Plithorikotita, 1985 Oil on camvas, 25x32 cm
κείμενα Μ. Ζ. Κοπιδάκης Kώστας Ταχτσής
texts M. Z. Kopidakis Costas Taktsis
μεταφράσεις κειμένων Γιώργος Λεβούνης Ανδρέας Μαχαίρας
translation George Levounis Andreas Macheras
φωτογράφιση έργων Παναγιώτης Τσαγκαμίλης Kωνσταντίνος Γεωργόπουλος και αρχείο της ζωγράφου
artwork photography Panagiwtis Tsagamilis Constantin Georgopoulos and the artist
σχεδιασμός έκδοσης Κατερίνα Κουτσοπούλου
catalogue layout Katerina Koutsopoulou
επιμέλεια έκδοσης Λύδια Βασιλειάδη Βασίλης Κατούφας www.art@art.com.gr
editors Lydia Vassiliades Vassilis Katoufas www.art.com.gr
ΛΥΝΤΙΑ ΓΡΑΒΒΑΝΗ LYDIA GRAVANIS
www.art.com.gr
Darkness visible Υποδεχόμενος ο Παύλος Νιρβάνας τον Γρηγόριο Ξενόπουλο μετά την εκλογή του στην Ακαδημία Αθηνών είπε ένα κολακευτικό λόγο, που όμως ήταν αληθινός: «Κύριε συνάδελφε, διάβασα όλα τα γραπτά σας και ουδέποτε έπληξα!». Tηρουμένων των αναλογιών όλοι εμείς οι φίλοι και γνωστοί της Λύντιας Γραββάνη θα μπορούσαμε ένα ισχυριστούμε πως ουδέποτε νιώσαμε πλήξη ή δυσανασχέτηση ακούγοντας τα ποικίλα σχόλιά της, τις στοχαστικές αναλύσεις της και τις καίριες παρατηρήσεις της για πρόσωπα του καλλιτεχνικού χώρου, για γεγονότα τις επικαιρότητας, για τα ρεύματα της τέχνης και γενικότερα για την ζωή και την ύπαρξη. Η Λύντια ήταν προικισμένη, ενδιαφέρουσα και χαρίεσσα. Στα νεανικά της χρόνια παρασυρμένη από την οδυνηρή και συνάμα ευφρόσυνη φλόγα που έκαιγε μέσα της, τη φλόγα της καλλιτεχνικής έκφρασης, αφέθηκε στην γοητεία του θεάτρου, της τέχνης εκείνης, που καθημερινά υποβάλλεται σε δοκιμασία και που επιζητεί από το κοινό δια του χειροκροτήματος την άμεση ανταπόδοση. Τη στιγμή που το άστρο της άρχισε να επιτέλει εγκατέλειψε την σκηνή και στράφηκε στα εικαστικά, που απαιτούν, όπως και η συγγραφή, έναν άλλο τρόπο ζωής: πειθαρχία, περισυλλογή και μοναξιά. Το έργο που άφησε στην τράπεζα του μέλλοντος η Λύντια αντικατοπτρίζει την πληθωρικότητα της προσωπικότητάς της, την πολυμορφία του ταλέντου της και την τόλμη της, που χλεύαζε κατά πρόσωπο την υποκρισία, τις απονεκρωμένες κοινωνικές συμβάσεις και τον καθωσπρεπισμό. Μέσα σε ένα ρυθμό πυρετώδη σαν να ψυχανεμιζόταν την πρόωρη εκδημία της πειραματιζόταν με ποικίλα υλικά δείχνοντας ιδιαίτερη προτίμηση στα λάδια, εισπήδησε στα γειτονικά με την ζωγραφική πεδία, εξακολούθησε να υπηρετεί τη διονυσιακή θυμέλη σχεδιάζοντας κοστούμια και φιλοτεχνώντας σκηνογραφίες, ασπάστηκε πολλές τεχνοτροπίες ώσπου να εδραιωθεί στην πρώτη της μεγάλη αγάπη, τον άγριο μεσοευρωπαϊκό εξπρεσσιονισμό, που ταίριαζε περισσότερο στην μαχητική της ψυχοσύνθεση, και βέβαια δεν έμεινε προσηλωμένη στην σιγουριά της μιάς και μοναδικής θεματογραφίας. Η μέλισσα, η επιτομή του εκλεκτικισμού στη φύση, δεν αρκείται στο θυμάρι, όσο ευωδιαστό και αν είναι. Οι σκοτεινοί αιώνες της απόλυτης ανδρικής κυριαρχίας στην κοινωνία, στην γλώσσα και στην τέχνη κατανάγκασαν την γυναίκα να είναι σιωπηλή και αισχυντηλή. Η πατριαρχία ευνοούσε την ανάδειξη του νεανικού και αρμονικού γυναικείου σώματος, αλλά αποθάρρυνε την αναπαράσταση του ανδρικού στην ολότητά του, δηλαδή την ολοκληρωτική γύμνια, ιδίως μάλιστα αν ο καλλιτέχνης που ήθελε να αναπαραστήσει το καίριο σημείο, τα «μήδεα λαχνήεντα», ήταν γυναίκα. Έτσι την δεκαετία του 1970 η Sylvia Sleigh σε πίνακες όπως Philip Colub Reclining (1971) και The Turkish Bath (1973) αντιστρέφει μια ιστορία αιώνων: δεν είναι πια οι άντρες που παρατηρούν το γυμνό γυναικείο σώμα, αλλά οι γυναίκες που κοιτάζουν εταστικά το γυμνό αντρικό σώμα. Ακολουθώντας αυτή την γραμμή της γυναικείας χειραφέτησης η Λύντια στάθηκε siccis oculis και απέδωσε την τραχύτητα του γυμνού ανδρικού σώματος, αλλά και την απρόσμενη αιδημοσύνη που αιχμαλωτίζει το σώμα αυτό όταν βρεθεί αντιμέτωπο με το αδυσώπητο βλέμμα της γυναίκας. Το άνθος είναι το προαιώνιο σύμβολο αγνότητας και αισθησιασμού, νεότητας και επικείμενης φθοράς, γι’ αυτό εντάσσεται στο ευρύτερο θέμα της Vanité. Η σειρά με τις ακουαρέλες της Λύντιας που παριστάνουν άνθη ενδέχεται να παραπέμπει στις ζωγραφιές της πρωτοπόρου εκείνης Αμερικανίδας, της Georgia O’ Κeeffe (1887-1986), που σκανδάλισε το κοινό αναδεικνύοντας τα πέταλα και 7
