Godišnjak

NCpark.pdf

8/3/2005

8:50:58 PM

JAVNO PREDUZEĆE ZA NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE

GODISNJAK 2016

UVOD Nacionalni parkovi Crne Gore upravljaju planinom Lovćen koja je simbol crnogorskog identiteta, Nacionalnim parkom Durmitor koji se nalazi na Listi svjetske prirodne baštine, Nacionalnim parkom Biogradska gora u kojoj je jedna od posljednjih prašuma u Evropi, Nacionalnim parkom Skadarsko jezero, močvarnim staništem od međunarodnog značaja, Ramsarskim područjem i najvećim slatkovodnim akvatorijumom Jugoistočne Evrope i Nacionalnim parkom Prokletije jednim od najznačajnijih centara biodiverziteta Evrope.

Crna Gora, počev od „Knjaževog zabrana“, koji je proglasio knjaz Nikola Petrović kada mu je područje Biogradske gore dato na poklon 1878. godine, pa do danas, postepeno izgrađuje efikasan sistem zaštite i razvoja ukupnog prirodnog i kulturnog nasljeđa zasnovanog na održivom razvoju. Crnogorska zaštićena područja danas imaju sve značajniju ulogu u nacionalnoj ekonomiji i razvoju i podstiču učinak različitih sektora privrede. Međutim, neophodna su veća finansijska ulaganja kako bi se ovim područjima upravljalo na način istovjetan ili sličan razvijenijim evropskim zemljama. Malo gdje u svijetu kao u Crnoj Gori, nacionalni parkovi predstavljaju značajan ekonomski resurs države, koja svoj razvoj zasniva na turizmu i poljoprivredi. Upravo je pozicioniranje crnogorskih parkova u središnjem i sjevernom dijelu Crne Gore takvo da oni predstavljaju jednu od ključnih i centralnih tačaka razvoja društva.

U toku 2016. godine koristeći dostupna finansijska sredstva (sopstvene prihode, budžetska, donatorska i sredstva kapitalnog budžeta), uz ljudske kapacitete u sistemu Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore (JPNPCG), trudili smo se da odgovorimo raznim izazovima koji se tiču sveukupnog poslovanja, a koji se odnose, prevashodno, na zaštitu prirode i kulture, razvoju održivog turizma, edukaciju, promociju, saradnju sa domaćim i međunarodnim organizacijama i institucijama, te na taj način i na stvaranju i jačanju jedinstvenog brenda NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE.

Uvodne rijeci Bez obzira na to što je 2016. godina generalno bila teška za Javno preduzeće, prije svega zbog brojnih aktivnosti na implementaciji mjera i preporuka DRI u vezi sa ranijim poslovanjem, uz odgovorno upravljanje i rukovođenje ostvareni su rekordni rezultati i po parametru broj posjetilaca, i po prihodima ostvarenim od ulaznica. Trendove rasta crnogorskog turizma prati i kontinuirani rast broja posjetilaca nacionalnih parkova. Uz sve to, preko 90% preporuka Državne revizorske institucije Crne Gore je implementirano i ispravljene su nepravilnosti iz ranijeg perioda. Uvažavajući činjenicu da je uz napore Upravnog odbora i Menadžmenta Javnog preduzeća postignuta finansijska konsolidacija i uspostavljen stabilan koordinacioni mehanizam, prioritet u nastupajućem periodu će nam biti poboljšanje ponude u parkovima, prije svega kroz investicije i javno-privatna partnerstva.

Uroš Andrijašević Predsjednik

Upravni odbor Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore

Na kraju godine koja je za Nacionalne parkove bila jako važna iz više razloga, slobodno mogu reći da sam zadovoljna učinjenim do sada, ali da nas tek očekuju važne aktivnosti sa ciljem unaprijeđenja stanja u nacionalnim parkovima, kao najvažnijim zaštićenim područjima u zemlji.

