Monitoring Zaštita Konzervacija

JP nacionalni parkovi crne gore

NCpark.pdf

8/3/2005

8:50:58 PM

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

JP nacionalni parkovi crne gore

2013

C

monitoring zaštita konzervacija

monitoring zaštita konzervacija

2013

C

JAVNO PREDUZEĆE ZA NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE Služba za promociju, edukaciju i marketing M

Nacionalni park Biogradska gora

Y

CM

MY

CY

NP Durmitor.pdf

CMY

8/3/2005

8:50:14 PM

Adresa: Ul. Buda Tomovića bb, Kolašin tel/fax: +382 20 865 625 e-mail:npbiogradskagora@nparkovi.me

K

TRG VOJVODE BEĆIR - BEGA OSMANAGIĆA 16 81 000 PODGORICA TEL: +382 20 60 10 15 FAX: +382 20 60 10 16 e-mail: npcg@nparkovi.me www. nparkovi.me Autori priloga su stručni saradnici Službe za unapređivanje i razvoj JPNPCG: mr Slobodan Stijepović, mr Stevan Marić, Slavica Đurišić, Marina Đurović i Jelena Dragović i Službe za promociju, edukaciju i marketing: mr Nela Vešović Dubak i Ninoslav Đurović Foto: Arhiva JPNPCG Dizajn: DESIGNBOX Štampa: DPC Tiraž: 50

NP Durmitor

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

NP Lovcen.pdf

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

8/3/2005

8:49:01 PM

Adresa: Ul. Jovana Cvijića bb, Žabljak tel: +382 52 360 228, fax: +382 52 361 346 e-mail: npdurmitor@nparkovi.me

NP Lovćen

Adresa: Ivanova korita, Cetinje tel: +382 67 344 496 e-mail: nplovcen@nparkovi.me

NP Skadarsko jezero

Adresa: Vranjina bb, Podgorica tel/fax: +382 20 879 100 e-mail: npskadarskojezero@nparkovi.me

NP Prokletije

Adresa: Ulica Čaršijska bb, Plav tel/fax: +382 51 250 130 e-mail: npprokletije@nparkovi.me

Detaljna istraživanja i monitoring definisani su Programima upravljanja za 2013. godinu

- valorizacija ekonomske vrijednosti biodiverziteta; - procjena uticaja različitih privrednih djelatnosti na stanje živog svijeta i ukupnog biodiverziteta na posmatranom području.

Kontinuirano praćenje (monitoring) stanja i promjena biološke raznovrsnosti u nacionalnim parkovima je veoma važna, a ujedno i praktična, mjera kojom se obezbjeđuje redovno praćenje stanja živog svijeta u cilju očuvanja biodiverziteta i mogućeg održivog korišćenja njegovih komponenti.

Stanje biodiverziteta se prati na stručnim osnovama po definisanim, prihvaćenim i standardizovanim metodologijama.

Stručna služba JPNPCG redovno radi monitoring biološke raznovrsnosti u okviru: - šumske i nešumske vegetacije - kopnenih voda - vlažnih područja.

Detaljna istraživanja i monitoring definisani su Programom upravljanja za 2013. godinu, a obuhvatila su Nacionalne parkove Lovćen, Durmitor, Biogradsku goru, Skadarsko jezero i Prokletije.

Stručnim i redovnim monitoringom omogućava se: - registrovanje postojećih vrsta iIi njihovog stanja na odgovarajućem staništu; - bolji uvid u eventualne efekte klimatskih promjena na stanje biodiverziteta; - procjena mogućnosti korišćenja genetičkih resursa;

Na osnovu monitoringa moguće je doći do značajnih zaključaka o mogućim mjerama konzervacije ukoliko se ustanovi da je došlo do ugrožavanja stanja vrsta ili zajednica. Zaključci o stanju biodiverziteta veoma su korisni i pri radu sa lokalnim stanovništvom jer se na taj način kroz kontakte sa njim ili kroz edukaciju može uticati na svijest lokalnog stanovništva o vrijednostima Nacionalnog parka, kao i o načinima očuvanja živog svijeta u njemu.

Istraživanja su sprovođena od januara do novembra 2013. godine.Dobijeni podaci se mogu koristiti i za ispunjavanje međunarodnih obaveza koje se odnose na izvještavanje, prije svega, prema Evropskoj agenciji za zaštitu životne sredine, kao i Konvenciji o biološkom diverzitetu Ujedinjenih nacija.

Mr Nela Vešović Dubak, Spec orn.

Podgorica, april 2014.

3

monitoring zaštita konzervacija

2013

Monitoring biljne vrste Caldesia parnassifolia na lokalitetu Pančeva oka Caldesia parnassifolia je močvarna biljna vrsta koja postepeno nestaje sa prostora Evrope. U pojedinim zemljama, kao što su Austrija, Bugarska i Srbija, već se vodi kao izumrla (EX). Zagađenja i ubrzani proces zarašćivanja njenih prirodnih staništa su glavna prijetnja i razlog ovako negativnog trenda.

Kao kritično ugrožena (CR) na nivou Evrope, našla se na svim značajnim listama (Crvene flore Evrope, Konvencije o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa i EU Habitat direktive - Anex II, IVb) koje joj daju status međunarodne zaštite.

Jedini nalaz Caldesia parnassifolia u Crnoj Gori je na lokalitetu Pančeva oka, na Skadarskom jezeru (Biberdžić V. - 2007.) Kao rijetka i ugrožena biljna vrsta nalazi se na listi predloga za Crvenu knjigu flore Crne Gore. Nije zaštićena nacionalnim zakonodavstvom, jer je otkrivena godinu dana nakon usvajanja liste zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta Crne Gore (Sl. list RCG, br. 76/06).

Pančeva oka je vrlo nepristupačno močvarno područje u Podhumskom zalivu. Prvi izlazak na teren realizovan je početkom avgusta, kada je u saradnji sa Verom Biberčić (kustos Prirodnjačkog muzeja i autor literaturnog navoda) i korišćenjem GPS koordinati, identifikovano stanište i prisustvo vrste Caldesia parnassifolia.

Neuobičajeno visok vodostaj za to doba godine je razlog da kasni vegetacija na jezeru i da su pronađeni primjerci Caldesia parnassifolia tek počeli da razvijaju plutajuće listiće. Skrivene u gustoj vegetaciji i u

zajednici sa Hydrocharis morsus ranae, vrlo sličnih flotantnih listova, bilo ih je teško prebrojati. Na istom staništu identifikovano je i značajno prisustvo insektivorne Mjehurače (Utricularia vulgaris), u početnom stadijumu cvjetanja.

Uz gusto obraslu obalu tresetnog ostrva, ustanovljeno je prisustvo još jedne manje grupacije flotantnih listića Caldesia parnassifolia sa Hydrocharis morsus ranae, ali bez učešća Utricularia vulgaris.

Kako su pronađeni vrlo mladi primjerci Caldesia parnassifolia, bez formirane i nad vodom izdignute stabljike, na osnovu broja flotantnih listova nije se mogla sa sigurnom preciznošću utvrditi njena brojnost, već je procjenjena na desetak primjeraka na obje mikrolokacije.