τον γυναικώνα του άνθους. Τα άνθη που κατά καιρούς φιλοτέχνησε η Λύντια δεν είναι απλές ασκήσεις δεξιότητας, αλλά επιδέχονται πολλαπλές αναγνώσεις. Τη νύχτα εξύμνησαν πρώτοι οι ποιητές, από τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη (Ηλ. 54 ὢ νύξ μέλαινα, χρυσέων άστρων τροφέ) ως τον Νovalis και τον Ανδρέα Εμπειρίκο («Πολλές φορές την νύκτα»). Στην νύκτα αφιέρωσαν τις παθητικότερες συνθέσεις τους, τα nocturna, μουσουργοί όπως ο Μότσαρτ, ο Σοπέν, ο Σούμαν, ο Ντεμπυσσύ. Με τις νυκτερινές τοπιογραφίες όμως ασχολήθηκαν ευάριθμοι, κατά κανόνα οι πολύ μεγάλοι: o Tζιόττο, ο Τζαίημς Άμποτ Μακ Νηλλ Ουΐσλερ, ο Βαν Γκογκ, ο Ρενέ Μαγκρίτ, ο Ντε Κίρικο και ο Έντουαρντ Χόπερ. Το μέλαν, "η βασίλισσα των χρωμάτων", αποθαρρύνει και τους τολμητίες. Από τα "Νυκτερινά" της Λύντιας Γραββάνη τα περισσότερα αφορούν τη σύγχρονη μεγαλούπολη, την Αθήνα ως επί το πλείστον, όπως τη συλλαμβάνει από ψηλά το βλέμμα του μεταλλικού οιωνού. Το φυσικό σκότος και το τεχνητό φώς συγκρούονται για την επικυριαρχία του ουράνιου θόλου και αλληλοσπαράζονται. Συναισθητικά σαν τα περιδεή κοράσια του χορού στους επτά επί Θήβας (-κτύπον δέδορκα!) ο θεατής μπορεί να αντιληφθεί τον εκκωφαντικό πάταγο που συνοδεύει τις ηλεκτρικές εκκενώσεις - τη δυσαυλία που έχει εγκαθιδρύσει στη ζωή μας ο τεχνικός πολιτισμός. Μαζί με τη σιγαλιά, που από καταβολής κόσμου συνόδευε τη νύχτα, εξαφανίζεται και ο άνθρωπος. Το δημιούργημα υπερισχύει του δημιουργού. Η γνήσια τέχνη είτε για λογοτεχνία πρόκειται είτε για εικαστικό έργο δεν βασίζει τη γοητεία της απλώς και μόνο στα λεγόμενα και στα δρώμενα, αλλά και στους ελεύθερους συνειρμούς, που αυτά προκαλούν. Έτσι επί παραδείγματι το κόκκινο "Νυχτερινό τοπίο" (1987, λάδι σε μουσαμά), που συνιστά κατά την γνώμη μου το αποκορύφωμα της νυχτερινής τοπιογραφίας της Λύντιας Γραββάνη δε ξέρω πως, αλλά πάντως μου θύμισε τη μεγαλοπρεπή οπτική και ακουστική εικόνα που μνημείωσε ο Πίνδαρος για το ηφαίστειο της Αίτνας στον Πρώτο Πυθιόνικο (21 κἑ.). «Μέσα από τα έγκατα της Αίτνας ξεπηδούν αγνότατες πηγές φωτιάς που δεν μπορείς να πλησιάσεις. Τη μέρα χύνονται ροές καπνού πυρωμένου, και μες τη νύχτα καταπόρφυρη σέρνεται η φλόγα, και ως το βαθύ άπλωμα του πέλαγου με πάταγο πάνω στα βράχια κατρακυλά. Ψηλά τινάζει τους τρομερούς κρουνούς του Ηφαίστου εκείνο το θεριό. Θέαμα αλλόκοτο να τ' αντικρίσεις…» Η Λύντια Γραββάνη έφυγε αδόκητα πάνω στην ακμή της καλλιτεχνικής της δημιουργίας, αφήνοντας σε οικείους και φίλους δάκρυα και στοναχές. Άφησε όμως για τους επιγενομένους ένα έργο, που ο χρόνος, ο αλάνθαστος κριτής, και η στοχαστική ευαισθησία θα εκτιμήσουν πιο πολύ την αξία του. Το έργο αυτό αποκαλύπτει πως η δημιουργός του στρατεύτηκε στο τρίτο κύμα του μαχητικού φεμινισμού που αντιστάθηκε στον ερωτικό και πολιτικοκοινωνικό αυτονομισμό των γυναικών. Ένα δίπτυχο (σύνθεση με τέσσερις γυναίκες, λάδι, 1983) φέρει τον ειρωνικό τίτλο «Το γυναικείο ζήτημα». Η Λύντια αγωνίστηκε για την κοινωνική χειραφέτηση και την συναισθηματική απελευθέρωση των γυναικών, αλλά διατήρησε ως κόρη οφθαλμού τη θηλύτητα, που κρατά τη γυναίκα δεμένη με τα γήινα πράγματα, που την συμφιλιώνει με τον πόνο και που της επιτρέπει να ερωτεύεται με πάθος και αυταπάρνηση. Ένα γυναικείο γυμνό (ακρυλικό του 1985) που φέρει τον τίτλο «Η αρχή της μνήμης», και που προφανώς παραπέμπει στον περιώνυμο πίνακα του Gustave Courbet “L’origine du Monde”, (1886) δεν είναι ένα ακραίο παράδειγμα αντικειμενικοποίησης της γυναίκας, αλλά ένας λυρικός ύμνος στο μέλος εκείνο, που είναι σεβαστό και συνάμα φοβερό (ἀιδοῖόν τε δεινόν τε) για να παραλλάξουμε μόνο το γένος των επιθέτων στο στίχο που εκστομίζει η Ωραία Ελένη στην «Τειχοσκοπία» (Ίλιάς Γ, 172 αἰδοῖός τε μοι ἐσσι, φίλε ἑκυρέ, δεινός τε). Μ. Ζ. Κοπιδάκης Ομότιμος Καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας
