Nikos Stefanou 2009 vol. 2

www.art.com.gr

Νίκος Στεφάνου γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

Στον Νίκο, αντίδωρο

με αεροπλάνα και πατίνια... Ίρις Κρητικού Γιατί να παίζει κανείς; Για να μεγαλώσει και να αντιμετωπίσει τον κόσμο …

Jeanne Damamme Μουσείο του Παιχνιδιού, Poissy

444

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

Δεν ξέρω από πού να αρχίσω να μιλώ για τον Νίκο. Ίσως από ένα επιζωγραφισμένο κουτί με λουκούμια τριαντάφυλλο, που έφερε στα βαφτίσια των παιδιών, στην Αίγινα, για να γλυκάνει κι άλλο τη χαρά. Ίσως, πάλι, από μια χαρτοσακούλα φρούτων που με ένα ψαλιδάκι μεταμόρφωσε στα γρήγορα σε κορόνα ο ίδιος, σε κάποιο παιδικό πάρτι: «ΤΡΕΜΕ ΗΡΩΔΗ!» έγραψε και, φορώντας αγέρωχα το χάρτινο στέμμα του, περιφερόταν ως το τέλος του απογεύματος στον κήπο, προς τέρψιν μικρών και μεγάλων. Ή, ενδεχομένως, από έναν αποκριάτικο χορό στην οδό Πειραιώς, τον Φεβρουάριο του 2000, όπου το «Νικάκι» εμφανίστηκε ως μέγας ναύαρχος εν αποστρατεία, με μπλε επίσημη στολή και πλήθος τενεκεδένια παράσημα. Και ακόμη, από τη λαϊκότροπα ζωγραφισμένη εικόνα του συνονόματού του Αγίου Νικολάου, με την ιδιόχειρη αφοπλιστική δέηση: «Αγ. Νικόλαε, σε παρακαλώ, πετάξου μέχρι το Ιατρικό Κέντρο.... Σ’ ευχαριστώ. Ο φίλος σου, Ν. Στεφάνου»... Στην περίπτωση του Νίκου Στεφάνου, δύσκολα θα μπορούσε να συντάξει κανείς σε στεγανές κατηγορίες δημιουργίας το συναρμολογούμενο σύμπαν των ιδιοφυών αθυρμάτων, των μετέωρων κατασκευών, των εμψυχωμένων μικρογλυπτών, των αστείρευτων επινοήσεων ενός ψυχή τε και σώ ματι καλλιτέχνη. Προτιμότερο ίσως να μιλήσουμε για τη σκιρτώσα, αχαλίνωτη και ωστόσο, αλάθητα εκλεκτική φαντασία ενός αθόρυβου θαυματοποιού, που μετατρέπει με απαράμιλλη ευκολία τα ζωγραφισμένα σκηνικά σε σκηνογραφημένη ζωγραφική, για το ατίθασο πνεύμα, το αστείρευτο χιούμορ και τα αεικίνητα χέρια ενός αιρετικού θιασάρχη άναρχων εφευρημάτων μικρής κλίμακας, που συστηματικά μεταποιεί την εφήμερη ύλη σε ανυπέρβλητη ποιητική και, κυρίως, σε αυτοσχέδιο τρόπο ζωής. Στο εργαστήριο του Νίκου στον Υμηττό, ανάμεσα στα απενοχοποιημένα κουτιά των τσιγάρων και τις επιζωγραφισμένες φωτογραφίες των φίλων, συνωστίζονται τα βασικά εργαλεία, τα ταπεινά σύνεργα και οι ανακυκλώσιμες σημειώσεις των έργων, οι ψαλιδισμένοι τσίγκοι και τα βιαστικά φυλαγμένα χαρτόνια, οι μισοτελειωμένες μακέτες θεάτρου και οι παλιές σχολικές χαλκομανίες με τα γλαφυρά πορτρέτα ηρώων της Επανάστασης, τα υβριδικά μαστοφόρα κεραμικά και τα όψιμα μικρογλυπτά με τις υπερρεαλιστικές συνθέσεις των φαλλόμορφων φουγάρων. Μα, κυρίως, πλανάται η τρυφερή αύρα όλων εκείνων που ο ίδιος κάποτε έφτιαξε, αλλά προτίμησε να χαρίσει. Το δωρίζειν είναι στη φύση του Νίκου, αποτελεί καταλυτικό συστατικό της: με τον ίδιο ορμητικό τρόπο που προσφέρει αφειδώς τη φιλία του στους οικείους του, επινοεί χίλιους διαφορετικούς τρόπους για να την επισφραγίσει, αγνοώντας κάθε βασική ανάγκη αρχειοθέτησης, σαρκάζοντας κάθε προληπτικό μέτρο διαφύλαξης της δυνητικής εργογραφίας του: λαμπερά

www.art.com.gr

τσίγκινα ψάρια και ψαλιδωτά χειροποίητα τάματα, λαδωτήρια με φτερωτά επίθετα άλογα και θριαμβικοί μπρούντζινοι άγγελοι με κλαδιά φοινίκων, χειροποίητα τενεκεδένια θυμιατά και μπαρουτοκαπνισμένα πλαστικά καριοφίλια με έξεργες ενθέσεις μετάλλου ή ενσωματωμένες ετοιμοπόλεμες σφεντόνες, ευανάγνωστα τυπωμένα σχεδιαγράμματα με ευκρινείς οδηγίες χαρτοκοπτικής για ρωμαλέα ανοιχτά φορτηγά, πλουμιστά ατμοκίνητα καράβια και μάσκες δρακόντων με σκοτεινό προπλασμό, καλοτάξιδοι χαρταετοί στολισμένοι με εφήμερους φουντωτούς θυσάνους και αδηφάγα τέρατα, ετοιμόρροπα αεροπλανάκια από άχρηστα υλικά, ιπτάμενα πατίνια με ανεμίζουσες σημαίες και αποτροπαϊκά σύμβολα, αιγινήτικα κανάτια ιστορημένα με σχηματικές κατοικίες κυανών αλογανθρώπων και ιπτάμενα χελιδονόψαρα στο χρώμα του χλωρού αμύγδαλου, ξύλινα κιβωτίδια και κασελάκια κοσμημένα με περίτεχνη αφηγηματικότητα, ή πλουμιστά αυγά, ζωγραφισμένα με μικρογραφική επιμέλεια, απαλά τοποθετημένα σε φτερωτές κωνικές βάσεις, «για να αβγαταίνουν οι χαρές», να λιγοστεύουν οι θλίψεις -- όλα σκορπίζονται γενναιόδωρα στα χέρια των φίλων, μα η πρόθεση της δημιουργίας τους εξακολουθεί να κατοικεί στο εργαστήριο του ποιητή τους.1 Ψηλαφίζοντας την πρώτη ύλη των ιδεών του Νίκου Στεφάνου, τα ατάκτως εριμμένα ready made αντικείμενα που αποτελούν την εκάστοτε αφετηρία των αναρίθμητων ευρεσιτεχνιών του, διαπιστώνουμε ότι η τελική μορφή τους υπόκειται σε μια ακριβή και ενδελεχή επεξεργασία, που δεν έχει τόσο να κάνει με την κοπιώδη χειρωναξία της σταδιακής τους μεταμόρφωσης, όσο με την πηγαία χαρά της ανακάλυψης και, κατ’ επέκταση, της επίγευσης της δυνητικής της. Η προσωπική του μυθολογία, συντεθειμένη από αυτοσχέδιες πατέντες και εγγενή τρυφερότητα, από αναμνήσεις θεάτρου σκιών και λαϊκούς ήρωες ή ανήμερα θηρία δημώδους ρεπερτορίου, από φτερωτούς δράκους και ευλύγιστα ελατήρια, από ερωτοτροπούντες αλογανθρώπους και χάρτινους μικροσκοπικούς ναυτόπαιδες ριγμένους στην τρικυμιώδη θάλασσα της ζωγραφικής, από αλλεπάλληλες ρεαλιστικές και αφαιρετικές απεικονίσεις των κτιρίων και των καμινάδων στο Γκάζι και υπερμεγέθεις χαρτονένιες φουγαροπόλεις προορισμένες να τέρψουν μικρούς και μεγάλους, συνδιαλέγεται με την ιδιοφυή ποιητική των χαρισματικών παγκόσμιων δημιουργών που σκαρφίστηκαν παιγνιώδεις κατασκευές ή σχεδίασαν παιχνίδια με αυτοτελή καλλιτεχνική αξία: οι σκακιέρες, τα κουκλόσπιτα και τα παιχνίδια εξάσκησης και δράσης (action toys) του Alexander Calder (οι φιγούρες του τσίρκου του υπήρξαν η βασική έμπνευση της έκθεσης «Toys by Artists» που παρουσιάστηκε πρόσφατα στο Craft Council του Houston) δεν αποτελούν μόνο έναν περιστασιακό πειραματισμό καταμεσής του καλλιτεχνικού του βίου, αλλά αντανάκλαση του συνόλου του έργου του. Ο ευφυής αυτός καλλιτέχνης και πολυσχιδής μάστορας γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

445

446

Παραβάν

Παραβάν

1992 κόλλα σε χαρτί περιτυλίγματος επικολλημένο σε ξύλο 160,5 χ 60,5 cm ιδιωτική συλλογή

1991 κόλλα σε χαρτί περιτυλίγματος επικολλημένο σε ξύλο 161 χ 132 cm ιδιωτική συλλογή

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

που υπήρξε ο Calder, δεν σταμάτησε ποτέ να δημιουργεί με κομμάτια ξύλου, διαφορετικά μέταλλα και κομμάτια υφάσματος κάθε λογής χρηστικό αντικείμενο και παιχνίδι για την οικογένεια και τους φίλους του, υπογραμμίζοντας την αιωρούμενη, ποιητική, εφευρετική και ανατρεπτική φύση της τέχνης. Αντίστοιχα, τα παιχνίδια τέχνης του Joaquin Torres-Garcia, η χρωματιστή πόλη με τους κατοίκους του Feininger, οι πρωτότυπες μαριονέτες και τα παιχνίδια του Klee, τα μηχανοκίνητα τσίρκα και τα ξύλινα ζωηρόχρωμα τρενάκια του Pierre και της Raymonde Petit, που ακροβατούν ανάμεσα στη λαϊκή τέχνη και την art brut, η φάρμα των ζώων του καρικατουρίστα Benjamin Rabier,2 που αποτέλεσε την πρώτη ύλη έμπνευσης της καινοτόμας διαφήμισης της «Αγελάδας που γελά» (La Vache qui rit), σχεδιασμένης από τον ίδιο κατά τη δεκαετία του 1920, τα τσόχινα τραπουλόχαρτα και οι τρισδιάστατοι πύργοι του Jean Dubuffet, οι εξπρεσιονιστικές κούκλες από δέρμα της Marie Vassilieff και οι ξύλινες κούκλες ή τα μεταλλικά παιγνιώδη εφευρήματα του Picasso και, πιο πρόσφατα, τα υφασμάτινα ανθρωπάκια της Manon Gignoux, τα ξύλινα παιχνίδια των Keith Haring και Di Rosa, επανεκδομένα από τη Vilac, ή η ευφυής εγκατάσταση «Les Restes ΙΙ» της Annette Messager στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Vitry, συντεθειμένη από ράκη χνουδωτών παιχνιδιών που ανασυγκροτούν το νοητό κέλυφος μιας τετραμελούς οικογένειας, συνθέτουν ένα παράδοξο σύμπαν όπου η χειρωνακτική ευρηματικότητα συνδιαλέγεται με τον εσώτατο ψυχισμό του καλλιτέχνη, εξερευνώντας τα σχήματα και τα υλικά, τις φόρμες και τις υφές, επαναδιατυπώνοντας τις αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας, προτείνοντας απρόβλεπτους ήρωες που οδηγούν σε νεοσύστατους κόσμους και νοερές αναγνώσεις αυτοσχέδιων παραμυθιών και μεταμορφώνοντας ασύνδετα θραύσματα καθημερινότητας σε μαγικό τόπο, όπου ρινίσματα πραγματικότητας συναντούν την ψευδαίσθηση, αποκτώντας αλλεπάλληλες δυνητικές εκδοχές και ερμηνείες.3 Στα αγγλικά ετυμολογικά λεξικά, η λέξη «παιχνίδι», αποδομένη ως «μικρής αξίας αντικείμενο διασκέδασης και ψυχαγωγίας», εμφανίζεται ήδη από το 1300 περίπου. Τι συνεπάγεται όμως η ίδια η πράξη του παιχνιδιού; Σύμφωνα με τη Jeanne Damanne, την έφορο του Μουσείου του Παιχνιδιού του Poissy, «το να παίζεις, σημαίνει να παίρνεις ικανοποίηση και να δίνεις ικανοποίηση. Να διασκεδάζεις, να ονειρεύεσαι και να απελευθερώνεσαι σταδιακά από τις δεσμεύσεις: την υποχρεωτική θητεία σε κάτι, τα ωράρια και τους κανόνες. Το να παίζεις σημαίνει να σκηνοθετείς το προσωπικό σου μικρό θέατρο, να διηγείσαι ιστορίες, να εισχωρείς σε ένα διαφορετικό σύμπαν». 4 Και ο Νίκος Στεφάνου, επιμένοντας να κατασκευάζει παιχνίδια, συνεχίζοντας να επινοεί καθημερινά το προσωπικό του εφήμερο θεάτρο, εξακολουθεί πάνω από όλα να παίζει ο ίδιος.

1. Για μια σύντομη σχετική βιβλιογραφία, βλ. και R. Barber and A. Riches, A Dictionary of Fabulous Beasts, 1972, καθώς και B. Evslin, Monsters of Mythology στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Columbia, Columbia University Press, 6η έκδοση, 2007. Επίσης, Το ελληνικό παιχνίδιΔιαδρομές στην ιστορία του, επιμ. Κλειώ Γκουγκουλή, Δέσποινα Καρακατσάνη, έκδ. ΜΙΕΤ/ΕΛΙΑ, Αθήνα 2009. Ακόμη, Κ. Γκουγκουλή, Το βιομηχανικό παιχνίδι. Χρήσεις και χρήστες: Μια ανθρωπολογική Προσέγγιση, στο Γκουγκουλή, Κ. και Κούρια, Α. (επιμ.), Παιδί και Παιχνίδι στη Νεοελληνική Κοινωνία. 19ος και 20ός αι., Καστανιώτης, Αθήνα, 2000.

2. Με αντίστοιχα παιχνίδια και εικονογραφημένα άλμπουμ ο Benjamin Rabier συμμετείχε στις εκθέσεις «L’Art pour l’enfance», το 1913 στην Galliera και «Jouets artistiques», στο Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών (Musée des Arts Decoratifs) το 1916, στο Παρίσι.

3. Barbara Spadaccini-Day, Les artistes et le jouet, στην έκδοση Jeux et Jouets dans les Musées d’Ile-de-France, Paris-Musées, 2004.

4. Jeanne Damanne, έφορος του Μουσείου του Παιχνιδιού του Poissy, στο άρθρο Pourquoi jouer?, στην έκδοση Jeux et Jouets, ό.π.

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

447

448

Το πατίνι

Το πατίνι

Ο Γιάννης Τσαρούχης στο πατίνι

2000 ξύλο, χάλκινα και τσίγκινα εξαρτήματα 80 χ 80 χ 16 cm ιδιωτική συλλογή

1956 ξύλο, χάλκινα και τσίγκινα εξαρτήματα 80 χ 80 χ 16 cm ιδιωτική συλλογή

χρωματιστά κραγιόνια, ακουαρέλα και κολάζ σε χαρτί 20 χ 22 cm ιδιωτική συλλογή

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

449

Το κουτάκι

Το καραβάκι

1990 χαρτοκοπτική 58 χ 46 cm

2009 ντούκο σε πακέτο τσιγάρων 14,5 χ 9 cm ιδιωτική συλλογή

2009 κατασκευή 23 χ 17 χ 12,5 cm ιδιωτική συλλογή

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

Το φορτηγό

451

Καράβι «Η ωραία Ελλάς» (Επιβαίνουν οι Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Γιάννης Μόραλης, Μίνως Βολανάκης, Μάνος Χατζιδάκις, Γιάννης Τσαρούχης, Βασίλης Φωτόπουλος, Κάρολος Κουν, Γιώργος Χειμωνάς, Νίκος Γκάτσος, Οδυσσέας Ελύτης και τα τρία ναυτάκια: Διονύσης Φωτόπουλος, Νίκος Στεφάνου και Αλέκος Φασιανός.)