Početkom septembra ponovljen je izlazak na teren, s namjerom da se utvrdi cenzus odraslih jedinki i da se na osnovu determinativnih karakteristika cvijeta ili ploda, potvrdi taksonomska pripadnost. Međutim, ispostavilo se da je biljka za vrlo kratko vrijeme završila svoj vegetativni ciklus i nije pronađena. Činjenice da se ova ugrožena biljna vrsta nalazi u veoma nepristupačnom okruženju i na području koje se strogo štiti kao rezervat prirode, značajni su preduslovi za njenu zaštitu. Međutim, u narednom periodu treba ustanoviti da li su bujanje vegetacije i ubrzano zarastanja jezera, razlog malobrojnosti populacije. U tom slučaju, sa nestajanjem

staništa, mogao bi se očekivati i opadajući cenzus, pa čak i nestanak vrste.

Navedeni razlozi obavezuju nastavak istraživanja i monitoring postojeće populacije na lokalitetu Pančeva oka.

Jedini nalaz Caldesia parnassifolia u Crnoj Gori je na lokalitetu Pančeva oka, na listi je predloga za Crvenu knjigu flore Crne Gore.

5

monitoring zaštita konzervacija

Raznorotka (Marsilea quadrifolia) je veoma rijetka vodena paprat, izgledom slična četvorolisnoj djetelini. Nastanjuje plitka, ustajala i muljevita močvarna staništa. Postepeno nestajanje njenih prirodnih staništa čini je rijetkom i ugroženom na području cijele Evrope.

Konvencijom o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa (Bernska konvencija) i evropskom Direktivom o zaštiti prirodnih staništa i divlje faune i flore (EU Habitat direktiva An IIb i An IVb), dobija status međunarodno zaštićene biljne vrste.

U Crnoj Gori je evidentirana na lokalitetima Plavnica (Rohlena 1942, Černjavski et al.

1949) i Gostilj (Černjavski 1949), dok je Lakušić 1983. samo navodi za Skadarsko jezero.

U nedostatku novijih istraživačkih podataka, vrsta se po IUCN kriterijumima ugroženosti, vodi kao regionalno iščezla (EX) ili kao kritično ugrožena (CR?). Zaštićena je nacionalnim

zakonodavstvom i nalazi se na listi predloga za Crvenu knjigu flore Crne Gore. Predstavnik je reliktne flore, iz doba tercijera.

Nacionalni i međunarodni značaj Marsilea quadrifolia, zastarelost i nepotpunost literaturnih podataka glavni su kriterijumi za istraživanje ove vrste na ranije ustanovljenim lokalitetima i na drugim potencijalnim staništima uz obalu Skadarskog jezera.

Istraživanje je sprovedeno s ciljem da se utvrdi stvarno stanje na terenu i time definiše njen status, da li je iščezla (EX) ili je krajnje ugrožena (CR) biljna vrsta u Crnoj Gori.

Kako kažu mještani staništu i biljci, može se prići isključivo s proljeća, prije bujanja močvarne vegetacije.

www.luirig.altervista.org

2013

Istraživanje biljne vrste vodena paprat (Marsilea quadrifolia) na području Skadarskog jezera

Pretraživanja potencijalnih staništa duž obala Plavnice, Gostiljske rijeke, Morače, Karatune i samog jezera, tokom jula, avgusta i septembra, nijesu dala pozitivne rezultate po pitanju prisutnosti ove vrste.

Zbog mogućih propusta u radu, naročito kada se ima u vidu nepristupačnost terena, za sada nije moguće izvesti zaključak da je vrsta Marsilea quadrifolia nestala sa područja Skadarskog jezera.

Na moguću prisutnost raznorotke na jezeru impliciraju kazivanja pojedinih mještana koji su, prepoznavši je na fotografiji, naglasili da se staništu i biljci može prići isključivo s proljeća, prije bujanja močvarne vegetacije.

Ove navode važno je provjeriti na terenu.

U cilju dobijanja pouzdanih podataka, nastaviće se istraživanja Marsilea quadrifolia na Skadarskom jezeru.

7

monitoring zaštita konzervacija

2013

Monitoring biljne vrste Mjehurača (Utricularia vulgaris) u priobalju Skadarskog jezera Mjehurača (Utricularia vulgaris) je jedna od četiri karnivorne vrste u flori Crne Gore i jedina biljka mesojed u flori Skadarskog jezera. Prvi put je otkrivena u priobalnoj zoni Vranjine i Virpazara (R. Lakušić, 1969), a kasnije i u zalivu Mrčiluka i na Crnom žaru, na muljevitom i tresetnom močvarnom staništu (S. Đurišić, 2008, 2011). Tercijerni je relikt.

Ploveće kolonije Utricularije, odnosno njena staništa, uvrštena su u Emerald mrežu habitata od velike ekološke važnosti, u skladu sa Bernskom konvencijom o zaštiti evropskih divljih vrsta i prirodnih staništa. Kao i ostale karnivorne vrste Crne Gore, zaštićena je nacionalnim zakonodavstvom.

Biljke mesojedi rijetke su u biljnom svijetu. Žive na staništima siromašnim nitratima, kao što su tresetišta, močvare i vlažna karbonatna staništa. Neophodna azotna jedinjenja obezbjeđuju načinom ishrane atipičnim za biljke, tzv. „zamkama“ - listovima koji su se, izgledom i funkcijom, prilagodili da aktiv-

no ili pasivno hvataju, a potom i razgrađuju uhvaćeni plijen.

Mjehurača nedostatak hranljivih materija iz tla i ishranu bjelančevinama životinjskog porijekla ostvaruje adaptacijom, koja se ogleda u posjedovanju na hiljade sitnih mješkova (2-3 mm) za hvatanje insekata, vodenih buba i larvi komaraca.

Uspostavljanje monitoringa Utricularia vulgaris na Skadarskom jezeru, realizovano je s ciljem da se identifikuju njena staništa i utvrdi stvarna rasprostranjenost vrste na području jezera.

Istraživanja na terenu obavljena su tokom

Biljke mesojedi rijetke su u biljnom svijetu.

jula, avgusta i septembra, unutar mnogobrojnih zaliva i uvala duž sjeverne i južne obale jezera. Primjenjivane su kombinovano, metoda transekta i metoda kvadranta (prebrojavanjem jedinki).

Prisustvo vrste potvrđeno je na 19 lokacija, u značajnoj brojnosti, unutar zajednica bijelog i žutog lokvanja, rjeđe u zajednici kasoranje, i to na manjim dubinama, gdje je vrlo izražen proces anaerobne razgradnje (eutrofna sredina).

Na osnovu dobijenih rezultata i zapažanja na terenu, može se zaključiti da je Utricularia vulgaris rasprostranjena i neugrožena na Skadarskom jezeru.

9

monitoring zaštita konzervacija

2013

Monitoring plavnih šuma i močvarne vegetacije duž sjeverne obale Skadarskog jezera Kompleksi močvara, odnosno vodene površine sa flotantnom i emerznom vegetacijom i vrbaci sa močvarnim livadama, duž sjeverne obale i u zalivima južne obale, od višestrukog su značaja za ekosistem Skadarskog jezera, naročito kao mrijestilište većeg broja riba i gnijezdilište i hranilište mnogih ptica. Velika količina biljne mase, prihvata zagađujuće polutante s kopna i ugrađujući ih u sopstvenu biomasu održava jezersku vodu u stanju relativne čistoće. Posljedica toga je vidno bujanje vegetacije i opšte zarastanje jezera, što kroz složene trofičke odnose prijeti da ugrozi strukturu i stabilnost cijelog ekosistema. Proces je naročito izražen duž većih riječnih tokova, kao što su Morača, Plavnica, Gostiljska rijeka, Karatuna i Crmnička rijeka.