8
Darkness visible Welcoming Gregorios Xenopoulos upon his election to the Academy of Athens, Pavlos Nirvanas made this flattering yet perceptive remark: “Dear colleague, I have read all your writings and I never suffered a dull moment!” All things considered, all of us who were friends or acquaintances of Lydia Gravanis could likewise assert that we never felt bored or uncomfortable while listening to her wide ranging comments, her well thought out views and poignant remarks regarding art scene personalities, current events and trends, as well as her thoughts on life and existence in general. Lydia was gifted, interesting and charming. In her youth, swept away by the excruciating yet joyous fire that burned inside her -the fire of artistic expression, she was enchanted by the theater, the art which is put to the test on a daily basis and seeks immediate reciprocation in the audience’s applause. When her star started to shine she left the stage and turned to the fine arts, which require, much like writing, a different way of life: discipline, contemplation and solitude. The work that Lydia bequeathed to future generations reflects her exuberant personality, multifaceted talent and audacious spirit, which mocked hypocrisy, obsolete social conventions and conformity head on. With a feverish pace, as if she could somehow foretell her untimely passing, she experimented with various materials showing special preference for oils, explored fields bordering painting, continued to serve the theater designing costumes and stage sets, and adopted many styles before settling in her first great love, the wild central European expressionism that better suited her uncompromising temperament, without succumbing to the safety of a single theme. The bee, this epitome of eclecticism in nature, does not limit itself to thyme, however fragrant it might be. The dark ages in which men exerted absolute dominance on society, language and the arts forced women into silence and timidity. Patriarchy favored the glorification of the youthful and harmonious female body, but discouraged the representation of the male one in its entirety, that is entirely nude, especially if the artist who wanted to depict the most sensitive part, the male genitalia, was a woman. In the 1970s, Sylvia Sleigh, in such paintings as Philip Golub Reclining (1971) and The Turkish Bath (1973), reversed an age-old convention: instead of men gazing at the female nude, it was women who scrutinized the nude male body. Adopting such a feminist perspective, Lydia stood siccis oculis and rendered the roughness of the male nude along with the unexpected modesty that seizes a man’s body when confronted by woman’s unrelenting gaze. Flowers are archetypal symbols of purity and sensuality, youth and inevitable decay, and as such they fall under the broader theme of vanitas. Lydia’s watercolor series of flowers may echo the work of Georgia O’ Keefe (1887-1986), the avant-garde American painter whose single flower closeups interpreted as alluding to the vulva scandalized the public in the 1920s. Not simple displays of virtuosity, Lydia’s flowers are subject to multiple interpretations.
