MARIA FILOPOULOU 2011

Μαρία Φιλοπούλου Maria Filopoulou

νερό water

Μαρία Φιλοπούλου Maria Filopoulou

νερό water

www.art.com.gr

Ο κατάλογος αυτός τυπώθηκε

Κείμενα

με την ευκαιρία της ατομικής

Μαργαρίτα Πουρνάρα, Μάρθα Αρταπυρίδου, Ίρις Κρητικού

έκθεσης της ζωγράφου στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη τον Οκτώβριο του 2011.

Μεταφράσεις κειμένων

Σούζαν Αποστολάκη Επιμέλεια καταλόγου

Ρεβέκκα Βιτσαξάκη, Αλέξης Βερούκας Παραγωγή

This catalogue was printed on the occasion of the artist’s solo exhibition

Νηρέας Ε.Π.Ε. Βασίλης Κατούφας Φωτογραφίες έργων

Γιάννης Βαχαρίδης, Οδυσσέας Βαχαρίδης

at the Zoumboulakis Galleries,

Βιβλιοδεσία

October 2011.

Ι. Μάντης, Αθήνα

Texts

Margarita Pournara, Martha Artapyridou, Iris Criticou English translations

Susan Apostolaki Catalogue editors

Revekka Vitsaxaki, Alexis Veroukas Produced by

Nereus Publishers Ltd. Vassilis Katoufas Artwork photography

Yiannis Vaharidis, Odysseas Vaharidis Bookbinding:

I. Mantis, Athens

Με την ευγενική υποστήριξη With the kind support of

ISBN: 978 960 7597 61 8

www.mariafilopoulou.com

Πλ. Κολωνακίου 20, 106 73 Αθήνα / 20 Kolonaki sq, 106 73 Αthens Τ 210 36 08 278, F 210 36 31 364 www.zoumboulakis.gr

www.art.com.gr

www.art.com.gr

Λουτήρας

Bathing pool

λάδι σε καμβά 70 × 68 εκ.

oil on canvas 70 × 68 cm

8 9

www.art.com.gr

Μαργαρίτα Πουρνάρα

To ορμέμφυτο του νερού

Tα κείμενα που διαβάζει κανείς στις πρώτες σελίδες του καταλόγου μιας έκθεσης, οφείλουν να είναι επεξηγηματικά. Στην πιο επιτυχημένη τους εκδοχή, προσφέρουν μια στέρεη ζεύξη ανάμεσα στην ζωγραφική πράξη και την θεωρία της αισθητικής. Εμπεριέχουν καλλιεπείς εκφράσεις, αναφορές στην ιστορία της τέχνης ή στα πρότερα βήματα του καλλιτέχνη, σχήματα λόγου, διάσημες ρήσεις. Είναι η «προίκα» που μένει στον χρόνο, συντροφεύοντας τα έργα. Όμως εγώ προτιμώ να μιλήσω πιο προσωπικά για τη καινούρια δουλειά της Μαρίας Φιλοπούλου. Ως εγκάρδια φίλη. Ως συνκολημβήτρια στον μαγικό γαλαζωπό βυθό. Ως προνομιακός παρατηρητής της προετοιμασίας αυτής της ενότητας με τους καταρράκτες της Σαμοθράκης. Πρωτοείδα τα έργα σε «ρευστή» ακόμα εκδοχή, πριν πάρουν την τελική τους μορφή, ένα ζεστό καλοκαιρινό βράδυ στο ατελιέ της Κηφισιάς. Ύστερα, τα αντίκρισα ξανά, όταν οι παρεμβάσεις είχαν πια ολοκληρωθεί. Η πρώτη μου σκέψη ήταν η γνωστή φράση του Ντελακρουά – ορίστε που κι εγώ ανατρέχω αμέσως στα τσιτάτα πως η ζωγραφική πρέπει να είναι μια γιορτή για το βλέμμα. Λουόμενοι - με την χαρά και την ελευθερία των πρωτόπλαστων - ποντίζουν τα γυμνά τους σώματα στις βάθρες. Θυμάμαι πως είχα την αίσθηση ήμουν εκεί, ανάμεσα τους. Έκανα μια βουτιά στην κολυμπήθρα του Σιλωάμ, οπου το καθαγιαστικό ύδωρ μας ξεπλένει από τα πάντα. Ένιωθα τον εξαγνισμό, την προστατευτική σκιά του συμπαγούς βράχου, το λυτρωτικό κομμάτι του ουρανού, τα πλατάνια που φύονται στις σχισμές. Ναι, οι κολυμβητές είναι το προσφιλές θέμα της Φιλοπούλου. Και η διάθεσή της να απεικονίζει το σκηνικό ενός φιλόξενου παραδείσου σε θάλασσα και στεριά αντανακλά την γενναιοδωρία του χαρακτήρα της. Αυτήν την φορά η οργάνωση του ζωγραφικού χώρου είναι εντελώς διαφορετική. Από την απεραντοσύνη του πελάγους, καταλήγουμε σε μια μικρή αγκάλη στην ενδοχώρα που

Margarita Pournara

Instinctually drawn to water

The texts you read in the first pages of an art exhibition catalogue should be explicatory. When they are successful, they provide a solid correlation between the act of painting and the theory of aesthetics. They contain eloquent expressions, references to art history or to previous chapters of the artist’s work, figures of speech, well-known quotes. They are a ‘dowry’ that accompanies the works through time. I, however, prefer to speak on a more personal level about Maria Filopoulou’s new work: As a close friend; as a fellow swimmer in the magical blue depths; as someone privileged to see the preparation of this chapter with the waterfalls of Samothrace.

I first saw these works, still fluid studies, before they took their final form, one warm summer evening in the artist’s Kifissia studio. I encountered them again afterwards, when her interventions were complete. My first thought was that well-known statement

by Delacroix - here I go too, making those quotes - that painting should be a celebration for the gaze. Swimmers - with all the joy and freedom of Adam and Eve – throw their naked bodies into the deep. I remember that I had the sense that I was there, with them.

I too dived into the pool of Siloam, where the blessed water rinsed us of all past deeds. I felt the purification, the protective shadow of the compact rock, salvation in that stretch of sky, the plane trees growing from cracks in the rock.

Yes, swimmers are a familiar theme for Filopoulou. Her tendency to depict the scenery of a welcoming paradise at sea and on land reflects the generosity of her nature. This time the way she organised the space of the painting is entirely different. From the immensity of the sea, we are transported to a tight inland embrace, with everything to offer. This chapter of her work condenses elements from previous chapters, mainly in the manner in which the painter creates protected ‘nests’: a Lilliputian apartment of 12

τα προσφέρει όλα. Η νέα ενότητα συμπυκνώνει στοιχεία από τις παλαιότερες, κυρίως στον τρόπο με τον οποίο η ζωγράφος δημιουργεί προστατευμένες «φωλιές»: το λιλιπούτειο διαμέρισμα των 12 τ.μ. στο Παρίσι, τα θερμοκήπια του Σχοινιά, της Αργολίδας και της Κρήτης, οι προφυλαγμένες από τον άνεμο παραλίες, τα καταστρώματα των φέρι μπόουτ. Ιδού, δεν απέφυγα καν τις αναφορές στην ζωγραφική της προϊστορία. Ας μιλήσω λοιπόν προσωπικά, προσθέτοντας κάτι παραπάνω στο κείμενο αυτό, που πηγάζει από την πολυετή μας φιλία. Η ζωγράφος έχει το ορμέμφυτο του νερού. Μοιάζει με τα μικροσκοπικά νεογέννητα χελωνάκια που γνωρίζουν την ενστικτώδη διαδρομή προς το υδάτινο στοιχείο. Δεν περνά μέρα από την ζωή της που να μην αντικρύσει την θάλασσα, να μην την χαρεί. Το ιώδιο είναι το δικό της οξυγόνο, το οποίο μοιράζεται απλόχερα με όλους τους αγαπημένους της ανθρώπους. Ζωγραφίζει λοιπόν την δική της αλήθεια, αφτιασίδωτα και έντιμα. Ζωγραφίζει αυτό που είναι, αυτό που κάνει, αυτό που θέλει να χαρίσει στους άλλους: το ταξίδι, το παιχνίδι, την ελευθερία, την έξη στο νερό. Οι καταρράκτες ήταν η καινούρια της ανακάλυψη, μετά από μια εκδρομή στην Σαμοθράκη. Ακολούθησαν πολλές ακόμα επισκέψεις κι εξερευνήσεις στο νησί των Καβείρων, μέχρι να κάνει το επόμενο βήμα στην πορεία της. Από την απόλυτη ξεγνοιασιά των κολυμβητών στην θάλασσα, περνά σε ένα τοπίο με υπαρξιακούς συμβολισμούς. Κάθετα, απότομα βράχια, χείμαρροι που κατακρημνίζονται, ιαματικές κοιλότητες. Από την παλαιότερη κυριαρχία του τιρκουάζ, χρησιμοποιεί ξανά γαιώδεις αποχρώσεις και για πρώτη φορά βάζει το μαύρο χρώμα στα έργα της. Θα μπορούσε να κάνει την ζωγραφική της, ένα αντίστροφο πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέϊ. Να παραμένουν οι πίνακες, νέοι και δροσεροί, όσο εκείνη μεγαλώνει. Όμως η Φιλοπούλου ωριμάζει ταξιδεύοντας, κρατώντας τον πυρήνα της στις νέες διαδρομές.

square metres in Paris; greenhouses in Schinias, the Argolis and Crete; beaches, protected from the wind; ferry-boat decks. See, I can’t help but reference her painting pre-history.

Let me therefore speak personally, adding something more to this text, something drawn from the many years of our friendship. The artist is instinctually drawn to water. She’s like those minute newborn turtles, who instinctively know what path to take to the element of water. A day doesn’t go past in her life, without her looking at the sea, without taking pleasure in it. Iodine is her oxygen, which she generously shares with all the people she loves. So she paints her own truth, unadorned and sincere. She paints what she is, what she does, what she wants to gift others with: travel, play, liberty, the pull of water.

Waterfalls are her new discovery, following an excursion to Samothrace. She has since visited and explored the island of the Cabeiri many times, until she was ready to take the next step.

From the absolute light-heartedness of the swimmers in the sea, she has moved on to a landscape replete with existential symbolism. Perpendicular, steep rock faces, pounding streams that cascade downward, medicial ponds. Where previously turquoise reigned over all, she is one again using earthy tones and, for the first time uses black in her work. She could have let her paintings be a reverse portrait of Dorian Gray: Where the canvases remained young and fresh, as she grew older. Instead, Filopoulou continues to mature as she travels on, preserving the integrity of her core through all the new journeys she makes.

Άφεση

Succumbed

λάδι σε καμβά 80 × 47 εκ.

oil on canvas 80 × 47 cm

10 11

www.art.com.gr

Στρόβιλος

Eddy

λάδι σε καμβά 114 × 125 εκ.

oil on canvas 114 × 125 cm

12 13

www.art.com.gr

Μάρθα Αρταπυρίδου Ανεξάρτητη επιμελήτρια, Ιστορικός Ευρωπαϊκού Πολιτισμού

Πιο πραγματικό... από το πραγματικό!

“Ονομάζουμε υπέροχο αυτό που είναι πραγματικά μεγάλο” Κάντ

“Αν ακούμε τον αφρώδη, γρήγορο, παφλασμό των νερών του καταρράκτη, αν πέφτουν επάνω μας σταγόνες νερού, όπως ξεχύνεται δριμύ στην πορεία του, αν το φως διαπερνά τα φυλλώματα των δένδρων εκπέμποντας στα μάτια μας τις άπειρες αντανακλάσεις του, αν νιώθουμε στην αφή της παλάμης μας την τραχιά επιφάνεια των βράχων και την έντονη αίσθηση της δροσιάς του νερού στο γυμνό δέρμα μας, τότε η Μαρία Φιλοπούλου, πέτυχε την απόλυτη ψευδαίσθηση, μας έκανε συμμετέχοντες-παρόντες στο όραμά της. Ζούμε (σ)τα έργα της. [Βρισκόμαστε με όλες τις αισθήσεις μας μέσα τους, απολαμβάνουμε την στιγμή στα πράσινα σμαραγδένια νερά! {Είμαστε στον Παράδεισο με μια Εικόνα...”} ] Στους πίνακες της η Μαρία Φιλοπούλου αποδίδει το στιγμιαίο με μια σαφή, συγκεκριμένη εκδοχή. Όλα παρουσιάζονται ρυθμικά, σε κίνηση. Τίποτα στάσιμο, μόνο ορισμένες νωχελικές φιγούρες που απολαμβάνουν την αμέριμνη θέαση τους στον ήλιο. Η ζωγράφος δεν απεικονίζει απλώς μια σκηνή, της δίνει μια προέκταση στο χρόνο. Την τοποθετεί στο διηνεκές, την βγάζει έξω από τα περιθώρια ενός πίνακα. Οι εντυπώσεις της στιγμής γνωρίζουμε πως έχουν συνέχεια, λειτουργούν σαν εφαλτήριο για ό,τι επακολουθήσει μετά....Αυτό δεν λειτουργεί μόνο σαν αποκάλυψη...μιας έκρηξης πραγματικότητας... Επιπρόσθετα, γήινα, ρεαλιστικά, λειτουργεί αρχικά σαν ικανοποίηση, ευχαρίστηση, επιθυμία να κοιτούμε αυτά τα έργα, γιατί είναι μετάδοση εικόνων από έναν Παράδεισο στον οποίο θα θέλαμε και οι ίδιοι να παραβρισκόμαστε. Προσεγγίζοντας πιο ουσιαστικά το έργο της Μαρίας Φιλοπούλου ανακαλύπτουμε μια μείξη σύνθετων στοιχείων. Με εξαιρετική δεξιοτεχνία μεταφέρει στη ζωγραφι-

Martha Artapyridou

“We term wonderful that which is truly great”

Independent Curator, Historian of European Culture

Kant

MORE REAL… than what is real!

“If we can hear the frothing, rapid, pound of the waters from the waterfall, if drops of water fall upon us, as it rushes tumbling on its course, if the light passes through the foliage of the trees, emitting a myriad reflections to dazzle our eyes, if we can feel the rough surface of the rocks under the palm of our hands and the overwhelming sense of the coolness of the water on our naked skin, then Maria Filopoulou has achieved the absolute illusion, she has made us participants / present in her vision. We live (in) her works. [We find ourselves within them with all our senses, we enjoy the moment in the emerald green waters! {We are in Paradise in a single Image…}” ] In her paintings, Maria Filopoulou renders the momentary instant in a concise, specific version. Everything is presented rhythmically, in motion. Nothing is stationary; only specific, leisurely figures who are enjoying their carefree exposure to the sun. The artist doesn’t simply depict a scene, she projects it in time. She places it in perpetuity, removing it from the limitations of a painting. We know that momentary impressions have a continued existence: they function as a launching pad for whatever follows… This doesn’t function solely as a revelation… an explosion of reality.

Additionally, earthily, realistically, it functions initially as a satisfaction, a pleasure, a desire to look at these works, because they transmit images from a Paradise, where we would like to find ourselves. A more fundamental approach to the oeuvre of Maria Filopoulou leads us to discover a mix of complex elements. She utilises her exceptional virtuosity to transfer images of nature onto canvas, enriching the realistic landscapes with symbolic extensions. Her new themes focus on the rushing, life-giving water of a

Παράδοση

Abandonment

λάδι σε καμβά 47 × 53 εκ.

oil on canvas 47 × 53 cm

14 15

www.art.com.gr

κή επιφάνεια εικόνες της φύσης εμπλουτίζοντας τα ρεαλιστικά τοπία με συμβολικές προεκτάσεις. Η νέα θεματική της σειρά: τα ορμητικά-ζωογόνα νερά καταρρακτών, προσδιορίζουν την πηγή της ζωής, τη συνεχή ροή, τη ρευστότητα, τη διείσδυση, το πάθος. Οι εικόνες της πέρα από την έξαρση του πραγματικού, την αποθέωση του ωραίου, παραπέμπουν στην πνευματική και ερωτική υπόσταση των πραγμάτων. Η ζωγράφος προσδίδει στο φυσικό κόσμο πλήθος δυναμικών και παθητικών στοιχείων, αρσενικών και θηλυκών ιδιοτήτων. Η δονούμενη ενέργεια της εικόνας μεταδίδει ερωτικούς συνειρμούς και μεταφυσικές αναφορές για την ανθρώπινη ύπαρξη. Η Μαρία Φιλοπούλου εξεικονίζει υπέροχα τον αισθησιασμό στα σώματα, τα οποία αντανακλούν ένα φως εσωτερικής πληρότητας και ερωτισμού. Τα σώματα απορροφημένα σε ιδιωτικές απολαύσεις, όπως η χαρούμενη επαφή με το νερό, μετέχουν με κυρίαρχο ρόλο στις σκηνοθετικές προθέσεις της καλλιτέχνιδας, η οποία διευθετεί με δομή τον χώρο και τον χρόνο των έργων της. Η κινηματογραφική τεχνική της με την ευρυγώνια απεικόνιση του χώρου εκβάλει προς τα έξω τα μοτίβα, ενώ η εστίαση του θέματος σε κάθε πίνακα από διαφορετική οπτική γωνία πετυχαίνει μια αφήγηση. Με τα close up και τα ¾ στους μικρότερους σε διαστάσεις πίνακες, μεγεθύνει αποσπασματικά σώματα και σημεία, στα οποία μας επισημαίνει την προσοχή. Πρωταγωνιστούν τα γυναικεία σώματα, αποδιδόμενα εξαίσια σε ζωντάνια και πιστότητα, με στάσεις ανέμελες, αντανακλώντας αισθήσεις ελευθερίας και εγγύτητας, μαγνητίζοντας αφοπλιστικά το θεατή. Οι παραστατικές αφηγήσεις της εκλύουν φως. Η ατμοσφαιρική φωτεινότητα εκπέμπεται από διαφορετικές πηγές προβάλλοντας εκλεπτυσμένα τις επιφάνειες, επιτυγχάνοντας με τις τονικές διαβαθμίσεις μια αυθεντική σαφήνεια του περιεχομένου. Η αισθητική αρμονία των έργων υποστηρίζεται από τη διάταξη, τις σχέ-

waterfall, which defines the source of life, constant flow, fluidity, penetration, passion. Beyond the exultation of reality, the deification of beauty, all make reference to the spiritual and erotic underlying substance of things. The painter attributes to the natural world a host of dynamic and passive elements, of male and female qualities. The pulsating energy of the image transmits erotic associations and metaphysical references about human existence.