Da bi se ustanovila veličina procesa bujanja površina pod plavnim šumama (zajednice vrba), emerznom (trska, rogos, ševar, žuka) i flotantnom (bijeli i žuti lokvanji, ka-

soranja) vegetacijom, uspostavljen je dugoročni monitoring ovih tipova vegetacije, koji obuhvata nekoliko faza: - Ustanovljavanje polaznog stanja, utvrđivanjem mjerljivih parametara: granica prostiranja (unutar jezera) navedenih tipova vegetacije, sa mjernim tačkama (GPS tačke) najisturenijih sekvenci.

Velika količina biljne mase, prihvata zagađujuće polutante s kopna i ugrađujući ih u sopstvenu biomasu održava jezersku vodu u stanju relativne čistoće.

- Monitoring – periodično praćenje istih parametara (svake druge godine).

- Uporedna analiza dobijenih rezultata (svakih pet godina), zaključci i mjere.

Ovogodišnjim izlaskom na teren ubilježena je granica prostiranja močvarnih zajednica i vrbaka, od Crnog žara do ušća Karatune.

Utvrđene su GPS koordinate (mjerne tačke) za zone koje su najisturenije i koje će se ubuduće pratiti. Evidentirana su i potvrđena foto-snimcima sva bitna vegetacijska i ekološka zapažanja.

Na samom početku ovog projekta, može se konstatovati da je najkritičnije uz oba kraka Morače, u zoni Manastirske tapije, gdje se na nanosima sitnog pijeska razvijaju veoma

gusti podmlaci vrba i duboko zalaze u jezero.

Neuobičajeno visok ljetnji vodostaj jezera, čini ovu godinu atipičnom u pogledu bujnosti flotantne vegetacije. Zajednice bijelog i žutog lokvanja zatvaraju brojne zalive od Crnog žara do Vranjine. U dijelu jezera od Vranjine prema Karatuni, zauzimaju sav prostor između kanala Morače, ostrva Mala i Velika Čakovica, Kamenik, Liponjak i kanala Rijeke Crnojevića i Karatune. Međutim, zajednice kasoranje, na većini lokaliteta, nijesu postigle svoj maksimum u pokrovnosti u odnosu na prethodne godine.

Prikupljanjem polaznih parametara, uz sva zapažanja na terenu koja ih modifikuju, završena je prva faza monitoringa. Slijedi periodično praćenje istih parametara.

11

monitoring zaštita konzervacija

Plavne šume skadarskog hrasta (Querqus robur ssp. squtariensis) u zajednici sa poljskim jasenom (Fraxinus angustifolia) i grčkom lustrikom (Periploca graeca), prvi put navodi Černjavski 1949. godine, za područje Gostiljske rijeke, i to kao fragmentarne ostatke nekada rasprostranjenih šumskih zajednica. Isti autor hrast opisuje kao novu termofilnu podvrstu hrasta lužnjaka, dajući joj naziv „skadarski“ (squtariensis). To su ujedno i jedini podaci o skadarskom hrastu na pomenutom lokalitetu. Malo je radova o ovoj vrsti i njenom rasprostranjenju u Crnoj Gori. Navodi se još za dolinu rijeke Zete, na lokalitetu Špatula kod Ulcinja i uz rijeku Bojanu.

Skadarski hrast je, kao rijetka i ugrožena endemska podvrsta, stavljen na listu nacionalno značajnih i zaštićenih biljnih vrsta, a u zajednici sa jasenom - na listu potencijal-

Skadarski hrast je, kao rijetka i ugrožena endemska podvrsta, stavljen na listu nacionalno značajnih i zaštićenih biljnih vrsta.

Odnos prečnika i visina (tereni: 20.05 i 19.06. 2013.)

120

Odnos prečnika i visina (tereni: 26.06. i 27.06.2013.)

30

35

100 90

25

30

80

100

20

80 15 60 10

40

5

20 0

0 1 2 3 4 5 6 7 8 91011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041 stabla

25

70 r h

60

20

50 15

40 30

r h

10

20

5

10 0

visina (m)

140

prečnik (cm)

stiljske rijeke, isparcelisano je privatnim imanjima koja se danas, uglavnom kose ili su potpuno zapuštena. Stvaranjem takvih parcela, ostaci šumske zajednice skadarskog hrasta i jasena očuvali su se duž seoskih puteva i kao graničnici oko imanja. Takav raspored uslovio je i metodu istraživanja – linearno prebrojavanje i GPS markiranje svakog pojedinačnog stabla ili manje grupacije sa podmlacima, što je ukupno 161 GPS koordinata. Na osnovu dobijenih podataka, dat je grafički prikaz trasa i evidentiranih nalaza.

Izmjerene su dendrometrijske vrijednosti: visina i obim za svako veće stablo. Odnos ova dva parametra predstavljen je dijagramom.

Evidentirano je prisustvo drugih vrsta, i time potvrđeni sastav i struktura primarne zajednice: od drvenastih - poljski jasen, poljski javor, brijest, obična i srebrna vrba, topola, crna jova, drača, svib, smokva, džanja, glog, od povijuša - grčka lustrika, kupina, pavit, divlja loza, i od zeljastih - vodena menta, štavelj, drijemovac.

Brojnost podmladaka, naročito na imanjima koja su godinama zapuštena, potvrđuje da je cijelo područje primarno stanište šumske zajednice skadarskog hrasta i jasena i da postoje uslovi za njenu spontanu revitalizaciju na dijelovima staništa koji više nijesu pod antropogenim uticajem. Potrebno je ispitati mogućnosti da takve uslove obezbijedi Nacionalni park, naročito kad su u pitanju vlasnički odnosi.

visina (m)

nih habitata od evropskog značaja (NATURA 2000).

U nedostatku relevantnih podataka o rasprostranjenju, brojnosti i stanju vrste i zajednice, započeto je istraživanje u slivu Gostiljske rijeke, kojim bi se obezbijedili neophodni podaci za monitoring i sagledale mogućnosti za revitalizaciju dijela staništa.

Izvršeni su proljećni izlasci na teren, sukcesivno sa postepenim povlačenjem vode sa staništa. Jesenji će se obaviti u vrijeme plodonošenja, na terenima uz samu močvarnu zonu, na kojima se najduže zadržava voda.

Istraživano područje, sa obje strane Go-

prečnik (cm)

2013

Monitoring skadarskog hrasta (Querqus robur ssp. squtariensis) u slivu Gostiljske rijeke

1 2 3 4 5 6 7 8 9101112131415161718192021222324252627282930313233343536373839404142434445464748495051525354555657585960616263

0

stabla

13

monitoring zaštita konzervacija

2013

Monitoring šumske vrste lovora (Laurus nobilis) na ostrvima Skadarskog jezera Zajednice mediteranskih zimzelenih šuma - makija se nalaze, u degradiranim fragmentima, na ostrvima i nekim djelovima južne obale Skadarskog jezera. Na tim prostorima prepoznaju se ostaci zajednica šuma i makija koje su tu bile razvijene. Jedna od tih ostataka je zajednica hrasta crnike (Quercus ilex) i lovora (Laurus nobilis).

Lovor (Laurus nobilis) kao jedna od najinteresantnijih šumskih vrsta koja se nalazi na prostoru Skadarskog jezera i njegove zajednice su zaštićene evropskim zakonodavstvom i to Habitat direktivom, kod 5310.