10
www.art.com.gr
The night was first extolled by the poets, from Aeschylus and Euripides (Electra 54, ὦ νὺξ μέλαινα, χρυσέων ἄστρων τροφέ - oh, black night, you who nurse the golden stars) to Novalis and Andreas Embirikos (“Many times at night.”) Composers such as Mozart, Chopin, Schumann and Debussy dedicated their most passionate compositions, the nocturnes, to the night. Nightscape painting was taken on by many artists including such towering figures as Giotto, James Abbott McNeill Whistler, Vincent van Gogh, René Magritte, Giorgio de Chirico and Edward Hopper. Black, the queen of colors, discourages even the daring. Most of Lydia Gravanis’s nightscapes are views of the modern metropolis Athens in most cases- as captured by a metal bird’s eye. Natural darkness and artificial light forcefully clash for the domination of the celestial dome. In a synesthetic sense, like the fearful maidens in the chorus of Aeschylus’s Seven Against Thebes (-κτύπον δέδορκα!), the viewer can perceive the deafening din from the electrical discharges – the dissonance imposed on our lives by today’s technological civilization. Along with stillness, that has attended the night since time immemorial, mankind vanishes too. The creation overpowers the creator. The allure of genuine artistic expression, whether in literature or the fine arts, is not solely based on words or actions but also on the free associations triggered by them. Thus in Nightscape (1987, oil on canvas) for example, which in my opinion constitutes the pinnacle of Lydia Gravanis’s nightscape painting, she managed somehow to remind me of the magnificent visual and aural image of the Mt. Aetna volcano immortalized by Pindar in Pythian 1 [21]: “From Mt. Aetna’s inmost caves belch forth the purest streams of unapproachable fire. In the daytime her rivers roll out a fiery flood of smoke, while in the darkness of night the crimson flame hurls rocks down to the deep plain of the sea with a crashing roar. That monster shoots up the most terrible jets of fire; it is a marvelous wonder to see…” Lydia Gravanis passed unexpectedly at the height of her creative powers leaving her relatives and friends in tears. However, she left future generations a body of work, which time, this infallible arbiter, and contemplative sensitivity will increasingly appreciate its value. This work reveals that the artist joined the ranks of the third wave of militant feminism that rejected the sexual, social and political enfranchisement of women. One of her works, a diptych composition with four women (1983, oil on canvas) bears the ironic title The Female Issue . Lydia fought for women’s social emancipation and emotional liberation, yet she treasured femininity as a precious gift that keeps women bound to earthly matters and reconciles them with pain, while allowing them to passionately and unreservedly fall in love. A female nude of hers (an acrylic from 1985) entitled The Origin of Memory and obviously referring to Gustave Courbet’s L’ Origine du Monde (1866) is not an extreme example of the objectification of women but a lyrical ode to that body part which is both ‘respected and feared’ (ἀιδοῖόν τε δεινόν τε) to paraphrase the verse spoken by Helen of Troy in Teichoscopia (Iliad, ΙΙΙ, 172 αἰδοῖός τε μοί ἐσσι φίλε ἑκυρὲ, δεινός τέ.) M. Z. Kopidakis Professor Emeritus of Classics
11
Η μαγεία της μεγαλούπολης όταν τη βλέπεις αργά τη νύχτα από
All the magic of the big city as seen above far into the night.
ψηλά. Τα φώτα των περισσότερων σπιτιών είναι προ πολλού
The lights in most homes already turned off some while ago.
σβηστά. Σ’ ένα σημείο, τη μισοσκότεινη έκταση σκίζει στη μέση
The darkened expanse torn asunder by a floodlit torrent. You
μια αρτηρία φωτισμένη με ισχυρότατους λαμπτήρες. Τα φανάρια των αυτοκινήτων που μαντεύεις να κινούνται πέρα-δώθε, την κάνουνε να πάλλει σαν ζωντανός οργανισμός.
can guess the spindle-like coming-and-going movement of rushing cars; pulsations of a live body. You are aware that down there live multitudes of people, good or bad –what’s the difference since all are a little of both?
Ξέρεις πως εκεί κάτω ζει μια μεγάλη μάζα ανθρώπων –καλών,
Then you catch yourself putting questions: how many of them
κακών, δεν έχει σημασία, αφού όλοι τους είναι λιγάκι κι απ’ τα
are deep asleep to get up at daybreak, how many are toiling
δυο. Κι αναρωτιέσαι: πόσοι άραγε κοιμούνται κιόλας για να ση-
as night-shift workers, how many are pinned to a bed in a
κωθούν πρωί-πρωί, πόσοι, και με τι τρόπους, μοχθούν για ένα
hospital ward, while others are having the time of their life
νυχτοκάματο, κείτονται στο κρεβάτι ενός νοσοκομείου, γελάνε ή κλαίνε, κάνουν έρωτα ή υποφέρουν από μοναξιά, γεννιούνται τη συγκεκριμένη αυτή στιγμή – ή πεθαίνουν; Και κοιμάσαι, ξαγρυ-
solitude; how many are being born at this very instant while others are at their last gasp. And you are either asleep or lying awake, hard at work, laughing away or crying, making love,
πνάς, μοχθείς, γελάς ή κλαις, κάνεις έρωτα, υποφέρεις από μο-
suffering from solitude, coming into or going out of this world
ναξιά, γεννιέσαι και πεθαίνεις και συ μαζί τους.
along with them.