2002 χαρτοκοπτική ιδιωτική συλλογή

www.art.com.gr γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

453

Το καράβι 1995 χαρτοκοπτική 83 χ 55 cm

www.art.com.gr Σχέδια χαρτοκοπτικής Ν. Στεφάνου, αρ. 6 1995 χαρτοκοπτική 54 χ 40 cm

www.art.com.gr

Το καράβι 2003 30 χ 25 χ 13 cm συλλογή Άννας Πατάκη και Αλέξη Βερούκα Το καράβι 2004 55 χ 78 χ 20 cm συλλογή Βίκτορα Βερούκα

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

457

458

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

απέναντι σελίδα Σχέδια χαρτοκοπτικής Ν. Στεφάνου, αρ. 3 1995 χαρτοκοπτική 70 χ 52 cm

Ακρογιάλι 1998 22 χ 44 χ 50 cm ιδιωτική συλλογή

Ακρογιάλι 2001 17 x 32 x 36 cm συλλογή Χάρης Μαρκάκη και Αλέξη Βαρελά

Ακρογιάλι 2004 10 χ 28 χ 33 cm συλλογή Άννας Πατάκη και Αλέξη Βερούκα

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

459

460

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

Γκάζι

επόμενες σελίδες, στο εργαστήριο του Υμηττού (φωτογραφία Γιάννης Βαχαρίδης)

2000 κατασκευή σε κόντρα πλακέ ύψος 206 cm, μικρή ∅ 170 cm, μεγάλη ∅ 300 cm συλλογή εκπαιδευτηρίων Eλληνογερμανικής Αγωγής

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

461

462

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

463

www.art.com.gr Αυγά 1998-2008 ντούκο σε αυγά και ζωγραφισμένες χαρτοκοπτικές αυγοθήκες 13,5 χ 7 cm, ∅6 cm

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

465

Αυγό 2004 ντούκο σε αυγό στρουθοκαμήλου ύψος 16 cm, ∅ 12 cm συλλογή Γεωργίου Βογιατζόγλου

Αυγά 1998-2008 ντούκο σε αυγά και ζωγραφισμένες χαρτοκοπτικές αυγοθήκες 13,5 χ 7 cm, ∅ 6 cm συλλογή Μαρίνας Καραγάτση

466

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

Ο χαρταετός 1998 140 χ 110 cm ιδιωτική συλλογή

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

467

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

Ο δράκος 2005 τέμπερα σε χαρτί 77 χ 56 cm ιδιωτική συλλογή

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

469

Αιγινήτικα κανάτια 2004 ντούκο σε αιγινήτικα κανάτια αριστερά

J’attendrai συλλογή Άννας Πατάκη κέντρο

Ώρα για το χάπι συλλογή Ίριδας Κρητικού και Αλέξη Μπολώτα δεξιά

Τα χελιδονόψαρα κι οι σκνίπες συλλογή Ίριδας Κρητικού και Αλέξη Μπολώτα

470

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

Πήγασος

Πήγασος

Πήγασος

1970-1976 ζωγραφισμένος πηλός 18 χ 23 χ 23 cm συλλογή Μαρίνας Καραγάτση

1970-1976 ζωγραφισμένος πηλός 13 x 18 x 14 cm ιδιωτική συλλογή

2005 χαλκός 13 x 18 x 14 cm ιδιωτική συλλογή

Πήγασος (κεραμικό βάζο) 1995 εφυαλωμένος πηλός ύψος 25,5, ∅12,5 cm ιδιωτική συλλογή

472

www.art.com.gr Πήγασος (κεραμικό βάζο) 1970-1976 ζωγραφισμένος πηλός 16 χ 13 χ 10 cm συλλογή Μαρίνας Καραγάτση

Αλογάκι (κηροπήγιο) 1970-1976 ζωγραφισμένος πηλός 13 χ 18 χ 14 cm ιδιωτική συλλογή

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

473

Κεραμικό πιάτο 1972 ∅ 25 cm ιδιωτική συλλογή

Αλογάκι 1980 εφυαλωμένος πηλός 14,5 χ 14,5 cm ιδιωτική συλλογή

απέναντι σελίδα

Βάζο 1980 πηλός ιδιωτική συλλογή

474

σελίδα 476

σελίδα 477

Χωρίς τίτλο

Χωρίς τίτλο

2008 fiberglass σε ξύλο 59,5 χ 51 χ 6,5 cm ευγενική παραχώρηση της Fine Arts Καπόπουλος

2008 fiberglass σε ξύλο 59,5 χ 51 χ 6,5 cm ευγενική παραχώρηση της Fine Arts Καπόπουλος

www.art.com.gr

www.art.com.gr

www.art.com.gr

σελίδα 479

Στη σκηνή 1994 τέμπερες και μελάνια σε χαρτόνι (μακέτα) 60 χ 50 χ 12 cm συλλογή Μιχαήλ Δαλαρέτου

1 Χωρίς τίτλο

Παιδικό όπλο με σφεντόνα

4 Η ευχή

1965 περίπου ξύλο και χάλκινα κοσμήματα μήκος 92 cm ιδιωτική συλλογή

480

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

2 Χωρίς τίτλο

2007 αλπακάς σε ξύλο 6 χ 4,5 cm ιδιωτική συλλογή

2005 μεικτή τεχνική 14 χ 7 χ 8 cm συλλογή Βίκτορα Βερούκα

2007 αλπακάς σε ξύλο 14,2 χ 12,7 cm συλλογή Στέφανου Δασκαλάκη

5

Θυμιατό 1990 τενεκές 7 χ 13 χ 8 cm ιδιωτική συλλογή

3 Η ευχή 2006 αλπακάς σε ξύλο 12 χ 7,5 cm συλλογή Βίκτορα Βερούκα

www.art.com.gr 1

4

2

3

5 γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

481

www.art.com.gr Ιερωμένος 1996 μεικτή τεχνική 30 χ 50 cm ιδιωτική συλλογή

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

483

Άγιος Νικόλαος 2007 λάδι σε ξύλο 16 χ 14 cm συλλογή Βίκτορα Βερούκα Ψάρια 2009 σφυρήλατος αλπακάς 13 χ 20,5 cm συλλογή Άννας Πατάκη και Αλέξη Βερούκα

απέναντι σελίδα

Το τάμα 2007 ντούκο σε ξύλο με σφυρήλατα κοσμήματα από χαλκό και αλπακά 47 χ 39 cm ιδιωτική συλλογή

www.art.com.gr

www.art.com.gr

σελίδα 486

Ο Πειραιάς του Τρελαντώνη 2004 λάδι σε ξύλο 47 χ 39 cm Μουσείο Μπενάκη σελίδα 487

Τα επαγγέλματα 2002 ντούκο σε φύλλο αλουμινίου κολλημένο σε ξύλο 40 χ 31,5 cm συλλογή Αλέκου Φασιανού

Χωρίς τίτλο 2006-2007 λάδι σε ξύλο 12,5 χ 17,5 cm συλλογή Μαίρης και Άγι Κρητικού

Νυχτερινό 2007 μεικτή τεχνική σε ξύλο 20 χ 20 cm συλλογή Άννας Πατάκη και Αλέξη Βερούκα

απέναντι σελίδα

Χωρίς τίτλο 2008 μεικτή τεχνική 22 χ 28 cm συλλογή Άννας Πατάκη και Αλέξη Βερούκα

488

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

Μακέτα για το Μπάνιο στα Βοτσαλάκια 2000 μεικτή τεχνική 16 χ 22 χ 3 cm συλλογή Άννας Πατάκη και Αλέξη Βερούκα

490

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr Μπάνιο στα Βοτσαλάκια 2000 κόλλα σε χαρτί περιτυλίγματος, επικολλημένο σε ξύλινη κατασκευή, χαρτοκοπτικές και χάρτινα φιγουρίνια του Αλέξη Βερούκα 170 χ 230 cm περίπου συλλογή Φλάβιας Nessi-Γιαζιτζόγλου και Κώστα Γιαζιτζόγλου

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

491

1

2

1

Ο ναυαγός 1962 λάδι σε ξύλινο κουτί 20 χ 40 χ 10 cm ιδιωτική συλλογή

2

Χωρίς τίτλο 1970 λάδι σε ξύλινο κουτί 6,5 χ 13 χ 10 cm συλλογή Άννας Πατάκη και Αλέξη Βερούκα

Βαφτιστικό κασελάκι του Μάξιμου Άγι 2002 ντούκο και φύλλο χρυσού σε ξύλο 35 χ 53 χ 35 cm συλλογή Μάξιμου- Άγι Κρητικού

492

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

Μια παραλία 2001 λάδι σε ξύλο και ντεκουπαρισμένο κόντρα πλακέ 30 χ 38 χ 13 cm συλλογή Γεωργίου Δ. Κουτσούκου

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

493

www.art.com.gr Η αλογογυναίκα 2009 κόντρα πλακέ 19 χ 15 cm ιδιωτική συλλογή Προσχέδια για ένα άγαλμα 1966 μελάνι σε χαρτί 30 χ 19 cm ιδιωτική συλλογή

2

4 1 3

5

1

Πήγασος

2

4

6

496

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

Χωρίς τίτλο 1990 κονσέρβα ύψος 7,5 cm, ∅ 3,5 cm ιδιωτική συλλογή

Πήγασος

3

2000 κονσέρβα ύψος 19 cm, ∅ 7 cm ιδιωτική συλλογή

1990 κονσέρβα ύψος 17 cm, ∅ 7 cm ιδιωτική συλλογή 5

Χωρίς τίτλο 1990 κονσέρβα ύψος 17 cm, ∅ 8,5 cm ιδιωτική συλλογή

Πήγασος 1990 κονσέρβα ύψος 19 cm, ∅ 7 cm ιδιωτική συλλογή

6

Γκάζι 2000 κονσέρβα ύψος 20 cm, ∅ 7 cm ιδιωτική συλλογή

www.art.com.gr Χωρίς τίτλο 1979 χαλκός 17 χ 13 cm ιδιωτική συλλογή Χωρίς τίτλο 1961 λιθογραφία 25 χ 36 cm ιδιωτική συλλογή

Γυναίκα 2002 χαλκός 15,5 χ 10,5 χ 4 cm ιδιωτική συλλογή Γυναίκα 2002 χαλκός 15,5 χ 10,5 χ 4 cm ιδιωτική συλλογή

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

497

1

Το φουγάρο 2002 πηλός 27 χ 16 χ 17 cm ιδιωτική συλλογή

2

Το φουγάρο 2002 fiberglass 27 χ 16 χ 17 cm ιδιωτική συλλογή

3 Το φουγάρο 2002 επιζωγραφισμένος πηλός 27 χ 16 χ 17 cm ιδιωτική συλλογή 4

Το φουγάρο 2002 χαλκός 27 χ 16 χ 17 cm ιδιωτική συλλογή

1

2

3

498

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

4

Καπνίζων

2

2002 χαλκός 33 χ 15 cm ιδιωτική συλλογή

1

Το φουγάρο 2002 πηλός 20 χ 19 cm ιδιωτική συλλογή

2

3

4

3

Το φουγάρο 2002 χαλκός 20 χ 19 cm ιδιωτική συλλογή

4

Καπνίζων 2002 πηλός 33 χ 15 cm ιδιωτική συλλογή

www.art.com.gr

1

1

2

3

500

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

Πύργοι 2002 πηλός 19 χ 19 χ 8 cm ιδιωτική συλλογή

2

Πύργοι 2002 πηλός 20 χ 13 χ 8 cm ιδιωτική συλλογή

3

Γκάζι

4

2002 χαλκός 19 χ 19 χ 8 cm ιδιωτική συλλογή

www.art.com.gr

1

Γκάζι 2002 χαλκός 12 χ 21 χ 14 cm ιδιωτική συλλογή

4

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

501

Αεροπλάνα 1996 κατασκευή από χαρτόνι και τσίγκο 71 χ 50 χ 14 cm ιδιωτική συλλογή

502

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

503

www.art.com.gr

Αεροπλάνο 2009 μέταλλο και ξύλο 43 χ 85 χ 62 cm ιδιωτική συλλογή

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

505

Δαχτυλίδια και βιβλία κατασκευές κατά περιόδους ιδιωτική συλλογή

506

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

παιχνίδια της παιδικής ηλικίας του ζωγράφου Συρόμενη τσίγκινη πεταλούδα και ξύλινο πουλάκι

Μάσκα

Ελλάδα, 1937-1940 ύψος 75 cm

Ελλάδα, 1937-1940 παπιέ-μασέ

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

507

508

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

σχέδια, χαρακτικά

510

Μονή Παντοκράτορος, Άγιον Όρος

Χωρίς τίτλο

Η γέφυρα του Μοσχάτου

Μοσχάτο

Η γέφυρα του Μοσχάτου

1950 μολύβι σε χαρτί 25 χ 33 cm ιδιωτική συλλογή

Άγιον Όρος, 1952 ξυλογραφία σε πλάγιο ξύλο μηλιάς 14,5 χ 10 cm ιδιωτική συλλογή

1960 χαρακτικό 14 χ 19 cm ιδιωτική συλλογή

1960 χαλκογραφία 10 χ 11,5 cm ιδιωτική συλλογή

1960 χαρακτικό 9,5 χ 11 cm ιδιωτική συλλογή

σχέδια, χαρακτικά

www.art.com.gr σχέδια, χαρακτικά

511

512

Χωρίς τίτλο

Χωρίς τίτλο

Ταράτσα

Χωρίς τίτλο

Η σάλα

1976 χαρακτικό 12 χ 19 cm ιδιωτική συλλογή

1970 χαρακτικό 9,5 χ 7 cm ιδιωτική συλλογή

1972 χαρακτικό 22 χ 16 cm ιδιωτική συλλογή

1975 χαρακτικό 15 χ 11 cm ιδιωτική συλλογή

1970 χαρακτικό 10 χ 8 cm ιδιωτική συλλογή

σχέδια, χαρακτικά

www.art.com.gr

Χωρίς τίτλο 2000 λινόλεουμ 12 χ 18 cm ιδιωτική συλλογή

514

σχέδια, χαρακτικά

www.art.com.gr Χωρίς τίτλο 1, 2, 3 2000 λινόλεουμ 12 χ 18 cm ιδιωτική συλλογή

Παραλία στο θέατρο 1998 λινόλεουμ 36 χ 49 cm ιδιωτική συλλογή

516

σχέδια, χαρακτικά

www.art.com.gr Η σκηνή 1998 λινόλεουμ 30 χ 40 cm ιδιωτική συλλογή

σχέδια, χαρακτικά

517

518

σχέδια, χαρακτικά

www.art.com.gr απέναντι σελίδα

Περίπατος 1, 2, 3

Καστέλλα

1985 λινόλεουμ 15 χ 15 cm ιδιωτική συλλογή

1985 λινόλεουμ 40 χ 53 cm ιδιωτική συλλογή

σχέδια, χαρακτικά

519

520

Χωρίς τίτλο

Χωρίς τίτλο

Διακόσμηση με εργοστάσια

1980 μελάνι σε ρυζόχαρτο 13 χ 12 cm ιδιωτική συλλογή

1980 χαρακτικό 13 χ 12 cm ιδιωτική συλλογή

1985 λινόλεουμ 23 χ 34 cm ιδιωτική συλλογή

σχέδια, χαρακτικά

www.art.com.gr Τοπίο 1, 2 1992 λινόλεουμ σε εφημερίδα 19,5 χ 38 cm ιδιωτική συλλογή

σχέδια, χαρακτικά

521

Χωρίς τίτλο 1988 σινική μελάνη σε μεμβράνη 26 χ 26 cm ιδιωτική συλλογή Κέα 1980 μολύβι 50 χ 35 cm ιδιωτική συλλογή

www.art.com.gr Καρθαία 1989 σινική μελάνη 16 χ 13 cm ιδιωτική συλλογή Καρθαία 1989 σινική μελάνη 16 χ 13 cm ιδιωτική συλλογή Καρθαία 1989 χαρακτικό 11 χ 19 cm ιδιωτική συλλογή

απέναντι σελίδα

Παρέα στη θάλασσα 1983 χαρακτικό 23 χ 32 cm ιδιωτική συλλογή

524

σχέδια, χαρακτικά

Ο θείος

Ο ακροβάτης

Στην παραλία

Γυμνό

1989 χαρακτικό 15 χ 32 cm ιδιωτική συλλογή

1993 χαρακτικό 21 χ 20,5 cm ιδιωτική συλλογή

1985 μολύβι 29 χ 16 cm ιδιωτική συλλογή

1978 μολύβι σε χαρτί 35 χ 50 cm ιδιωτική συλλογή

www.art.com.gr σχέδια, χαρακτικά

525

526

σχέδια, χαρακτικά

www.art.com.gr απέναντι σελίδα (επάνω)

απέναντι σελίδα (κάτω)

Τοπίο

Παραλία

Κέα

Ποτάμι του Μοσχάτου

Το Αστεροσκοπείο

1985 μολύβι σε χαρτί 11 χ 30 cm ιδιωτική συλλογή

1996 χαρακτικό 12 χ 14,5 cm ιδιωτική συλλογή

1980 χαρακτικό 11,5 χ 19,5 cm ιδιωτική συλλογή

1998 χαρακτικό 23 χ 30 cm ιδιωτική συλλογή

2007 χαρακτικό 11,5 χ 19 cm ιδιωτική συλλογή

σχέδια, χαρακτικά

527

Το φίδι του σπιτιού 1988 χαρακτικό 32 χ 24 cm ιδιωτική συλλογή

www.art.com.gr Χωρίς τίτλο 1983 χαρακτικό 25 χ 18 cm ιδιωτική συλλογή

530

γλυπτική, κατασκευές, παιχνίδια

www.art.com.gr

θέατρο 1949-2001

www.art.com.gr

Υπάρχουν σκηνογράφοι που περιμένουν να γίνει κοινόν αγαθόν η πίστις τους. Παράδειγμα, ο Νίκος Στεφάνου, που μπορεί να κάνει σκηνικά για τα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου.