Pretpostavlja se da je ranije lovor bio raširen u daleko većoj mjeri, dok su obrast i sklop bili u velikom dijelu mediteranskih biljnih zajednica potpuniji, drugim riječima, dok je u sastojinama bilo više vlažnosti i dok je lovor imao više zaštite. Nesumljivo je da je u procesu degradacije lovorovih šuma veliku ulogu imao čovjek, svojim indolentnim i neodgovornim odnosom prema prirodi. U vezi sa tim razumljivo je zašto je došlo do degradacije u toj biljnoj zajednici.

Terenskim istraživanjima, utvrđeno je opšte zdravstveno stanje lovorovih sastojina koja se nalaze na ostrvima Skadarskog jezera. Ostrva na kojima se nalaze šume lovora su: Omerova gorica, Mala i Velika Čakovica, Kamenik i Kom. Stanje lovorovih sastojina je gotovo identično na svim pomenutim ostrvima.

Moramo izdvojiti da je negativan antropogeni uticaj posebno izražen na ostrvu Omerova gorica. Zdravstveno stanje, forma sastojine lovorovih šuma su najreprezentativniji na ostrvima Mala Čakovica i Kamenik. Na ovim ostrvima je zajednica lovora i crnike u najboljoj fiziološkoj kondiciji od svih pregledanih područja. Takođe, i na ovim ostrvima je evidentiran negativan antropogeni faktor u formi krčenja lovorovih stabala u blizini manjih pristana. Može se konstatovati da na ovom ostrvu šume lovora u zajednici sa hrastom crnikom pokazuju najbolju očuvanost od svih pregledanih lokaliteta.

Na području ostrva Kom je zabilježena lovorova šuma i to prvenstveno u obalnom

pojasu. Zdravstveno stanje ove šume je vrlo dobro. Postoji opravdan rizik od degradiranja ove vrste jer veliki broj gostiju posjećuje manastir i crkvu na ovom ostrvu. Aktivnosti na istraživanju i zaštiti degradiranih vrsta u okvirima svojih zajednica će i dalje biti osnovni zadatak u cilju unapređenja šuma i šumo-šikara Nacionalnog parka Skadarsko jezero.

UGROŽENOST: Posebno izražen negativni antropogeni pritisak na stabla lovora je evidentan na ostrvu Omerova gorica. Negativan uticaj se ogleda u aktivnostima kao što su: sječa stabla, ispaša stoke, oštećivanje i lomljenje stabala tokom ribolovne sezone i slično.

MJERE ZAŠTITE: Ostrvo Omerova gorica treba zaštiti većim stepenom zaštite – proglasiti ga specijalnim rezervatom iz dva razloga, i to kao mjesto gniježđenja sive čaplje (ugrožena i zaštićena vrsta) i stanište lovora (Laurus nobilis), međunarodno zaštićene šumske vrste.

Šume lovora u zajednici sa hrastom crnikom pokazuju najbolju očuvanost .

15

monitoring zaštita konzervacija

2013

Istraživanje endemskih, nacionalno i međunarodno zaštićenih vrsta flore Ovogodišnje terensko istraživanje dio je, višegodišnje programske aktivnosti identifikovanja značajnih vrsta flore na području NP Biogradska gora. Obavljeno je krajem jula, na lokalitetima Zekova glava i na izvorištu Biogradske rijeke.

Istraživanje je vršeno metodom transekta, unutar različitih stanišnih tipova. Evidentirane su i popisane sve biljne vrste u fazi cvjetanja ili plodonošenja, a zatim je urađena identifikacija endemskih, nacionalno i međunarodno zaštićenih vrsta. Nalazi su potvrđeni GPS koordinatama i fotografskim snimcima biljaka i staništa. Dat je kartografski prikaz terena, sa ucrtanim rutama i GPS tačkama. Svaka numerisana tačka nosi podatak za određenu vrstu ili više vrsta pronađenih na istoj koordinati.

Evidentirano je 126 različitih biljnih taksona, što je značajna cifra imajući u vidu površinu terena, i radi se o vrstama jedne fenofaze, karakteristične za to doba godi-

ne. Različitost geološke podloge (silikatna i krečnjačka) i drugih ekoloških faktora uslovili su brojnost i raznovrsnost stanišnih tipova na oba lokaliteta, što objašnjava i brojnost vrsta i njihovu pripadnost različitim flornim elementima, odnosno areal tipovima.

Identifikovan je značajan broj endemskih, nacionalno i/ili međunarodno zaštićenih vrsta flore, od kojih ovom prilikom izdvajamo sljedeće: Achillea lingulata, Achilea abrotanoides, Oxytropis dinarica, Silene sendtneri, Edraianthus graminifolius, Gentiana punctata, Trolius europaeus, Nigritela nigra, Viola zoysii, Viola elegantula, Sempervivum

Identifikovan je značajan broj endemskih, nacionalno i/ili međunarodno zaštićenih vrsta flore. heuffelii, Panciciia serbica, Lilium albanicum, Gentiana kochiana, Phyteuma pseudoorbiculata, Pinguicula balcanica, Dactylorhiza cordigera, Pseudorchis albida, zatim interesantne biljke vegetacije snježanika, kao što su Soldanela alpina i Ranunculus crenatus.

Terenskim podacima (taksonomski, populacioni, stanišni, ekološki), kao i onim dobijenim njihovom analizom i sistematizacijom (pripadnost flornom elementu, reliktnost, endemska pripadnost, IUCN kriterijumi, na-

cionalni i međunarodni status zaštite i dr.) dopuniće se postojeća elektronska baza podataka i upotpuniti saznanja o florističkom diverzitetu NP Biogradska gora.

17

monitoring zaštita konzervacija

Ukljeva (Alburnus scoranza) naseljava vode Jadranskog sliva. Rasprostranjena je u sistemu Ohrid-Drim-Skadar. U Crnoj Gori ukljeva naseljava Skadarsko jezero, srednji i donji tok Morače, rijeku Zetu i njene ravničarske pritoke, kao i Šasko jezero.

Tokom zimskih mjeseci, ukljeva se sakuplja u takozvanim okama (sublakustirčnim izvorima). Ekonomski je najznačajnija slatkovodna riba na Skadarskom jezeru. Godišnje se ulovi oko 250 tona, a nekada se lovilo i do 600 tona ove vrste ribe.

Imajući u vidu njen nesumnjivi privredni značaj, pristupilo se organizovanim istraživanjima populacije (monitoring) ukljeve u cilju praćenja njene brojnosti i vitalnosti na prostoru jezera.

Plan monitoringa je da se u periodu od tri godine izvrše detaljna populaciona istraživanja, nakon kojih će se doći do podataka o brojnosti i stanju populacije ukljeve na Skadarskom jezeru.

U cilju sagledavanja realnog stanja populacije, pokrenuta je saradnja sa Ministarstvom vodoprivrede i šumarstva Republike Albanije, kako bi se usaglasila zajednička metodologija praćenja stanja ukljeve i dobili relevantni podaci o njenoj brojnosti.

Tokom zimskih mjeseci, ukljeva se sakuplja u sublakustričnim izvorima.

Nacionalni parkovi saradjivali su sa Prirodno-matematičkim fakultetom

2013

Monitoring ukljeve (Alburnus scoranza)

19

monitoring zaštita konzervacija

2013

Utvrđivanje zimskog cenzusa zimujućih vrsta IWC

Rezultati zimskog brojanja ptica na Skadarskom jezeru 2013. godine pokazuju da je u januaru boravilo oko 90.000 ptica.