Χρειάζεται μεγάλη ψυχική και πνευματική ωριμότητα για να πε-
One needs to have a great wealth of emotional and spiritual
τύχεις αυτή τη μέθεξη, αυτή τη θέαση των ανθρώπων από ψηλά
maturity to achieve this quality of being able to become one
χωρίς να υποπέσεις στο αμάρτημα της ύβρεως να τους δεις σαν αφηρημένη έννοια, μα τον καθένα χωριστά. Ίσως δεν κρίνω μ’ αυστηρά αισθητικά κριτήρια. Αλλ’ αυτή την ψυχική και πνευμα-
with the lives of others, while observing them from above, without falling into the sin of hubris by visualizing them not as abstract concepts but as separate entities. Maybe I am not judging with strictly speaking aesthetic criteria. But, I do feel
τική ωριμότητα τη διαθέτει αναμφισβήτητα η Λύντια Γραββάνη.
that Lydia Gravanis is decidedly endowed with this emotional
Κι έχω την αίσθηση πως, ακόμα κι αν δεν ήταν μέσα στις προ-
and spiritual maturity. And I also have the feeling that even if
θέσεις της, ξεπηδάει μ’ ανυπόκριτη αθωότητα μέσ’ απ’ αυτούς
it were not actually part of her intentions, this maturity springs
τους πίνακες.
forth from within these paintings with unfeigned innocence.
ΚΩΣΤΑΣ ΤΑΧΤΣΗΣ (1987)
12
or sobbing deep in sorrow, making love or wasting away in
Costas Taktsis (1987)
am the I am the master of my fate: I
captain of my soul
- W. E. Henley, Invictus
Dar k ness visible
1i
Νυχτερινό τοπίο Ι Λάδι σε καμβά, 200x180 εκ. Nightscape Ι Oil on canvas, 200x180 cm
16
www.art.com.gr
2i
Νυχτερινό τοπίο ΙΙ Λάδι σε καμβά, 180x130 εκ. Nightscape ΙΙ Oil on canvas, 180x130 cm
18
www.art.com.gr
12i
Πληθωρικότητα, 1985 Λάδι σε καμβά, 25x32 cm
12i
Πληθωρικότητα, 1985 Λάδι σε καμβά, 25x32 cm
...Μια ατμόσφαιρα καθολικά βιωμένη που προκαλεί συνειρμούς χάρη στον χρωστήρα της ζωγράφου με ένα κοσμογονικό σε υφή συναίσθημα... Ντ. Ηλιοπούλου-Ρογκάν, Καθημερινή, 22.1.1987
…A deeply felt atmosphere alluding, through the painter’s brush, to a cataclysmic sensation… D. Iliopoulou-Rogan, Kathimerini daily, 22.1.1987
3i
Νυχτερινό τοπίο (τρίπτυχο) Λάδι σε καμβά, 178x206 εκ. Nightscape (triptych) Oil on canvas, 178x206 cm
22
www.art.com.gr
4i
Νυχτερινό τοπίο ΙΙΙ Λάδι σε καμβά, 210x167 εκ. Nightscape ΙΙΙ Oil on canvas, 210x167 cm
24
www.art.com.gr
www.art.com.gr
σελ. 26 / p.g 26
5i
Δρόμος με παρακαμπτήριο Λάδι σε καμβά, 160x143 εκ. Highway and by-pass Oil on canvas, 160x143 cm
σελ. 26 / p.g 26
6i
Νυχτερινό τοπίο ΙV Λάδι σε καμβά, 180x130 εκ. Nightscape ΙV Oil on canvas, 180x130 cm
7i
Νυχτερινό τοπίο V Λάδι σε καμβά, 160x145 εκ. Nightscape V Oil on canvas, 160x145 cm
28
29
www.art.com.gr
...Ένα πλέγµα φωτός ερµηνευµένο µεσ' από το χρώµα. Ένας αραχνοΰφαντος ιστός μετέωρος κάπου στο σύµπαν. Ένα φωσφορίζον αιθέριο σύμπλεγμα που συμπαρασύρει κάτι το ουσιαστικό από τα µυστικά της κοσµογονίας και της µεταφυσικής αίσθησης της φύσης... Ντ. Ηλιοπούλου-Ρογκάν, Καθημερινή, 22.1.1987
…A web of light interpreted through color. A finely woven net suspended somewhere in the universe. A shimmering, ethereal cluster that sweeps something along from the secrets of cosmogony and of nature’s metaphysical feel… D. Iliopoulou-Rogan, Kathimerini daily, 22.1.1987
8i
Νυχτερινό τοπίο / δρόμος Ακρυλικό, 210x167 εκ. Nightscape / road Acrylic, 210x167 cm
30
www.art.com.gr