Maria Filopoulou depicts the sensuality of bodies exceptionally, as they reflect an internal light of fulfilment and eroticism. Bodies absorbed in private enjoyment, such as the pleasurable contact with water, play a leading role in the artist’s directorial intentions, as she arranges the structure of space and time in her works. Her cinematic technique with the wide-angled depiction of space throws out all motifs, while the manner in which she focuses on the subject from a different angle in each painting achieves a form of narrative. With close ups and three-quarter takes on the smaller paintings, she magnifies bodies and points in a fragmentary manner, drawing our attention and focus. Female bodies star in her works, depicted exceptionally, with vivacity and honesty, in carefree poses, reflecting the sense of freedom and closeness, magnetizing and disarming the viewer.

Her representational narratives exude light. Atmospheric brightness is emitted from various sources so surfaces project in a refined manner, using tonal gradations to achieve an authentic clarity of subject matter. The aesthetic harmony of the pieces is supported by the formation, the relationships that develop between the elements, the interesting perspective, which defines the environment mysteriously, with the rocks, in relief, surrounding the composition internally, painted in some other manner, the result of the painter’s plurality of technique.

σεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα στοιχεία, την ενδιαφέρουσα προοπτική που καθορίζει μυσταγωγικά το περιβάλλον, με τα ανάγλυφα βράχια να περιβάλλουν εσωτερικά τη σύνθεση, ζωγραφισμένα με άλλον τρόπο, αποτέλεσμα της πολύμορφης τεχνοτροπίας της ζωγράφου. Χάρη σε αυτήν την προσωπική, ιδιαίτερη τεχνική, η πολλαπλότητα των κηλίδων-σταξιμάτων συνυπάρχει άψογα με τις ιμπρεσιονιστικές πινελιές, κατορθώνοντας η ζωγράφος να δώσει στη μεταβολή της εικόνας ένα εκφραστικό φινίρισμα, με το χρώμα κατανεμημένο πλούσια, δίνοντας στην εντύπωση, την αλήθεια ενός φαινομένου. Με έμφαση στη συγκρότηση ενός μορφοπλαστικού περιβάλλοντος, όπου τα πράγματα φαίνονται όπως είναι, παρατηρούμε Μορφές, οι οποίες αποκαλύπτονται διακριτικά, πίσω από τη ρεαλιστική αναπαράσταση. Θεοί της φύσης ή της έμπνευσης, παρουσιασμένες συνειδητά ή ασυνείδητα, πρόσωπα της φαντασίας του παρατηρητή, μυστικές υπάρξεις ενός ζωγραφικού σύμπαντος(;) προσιδιάζουν σε μεγάλους καλλιτέχνες του 19ου και αρχών του 20ου αιώνα. Η καλλιτέχνης συνάπτει εκλεκτικές συγγένειες μαζί τους, συνεχίζοντας την παράδοση της σύνθετης εκφραστικότητας, προσθέτοντας και εκείνη μια νέα σελίδα στην Ιστορία της τέχνης. Η καλλιτεχνική δημιουργία της Μαρίας Φιλοπούλου δεν κατανοείται απλώς στα πλαίσια μιας εξελικτικής πορείας. Η παρουσία της άλλωστε ήταν σχεδόν ολοκληρωμένη εξαρχής. Είναι η ζωγράφος που πετυχαίνει ένα αριστουργηματικό οπτικό αποτέλεσμα ορίζοντας σύνθετα το Ωραίο. Το βλέμμα θαυμάζει το Ωραίο, το οποίο σύμφωνα με τον Πλάτωνα είναι ωφέλιμη ηδονή, ενώ το Υπέροχο του έργου της μας συγκινεί με τις αισθητικές Ιδέες.

Thanks to this personal and particular technique, the multiplicity of splotches / drops, coexists harmoniously with impressionist brush-strokes, so the painter manages to depict in the changing image, an expressive finish, with colour richly distributed, giving the impression, the veracity of a phenomenon. With her emphasis on composing a form/sculpting environment, where matters appear as they are, we observe Forms, which are revealed discreetly, in secret, beyond realistic figurative depiction. Gods of nature or inspiration, faces from the observer’s imagination, mystical existences of a painted universe)?, which lay down connections to Odillon Redon.

The artistic creations of Maria Filopoulou can’t be understood fully within the framework of evolutionary progress. In any case her presence is almost complete from the very beginning. She is a painter who always achieves a masterly visual result, where she is defines Beauty in a complex manner. The gaze admires Beauty platonically, while the Wonderful element of her work moves us with its transcendent idea.

Ανάταση

Elation

λάδι σε καμβά 128 × 92 εκ.

oil on canvas 128 × 92 cm

16 17

www.art.com.gr

www.art.com.gr

Ο καταρράκτης λάδι σε καμβά 158 × 200 εκ.

The waterfall oil on canvas 158 × 200 cm

www.art.com.gr

Ραστώνη

Languor

λάδι σε καμβά 128 × 200 εκ.

oil on canvas 128 × 200 cm

22 23

www.art.com.gr

www.art.com.gr

Ίρις Κρητικού

Chasing waterfalls

...Don’t go chasing waterfalls Please stick to the rivers and the lakes that You’re used to I know that you’re gonna have it your way Or nothing at all But I think you’re moving too fast.

Waterfalls Lyrics by TLC (1994)

Οδηγούμενη από τις διαφάνειες της Αργολίδας στους σκοτεινούς βυθούς του Αιγαίου και τις αρχαίες δεξαμενές της μικρασιατικής Ιεράπολης, αναζητώντας επίμονα την απτή πεμπτουσία του ταξιδιωτικού χρόνου και τόπου και μαζί, τα έγκατα μιας αυτογνωσιακής κάθαρσης, η πρόσφατη ενότητα έργων της Μαρίας Φιλοπούλου, αποτελεί φυσική βιωμένη εικαστική και αυτοβιογραφική συνέχεια της μακρόχρονης σχέσης της με το ζωοποιό νερό: στα τελάρα της ξαναβρίσκουμε το καθηλωτικό, αλάνθαστο λεξιλόγιο των παραδεισένιων κυανών και τών οργανικών, υγρών πράσινων του νερού, των εκτυφλωτικών λευκών των σπαρμένων υπό τον ήλιο βράχων, των ψιθυριστικών ρόδινων και των ωχρών τόνων του διακεκομένου από δραματικούς φυσικούς όγκους ορίζοντα, την αφαιρετική σύμμιξη της διαφάνειας, της σκιάς και του φωτός ενός άχρονου μυθικού τόπου με ιδανικό μικροκλίμα. Γιατί τα νέα έργα της Φιλοπούλου, υπερασπιζόμενα για μία ακόμη φορά το ουσιαστικό ζητούμενο των γενναίων διαστάσεών τους, προτείνουν ανεξερεύνητους αυτοτελείς κόσμους που διεκδικούν την καταβύθιση του βλέμματος και δράττουν τη συγκίνηση του θεατή, ευφορικά ζωγραφικά πεδία μεσημβρινού χρόνου που παλλόμενα από την ίδια τους τη δυναμική, εγκαθιστούν τη ζωγραφική της σε νέες, συναρπαστικές συντεταγμένες. Είναι το μυστικιστικό τοπίο των σπλάχνων της Σαμοθράκης, που σπαρμένο με καταρράκτες, βάθρες και φυσικές δεξαμενές, δια-

Iris Criticou

Chasing waterfalls

...Don’t go chasing waterfalls Please stick to the rivers and the lakes that You’re used to I know that you’re gonna have it your way Or nothing at all But I think you’re moving too fast.

Waterfalls Lyrics by TLC (1994)

σελίδες 26-27

pages 26-27

Βάθρα

Pool

λάδι σε καμβά 128 × 228 εκ.

oil on canvas 128 × 228 cm

24 25

Led from the transparencies of the Argolid, to the dark depths of the Aegean and the ancient cisterns of Ierapolis in Asia Minor, persevering in her search for the tangible quintessence of travelling time and place and, simultaneously, the depths of a catharsis of self-discovery, the most recent chapter of Maria Filopoulou’s work constitutes a natural, experiential, artistic, and autobiographical continuation with her long-term relationship with the life-giving element of water. In her canvases we find again the riveting, unerring vocabulary of paradisiac blues and organic, fluid greens of the water; blinding whites of rocks strewn haphazardly under the sun; murmuring of peach and ochre tones of the horizon, interrupted by dramatic natural volumes; an abstract admixture of transparency, shadow and light, of a timeless mythic landscape with an ideal microclimate. Because Filopoulou’s latest works, once again champion the essential objective of their generous proportions; they propose unexplored, self-sufficient worlds, which demand a viewer’s gaze sink into them and seize the viewer’s emotions; euphoric pictorial planes of midday hours, which pulsate with their own dynamic: they establish her painting along new, exciting coordinates.

This mystical landscape is the vital viscera of Samothrace, which, strewn with waterfalls, ponds and natural cisterns, dissolves into its organic elements: at times seen from above and at other

www.art.com.gr

λύεται στα οργανικά του στοιχεία, άλλοτε ειδωμένο από ψηλά και άλλοτε εισχωρώντας στα υγρά άδυτα ενός ευφραντικού σύμπαντος διάστικτου από σιωπηλούς λουόμενους που εμβαπτίζονται ηδονικά στο νερό, κολυμπώντας σε βραδύ χρόνο στους κόλπους του ή εγκαταλείποντας το μικρό δέμας του σώματός τους στα λευκά και φαιά κοίλα των παρυφών του με την εσχατολογική ένταση και την αθόρυβη προσήλωση μιας προσευχής. Παράλληλες σημειώσεις του ίδιου τοπίου, τα γυναικεία και ανδρικά σώματα που πλασμένα με ανατομική σχεδιαστική ενδελέχεια γραμμής, όγκου και χρώματος, εγκαθίστανται σε μικρότερες ζωγραφικές επιφάνειες, διασπείροντας τα φωτεινά ίχνη τους σε εκτυφλωτικές εκρροές και κόγχες νερού και βράχων, ωθώντας τη ρεαλιστική ζωγραφική τους μετάσταση στα άκρα της, προτείνοντας στο βλέμμα του θεατή έναν μυθώδη τόπο έκπαγλης πλαστικής ύπαρξης. Έναν αθέατο τόπο κατοικημένο και από το ίδιο το σώμα της ζωγράφου. Οι ευφυείς συνθέσεις της Φιλοπούλου, όπου το ειδυλλιακό συνομιλεί με την πρωτογένεια και όπου οι πρωτόπλαστες μικροσκοπικές ανθρώπινες σάρκες σαλεύουν και απορροφώνται στα ένθεα τοπία ενός αδιανόητου φυσικού κάλλους, ελάχιστα παραπέμπουν στη φοβική σχεδόν διαπραγμάτευση του θέματος του καταρράκτη έτσι όπως εκείνο αποτυπώνεται στην νεότερη ιστορία της δυτικής ζωγραφικής: στα πομπώδη ρομαντικά τοπία του 18ου, του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα όπως εκείνα των ζωγραφικών ευρωπαϊκών αναπαραστάσεων του Johann Jakob Schalch και του Konrad Corradi, των λογοτεχνικών εικονογραφήσεων του Léon Benett και του Henri Meyer ή των εξερευνητικών τεκμηριώσεων του Ernst Haeckel, το στοιχείο της κάθετης ορμητικής ροής του νερού αποτυπώνεται με εκστατικό δέος. 1

times penetrating the liquid sancta of a delightful universe, dappled with silent bathers, baptised in the pleasure of the water; swimming in the night time along the island’s bays; or abandoning the small skin of their baptized bodies to the white and grey conges along its borders with eschatological intensity and the silent devotion of prayer.

Parallel notes of the landscape itself, female and male bodies shaped with anatomical draughtsmanship and purity of line, volume and colour, they establish themselves on smaller pictorial surfaces, disseminating their bright traces in blinding outflows and niches of water and rock, propelling their realistic painted metastases along to its periphery; offering up to the viewer’s gaze a mythic place of blinding sculptural existence. An unseen world, also populated by the painter’s own body.

Filopoulou’s ingenuous compositions, where the idyllic converses with the primordial and where this microscopic original human flesh is shaken and absorbed by God-imbued landscapes of inconceivable natural beauty, appear to make only infinitesimal references to the almost phobic way in which waterfalls were dealt with, in the modern history of western painting. In those pompous romantic landscapes of the 18th, 19th centuries and the dawn of the 20th, such as those figurative European paintings

by Johann Jakob Schalch and Konrad Corradi, literary illustrations

by Léon Benett and Henri Meyer, or documentation from explorations by Ernst Haeckel, the vertical pounding flow of the water is an element recorded with ecstatic awe. 1 In counterpoint, there are contemporary art works, such as M.C. Escher’s waterfalls, or Olafur Eliasson’s impressively large-scale contemporary piece The New York City Waterfalls, commissioned by the New York Public Art Fund, in collaboration with the City of New York. In June 2008 the project went on display

Διείσδυση

Penetration

λάδι σε καμβά 200 × 143 εκ.

oil on canvas 200 × 143 cm

28 29

www.art.com.gr

www.art.com.gr

Στην άλλη όχθη, έργα μοντέρνας τέχνης όπως οι καταρράκτες του M. C. Escher, ή το εντυπωσιακής κλίμακας σύγχρονο έργο του Olafur Eliasson «The New York City Waterfalls» που ανατέθηκε στον καλλιτέχνη από το New York Public Art Fund σε συνεργασία με την πόλη της Νέας Υόρκης και παρουσιάστηκε τον Ιούνιο του 2008 σε τέσσερα παράκτια σημεία της πόλης, διαπραγματεύονται το θέμα του καταρράκτη εγκαταλείποντας την εικόνα του δέους, αποδομώντας το περιεχόμενο και το σχήμα του και επαναδομώντας τα σε μια διαφορετική ζώσα ύλη που αναφέρεται στην ίδια τη μαγική υπόσταση του νερού, στην ενέργεια, την περιβαλλοντική και τη συλλογική σημασία του. 2 Διερευνώντας ωστόσο σε συνέχεια τη σχετική εικονογραφική ιαπωνική παράδοση, όπου το φυσικό στοιχείο του καταρράκτη εμφανίζεται συχνά, γειτινάζοντας με τα γραμμικά χιονισμένα βουνά του χειμώνα και τις ρόδινες ανθισμένες στίξεις των κερασιών την άνοιξη, δεν μπορώ παρά να μνημονεύσω τον Utagawa Kuniyoshi (1798 -1861), έναν από τους τελευταίους σημαντικούς καλλιτέχνες της ιαπωνικής σχολής των ukiyo-e. Η ξυλογραφία «Pilgrims in the Waterfall» (Προσκυνητές στον καταρράκτη), δουλεμένη με τόν εξαιρετικής ευκρίνειας σχεδιασμό και τα καθαρά χρώματα την επιρροή των οποίων στο έργο του σημειώνει εμφατικά ο Takashi Murakami, παρουσιάζει μια συναρπαστική εικονογραφική εκλεκτική συγγένεια με το καθεαυτό ψυχολογικό και αισθαντικό κλίμα του καινούριο κόσμου που μας προτείνει η Φιλοπούλου: οι μύστες των δικών της τοπίων, με τον ίδιο τρόπο των προσκυνητών του ιαπωνικού καταρράκτη, ξεδιψούν, κολυμπούν και αγάλλονται. Εμβαπτίζονται ευφραντικά στο νερό δίχως να το φοβούνται. Και ακολουθώντας τους κρυφούς κώδικες των αρχαίων μυστών του νησιού, αποδύονται την αίσθηση του ιλίγγου, αποζητώντας ταυτόχρονα την ηδονή και την κάθαρση. 3 Εγκαταλείποντας τη θάλασσα, εγκαθίστανται

at four sea-front points of the city, and dealt with the topic of the waterfall, setting aside the image of awe, deconstructing its content and shape, and reconstructing them into a different live material, which referenced the magic essence of water itself, its energy, its environmental and collective significance. 2 However, looking at the corresponding Japanese pictorial tradition, where the natural element of the waterfall appears frequently, in conjunction with the linear snowy mountains of winter and the pink-blossoming punctuation of the cherry trees in springtime, I can’t help but make mention of Utagawa Kuniyoshi (1798-1861), one of the last major artists of the Japanese ukiyo-e school.