Rezultati se prikazuju u vidu tabele sa naučnim i domaćim imenima ptica VRSTA

Utvrđivanje zimskog cenzusa zimujućih vrsta (IWC) je ušlo u organizacionu šemu, koja se u istom periodu sprovodi na svim vodenim objektima u Evropi. Zimskim cenzusom utvrđuje se približna brojnost zimujućih ptica na Skadarskom jezeru. Ujedno su to vrste koje su najviše ugrožene na globalnom nivou.

Promjene subpopulacija vodenih ptica na Skadarskom jezeru već 15 godina su predmet praćenja metodom cenzusa, u okviru međunarodno koordinisanog i standardizovanog programa, koji za cilj ima zaštitu vodenih staništa i vrsta u njima.

Dobijenim informacijama i zaključcima koji proizilaze iz ovog monitoringa, podići će se stepen zaštite i valorizacije ovog prirodnog potencijala.

Tokom utvrđivanja zimskog cenzusa IWC na Skadarskom jezeru posmatra se cijelo područje, a radi lakšeg prebrojavanja podijeljeno je na poligone.

Zimskim cenzusom utvrđuje se približna brojnost zimujućih ptica na Skadarskom jezeru.

DOMAĆI NAZIV

BROJ JEDINKI

Gavia arctica

Crnogrlimorski gnjurac

2

Tachybaptusruficollis

Mali gnjurac

207

Podicepsnigricollis

Crnovrati gnjurac

559

Podicepscristatus

Ćubasti gnjurac

1179

Ardeacinerea

Siva čaplja

96

Casmerodiusalbus

Velika bijela čaplja

69

Pelecanus crispus

Kudravi pelikan

60

Phalacrocorax carbo

Vranac

13210

Phalacrocorax pygmeus Fendak

1584

Anser anser

Divlja guska

14

Anasplatyrhynchos

Gluvara

480

Anasstrepera

Patka kreketaljka

69

Anascrecca

Patka krža

34

Aythyaferina

Glavoč

4463

Aythyafuligula

Ćubasta plovka

133

Bucephalaclangula

Patka dupljašica

81

Buteo buteo

Mišar

29

Circus aeroginosus

Eja močvarica

44

Aquila clanga

Crni orao

1

Circus cyaneus

Poljska eja

1

Fulicaatra

Baljoška

63685

Gallinulachloropus

Barska koka

4

Rallusaquaticus

Barski pjetlić

2

Larus ridibundus

Obični galeb

2277

Larus michahellis

Sredozemni galeb

910

Tringaochropus

Crnokrila prutka

2

UKUPNO

89195

21

monitoring zaštita konzervacija

2013

Monitoring bjelobrade čigre (Chlidonias hybrida) Bjelobrada čigra spada među ptice čiji se broj na Skadarskom jezeru povećava od 1974. godine, kada je otkriveno prvih 15 gnijezda.

Monitoringom u 2013. godini je utvrđeno da je broj gnijezdećih parova narastao na oko 800. Tendencija u posljednje tri godine je stabilizacija na tom broju.

Evropski status ugroženosti bjelobrade čigre je determinisan kao Prorijeđena (H) sa fluktuirajućim trendom brojnosti. Kolonije bjelobrade čigre su smještene na plovećim listovima bijelog lokvanja (Nymphaea alba). Gustina kolonija varira na različitim staništima. U kolonijama Vrbovec i Zbeljski kanal gnijezda su udaljena preko 30 metara jedno od drugog, a druge su veoma koncentrisane.

Takav je slučaj u kolonijama Jendek, Koraćica 2 i Zbeljski kanal 2, pa su gnijezda međusobno udaljena u prosjeku 2 do 3 metra.

Broj jaja je uobičajen (puno leglo iznosi 4 jaja), ali ima gnijezda sa različitim brojem jaja. Bliža analiza broja jaja i efikasnosti gniježđenja nije izvršena, jer se osmatranja obavljaju za vrijeme jake osunčanosti, tako

da se izbjegava duže zadržavanje zbog mogućnosti insolacije jaja.

Gnijezda su precizno izbrojana u zbijenim kolonijama, dok je u raštrkanim vršena korekcija na osnovu broja letećih ptica. Broj gnijezda u nepristupačnim kolonijama (Šarove topole, Bakine tigle) procijenjen je na osnovu broja letećih ptica.

Rezultati su prikazani u tabeli sa podacima o najbližim toponimima, brojem gnijezda i ptica koje nadlijeću koloniju.

Ucrtane lokacije kolonija bjelobrade čigre na Skadarskom jezeru

Broj

Naziv kolonije

Broj ptica koje lete

Broj gnijezda

1.

Ušće Zetice

140

62

2.

Vrbovec

100

50

3.

Jendek

150

80

4.

Crni žar

100

45

5.

Koraćica 1

150

65

6.

Koraćica 2

100

40

7.

Zbeljski kanal 1

220

30

8.

Zbeljski kanal 2

60

100

9.

Šarove topole

30

15

10.

Stanaj 1

15

10

11.

Stanaj 2

30

24

12.

Bakine tigle

60

39

13.

Gornje blato

120

64

14.

Prevlaka

10

5

15.

Virpazar

130

73

16.

Vitoja

35

15

UKUPNO

677

Monitoringom je utvrđeno da je broj gnijezdećih parova narastao na oko 700.

23

monitoring zaštita konzervacija

Praćenje stanja u koloniji počelo je već u januaru tokom mjesečnog zimskog monitoringa i tokom zimskog brojanja vodenih ptica (IWC program). Praćenje je nastavljeno do sredine septembra 2013. godine.

Kolonija u rezervatu Pančeva oka prati se od 2003. godine. Tokom 2005. godine došlo je do značajne promjene u sastavu kolonije, jer su je većina malih kormorana i skoro sve vrste čaplji napustili i osnovali novu koloniju na lokalitetu Crni Žar.

Kolonija Pančeva oka nastavila je da bude prevashodno gnjezdilište velikog kormorana (Phalacrocorax carbo) 1400 parova na gniježđenju, uz minimalno prisustvo malog kormorana (Phalacrocorax pygmaeus) do 60, raštrkano po cijelom prostoru. Osmotrena su i pojedinačna gnijezda žute čaplje (7 parova), isto toliko male bijele čaplje (Egretta garzetta) i 10 parova sive čaplje (Ardea cinerea).

Kolonija "Crni žar" U sastav mješovite kolonije Crni žar spada i oko 60 gnijezda velikog kormorana. Ova gnijezda nalaze se na najvišem drveću i postaju

prva aktivna, uporedno sa kolonijom u rezervatu Pančeva oka (već u martu kormorani leže na jajima), dok se ostale gnjezdarice te kolonije gnijezde oko mjesec dana kasnije.

Kolonija Crni žar u sadašnjem obliku nastala je 2005. godine, kada su se tamo naselili mali kormorani i čaplje izmješteni iz kolonije Pančeva oka. Praćenje gniježđenja u ovoj koloniji počelo je osmatranjem u martu i aprilu.

Zbog činjenice da većina gnjezdarica te kolonije kasnije počinje sa gniježđenjem, obilasci ovog lokaliteta realizovali su se terenskim aktivnostima tokom juna i jula.

Kolonija Crni žar smještena je na niskim vrbama (krta vrba - Salix fragilis) i žbunju vrbe ive (Salix cinerea) blizu jugoistočne ivice tresetnog, šumovitog „ostrva" poznatog pod navedenim imenom. U odnosu na prethodne godine, trend gniježđenja je u porastu kod malog kormorana (Phalacrocorax pygmaeus), kao i kod crnog ibisa (Plegadis falcinellus).