...Υποβλητικά, αινιγματικά και κυρίως υπαινικτικά στο έπακρον τα έργα αυτά αποτελούν τις εικαστικές αντανακλάσεις ενός "έπους" κατοικημένου από την ανθρώπινη πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα ιδωμένη και βιωμένη από την ζωγράφο στο πλαίσιο ενός έντονου ψυχισμού και µιας κοσμογονικής σε υφή θεώρησης... Ντ. Ηλιοπούλου-Ρογκάν, Καθημερινή, 22.1.1987
…Extremely evocative, enigmatic and most of all allusive, these works are artistic reflections of an “epic” inhabited by human reality; a reality seen and experienced by the painter as part of an intense inner world and cosmogonic outlook… D. Iliopoulou-Rogan, Kathimerini daily, 22.1.1987
34
www.art.com.gr
9i
Νυχτερινό τοπίο / φεγγάρι Ακρυλικό, 175x200 εκ. Νight landscape / moon Acrylic, 175x200 cm
35
10i
Ληστές Λάδι σε καμβά, 120x160 εκ. Βandits Oil on canvas, 120x160 cm
36
www.art.com.gr
11i
Πυρκαγιά Λάδι σε καμβά, 200x180 εκ. Fire Oil on canvas, 200x180 cm
38
12i
Eισβολή στο όνειρό της Λάδι σε καμβά, 180x130 εκ. Invasion Oil on canvas, 180x130 cm
40
www.art.com.gr
13i
Νυχτερινό τοπίο (δίπτυχο) Ακρυλικό (ιδιωτική συλλογή), 160x200 εκ. Nightscape (diptych) Acrylic (private collection), 160x200 cm
42
43
www.art.com.gr
14i
Νυχτερινό τοπίο / Αεροδρόμιο Ακρυλικό (ιδιωτική συλλογή), 190x135 εκ. Nightscape/ Airport Acrylic (private collection), 190x135 cm
44
45
www.art.com.gr
~ Ď…ukyo
If anything is sacred, the human body is sacred. -Walt Whitman, I sing the Body Electric
www.art.com.gr
There is no excellent beauty that hath not some strangeness in the proportion. -Sir Francis Bacon, Essays: Of Beauty
15i
Σύνθεση δύο γυμνών Λάδι σε καμβά, 150x150 εκ. Composition with two nudes Oil on canvas, 150x150 cm
50
16i
Το γυναικείο ζήτημα (δίπτυχο) Λάδι σε καμβά, 150x200 εκ. The female issue (diptych) Oil on canvas, 150x200 cm
52
53
www.art.com.gr
17i
Γυμνό κορίτσι / άνδρας Λάδι σε καμβά, 100x80 εκ. Nude girl / man Oil on canvas, 100x80 cm
54
www.art.com.gr
18i
19i
Γυναικείο γυμνό Λάδι σε καμβά, 125x63 εκ.
Ανδρικό γυμνό Λάδι σε καμβά, 125x60 εκ.
female nude Oil on canvas, 125x63 cm
Μan nude Oil on canvas, 125x60 cm
56
www.art.com.gr
20i
H αρχή της μνήμης Ακρυλικό, 134x136 εκ. The origin of memory Acrylic, 134x136 cm
57
12i
Πληθωρικότητα, 1985 Λάδι σε καμβά, 25x32 cm
Plithorikotita, 1985 Oil on camvas, 25x32 cm
21i
Πορτραίτο Τζ. Λ. μπροστά στα όνειρά της Aκρυλικό, 205x175 εκ. Portrait of J.L. in front of her dreams Acrylic, 205x175 cm
60
www.art.com.gr
~ Ď…ugen
22i
Φύλλωμα, 1985 Λάδι σε καμβά, 100x150 εκ. Foliage, 1985 Oil on canvas, 100x150 cm
66
www.art.com.gr
23i
Έντομα Λάδι σε καμβά, 205x175 εκ. Insects Oil on canvas, 205x175 cm
24i
Φύλλα Λάδι σε καμβά, 40x30 εκ. Leaves Oil on canvas, 40x30 cm
68
www.art.com.gr
25i
Λίμνη με νούφαρα Ακουαρέλα, 70x100 εκ. Pond with water lilies Watercolor, 70x100 cm
70
www.art.com.gr
72
www.art.com.gr
26i
Κόκκινα λουλούδια / πεταλούδα Λάδι σε καμβά, 80x104 εκ. Red flowers / Butterfly Oil on canvas, 80x104 cm
73
12i
Πληθωρικότητα, 1985 Λάδι σε καμβά, 25x32 cm
ΛΥΝΤΙΑ ΓΡΑΒΒΑΝΗ (1939-1998)
LYDIA GRAVANIS (1939-1998)
Η Λύντια Γραββάνη γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε θέατρο και εργάσθηκε ως ηθοποιός για δέκα χρόνια. Φοίτησε τρία χρόνια στο εργαστήριο ζωγραφικής του Βρασίδα Βλαχόπουλου και το 1981 εισήλθε στη Σχολή Καλών Τεχνών απ’ όπου αποφοίτησε το 1986. Είχε δασκάλους τον Μόραλη, τον Τέτση και τον Εξαρχόπουλο στη χαρακτική. Ήταν παντρεμένη με τον διανοούμενο, εκδότη και δημοσιογράφο Γιώργο Βασιλειάδη.