The woodprint Pilgrims in the Waterfall, worked with the exceptionally distinct design and pure colours, which Takashi Murakami emphatically states were an influence on his own oeuvre, present an exhilarating pictorial elective affinity with the actual psychological and sensorial climate of the new world that Filopoulou is proposing: the initiates of her landscapes quench their thirst, swim, and revel, in the same manner as the pilgrims to the Japanese waterfall. They are christened in the pleasure of the water without any fear of it. And following the secret codes of the island’s ancient initiates, they remove the sense of vertigo, seeking both pleasure and catharsis. 3 Turning their backs to the sea, they settle into the natural craters of their new place, and take it over free of any artificial walls, leading the viewer’s eye even further than the natural limitations of the image. Asked about all this, Maria Filopoulou, who has indubitably invented a different gaze, and has dived afresh into the organic ingredients of a metaphysical reading of place, responds, once more, that she simply paints what she sees.

30 31

Άδυτο

Sanctum

λάδι σε καμβά 137 × 155 εκ.

oil on canvas 137 × 155 cm

www.art.com.gr

στους φυσικούς κρατήρες του νέου τους χώρου, καταλαμβάνοντάς τον απαλλαγμένοι από κάθε τεχνητό τοίχωμα, οδηγώντας το βλέμμα του θεατή έως και πέρα από τα φυσικά όρια της εικόνας. Και ερωτούμενη για όλα αυτά, η Μαρία Φιλοπούλου, έχοντας αναμφίβολα εφεύρει ένα άλλο βλέμμα, έχοντας εκ νέου καταδυθεί στα οργανικά συστατικά μιας μεταφυσικής ανάγνωσης του τόπου, απαντά και πάλι, πως αυτό που ζωγραφίζει είναι απλά αυτό που βλέπει.

1. Ο Johann Jakob Schalch (1723–1789) φιλοτεχνεί το 1780 το έργο «Der Rheinfall vom Zürcher Ufer aus» και ο Konrad Corradi (1813-1878) φιλοτεχνεί το 1860 το έργο «Der Rheinfall bei Schaffhausen» όπου αποτυπώνονται με εμφανές δέος οι εντυπωσιακοί ευρωπαϊκοί καταρράκτες. Ο Léon Benett (1838-1917) φιλοτεχνεί έναν απειλητικά σκοτεινό καταρράκτη κατά την εικονογράφηση του μυθιστορήματος του Ιουλίου Βερν «Clovis Dardentor». Αντίστοιχα τρομακτικό είναι το θεάμα της κατακρήμνισης μιας πιρόγας σε εξωτικό καταρράκτη που φιλοτεχνεί ο Henri Meyer (1844-1899) για τις ανάγκες της εικονογράφησης του «Δεκαπενταετούς Πλοιάρχου» του ίδιου συγγραφέα. Ο φυσιοδίφης, φιλόσοφος και ζωγράφος Ernst Haeckel (1834–1919), κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεών του στον κόσμο, αποτυπώνει το 1905 τον τρομερό καταρράκτη του Tjiburrum στο ηφαίστειο Pangerango, στην Ιάβα με ταραχώδεις γραμμές και χρώματα.

2. Η εγκατάσταση του Olafur Eliasson, γνωστού από το «The weather project» που πραγματοποίησε το 2003 για το Turbine Hall της Tate Modern στο Λονδίνο, πραγματοποιήθηκε σε τέσσερα παράκτια σημεία του Lower Manhattan, του Brooklyn και του Governors Island. Επιθυμία του καλλιτέχνη ήταν ένας ανακλαστικός διάλογος με τις ισχύουσες ιστορικές και αρχιτεκτονικές συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος και ακόμη, η δραματικής κλίμακας ενσωμάτωση της εντυπωσιακής φυσικής ομορφιάς στο κυριαρχούν αστικό τοπίο. Βλ. www.nycwaterfalls.org.

3. Για τους αρχαίους μύστες και τα μυστήρια της Σαμοθράκης υπάρχει πλήθος αναφορών στον Ηρόδοτο. Βλ. και Walter Burkert, «Greek Margins: Mysteries of Samothrace»: Ο μύθος, γράφει ο Burkert, « κάνει τη Σαμοθράκη να τοποθετείται στις απαρχές του, να ανήκει στον μη-ελληνικό κόσμο και όμως να μοιράζεται τον Όλυμπο των ελληνικών θεών». Η μοναδική θέση ενός μικρού και ασήμαντου νησιού συνηγορεί για ένα «ιερό κέντρο» όπου κατά πάσα πιθανότητα η «μύηση» συνδεόταν με την απόπειρα της διάσωσης από τους κινδύνους της θάλασσας. Και είναι ίσως απλά «η αδυναμία γνώσης για το κέντρο της μύησης, τυλιγμένο στο σκοτάδι, που δημιουργεί την αιώνια γοητεία της Σαμοθράκης», καταλήγει.

1. In 1780 Johann Jakob Schalch (1723–1789) painted Der Rheinfall vom Zürcher Ufer aus and in 1860 Konrad Corradi (1813-1878) painter Der Rheinfall bei Schaffhausen, both of which depict, with obvious awe, these impressive European waterfalls.

Léon Benett (1838-1917) painted a threateningly dark waterfall to illustrate the Jules Verne novel Clovis Dardentor. The sight of a pirogue falling over the waterfall, painted

by Henri Meyer (1844-1899) to illustrate Verne’s A Captain at Fifteen, was equally frightening. Naturalist, philosopher and painter Ernst Haeckel (1834–1919), during his waterfall peregrinations around the world, in 1905 recorded the terrible Tjiburrum at the Pangerango Volcano.

2. This installation by Olafur Eliasson, known for The Weather Project, which was constructed in 2003 in the Turbine Hall at the Tate Modern in London, was set up at four waterfront loci in Lower Manhattan, Brooklyn and Governors Island. The artist sought a reflexive dialogue with existing historical and architectural conditions of the natural environment, and additionally, a dramatically large-scale embodiment of the impressive natural beauty in the dominant urban landscape. See www.nycwaterfalls.org.

3. There is a host of references in Herodotus concerning initiates in ancient times and the mystery cults of Samothrace. See also Walter Burkert, Greek Margins: Mysteries of Samothrace: Burkert writes that myth places Samothrace at its very beginnings, setting it in the non-Greek world and yet also sharing the Olympus of the Greek gods.

The unique position of a small and insignificant island advocates for a sacred centre, where, in all likelihood, initiation was linked to salvation from the perils of the sea. But it may well be our inability to know the centre of the initiation, an enigma wrapped as this is in darkness, that creates the eternal fascination of Samothrace, he concludes.

Ροή

Flow

λάδι σε καμβά 197 × 155 εκ.

oil on canvas 197 × 155 cm

34 35

www.art.com.gr

www.art.com.gr

Εκροή

Outflow

λάδι σε καμβά 128 × 200 εκ.

oil on canvas 128 × 200 cm

38 39

www.art.com.gr

www.art.com.gr 40 41

Μύστες

Initiates

λεπτομέρεια

detail

Μύστες λάδι σε καμβά 159 × 200 εκ.

Initiates oil on canvas 159 × 200 cm

www.art.com.gr

www.art.com.gr

Μικρή βάθρα λάδι σε καμβά 106 × 122 εκ.

Small fall pool oil on canvas 106 × 122 cm

www.art.com.gr

σελίδες 50-51

pages 50-51

Λουόμενη 1

Bather 1

μπρούντζος 33 × 12 × 7 εκ.

bronze 33 × 12 × 7 cm

Λουόμενη 2

Bather 2

μπρούντζος 46 × 18 × 12 εκ.

bronze 46 × 18 × 12 cm

Λουόμενη 3

Bather 3

μπρούντζος 47 × 11 × 13,5 εκ.

bronze 47 × 11 × 13,5 cm

Λουόμενη 4

Bather 4

μπρούντζος 55 × 32 × 9 εκ.

bronze 55 × 32 × 9 cm

48 49

www.art.com.gr

2

3

1

4 www.art.com.gr

Στο νερό

In the water

λάδι σε καμβά 100 × 73 εκ.

oil on canvas 100 × 73 cm

52 53

www.art.com.gr

Με δύναμη

With force

λάδι σε καμβά 100 × 64 εκ.

oil on canvas 100 × 64 cm

54 55

www.art.com.gr

Αναμονή

Waiting

λάδι σε καμβά 118 × 92 εκ.

oil on canvas 118 × 92 cm

56 57

www.art.com.gr

Εγγύτητα

Proximity

λάδι σε καμβά 105 × 74 εκ.

oil on canvas 105 × 74 cm

Από ψηλά

From on high

λάδι σε καμβά 75 × 100 εκ.

oil on canvas 75 × 100 cm

58 59

www.art.com.gr

Στον ήλιο 2

In the sun 2

λάδι σε καμβά 80 × 64 εκ.

oil on canvas 80 × 64 cm

www.art.com.gr

σελίδες 60-61

pages 60-61

Στον ήλιο 1

In the sun 1

Απόηχος

Reverberation

λάδι σε καμβά 50 × 68 εκ.

oil on canvas 50 × 68 cm

λάδι σε καμβά 56 × 126 εκ.

oil on canvas 56 × 126 cm

www.art.com.gr

www.art.com.gr

Λίγο ακόμη

A little more

λάδι σε καμβά 92 × 73 εκ.

oil on canvas 92 × 73 cm

Αναμέτρηση

Confrontation

λάδι σε καμβά 80 × 64 εκ.

oil on canvas 80 × 64 cm

66 67

www.art.com.gr

Ο βράχος

The rock

λάδι σε καμβά 113 × 83 εκ.

oil on canvas 113 × 83 cm

η Μαργαρίτα Πουρνάρα συζητάει με τη Μαρία Φιλοπούλου

βιογραφία βιβλιογραφία

interview Margarita Pournara converses with Maria Filopoulou

biography bibliography

www.art.com.gr

συνέντευξη

1987

1988

1993

Ζωγραφίζω τα σύνορα της ευτυχίας H συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στις 17 Αυγούστου 2011. Μετά από μια πρωινή βουτιά, με την αλισάχνη στο δέρμα και θέα της θάλασσας. Παρέα με τα τζιτζίκια και το κύμα. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ: Πότε ξεκίνησες να ζωγραφίζεις; ΜΑΡΙΑ ΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ: Αρκετά νωρίς. Όλοι πίστευαν ότι διάβαζα τα μαθήματα του σχολείου αλλά εγώ ζωγράφιζα. Είχα γεμίσει με σχέδια το εσωτερικό από τα φύλλα της ντουλάπας στο δωμάτιο μου. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Τι ζωγράφιζες; ΜΑΡΙΑ: Καρτούν. Τι άλλο; ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Ποια ήταν η πρώτη έκθεση που είδες; ΜΑΡΙΑ: Ήμουν 14 ετών, στο Πόρτο Χέλι, και πήγαινα σε ένα ξενοδοχείο με τους φίλους μου γιατί παίζαμε μπιλιάρδο. Εκεί είδα μια έκθεση με έργα του Καραβούζη. Πήρα τον κατάλογο, αντέγραφα έργα. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Και πως κατέληξες τελικά να σπουδάσεις ζωγραφική; ΜΑΡΙΑ: Όχι συνειδητά αλλά ενστικτωδώς. Η πρώτη μου σκέψη ήταν να σπουδάσω αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων. Γράφτηκα σε φροντιστήριο για να κάνω σχέδιο και εκεί μου είπαν να στραφώ προς στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Αυτό ήταν. Μέσα σε δύο μήνες ανακάλυψα τον έρωτα για την ζωγραφική. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Δεν σπούδασες όμως στην Ελλάδα αλλά στην Beaux Arts του Παρισιού. ΜΑΡΙΑ: Στο φροντιστήριο είχα δάσκαλο, τον Στέφανο Δασκαλάκη. Εκείνος μου μίλησε για τον Λεονάρντο Κρεμονίνι και έτσι μπήκα στην διαδικασία να κερδίσω μια θέση στο εργαστήριό του. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Πως τα κατάφερες; ΜΑΡΙΑ: Ήταν η πρώτη φορά στην ζωή μου που ήθελα πραγματικά κάτι. Η πρώτη φορά που ένιωσα ότι το εφηβικό μου σύνθημα ‘Να κάνω μόνο ο,τι αγαπάω’ είχε βρει εφαρμογή. Είχα μάλιστα αποφασίσει να πάω στο Παρίσι μόνο αν με δεχόταν ο Κρεμονίνι. Ταξίδεψα μαζί με τον πατέρα μου, που ήρθε για να με εμψυχώσει. Έδειξα προσωπική δουλειά στον δάσκαλο και συναίνεσε να γραφτώ στο εργαστήριο. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Πως ήταν τα σπουδαστικά χρόνια του Παρισιού; ΜΑΡΙΑ: Ήμουν σαν το αγρίμι. Ζούσα σε ένα σπίτι 12 τ.μ., ζωγράφιζα συνέχεια, μιλούσα με τους φίλους μόνο για την τέχνη, πήγαινα καθημερινά στα μουσεία. Σπουδάζαμε

μαζί με τον Εδουάρδο Σακαγιάν, την Αννα Μαρία Τσακάλη, την Ειρήνη Ηλιοπούλου, τον Γιώργο Ρόρρη, τον Στέφανο Δασκαλάκη, τον Αλέξη Βερούκα. Είχα ένα καταπληκτικό δάσκαλο, καλούς συμφοιτητές, που είχαν τελειώσει σχολές Καλών Τεχνών απ’ όλο τον κόσμο, αλλά και ‘δασκάλους’ όλα τα έργα στα μεγάλα μουσεία. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Ποιο ήταν το αγαπημένο σου έργο από όλα τα παρισινά μουσεία; ΜΑΡΙΑ: «La Dentelliere» του Vermer στο Λούβρο. Αυτό όμως που είχε ιαματική επίδραση επάνω μου ήταν ένα πορτρετάκι από τις Λας Μενίνας του Βελάσκεθ. Ό,τι στραβό και αν μου συνέβαινε, μπορούσε να με γιατρέψει. Τα μεγάλα έργα είναι σαν ζωντανοί οργανισμοί που εξελίσσονται στο βλέμμα μας και κάθε φορά τα βλέπουμε διαφορετικά. Αντανακλούν ίσως την τρομερή ενέργεια, με την οποία τα προίκισε ο καλλιτέχνης που τα έφτιαξε. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Τι έμαθες από τον Κρεμονίνι; ΜΑΡΙΑ: Δύο σπουδαία πράγματα: να έχω εμπιστοσύνη στη δουλειά μου και να διαφυλάττω πάντα την όρεξή μου για ζωγραφική. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Τα πρώτα έργα του Παρισιού; ΜΑΡΙΑ: Έκανα χώρους. Έψαχνα να βρω φως στο Παρίσι, πράγμα δυσεύρετο. Έβαζα το καβαλέτο σε μια γωνία του εργαστηρίου του Κρεμονίνι, ακριβώς από κάτω από τις μεγάλες τζαμαρίες της οροφής και δίπλα σε τρία παράθυρα που έβλεπαν στον κήπο. Κρατούσα σταθερά τα μάτια μου, κοιτώντας ψηλά στη τζαμαρία και έτσι όλα τα υπόλοιπα σχημάτιζαν έναν νοητό κύκλο. Αποκτούσα διαφορετική ευρυγώνια θέαση, έκανα οπτικά παιχνίδια και εν τέλει έφτιαχνα ένα δικό μου σύμπαν. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Επιστροφή στην Ελλάδα. Πως ήταν; ΜΑΡΙΑ: Επαναπατρισμός στο φως. Ήθελα να επιστρέψω, δεν νομίζω ότι θα άντεχα να ζήσω μακριά από την Ελλάδα. Βρήκα εργαστήριο στο, Σταθμό Λαρίσης και εκεί άρχισα να κάνω πάλι εσωτερικά χώρων, τις σκάλες. Έδειξα την δουλειά μου στον Παναγιώτη Τέτση και τον Χρόνη Μπότσογλου που με υποστήριξαν. Έκανα την πρώτη μου έκθεση το 1990 στην γκαλερί Ώρα του Μπαχαριάν με έργα από το Παρίσι, «Τζαμαρίες» και κάποια καινούρια έργα από την Αθήνα. Ακολούθησε τρία χρόνια αργότερα μια έκθεση με σιδερένιες σκάλες υπηρεσίας και εσωτερικά εργαστηρίου, στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Ζωγραφική εκ του φυσικού;

70 71

www.art.com.gr 1993

1996

I paint the borderlines of happiness.