Aν το θελήσει. Γιάννης Τσαρούχης

ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Νίκος Στεφάνου χορεύουν στην «Ωραία νήσο Ύδρα» του Αλάογλου (Περιστέρι), το 1966. Τότε εκεί τραγούδαγε η Σωτηρία Μπέλλου και ο Κούλης Σκαρπέλης.

θέατρο

533

www.art.com.gr

Πριν από πολλά χρόνια –νεαροί τότε– γνώρισα τον Νίκο Στεφάνου, απ’ τον Γιάννη Τσαρούχη. Ο Νίκος ήταν ντροπαλός, μα και αυθόρμητος, γελαστός και «τρελούτσικος». Μ’ άρεσε η παρέα του και γίναμε γρήγορα φίλοι. Κάπου μοιάζαμε. Από τότε πολλά συνέβησαν. Εποχές ποικίλες και απρόσμενες. Παρ’ όλα αυτά κάτι μας συνέδεε ή και μας χώριζε. Θυμάμαι τα παλιά του έργα, συχνά μ’ ένα θέμα που τον είλκυε. Το Γκάζι, κάτι ανθρωπογειτονιές, που τις ζωγράφιζε με συγκίνηση και ειλικρινή συμμετοχή. Τον ίδιο καιρό δούλευε, με επιτυχία για την ηλικία του, θεατρικά σκηνικά. Μετά ζωγράφιζε, και μόνο. Τα έργα του, πολύ προσωπικά, με μια συγκίνηση ιδιαίτερη. Έχουν μια ποικιλία θεματική. Θυμάμαι κάποια εντελώς ελεύθερα γραμμικά, θα έλεγα, ασπρόμαυρα, που μου άρεσαν πολύ. Και τα σχέδιά του, εξαιρετικά. Ο Στεφάνου κατάφερε να έχει έναν εντελώς προσωπικό τρόπο, συχνά υπερρεαλιστικό. Ή και ποιητικό. Ένας συγκερασμός ρεαλισμού και φανταστικού. Είναι εντελώς χαρακτηριστικός αυτός ο αποδοτικός τρόπος που βλέπει το θέμα του. Θα αναφερθώ και στην ικανότητά του να δημιουργεί ωραιότατα αντικείμενα. Σ’αυτά είναι συγκινητικός και μοναδικός, όπως και στις αρχιτεκτονικές αναζητήσεις. Του εύχομαι να είναι πάντα κεφάτος και δημιουργικός. Γιάννης Μιγάδης

θέατρο

535

Νίκος Στεφάνου

Α

ς ξεκινήσουμε από τις απαρχές της θεατρικής τέχνης. Τα αρχαία κείμενα μας αναφέρουν ότι από τους πρώτους σκηνογράφους που εργάστηκαν για τις παραστάσεις ήταν ένας Απολλόδωρος, άλλος με το όνομα Αναξαγόρας και ένας Κλεισθένης. Ο Βιτρούβιος μας μιλάει για τον Αγάθαρχο, που πρώτος τον μεταχειρίστηκε ο Αισχύλος, πως ήταν αυτός που εφεύρε την προοπτική. Ο Αριστοτέλης, από την άλλη μεριά, λέει πως ο Σοφοκλής ήταν εκείνος που καθιέρωσε τη σκηνογραφία. Τρεις δε υποκριτάς και την σκηνογραφίαν Σοφοκλής. Φαίνεται πως από εκείνη την εποχή θα καθιερώθηκε πιο επίσημα και πιο επαγγελματικά η αναγκαιότητα της παρουσίας του σκηνογράφου στις παραστάσεις. Ο χώρος των εκδηλώσεων στην αρχή γινόταν σε ανοιχτούς χώρους σαν αλώνια, απ’ όπου τις παρακολουθούσε το πλήθος. Κάτι τέτοιο μπόρεσα να το πραγματοποιήσω το 1987 με '88 στην Αρχαία Βεργίνα, διαμορφώνοντας ένα επικλινές χωράφι σε κοίλο: με ελαφρά κλίση και αναχωματίζοντας το κατώτερο έδαφος με αντηρίδες σχηματίστηκε ο χώρος της σκηνής. Εκεί κάτω υπήρχε ένα σπιτάκι, στο οποίο φυλάσσονταν τα αναγκαία σκεύη για την παράσταση, κάτι σαν βεστιάριο και φροντιστήριο μαζί. Στην όψη του είχε στην αρχή μία πόρτα, ενώ με τον καιρό προστέθηκαν και άλλες δύο. Αυτός ήταν και ο πρώτος προσδιορισμός του χώρου, ενώ οι ενδυμασίες είχαν τον πρώτο ρόλο στον πλουτισμό της παράστασης. Φαίνεται πως θα έδιναν μεγάλη προσοχή στην κατασκευή τους με ένα είδος υπερβολής, τονίζοντας την υπέρβαση στον ρόλο, μιας και τα κείμενα ή τα δρώμενα τα αντλούσαν από τις παραδόσεις συνταρακτικών γεγονότων της ιστορίας. Από τους ιστορικούς στους κλασικούς χρόνους τα πράγματα προχώρησαν περισσότερο. Επιλέχθηκαν χώροι με κοίλο έδαφος, από όπου οι θεατές είχαν ανεμπόδιστη θέα προς την ορχήστρα καθισμένοι σε ξύλινα παγκάκια, τα ίκρια. Αργότερα αυτά τα ξύλινα ίκρια αντικαταστάθηκαν με τις μαρμάρινες κερκίδες που κατέλαβαν το κοίλο του θεάτρου. Αυτό πρώτα πραγματοποιήθηκε στο Θέατρο του Διονύσου κάτω από την Ακρόπολη της Αθήνας. Η αρχιτεκτονική επενέβη με τη σειρά της για να ορίσει καλύτερα τον χώρο της δράσης υψώνοντας πύργους, δημιουργώντας λογείον, δηλαδή υπερυψωμένο δάπεδο, κτίριο επάνω σε αυτό με εισόδους και στην ποδιά του μπροστά διακοσμημένο σε ρυθμικές αποστάσεις με κίονες, όπου στα κενά διαστήματα αναρτούσαν πίνακες από ξύλο ή πανί ζωγραφισμένους με θέματα που αναφέρονταν στην υπόθεση του έργου. Τα τερατεία ή οι περίακτοι ή τα εκκυκλήματα ήσαν απαραίτητοι μηχανισμοί-εξοπλισμός για τις παραστάσεις. Γερανοί για την εμφάνιση θνητών ή θεών. Οι περίακτοι, τριγωνικές κατασκευές που ορθώνονταν στα πλάγια της σκηνής, στηριγμένοι σε έναν άξονα, έτσι που στρέφοντας την κάθε όψη προς τους θεατές να παρακολουθεί η κάθε ζωγραφική τους παράσταση τη δράση του έργου. Αυτό το σύστημα φαίνεται πως το είχε πρώτα μεταχειριστεί ο Σόλωνας, με τους αναγεγραμμένους επάνω νόμους του, το οποίο ήταν τοποθετημένο μπροστά στη Βασίλειο Στοά, στην Αγορά. Τα εκκυκλήματα ήταν κάτι σαν βαγονέτο πάνω σε ρόδες, που με το άνοιγμα της κεντρικής κυρίως εισόδου της σκηνής εμφάνιζε βγαίνοντας προς τα έξω όσα αποτρόπαια και τραγικά είχαν διαδραματιστεί στο εσωτερικό και που με κανέναν τρόπο δεν ξετυλίγονταν μπροστά στα μάτια των θεατών. Με τον καιρό, στους Ελληνιστικούς χρόνους, το θέατρο έφτασε στην τέλεια μορφή του,

536

θέατρο

για το θέατρο

www.art.com.gr

όπως το ξέρουμε από το θαυμάσιο αρχαίο της Επιδαύρου και των άλλων του ελλαδικού και μεσογειακού χώρου. Και βέβαια το είδος αυτής της σκηνογραφίας δεν έχει να κάνει σε τίποτα με την αντίληψη που έχουμε γι' αυτήν εμείς σήμερα. Ασφαλώς θα μεταχειριζόντουσαν και πολλά άλλα τεχνικά τερτίπια, που μπορούμε μόνο να τα φανταστούμε από τα κείμενα των σχολιαστών. Αυτά λοιπόν ας είναι μια μικρή εισαγωγή των απαρχών του θεάτρου, κάτι για το οποίο άλλοι ικανότεροι και με πολλή επιστημοσύνη έχουν ασχοληθεί. Τώρα λοιπόν θα μιλήσω για τις αναμνήσεις μου, από την ενασχόλησή μου στο θέατρο όχι μόνο ως σκηνογράφος, αλλά σαν τεχνίτης που πραγματοποιεί τη ζωγραφική εκτέλεση των σκηνογραφιών.

Στη Δωδώνη το 1967, ζωγραφίζοντας τα σκηνικά για την ταινία «Oedipus the King» του Phillip Saville σε σκηνοθεσία του Orson Welles και σκηνικά του Γιάννη Μιγάδη.

Είχα την τύχη να γνωρίσω την άγνωστη στους πολλούς τέχνη του ζωγράφου του θεάτρου από την εποχή που ακόμα τα σκηνικά ζωγραφίζονταν πάνω σε χαρτί, σε ό,τι αφορά φόντα δάση και καμιά φορά και σαλόνια. Τότε που ζωγραφίζαμε με την τεχνική τη λεγόμενη νατουράλε, με τα καλάμια, δηλαδή πινέλα δεμένα σε καλάμια ενός ή δύο πήχεων μήκους, έτσι ώστε η απόσταση αυτή να είναι με την τεχνική της η πρέπουσα για να αποδίδεται εναργέστερα το θέμα για την απόσταση που είχε ο θεατής από τη σκηνή. Αυτή την τεχνική την ξανασυνάντησα και αργότερα στο Παρίσι, στα μεγάλα ατελιέ των σκηνογραφιών, όπως του Πελγκρί και του Μπερτέν. Ένας τρόπος που αποτύπωνε ρεαλιστικά, σχεδόν με οπτική απάτη τα τοπία, τα εσωτερικά των αιθουσών, τις πολύπλοκες προοπτικές αρκάντες, τις πιάτσες όπως λέγονται στο θέατρο οι ανοιχτοί χώροι, τα δάση, τις φυλλωσιές και όλα τα συναφή που απαιτούσαν μια ιδιαίτερη ζωγραφική τεχνική: να ακολουθούν τους νόμους του βάθους, της προοπτικής, της διαβάθμισης των χρωματικών τόνων από τα κοντινά θερμά στα μακρινά ψυχρά, για κουρτίνες, κορνιζώματα, θόλους, ταβανώματα, ταμπλαδωτά σαλόνια, φανταστικά φόντα με φλύαρους ουρανούς, με τρόπο που εκφράζονταν με σχεδόν απλοϊκή υπερβολή, αλλά πολύ ικανό να σε πείσει πως αυτός ο κόσμος είναι ένας κόσμος που όταν τον παρακολουθείς στη σκηνή τον αποδέχεσαι έτσι όπως σου παρουσιάζεται. Αυτά τα φανταστικά σκηνικά με την κάπως λαϊκότροπη αφέλεια, ακόμα και στα σοβαροφανή σαλόνια ή τα πλουμιστά ανάκτορα, ήταν ικανά να παρασύρουν τον μέσο θεατή χωρίς να φέρνει αντιρρήσεις, χωρίς φιλολογικές κριτικές. Μιλάω κυρίως εδώ και για τα δακρύβρεχτα μπουλβάρ. Πρέπει λοιπόν να σημειωθεί εδώ πως τα θέατρα δεν διέθεταν ατελιέ, εργαστήρια για την κατασκευή των σκηνικών, εάν αφαιρέσει κανείς τα εργαστήρια της Λυρικής, τότε κάπου στην Κυψέλη, και του Εθνικού Θεάτρου, στον χώρο πάνω από τη σκηνή. Ήταν ένας χώρος αρκετός για τα κομματιαστά μέρη των σκηνικών και ακόμα των φόντων, που απλώνονταν στο πάτωμα για να ζωγραφιστούν κάτω από την αυστηρή ματιά του παθιασμένου και λιγόλογου μεγάλου Κλώνη. Πάντα με μία γκριζομπέζ μπλούζα, άψογος και απαιτητικός στο έπακρο για την τέλεια εκτέλεση των σκηνικών. Εκεί δούλευαν τότε ως ζωγράφοι: ο Τσίτσος, ο αδελφός του Κλώνη, και ο γλυκύτατος και σπουδαίος τεχνίτης ο Σπυρίδης, με τα μεγάλα αποθέματα σοφίας και μαεστρίας για την εκτέλεση των σκηνικών. Εκεί τους συναντούσα όταν διάφοροι σκηνογράφοι μού ζητούσαν να εκτελέσω ειδικές ζωγραφικές παραστάσεις για τα