Born in Athens, Lydia Gravanis studied drama and worked as an actress for ten years. She studied painting under Vrasidas Vlachopoulos for three years before attending the Athens School of Fine Arts from 1981 to 1986, where she studied painting under Moralis and Tetsis and engraving under Exarchopoulos. She was married to George Vassiliades.
Ατομικές εκθέσεις
SOLO EXHIBITIONS
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1987 Αίθουσα Σκουφά, Αθήνα (λάδια, ακρυλικά, σχέδια)
JANUARY 1987 Skoufa Gallery, Athens (oils, acrylics, sketches)
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1987 Γκαλερί, Αίγινα (χαρακτικά)
SEPTEMBER 1987 Aegina Gallery (prints)
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1988 F Gallery, Αθήνα (λάδια, πορτραίτα)
NOVEMBER 1988 F Gallery, Athens (oils, portraits)
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1992 Γκαλερί Μαρία Παπαδοπούλου, Αθήνα (λάδια)
APRIL 1992 Maria Papadopoulou Gallery, Athens (oils)
ΙΟΥΛΙΟΣ 1994 Αίθουσα τέχνης Ρεβέρα, Αίγινα (ακουαρέλες)
JULY 1994 Revera Gallery, Aegina (watercolors)
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1996 Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Ψυχικού, Αθήνα (αναδρομική)
JANUARY 1996 Psychiko Municipality Cultural Center, Athens (retrospective)
ΜΑΡΤΙΟΣ 1999 Σπίτι της Κύπρου, Αθήνα (αναδρομική)
MARCH 1999 House of Cyprus, Athens (retrospective)
ΟΜΑΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
Group εxhibitions
ΙΟΥΛΙΟΣ 1986 Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Ίδρυμα Γουλανδρή, Άνδρος
JULY 1986 Museum of Contemporary Art, Goulandris Foundation, Andros
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1986 Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
DECEMBER 1986 Athens Municipality Cultural Center
ΙΟΥΝΙΟΣ 1988 Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα
JUNE 1988 National Gallery, Athens
ΙΟΥΛΙΟΣ 1988 Μέγαρο Σοβιετικών Καλλιτεχνών, Μόσχα
JULY 1988 Soviet Artists Exhibition Hall, Moscow
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1988 Πύργος Μαρκέλλου, Αίγινα
AUGUST 1988 Marcellus Tower, Aegina
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1988 Επιμελητήριο Καλών Τεχνών Κύπρου, Λευκωσία
NOVEMBER 1988 The Cyprus Chamber of Fine Arts, Nicosia
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1989 Σχεδιασμός κοστουμιών για το Χορό του Θανάτου του Στρίντμπεργκ στο Πειραματικό Θέατρο Πόλης της Μ. Ριάλδη, Αθήνα
FEBRUARY 1989 Costume designs for Strindberg’s Dance of Death at the M. Rialdi Experimental Theater, Athens
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1989 Έκθεση Συμπαράστασης για την Αρμενία, Πινακοθήκη Πιερίδη, Αθήνα
APRIL 1989 Solidarity Exhibition for Armenia, Pierides Gallery, Athens
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1989 Γυναίκες Δημιουργοί, Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα
APRIL 1989 Women Artists, Zappeion Hall, Athens
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1989 Σύγχρονη Ελληνική Χαρακτική, Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά
APRIL 1989 Contemporary Greek Engraving, Piraeus Municipal Gallery
ΙΟΥΛΙΟΣ 1989 Πύργος Μαρκέλλου, Αίγινα
JULY 1989 Marcellus Tower, Aegina
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1990 Έκθεση Παγκοσμίου
FEBRUARY 1990 World Peace Council
75
76
Συμβουλίου Ειρήνης, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
Exhibition, Athens Municipality Cultural Center
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1990 A Valentine for Martha (Graham), Sotheby’s, Νέα Υόρκη
FEBRUARY 1990 A Valentine for Martha (Graham), Sotheby’s, New York
ΙΟΥΝΙΟΣ 1990 Δημοπρασία ΕΛΙΑ, Πινακοθήκη Πιερίδη, Αθήνα
JUNE 1990 ELIA auction, Pierides Gallery, Athens
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1990 Σχεδιασμός κοστουμιών για το έργο του Ι. Καμπανέλλη Ο δρόμος Περνάει από Μέσα στο θέατρο της Μ. Ριάλδη, Αθήνα
OCTOBER 1990 Costume designs for I. Kambanelis’s The Road is Crossing by at the M. Rialdi Experimental Theater, Athens
ΜΑΡΤΙΟΣ 1991 Εικόνες-Μορφές-Οράματα, Goethe Institut, Αθήνα
MARCH 1991 Images-Forms-Visions, Goethe Institut, Athens