This interview took place on August 17, 2011. After a morning dip in the sea, with the bloom of sea salt on our skin and with a view to the sea; accompanied by cicadas and the waves.

Yorgos Rorris, Irene Eliopoulou, Stefanos Daskalakis and Alexis Veroukas. I had an amazing teacher, brilliant fellow students, who had graduated from fine arts schools around the world, as well as all the works in the museums to teach me.

MARGARITA POURNARA: When did you start to paint?

MARGARITA: What was your favourite work of art from all the museums of Paris?

MARIA FILOPOULOU: From quite early on. Everybody thought I was doing my homework, but I was painting. I filled the inside of the cupboard doors in bedroom with drawings.

MARGARITA: What did you draw?

MARIA: Cartoons. What else?

MARGARITA: Which was the first exhibition you saw?

MARIA: I was 14 years old, at Porto Heli, and went to a hotel with some friends, because we played billiards. There I saw an exhibition with works by Karavouzis. I got the catalogue, I copied works.

MARGARITA: And how did you end up studying painting?

MARIA: It was instinctual, not conscious. My initial plan was to study interior design architecture. I enrolled with a tutor for drawing classes and there I was advised to focus on the School of Fine Arts. That was that. Within two months I discovered my love of painting.

MARGARITA: But you didn’t study in Greece; you went to the Ecole des Beaux Arts in Paris.

MARIA: At my drawing class I had a teacher, Stefanos Daskalakis. He talked to me of Leonardo Cremonini and that’s how I got into the process of gaining a position at his atelier.

MARGARITA: How did you manage?

MARIA: It was the first time in my life that I really wanted something. The first time I felt that my teenage slogan “Do only what I love” really could be put into practice. I had, in fact, decided to go to Paris only if Cremonini would take me. I travelled with my father, who came to keep my morale high. I showed the teacher my private work and he consented to my enrolment at his atelier.

MARGARITA: How were your student years in Paris?

MARIA: I was a bit like a wild animal. I lived in a house that was only 12 sq.m., I painted continuously, I talked to my friends only about art, I went to museums every single day.

I studied alongside Edward Sakayan, Anna Maria Tsakali,

MARIA: Vermeer’s Lacemaker in the Louvre. However, the work with greatest healing effect on me was a small portrait from Velazquez’s Las Meninas. Anything that went wrong for me, it could make me well. Great works are like living organisms, that develop under our gaze, and every time we look at them, they’re different. Perhaps they reflect the immense energy, with which they were endowed by the artist who made them.

MARGARITA: What did you learn from Cremonini?

MARIA: Two very important things: to trust my own work and to safeguard my gusto for painting.

MARGARITA: The first pieces you painted in Paris?

MARIA: I did spaces. I was looking to find light in Paris, which is difficult to manage. I’d place my easel in a corner of Cremonini’s atelier, just under the massive skylights in the ceiling and next to three windows that overlooked the garden. I’d keep my eyes fixed, looking up at the skylight, and therefore all the rest formed an imaginary circle. I gained a different wide-angled view, I played optical tricks and, in the end, I created my own universe.

MARGARITA: Your return to Greece; what was it like?

MARIA: A return home to light. I wanted to return, I don’t think I could stand to live away from Greece. I found a studio around Larissis Station and there I started once more to paint interiors, staircases. I showed my work to Panayiotis Tetsis and Chronis Botsoglou, who provided support. My first exhibition was in 1990 at Baharian’s gallery Ora, with works from Paris (the skylights) and some new canvases with work from Athens. This was followed three years later by an exhibition on winding iron service staircases and the studio interiors, at the Zoumboulakis Gallery.

MARGARITA: Did you paint from nature?

MARIA: Strictly from nature. Both in the studio and in the countryside. The next chapter of my work was greenhouses, and I started with that to work also in the studio, without looking at my object. The works had grown in size and were impossible to finish ad hoc.

1996

1999

ΜΑΡΙΑ: Αυστηρά. Και στο εργαστήριο και στην ύπαιθρο. Με την επόμενη ενότητα των Θερμοκηπίων ξεκίνησα να δουλεύω πια στο ατελιέ, χωρίς να βλέπω το θέμα μου. Τα έργα είχαν μεγαλώσει σε μέγεθος και ήταν αδύνατον να τα τελειώσω ad hoc. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Γιατί τόση προτίμηση για τα μεγάλα έργα; ΜΑΡΙΑ: Είναι σαν να μπαίνω μέσα σε αυτά όταν τα ζωγραφίζω. Αισθάνομαι ότι φτιάχνω ένα σκηνικό μέσα στο οποίο ζω. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Πως ανακάλυψες τα θερμοκήπια; ΜΑΡΙΑ: Στο Σχοινιά. Έμπαινα στο εσωτερικό και δούλευα εκεί. Κατά μία έννοια έμοιαζαν με το εργαστήριο του Κρεμονίνι. Πάλι καθόμουν κάτω από ένα θόλο -από νάιλον αυτήν την φορά- που επέτρεπε στο φως να μπει. Ήταν ένας προστατευμένος χώρος με ανοίγματα διαφυγής. Αυτός ο συνδυασμός είναι για μένα η προσωποποίηση της ελευθερίας. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Υπήρχε ανθρώπινη παρουσία στα έργα σου; ΜΑΡΙΑ: Μηδαμινή. Καμιά φορά έβαζα λίγο την δική μου φιγούρα. Όμως σταδιακά άρχισαν να μπαίνουν σε πρώτο πλάνο τα φυτά, ιδιαίτερα οι μπανανιές. Αργότερα ζωγράφισα αμπέλια που προστατεύονταν από ένα συρμάτινο πλέγμα. Ήταν τα πρώτα μου βήματα για να ανοιχτώ από τα εσωτερικά προς την ύπαιθρο. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Ακολούθησε η θάλασσα; ΜΑΡΙΑ: Μετά την ζωγραφική μέσα στα θερμοκήπια πήγαινα πάντα για μια βουτιά στην θάλασσα, χειμώνα – καλοκαίρι. Έτσι μου ήρθε εντελώς φυσικά η διαδοχή στην θεματολογία. Στην αρχή είχα κάποιες ενστάσεις γιατί φοβόμουν ότι όλες αυτές οι εικόνες μπορούν να βγουν σαν καρτ ποστάλ. Αργότερα, το ξεπέρασα. Χρησιμοποίησα πάλι την ευρυγώνια θέαση και προσέθεσα ένα νέο στοιχείο: τους ανθρώπους. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Φτάνουμε το 2002 με την ενότητα των Κολυμβητών. Σε σχέση με τα πρώτα έργα είναι σαν να ξεπερνάς την ανάγκη ενός περίκλειστου περιβάλλοντος. ΜΑΡΙΑ: Και πάλι η θάλασσα είναι απέραντη, αλλά το τμήμα του βυθού που επιλέγω να περιχαρακώσω, παίζει αυτόν τον ρόλο. Ο ζωγραφικός χώρος μοιράζεται ανάμεσα στο τοπίο και τις φιγούρες. Η εξέλιξη της δουλειάς αντικατοπτρίζει περισσότερο την προσωπική μου πορεία. Είμαι πιο ανοιχτή στους ανθρώπους, τους θέλω πρωταγωνιστές και στην ίδια μου την ζωή. Είναι σαν να μοιράζομαι τις «φωλιές» που ζωγραφίζω μαζί τους.

2002

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Το 2009, ο Δήμος Ερμούπολης στην Σύρο διοργάνωσε μια αναδρομική έκθεση. Πως αισθάνθηκες που έκανες έναν ανάπλου στην πορεία σου; ΜΑΡΙΑ: Στην αρχή είχα αμηχανία. Ύστερα αναγνώρισα όλα μου τα παλαιά έργα ως αναπόσπαστο τμήμα της δουλειάς, του ίδιου μου του εαυτού. Οπωσδήποτε, θεωρώ ότι τα τελευταία μου έργα αντιπροσωπεύουν με μεγαλύτερη διαύγεια την παρούσα κατάσταση μου. Όμως αισθάνομαι αγάπη και τρυφερότητα και για τα παλιά, βλέποντάς τα με αυστηρότητα και επιείκεια. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια για να πας από τους κολυμβητές στους καταρράκτες; ΜΑΡΙΑ: Όχι. Είχα ανακαλύψει την μαγεία που ασκούσαν πάνω μου τα ορμητικά τους νερά πριν από περίπου επτά χρόνια. Πρωτοείδα έναν μικρό καταρράκτη στα Κύθηρα και ύστερα έκανα το πρώτο μου ταξίδι στην Σαμοθράκη, η οποία φημίζεται για τις βάθρες της. Είναι μια άλλη μορφή του υδάτινου στοιχείου. Με συνεπήρε η δύναμη, η ορμή, η αίσθηση της λύτρωσης. Η μαγεία την εξερεύνησης. Για τα δικά μου μάτια, το τοπίο με τους καταρράκτες έχει κάτι τόσο όμορφο, σχεδόν εξωπραγματικό. Αισθάνομαι μάλιστα ότι το να αφήσω πίσω μου την ηρεμία και την ξεγνοιασιά των κολυμβητών στην θάλασσα και να περάσω στους καταρράκτες, είναι σαν να είμαι έτοιμη να αντιμετωπίσω τους φόβους μου. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Ποιοι είναι οι συμβολισμοί στην νέα αυτή ενότητα; ΜΑΡΙΑ: Είναι σκηνές παραδείσου στην ζωή των ανθρώπων που βλέπουμε στα έργα. Ίσως η ευεξία, η χαλάρωση, η ένωση με την φύση, ο ερωτισμός που νιώθουν μες το νερό να προηγείται ή να έπεται μιας δύσκολης, δυσάρεστης εμπειρίας. Νομίζω ότι όλη η ύπαρξη είναι μια λεπτή ισορροπία της επίγνωσης ότι οι ευτυχισμένες στιγμές είναι πολύτιμες και πρέπει να τις αναγνωρίζουμε και να τις εκτιμάμε. Ζωγραφίζω λοιπόν τα σύνορα της ευτυχίας, απομονωμένης από το πριν και το μετά. Δεν υπάρχει χρόνος, μόνο τόπος. Αγαπώ τη ζωή και προσπαθώ να έχω συναίσθηση κάθε ημέρας που περνά. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ: Μπορούμε τελικά να αναζητήσουμε έναν χαμένο παράδεισο στην φύση; ΜΑΡΙΑ: Ίσως εκεί ο πολιτισμένος άνθρωπος να μπορεί να βρει πληρότητα και γαλήνη. Εγώ τουλάχιστον στην φύση συναντώ την ευτυχία, την ηρεμία και την ελευθερία. Και αυτή την αίσθηση θέλω να μεταφέρω με τα έργα μου.

72 73

www.art.com.gr 2005

MARGARITA: Why such a preference for the large-scale work?

MARGARITA: Did it take a few years to go from the swimmers to the waterfalls?

MARIA: It’s like entering one when you paint. I feel I’m making a set design, within which I live.

MARIA: No. I discovered the magic their rushing waters exercised over me, about seven years ago. I first saw a small waterfall at Kythera and later, I made my first trip to Samothrace, which is renowned for its falls. It’s one more form of the water element. I was beguiled by the power, the force, the sense of salvation. The magic of exploration.

To my eyes, a landscape with waterfalls has something extraordinarily beautiful almost unreal. I feel, in fact, that in putting behind me the serenity and carefree spirit of the swimmers in the sea, and going on to the waterfalls, it is as if I am ready to face my fears.

MARGARITA: How did you discover the greenhouses?

MARIA: At Schinias. I’d find an interior and work there. In one sense they were like Cremonini’s atelier. There I was again, sitting under a dome – this time a dome of nylon, which allowed the light to enter. It was a protective space with escape hatches. To my mind this combination is the personification of freedom.

MARGARITA: Was there a human presence in your works?

MARIA: Almost non-existent. At times I’d add my own figure for a change. Then gradually the plants took over the foreground, particularly the banana trees. Later I drew vineyards protected by a wire mesh. These were my first steps to open myself from interiors to the outdoors.

MARGARITA: The sea followed?

MARIA: After painting the greenhouses, I always went for a swim in the sea, winter or summer. So the change of topic came about very naturally. In the beginning I was cautious, because I feared that all these images could appear a bit like picture postcards. As time went by, I got over it. I utilised a wide-angled viewpoint again and added a new element: people.

MARGARITA: We’re coming up to 2002 and the chapter of the Swimmers. Compared to your first works, it’s as if you overcome the need to be in an enclosed environment.

MARIA: Although the sea is endless, the part of its depths that I choose to carve out, plays the same role. Landscape and figures apportion the pictorial space. The evolution in my work is more a reflection of my own personal path. I am more open to people, I want them to be major players in my own life. It’s as if I share the ‘nests’ I paint with them in.

MARGARITA: In 2009 the Municipality of Ermoupolis in Syros organised a retrospective exhibition. How did you feel navigating the progress you’ve made?

MARIA: In the beginning I felt somewhat awkward. Then I recognised all my old works as an inalienable portion of my oeuvre, of my very self. Certainly I consider that my most recent works represent my current condition with far greater clarity. But I feel love and tenderness for my older works; I look upon them with severity and also with lenience.

MARGARITA: What are the symbolisms in this new chapter?

MARIA: They are scenes of paradise in the lives of people we see in films. Perhaps the well-being, the relaxation, the union with nature, the eroticism people feel in the water, precedes or follows a difficult, unpleasant experience. My view is that our whole existence is a delicate balance between the knowledge that happy moments are precious and that we need to recognise them and appreciate them. So I paint the borderlines of happiness, isolated from anything that goes before or after. There is no time, only place. I love life and I try to be aware of every day, as it goes by.

MARGARITA: When it comes down to it, can we seek a lost paradise in nature?

MARIA: It may be there that a cultured person can find fulfilment and peace. I myself find happiness, serenity and freedom in nature. It is this sense that I try to transfer with my works.

βιογραφία

Η Μαρία Φιλοπούλου γεννήθηκε το 1964 στην Αθήνα.

ατομικές εκθέσεις

ομαδικές εκθέσεις

1990

1987

Σπούδασε ζωγραφική στο Παρίσι στην Ecole Νationale Superieure des Beaux-Arts με δάσκαλο τον Λεονάρντο Κρεμονίνι, κατά την περίοδο 1984-88.

Γκαλερί Ώρα, Αθήνα.

Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην ίδια σχολή με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης, κατά την περίοδο 1988-89 (λιθογραφία με δάσκαλο τον Αbraham Hadad). Έργα της βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας, στη Βουλή των Ελλήνων και σε ιδιωτικά μουσεία και συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

«Έρως και τέχνη», Γκαλερί Τερρακόττα, Θεσσαλονίκη.

Λαμπράκη-Πλάκα, Αγγέλα Ταμβάκη).

Γαλλική Ακαδημία Καλών Τεχνών, Παρίσι.

«Grands et des Jeunes d’aujourd’hui», Παρίσι.

1999

1993

«Αtelier Cremonini», Galerie de la maison des Beaux-Arts, Παρίσι.

«Μικρές ζωγραφιές», Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα.

Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα.

«Salon de Vitry», Παρίσι.

1994

1988

Γκαλερί Τερρακόττα, Θεσσαλονίκη.

1996

«Ουτοπίες του πραγματικού», Γκαλερί Titanium, Αθήνα.

Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα.

Μουσείο Καλών Τεχνών, Μονς, Βέλγιο.

1997

1989

Γκαλερί Flak, Παρίσι.

«SARP» Palais Zamovski, Βαρσοβία

1991 Γκαλερί Eonnet Dupuy, Παρίσι.

1998 Γκαλερί Τερρακόττα, Θεσσαλονίκη.

1999 Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα. Ημερολόγιο 1999 του Ομίλου Εταιριών Ηρακλής, Δήμος Αθηναίων, Πάρκο Ελευθερίας, Αθήνα 2000 Γκαλερί ΤζάμιαΚρύσταλλα, Χανιά.

Γκαλερί Τερρακόττα, Θεσσαλονίκη.

1990 Eonnet Dupuy, Παρίσι. «Προς έναν νέο ανθρωπισμό», Νέοι Έλληνες Ζωγράφοι στο Παρίσι, (επιμ. Μαρίνα ΛαμπράκηΠλάκα), Centre Culturel de Villejuif, Παρίσι.

1991

Γκαλερί Μάτι, Κατερίνη.