θέατρο

537

έργα που ανέβαζαν στο Εθνικό Θέατρο. Σ' ένα ράφι ψηλά υπήρχαν κάτι πελώριες γυάλες με χρώματα σε πέτρα. Κιννάβαρι, κοκκινίλα, πράσινο του χαλκού, κίτρινο λεμονί, τιρκουάζ, ένα κόκκινο σαν σιένα ψημένη με άσπρες ραβδώσεις, ώχρα και μπλε της Πρωσίας. Αυτά τα μεταχειριζόντουσαν τρίβοντάς τα σε εξαιρετικές περιπτώσεις, εξαιτίας της ευγενούς ράτσας και της πολυτιμότητας που είχαν. Τα σκηνικά λοιπόν τα ζωγραφίζαμε τον χειμώνα στην καλύτερη περίπτωση στις σκηνές των καλοκαιρινών θεάτρων, έτσι, ανοιχτά στο κρύο. Τα υλικά που μεταχειριζόμαστε ήταν κυρίως η ψαρόκολλα ή η καζεΐνη ή και ακόμα η γλουτολίνη σαν συνδετική ύλη για να συγκρατηθεί το χρώμα που ήταν σκόνες, όπως λέγονταν, του βαρελιού. Απ' αυτές τα μεν χωμάτινα ορυκτά ή τα χημικά σαν τις λάκες, τα πράσινα του χαλκού, οι κοκκινίλες, η λάκα ρόζα, το βερονέζε ήθελαν για να «σπάσουν» και λίγο οινόπνευμα ή ούζο μαζί με την κόλλα. Η ψαρόκολλα από την προηγουμένη μούλιαζε στο νερό, αφού τη σπάγαμε κομματάκια και ο μπελάς άρχιζε την άλλη μέρα πρωί πρωί, όπου ο μαθητευόμενος έπρεπε να έλθει τουλάχιστον μισή ώρα προτού φτάσουν οι μαστόροι, να ανάψει φωτιά να κόψει καλά την κόλλα, τόσο δυνατή όσο χρειαζόταν για τα κοινά χρώματα, αλλά κρατώντας και ξεχωριστά λίγη πιο δυνατή για τα ιδιαίτερα σκληρά και χημικά χρώματα. Την κόλλα τη δοκιμάζαμε για τη δύναμή της αφήνοντας έναν κόμπο στην ανάστροφη του χεριού και ακουμπώντας, τρίβοντας του άλλου χεριού την ανάστροφη, να τραβά την πέτσα του ενός απ' το άλλο. Και αν έμενε η κόλλα περισσότερο καιρό, για να μη μυρίσει, έμπαινε και λίγο τρίμμα από στύψη. Το κόψιμο της καζεΐνης, σαν ψυχρή που είναι, είχε ευκολότερη διαδικασία. Ας πούμε πως είχαμε να ζωγραφίσουμε ένα φόντο. Κοβόταν το χαρτί κατά το ύψος σε λουρίδες, που κολλιόντουσαν καβαλώντας το ένα κομμάτι στο άλλο γύρω στους πέντε πόντους με αλευρόκολλα βρασμένη. Μετά τα κολλάγαμε γύρω γύρω στο πάτωμα και οι μαστόροι αρχίζανε το σχεδίασμα του θέματος με κάρβουνο. Έπειτα πάνω στην καρβουνιά, που ξεσκονιζόταν ίσα για να φαίνεται το ίχνος της, περνιόταν το σχέδιο με ψιλό πινέλο με λάκα ρόζα ή βερονέζε. Κι αυτό γιατί, όταν περνιόταν το γενικό φόντο, δεν έπρεπε να χαθεί από κάτω το σχέδιο του θέματος. Παλιά δούλευαν πάνω στο ίδιο θέμα δύο ή τρεις μαστόροι, ο καθένας με την ιδιαίτερη ευχέρεια και γνώση του, αλλά όλοι γνώστες της ίδιας τεχνικής, έτσι που το αποτέλεσμα δεν πρόδιδε καμία διαφορά επιμέρους. Άλλοι ήταν οι μαέστροι στα ζωγραφικά παραπετάσματα, άλλοι στα γλυκερά σφουμάτα φόντα, άλλοι στις πολύπλοκες φυλλωσιές και άλλοι στις αναπαραστάσεις κτιρίων. Είχε δίπλα του ο καθένας μαζί του από ένα είδος επίπεδου καλαθιού, το πορταμέν, που μέσα του ήταν αραδιασμένα τενεκεδάκια με τα χρώματα που χρειαζόταν. Όταν τελείωνε λοιπόν το φόντο έπρεπε να ξακριστεί γύρω γύρω μ' ένα ξυραφάκι, για να αποκολληθεί από το πάτωμα. Τότε γυριζόταν ανάποδα και άρχιζε το φορτετσάρισμα. Η φορτέτσα αυτή ήταν κομμάτια λουρίδες από παλιό κάμποτο, πλάτους γύρω στα πέντε εκατοστά, σαν επίδεσμος. Αυτήν την κολλάγαμε περιμετρικά με αλευρόκολλα γύρω γύρω στην ούγια του χαρτιού, έτσι ώστε να μη σκιστεί αν πιανόταν από πουθενά. Και αυτό ακόμα βοήθαγε για να ταπετσαριστεί το επάνω μέρος του φόντου πάνω σε μια πήχη 5 χ 2,5 εκατοστά και από εκεί να δεθεί στο σταγκόνι για να ανεβαίνει και να κατεβαίνει από τη σχάρα της σκηνής . Η σχάρα είναι η κατασκευή στην οροφή της σκηνής απ’ όπου είναι με σκοινιά στη-

538

θέατρο

www.art.com.gr

ριγμένα τα σταγκόνια, συνήθως ανά τριάντα εκατοστά απόσταση το ένα από το άλλο, μακριές πήχες ή σωλήνες όσο το μήκος της σκηνής και απ' όπου στήριζαν και ανεβοκατέβαζαν τα κρεμαστά σκηνικά. Στον εξοπλισμό της σκηνής ήταν απαραίτητη η ράμπα, δηλαδή λάμπες σε όλη τη διαδρομή του προσκηνίου, για να αμβλύνονται οι κατακόρυφες σκιές στα πρόσωπα. Αυτή συνήθως είχε τρία χρώματα, μπλε, κόκκινο, κίτρινο, αλλά και τις άσπρες. Εκτός από τους αγοραστούς προβολείς στη λεγόμενη φωτιστική. Δηλαδή στο σταγκόνι που έφερε το μεγαλύτερο φωτιστικό φορτίο υπήρχαν και αυτοσχέδιοι προβολείς, τα καζάνια, από τενεκέ απλό. Τα παλιότερα χρόνια αλλά και μέχρι το 1955 στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά αλλά και σε άλλα, η τεχνική της έντασης των προβολέων γινόταν με έναν πολύ μαγικό και «αφελή» τρόπο, όχι όπως η δυνατότητα που έχει σήμερα το χειριστήριο μιας κονσόλας. Αυτός λοιπόν ο τρόπος ήταν ο εξής: υπήρχε στο ηλεκτρολογείο ένα αυτοσχέδιο, σχεδόν παιδικό σύστημα, που η ιδιαιτερότητα του εφευρήματος της λειτουργίας του του επέτρεπε κατά τέλειο και συνάμα απλό τρόπο να δίνει τη δυνατότητα στους προβολείς τους τοποθετημένους στις πιο καίριες θέσεις για τον φωτισμό των σκηνών να αυξομειώνουν την ένταση του φωτός ανάλογα με τις ανάγκες της δράσης. Η διαδρομή των δύο πόλων έφτανε στον προβολέα. Στο σημείο που περνούσε το καλώδιο από το ηλεκτρολογείο ο ένας από τους δύο πόλους διχαζόταν. Υπήρχαν τοποθετημένα κιούπια πάνω σε ένα σαν ράφι, τόσα όσοι και οι προβολείς. Αυτά ήσαν πήλινα κυλινδρικά δοχεία ύψους περίπου 0,50 εκατοστών και διαμέτρου 0,20 γεμάτα αποσταγμένο νερό. Ο τρυπημένος πυθμένας τους είχε φραχθεί με ένα κομμάτι λιωμένο μολύβι, στο οποίο εξωτερικά ήταν προσαρμοσμένο το ένα άκρο του διχασμένου πόλου. Σε απόσταση από τη σειρά αυτών των πήλινων δοχείων υπήρχε αναρτημένη μία ράντα, που έφερε πάνω ακριβώς από κάθε δοχείο και ένα μακαραδάκι. Από εκεί κρεμόταν το άλλο άκρο του διχασμένου πόλου, στηριγμένο σε έναν σπάγκο, καταλήγοντας σε ένα μολυβένιο βαριδάκι σαν αυτά του ψαρέματος με καλάμι. Όταν ο ηλεκτρολόγος ήθελε να δυναμώσει το φως του προβολέα που αντιστοιχούσε στο κιούπι, κατέβαζε με το χέρι το σπαγκάκι, που παρέσυρε το βαρίδι και το βούταγε στο νερό. Όσο προχωρούσε το βαριδάκι να συναντήσει το μολύβι που ήταν στον πυθμένα του δοχείου, τόσο το φως δυνάμωνε. Όσο απομακρυνόταν λιγόστευε. Μια θαυμαστή τεχνική ιδέα και πλήρως αποτελεσματική. Καμιά φορά στις βουβές ψυχογραφικές στιγμές του έργου, αν δεν ήταν καλά γρασαρισμένοι οι μακαράδες, ακουγόταν και στην πλατεία ο συριγμός τους, αλλά αυτό δεν αφαιρούσε τίποτα από τη δραματική σκηνή. Η πλήρης γνώση του έργου, η αισθαντικότητα και η συμμετοχή στην εξέλιξη της παράστασης ήταν εμπιστευμένα πλήρως στην ευαισθησία ενός ηλεκτρολόγου, ο οποίος με τη σειρά του αν και αφανής είχε όλη την ικανοποίηση της αναγνώρισης για τη σύμπραξή του στην επιτυχία της παράστασης. Πολλά τέτοια εφευρήματα συνόδευαν με θαυμαστό τρόπο την παράσταση όταν πρωτογνώρισα τη σκηνή. Ήταν πραγματικά ένας κόσμος γοητευτικός, συναρπαστικός, με απρόβλεπτα και εντυπώσεις που τις μεγέθυναν τα μάτια ενός νέου που έμπαινε στον μαγικό αυτό κόσμο του θεάτρου. Μηχανισμοί απλοί, που όμως ζητούσαν απαραίτητα τη νοημοσύνη, την ευρηματικότητα, τις ταχύτατες αποφάσεις για τα προβλήματα που ανέκυπταν, από άτομα παθιασμένα και ευφυή, με γρηγοράδα μυαλού, για τη γρήγορη λύση τους.

θέατρο

539

Μηχανικοί σκηνής που άνοιγαν την αυλαία και ξέρανε καλά και πολλές φορές καλύτερα και απ' τον πιο κατατοπισμένο να ερμηνεύσουνε τις αντιδράσεις του κόσμου και που ψυχανεμιζόντουσαν την επιτυχία ή την κοιλιά που μπορούσε να κάνει μία παράσταση. Άλλα τερατεία σαν την αρχαία ονομασία ήταν και οι μηχανισμοί που απέδιδαν τη βροχή ή τους κεραυνούς. Χωρίς εγγραφές σε μαγνητοταινίες, τη βροχή την απέδιδαν ως εξής: υπήρχαν δύο ξύλινοι πελώριοι δίσκοι, διαμέτρου περίπου δύο μέτρων, σε παράλληλη απόσταση περίπου πενήντα εκατοστών, που τους συνέδεε ένας άξονας, στηριγμένος να περιστρέφεται σε δύο καβαλέτα. Ο άξονας κατέληγε σε ένα είδος μανιβέλας. Περιμετρικά, οι δύο δίσκοι συνδέονταν μεταξύ τους με μια σήτα με μικρές οπές. Μέσα εκεί υπήρχαν ριγμένα χαλίκια λίγο μεγαλύτερα από τα ανοίγματα της σήτας. Περιστρέφοντας λοιπόν τον κύλινδρο αυτό, τα χαλικάκια αναρριχόντουσαν γαντζωμένα από το πλέγμα και, όταν ξεπερνούσαν την αναρρίχηση, κατρακυλάγανε πίσω κάνοντας έναν θόρυβο που έμοιαζε με σταγόνες που πέφτουν. Όσο πιο γρήγορα γυρνούσαν τη μανιβέλα, τόσο η καταιγίδα μεγάλωνε, όσο λιγότερο, ακουγόταν σαν να ψιχάλιζε. Ποτέ δεν συνάντησα κανέναν θεατή γνωστό, που να μου εκφράσει τις αμφιβολίες του για την αίσθηση της βροχής ή να έχει επιφυλάξεις για την πιστότητα των ήχων που αποδίδονταν. Ήταν αυτή η ολοκληρωτική νίκη του μύθου, που έχει εκλείψει από τις σημερινές παραστάσεις, τις απογυμνωμένες από αυτή την αίσθηση, πως όταν ανοίγει η αυλαία ένας άλλος κόσμος εμφανίζεται και μία άλλη όψη του κόσμου σε παρασύρει με το μέρος του και σε πείθει και σε κατακτά, παραδομένον στα τερτίπια και τις ιδιαιτερότητές του. Όχι ότι δεν υπάρχουν παραστάσεις που σου μεταβάλλουν την αντίληψή σου για τα πράγματα και δεν σε οδηγούν σε δρόμους που δεν έχεις προβλέψει. Εγώ μιλάω για τη μαγεία της σκηνής, για την ενεργό και συναισθηματική φόρτιση των παθιασμένων τρελών της σκηνής. Τη διαφορά εκείνη που μεταλλάσσει, ώστε ένα πραγματικό να το θεωρούμε σαν ψεύτικο κι ένα ψεύτικο λουλούδι τόσο καλά αποδοσμένο που να φαντάζει σαν αληθινό. Γι' αυτή την ιδιαιτερότητα μιλάω. Οι κεραυνοί λοιπόν γινόντουσαν από τις απότομες παλινδρομικές κινήσεις ενός πελώριου φύλλου κόντρα πλακέ κρεμασμένου από ψηλά και που με μία κίνηση με κυματιστό σχήμα δινόταν η αίσθηση του κρότου από αστροπελέκι, πάντα συνοδευμένου από τα ανεβοκατεβάσματα της έντασης του προβολέα και την κίνηση του κυλίνδρου της βροχής. Ακόμη, το σιπάριο ήταν απαραίτητο κόσμημα για τις μεγάλες σκηνές, το οποίο κατέβαινε μπροστά στο προσκήνιο, δίπλα στην αυλαία: ένα ζωγραφισμένο ύφασμα με μια παράσταση κυρίως από τη μυθολογία. Υπάρχει ακόμα σε σχετικά καλή κατάσταση στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ένα τέτοιο, που στις αρχές του αιώνα το είχε ζωγραφίσει ένας από τους μαστόρους του είδους, ο Αρμενόπουλος. Είναι αξιοθαύμαστο πως κανένας από τους τεχνίτες του είδους αυτού δεν σκέφτηκε πως ο κόπος του κάποια στιγμή θα παραμεριστεί, πως έχει αναπόφευκτα ημερομηνία λήξης. Θα πεταχτεί και δεν θα το ξαναδεί. Πως αυτά τα θαυμαστά θα διπλωθούν μετά το τέλος των παραστάσεων και θα πεταχτούν. Εμένα τώρα, μετά από τόσα χρόνια, η απόσταση απ' όσα μου έδωσε αυτή η γνώση του εφήμερου στο θέατρο, μου έμεινε η γεύση της κατάκτησης της στιγμής. Κάτι

540

θέατρο

www.art.com.gr

σαν να έχει αποφασιστεί τελεσίδικα πως θυσιάζεις γι’ αυτήν την προσπάθεια να καταφέρεις το δύσκολο, κάτι που δεν θα ξαναδείς και ούτε θα το ξαναδούμε. Μόνο όταν σε αυτή την τέχνη αποφασίσεις και το παραδεχτείς, έτσι έχεις το κουράγιο να επαναλάβεις συνειδητά την ίδια δουλειά, περιορίζοντας τον εαυτό σου πως θα τον κεράσεις με την ικανοποίηση ότι τα κατάφερες. Και το αυριανό είναι ένα άσπρο τελάρο, που σε περιμένει έτοιμο προκλητικά να αναμετρηθείς μαζί του μέχρι να σ’ το πάρουνε. Καμιά φορά οι σκέψεις αυτές γίνονται μελαγχολικές αναμνήσεις για τόσα και τόσα ζωγραφιστά φόντα και σκηνικά όλων των ειδών, όχι μόνο δικά μου αλλά και τόσων άλλων μαστόρων, αφού φύγανε από τα χέρια τους τα αποδεικτικά της μαστοριάς τους. Στον Πειραιά, στο Δημοτικό Θέατρο, μου είχαν παραγγείλει και τρία φουρνιμέντα. Δηλαδή τρία διαφορετικά σκηνικά για τις ανάγκες των θιάσων που έπαιζαν, όπως ένα σαλόνι, μία πιάτσα και ένα ύπαιθρο, με ποτάμια, βουνά και δέντρα. Κι όποιος θίασος πήγαινε τα μεταχειρίζονταν, άσχετα αν το έργο αναφερόταν στο συγκεκριμένο δάσος, το δωμάτιο ή την πλατεία. Αυτά τα δύο τελευταία, άσχετα αν αναφερόντουσαν σε χωριό ή πόλη. Οι φυλλωσιές στα δέντρα ζωγραφιζόντουσαν και αυτές σε χαρτί, μετά ξακρίζονταν τα κενά απ' τα φυλλώματα και γυρίζοντας από πίσω τη ζωγραφιά κολλούσαν σ' αυτά τα κενά δίχτυ ψαράδικο, κυρίως φρισσόδιχτο, για να διατηρείται η επιφάνεια του ζωγραφίσματος χωρίς τσαλακώματα. Το παπιέ μασέ, που γινόταν με αλλεπάλληλα επιθέματα χασαπόχαρτου βουτηγμένα σε αλευρόκολλα μέσα σε αρνητικά γύψινα καλούπια, ήταν αποτελεσματικό για τα πλαστικά ανάγλυφα διακοσμητικά ή χρηστικά αντικείμενα. Τεχνίτες τέλειοι έστηναν ανδριάντες κατασκευασμένους από έναν άξονα, που τυλιγόταν με μαεστρία μεγάλη με κοτετσόσυρμα, δημιουργώντας τον κορμό του αγάλματος και στη συνέχεια κολλώντας κομμάτια λινάτσας βρεγμένα στην ψαρόκολλα σου έδιναν άριστα την εντύπωση αρχαίου ανδριάντα. Στο τέλος ντυνόταν με κάμποτο βουτηγμένο στην κόλλα, δημιουργώντας κατάλληλα ριγμένη την πτύχωση του χιτώνα. (Αναδημοσίευση από το βιβλίο του Ν. Στεφάνου Για το Θέατρο και τη Ζωγραφική, έκδ. γκαλερί Βουρκαριανή, 1999)