Sada, kada je organizaciono i finansijski uspostavljeno značajno stabilnije poslovanje, smatram da možemo odgovoriti značajnijim izazovima i da je vrijeme da se fokusiramo na očuvanje resursa koji se nalaze u zaštićenim područjima, ali i sveukupnom poboljšanju kvaliteta ponude koju imamo.

Azra Vuković Direktorica

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore

2

3

O Nacionalnim parkovima Crne Gore SADRŽAJ Uvod.......................................................................................................................2 Uvodne riječi.........................................................................................................3 O Nacionalnim parkovima Crne Gore................................................................5

Nacionalnim parkovima upravlja Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore (JPNPCG), osnovano 1993. godine sa sjedištem u Podgorici sa ciljem jedinstvenog upravljanja nacionalnim parkovima: Biogradska gora, Durmitor, Lovćen, Skadarsko jezero i Prokletije. Ukupna površina koju obuhvataju nacionalni parkovi je 104.702 hektara što predstavlja 7,58% teritorije Crne Gore.

Rad Upravnog odbora..........................................................................................6 Priroda.....................................................................................................................7 Kultura...................................................................................................................11 Ekspedicije i istraživanja.....................................................................................13 Služba zaštite.......................................................................................................14 Edukacija...............................................................................................................25 Promocija..............................................................................................................26 Manifestacije........................................................................................................27 Projekti...................................................................................................................28 Saradnja................................................................................................................30 Okrugli stolovi.....................................................................................................31 Solana....................................................................................................................33

Kontrolu rada JPNPCG vrši Ministarstvo održivog razvoja i turizma, a organ upravljanja je Upravni odbor.

4

5

Rad Upravnog odbora

’ za nacionalne parkove Crne Gore tokom 2016. godine Javnog preduzeca Upravni odbor Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore 2016. godinu započeo je u sastavu predsjednik, Uroš Andrijašević, zamjenik predsjednika Žarko Božović i članovi: prof. dr Jovan Kavarić, Orhan Redžepagić i mr Luka Mitrović, u kojem su održane dvije sjednice.

Zbog isteka mandata članovima, sastav UO JPNPCG je promijenjen u martu 2016. godine, te novi saziv čine predsjednik, Uroš Andrijašević, zamjenik predsjednika Orhan Redžepagić i članovi: Olivera Brajović, Jelena Dragović i Sonja Raonić.

Od sedam sjednica održanih u novom sazivu UO JPNPCG, jedna je održana u prostorijama NP Biogradska Gora, što predstavlja nastavak prakse održavanja sjednica van sjedišta Preduzeća i obilaska nacionalnih parkova od strane članova UO. Upravo na sjednici održanoj u NP Biogradska gora usvojena su najvažnija dokumenta za funkcionisanje nacionalnih parkova – Prijedlozi Planova upravljanja za period 2016 – 2020. godine, za svih pet nacionalnih parkova pojedninačno, a koje je nakon toga usvojila Vlada Crne Gore.

Kako iz petogodišnjih planova proističu godišnji Programi upravljanja nacionalnim parkovima za 2017. godinu, ova dokumenta, za svih pet parkova u zakonskom roku su proslijeđena resornom ministarstvu na prethodnu saglasnost.

Takođe, važno je naglasiti da je UO JPNPCG u zakonskim rokovima usvojio i finansijske izvještaje za 2015. godinu.

Na sjednicama je usvojeno i više akata u cilju efikasnije realizacije aktivnosti JPNPCG u finansijskom poslovanju, u prvom redu Rebalans finansijskog plana za 2016. godinu koji je sačinjen na osnovu uporedne analize prihoda i rashoda ostvarenih u prvom polugodištu 2016. godine sa planiranim godišnjim prihodima i rashodima za istu godinu. Međutim, budući da se Preduzeće dijelom finansira i iz Budžeta Crne Gore, usvajanje Finansijskog plana za 2017. godinu, odloženo je do usvajanja Budžeta od strane Skupštine Crne Gore, pa je isti usvojen na prvoj sjednici 2017. godine.