«Έλληνες ζωγράφοι - Συλλογή Φρυσίρα» Πινακοθήκη Πιερίδη και Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών.

2002

1992

Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα.

«Ένεκεν Τιμής», Γκαλερί Ώρα, Αθήνα.

2001

Γκαλερί Ariel Sibony, Παρίσι.

«Συλλογή Φρυσίρα», Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης Ζακύνθου (επιμ. Τάκης Μαυρωτάς).

2006

1994

2005

Γκαλερί Κ, Λονδίνο.

Millenia Fine Art, στο Time Warner, Νεα Υόρκη.

2009 αναδρομική Ερμουπόλεια, Πινακοθήκη, Κυκλάδων, Σύρος.

Γκαλερί Πολύεδρο, Πάτρα. «Μικρά έργα», Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα.

1995 «Για τον Γκρέκο», Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα.

Γκαλερί Flak, Παρίσι.

«Καλοκαίρι στη Μεσόγειο», Εθνική Πινακοθήκη Τιράνων, Τίρανα. (οργ. Γκαλερί Ζουμπουλάκη) 1996 «Αφιέρωμα στον Περικλή Πανταζή», Πινακοθήκη Αβέρωφ, Μέτσοβο (επιμ. Όλγα Μετζαφού-Πολύζου). «Ζωγραφι κή σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη», Αίθουσα Τέχνης Οδυσσέας Ελύτης, Δήμος Αθηναίων. «Σχέδια», Πινακοθήκη Κουβουτσάκη, Αθήνα. «Αφιέρωμα στον Paul Verlaine», Γκαλερί 24, Γαλλικό Ινστιτούτο, Πειραιά.

1997 «Η ελληνική τοπιογραφία 19ος-20ός αιώνας», Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα. «Εστίες του βλέμματος», Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Λάρισας (επιμ. Αθηνά Σχινά). Μουσείο του Ανθρώπου-Φυσικής Ιστορίας, Jardin des Plants, Παρίσι.

1998 «Focalisations du Regard», Προεδρία της Ελλάδας, Βρυξέλλες (επιμ. Αθηνά Σχινά). «Η ελληνική τοπιογραφία 19ος-20ός αιώνας». Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ευριπίδη Κουτλίδη. Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα (επιμ. Μαρίνα

«Η ελληνική τοπιογραφία 19ος20ός αιώνας». Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ευριπίδη Κουτλίδη. Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Teriade, Μυτιλήνη.

2000 «Έλληνες ρεαλιστές της Γαλλικής Σχολής Τεχνών», Φρανκφούρτη.

«2000 κονσέρβες», Λιθογραφείο της οδού Πειραιώς, Μοσχάτο (επιμ. Νίκη Νικομάνου, Νικ Στεφάνου).

«Bleu outremer», Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Βερνίκου, Καστέλλα (επιμ. Flavia Nessi, Ίρις Κρητικού). «Προσωπικές σχέσεις», Γκαλερί Έκφραση, Αθήνα. «Αθήνα-Παρίσι Παρίσι-Αθήνα», Πινακοθήκη Ψυχάρη 36, Αθήνα (επιμ. Ειρήνη Σαββανή).

2002 «Art Paris», Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Παρίσι.

2003 «Νέα Εικονολατρία», Γκαλερί Fine Arts, Αθήνα (επιμ. Χ. Καμπουρίδης). «Εν πλω», Αίθουσα Τέχνης «Μελίνα Μερκούρη», Ύδρα, (Οργ.: Γκαλερί Ζουμπουλάκη).

2003-2004 «Ολυμπιακό πνεύμα και σύγχρονη ελληνική τέχνη» (περιοδεύουσα έκθεση), Κέντρο Δήμου Αθηναίων, Αθήνα, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη, Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων κ.ά. (επιμ.

74 75

www.art.com.gr

Πέγκυ Κουνενάκη), Οργ. Δήμος Αθηναίων, στο πλαίσιο των εορτασμών της Ολυμπιάδας 2004.

2004 «Art London», Γκαλερί Ariel Sibony, Λονδίνο. Γκαλερί Absolute st Augustine, Florida, ΗΠΑ. «Αγώνων πόλις», Τεχνόπολις Δήμου Αθηναίων (επιμ. Αθηνά Σχινά), οργ. Δήμος Αθηναίων, στο πλαίσιο των εορτασμών της Ολυμπιάδας 2004. «Κατ‘ εικόνα και καθ’ ομοίωση» Μουσείο Φρυσίρα, Αθήνα (επιμ. Μάρθα Χαλικιά). «Νοητές παραστάσεις», CK Art Gallery, Κύπρος. «Ελαίας εγκώμιον», Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα. «Αιγινήτικα Κανάτια Καμβάς από Πασπάρα», Ιστορικό & Λαογραφικό Μουσείο Αιγίνης (επιμ.: Ίρις Κρητικού). «Μια θάλασσα μικρή», Ξενοδοχείο St Nicolas Bay, Κρήτη (επιμ.: Ίρις Κρητικού).

2005 «Art Miami», Γκαλερί Ariel Sibony, Μαϊάμι, ΗΠΑ.

«Art London», Γκαλερί Ariel Sibony, Λονδίνο.

«In arte veritas», Ιδρυμα Πέτρος και Μαρίκα Κυδωνιέως, Άνδρος (επιμ. Αθηνά Σχινά). «Όραμα και άγγιγμα, δύο αλληλοσυμπληρούμενες αισθήσεις στη σύγχρονη ζωγραφική», Αίθουσα Τέχνης Άτριον, Θεσσαλονίκη (επιμ. Χάρης Καμπουρίδης). «Επίσκεψη στον Χαλεπά», Το Σπίτι των Εκθέσεων, Τήνος (επιμ. Ίρις Κρητικού).

2006 «Art Miami», Γκαλερί Ariel Sibony, Μαϊάμι, ΗΠΑ.

«Art London», Γκαλερί Ariel Sibony, Λονδίνο.

«Reflections from Greece», Contemporary art from Greece, The National Arts Club, Νέα Υόρκη. (οργ. Γιώργος Σταθόπουλος). Τα Νέα, «ημερολόγιο 2006, 12 μήνες, 12 ζωγράφοι», Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα.

«From To», Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» (επιμ. Sylvia Blanchet – Katsonas, Henry Périer, Dr Ahmed Nawar, Δάφνη Ζουμπουλάκη). «Αφιέρωμα στην Πηνελόπη Δέλτα, Κολλέγιο Αθηνών (επιμ. Ίρις Κρητικού). «Καλλιτέχνες για τα ανθρώπινα δικαιώματα», Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων. «Στα χρώματα της ίριδας», Κέντρο Τεχνών / Πάρκο Ελευθερίας, Αθήνα (οργ. ΕΥΥΠΕ, επιμ. Ίρις Κρητικού). «Λουόμενοι», Αίθουσα Τέχνης Ιανός, Αθήνα.

«Cow Parade», Δήμος Αθηναίων (επιμ. Ίρις Κρητικού).

2007 Millenia Fine Art, Νέα Υόρκη.

«Art London», Γκαλερί Ariel Sibony, Λονδίνο. «Νέα αποκτήματα», Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα. «Όψεις της μορφής, σημάνσεις του τοπίου», Έλληνες ζωγράφοι από τη συλλογή Αντώνη και Άζιας Χατζηιωάννου, Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, Χανιά (επιμ. Ίρις Κρητικού).

«Greek Art Today», Belgravia Gallery, Λονδίνο (οργ. Γιώργος Σταθόπουλος). «Αναπλάθοντας τον ανοικτό χώρο», Γκαλερί Άτριον, Θεσσαλονίκη (επιμ. Χάρης Καμπουρίδης). «Γενέθλιος τόπος», Alpha Trust, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα (επιμ. Ίρις Κρητικού). «Τρεις σύγχρονες Ελληνίδες ζωγράφοι από τις συλλογές του Ηρακλή», Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων, Ιωάννινα.

2008 «Καλλιτεχνική καινοτομία, Σημειολογία των όρων της στη νέα εποχή», Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη. (επιμ. Χάρης Καμπουρίδης, οργ. Γιάννης Μπόλλης). «Εxperience Greece; Travel Through on enchanted landscape», Υπουργείο Τουρισμού, Ελληνικό Σπίτι, Πεκίνο. (επιμ.Ίρις Κρητικού, Πολιτιστική Ολυμπιάδα 2008) «Η τέχνη στην πρώτη σελίδα», Athens Voice, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.

«Hearts in Athens», Αθήνα. «Προστασία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων», Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων.

(επιμ.-οργ. Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη).

«Celebrity & Anonymity», Millenia Fine Art, Time Warner Center, Νέα Υόρκη.

2009 «Η νεοελληνική τοπιογραφία από τον 18ο εως τον 21ο αιώνα», όραμα, εμπειρία και ανάπλαση του χώρου.

‘Iδρυμα Εικαστικών Τεχνών Β. & Μ. Θεοχαράκη (επιμ. Χ. Καμπουρίδης).

«Greek Colour», Υπουργείο Τουρισμού, Sotheby’s, Λονδίνο (οργ.-επιμ. Μαρίζα ΚαλογεροπούλουΦασιανού.

«4 Εποχές», Art Expertise, Πολεμικό Μουσείο, Αθήνα.

«Ambassadors of Contemporary Greek Art», Μελβούρνη, Αυστραλία. Υπουργείο Τουρισμού (οργ. Αλεξάνδρα Γκίκα, επιμ. Χάρης Καμπουρίδης).

«Greek Art Today», Belgravia Gallery, Λονδίνο. «Έλληνες καλλιτέχνες για τα ανθρώπινα δικαιώματα», Γκαλερί «Σκουφά». «Δεκαπέντε καλλιτέχνες», Ιστορικό Αρχείο Μουσείο Ύδρας (επιμ. Φοίβη Παρασκευά).

2010

«Σκιαγραφώντας τον Διονύσιο Σολωμό», Πινακοθήκη Μοσχανδρέου, Μεσολόγγι/Βενετία, Αθήνα (επιμ. Ίρις Κρητικού).

«Art London», Gallery Ariel Sibony, Λονδίνο

«Greek Art Today 2008», Belgravia Gallery, Λονδίνο (οργ. Γιώργος Σταθόπουλος).

«Θάλασσες», Γκαλερί Γαία, Πειραιάς (επιμ. Ευριδίκη Τρισόν Μιλσανή).

«Καλοκαίρι 2008», Γκαλερί Citronne, Πόρος

«Γυμνή αλήθεια» (επιμ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), Μουσείο Φρυσίρα, Αθήνα.

«Ιχνηλατώντας την Κωνσταντινούπολη», Προξενείο της Ελλάδος/Θεολογική

Σχολή Χάλκης, Κωνσταντινούπολη/ Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, Αθήνα (επιμ. Ίρις Κρητικού). «Ο Ιωάννης Γεννάδειος και ο κόσμος του», Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα (επιμ. Ίρις Κρητικού). «Αποδομώντας τον καμβά - Επινοώντας την εικόνα», Έλληνες ζωγράφοι: από την συλλογή του Αντώνη και της Άζιας Χατζηιωάννου, Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης (επιμ. Ίρις Κρητικού). «Ανθρώπινα Μέτρα», Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα Μερκούρη (οργ. Έκθεσης: Μικρή Άρκτος, επιμ. Ίρις Κρητικού).

2011 «Körpez-topoi/ Σώματα-τόποι» από την συλλογή του Αντώνη και της Άζιας Χατζηιωάννου, Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού Παράρτημα Βερολίνου (επιμ. Ίρις Κρητικού). «Άνοιξη 2011», Παλαιοντολογικό Ιστορικό Μουσείο Πτολεμαΐδας (επιμ. Τατιάνα Σπινάρη). «Θαλάσσιοι τόποι», Ερμουπόλεια, Σύρος (επιμ. Γιώργος Αλτουβάς).

«Natura 2011», Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα (επιμ. Αθηνά Σχινά).

biography

Born in 1964 in Athens.

She studied painting in Paris at the Ecole Nationale Superieure des Beaux-Arts under Leonardo Cremonini, during the period 1984-1988.

Continued with postgraduate studies at the same school, with a scholarship of the French Government, during the period 1988-1989 (lithography under Αbraham Hadad).

Her works are to be found in the National Gallery, in the Greek Parliament, and in private museums and collections in Greece and abroad.

solo exhibitions

group exhibitions

«Grands et des Jeunes d’aujourd’hui», Paris.

1990

1987

Gallery Flak, Paris.

Ora Gallery, Athens.

French Academy of Fine Arts, Paris.

1991

«Αtelier Cremonini», Galerie de la maison des Beaux-Arts, Paris.

«Little Paintings», Zoumboulakis Galleries, Athens.

Eonnet Dupuy Gallery, Paris.

1993 Zoumboulakis Gallery, Athens.

1994 Terracotta Gallery, Thessaloniki.

1996 Zoumboulakis Galleries, Athens.

1997 Galerie Flak, Paris.

1998 Terracotta Gallery, Thessaloniki.

1999 Zoumboulakis Galleries, Athens.

Diary 1999 of the Herakles Group of Companies, Municipality of Athens.

2000 Gallery TzamiaKrystalla, Chania.

2001 Mati Gallery, Katerini.

2002 Zoumboulakis Galleries, Athens.

2005 Galerie Ariel Sibony, Paris.

2006 Gallery Κ, London.

Millenia Fine Art, Time Warner Center, New York.

Salon de Vitry, Paris.

1988 «Utopias of the Real», Titanium Gallery, Athens.

Museum of Fine Arts, Mons, Belgium.

1989 «SARP», Palais Zamovski, Warsaw.

Terracotta Gallery, Thessaloniki.

1990 Eonnet Dupuy Gallery, Paris.

«Towards a new humanism», Centre Culturel de Villejuif, Paris (cur. Marina Lambraki-Plaka).

1991 «Greek Artists from the Frissiras Collection», Pierides Art Gallery and Municipal Gallery of Athens.

1992 «Honoris Causa», Ora Cultural Center, Athens.

«The Frissiras Collection», The Byzantine Museum, Zante (cur. Takis Mavrotas).

1994 Poliedro Gallery, Patras.

«Small works», Zoumboulakis Galleries, Athens.

1995

2009 retrospective Hermoupolia, Cyclades Gallery, Syros.

«Tribute to El Greco», National Gallery, Athens.

«Eros and Art», Terrakotta Art Gallery, Thessaloniki.

«Mediteranean Summer», National Gallery of Tirana (org.

Zoumboulakis Gallery).

1996 Tribute to Pericles Pantazis, Averoff Gallery, Metsovo (curated by Olga Metzafou-Polyzou).

«Painting in the poetry of Odysseas Elytis», Municipality of Athens.

«Designs», Kouvoutsakis Art Institute, Athens.

«Homage to Paul Verlaine», 24 Gallery, French Institute of Pireaus.

1997 «Greek landscape Painting 19th-20th Century», National Gallery of Athens.

«The sources of gaze», Centre of Contemporary Art, Larissa (cur. by Athena Schina).

and the Euripides Koutlides’ Foundation, Teriade Museum, Mytilene.

2000 «Greek Realists of the French School of Art», Frankfurt.

«2000 tins», Lithographer of Pireaus street, Athens (cur. Al. Veroucas, Nik. Nikomanou, Nik. Stefanou).

«Ultramarine blue», Vernicos Centre of Modern Art, Pireaus (cur. Flavia Nessi, Iris Critikou).

«Personal Relations», Ekfrassi Gallery, Athens.

Athens-Paris - ParisAthens, Art Gallery 36 Psycharis St, Athens (curated by Irene Savvani).

2002 «Art Paris», Zoumboulakis Galleries, Paris.

2003 «New Eikonolatria», Fine Arts Gallery, Athens (cur. Haris Kambouridis).

Museum of ManNatural History, Jardin des Plantes, Paris.

«At Sea», Melina Merkouri Art Gallery, Hydra, Ζoumboulakis galleries.

1998

2003-2004

«Focalisations du Regard», Greece’s Presidency, Brussels (cur. Athena Schina).

«Olympic spirit» (itinerant exhibition), Thessaloniki Museum of Modern Art, Museum of Modern Art, Chania etc. (cur.

Peggy Kounenaki, org.

Athens Municipality for the Olympic Games 2004).

«Greek landscape painting 19th-20th Century», from the collection of the National Gallery and the Euripides Koutlides’ Foundation, National Gallery, Athens.

1999 «Greek landscape painting 19th-20th Century», from the collection of the National Gallery

2004 «Art London», Galerie Ariel Sibony, London.

Absolute st Augustine Gallery, Florida, USA. «Agonon Polis», The City of Games, Technopolis, Gazi (cur. Athena Schina,

76 77

www.art.com.gr

org. the Municipality of Athens within the Olympic Games 2004).

«In our image after our likeness», Frissiras Museum, Athens (cur.

Martha Chalikia).

«National Representations», CK Art Gallery, Cyprus.

«Encomium of the Olive», Academy of Athens, Athens.