Πιάτσα από την παράσταση Βασιλικός του Αντ. Μάτεσι 1985 τέμπερα σε χαρτί 15 χ 19,5 cm συλλογή Μαίρης και Άγι Κρητικού

θέατρο

541

Σκηνικά για παραστάσεις του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, 1950

www.art.com.gr

Θίασος Αδαμαντίου Λεμού Θέατρο Πειραϊκού Συνδέσμου 1954-1955 544

θέατρο

www.art.com.gr

Θέατρο του 59, Τάσος Αλκουλής Αλεχάντρο Κασόνα

Πώς φυλάγονται τα μυστικά σκηνοθεσία: Τάσος Αλκουλής μετάφραση: Πόπη Αλκουλή σκηνικά: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1959

Θέατρο του 59, Τάσος Αλκουλής Βασίλης Ρώτας

Το πιάνο σκηνοθεσία: Τάσος Αλκουλής μετάφραση: Πόπη Αλκουλή σκηνικά: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1959

Θέατρο του 59, Τάσος Αλκουλής Μπέρτολτ Μπρεχτ

Γ΄ Ράιχ σκηνοθεσία: Τάσος Αλκουλής μετάφραση: Πόπη Αλκουλή σκηνικά: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1959

Εθνική Λυρική Σκηνή Θεόφραστου Σακελλαρίδη

Χριστίνα σκηνοθεσία: Λυκούργος Καλλέργης σκηνικά: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1963

www.art.com.gr

με το συνεργείο της Λυρικής Σκηνής

θέατρο

547

ΚΘΒΕ Μπέρτολτ Μπρεχτ

Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν σκηνοθεσία: Μίνως Βολανάκης μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης σκηνικά: Νίκος Στεφάνου κοστούμια: Γιώργος Βακαλό μουσική: Paul Dessau μουσική διδασκαλία: Στέφανος Βασιλειάδης ημερομηνία πρεμιέρας: 29 Ιανουαρίου 1965 φωτογραφίες: © Γιάννης Κυριακίδης

548

θέατρο

www.art.com.gr

ΚΘΒΕ Σάμιουελ Μπέκετ

Περιμένοντας τον Γκοντό σκηνοθεσία: Μίνως Βολανάκης μετάφραση: Μάνθος Κρίσπης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 7 Δεκεμβρίου 1965

550

θέατρο

θέατρο

551 www.art.com.gr

Oxford Playhouse Μπέρτολτ Μπρεχτ

Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν σκηνοθεσία: Μίνως Βολανάκης μετάφραση: Eric Bentley σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Paul Dessau Oxford Playhouse, 1966 φωτογραφίες: © John Jordan

www.art.com.gr

Θέατρον Κεντρικόν Ελληνική Σκηνή-Άννα Συνοδινού Αυγούστου Στρίντμπεργκ

Το Πάσχα σκηνοθεσία: Λυκούργος Καλλέργης μετάφραση: Μήτση Κουγιουμτζόγλου σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1966-1967 φωτογραφίες: © Ηνωμένοι φωτορεπόρτερ, © πρακτορείο «Ένωσις»

554

θέατρο

www.art.com.gr

μετά την πρεμιέρα της «Πέπσυ»

Θέατρο Βρετάνια-Θίασος Λαμπέτη Θέατρο Διονύσια-Θίασος Λαμπέτη Πιερ-Εντμόν Βικτόρ (Πιερέ Μπρυνό)

Μαμζέλ Πέπσυ μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης σκηνικά: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 25 Νοεμβρίου 1966

Θίασος Αντιγόνης Βαλάκου Αλεξέι Αρμπούζωφ

Τάνια σκηνοθεσία: Γιώργος Μιχαηλίδης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Γιάννης Σπανός θεατρική περίοδος: 1969, θέατρο «ΟΡΒΟ»

Πιερ Μπαριγιέ και Ζαν-Πιερ Γκρεντύ

Το άνθος του κάκτου μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης σκηνικά: Νίκος Στεφάνου τραγούδι: Μάνος Λοΐζος μουσική επιμέλεια: Γιώργος Λεφεντάριος ημερομηνία πρεμιέρας: 21 Φεβρουαρίου 1970, θέατρο «Βρετάνια»

θέατρο

555

ΚΘΒΕ Αυγούστου Στρίντμπεργκ

Οι δανεισταί Άντον Τσέχωφ

Το κύκνειον άσμα σκηνοθεσία: Θάνος Κωτσόπουλος μετάφραση: Γιώργος Θέμελης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1967-1968 φωτογραφίες: © Σωκράτης Ιορδανίδης

www.art.com.gr

Oxford Playhouse Άντον Τσέχωφ

Ο θείος Βάνιας σκηνοθεσία: Frank Hauser μετάφραση: Ariadne Nicolaeff σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου Oxford Playhouse 1969 φωτογραφίες: © Studio Edmark, Oxford

ΚΘΒΕ Ευγένιου Ιονέσκο

Το κενό σκηνοθεσία: Σπύρος Α. Ευαγγελάτος μετάφραση: Γιώργος Θέμελης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 28 Φεβρουαρίου 1970 φωτογραφίες: © Σωκράτης Ιορδανίδης

558

θέατρο

www.art.com.gr

ΚΘΒΕ Ευγένιου Ιονέσκο

Ο βασιλιάς πεθαίνει μετάφραση: Κώστας Σταματίου σκηνοθεσία: Θάνος Κωτσόπουλος σκηνικά: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 2 Απριλίου 1970 φωτογραφίες: © Σωκράτης Ιορδανίδης

θέατρο

559

Πειραματικό Θέατρο Μαριέττας Ριάλδη Νίκος Ζακόπουλος

Ομφάλη σκηνοθεσία: Λυκούργος Καλλέργης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική επιμέλεια: Μύρτα Πολύζου θεατρική περίοδος: 1970

560

θέατρο

1.

Εθνικό Θέατρο

2.

Πειραματική Σκηνή

Θίασος Θύμιου Καρακατσάνη

Ιάκωβου Καμπανέλλη

Χάρολντ Πίντερ

Η αυλή των θαυμάτων

Ο επιστάτης

σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 4 Δεκεμβρίου 1982

σκηνοθεσία: Θύμιος Καρακατσάνης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1982-1983

1.

2.

θέατρο

561 www.art.com.gr

562

θέατρο

www.art.com.gr

Θέατρο Τέχνης-Κάρολος Κουν Σαμ Σέπαρντ

Θαμμένο παιδί σκηνοθεσία: Κάρολος Κουν μετάφραση: Παύλος Μάτεσις σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1983-1984

θέατρο

563

www.art.com.gr

Εθνικό Θέατρο Αριστοφάνη

Νεφέλες σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας μετάφραση: Κώστας Βάρναλης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Ελένη Καραΐνδρου χορογραφία: Σοφία Σπυράτου βοηθός σκηνοθέτη: Γιάννης Καραχισαρίδης ημερομηνία πρεμιέρας: 7 Ιουλίου 1984

θέατρο

565

κατασκευαστικό σχέδιο και μοντέλο μηχανισμού εμφάνισης του Σωκράτη στις Νεφέλες

566

θέατρο

θέατρο

567 www.art.com.gr

568

θέατρο

www.art.com.gr

Νεφέλες σχέδια για τα κοστούμια και το φροντιστήριο της παράστασης

θέατρο

569

ΚΘΒΕ Κόλιν Χίγγινς

Χάρολντ και Μωντ σκηνοθεσία: Ανδρέας Βουτσινάς μετάφραση: Πόλυ Τσώνου σκηνικά: Νίκος Στεφάνου κοστούμια: Φίλιππος Παπαγεωργίου μουσική: Γιώργος Κουρουπός ημερομηνία πρεμιέρας: 15 Δεκεμβρίου 1984 φωτογραφίες: ευγενική παραχώρηση © Βασίλης Μποζίκης

570

θέατρο

www.art.com.gr

Θέατρο Τέχνης-Κάρολος Κουν Δώρας Λιτινάκη

Χίμαιρα και φούμαρα σκηνοθεσία: Γιώργος Αρμένης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1984-1985 φωτογραφίες: © Αργυρόπουλος Photo Press

572

θέατρο

www.art.com.gr

Θίασος Γιούλας Γαβαλά-Ανθρώπινο Θέατρο Ευγένιου Ο’Νιλ

Ένα φεγγάρι για τους κατατρεγμένους μετάφραση: Γιούλα Γαβαλά σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 5 Οκτωβρίου 1984

θέατρο

573

ΚΘΒΕ Ευριπίδη

Ικέτισσες σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας μετάφραση: Τάσος Ρούσσος σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Γιώργος Τσαγκάρης χορογραφία: Σοφία Σπυράτου βοηθός σκηνοθέτη: Στέφανος Χατζημιχαηλίδης ημερομηνία πρεμιέρας: 20 Ιουλίου 1985, Θεσσαλονίκη φωτογραφίες: ευγενική παραχώρηση © Βασίλης Μποζίκης

574

θέατρο

www.art.com.gr

576

θέατρο

www.art.com.gr

Ικέτισσες σχέδια για τα κοστούμια και το σκηνικό της παράστασης

θέατρο

577

578

θέατρο

www.art.com.gr 1

2

Εθνικό Θέατρο Αντωνίου Μάτεσι

Βασιλικός σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Δημήτρης Λάγιος κινησιολογία: Σοφία Σπυράτου θεατρική περίοδος: 1985-1986 φωτογραφίες: © Φωτογραφικά γεγονότα «Δέλτα»

1, 2. Πινακοθήκη Κουβουτσάκη

θέατρο

579

Βασιλικός, μελέτες για τα κοστούμια του έργου, 1985 580

θέατρο

www.art.com.gr

ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας Δημήτρη Ψαθά

O φον Δημητράκης σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 25 Ιανουαρίου 1986

θέατρο

581

www.art.com.gr

Εταιρεία Θεάτρου «Διπλούς Έρως» Χάινερ Μύλερ

ΜΗΧΑΝΗΑΜΛΕΤ σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός μετάφραση: Ν. Φλέσσας σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική επιμέλεια: Ιάκωβος Δρόσος χορογραφία: Χάρης Ανταχόπουλος θεατρική περίοδος: 1987-1988 επιμέλεια φωτογραφιών: Ιάκωβος Δρόσος θέατρο

583

Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Βέροιας Σοφοκλή

Αντιγόνη σκηνοθεσία: Πάνος Γλυκοφρύδης μετάφραση: Τώνια Μαρκετάκη σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Χρήστος Λεοντής χορογραφία: Ναταλία Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1987-1988

584

θέατρο

www.art.com.gr 1

ΚΘΒΕ Γιάννη Ρίτσου

Ο λόφος με το συντριβάνι σκηνοθεσία: Πέπη Οικονομοπούλου σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 15 Απριλίου 1988 φωτογραφία: ευγενική παραχώρηση © Βασίλης Μποζίκης 1. ευγενική παραχώρηση της Fine Arts Καπόπουλος θέατρο

585

Εθνικό Θέατρο Νικολάι Γκόγκολ

Ο επιθεωρητής μετάφραση: Κώστας Σταματίου σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας σκηνικά: Νίκος Στεφάνου κοστούμια: Ιωάννα Παπαντωνίου ημερομηνία πρεμιέρας: 17 Δεκεμβρίου 1988

www.art.com.gr

Εθνικό Θέατρο Έντουαρντ Άλμπη

Όλα στον κήπο μετάφραση: Καίτη Κασιμάτη-Μυριβήλη σκηνοθεσία: Πάνος Παπαϊωάννου σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 20 Δεκεμβρίου 1990 φωτογραφίες: © Φωτογραφικά γεγονότα «Δέλτα»

θέατρο

587

Εθνικό Θέατρο Αισχύλου

Πέρσες σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας μετάφραση: Τάσος Ρούσσος σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Περικλής Κούκος χορογραφία: Σοφία Σπυράτου μουσική διδασκαλία: Αντώνης Κοντογεωργίου βοηθός σκηνοθέτη: Άννα Βενέτη διευθυντής ορχήστρας: Ηλίας Βουδούρης ημερομηνία πρεμιέρας: 13 Ιουλίου 1990, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου φωτογραφίες: © Φωτογραφικά γεγονότα «Δέλτα»

588

θέατρο

www.art.com.gr

Εθνικό Θέατρο Μολιέρου

Κατά φαντασίαν ασθενής σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος 1991-1992 φωτογραφίες: © Φωτογραφικά γεγονότα «Δέλτα» 1, 2. Πινακοθήκη Κουβουτσάκη 590

θέατρο

1 2 www.art.com.gr

www.art.com.gr

Κατά φαντασίαν ασθενής σχέδια για τα κοστούμια της παράστασης

ΚΘΒΕ Πλαύτου

Αμφιτρύων σκηνοθεσία: Πάνος Παπαϊωάννου μετάφραση: Κυριαζής Χαρατσάρης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος χορογραφία: Αυγή Προγκίδη στίχοι: Μελέτης Κυριακού μουσική: Αίγλη Χαβά-Βάγια βοηθός σκηνοθέτη: Εύη Δημητροπούλου ημερομηνία πρεμιέρας: 23 Ιουλίου 1992 φωτογραφίες: ευγενική παραχώρηση © Νώντας Στυλιανίδης

594

θέατρο

www.art.com.gr

Θεατρικός Οργανισμός «Εστία» Μέλπως Αξιώτη

Δύσκολες Νύχτες σκηνοθεσία: Γιάννης Ρήγας σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: θέατρο «Αμόρε», 3 Απριλίου 1992

596

θέατρο

www.art.com.gr

ΔΗΠΕΘΕ Λάρισας-Θεσσαλικό Θέατρο Αλέκου Σακελλάριου και Χρήστου Γιαννακόπουλου

Δεσποινίς ετών 39 σκηνοθεσία: Κώστας Τσιάνος σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική επιμέλεια: Κώστας Τσιάνος θεατρική περίοδος: 1992-1993

θέατρο

597

ΚΘΒΕ Άγγελου Σικελιανού

Ο διθύραμβος του ρόδου σκηνοθεσία: Ελένη Τριανταφυλλάκη-Πήττα σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Γιώργος Τσαγκάρης χορογραφίες: Έρση Πήττα-Στάθη ημερομηνία πρεμιέρας: 10 Ιουλίου 1993 φωτογραφίες: ευγενική παραχώρηση © Νώντας Στυλιανίδης

598

θέατρο

www.art.com.gr

Θεατρικός Οργανισμός «Εστία» Άρτουρ Σνίτσλερ

Η δεσποινίς Έλζε σκηνοθεσία: Γιάννης Ρήγας μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική: Γιώργος Χριστιανάκης χορογραφία: Ισίδωρος Σιδέρης θεατρική περίοδος: 1994-1995

θέατρο

599

Εθνικό Θέατρο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι

Ο έφηβος σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας σκηνικά: Νίκος Στεφάνου κοστούμια: Ιωάννα Παπαντωνίου ημερομηνία πρεμιέρας: 14 Μαρτίου 1994 φωτογραφίες: © «Δέλτα»

μελέτες για την τελική μακέτα του Εφήβου 600

θέατρο

www.art.com.gr

Εθνική Λυρική Σκηνή Θεόφραστου Σακελλαρίδη

Ο βαφτιστικός σκηνοθεσία: Βασίλης Νικολαΐδης, Δημήτρης Σεϊτάνης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου θεατρική περίοδος: 1994-1995

θέατρο

601

www.art.com.gr

μελέτες για τα κοστούμια και την κατασκευή των σκηνικών του Βαφτιστικού, 1994

604

θέατρο

www.art.com.gr

ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων Γρηγορίου Ξενόπουλου

Στέλλα Βιολάντη σκηνοθεσία: Βασίλης Νικολαΐδης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου ημερομηνία πρεμιέρας: 7 Δεκεμβρίου 1996 φωτογραφία: © Στούντιο «Φάσμα» 1

