Winter keuzestress

Wegwijs in de bergsportmogelijkheden Eerste hulp bij winterse keuzestress

Voor wie in de winter de bergen in wil, ligt een scala aan mogelijkheden open, ver weg van de pistes vol skiërs en snowboarders. Van sneeuwschoenwandelen, ijsklimmen en winterbeklimmingen, via langlaufen - mét of zonder slee - tot een iglo bouwen, winterkamperen of zelfs een winterse survival. Dit artikel gee de notoire zomerbergsporter een overzicht van de mogelijkheden in de winter, gecentreerd rondom vier vragen: Waar kan ik heen en hoe beweeg ik me voort? Wat moet ik weten en kunnen? Wat neem ik mee? En tenslotte; waar slaap ik? Wildernisgids Nick Platje en International Mountain Leader Arno de Jong helpen deze vragen te beantwoorden.

Tekst Rinske Brand Beeld Nick Platje, Rinske Brand

De bestemming bepaalt in hoge mate het vervoersmiddel en vice versa. De Alpen vormen uiteraard een prima winterbestemming. De sneeuw leent zich uitstekend voor sneeuwschoentochten. Deze hadden jaren geleden nog een wat oubollig imago, maar sindsdien en zeker tijdens de covidpandemie hebben ze enorm aan populariteit gewonnen, zag Arno, die in de HauteSavoie woont. Toen de skili en dicht moesten, waren mensen op eigen kracht aangewezen om de tocht naar boven te maken. Dat betekende sneeuwschoenen onder, snow- of splitboard op de rug en lopen maar. En dat viel de meesten niet tegen. Voor Arno zijn sneeuwschoenen de ideale manier om zonder ski-ervaring of speciale techniek de natuur in te trekken. Ver weg van drukke pistes, maak je je eigen pad. De moeilijkheidsgraad én de mate van afzien heb je daarbij volledig zelf in de hand. Maar ook met ijsklimmen en toerskiën kun je in deze regio prima uit de voeten. Wel speelt lawinegevaar een grote rol in de winterse Alpen.

Als je dat een probleem vindt, heb je een prima alternatief in de Scandinavische ells. Het glooiende landschap daar is nauwelijks lawinegevaarlijk. Scandinavië is wel weer extreem koud in de winter en omgaan met die kou is een vak apart, volgens Nick. Gezien de grote afstanden valt de keuze hier snel op langlauf- of toerski’s, al zijn tochten op sneeuwschoenen ook mogelijk. Wie kiest voor vlak terrein in Scandinavië ontloopt niet alleen het lawinegevaar, maar hee ook grote kans op het zien van het noorderlicht of tijdens de tocht vergezeld te worden door een kudde rendieren.

Ver van de bewoonde wereld ben je kwetsbaarder dan in de zomer

Munro bagging

Minder bekend als winterbestemming is Schotland. Het is de favoriete bestemming van Nick: ’Met maximaal 1345 meter hoogte hoef je niet te acclimatiseren. Maar omdat de hellingen wel steil zijn, heb je in Schotland een echte bergervaring. Je staat snel op een top en de toppen liggen relatief dicht bij elkaar in de buurt. Zo kun je er met gemak meerdere op één dag afvinken. ‘Munro bagging’ wordt dat genoemd. Omdat het snel ijzig is, behoren stijgijzers en een pickel tot de standaarduitrusting in het winterse Schotland. Dat betekent dat de winterbergsporter hier wel meer kennis over alpiene technieken moet hebben dan tijdens een sneeuwschoenwandeltocht.’ Ook deze bestemming hee een addertje onder het gras. In Schotland is het nat, heel nat. Nick: ‘Je begint je tocht vaak in de regen, dan kom je door natte sneeuw en vervolgens in een sneeuwstorm. Het is ruig en spartaans. Maar als je een goede dag hebt dan is het magisch mooi en kun je genieten van een uniek en adembenemend landschap.’

Winterse vaardigheden

Wat moet je weten en kunnen voor je veilig op pad kunt? Nick: ‘In de winter ben je sneller o the grid. Ver weg van de bewoonde wereld ben je nog kwetsbaarder dan in de zomer. Als je materiaal kapotgaat en je strandt in de sneeuw is een redding vaak niet mogelijk. Dat maakt dat je nog zorgvuldiger om moet gaan met je uitrusting bij zowel je voorbereiding als onderweg.’ In de winter de bergen in vereist dus meer kennis én meer voorbereiding. Fysieke voorbereiding is belangrijk, maar mentaal misschien nog wel meer vindt Nick. ‘Weet hoe je omgaat met de elementen. Tien uur lang een koude neus hebben, is volkomen normaal. Vind je dat niks, dan kun je maar beter niet de winterse bergen in.’