Zapaža se i tzv. pomjeranje kolonije, koje je uobičajeno kod mješovitih kolonija močvarnih ptica i smatra se da ptice uvijek traže nove grane za gnijezda, jer su prethodne značajno oštećene agresivnim ekskrementima.

Gniježđenje je počelo u maju, junu i u prvoj polovini jula bilo je u punom jeku, dok su krajem jula i avgusta ptice napuštale gnijezda. Konstatovane su sljedeće gnjezdarice: mali kormoran (Phalacrocorax pygmaeus) 1700; veliki kormoran (Phalacrocorax carbo) 60 parova; mala bijela čaplja (Egretta garzetta) 85 parova; žuta čaplja (Ardeola ralloides) 16 parova; siva čaplja (Ardea cinerea)

40 parova; crni ibis (Plegadis falcinellus) 5 parova; plovka crnka (Aythya nyroca) 15 parova. kolonija Crni žar

Nova mješovita kolonija na Pjavniku Ovogodišnjim monitoringom je utvrđena nova mješovita kolonija ptica na Skadarskom jezeru na lokaciji Pjavnik. Smatra se da je odlučujući faktor nastanka nove kolonije visok vodostaj koji se zadržao u dužem vremenskom periodu, a koji se poklopio sa sezonom gniježđenja. Na lokaciji Pjavnik nalaze se visoka stabla vrbe, koja su pogodovala za izgradnju gnijezda. Kvantitativni rezultati monitoringa za novoosnovanu koloniju Pjavnik su sljedeći: mali kormoran (Phalacrocorax pygmaeus) oko 2500 gnijezda; čaplja govedarka (Bubulcus ibis) 6 parova; siva čaplja (Ardea cinerea) 40 parova; žuta čaplja (Ardeola ralloides) 14 parova; mala bijela čaplja (Egretta garzetta) 29 parova.

Praćenjem gniježđenja močvarnih ptica na Skadarskom jezeru u 2013. godini ustanovljeno je da se vrste obuhvaćene monitoringom gnijezde - u stabilnim uslovima. I dalje ostaju nedovoljno poznati razlozi čestog preseljenja kolonija. Dok se pomjeranje mikrolokacija mješovite kolonije pokušava objasniti činjenicom da ptice, naročito veliki kormorani uništavaju svojim agresivnim ekskrementima grane drveća na kojima gnijezde (to mišljenje ne podržava činjenica da je veći broj gnijezda tih ptica smješten nisko, na trsci, niskom žbunju ili čak na busenima barske trave ili gomilicama treseta), time se ne mogu objasniti makro-pomjeranja na relaciji Pančeva oka-Crni žar-Pjavnik. Znatno lakše je objasniti mikro-pomjeranja kolonija bjelobrade čigre koja jako zavisi od pokrovnosti lokvanja.

Grafički prikaz gniježđenja najznačajnijih močvarnih ptica na Skadarskom jezeru u 2013. godini

2013

Monitoring mješovite kolonije ptica na lokacijama Pančevo oko-a i Crni žar

Praćenje gniježđenja močvarnih ptica na Skadarskom jezeru u 2013. godini pokazalo da se grupa praćenih ptica uglavnom gnijezdi u stabilnim uslovima.

25

monitoring zaštita konzervacija

2013

Pelikan

(Pelecanus crispus) Pelikan (Pelecanus crispus) je vodena močvarna ptica plovuša čiji je trend u Evropi umjereno u porastu, dok je po evropskom statusu ugroženosti kategorisan kao rijetka vrsta.

Prvi put je pelikan na Skadarskom jezeru zapažen u IX vijeku. Brojnost i stabilnost populacije pelikana na Skadarskom jezeru se mijenjao tokom vremena. Najveću brojnost, populacija pelikana je imala tokom sedamdesetih godina prošlog vijeka. Razni antropogeni pritisci doveli su kasnije ovu vrstu na rub opstanka, a u pojedinim godinama pelikani se nijesu uopše gnijezdili.

Pelikani gnijezde na prirodnim ostrvima okruženim slobodnom vodom, kojih je usljijed procesa eutrifikacije jezera sve manje.

Ova godina je trinaesta od kako se sprovodi redovni monitoring populacije koja gnijezdi na lokalitetu Pančeva oka i od kada su prvi put evidentirani na gnijezdima - 2000. godine.

Redovnim obilascima ovog specijalnog rezervata u okviru planiranih aktivnosti Programom upravljanja NP Skadarsko jezero za 2013. godinu, evidentirano je gniježđenje i na prirodnim ostrvima, kao i na postavljenoj vještačkoj platformi.

Utvrđeno je ukupno 9 poodraslih mladu-

naca i to se usvaja kao prinos populaciji u 2013. godini.

U dva navrata tokom jula prilikom kontrolne posjete, na njihovom uobičajenom mjestu okupljanja, boravilo je do 65 pelikana.

Stabilnost i vitalnost kolonije pelikana na osnovu osmatranja u posljednje tri godine se povećava. Može se reći da se veličina gnijezdeće populacije približila brojnosti jedinki iz „najboljih godina“ (sredina sedamdesetih prošlog vijeka).

I dalje je prisutan problem mjesta za gniježđenje, jer prirodnih ostrvaca sve je manje i jako su podložna vremenskim uticajima.

Prihvatanje splava kao lokacije za gniježđenje u 2013. godini, iako na kraju neuspješno, pokazalo je da je taj metod zaštite u osnovi dobar i da ga treba nastavititi.

Pelikani gnijezde na prirodnim ostrvima okruženih slobodnom vodom, kojih je usled procesa eutrifikacije jezera sve manje.

27

monitoring zaštita konzervacija

2013

Praćenje gniježđenja u koloniji Omerova gorica Kolonija sive čaplje (Ardea cinerea) na Omerovoj gorici za sada je jedino poznato gnijezdilište te ptice na vrsti lovor (Laurus nobillis). Kolonija je praćena u zimskim mjesecima, tj. tokom mjesečnog monitoringa vodenih ptica-selica, u toku zimskog brojanja (IWC program), a specijalne posjete kolonije uslijedile su u martu, aprilu i maju.

Konstatovan je uobičajeni rani početak gniježđenja ove vrste čaplje. Već u januaru čaplje se okupljaju na gnijezdima, a krajem februara pojave se prva jaja. U martu su evidentirani stariji mladunci na gnijezdima. Gniježđenje traje prilično dugo, sve do sredine jula, jer neki parovi počnu gnijezditi kasnije, a neki polože nova jaja ukoliko je prvo leglo neuspješno ili uništeno.

Detaljno brojanje izvršeno je 19. aprila i tada je izbrojano 52 izgrađena gnijezda.

Pojava produženog gniježđenja sive čaplje, ali i drugih ptica koje gnijezde na ostrvima (galebovi, čigre). Pored kolonije sive čaplje na Omerovoj gorici, ekipa je prekontrolisala i koloniju žutonogog galeba (Larus cachinnans) na Golubovom ostrvu. Ova kolonija je i dalje prisutna na ostrvu, ali, u odnosu na

Gniježđenje traje prilično dugo, sve do sredine jula, jer neki parovi počnu gnijezditi kasnije, a neki polože nova jaja ako prvo leglo bude neuspješno ili uništeno. rekordnu 1994. godinu, broj gnijezdećih parova konstantno opada. Evidentirano je gniježđenje oko 60 parova žutonogih galebova uz desetak koji sporadično gnijezde na ostrvima Starčevo, Krš od Starčeva i Grmožur.