ΜΑΪΟΣ 1991 Σύγχρονη Ελληνική Χαρακτική, Πινακοθήκη Εθνικής Τραπέζης, Θεσσαλονίκη
MAY 1991 Contemporary Greek Engraving, National Bank of Greece Art Gallery, Thessaloniki
ΙΟΥΝΙΟΣ 1991 Πνευματικό Κέντρο Δήμου Μαρκόπουλου
JUNE 1991 Markopoulos Municipality Cultural Center
ΙΟΥΛΙΟΣ 1991 Πύργος Μαρκέλλου, Αίγινα
JULY 1991 Marcellus Tower, Aegina
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1991 Σύγχρονη Ελληνική Χαρακτική, Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας, Αθήνα
NOVEMBER 1991 Contemporary Greek Engraving, National Youth Foundation, Athens
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1991 Μάσκες για το Ματωμένο γάμο του Λόρκα στο θέατρο Ριάλδη, Αθήνα
NOVEMBER 1991 Mask designs for Lorca’s Blood Wedding at the M. Rialdi Experimental Theater, Athens
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1991 Ελληνική Χαρακτική, Μπρατισλάβα
DECEMBER 1991 Greek Engraving, Bratislava
ΜΑΪΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 1992 Μάσκες για το έργο Αριστοφάνης του Δ. Κολλάτου
MAY-JUNE 1992 Mask designs for D. Kollatos’s Aristophanes
ΙΟΥΛΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1992 Biennale, Βαρκελώνη
JULY-OCTOBER 1992 Biennale, Barcelona
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1992 Σκηνικά σχέδια στο ξενοδοχείο Sunny Beach, Χαλκιδική
OCTOBER-NOVEMBER 1992 Stage set designs at the Sunny Beach Resort, Chalkidiki
ΙΟΥΛΙΟΣ 1993 Πύργος Μαρκέλλου, Αίγινα
JULY 1993 Marcellus Tower, Aegina
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1993 Σκηνικά για το θέατρο Ριάλδη, Αθήνα
DECEMBER 1993 Stage set designs for the M. Rialdi Experimental Theater, Athens
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1994 Ελληνική Χαρακτική, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
FEBRUARY 1994 Greek Engraving, Athens Municipality Cultural Center
ΜΑΡΤΙΟΣ 1994 1η Artistico, Εκθεσιακό Κέντρο Αθηνών
MARCH 1994 1st Artistico, Athens Exhibition Center
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1994 Πύργος Μαρκέλλου, Αίγινα
AUGUST 1994 Marcellus Tower, Aegina
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1994 Ομάδα Τέχνης, Θεσσαλονίκη
NOVEMBER 1994 Art Group Thessaloniki
ΜΑΡΤΙΟΣ 1995 2η Artistico, Εκθεσιακό Κέντρο Αθηνών
MARCH 1995 2nd Artistico, Athens Exhibition Center
ΙΟΥΛΙΟΣ 1995 Πύργος Μαρκέλλου, Αίγινα
JULY 1995 Marcellus Tower, Aegina
ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΪΟΣ 1997 Συνεδριακό Κέντρο Palexpo, Γενεύη
APRIL-MAY 1997 Palexpo Exhibition and Conference Center, Geneva
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1997 Πύργος Μαρκέλλου, Αίγινα
AUGUST 1997 Marcellus Tower, Aegina
1999 Αναδρομική, Σπίτι της Κύπρου
1999 Αναδρομική, Σπίτι της Κύπρου
Όταν πριν μερικά χρόνια, η Λύντια Γραββάνη μου είπε ότι θέλει να έρθει στη Σχολή Καλών Τεχνών να σπουδάσει, δεν πίστεψα ότι μιλούσε σοβαρά. Ήταν δυνατόν αυτή η ανυπότακτη, η παρορμητική, να ζητάει να μπει στην πειθαρχία μιας διδασκαλίας για να μάθει; Nα μάθει τι; Και όμως όταν μετά από διαγωνισμό μπήκε στη Σχολή και ήρθε στο εργαστήριό μου, αφοσιώθηκε στη δουλειά της και με σοβαρότητα αντιμετώπιζε καθημερινά τα προβλήματα της σπουδής της θέλοντας να μάθει όσο μπορούσε καλύτερα τη γλώσσα της τέχνης που διάλεξε για να εκφραστεί. Η ζωγραφική της ονειρική και πολλές φορές βίαιη και ωμή, ειλικρινής όμως, χωρίς κομψότητες και συμβιβασμούς. Κρίμα που έφυγε τόσο γρήγορα από κοντά μας. Ι. Μόραλης, Αθήνα, 4 Φεβρουαρίου 1999
When Lydia Gravanis told me a few years ago that she wished to enroll in the Athens School of Fine Arts I didn’t think she actually meant it. Was it possible that this rebellious, impulsive woman was asking to submit to the discipline of instruction in order to learn? Learn what? Yet, when she passed her entrance exams and joined my studio, she devoted herself to her work and resolutely handled the daily challenges of her studies, wanting to learn - as best as she could, the language of the art through which she chose to express herself. Her work is dreamlike, often violent and raw but honest and straightforward, without refinements and compromises. It’s a pity she left us so early. J. Moralis, Athens, February 4 1999
78
79