Veiligheid staat bij Arno voorop: ‘In de winter is het nóg belangrijker dat je goed kunt navigeren. Wie niet met een gids op pad

De relatief geringe hoogteverschillen in Schotland maakt het mogelijk meerdere toppen in één dag te bedwingen.

Foto Nick Platje Foto Rinske Brand

Een iglo bouwen vereist teamwork, stevige arbeid én een portie geduld .

Dagenlang niemand tegenkomen terwijl je van onbemande hut naar hut wandelt.

gaat, moet dus kunnen vertrouwen op een route-app of kaart en kompas.’ Hoe kies je dan een veilige route? ‘Via het lokale bureau voor toerisme zijn vaak kaarten verkrijgbaar met gemarkeerde sneeuwschoenroutes die doorgaans door lawineveilig terrein lopen. Pas wel op met het volgen van bewegwijzerde zomerroutes. Deze zijn uitgezet voor zomerse wandelingen. De borden worden ‘s winters vaak niet weggehaald en kunnen lawinegevaarlijk terrein kruisen.’ Wie met een gids meegaat, kan natuurlijk van de bestaande routes afwijken. Als lokale gids kent Arno de mooiste plekken en kan zo zijn gasten tijdens de tocht veel meer vertellen over de route en over de bezienswaardigheden onderweg. Plus; hij weet alles over veiligheid.

Kennis over sneeuwveiligheid is onontbeerlijk, zeker als je in de winter naar de Alpen gaat. Arno: ‘Kies je ervoor om op sneeuwschoenen in bergachtig terrein de gebaande paden te verlaten, dan dien je altijd rekening te houden met lawinegevaar.’ Hellingen met een hoek van 30 graden of meer zijn steil genoeg om lawinegevaarlijk te zijn. Dat soort hellingen is niet alleen gevaarlijk als je je erop begeeft, maar ook wanneer je er onderdoor loopt. En dat kun je makkelijk vergeten als je op het vlakke terrein onder de hellingen loopt. Het komt erop neer dat je als bergsporter, die zich – zonder gids - buiten het gecontroleerde gebied begeeft, altijd het lawinebericht moet kunnen interpreteren en lawinegevaarlijk terrein moet weten te ontwijken. Tijdens zijn meerdaagse tochten leert Arno zijn gasten daarom de regels van sneeuwveiligheid. Dat betekent allereerst weten hoe je ongelukken kunt voorkomen en ten tweede hoe je, wanneer je in een lawine terechtkomt, jezelf en de groep kunt veiligstellen en het lawineslachtoffer kunt redden. Daar heb je de lawine-drieeenheid bij nodig; een lawinepieper, een lawinesonde en een schep. En uiteraard moet je weten hoe je die goed gebruikt.

Voorbereiding op de winter

Het niveau van avontuur en fysieke uitdaging van jouw winterse avontuur heb je volledig zelf in de hand. Voor een sneeuwschoentocht is een goede conditie heel handig, maar voorkennis niet vereist. Wie met langlaufski’s op stap wil, doet er goed aan dat al een paar keer geoefend te hebben. Dat kan in de bergen, maar ook in Nederland zijn daar mogelijkheden voor. Wie op een meerdaagse tocht door Scandinavië gaat, maakt waarschijnlijk ook gebruik van een slee of pulka. In plaats van een rugzak op je rug trek je je spullen achter je aan. Dat is minder zwaar dan op je rug en zo kun je meer spullen meenemen. Dat is geen overbodige luxe in de kou. Hiervoor is wel een goede conditie vereist, zeker bij glooiend terrein, want die vracht moet natuurlijk ook heuvelop getrokken worden. ‘Ik ken mensen die hier specifiek voor trainen’ vertelt Nick ’die slepen in de zomer autobanden achter zich aan.’

Goed bepakt en bezakt

Wat neem je mee als je in de winter op pad wilt? Als eerste je transportmiddel; sneeuwschoenen, toerski’s, langlaufski’s of een combinatie. Bij ijzige beklimmingen komen stijgijzers van pas. Vergeet ook zeker de lawine-eenheid niet in lawinegevaarlijk terrein. Om je lichaamstemperatuur goed te reguleren, is het noodzakelijk je in laagjes te kleden. Houd er ook rekening mee dat natte kleding, bijvoorbeeld door zweten of regen, in de winter langzamer droogt. Dan ligt onderkoeling op de loer. Het is daarom aan te raden ook van alles een extra exemplaar mee te nemen.