Ekipa nije uznemiravala ptice na gnijezdima. O vremenu pojave prvih jaja zaključuje se na osnovu ponašanja ptica, tj. upornog sjedenja na gnijezdu i kod manjeg uznemiravanja. Posredno, početak snošenja jaja može se odrediti nakon pojave prvih mladih, koji već 2-3 dana nakon napuštanja jajeta odaju karakteristične kreketave zvuke.

29

monitoring zaštita konzervacija

2013

Monitoring Vidre (Lutra lutra) U NP Skadarsko jezero urađena je programska aktivnost Kartiranje potencijalnih staništa vidre (Lutra lutra). Uporedo sa realizacijom aktivnosti sprovodila se anketa sa lokalnim stanovništvom o prisutnosti i frekvenciji pojavljivanja ove vrste u NP Skadarsko jezero.

S obzirom da je vidru teško uočiti, odabrane su metode direktnog osmatranja na terenu, što podrazumijeva traženje tragova, izmeta, izlučevina, ulazak u moguća staništa vidre, fotografisanje i GPS pozicioniranje ovih podataka.

Kontinuiranim monitoringom su kartirane lokacije koje vidra stalno naseljava - prostor od Virpazara do Debelog rta. Na ovom prostoru evidentirani su brlozi i mjesta podizanja mladih. Ostrvo Vranjina je mjesto koje, po dosadašnjim istraživanjima, vidra povremeno posjećuje radi ishrane.

Njene aktivnosti na području Vranjine ogledaju se u vidu tragova i ekskremenata, kao i tragova ishrane.

Informacije koje su dobijene od ribolovaca su veoma značajne. Ribolovci su primijetili da se u zamkama za ribu, vidra zapetlja pokušavajući da dođe do plijena. U većini slučajeva ugine, a nerijetko pokida mrežu, što ribolovcima pričinjava štetu. Iz tog razlo-

ga uporedo sa aktivnostima na monitoringu vršena je i edukacija ribolovaca o ekologiji i najboljim praksama zaštite vidre, što je uključivalo i preporuke za izbjegavanje postavljanja mreža na lokacijama gdje je evidentirana prisutnost ove vrste.

Takođe, primijećeno je da je pri visokom ili niskom vodostaju, povećan broj pregaženih vidri. Kanali koji se nalaze ispod autoputa, a koje koristi vidra, u tom periodu bivaju zakrčeni vodom i trulom vegetacijom. Tada je vidra prinuđena da prelazi autoput, pa je u tim slučajevima brza vožnja uzrok smrtnosti vidre. Na potezu Uvala Jovovića – Tanki Rt u posljednje dvije godine stradale su četiri vidre. Kao jednu od mjera opreza, Park je postavio znakove obavještenja, kojim se vozači obavještavaju da voze sporije i opreznije jer se na tom potezu nalazi vidra.

Na ovom prostoru evidentirani su brlozi i mjesta podizanja mladih.

31

monitoring zaštita konzervacija

2013

Monitoring podzemnih staništa slijepih miševa u Nacionalnom parku Skadarsko jezero Slijepi miševi (red Chiroptera) su globalno ugrožene životinje koje uživaju međunarodnu zaštitu UNEP Konvencije o migratornim vrstama (CMS) i Sporazuma o zaštiti evropskih populacija slijepih miševa (EUROBATS). Narušavanjem njihovih prirodnih staništa, brojnost populacija slijepih miševa opada svakodnevno.

Crna Gora je jedna od najmanje istraženih zemalja kada su slijepi miševi u pitanju. Nedostatak podataka o značajnim staništima slijepih miševa čini zaštitarske akcije jako teškim. Svi slijepi miševi u Crnoj Gori su zakonom zaštićeni i nalaze se na Listi zaštićenih, rijetkih i ugroženih vrsta životinja.

Skadarsko jezero predstavlja značajno stanište brojnih vrsta slijepih miševa. Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore je 2011. godine, pokrenulo Program praćenja stanja pećinskih vrsta slijepih miševa na ovom području i već tri godine se radi na identifikaciji najznačajnijih skloništa tih

životinja i identifikaciji vrsta koja ta skloništa koriste.

Pored vizuelne opservacije, prilikom obilaska pećinskih objekata, za identifikaciju slijepih miševa koriste se posebne mreže koje se postavljaju na ulaze pećina ili iznad površine vode kako bi se u letu uhvatili. Pored mreža, koriste se i detektori za slijepe miševe, koji na osnovu zvučnih talasa visoke frekvencije (ultrazvuk - nečujan za naše uho) koje slijepi miševi ispuštaju prilikom leta, definišu njihovu taksonomsku pripadnost.

Skadarsko jezero predstavlja značajno stanište brojnih vrsta slijepih miševa

U toku sprovedenih istraživanja registrovana je i nova vrsta za Skadarsko jezero - dugorepi slijepi miš (Tadarida teniotis).Do sada je na Skadarskom jezeru identifikovano 14 vrsta: Rhinolophus hipposideros - mali potkovičar, Rhinolophus ferrumequinum - veliki potkovičar, Rhinolophus euryale- južni potkovičar, Rhinolophus blasii - sredozemni potkovičar, Myotis myotis - mišouhi večernjak, Myotis blythii oxygnathus - oštrouhi večernjak, Myotis nattereri - resasti večernjak, Myotis Emarginatus - riđi večernjak, Myotis capaccinii - dugoprsti večernjak, Miniopterus schreibersii - dugokrili prstenjak i najmanji slijepi miševi, Pipistrellus khulii - bijelorubi slijepi mišić, Pipistrellus nathusii - Natuzijev slijepi mišić i Pipisrellus pygmaeus - patuljasti slijepi mišić.

Skadarsko jezero za neke vrste predstavlja pogodno zimovalište, pa tu prezimljuju kolonije velikog i malog potkovičara, kao i dugokrilog prstenjaka, dok su neke vrste našle pogodna mjesta da odgajaju podmladak- kao što to radi oštrouhi večernjak.

33

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore pokrenulo je aktivnosti koje se tiču prikupljanja inicijalnih podataka o stanju sisara u Nacionalnom parku Prokletije i otvorilo pitanje prisutnosti balkanskog risa na prostoru Crne Gore, kao najugroženije divlje mačke u Evropi. Stanje populacije balkanskog risa (Lynx lynx balcanicus, Bureš 1941) u Crnoj Gori je potpuno nepoznato i treba ga istražiti i ako se dokaže prisustvo ove vrste zaštiti je u cilju njenog oporavka. Po dostupnim literaturnim podacima iz 2011. godine, ova divlja mačka živi u Makedoniji, Albaniji, Crnoj Gori i Kosovu i ima ih svega oko 40 do 60 jedinki. Zbog jako male brojnosti ovoj vrsti prijeti nestanak. Iz tog razloga je 2006. godine pokrenut Program oporavka balkanskog risa, a iniciralo ga je Makedonsko ekološko društvo u toj državi i Društvo za zaštitu i očuvanje životne sredine u Albaniji (PPNEA), u saradnji i koordinaciji sa nekoliko međunarodnih i nacionalnih nevladinih organizacija u regionu.