1, 2, 3. ευγενική παραχώρηση της Fine Arts Καπόπουλος

2 3

θέατρο

605

ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων Άντον Τσέχωφ

Ο θείος Βάνιας μετάφραση: Χρύσα Προκοπάκη σκηνοθεσία: Βασίλης Νικολαΐδης σκηνικά, κοστούμια: Νίκος Στεφάνου μουσική επιμέλεια: Βασίλης Νικολαΐδης ημερομηνία πρεμιέρας: 16 Μαρτίου 1999 φωτογραφίες: © Δημήτρης Κατσάνος

606

θέατρο

www.art.com.gr

Θεατρική Διαδρομή Αριστοφάνη

Ιππής μετάφραση: Κ.Χ. Μύρης σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας σκηνικά: Νίκος Στεφάνου κοστούμια: Ιωάννα Παπαντωνίου θεατρική περίοδος: 2001 φωτογραφία: © Στούντιο «Δέλτα»

θέατρο

607

www.art.com.gr

παραστασιογραφία σκηνογραφιών του Νίκου Στεφάνου

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

Γκόλφω, Σπυρίδων Περεσιάδης, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Δάσκαλε που δίδασκες, Θάνος Τσουμπρής, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Η δίκη της Μαίρης Ντάνκαν, Άλκης Θρύλος, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Κασσιανή, διασκευή Δημ. Γιαννουκάκης, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Μαρία Πενταγιώτισσα, Μποστ, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας, Δ. Κορομηλάς, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Ο Θεόφιλος και οι κληρονόμοι του, Μ. Κουνελάκη, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Ο μπαμπάς εκπαιδεύεται, Σπύρος Μελάς, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Ούτε γάτα ούτε ζημιά, Αλ. Σακελλάριος και Χρ. Γιαννακόπουλος, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Σα θέλει η νύφη και ο γαμπρός, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Τ’ αρραβωνιάσματα, Δημ. Μπόγρη, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Το κορίτσι με το κορδελάκι, Ν. Περγιάλης, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Φαταούλας, Στ. Φωτιάδη, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Φιλήστε με, Τριστάν Μπερνάρ, Θίασος Αδαμαντίου Λεμού, 1954-1955 Φως του γκαζιού, Πάτρικ Χάμιλτον, Θίασος κυρίας Κατερίνας (Ανδρεάδη), 1954 Λουίζα Μίλλερ, Φρειδερίκος Σίλλερ, Θίασος Αντιγόνης Βαλάκου, 1958-1959 Γυάλινος κόσμος, Τενεσί Ουίλλιαμς, Θίασος Αντιγόνης Βαλάκου, 1959 Γ΄ Ράιχ, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Θίασος Αλκουλή, 1959 Η Εβραία, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Θίασος Αλκουλή, 1959 Η εξαίρεση και ο κανόνας, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Θίασος Αλκουλή, 1959 Όσο γελάμε τίποτα δεν χάθηκε, Μπρεχτ, Κασόνα, Ρώτας, Θέατρο του 59, 1959 Πώς φυλάγονται τα μυστικά, Θίασος Αλκουλή, 1959 Το πιάνο, Βασίλης Ρώτας, Θίασος Αλκουλή, 1959 Ανοιξιάτικο ρομάντσο, Γκρεγκόριο Μαρτίνεζ Σιέρρα, Θίασος Σμαρούλας Γιούλη, 1959-1960 Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ, Φράνσις Γκούντριχ-Άλμπερτ Χάκκετ, Θίασος Σμαρούλας Γιούλη, 1959-1960 Το κουρέλι, Ντάριο Νικκοντέμι, Θίασος Σμαρούλας Γιούλη, 1959-1960 Ραντεβού με τη Μίτση, Πωλ Χίρτελ, Θίασος Σμαρούλας Γιούλη, 1959-1960 Φίλησέ με και πες το, Χιου Χέμπερτ, Θίασος Σμαρούλας Γιούλη, 1959-1960 Χριστίνα, Θεόφραστος Σακελλαρίδης, Εθνική Λυρική Σκηνή, 1961 Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν, Μπέρτολτ Μπρεχτ, ΚΘΒΕ, 1964 Εκκλησιάζουσες, Αριστοφάνης, Oxford Playhouse, 1965 Περιμένοντας τον Γκοντό, Σάμιουελ Μπέκετ, ΚΘΒΕ, 1965 Το Πάσχα, Αύγουστος Στρίντμπεργκ, Ελληνική Σκηνή-Άννα Συνοδινού, 1966 Μαμζέλ Πέπσυ, Πιερρέ Μπρυνό, Θίασος Διονύσια-Λαμπέτη, 1966 Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Oxford Playhouse, 1966 Θυμήσου τον Σεπτέμβρη, Νόελ Κάουαρντ, Θίασος Λαμπέτη, 1967 Άνοιξη και φθινόπωρο, Νίκος Βυζαντινός, Θίασος Θεάτρου Βεάκη, 1967-1968

θέατρο

609

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71

610

θέατρο

Οικογένεια Μαρεσκώ, Μαρκ Ζιλμπέρ Σωβαζόν, Νέος Θίασος, 1967-1968 Το κύκνειον άσμα, Άντον Τσέχωφ, ΚΘΒΕ, 1967-1968 Οι δανεισταί, Αύγουστος Στρίντμπεργκ, ΚΘΒΕ, 1967-1968 Ο θείος Βάνιας, Άντον Τσέχωφ, Oxford Playhouse, 1969 Τάνια, Αλεξέι Αρμπούζωφ, Θίασος Αντιγόνης Βαλάκου, 1969 Το άνθος του κάκτου, Πιερ Μπαριγιέ και Ζαν Πιερ Γκρεντύ, Θίασος Λαμπέτη, 1969-1970 Ομφάλη, Νίκος Ζακόπουλος, Πειραματικό Θέατρο Μαριέττας Ριάλδη, 1970 Τσιν-τσιν, Φρανσουά Μπιγιεντού, Θίασος Λαμπέτη-Κωνσταντάρα, 1970 Οι πεταλούδες είναι ελεύθερες, Λέοναρντ Γκερς, Θίασος Ξένιας Καλογεροπούλου-Γιάννη Φέρτη, 1970 Το κενό, Ευγένιος Ιονέσκο, ΚΘΒΕ, 1970 Ο βασιλιάς πεθαίνει, Ευγένιος Ιονέσκο, ΚΘΒΕ, 1970 Ε… νοικοκυραίοι!, Βασίλης Ανδρεόπουλος, Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο Στέφανου Ληναίου-Έλλης Φωτίου, 1970-1971 Το λυκόφως μιας ζωής, Τζωρτζ Μπρέγιερ-Μπέρτραμ Μπλοκ, Θίασος Μάρθας Βούρτση, 1970-1971 Στάση λεωφορείου, Ουίλλιαμ Ινγκ, Θίασος Μάρθας Βούρτση, 1970-1971 Περιμένοντας τον Γκοντό, Σάμιουελ Μπέκετ, Ημικρατικό Θέατρο Στερεάς Ελλάδας-Καλλιτεχνική Εταιρεία «Παλκοσένικο», 1981-1982 Η αυλή των θαυμάτων, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Εθνικό Θέατρο, 1982 Ο επιστάτης, Χάρολντ Πίντερ, Νέα Ελληνική Σκηνή Θύμιου Καρακατσάνη, 1982-1983 Θαμμένο παιδί, Σαμ Σέπαρντ, Θέατρο Τέχνης-Κάρολος Κουν, 1983-1984 Νεφέλες, Αριστοφάνης, Εθνικό Θέατρο, 1984 Χάρολντ και Μωντ, Κόλιν Χίγγινς, ΚΘΒΕ, 1984 Ένα φεγγάρι για τους κατατρεγμένους, Ευγένιος Ο’Νιλ, Θίασος Γιούλας ΓαβαλάΑνθρώπινο Θέατρο, 1984 Χίμαιρα και φούμαρα, Δώρα Λιτινάκη, Θέατρο Τέχνης-Κάρολος Κουν, 1985 Ικέτισσες, Ευριπίδης, ΚΘΒΕ, 1985 Ο Βασιλικός, Αντώνιος Μάτεσις, Εθνικό Θέατρο, 1985 O φον Δημητράκης, Δημήτρης Ψαθάς, ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας, 1986 Αντιγόνη, Σοφοκλής, ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας, 1987-1988 Ο λόφος με το συντριβάνι, Γιάννης Ρίτσος, ΚΘΒΕ, 1987-1988 Ο επιθεωρητής, Νικολάι Γκόγκολ, Εθνικό Θέατρο, 1988 Νεφέλες, Αριστοφάνης, ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής, 1989 Ένα φεγγάρι για τους κατατρεγμένους, Ευγένιος Ο’Νιλ, Θίασος ΓαβαλάΦυσσούν, 1989-1993 Πέρσες, Αισχύλος, Εθνικό Θέατρο, 1990 Όλα στον κήπο, Έντουαρντ Άλμπη, Εθνικό Θέατρο, 1990 Ο κατά φαντασίαν ασθενής, Μολιέρος, Εθνικό Θέατρο, 1991 Δύσκολες νύχτες, Μέλπω Αξιώτη, Θεατρικός Οργανισμός «Εστία», 1991-1992

Ιππής 2001 τέμπερα σε χαρτόνι 20 χ 34 cm συλλογή Θανάση Μιχαηλίδη Αμφιτρύων 1998 τέμπερα σε χαρτόνι 19 χ 27 cm συλλογή Άννας Πατάκη και Αλέξη Βερούκα

www.art.com.gr

www.art.com.gr

72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82

Δεσποινίς ετών 39, Αλέκος Σακελλάριος και Χρήστος Γιαννακόπουλος, ΔΗΠΕΘΕ Λάρισας-Θεσσαλικό Θέατρο, 1992-1993 Αμφιτρύων, Πλαύτος, ΚΘΒΕ, 1992-1993 Ο διθύραμβος του ρόδου, Άγγελος Σικελιανός, ΚΘΒΕ, 1993-1994 Ο έφηβος, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Εθνικό Θέατρο, 1994 Ο βαφτιστικός, Θεόφραστος Σακελλαρίδης, Εθνική Λυρική Σκηνή, 1995-1997, 2000 Η δεσποινίς Έλζε, Άρτουρ Σνίτσλερ, Θεατρικός Οργανισμός «Εστία», 1995 Αντιγόνης χορός, Σοφοκλής, Θεατρική Εταιρεία «Πολυώνυμο», 1995-1997 Στέλλα Βιολάντη, Γρηγόριος Ξενόπουλος, ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, 1996 ΜΗΧΑΝΗΑΜΛΕΤ, Χάινερ Μύλλερ, Εταιρεία Θεάτρου «Διπλούς Έρως», 1998-1999 Ο θείος Βάνιας, Άντον Τσέχωφ, ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, 1999 Ιππής, Αριστοφάνης, Θεατρική Διαδρομή, 2001

Η καταγραφή παραστασιογραφίας του Νίκου Στεφάνου έγινε μετά από έρευνα του θεατρολόγου Πέτρου Βραχιώτη στο Κέντρο Μελέτης Ελληνικού Θεάτρου-Θεατρικό Μουσείο.

Αμφιτρύων 1990 τέμπερα σε χαρτί κραφτ 22,5 χ 36,5 cm συλλογή Μιχαήλ Δαλαρέτου

θέατρο

613

614

θέατρο

www.art.com.gr

αρχιτεκτονικές εφαρμογές 1974-2005

Ξενοδοχείο Κέρνος, Μάλια Ηρακλείου, 1974 γύψινο πρόπλασμα για ανάγλυφο διαχωριστικό εστιατορίου

σελίδα 614

στο χτίσιμο του σπιτιού της Κέας, το 1978

616

αρχιτεκτονικές εφαρμογές

www.art.com.gr Ξενοδοχείο Αθηνά, Ρόδος, 1965 γύψινο πρόπλασμα σπουδής για το ανάγλυφο του χώρου υποδοχής

Ξενοδοχείο Κέρνος, Μάλια Ηρακλείου, 1974 γλυπτό από σίδηρο

αρχιτεκτονικές εφαρμογές

617

Σπίτι στην Κέρκυρα, 1976 μακέτα από σφυρήλατο χαλκό για διακοσμητικό ανάγλυφο

Δάπεδο αυλής σε οικία στη Σταλίδα Ηρακλείου, 1976 χρωματιστό τσιμέντο

Προσχέδια γλυπτών από μπετόν για το ξενοδοχείο El Greco, Ρέθυμνο, 1976

618

αρχιτεκτονικές εφαρμογές

www.art.com.gr Αποτυπώσεις από ρουμάνικες θερμάστρες στις Καρυές του Αγίου Όρους, 1961

με τον Δαμασκηνό στη σκήτη του στις Καρυές, 1975

αρχιτεκτονικές εφαρμογές

619

Ξυλεπένδυση τοίχου εστιατορίου στο ξενοδοχείο Μαμιδάκη, Ηράκλειο, 1985

Μελέτη για ανάγλυφο μπετόν της πρόσοψης του καταστήματος της Εθνικής Τράπεζας στο Ηράκλειο της Κρήτης, 1983

620

αρχιτεκτονικές εφαρμογές

www.art.com.gr Μελέτες για διακοσμητικές επενδύσεις στο ξενοδοχείο Μαμιδάκη, Ηράκλειο, 1984

Μελέτες για τη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου Καλημέρα Κρήτη στο Σίσι Λασιθίου, 1990-1991

622

αρχιτεκτονικές εφαρμογές

www.art.com.gr Σχέδια για τη διαμόρφωση των εξωτερικών χώρων του ξενοδοχείου Καλημέρα Κρήτη στο Σίσι Λασιθίου, 1990-1991

αρχιτεκτονικές εφαρμογές

623

Γλυπτό από σίδηρο στοάς Ντορέ, Ηράκλειο Κρήτης, 1982

«Καραβίδα», σίδηρος, είσοδος πολυκατοικίας της οδού Επιμενίδου, Ηράκλειο Κρήτης, 1982

624

αρχιτεκτονικές εφαρμογές

www.art.com.gr Ανάγλυφο από μπετόν στοάς Ντορέ, Ηράκλειο Κρήτης, 1982

αρχιτεκτονικές εφαρμογές

625

www.art.com.gr Μελέτες για σπίτι στο Ροντακάδο της Κέας, 1982

Εξώπορτα στο σπίτι της Ιουλίδας, σίδηρος, 1985

απέναντι σελίδα

Ανάγλυφο από χρωματιστό τσιμέντο, 2009 Το σπίτι του ζωγράφου στην Ιουλίδα της Κέας

www.art.com.gr

Εξώπορτα της οικίας Προκοπίου στον Οτζιά της Κέας, σίδηρος, 2000 Κατασκευαστική μελέτη

Μελέτη εξώπορτας ιδιοκτησίας Κατερίνας Μαρούλη στο Βουρκάρι Κέας, 2003

www.art.com.gr

απέναντι σελίδα

Εξώπορτες και μελέτες της οικίας Γεωργίου Ν. Σταθόπουλου στον Οτζιά της Κέας, 2004

www.art.com.gr

www.art.com.gr

κείμενα κριτικές

www.art.com.gr

σελίδες 634-635, στο εργαστήριο του ζωγράφου στην Τζια (φωτογραφία Γιώργος Τουρκοβασίλης)

η ιστορία μας Νίκος Στεφάνου Μακριά από τις σειρήνες του συρμού Γιώργος Ν. Μπαχάς

απέναντι σελίδα

Χωρίς τίτλο 2000 τέμπερα σε χαρτί 68,5 χ 49 cm ιδιωτική συλλογή

Χωρίς τίτλο 2000 ντούκο σε καμβά 30 χ 35,5 cm ευγενική παραχώρηση της Αίθουσας Τέχνης Αθηνών