Winterkamperen in Scandinavië, met als bonus de kans op het noorderlicht.

Foto Rinske Brand

Vuur maken is handig als je in de winter kampeert.

Ook handig: een benzinebrander in plaats van de gebruikelijke gasbrander (veel gasblikken zijn minder efficiënt bij temperaturen onder 0), een tarp, waterdichte zakken om je spullen droog te houden, extra warme kleding, sokken, etc. Ook mooi meegenomen: extra warmtebronnen. Want dat het koud wordt, is een zekerheid. Verder is een survivalkit afgestemd op winterse omstandigheden geen overbodige luxe. Daarin zitten benodigdheden voor het maken van vuur, reddingsdeken, een bothy en een apparaat om je locatie door te geven. In sommige landen werkt men al met een zogenaamd personal location beacon, maar elk ander apparaat dat een noodsignaal kan uitzenden richting nooddiensten volstaat. Verder is een zaag voor het uitzagen van sneeuwblokken handig voor wie een stevig sneeuwonderkomen wil maken. Brandstof en accu’s raken sneller op in de kou, houd daar ook rekening mee.

Tent in de sneeuw

Wie kiest voor een tent, doet er goed aan te controleren of deze ook in de winter gebruikt kan worden. Veel tenten zijn geschikt voor drie seizoenen en daarom niet warm of stevig genoeg voor de winter. Ook sneeuwharingen zijn nuttig en sneeuwflappen kunnen je helpen de wind buiten te houden. Geen overbodige luxe, want het is juist de wind die het vaak zo koud maakt. Een slaapmatje met dons of een extra isolatiemat houden de ergste kou vanuit de grond tegen. Nick waarschuwt: ‘In de zomer is alles veel gemakkelijker en kun je ook met redelijk veel wegkomen; een vergeten jas, een lekkend tentdoek, een slaapzak die net niet warm genoeg is, een gastankje dat te vroeg op is. In de winter zijn dit soort foutjes onvergeeflijk. Kou is letterlijk ‘killing’ en het gevaar van onderkoeling ligt altijd op de loer.’

Winteronderkomens

Vervoersmiddel, check. Uitrusting, check. Route, check. Sneeuwveiligheid, check. Maar waar ga je slapen? Veel hutten in de Alpen hebben speciale winterraums en veel van de onbemande hutten in Scandinavië zijn ook in de winter open. Controleer dit wel voor vertrek, want ’s avonds voor een dichte deur komen te staan kan levensgevaarlijk zijn. De hutten bieden comfort en warmte aan het eind van de dag. Nadeel is dat je wel je route vastligt. Het voordeel van een tent is dat deze werkelijk overal kan staan. Het enige wat je hoeft te doen, is de sneeuw plattrappen. Maar daar krijg je wel koude nachten en vochtige spullen voor terug. Voor wie geen tent tot zijn beschikking heeft, heeft Nick een aantal alternatieven: ‘Wat je kiest, ligt aan het doel van het onderkomen en de tijd die je beschikbaar hebt voor het bouwen. Een iglo bouwen is leuk, maar is al snel een paar uur tot een dag werk. Dan moet je grote sneeuwblokken met de juiste dichtheid uitzagen. Voordeel is wel dat het relatief warm is en dat je er met meerdere mensen in kunt overnachten. Een sneller alternatief is een quinzhee; een uitgeholde hoop van aangestampte sneeuw. Wie per direct een noodonderkomen nodig heeft, bijvoorbeeld bij snel opkomend slecht weer, graaft het beste een sleuf in de sneeuw en dekt deze af met een tarp. Maar in geval van nood kunnen ook de onderste takken van een den of een plek onder rotsen een tijdelijke schuilplaats bieden. Met deze laatste opties zijn we wel echt in de wintersurvivaltechnieken terecht gekomen.’

Kou is ‘killing’. Het gevaar van onderkoeling ligt op de loer

De eerste keer

Voor wie winterplannen heeft, maar nog geen winterervaring, heeft Nick nog een laatste tip: ‘Zet tijdens een wandeltocht in winters Nederland of België je tentje eens op. Dan merk je hoe je reageert op de kou. Ook kun je dan alvast een aantal technieken oefenen, zoals vuur maken. Mocht dan blijken dat je materiaal vergeten bent of iets niet werkt, dan is er geen man overboord. Dat zou in Lapland wel anders zijn.’