (75 procent) is hoog
diep in op de achtergronden en bevat een
vergeleken met landen als België (40 procent) en
NaTHaN NoTowicz
schat aan materiaal, zeer bruikbaar voor
Frankrijk (25 procent). Onthutsende cijfers... Ondanks
(1911-1968) werd geboren te Tyczyn in polen. in 1937
bijvoorbeeld leraren in het middelbaar
een nog steeds groeiend aantal wetenschappelijke
kwam hij uit Düsseldorf naar Amsterdam. Hij was
onderwijs, die over de Jodenvernietiging
publicaties waarin duidelijk wordt dat Joden actief
musicus en ging werken bij de cabaretgroep Die
in Nederland willen vertellen. Het boek
waren in talloze verschillende verzetsgroepen, zowel
pfeffermühle. Hij was de leidende figuur in het Tehuis
is ook werkelijk prachtig vormgegeven.
in uitsluitend Joodse als in gemengde organisaties,
Oosteinde. Na het begin van de deportaties verzorg-
Wij hebben toestemming gekregen enige
is het beeld van weerloze Joden hardnekkig. Het is
de de groep onderduikplaatsen en persoonsbewijzen
gedeeltes over te nemen. Daarvoor kozen
minder overheersend geworden. maar niet geheel
en hielp Joden ontsnappen uit de Hollandsche
wij fragmenten uit het belangrijke hoofd-
verdwenen.
Schouwburg.
TeHuis oosTeiNde Duitse Joodse vluchtelingen
ma x ruBiNsTeiN Max Rubinstein (1921-2014)
Wie had dat nu gedacht, dat die ‘schlemielige’ Joden
die na de machtsovername door Hitler in 1933 naar
kwam in 1933 met zijn ouders uit Düsseldorf naar
zich niet als makke schapen naar de slachtbank lieten
Nederland waren gevlucht, waren grotendeels op
Nederland. Hij maakte deel uit van de verzetsgroep
voeren. Pas na de oorlog werd langzaam duidelijk dat
zichzelf aangewezen. Veel Nederlanders ‘lusten' die
die elkaar ontmoette in Tehuis oosteinde. Hij was
zij niet alleen actief waren in niet-Joodse verzetsgroe-
Duitse Joden niet, eigenwijze opscheppers en nog
betrokken bij het vervalsen van documenten. In 1942
pen, maar ook verzet pleegden dat alleen door Joden
ondankbaar ook.
werd in het Tehuis een afdeling van de joodse raad
kon worden uitgevoerd. Onder meer in de Holland-
In 1937 werd door het Comité Bijzondere Joodse
gevestigd. Door bemiddeling van de verzetsgroep
sche Schouwburg in Amsterdam, verzamelplaats van
Belangen in amsterdam het Tehuis oosteinde geo-
kon Max Rubinstein als medewerker van de Joodse
Joden, voorafgaande aan de transporten naar kamp
pend, een groot pand op Oosteinde 16, waar Duitse
Raad gaan werken in de Hollandsche Schouwburg,
Westerbork of Vught en vandaar naar de vernieti-
vluchtelingen elkaar konden ontmoeten. Er was
waar opgepakte Joden voor vertrek naar Westerbork
gingskampen.
een bibliotheek, er werden goed bezochte lezingen
zaten. Samen met de Nederlandse Jacques van der
Nathan (Notto) Notowicz
stuk over het Joodse verzet.
gehouden, er waren cursussen in moderne talen,
kar (1917•2008) hielp hij mensen ontvluchten uit de
Van de 140.000 Nederlandse en buitenlandse Joden
beroepscursussen. Vluchtelingen werden geholpen als
Schouwburg.
die Nederland bij de inval door de Duitsers telde,
zij verder wilden emigreren.