Τον Νίκο Στεφάνου τον συνάντησα για πρώτη φορά στην Τζια των πολύχρυσων Κυκλάδων πριν από χρόνια. Όταν μπόρεσα να δω και μερικά από τα ακριβοθώρητα έργα του ή, για την ακρίβεια, να μυηθώ στη μυστηριακή, βαθιά σχέση του ίδιου με τη ζωγραφική του, κατάλαβα ότι ανήκει στις σπάνιες περιπτώσεις ανθρώπων που η ζωή και το έργο τους είναι απολύτως συναφή και αδιάρρηκτα. Στα χρόνια που ακολούθησαν μου δόθηκε η ευκαιρία να κοινωνήσω το πάθος αυτού του ανθρώπου για την τέχνη. Έτσι, χωρίς δισταγμό, θα έλεγα ότι τον πυρήνα της ζωής του γεμίζουν οι δύο μεγάλες του αγάπες, που στην ουσία είναι μία: η ζωγραφική και η σκηνογραφία. Μερικές φορές, όπως συνηθίζει να λέει, «συλλαμβάνω τον εαυτό μου να σκηνογραφεί ζωγραφίζοντας και να ζωγραφίζει σκηνογραφώντας». Ο Στεφάνου αγαπάει τους ανθρώπους, πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά με το περίσσευμα ψυχής που διαθέτει; Ανυποχώρητος στις απόψεις του, προτιμά τη μοναχικότητα, αρνούμενος τους κοινωνικούς συμβιβασμούς που υποκρύπτουν δουλείες απρόβλεπτες. Στα δίσεκτα χρόνια που ζούμε, το πιο δύσκολο είναι να διατηρήσουμε το ήθος σε κάθε δραστηριότητά μας. Και επειδή τον ζωγράφο τον συνιστά η δουλειά του, νομίζω πως ο Στεφάνου διατήρησε σ’ αυτήν το ήθος ακέραιο. Αυτός είναι ο λόγος που ποτέ δεν παραβίασε τους βασικούς ζωγραφικούς όρους, κάτι πολύ συνηθισμένο στις μέρες μας, που θεωρείται μάλιστα και «πρωτοπορία». Θυμάμαι τον Γιάννη Τσαρούχη. Για έναν τουλάχιστον ζωγράφο από τους νεότερους της γενιάς του μπορούσε απερίφραστα να διατυπώσει τον θαυμασμό του. «Πού να δεις» έλεγε «τον Νίκο Στεφάνου. Υπάρχουν σκηνογράφοι που περιμένουν να γίνει κοινόν αγαθόν η πίστις τους. Παράδειγμα, ο Νίκος Στεφάνου, που μπορεί να κάνει σκηνικά για τα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου. Αν το θελήσει». Ο Νίκος Στεφάνου ζωγραφίζει με ψιθύρους που κατοικούν στην άκρη του μολυβιού ή του πινέλου του. Σχεδιάζει και χρωματίζει φέρνοντας στην επιφάνεια «αθύρματα» της μνήμης του. Και είναι δύσκολο κανείς –και πιο πολύ ο καλλιτέχνης– να καταγράψει τι είναι αρετές και τι λάθη στον τόπο που ζούμε, με τον τρόπο που ζούμε, φορτωμένοι τις κληρονομιές μας, χρεωμένοι τις ανάγκες του παρόντος σ’ αυτό το απέραντο παζάρι που έγινε στις μέρες μας ο κόσμος ολάκερος. Το χρέος σου είναι να ξεδιαλέξεις τα λιγοστά εκείνα πράγματα απ’ τα αναρίθμητα που θα δώσουν, όχι μόνο την ταυτότητα τη δική σου, αλλά και του καιρού και του τόπου σου. Και όλα αυτά σεμνά και ταπεινά. Αυτό το ξέρει ο Στεφάνου και το υπηρετεί με την τέχνη του. Ίσως παλαιότερα να προσπαθούσε να βρει έναν τρόπο απόδρασης μέσα από τις αναμνήσεις των παιδικών του χρόνων όταν τριγυρνούσε στο Γκάζι

κείμενα, κριτικές

637

του Πειραιά, όπου εργαζόταν ο πατέρας του. Οι μαύρες καμινάδες, Κύκλωπες του παραμυθιού, είχαν απλώσει μέσα του τις γιγάντιες διαστάσεις τους, οι σιδερένιες κατασκευές τον επιβλητικό τους όγκο, η άνυδρη φύση με τους καπνούς και τους θορύβους της σκέπαζε τους ουρανούς του. Όμως ο αισιόδοξος σχεδιαστής της ιστορίας μας μετάλλαξε σε μια άλλη εικαστική πραγματικότητα, παραθαλάσσια, με καθάριους ελληνικούς ουρανούς, τη μαύρη βιομηχανική παιδική ανάμνηση, απαλύνοντας τη σκληρή όψη της ζωής με μία άλλη, λίγο ειρωνική αλλά βαθιά λυρική. Ο Νίκος Στεφάνου άρχισε για πρώτη φορά να ζωγραφίζει σκηνικά σε ηλικία 17 ετών. Μαθήτευσε κοντά στον Δημήτρη Κεντάκα και στον θαυμάσιο γέρο Πελγκρί στο ατελιέ της Μπελβίλ στο Παρίσι, υιοθετώντας μια λιτότητα γραφής που όπως δηλώνει τον έχει σώσει «από ολισθήματα». Στη συνέχεια συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το Θέατρο Τέχνης, τη Λυρική Σκηνή, αλλά και με την Όπερα της Αυστρίας, την Όπερα του Μονάχου, την Κομεντί Φρανσέζ κλπ. σε έργα κλασικού και σύγχρονου ρεπερτορίου. «Γνώρισα από κοντά τη σκέψη των Ελλήνων και ξένων σκηνογράφων, από τον Βάκεβιτς έως την Ναταλία Γκοντζάροβα» επισημαίνει. «Σε λίγους διέκρινα την απευθείας και χωρίς τη σφραγίδα της ευρηματολογίας σκηνογραφική ιδέα. Αυτοί που με εντυπωσίασαν ήταν όσοι με ευτελή και λιγόλογα μέσα κατόρθωσαν να καταγράψουν τις ιδέες τους, με φόρμες πλήρεις και περιεκτικές, χωρίς ναρκισσισμό, σαν τον μεγάλο Νέχερ και τον Ράιτ». Για τον Νίκο Στεφάνου η σκηνογραφία, στην οποία έχει θητεύσει επί δεκαετίες, δεν αίρει την εικαστική του ταυτότητα. «Δεν νιώθω καθόλου άνθρωπος του θεάτρου» σημειώνει. «Απόδειξη ότι μόλις ολοκληρωθεί η σκηνογραφική μου δουλειά η παράσταση έχει πια τελειώσει για μένα». Εκείνο που τον συναρπάζει είναι ο μύθος που υπάρχει σε κάθε έργο του αρχαίου δράματος. Τον ελευθερώνει, του ανοίγει νέους ορίζοντες για να ζωγραφίσει και εκείνος τα δικά του παραμύθια. «Η ζωγραφική με βοήθησε πολύ να δω στη σκηνογραφία του έργου τον μύθο σαν εικαστικό γεγονός. Θέλω δηλαδή να είμαι και θεατής, όντας μέσα στο έργο. Η ζωγραφική είναι αυτή που με φύλαξε από τις σειρήνες του συρμού στη σκηνογραφία. Σε μένα αρκεί η εφημερότητα στην οποία είναι καταδικασμένος ο άνθρωπος, δέσμιος του δράματος της τραγικής μοίρας που τον αναγκάζει να εφεύρει τον μύθο. Για να βάλει μία τάξη και μία τελειότητα στη ζωή του και να λυτρωθεί. »Και αν ο μύθος αυτός για τη ζωή αμφισβητηθεί, τότε μένει χωρίς ελπίδα και χωρίς λύτρωση και σίγουρα τότε δεν τον ενδιαφέρει η σκηνοθετική άποψη κανενός. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το θέατρο είναι πρώτα απ’ όλα λόγος, και ο λόγος ακούγεται κάποια στιγμή. Μετά ακούγεται ο απόηχος της

638

κείμενα, κριτικές

Το Γκάζι 1998 λάδι σε καμβά 45,5 χ 56 cm συλλογή Νίκου Μαρκάκη

www.art.com.gr

ιδέας που περικλείει και τη διατηρούμε στη μνήμη μας χωρίς την ανάγκη άλλης υποστήριξης. Γι’ αυτό, το σκηνικό και τα κοστούμια τα βλέπω λιτά και εφήμερα, χωρίς η παρουσία τους να εξουσιάζει τη σκηνή. Όσο απλούστερα είναι τα πράγματα, τόσο ευκολότερο είναι να τα νιώσουμε κοντά μας». Ο Στεφάνου είχε την τύχη να πρωτογνωρίσει το θέατρο την εποχή που ήταν ακόμη παραμύθι με μυστικά, εκπλήξεις, ευρήματα, μαγείες. Αυτή την εποχή ξετυλίγει για πρώτη φορά μπροστά στα μάτια μας απλόχερα. Εγώ στο τέλος της σημερινής διαδρομής νιώθω την ανάγκη να πω για όσα θαυμαστά μού εξιστόρησε ο Νίκος Στεφάνου και, από τις λιγοστές φορές που είδα έργα του, ότι γνώρισα έναν ποιητή που ζωγραφίζει. Και επειδή κάθε διαδρομή στο μέλλον μάς υποχρεώνει και σε μία αναφορά στο παρελθόν, πρέπει να αναφέρω κάτι που είπε ο Σιμωνίδης ο Κείος, ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της αρχαιότητος: «Η μεν ζωγραφική είναι ποίησις σιωπώσα, η δε ποίησις ζωγραφιά λαλούσα».

Το Γκάζι 2001 τέμπερα σε χαρτόνι 29 χ 39 cm συλλογή Άννας Πατάκη και Αλέξη Βερούκα

κείμενα, κριτικές

639

Κατεξοχήν εμπνευσμένη και ποιητική η δουλειά του Νίκου Στεφάνου ακτινοβολεί, στην κυριολεξία, στην αίθουσα «Βουρκαριανή» στην Κέα, όπου παρουσιάζεται αυτές τις ημέρες. Μετά τις σκηνογραφίες και τα τοπία, είτε αυτοδύναμα παρουσιασμένα είτε σε συνάρτηση με μορφές, της περιόδου 19501970, μετά τις κατεξοχήν ενδεικτικές για το αστείρευτο σε έμπνευση ταλέντο του «νεκρές φύσεις», που ο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε παράλληλα με τα άλλα θέματά του, οι συνθέσεις που βλέπουμε τώρα στη «Βουρκαριανή» (δημιουργίες που προστίθενται πολύ εύστοχα στις προηγούμενες) αποτελούν και εκφράζουν με το παραπάνω ένα αποκορύφωμα της εκφραστικής δύναμης του Στεφάνου. Χάρη στην απόλυτη μαεστρία και την εξαιρετική κυριαρχία που έχει ως προς τα μέσα της έκφρασής του, ο καλλιτέχνης κατορθώνει, ακόμα και μέσα από από απειροελάχιστες νύξεις, να περάσει το μήνυμά του, κυρίως όμως τον ενθουσιασμό του και τη γνησιότητα της έμπνευσής του. Τα αμέσως αναγνωρίσιμα «στοιχεία» σε συνάρτηση και σε δημιουργικό διάλογο με τα αινιγματικά, ως προς την ταυτότητά τους σχήματα που βλέπουμε εδώ, συνθέτουν ένα «κλίμα» και μιαν ιδιάζουσα ατμόσφαιρα που αποτελούν την κατεξοχήν εγγύηση για τον δυναμισμό της προσωπικότητας του καλλιτέχνη. Η «νεκρή φύση σε λευκό τραπέζι» (1989), ένα από τα πιο πρόσφατα έργα του Στεφάνου, προβάλλει ένα κατεξοχήν μαγνητικό όραμα, όχι μόνο για το οπτικό μας πεδίο, αλλά και για τον ίδιο τον ψυχισμό μας. Ο ροζ ορίζοντας, το πράσινο σχήμα σε μορφή δένδρου, τα επάλληλα παραλληλόγραμμα στο δεξί μέρος της σύνθεσης αποτελούν, με τον τρόπο που είναι ιδωμένα, κυρίως όμως βιωμένα από τον καλλιτέχνη, σημεία αναφοράς και για εμάς που τα βλέπουμε. Πράγματι, όσες φορές και αν κοιτάξουμε ένα έργο του Στεφάνου, πάντοτε θα έχουμε κάτι καινούριο να ανακαλύψουμε, κυρίως όμως μπορούμε να κάνουμε μιαν ολοένα ανανεωμένη ταύτιση και σύγκριση.

της Ντόρας Ηλιοπούλου-Ρογκάν

Η Καθημερινή, Κυριακή 8 Οκτωβρίου 1989, σελ. 33

Χωρίς τίτλο 1985 κραγιόνια μακιγιάζ σε χαρτί κραφτ 53,5 χ 50 cm συλλογή Λιάνας Μαρκάκη

640

κείμενα, κριτικές

www.art.com.gr Τραπέζι στην παραλία 1989 ακρυλικά σε κάμποτο 51,5 χ 71 cm ιδιωτική συλλογή

κείμενα, κριτικές

641

χρονολόγιο εκθέσεις βιβλιογραφία δημοσιεύσεις

στην Τζια (φωτογραφία Μαργαρίτα Joss)

www.art.com.gr

χρονολόγιο Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1933.

1950

Πριν ακόμα αποφοιτήσει από το Α΄ Γυμνάσιο του Πειραιά, σε ηλικία 17 ετών αρχίζει να εργάζεται στο θέατρο ως ζωγράφος στην εκτέλεση σκηνογραφιών για λογαριασμό του συνόλου σχεδόν του Ελεύθερου Θεάτρου της Αθήνας (πρόζα, επιθεώρηση), αλλά και των κρατικών σκηνών της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Εθνικού Θεάτρου.

επίσκεψη στην Ακρόπολη

Ταυτόχρονα (από το 1951) αναλαμβάνει την εκπόνηση μελετών σκηνογραφίας και ενδυμασιών στους θιάσους Αδαμαντίου Λεμού (Πειραϊκός Σύνδεσμος), Κατερίνας Ανδρεάδη (Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς), Αλκουλή (Θέατρο Διονύσια Καλλιθέας). Επίσης αναλαμβάνει τις ζωγραφικές εκτελέσεις για σκηνογραφίες κινηματογραφικών ταινιών της «Φίνος Φιλμ» και της «Ανζέρβος Φιλμ».

με τον αδελφό του στον Πειραιά

1951

Με άδεια της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων παρακολουθεί και συμμετέχει στη συντήρηση των ψηφιδωτών της Μονής Δαφνίου και αντιγράφει τμήματα των ψηφιδωτών εικόνων, αλλά και του συνόλου σχεδόν της Βαϊοφόρου, που τεμαχισμένη βρίσκεται στη Βυζαντινή Σχολή του Μονάχου και σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα (Αρλιώτη, Πικιώνη, Ιόλα κ.ά.).

μπάνιο στις Σπέτσες στα χρόνια του γυμνασίου

1952

Μεταβαίνει στο Άγιον Όρος, κατά παραγγελία του Γερμανού βυζαντινολόγου Karl Heller και ασχολείται με την αντιγραφή φορητών εικόνων και νωπογραφιών των Ιερών Μονών Παντοκράτορος, Ιβήρων και Σταυρονικήτα, αναλύοντας κατά στάδια την τεχνική της βυζαντινής αγιογραφίας και στέλνει το αποτέλεσμα των εργασιών του στη Σχολή Βυζαντινών Σπουδών του Μονάχου.

ένας φίλος, ο ζωγράφος, η Ναταλία Στεφάνου και ο Σπύρος Παπαϊωάννου στο σπίτι της Καστέλλας

644

χρονολόγιο

το σπίτι στην Καστέλλα

www.art.com.gr

www.art.com.gr

1956-1958

Στράτευση. Μέχρι το 1959 συνεχίζει αδιαλείπτως την ενασχόλησή του με τη σκηνογραφία ως σκηνογράφος και ζωγράφος σκηνικών. Ταυτόχρονα, συμμετέχει σε ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής και κεραμικής.

ζωγραφίζοντας στην Καστέλλα, 1951

Κόρινθος, 1956

1959-1970 Σε όλη αυτή την περίοδο είχε την απόλυτη ευθύνη του σχεδιασμού των κατασκευών και της ζωγραφικής εκτέλεσης των σκηνογραφιών και των θεατρικών αξεσουάρ όλων των έργων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, που παρουσιάστηκαν σ’ αυτά τα έτη (όπερες, οπερέτες, εκδηλώσεις, φεστιβάλ, βραδιές μπαλέτου). Ταυτόχρονα, σ’ αυτό το διάστημα, προσκεκλημένος από τον μόνιμο σκηνογράφο της Volksoper (Λαϊκής Όπερας), von Heslin, εργάζεται στα ατελιέ της ζωγραφικής σκηνογραφιών αυτού του θεάτρου και στη Staatsoper (Κρατική Όπερα), ζωγραφίζοντας σκηνικά των Vackevitz και von Heslin.