«Aegina Jugs - A canvas of Paspara», Historical and Folklore Museum of Aegina (curated by: Iris Criticou).

«A small sea», St. Nicolas Bay Hotel, Crete (curated by: Iris Criticou).

2005 «Art Miami», Miami USA, Galerie Ariel Sibony.

«Art London», Galerie Ariel Sibony.

«In arte veritas», Petros and Marika Kydoniefs Foundation, Andros (cur. Athena Schina).

«Vision and touch, two complementary senses in contemporary art», Atrion Art Gallery, Thessaloniki (cur. Haris Kambouridis).

«Visit Halepas», Tinos (cur. Iris Criticou).

2006 «Art Miami», Miami USA, Galerie Ariel Sibony.

«Art London», Galerie Ariel Sibony.

«Reflections from Greece, Contemporary art from Greece», The National Arts Club, New York (org. G. Stathopoulos).

«Ta Nea», 2006 calendar, 12 months, 12 painters, Zoumboulakis Galleries, Athens.

From To, «Melina» Cultural Centre

(curated by: Sylvia Blanchet – Katsonas, Henry Périer, Dr Ahmed Nawar, Daphne Zoumboulaki).

«Once upon a time there was Penelope Delta», Athens College (curated by: Iris Criticou).

«Artists for human rights», Cultural Centre of the Municipality of Athens.

«In the colours of the rainbow», Parko Eleutherias Art Centre, Athens (organised by APACA (Association for the Psychosocial Health of Children & Adolescents), curated by: Iris Criticou).

«Bathers», Ianos Art Gallery, Athens «Cow Parade», Municipality of Athens (curated by Iris Criticou).

2007 Millenia Fine Art, Νew York.

«Art London», Galerie Ariel Sibony.

«New acquisitions», National Gallery, Athens.

«Greek Artists, Antonis and Azia Hatzioannou Collection», Municipal Gallery, Chania (cur.

Iris Criticou).

«Greek Art Today», Belgravia Gallery, London (org.

G. Stathopoulos).

«Reshaping open space», Atrion Art Gallery, Thessaloniki (cur. Haris Kambouridis).

«Birth place», Alpha Trust, Benaki Museum, Athens (cur. Iris Criticou).

«Three contemporary Greek women painters from the collection of Heracles», Municipal Art Gallery of Ioannina, Ioannina.

2008 «Visual Arts in Greece 2007», State Museum of Contemporary Arts, Thessaloniki (cur. Haris Kambouridis).

«Experiencing Greece: travels through an enchanted landscape», Ministry of Tourism, Beijing (cur. Iris Criticou).

«Athens in front page», Athens Voice, Benaki Museum, Athens.

«Hearts in Athens», Athens.

«Human Rights Protection», Cultural Centre, City of Athens.

«Sketching the personality of Dionisios Solomos», Messolonghi, Venice, Athens (cur. Iris Criticou).

«Greek Art Today», Belgravia Gallery, London (org.

G. Stathopoulos).

«Summer 2008», Citronne Gallery, Poros (cur. Tatiana Spinari-Pollali).

«Celebrity & Anonymity», Millennia Fine Art, Time Warner Center, New York.

2009 «Greek landscape painting 18th20th Century».

Foundation for the fine arts and music B & M Theoharakis, Athens (cur. Haris Kambouridis).

«Greek Colour», Sotheby’s, London (cur. Mariza KalogeropoulouFassianos, org.

Ministry of Tourism).

«4 Seasons», Artexpertise, Army Museum, Athens.

«Ambassadors of Contemporary Art», Hellenique Museum, Melbourne, Australia (cur. Haris

Kambouridis, org.

Alexandra Ghika).

«Greek Art Today», Belgravia Gallery, London.

«Greek artists for human rights», Gallery Skoufa.

«Fifteen artists», Historical Archive / Museum of Hydra (curated by: Phoebe Paraskeva).

2010 «Art London», Gallery Ariel Sibony, London.

«The naked truth» (curated by: Christina Sotiropoulou), Fryssiras Museum.

«Seas», Gaia Gallery, Piraeus (curated by: Eurydice Trichon-Milsany) «Tracing Istanbul», Consulate of Athens / Theological School of Chalke, Istanbul / Technolopolis of the Municipality of Athens, Athens (curated by: Iris Criticou).

«Johannes Gennadius and his world», Gennadius Library, Athens (curated by Iris Criticou).

«Deconstructing the canvas - Conceiving the image», Greek Painters from The Anthony and Asia Hadjioannou Collection, Municipal Art Gallery, Thessaloniki (curated by: Iris Criticou).

«Human scales», Melina Cultural Centre, (Exhibition organizer: Mikri Arktos, curated by: Iris Criticou).

2011 «Körpez-topoi / Bodies/Places», from the Anthony and Asia Hadjiioannou Collection, Greek Foundation for Culture - Berlin (curated by: Iris Criticou).

«Spring 2011», Palaeontological and Historical Museum of Ptolemais (curated by: Tatiana Spinari).

«Places of the Sea», Ermoupoleia, Syros (curated by Yiorgos Altouvas).

«Natura 2011», Evgenideios Foundation, Athens (curated by: Athena Schina.

βιβλιογραφία

1990 Leonardo Cremonini, Κατάλογος της ατομικής έκθεσης, Ώρα, Αθήνα. Εικόνα εξωφύλλου και εικονογράφηση τεύχους με έργα της ζωγραφου, περ. Πολιορκία, τεύχος 1. Μαρία Μαραγκού, «Ταξίδια ενδοσκόπησης», εφ. Ελευθεροτυπία (5 Νοεμβρίου). Ντιάνα Αντωνακάτου, «Η ζωγραφική χωρίς την τεχνολογία», Πολιτικά Θέματα (14/12).

1991 Ελένη Δέπου, Πολιτιστική πράξη (Σεπτέμβριος). Έμυ Πανάγου, «Έκθεση της Μαρίας Φιλοπούλου στο Παρίσι», εφ. Μεσημβρινή (9/4). «Συμβαίνουν εις Παρισίους», περ. Θεωρείο, τεύχος 5 (Μάιος). Παρασκευή Κατημερτζή, «Χρηματιστήριο: Ποντάρετε σ’ αυτούς», εφ. Τα Νέα (5/1).

1993 Μ. Καραβία, Κατάλογος της ατομικής έκθεσης, Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα. Δημήτρης Μητρόπουλος, «Η εικαστική Αθήνα του σήμερα. Οι καλοί ζωγράφοι πουλάνε», περ. Ταχυδρόμος, τεύχος 28 (14/7). «Αίσθηση ιλίγγου και μοναξιάς», εφ. Η Αυγή (5/1). Βαγγέλης Κεχριώτης, «Ο χαμένος Παράδεισος της παλιάς αυλής», εφ. Η Αυγή (19/1). Αμάντα Μιχαλοπούλου, «Ζωγραφική σπουδή στο ίδιο θέμα τα έργα της Μ. Φ.», εφ. Η Καθημερινή (13/1).

1994 Daniel Lacomme, «La couleur dans le dessin et la peinture», εκδ. Bordas, Παρίσι. Μαρία Δεβλέτογλου, «Μια ειδικός συμβουλεύει. Αγοράστε ποιότητα…», εφ. Κέρδος (17/4) Α.Τεντοκαλή, «Η οπτική του ιλίγγου», εφ. Θεσσαλονίκη (18/2). «Το κλουβί του πάθους και της ατομικότητας - Οι σιδερένιες σκάλες, ένα από τα θέματά της», εφ. Μακεδονία (23/2).

1996 Δημήτρης Μητρόπουλος, Βασίλης Βασιλικός, κατάλογος ατομικής έκθεσης, Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα.

The Art Magazine, τεύχος 22 (Μάρτιος-Απρίλιος).

απελευθέρωση», εφ. Μακεδονία (12/4).

«Τα θερμοκήπια της Φιλοπούλου», εφ. Το Βήμα (4/2).

Βασιλική Τζεβελέκου, «Χώρος και φως», εφ. Ελεύθερος Τύπος (15/3).

Βιβή Βασιλοπούλου, εφ. Επενδυτής (10/2)

Μάνος Στεφανίδης, «Δέκα νέοι ζωγράφοι» (κατάλογος).

Έμιλυ Τσίγκου, «Τζαμαρίες - σκάλες - θερμοκήπια», εφ. Τα Νέα της Τέχνης.

1999

Δημήτρης Μητρόπουλος, «Μετακομίζοντας στη φύση», εφ. Το Βήμα (11/2).

Ίρις Κρητικού, κατάλογος ατομικής έκθεσης, Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα.

Εικόνα εξωφύλλου, εκδ.

Bordas, “L’espace dans le dessin et la penture”, Daniel Lacomme.

Αθηνά Σχινά, «Θερινά ύδατα», Ημερολόγιο 1999, ΑΓΕΤ Ηρακλής.

Αφιέρωμα στον Περικλή Παταζή, Πινακοθήκη Αβέρωφ, Μέτσοβο (κατάλογος).

1997 Roland Flak, κατάλογος της ατομικής έκθεσης, Γκαλερί Flak, Παρίσι Κατερίνα Δροσοπούλου, περ. Κατοικία, τεύχος 69 (Μάιος-Ιούνιος). Κατερίνα Παπαγεωργίου, «Το Αλφαβητάρι του Πρωτάρη Συλλέκτη. Πώς θα επενδύσετε τα χρήματά σας σε έργα τέχνης», εφ. Εξουσία (31/3). «Ηλεκτρονική Πινακοθήκη της Νεοελληνικής Ζωγραφικής, ψηφιακοί καιροί» RAM (Μάιος). Εικόνα εξωφύλλου, εκδ. Πατάκη, «Η τζαμαρία», Ρεζίν Μεταμπί. Εικόνα εξωφύλλου, εκδ.

Circonflexe, «Nature et artistes», Hubert Comte.

1998 «Ελληνική τοπιογραφία 19ος-20ός αιώνας: από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ευριπίδη Κουτλίδη», Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου (κατάλογος) «L’art de lire», εκδ. Larousse Bordas. Βιβή Βασιλοπούλου, «Εικαστικά: Ευρυγώνια ματιά στη θάλασσα», εφ. Επενδυτής (22/3). Κάτια Δημοπούλου, «Τοπία ψυχής», περ. Γυναίκα (Απρίλιος). Αλ. Ψυχούλης, «Εικόνες του κόσμου», εφ. Eικόνες (Ιανουάριος). «Πόρτα στην ανοιξιάτικη φύση. Η Μαρία Φιλοπούλου στην Τερρακόττα», εφ. Αυριανή Μακεδονίας-Θράκης (22/3). «Οι κλειστές θάλασσες της Μαρίας Φιλοπούλου», εφ. Θεσσαλονίκη (31/3). Γιάννης Κεσσόπουλος, «Ευρυγώνια

Γιάννης Εμίρης, «Γράψε το φως», εκδ. Εξάντας. Έφη Πολυζώη, «Το πιο δυνατό φως είναι το ελληνικό», εφ. Η Βραδυνή (26/3). Μαρίνα Αθανασίου, «Θαλασσινά τοπία», περ. Γυναίκα (Απρίλιος) Βασιλική Τζεβελέκου, «Φιλοπούλου: Με μούσα το απέραντο γαλάζιο», εφ. Ελεύθερος Τύπος (27/4). Χάρης Καμπουρίδης, «Ζωγραφική ευγλωττία», εφ. Τα Νέα (12/5). Βιβή Βασιλοπούλου, «Θαλασσινά τοπία από τη Μαρία Φιλοπούλου», εφ. Επενδυτής (8/5).

Πάρη Σπίνου, «Κάνε με λίγο πιο ωραίο», εφ. Ελευθεροτυπία (22/4). Νίκος Σταθούλης, «Η χαρά της ζωής», περ. Lipstick (18/4). Έφη Πολυζώη, «Με την ελευθερία της θάλασσας», εφ. Η Βραδυνή της Κυριακής (21/4)

εφ. Το Βήμα περ. Βήμα Life, (2/10). Αθηνά Σχινά, «Αγώνων πόλις», Τεχνόπολις Δήμου Αθηναίων (κατάλογος). Βασιλική Τζεβελέκου, «Στο Μαϊάμι οι κολυμβητές της Μ. Φιλοπούλου», εφ. Ελεύθερος Τύπος (31/12).

Νίκος Σταθούλης, «Νερό… αυτό το κορίτσι ζωγραφίζει τα όνειρά του», περ. Down Town (2-8/5).

Μ. Κανακάκη, «10 χρόνια περιήγησης της ελληνικής Τέχνης, 19942004», Όμιλος Εταιρειών Γερολυμάτου (κατάλογος).

Κατερίνα Ανέστη, «Ελεύθερη κατάδυση», περ. Cosmopolitan (Απρίλιος).

Στ. Σεβαστοπούλου, «Arts Florida meets fresh Greek art», εφ. Athens News (2/4).

Χάρης Καμπουρίδης, «Η δύναμη της άνωσης», εφ. Τα Νέα (17/4). Αυγουστίνος Ζενάκος, «Τοπία νερού», εφ. Το Βήμα (7/4). Πάρη Σπίνου, «Η Ελλάδα των ζωγράφων», εφ. Ελευθεροτυπία (11/8). Μαίρη Αδαμοπούλου, «Βουτιές από τον καμβά», εφ. Τα Νέα (9/4). Βασιλική Τζεβελέκου, «Εικαστικό παράθυρο στον κόσμο του ονείρου», εφ. Ελεύθερος Τύπος (10/4).

2003

Πέγκυ Κουνενάκη, «Ολυμπιακό πνεύμα και σύγχρονη ελληνική τέχνη», εκδ. Αδάμ-Πέργαμος (κατάλογος). Γιάννης Μπόλης, «Πολύμορφη απεικόνιση», εφ. Η Καθημερινή, «Επτά ημέρες» (Αφιέρωμα: Η Αθήνα των ζωγράφων) (6/6). Ίρις Κρητικού, «Θεοί και άνθρωποι στο Μουσείο φρυσίρα», εφ. City Press (3/9). Χάρης Καμπουρίδης, “Reflections from Greece” (κατάλογος).

Πέγκυ Κουνενάκη, «Ολυμπιακό πνεύμα και σύγχρονη ελληνική τέχνη», εκδ. Αδάμ-Πέργαμος.

2005

Cement company’s calendar, εφ. Athens News (16/1). Εικόνα εξωφύλλου, εκδ. Εξάντας, «Γράψε το φως», Γιάννης Εμίρης.

Τόνια Μάκρα, «Ζώντας με την τέχνη», εφ. Το Βήμα, περ. Βήμα-Maison.

Τόνια Μάκρα, «Πραγματικότητα και φαντασία στη διασταύρωση της τέχνης», περ. Ταχυδρόμος (3/8).

2000 «Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών: 16ος-20ός αιώνας» (τόμ. 4), εκδ. Μέλισσα. Χάρης Καμπουρίδης, «Πρόσωπα: 21ος αιώνας», «Το χρηματιστήριο της τέχνης: τα 12 νέα “βαριά χαρτιά”», εφ. Τα Νέα (11/11). Εικόνα εξωφύλλου, εκδ. Καστανιώτη, «Κάψε την άλλη», Γιάννης Εμίρης. Ειρήνη Σαββανή, «ΑθήναΠαρίσι, Παρίσι-Αθήνα, Εικαστική διαδρομή, Πινακοθήκη Ψυχάρη 36 (κατάλογος).

2001 Εικόνα εξωφύλλου, εκδ. Εστία, «Ο παραθεριστής», Κώστας Κατσουλάρης.

2002 Αυγουστίνος Ζενάκος, κατάλογος της ατομικής έκθεσης, Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθήνα Μαργαρίτα Σφέτσα, «Γυναίκα και θάλασσα», περ. Vogue (Αύγουστος). Ι. Δρακουλάκου, «Υδάτινος κόσμος», περ. Diva (Ιούλιος).

Χάρης Καμπουρίδης, «Νέα εικονολατρεία. Η θριαμβευτική επιστροφή της ζωγραφικής αναπαράστασης», Fine Arts-Καπόπουλος (κατάλογος). Νέλλη Σπηλιοπούλου, «6 χρόνια Diva», περ. Diva, τεύχος 77 (Ιούλιος) Μ. Κόλλια, «Υγρό στοιχείο», περ. Γυναίκα (Νοέμβριος). Μαργαρίτα Σφέτσα, «Στις αποχρώσεις του Αιγαίου», περ. Life & Style (Μάρτιος). Ίρις Κρητικού, «Χίλιες και μία αποδράσεις Εν πλω», εφ. City Press (18/7). Μαρίνα ΛαμπράκηΠλάκα, «Φως και χρώμα ελληνικό», Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείου Αλέξανδρου Σούτζου (ημερολόγιο). Εικόνα εξωφύλλου, εκδ. Πατάκη, «Να σ’εβρώ», Γιάννης Εμίρης. Εικόνα εξωφύλλου, εκδ. Μελάνι, «Εγώ και η Πετούλια», John Haase.