Sredinom jula 2013. godine, oformljen je tim za realizaciju Programa oporavka balkanskog risa u Crnoj Gori koji čine predstavnici

JPNPCG i NVO Centar za zaštitu i proučavanje ptica, a uz finansijsku pomoć švajcarske MAVA fondacije.

Tim je u okviru Programa radio osnovna istraživanja, koja se baziraju na mišljenju lokalnog stanovništva o prisustvu te vrste u onim krajevima Crne Gore gdje je balkanski ris bio prisutan na osnovu literaturnih podataka.

Primjenjivana je standardizovana i kompleksna anketa na koju su odgovarale osobe povezane sa prirodom (poljoprivrednici, šumari, nadzornici, stanovništvo na katunima, lovci, planinari, veterinari, ljubitelji prirode itd.). Analiziranjem anketa, doći će se, osim saznanja o eventualnoj prisutnosti risa, i do podataka o stanju njegovog plijena, njegove konkurencije u prirodi, tj. kakav je trend populacija 10 odabranih vrsta sisara (srna Capreolus capreolus, jelen - Cervus elaphus,

Divokoza - Rupicapra rupicapra balkanika, divlja svinja - Sus scrofa, zec- Lepus europeus, lisica - Vulpes vulpes, šakal- Canis aureus, vuk - Canis lupus, divlja mačka - Felis silvestris i mrki medvjed - Ursus arctos).

Druga faza Programa podrazumijeva postavljanje kamera-zamki za divlje životinje na njihovim migratornim putevima.

Kamere će biti postavljene, prije svega, u onim oblastima koje se pokažu kao dobra staništa za divlje životinje.

Trend populacija odabranih sisara, dobijenih na osnovu subjektivnog mišljenja ispitanika, ne odražavaju stvarno stanje trenda populacija i ista se moraju uzeti sa rezervom.

Međutim, ovakvi podaci će pokazati opštu sliku stanja sisara na prostoru NP Prokletije.

© Makedonsko ekološko društvo - MED

2013

Istraživanje sisara u Nacionalnom parku Prokletije

Primjenjuje se standardizovana i kompleksna anketa na koju odgovaraju osobe koje su povezane sa prirodom

monitoring zaštita konzervacija

35

monitoring zaštita konzervacija

2013

MONITORING Balkanske divokoze (Rupicapra rupicapra balcanica) Na području Crne Gore dokazana je prisutnost balkanske divokoze (Rupicapra rupicapra balcanica) koja predstavlja jednu od sedam podvrsta alpske divokoze. Najbrojnija populacija divokoze u Crnoj Gori nastanjuje Nacionalni park Durmitor. Brojne anatomske, morfološke i fiziološke adaptacije tipične za divokozu čine je najbolje adaptiranim sisarom na život u alpskoj zoni i stjenovitim terenima. U slučaju opasnosti idu ka otvorenim stijenovitim predjelima i čekaju reakciju predatora. Ta strategija koju primjenjuju u odbrani od neprijatelja često ih čini ranjivim i lakim metama za čovjeka. Zbog fragmentacije i uništavanja njenog staništa, uznemiravanja, staništa ove vrste poprimaju mozaičan oblik, a ona postaje jako osjetljiva na to.

Predstavljajući značajnu kariku lanca ishrane planinskih ekosistema, ali i atraktvnu lovnu vrstu, otvorila se potreba za novim saznanjima o divokozi. Razvijanje monitoringa populacije divokoze na Durmitoru sprovodi se od 2008. godine. Balkanska divokoza predstavlja autohtonu vrstu ovog područja, koja je regionalno ugrožena i s toga međunarodno zaštićena EU Direktivom o staništima, Zakonom o Nacionalnim parkovima, dok je Zakonom o

divljači i lovstu, ženka i njeno jare pod trajnim zabranom.

Sprovođenjem ovog monitoringa otvara se potreba za jasnijim podacima o biologiji, rasprostranjenosti i brojnosti populacija ove vrste na prostoru Crne Gore, kao i procjena u kom smjeru se kreće trend populacije balkanske divokoze na prostoru ovog Nacionalnog parka. Dosadašnji podaci kojima se raspolagalo su veoma oskudni i neprecizni, zasnovani prvenstveno na slobodnim procjenama.

Monitoringom u nacionalnom parku, došlo se do sljedećih rezultata: - Indentifikovana su prirodna mjesta koncentracije (mjesta udaljena od planinarskih staza, dolovi, pećine, odgajališta mladih, hranilišta); - Ustanovljeno je da predatori, kompeticija sa drugim papkarima, ne predstavljaju limitirajući faktor u dinamici populacije; - Identifikovane su maršutne mreže u jasno određenim arealima planinskog masiva.

Kao što se vidi sa grafika, još uvijek se ne može jasno utvrditi dinamika populacije divokoze u Nacionalnom parku Durmitor, ali isti pokazuje da je trend populacije divokoza pozitivan. Brojnost po godinama treba uzeti sa rezervom, jer su se podaci o stanju sakupljali različitim metodama i u različito vrijeme.

Nacionalni parkovi Crne Gore ulažu napo-

Grafik dinamike populacije divokoze u NP Durmitor (gruba procjena zasnovanu na integraciji svih metoda po godinama)

re u pribavljanju sredstava za sofisticiranije metode praćenja stanja populacija divokoze, koje bi nam dale jasniju sliku o migracijama u masivu Durmitora. Dobijanjem sigurnih i preciznih podataka ostvaruju se preduslovi za kvalitetnije praćenje stanja ove značajne i rijetke autohtone vrste, a samim tim i njenog opstanka u Crnoj Gori.

MONITORING MRKOG MEDVJEDA (Ursus arctos)

Opšti podaci o stanju i brojnosti populacije autohtonih krupnih sisara ukazuju na osjetan pad njihovih populacija na evropskom kontinentu, pa su zbog toga zaštićeni EU Direktivom o staništima, na međunarodnom nivou. Mrki medvjed (Ursus arctos) se u Crnoj Gori ne nalazi na listi zaštićenih životinja i predstavlja atraktivnu lovnu vrstu. Zakonom o Nacionalnim parkovima medvjed je zaštićena vrsta jer je lov u Nacionalnom parkovima zabranjen. Prema Zakonom o divljači i lovstu ženka i mečići do dvije godine, pod trajnom su zabranom. Šansu za njihov opstanak danas vidimo na području Dinarskog luka koje je prepoznato kao značajan centar biodiverziteta i kojem pripada NP Durmitor.

Na osnovu razrađene metodologije za praćenje stanja mrkog medvjeda, 2010. godine, Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore je započelo dugoročan proces praćenja stabilnosti i brojnosti populacije te vrste na tom zaštićenom prostoru.

Osnovni cilj monitoringa je ustanovljavanje ukupnog broja jedinki mrkog medvjeda koje koriste prostor ovog Parka, bilo da ga trajno naseljavaju, bilo da u njega ulaze periodično.

Ovogodišnji monitoring je pokazao da je zabilježena aktivnost ukupno 10 jedinki, koji čine i ženka sa 3 mladunčeta. Unutar Nacio-

nalnog parka definisana su staništa od prioritetnog značaja za ovu vrstu, jer predstavljaju prostore za odgajanje mladunaca, a ujedno su i u funkciji prirodnih koridora kojima se ostvaruje komunikacija sa mrkim medvjedima na staništima koji su izvan granica ovog zaštićenog prostora.

37

monitoring zaštita konzervacija

2013 39

monitoring zaštita konzervacija

2013 www.nparkovi.me