Ελληνικό Χορόδραμα, Ορφέας και Ευρυδίκη, η Ναταλία Στεφάνου με κοστούμι του Γιάννη Τσαρούχη, 1955

Ισπανικός χορός, Λίμνη των κύκνων, χορογραφία Ηρώς Σισμάνη, η Ναταλία με κοστούμι του Νίκου Στεφάνου, 1960

Παρίσι, 1961

με τη Ναταλία, Neuchâtel, 1959

Κατόπιν, με υποτροφία της Γαλλικής κυβέρνησης, εγγράφεται στην École des Beaux-Arts στο Παρίσι, στο Aτελιέ της Λιθογραφίας, το οποίο παρακολουθεί έως και το 1963. Ταυτόχρονα, ως υπότροφος Ελευθέρων Σπουδών Θεάτρου εργάζεται στα ατελιέ Πελγκρί και Μπερτέν, για έργα στα θέατρα Odeon-Mogador, Châtelet κ.ά. (σκηνογραφίες των Siegfried, Dupont, Vackevitz). Με συστατική επιστολή του διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κωστή Μπαστιά, μεταβαίνει στο Μόναχο, όπου στα εργαστήρια της όπερας συμμετέχει ως ζωγράφος στην εκτέλεση των σκηνογραφιών αυτού του θεάτρου.

χρονολόγιο

647

Το 1960 μετά από πρόσκληση του ζωγράφου Αντώνη Κέπετζη εγκαθίσταται στο ατελιέ της Καλλιθέας, κληροδότημα του ζωγράφου Οδυσσέα Φωκά στην Εθνική Πινακοθήκη, προσκαλώντας κι αυτός με τη σειρά του τον Αλέκο Φασιανό και τον Βασίλη Σπεράντζα. Από κοινού δημιουργούν το ατελιέ της Καλλιθέας, με εργαστήριο χαρακτικής (λιθογραφίας, χαλκογραφίας) και συνεχή καλλιτεχνική δραστηριότητα κατά τα διαστήματα που βρίσκονταν στην Ελλάδα έως το 1965. με τον Αντώνη Κέπετζη στον κήπο του σπιτιού της Καλλιθέας

στο κέντρο «Νήσος Ύδρα», Αλέκος Φασιανός, Άσπα Στασινοπούλου, Σωτηρία Μπέλλου, Σοφία Διαλεγμένου και ο ζωγράφος.

1963-1967

Αρχή συνεργασίας με το ΚΘΒΕ (διευθυντής Σωκράτης Καραντινός). Εξακολουθεί να σκηνογραφεί στο Ελεύθερο Θέατρο και στη Λυρική Σκηνή. Το 1964 εκθέτει τη σειρά των ζωγραφικών του έργων και των κεραμικών «Αλογάνθρωποι» στην Αθήνα, στην γκαλερί Άστορ. Από το 1965 έως το 1967 συνεργάζεται ως σκηνογράφος με το Oxford Playhouse (σκηνοθεσίες των Μίνω Βολανάκη και Frank Hause) και το Roundhouse (Ομάδες πρωτοποριακού μπαλέτου). Το 1965 παντρεύεται τη χορογράφο και ηθοποιό Ναταλία Στεφάνου. με τον Σωκράτη Καραντινό και τη Ναταλία στη Βυτίνα, 1963

1971-1981

προς το Άγιον Όρος με τον Αντώνη Λαμπάκη, 1979

στη Δάφνη του Αγίου Όρους, 1985

648

χρονολόγιο

Το 1967 έργα του εκτίθενται στην γκαλερί 3+1 στο Παρίσι.

Διακοπή της εργασίας του στο θέατρο. Συμμετέχει σε αρχιτεκτονική ομάδα για την εκπόνηση μελετών αναστηλώσεων στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο της Κρήτης. Επίσης αναλαμβάνει τις μελέτες για την αρχιτεκτονική διαμόρφωση ξενοδονειακών συγκροτημάτων, καθώς και του περιβάλλοντος χώρου τους, στην Κρήτη, τη Ρόδο και την Κέρκυρα. Αυτό το διάστημα αναλαμβάνει τη διακόσμηση των εσωτερικών και των ελεύθερων χώρων αυτών των μονάδων, δημιουργώντας έτσι έναν μεγάλο αριθμό ανάγλυφων συνθέσεων και γλυπτών από μπετόν και σίδηρο. Επανέρχεται στο θέατρο, με σκηνογραφίες στο Εθνικό Θέατρο, στη Λυρική Σκηνή, στα ΔΗΠΕΘΕ, στο Θέατρο Τέχνης-Κάρολος Κουν και στα ελεύθερα θέατρα πρόζας.

www.art.com.gr

1982-2000

Εργάζεται αδιάλειπτα στη ζωγραφική και τη χαρακτική, δημιουργώντας λιθογραφίες, λινόλεουμ, χαλκογραφίες, μονοτυπίες, εξερευνώντας όλα τα πιθανά υλικά και τεχνικές. Επίσης, ασχολείται με τη γλυπτική και την κεραμική.

Νίκος Στεφάνου, Αλέκος Φασιανός και Γιάννης Μιγάδης στο σπίτι του ζωγράφου στην Ιουλίδα της Κέας, 1989

έκθεση στην γκαλερί Βουρκαριανή της Κέας, 1992

με τον Στέλιο Τριάντη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς, 1997

Το 1989 εκθέτει τα έργα του στην γκαλερί Βουρκαριανή της Κέας, όπου από το 1978 έχει εγκαταστήσει το σπίτι και εργαστήριό του. Το έργο του παρουσιάστηκε σε ατομικές εκθέσεις το 1991 στην γκαλερί Βουρκαριανή (νέα έργα), το 1994 στην ArtΑθήνα με την γκαλερί Σκουφά, το 1998 στην γκαλερί Αστρολάβος στις Σπέτσες (μικρή αναδρομική), το 1999 και το 2000 στην γκαλερί Βουρκαριανή, το 2001 στην Ελληνογερμανική Αγωγή (αναδρομική) με επιμέλεια της Αθηνάς Σχινά, και το 2008 στην γκαλερί Fine Arts Kαπόπουλος από κοινού με τον Βασίλη Σπεράντζα.

χρονολόγιο

649

650

Στον κήπο (λάβαρο)

Βουρκαριανή (λάβαρο)

1992 ακρυλικά σε κάμποτο 183 χ 92 cm συλλογή Μιχαήλ Δαλαρέτου

1992 ακρυλικά σε πανί 196,5 χ 110,5 cm συλλογή Μιχαήλ Δαλαρέτου

χρονολόγιο

www.art.com.gr Χωρίς τίτλο (λάβαρο)

Χωρίς τίτλο (λάβαρο)

1986 ακρυλικά σε πανί 238 χ 100 cm συλλογή Μιχαήλ Δαλαρέτου

1999 ακρυλικά σε κάμποτο 171,5 χ 94,5 cm συλλογή Μιχαήλ Δαλαρέτου

χρονολόγιο

651

κυριότερες ομαδικές εκθέσεις

1994 1995 1997

Νέα αποκτήματα, Πινακοθήκη Αβέρωφ, Μέτσοβο, επιμέλεια Όλγα Μεντζαφού-Πολύζου FIAC, Παρίσι, συμμετοχή εκπροσωπώντας την γκαλερί Ζουμπουλάκη της Αθήνας Αίθουσα Τέχνης Άννυ Μπαλτά, Θεσσαλονίκη Η γκαλερί της Έρσης στην Πινακοθήκη Πιερίδη Γκαλερί Ειρμός, Θεσσαλονίκη Οδός Πειραιώς, Μεταμορφώσεις ενός βιομηχανικού τοπίου, επιμέλεια Φλάβιας Nessi, Ίριδας Κρητικού 1998 Γκαλερί Αστρολάβος, Αθήνα 2000 Τα βοτσαλάκια, Νίκος Στεφάνου-Αλέξης Βερούκας, γκαλερί Βουρκαριανή, Κέα Bleu Outremer, Κέντρο Τέχνης Καστέλλας, επιμέλεια Φλάβιας Nessi, Ίριδας Κρητικού 2000 κονσέρβες, Λιθογραφείο της Οδού Πειραιώς, Αθήνα, επιμέλεια Αλέξη Βερούκα, Νίκης Νικονάνου, Νίκου Στεφάνου 2001 Το ατελιέ της Καλλιθέας, Ίδρυμα Π. και Μ. Κυδωνιέως, Άνδρος, επιμέλεια Αθηνάς Σχινά Ευχολόγια, γκαλερί Έκφραση, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού, Δημοτική Πινακοθήκη Μυτιλήνης 2003 Νέα εικονολατρία, Γκαλερί Fine Arts Καπόπουλος, Αθήνα, επιμέλεια Χάρη Καμπουρίδη 2003-04 Ολυμπιακό πνεύμα (περιοδεύουσα έκθεση), Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη, Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων κ.α., επιμέλεια Πέγκυς Κουνενάκη 2004 Ομοιότητα περίπου, Νέο Μουσείο Μπενάκη, επιμέλεια Θανάση Μητρόπουλου Αγώνων πόλις, Τεχνόπολις Δήμου Αθηναίων, επιμέλεια Αθηνάς Σχινά Ελαίας εγκώμιον, Μέγαρον Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού, Λουίζας Καραμπιδάκη, Φλάβιας Nessi Αιγινήτικα κανάτια-καμβάς από πασπαρά, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο του Δήμου Αίγινας, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού 2005 A΄ table-Στο τραπέζι, Αίθουσα Σκουφά, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού Τα λιμάνια του ελληνισμού, Εθνικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης-Μονή Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη, επιμέλεια Νίκου Ζία, Γιάννη Μπόλλη 2006 Ήταν κάποτε η Πηνελόπη Δέλτα..., Κολλέγιο Αθηνών, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού 2007 Όψεις της μορφής-σημάνσεις του τοπίου- Έλληνες ζωγράφοι από τη συλλογή του Αντώνη και Άζιας Χατζηιωάννου, Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού Γενέθλιος τόπος-εορτασμός για τα 20 χρόνια της Alpha Trust, Μουσείο Μπενάκη, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού Το δώρο, Fine Arts Καπόπουλος, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού Σταδιοδρομία της νεοελληνικής τέχνης, επιμέλεια Αθηνάς Σχινά, International House of Music, Μόσχα, οργάνωση Υπουργείο Τουρισμού και Fine Arts Καπόπουλος 2008 Σπεράντζας, Στεφάνου, Fine Arts Καπόπουλος, Μύκονος Η Αίγινα των ζωγράφων, Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων-Κτίριο Μελίνα, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού 2009 Η νεοελληνική τοπιογραφία από τον 18ο έως τον 21ο αιώνα, όραμα, εμπειρία και ανάπλαση του χώρου, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών Β. και Μ. Θεοχαράκη, επιμέλεια Χάρη Καμπουρίδη Υδατογραφώντας το ελληνικό τοπίο, Πινακοθήκη Σύγχρονης Βαλκανικής Τέχνης, Κοντιά Λήμνου, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού Όψεις του λευκού, Μπελλώνειο Ίδρυμα, Σαντορίνη, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού Συνέβη στην Αθήνα, Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων-Κτίριο Μελίνα, επιμέλεια Ίριδας Κρητικού Έργα του βρίσκονται στην Πινακοθήκη Ρόδου, στην Πινακοθήκη Αβέρωφ στο Μέτσοβο, στο Μουσείο Μπενάκη, στην Πινακοθήκη Φλώρινας, στην Πινακοθήκη Βιάννου στην Κρήτη, στην Πινακοθήκη Κουβουτσάκη, στο Υπουργείο Εξωτερικών, στο Θεατρικό Μουσείο και σε πολλές ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

652

Αλεξάκη, Ε., Στεφάνου Νίκος, Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών, τόμος 4, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 2000, σ. 235. Βακαλό, Ε., «Οι Αλογάνθρωποι του Ν. Στεφάνου», περ. Ζυγός, 1963, σσ. 87-88.

www.art.com.gr

βιβλιογραφία, δημοσιεύσεις

Γεωργουσόπουλος, Κ., «Ελληνικά παλιά και νέα», εφ. Τα Νέα, 31 Μαρτίου 1997, σ. 31. Γ. Δ., «Ο Καλός Άνθρωπος του Σετσουάν». Δρομάζος, Σ., «Ο Μπρεχτ στο ΚΘΒΕ». «Έργο Σικελιανού», εφ. Ελληνικός Βορράς, 1 Αυγούστου 1993, σ. 35. «Βουρκαριανή», Κέα, 1989, κείμ. Ν. Στεφάνου. Ηλιοπούλου-Ρογκάν, Ν., «Οι Εκθέσεις έργων Ν. Νικολάου, Ν. Στεφάνου και Λυδίας Σαρρή», εφ. Η Καθημερινή, 8 Οκτωβρίου 1989, σ. 33. Μοσχίδη, Ε., «Atelier». Η σκηνή των ζωγράφων, εφ. Απογευματινή, 10 Σεπτ. 1995. Περσεύς, Α., «“Ο Βαφτιστικός” στην Εθνική Λυρική Σκηνή», εφ. Ελεύθερη Ώρα, 18 Ιανουαρίου 1995. Πετρής, Γ., « Ένας ασπούδαχτος ζωγράφος και λιθογράφος», περ. Επιθεώρηση Τέχνης 1, 1964, σ. 125. «Ο Διθύραμβος του ρόδου», εφ. Ελεύθερος, 9 Ιουλίου 1993. «Ο “Διθύραμβος” στο Δίον», εφ. Νίκη, 10 Ιουλίου 1993. Καλκάνη, Ε., «“Ο Καλός Άνθρωπος του Σετσουάν” από το Κρατικό Θέατρο Β. Ελλάδος». Κιτσόπουλος, Γ., «Ο Καλός Άνθρωπος του Σετσουάν». Μεντζαφού-Πολύζου, Όλγα, Πινακοθήκη Αβέρωφ, Νέα Αποκτήματα, 1994. Μπακόλας, Ν., «Ο Καλός Άνθρωπος του Σετσουάν». Μπαχάς, Γ., «Η ιστορία μας. Μακριά από τις σειρήνες του συρμού», περ. Νέμεσις, 2001. «Στα “Δημήτρια” ο “Διθύραμβος”», εφ. Θησαυρός, 24 Αυγούστου 1993. «Σικελιανός από ΚΘΒΕ, στην Κατερίνη», εφ. Ελευθεροτυπία, 9 Ιουλίου 1993. Σχινά, Α., «Με το πλοίο της γραμμής», περ. Η Λέξη, 91, 1990, σσ. 63 -66. Σχινά, Α., «Για το θέατρο και τη ζωγραφική. Η ζωγραφική του Νίκου Στεφάνου», έκδ. Βουρκαριανής, 1992. Σχινά, Α., «Εν τόπω χλοερώ», Πλόες VΙΙ, Το ατελιέ της Καλλιθέας, Ίδρυμα Π.& Κ. Κυδωνιέως, Άνδρος, 2002, σσ. 5-8 (κατάλογος). Σχινά, Α., «Β. Σπεράντζας, Ν. Στεφάνου», Αίθουσα τέχνης Fine Arts Καπόπουλος, Μύκονος, 2008, σσ. 4-7. Τζεβελέκου, Β., «Εικαστικοί “Πλόες” στην Άνδρο», εφ. Ελεύθερος Τύπος, 17 Ιουλίου 2002, σ. 41. Τσαρούχης, Γ., «Τα γνωμικά του Τσαρούχη», έκδ. Βουρκαριανής, 1987, σ. 67. «Το “Ρόδο” του Σικελιανού», εφ. Νίκη, 10 Αυγούστου 1993, σ. 28. «Τραγωδία Σικελιανού στο θέατρο Δελφών», εφ. Το Έθνος, 7 Αυγούστου 1993. Τσιλιμιδού, Μ., «Το “Ατελιέ της Καλλιθέας” μετακομίζει στην Άνδρο», εφ. Επενδυτής, 14 Ιουλίου 2002, σ. 5. Χρηστίδης, Μ., «Καλπάζοντας προς την επιτυχία», εφ. Ελευθεροτυπία, 30 Ιουλίου 2001, σ. 24.

653

Κόκκινος κάμπος 1990 λάδι σε καμβά 50 χ 38 cm ιδιωτική συλλογή

www.art.com.gr

www.art.com.gr