2004 Μαργαρίτα Σφέτσα, «Οι απέραντοι ορίζοντες της Μαρίας Φιλοπούλου»,

Daniel Sibony, κατάλογος ατομικής έκθεσης, Γκαλερί Ariel Sibony, Παρίσι.

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη, «Βουτιά στο Παρίσι», περ.

Vogue, τεύχος 63 (Μάιος). Αυγουστίνος Ζενάκος, «Έλληνες κολυμβητές στο Παρίσι», εφ. Το Βήμα, περ. ΒΗΜΑgazino (30/4). Μαργαρίτα Σφέτσα, περ.

Celebrity (Μάιος). Μαίρη Αδαμοπούλου, «Οι πολλές όψεις της αλήθειας», εφ. Τα Νέα (8/6). «Δροσερές πινελιές στο μουσαμά, το Art London 2005», εφ. Αξία (11/6). Ναυσικά Γεωργιάδου και Φοίβη Παρασκευά, «The Greek Sale», εφ. Πρώτο Θέμα (29/5). Ίρις Κρητικού, «Επίσκεψη στον Χαλεπά», Το Σπίτι των Εκθέσεων, Τήνος (κατάλογος). Αθηνά Σχινά, «In arte Veritas, Πλόες ΧΙ», Ίδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως, Άνδρος, (κατάλογος). Μ. Πουρνάρα, «Πρόσωπο», τεύχ. 104, εφ. Καθημερινή, (29/5). Όλγα Σελλά, «Εικόνα και πραγματικότητα, εφ.

78 79

www.art.com.gr Καθημερινή (27/7). Μαίρη Αδαμοπούλου, «Στην τέχνη η αλήθεια», εφ. Αυγή (21/7). Δήμητρα Ρουμπούλα, «Χρώματα και… έξι αλήθειες», εφ. Έθνος (21/7). Παρή Σπίνου, «Αληθινά ψέματα», εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία «Επτά» (17/7). «Επίσκεψη στον Χαλεπά», εφ. Ο κόσμος του επενδυτή (20/8). Λητώ Μησιαλούλη, «Η Μαρία Φιλοπούλου στο Art London» εφ. Αξία (11/6). Μαίρη Αδαμοπούλου, «Οι πολλές όψεις της αλήθειας», εφ. Τα Νέα (8/6). Μαργαρίτα Πουρνάρα, «Ο καλλιτέχνης είναι αποτυχημένος εγκληματίας», εφ. Καθημερινή (17/7). Έφη Πολυζώη, «Η γοητεία του ρεαλισμού», εφ. Η βραδυνή (10/7).

2006 Λιάνα Σιδέρη, «Greek Painter Maria Filopoulou at the Time Warner Center», εφ. National Herald Tribune. Φοίβη Παρασκευά, «Εννέα καλλιτέχνες κατακτούν τη Νέα Υόρκη », εφ. Πρώτο Θέμα, περ. Big fish (9/4). Μία Κόλλια, «Swimming to London» περ. Insider, Αθήνα, (10/5). Μαργαρίτα Πουρνάρα, «Η ελληνική τέχνη στην Νέα Υόρκη», εφ. Καθημερινή (29/3).

Florence Douziech, περ.

Coté Sud, Παρίσι. Αννίτα Πατσουράκη, περ. Ο κόσμος του Μετρό, Αττικό Μετρό (Σεπτέμβριος). Εφ. Ελεύθερος Τύπος «Εντέχνως» (3/3). Γ. Καλούδης, περ. Διαδρομές με τρένο, ΟΣΕ, τεύχ. 10 (Οκτώβριος). Περ. Hamptons Style Magazine NY. Μ. Πουρνάρα, περ.

Capital A, (Νοέμβριος). «Γυναίκες της χρονιάς», περ. Life & Style (Δεκέμβριος). Μάρθα Κορινθίου, «Ελεύθεροι κολυμβητές», εφ. Ημερησία, «Paper Magazine». Κωνσταντίνος Σαρβανάκης, «Μαρία Φιλοπούλου, στο Τρίγωνο τη Τέχνης», περ.

Life & Style (Ιούνιος). Μάρθα Κορινθίου, «Απέραντο γαλάζιο», εφ. Ημερησία, περ. Homme (Ιούλιος). Τόνια Μάκρα, «Το σπίτι λειτουργεί ως

φυσική προέκταση του εργαστηρίου μου», περ.

City Press (Μάιος).

Emily Hulme, «Art Briging Greek art to America scene», AmNY.com/pm (7/4). Όλγα Μπατή, «Reflections from Greece» περ. Γυναίκα (Απρίλιος). Έφη Πολυζώη, «Ατομική έκθεση ζωγραφικής της Μαρίας Φιλοπούλου στην Γκαλερί Κ», εφ. Η Βραδυνή. Λητώ Μησιακούλη (συνέντευξη), «Κολυμπώντας με τη Μαρία Φιλοπούλου», εφ. Αξία (6/5). Ειρήνη Μπέλλα, «Από το Λονδίνο με πάθος ελληνικό».

The Hampstead Diary (Μάιος-Ιούνιος). Λητώ Μησιακούλη, «Η ελληνική ζωγραφική στην καρδιά του Λονδίνου», εφ. Αξία (12/5). Πάρη Σπίνου, «Το Αιγαίο των ζωγράφων», εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (12/8). «Η τέχνη στην πρώτη σελίδα: 72 καλλιτέχνες δημιουργούν τα εξώφυλλα της A.V.», εφ. Athens Voice (κατάλογος). Ίρις Κρητικού, «Γενέθλιος τόπος», Alphatrust (κατάλογος). Εικόνα εξωφύλλου, εφ.

Athens Voice (22/7). Έφη πολυζώη, «Ατομική έκθεση της Μαρίας Φιλοπούλου στην γκαλερί Κ, Οι κολυμβητές πάνε στο Λονδίνο», εφ. Η βραδυνή (12/3). Λητώ Μησιακούλη, «Κολυμπώντας με την Μαρία Φιλοπούλου», εφ. Αξία (6/6). Αννίτα Πατσουράκη, «Βόλτα στο Μετρό με… την Μαρία Φιλοπούλου», περ. Ο κόσμος του Μετρό (Σεπτέμβριος), τεύχος 13.

Sylvia Blanchet Katsonas, Henry Périer, Dr Ahmed Nawar, Δάφνη Ζουμπουλάκη, «From To» (κατάλογος). Μία Κόλλια, «Μαρία Φιλοπούλου», εφ. City Press (10/6).

2007 Ίρις Κρητικού, «Όψεις της μορφής. Σημάνσεις του τοπίου. Έλληνες Ζωγράφοι από τη συλλογή Αντώνη και Άζιας Χατζηιωάννου», Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, (κατάλογος). Γιάννης Κολοκοτρώνης, «Νέα ελληνική τέχνη 19742004», Ίδρυµα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, εκδ. Πελτή.

Χ. Καµπουρίδης, «Εικαστικό Πανόραµα στην Ελλάδα 2007, Καλλιτεχνική καινοτοµία. Σηµειολογία των όρων της στη νέα εποχή», Υπουργείο Πολιτισµού, Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Ντ. Ιορδανίδου, «Aπόψεις», εφ. Η Καθηµερινή της Κυριακής, περ. Maison Decoration, (28/1). Τ. Μανδηλαρά, «Mια έκθεση µε γνώµονα την οµορφιά», εφ. Πρώτο Θέµα (13/5). Τόνια Μάκρα, «Αντιπαραθέσεις», εφ. Τα Νέα, περ. Super Deco (Καλοκαίρι). Ίρις Κρητικού, «Σκιαγραφώντας τον Διονύσιο Σολωμό: Μια ιστορία από τα Επτάνησα», Εκδόσεις Μικρή Άρκτος (κατάλογος). Παρή Σπίνου, «Το Αιγαίο των ζωγράφων, βουτιά στο χρώμα», εφ. Ελευθεροτυπία και εικόνα εξωφύλλου στο «Επτά» (12/8).

2008 Ίρις Κρητικού, «ΕλλάδαΠεκίνο / Experi - encing Greece: Travels through an Enchanted Landscape», Υπουργείο Τουρισµού (κατάλογος). Λενδιάννα Αλατίνη, «Η άλλη όψη», εφ. Ελεύθερος Τύπος, (2/9). Χρ. Σιάφκος, «Το νερό είναι ελευθερία», εφ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (20/7). Σοφία Ρεγκούκου, περ.

Votre Beauté (Μάιος). Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη, «Θάλασσα», Πόρος (κατάλογος). Φοίβη Παρασκευά, «Ο χρωστήρας της αλήθειας», εφ. Πρώτο Θέμα (28/8).

Μαρίνα ΛαμπράκηΠλάκα, κατάλογος της αναδρομικής έκθεσης, Ερμουπόλεια, Σύρος.

2010

Ίρις Κρητικού, κατάλογος της αναδρομικής έκθεσης, Ερμουπόλεια, Σύρος.

Νίκος Ξυδάκης, «Τι μου έμαθαν τα εργαστήρια των ζωγράφων», εφ. Η Καθημερινή, περ. «Κ» (21/11).

Χάρης Καμπουρίδης, «Η νεοελληνική τοπιογραφία από τον 18ο έως τον 21ο αιώνα», Ίδρυμα Β&Μ Θεοχαράκη (κατάλογος). Λητώ Μησιακούλη, «Πέντε ελληνίδες αναστατώνουν το Mayfair του Λονδίνου», εφ. Αξία (10/10). Δάφνη Κοντοδήμα, «Η Αθήνα που μαγεύει και πληγώνει, Τρεις εικαστικές ματιές στα υπέρ και τα κατά», εφ. Τα Νέα (1/12). Μαργαρίτα Πουρναρά, «Κολυμβητές και χρωματικές «καταδύσεις» από την Μαρία Φιλοπούλου στη Σύρο», εφ. Καθημερινή (22/7).

Μαίρη Αδαμοπούλου, «Η συζήτηση για τα νέα εικαστικά μέσα», εφ. Τα Νέα (27/1). Ίρις Κρητικού, «Αποδομώντας τον καμβά, επινοώντας την εικόνα», Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης (κατάλογος). Χριστίνα Σωτηροπούλου, «Μπροστά στην γύμνια μας», Μουσείο Φρυσίρα (κατάλογος). Λητώ Μησιακούλη, «Blue chips σε ελκυστικές τιμές συστήνει ο Κων/νος Φράγκος», εφ. Αξία (13/11).

Μαίρη Αδαμοπούλου, «Αναδρομική έκθεση της ζωγράφου των κολυμβητών Μαρία Φιλοπούλου, εφ. Τα Νέα (28/7).

Κώστας Μπουρούσης, “GR – TISTS”, 150 Έλληνες εικαστικοί, ένα βιβλίο, εφ. Πρώτο Θέμα, Big fish (21/11).

Άννα Γριμάνη, «Το κλειδί της», περ. Γυναίκα (Αυγουστος).

Λητώ Μησιακούλη, “Sotheby’s”, εντυπωσιακό hammer prices, εφ. Αξία (27/11).

Γιώργος Αλβέρτης, «Κυνηγώντας το φως», εφ. Ο Λόγος των Κυκλάδων (6/8).

Κώστας Μαργαρώνης, Κώστας Τσίγγος, «Η τέχνης του χρωστήρα», περ.

Momento (φθινόπωρο).

Θανάσης Βαρλάμης, «Με μοναδικό προορισμό το ταξίδι», εφ. Αξία (4/7).

2011

Φοίβη Παρασκευά, «Με διαβατήριο την τέχνη», εφ. Πρώτο Θέµα, Big fish (18/10). Γιώργος Καρουζάκης, «Κυνηγώντας το φως… κυνηγώ την ελευθερία μου», εφ. Ελευθεροτυπία (30/7). Κατερίνα Λυμπεροπούλου, «Αυγουστιάτικα πινέλα», εφ. Το Βήμα (2/8).

Βασιλική Τζεβελέκου, “Greek Art στην Ευρώπη”, εφ. Ελεύθερος Τύπος (22/4).

Ελεάνα Κολοβού, «Λουόμενοι στην Σύρο», εφ. Καθημερινή (2/8).

Φοίβη Παρασκευά, «Η ελληνική τέχνη πάει στο Λονδίνο», εφ. Πρώτο Θέμα (27/4). Λητώ Μησιακούλη, «Οι τάσεις επιμένουν στα σύγχρονα», εφ. Αξία (10/6).

Μαργαρίτα Πουρνάρα, “Shades of the sea on Syros. Retrospective exhibition of artworks

by Maria Filopoulou”, International Herald Tribute, εφ. Καθημερινή.

2009

Εικόνα εξωφύλλου, εφ. Lifo (23/7).

Φοίβη Παρασκευά, «Χρώµα φως και θάλασσα», εφ. Πρώτο Θέµα, Big fish (7/6).

Κατερίνα Λυμπεροπούλου, «Ο ηδονοβλεψίας και ο αναίσθητος», εφ. Το Βήμα (26/9).

Ειρήνη Μπέλλα, «Έργα με… φως», εφ. Η βραδυνή (23/7).

Εικόνα εξωφύλλου, περ. Ο κόσμος του Μετρό (Ιούλιος).

Χάρης Καµπουρίδης, «Ambassadors of Contemporary Greek Art», Hellenic Museum, Μελβούρνη (κατάλογος).

Κατερίνα Λυμπεροπούλου, «Ήταν όλοι τους παιδιά του…», εφ. Το Βήμα (21/2).

Αθανάσιος Βαρλάμης, «Το κάθε έργο είναι μια καινούργια περιπέτεια», εφ. Αξία (1/8). Ρούλα Κοτσέτα, «Μαρία Φιλοπούλου εικαστική καλλιτέχνης, Θητεία στον ίλιγγο του οράματος», εφ. Κέρδος (26/7).

Ίρις Κρητικού, “KörperTopoi / Σώματα-Τόποι” από την συλλογή του Αντώνη και της Άζιας Χατζηιωάννου, Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού – Παράρτημα Βερολίνου. (επιμ. Ίρις Κρητικού). Τατιάνα ΣπινάρηΠολλάλη, «Άνοιξη 2011», Παλαιοντολογικό Μουσείο Πτολεμαΐδας (κατάλογος). Αθηνά Σχινά, “Natura 2011”, Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα (κατάλογος). Νικολέτα Μακρή, «Κάνω τέχνη τις θετικές μου σκέψεις» περ. Psychologies (1/2). Φωτεινή Μπάρκα, «Σώματα και χρώματα Ελλάδας στο Βερολίνο», εφ. Ελευθεροτυπία (15/3). Ίρις Κρητικού, «Θάλασσας Τόποι», Ερμουπόλεια, Σύρος (κατάλογος).

Bibliography

1990 Leonardo Cremonini, Solo exhibition catalogue, Ora gallery, Athens. Ιllustrated with the artist’s plates, Poliorkia magazine no. 1.

Maria Marangou, “Introspective journeys”, Eleftherotypia newspaper (5/11).

Diana Antonakatou, “Art Painting without Technology”, Politika Themata (14/12).

1991 Paraskevi Katimertzi, “Art Exchange: Place your bets on these, research by”, Ta Nea newspaper (5/1).

Eleni Depou, Cultural act (September).

Emmy Panagou, “Exhibition

by Maria Filopoulou in Paris”, Messimvrini newspaper (9/4).

“It happens in Paris”, Theoreio, no. 5 (May).

1993 M. Karavia, Solo exhibition catalogue, Zoumboulakis gallery, Athens.

Dimitris Mitropoulos, “Artistic Athens Today.

Good Painters Sell”, Tachydromos magazine, no.

28 (14/7).

“A sensation of vertigo and loneliness”, Avgi newspaper (5/1).

Vangelis Kechriotis, “The lost paradise of the old courtyard”, Avgi newspaper (19/1).

Amanda Michalopoulou, “Painterly studies on the same subject; the art of M. F.”, Kathimerini newspaper (13/1).

1994 Daniel Lacome, “La Couleur dans le des sin et la Peinture”, publications Bordas, Paris.

Maria Devletoglou, “An Expert Advises: Buy Quality…”, Kerdos newspaper (17/4). Α. Tentokali, “The view of vertigo”, Thessaloniki newspaper (18/2).

“The cage of passion and individuality – Iron stairs one of her subjects”, Macedonia newspaper (23/2).

exhibition catalogue, Zoumboulakis gallery, Athens.

The Art Magazine, No 22 (March-April).

“The greenhouses of Filopoulou”, To Vima newspaper (4/2).

Vivi Vassilopoulou, Ependytis newspaper (10/2).

Emily Tsingou, “Glass Stairs - Greenhouses”, Ta Nea tis Tecnhis newspaper.

Dimitris Mitropoulos, “Moving into Nature”, To Vima newspaper (11/2).

Tribute to Pericles Pantazis, Averoff Gallery, Metsovo (catalogue).

1997 Roland Flak, Solo exhibition catalogue, Flak gallery, Paris.

Katerina Drossopoulou, Katoikia magazine, no. 69 (May-June).

Katerina Papageorgiou, “The Novice Investor’s Alpha - bet. How to invest in artworks”, Exousia newspaper (31/3).

“Electronic Gallery of modern-Greek Painting, digital times”, RAM (May).

1999

Vradyni tis Kyriakis newspaper (21/4).

go to Miami”, Eleftheros Typos newspaper (31/12).

Nikos Stathoulis, “‘Water…’ this girl paints her dreams”, Down Town magazine (2-8/5).

M. Kanakaki, “10 years of journeying into Greek Art, 1994-2004”, Gerolymatos Group, (catalogue).

Yannis Emiris, “Write the light”, publications Exantas.

Katerina Anesti, “Free Diving”, Cosmopolitan magazine (April).

Effi Polyzoi, “The strongest light is in Greece”, Vradyni newspaper (26/3).

Charis Kambouridis, “The force of Buoyancy”, Ta Nea magazine (17/4).

St. Sevastopoulou, “Arts Florida meets fresh Greek art”, Athens News newspaper (2/4).

Marina Athanassiou, “Seaside landscapes”, Gynaika magazine, (April).

Avgoustinos Zenakos, “Land scapes of water”, To Vima newspaper (7/4).

V. Tzevelekou, “Filopoulou: Inspired by the endless blue”, Eleftheros Typos newspaper (27/4).

Pari Spinou, “Greece of the Painters”, Eleftherotypia newspaper (11/8).

Iris Critikou, Solo exhibition catalogue, Zoumboulakis gallery, Athens.

Athena Schina, “Summer Water”, Calendar, AGET Cement Company.

Charis Kambouridis, “Painterly Eloquence”, Ta Nea newspaper (12/5).

Vivi Vassilopoulou, “The seascapes of Maria Filopoulou”, Ependytis newspaper (8/5).

Cement company calendar, Athens News newspaper (16/1).

Cover image, Exantas publications, Grapse to fos (Write the light), Yiannis Emiris.

2000

Cover image, Patakis publications, The Glass Wall, Regine Metabi.

“Dictionary of Greek Artists, 16th- 20th c.” (vol.

4), Melissa editions.

Cover image, editions Circonflexe, “Nature et artistes”, Hubert Comte.

Charis Kambouridis “Figures of the 21st century”, “Art Market, the 12 new blue chips” Ta Nea newspaper (11/11).

1998 “Greek Landscape Painting 19th-20th c., from the collections of the National Gallery and the Euripides Koutlidis Foundation”, National Gallery, Athens.

“L’art de lire”, Larousse Bordas publications.

Vivi Vassilopoulou, “Art, A wide-angle glance at the sea”, Ependytis newspaper (22/3).

Katia Dimopoulou, “Landscapes of the soul”, Gynaika magazine (April).

Al. Psychoulis, “Images of the World” Ikones magazine (January).

“A door to springtime nature. Maria Filopoulou at the Terracotta”, Avriani Makedonias Thrakis newspaper (22/3).

Cover image, Kastaniotis publications, Kapse tin alli (Burn the other one), Yiannis Emiris.

Irene Savvani, Athens-Paris, Paris-Athens, Artistic path, Psychari 36 Art Gallery (catalogue).

2001 Cover image, Estia publications, O paratheristis (The vacationer), Kostas Katoularis.

2002 Avgoustinos Zenakos, Solo exhibition catalogue, Zoumboulakis gallery, Athens.

Margarita Sfetsa, “Woman and the Sea”, Vogue magazine (August).

Mary Adamopoulou, “Diving from the canvas”, Ta Nea newspaper (9/4).

Vasiliki Tzevelekou, “An artistic window to the world of dreams”, Eleftheros Typos newspaper (10/4).

2003

Iris Criticou “Gods and people at the Fryssiras Museum”, City Press newspaper (3/9).

Haris Kambouridis Reflections from Greece, catalogue.

2005

Tonia Makra, “Living with Art”, Το Vima newspaper, Vima Maison magazine.

Tonia Makra, “Reality and imagination at the crossroads of Art”, Tachydromos magazine (3/8).

Charis Kambouridis, “New Iconolatry. The triumphant return of representation in painting”, Fine Arts Kapopoulos (catalogue).

Nellie Spiliopoulou, “6 years of Diva”, Diva magazine, no. 77 (July).

M. Kollia, “Wet element”, Gynaika magazine, (November).

Daniel Sibony, Solo exhibition catalogue, Galerie Ariel Sibony, Paris.

Alexandra Koroxenides, “A dive in Paris”, Vogue magazine, No 63 (May).

Avgoustinos Zenakos, “Greek swimmers in Paris”, Τo Vima newspaper, VIMAgazino (30/4).

Margarita Sfetsa, Celebrity magazine (May).

Margarita Sfetsa, “In the hues of the Aegean”, Life & Style magazine (March).

Mary Adamopoulou, “The many aspects of truth”, Ta Nea newspaper (8/6).

Iris Criticou, A thousand and one escapes at sea, City Press newspaper (18/7).

“Cool brush strokes on the canvas”, “Art London 2005”, Axia newspaper (11/6).

Marina Lambraki-Plaka, Fos kai chroma elliniko (Greek Light and Colour), National Gallery and Alexandros Soutzos Museum (diary).

Nafsika Georgiadou and Phoebe Paraskeva, “The Greek Sale”, Proto Thema newspaper (29/5).

Cover image, Patakis Publications, Na s’evro (I’ll find you), Yiannis Emiris.

Iris Critikou, “A visit to Halepas”, The exhibition house, Tinos (catalogue).

Cover image, Melani Publication Ego kai I Petulia, (Me and the Arch Kook Petulia – Greek Edition), John Haase.

Athena Schina, “In arte Veritas, Ploes ΧΙ Petros & Maria Kydoniefs Foundation, Andros (catalogue).

2004

M. Pournara, “Face”, no.

104, Kathimerini newspaper (29/5).

Ι. Drakoulakou, “Aquatic world”, Diva magazine (July).

Yannis Kessopoulos, “Wide-angle liberation”, Macedonia newspaper (12/4).

Pari Spinou, “Make me a little more beautiful”, Eleftherotypia newspaper (22/4).

Margarita Sfetsa, “The vast horizons of Maria Filopoulou”, Το Vima newspaper, “Vima life” (2/10).

1996

V. Tzevelekou, “Space and Light”, Eleftheros Typos newspaper (15/3).

Nikos Stathoulis, “The Joy of Life”, Lipstick art magazine (18/4).

Athena Schina, “City of the Games”, Technopolis, Athens (catalogue).

Dimitris Mitropoulos, Vassilis Vassilikos, Solo

Manos Stephanidis: Ten young painters (catalogue).

Effi Polyzoi, “With the freedom of the Sea”,

Vasiliki Tzevelekou, “The swimmers of M. Filopoulou

Daniel Lacome, “L’Espace dans le dessin et la Peinture”, publications Bordas, Paris.

Yiannis Bolis “Polymorphic depiction”, in the newspaper I Kathimerini newspaper Seven Days (Tribute to: Athens of the painters) (6/6).

Peggy Kounenaki, “Olympic Spirit and Contemporary Greek Art”, Pergamos-Adam Ed.

“The closed seas of Maria Filopoulou”, Thessaloniki newspaper (31/3).

1995

Peggy Kounenaki, “Olympic Spirit and Contemporary Greek Art”, Pergamos-Adam Ed. (catalogue).

Olga Sella, “Image and reality”, Kathimerini newspaper (27/6).

Mary Adamopoulou, “In art, truth”, Avgi newspaper (21/7).

Dimitra Roumboula, “Colours and … six truths”, Ethnos newspaper (21/7).

80 81

www.art.com.gr Pari Spinou, “True Lies”, Kyriakatiki Eleutherotypia newspaper “Epta” (17/7).

“A visit to Chalepas”, O kosmos tou ependyti newspaper (20/8).

Lito Missiakuli, “Maria Filopoulou at Art London” (11/6)

Lito Missiakouli (interview), “Swimming with Maria Filopoulou”, Axia newspaper (6/5).

Irene Bella, “From London with Greek Passion” The Hampstead Diary (May-June).

Mary Adamopoulou, “The many aspects of truth”, Ta Nea newspaper (8/6).

Lito Missiakouli, “Greek painting in the heart of London”, Axia mag newspaper azine (12/5).

Margarita Pournara, “Artists are failed criminals”, Kathimerini newspaper (17/7).

Pari Spinou, “The Aegean of Painters”, Kyriatiki Eleftherotypia newspaper (12/8).

Effie Polyzoe, “The charm of realism”, I vradyni newspaper (10/7).

“Art on the Front Page: 72 artists design the covers of A.V.”, Athens Voice newspaper (catalogue).

2006 Liana Sideri, “Greek Painter Maria Filopoulou at the Time Warner Center”, National Herald Tribune newspaper.

Margarita Pournara, “Greek Art in New York”, Kathimerini newspaper (29/3).

Effie Polyzoe, “Maria Filopoulou’s solo exhibition at Gallery K; The swimmers head for London”, I vradyni newspaper (12/3).

A. Patsouraki, O kosmos tou metro magazine, Attiko Metro, (September).

Eleftheros Typos newspaper, Entehnos (3/3).

G. Kaloudis, Train Journeys magazine, OSE, no. 10 (October).

Hamptons Style Magazine NY. M. Pournara, Capital A magazine (November).

“Women of the Year”, Life & Style magazine (December).

Martha Korinthiou, “Free Swimmers”, Imerisia newspaper, “Paper Magazine”.

Constantinos Sarvanakis, Life & Style magazine(June).

Martha Korinthiou, “Endless Blue”, Imerisia newspaper, “Homme” magazine (July).

F. Paraskeva, Proto Thema newspaper, “Big Fish” (9/4).

Mia Kollia, “Swimming to London”, Insider magazine, Athens (10/5). Τonia Makra, “My home is like a natural extension of my studio”, City Press newspaper (May).

Emily Hulme, “Art Bringing Greek art to America scene” AmNY.com/pm (7/4).

Olga Bati, “Reflections from Greece”, Gynaika magazine (April).

Iris Critikou, “Birthplace”, Alpha - trust (catalogue).

Cover image, Athens Voice newspaper (22/7) Lito Missiakouli, “Swimming with Maria Filopoulou”, Axia newspaper (6/6).

Florence Douziech, magazine. Coté Sud, Paris.

Annita Patsouraki, “A ride on the Metro with… Maria Filopoulou”, magazine O kosmos tou Metro (September), issue 13.

Sylvia Blanchet – Katsonas, Henry Périer, Dr Ahmed Nawar, Daphne Zoumboulaki, From To (catalogue).

Mia Kollia, “Maria Filopoulou”, City Press newspaper (10/6).

2007 Iris Critikou, “Aspects of the Form, Interpretations of the Landscape; Greek Painters in the Antonis and Azia Hatziioannou Collection”, Municipal Gallery of Chania (catalogue).

Yannis Kolokotronis, “New Greek Art 1974–2004”, Foundation for Thracian Art and Tradition, Peltis Ed. Charis Kambou ridis, “Artistic Panorama in Greece 2007. Artistic Innovation Semiology of its terms in the New Age”, Ministry of Culture, Thessaloniki Centre for Contemporary Art, State Museum of Contemporary Art.

Iris Critikou, Sketching Dionysios Solomos: A story from the Ionian Islands, Mikri Arktos publications (catalogue).

Margarita Pournara, “Swimmers and chromatic ‘dives’ by Maria Filopoulou in Syros”, Kathimerini newspaper (July 22nd).

Pari Spinou, “The painters’ Aegean Sea: dive into colour”, Eleftherotypia newspaper and cover image for “Epta” insert (12/8)

Irene Bella, “Works with… light”, I vradyni newspaper (23/7).

2008 Iris Critikou, “GreeceBeijing / Experiencing Greece: travels through an Enchanted Landscape”, Ministry of Tourism (catalogue).

Lendiana Alatini, “The other view”, Eleftheros Typos newspaper (2/9).

Christos Siafkou, “Water means freedom” Kyriakatiki Eleftherotypia newspaper (20/7).

Sofia Rengoukou, Votre Beauté magazine (May).

Tatiana Spinari-Pollali, Thalassa, Poros (catalogue).

Phoebe Paraskeva, “The paintbrush of truth”, Proto Thema newspaper (28/8).

Cover image, magazine O kosmos to Metro maqgazine (July).

Vassiliki Tzevelekou, “Greek Art in Europe”, Eleutheros Typos newspaper (22/4).

Phoebe Paraskeva “Greek art goes to London”, Proto Thema newspaper (27/4).

Lito Missiakouli, “Trends are set on contemporary”, Axia newspaper (10/6).

2009 Charis Kambouridis, “Ambassadors of Contemporary Greek Art”, Hellenic Tourism, Melbourne (catalogue).

F. Paraskeva, “Colour, light and sea”, Proto Thema newspaper, Big Fish (7/6).

Marina LambrakiPlaka, catalogue for the retrospective, Ermoupoleia, Syros.

Iris Criticou, catalogue for the retrospective, Ermoupoleia, Syros.

Haris Kambouridis, “Modern Greek landscape painting from the 18th to the 21st century”, B&M Theocharakis Foundation (catalogue).

D. Iordanidou, “Views”, Kathimerini tis Kyriakis newspaper, Maison & Decoration magazine(28/1).

Lito Missiakouli, “Five Greek women are causing a stir in London’s Mayfair”, Axia newspaper (10/10).

T. Mandilara, Proto Thema newspaper (13/5).

Daphne Kontodima, “Athens charms and wounds, Three visual arts glances at the pros and cons”, Ta Nea newspaper (1/12).

Tonia Makra, Ta Nea newspaper “Super Deco” (Summer), Tachydromos magazine.

Mary Adamopoulou, “Retrospective exhibition of Maria Filopoulou, the artist of the swimmers”, Ta Nea newspaper (28/7).

Gallery of Thessaloniki (catalogue).

Christina Sotiropoulou, “Faced with our own nakedness”, Frissiras Museum (catalogue).

Lito Missiakouli, “Constantinos Fragos proposes Blue chips at attractive prices”, Axia newspaper (13/11).

Anna Grimani “Her key”, Gynaika managize (August).

Kostas Bourousis, “GR-TISTS”, 150 Greek visual artists, one book, Bigfish Proto Thema newspaper (21/11).

Yiorgos Alvertis, “Chasing the light” O Logos ton Cycladon newspaper (6/8).

Lito Missiakouli, “Sotheby’s impressive hammer prices”, Axia newspaper (27/11).

Thanassis Varkamis, “With the journey as their sole destination, Axia newspaper (6/7).

Kostas Margaronis, Kostas Tsiggos, “The art of the paintbrush”, Momento magazine (autumn issue).

Phoebe Paraskeva, “With art as her passport”, Bigfish Proto Thema newspaper (10/10).

Yiorgos Karouzakis, “In chasing the light… I chase my freedom”, Eleftherotypia newspaper (30/7).

Katerina Lymberopoulou, “August paintbrushes”, To Vima newspaper (2/8).

Eleana Kolovou, “Bathers in Syros”, Kathimerini newspaper (2/8).

Margarita Pournara, “Shades of the sea on Syros. Retrospective exhibition of artworks

by Maria Filopoulou”, International Herald Tribute, in the newspaper Kathimerini.

Cover image, Lifo newspaper (23/7).

Athanassios Varlamis, “Every piece is a new adventure”, Axia newspaper (1/8).

Roula Kotseta, “Maria Filopoulou, visual artist: serving the vertigo of her vision”, Kerdos newspaper (26/7).

2010 Katerina Lymberopoulou, “They were all his children…”, To Vima newspaper (February 21st).

Nikos Xydakis, “What I learned from artists’ studios”, I Kathimerini newspaper, “K” insert (21/11).

Katerina Lymperopoulou, “The voyeuse and the unconscious man”, To Vima newspaper (26/9).

Mary Adamopoulou, “The discussion concerning new visual arts media”, Ta Nea newspaper (27/12).

Iris Criticou, “Deconstructing the canvas, conceiving the image”, Municipal Art

2011 Iris Criticou Körpez-topoi / Bodies/Places, from the Anthony and Asia Hadjiioannou Collection, Greek Foundation for Culture - Berlin Annexe. (curated by: Iris Criticou).

Tatiana Spinari-Pollali, «Spring 2011», Ptolemais Museum (catalogue).

Athina Schina, Natura 2011, Evgenideios Foundation, Athens (catalogue).

Nicoletta Makri, “I turn my positive thoughts into art”, Psychologies magazine(1/2).

Fotini Barka, “Bodies and colours of Greece in Berlin”, Eleftherotypia newspaper (15/5).

Iris Criticou, “Sea Places”, Ermoupoleia, Syros (Catalogue).

www.art.com.gr

Μαρία Φιλοπούλου Maria Filopoulou

νερό water

Μαρία Φιλοπούλου Maria Filopoulou

νερό water