Pored toga, a imajući u vidu da je sproveden postupak revizije Godišnjeg finansijskog izvještaja JPNPCG za 2014. godinu od strane Državne revizorske institucije, te da je konačan izvještaj sadržao veliki broj mjera i preporuka, pitanje implementacije mjera i preporuka DRI je bilo stalna tačka dnevnog reda sjednica UO i u 2016. godini.

Važno je istaći da je Preduzeće nastavilo sa upravljanjem područjem Solane AD “Bajo Sekulić” u stečaju iz Ulcinja, koje je preuzelo u avgustu 2015. godine na godinu dana, a isto je produženo u avgustu 2016. godine, takođe na period od godinu dana, te je na sjednicama UO bilo riječi i o ovom pitanju u smislu usvajanja finansijskog plana, kao i izvještaja o radu Solane za prethodnu godinu.

U 2016. godini, UO JPNPCG je donio veliki broj zaključaka, koji su u najvećoj mjeri realizovani.

Imajući u vidu kompleksnost i specifičnost upravljanja zaštićenim područjima, Upravni odbor JPNPCG je nakon kadrovskih promjena na rukovodećim pozicijama NP Skadarsko jezero i Prokletije, imenovao koordinatore za pomenute parkove i to direktoricu JPNPCG Azru Vuković za NP Skadarsko jezero, i zamjenika predsjednika UO, Orhana Redžepagića za NP Prokletije, koji će rukovoditi aktivnostima ovih organizacionih jedinica, do izbora direktora.

Imajući u vidu Statutom definisanu obavezu da Upravni odbor donosi odluke za investicione aktivnosti u nacionalnim parkovima, kao i da vrši monitoring nad realizacijom infrastrukturnih i drugih projekata, članovi UO su aktivno participirali u procesu donošenja odluka u vezi sa investicijama, i održali više sastanaka sa nadležnim institucijama, u cilju ubrzanja realizacije projekata kojima će ponuda nacionalnih parkova biti značajno unaprijeđena.

6

UROŠ ANDRIJAŠEVIĆ Predsjednik

ORHAN REDŽEPAGIĆ Zamjenik predsjednika

OLIVERA BRAJOVIĆ Članica

Priroda FLORA I VEGETACIJA Na području NP Skadarsko jezero rađen je monitoring biljnih vrsta Marsilea quadrifolia i Caldesia parnassifolia, koje se zbog nestajanja njihovih prirodnih staništa vode kao rijetke i ugrožene na području cijele Evrope. Kao mjera očuvanja, ustanovljen im je nacionalni i međunarodni status zaštite (Bernska konvencija, EU Habitat direktiva, IUCN crvene liste). Realizovani monitoring je pokazao da je Marsilea quadrifolia najvjerovatnije iščezla sa područja Gostiljske rijeke i Plavnice. Nijesu pronađena staništa koja bi odgovarala ekološkim zahtjevima vrste. Najvjerovatniji razlog tome su značajne promjene na staništu u odnosu na vrijeme kada je evidentirana (prije 70 god.), usljed zarastanja obale,

Federikova kamenjarka federici- augusti). nadležnih institucija.

Katanijev ljiljan (Lilium katanae). promjena u vodnom režimu, izgradnje objekata i korišćenja jakih motornih čamaca.

SONJA BEČANOVIĆ Sekretarka

• Kontrola invazivnih vrsta i smanjivanje njihovog negativnog uticaja, danas je jedan od najvećih izazova zaštite prirode. Na području NP Skadarsko jezero prepoznato je 15 biljnih vrsta koje se nalaze na preliminarnoj listi invazivnih vrsta Crne Gore. Prikupljeni podaci o njihovoj distribuciji i rasprostranjenosti potvrđuju da je bagremac (Amorpha fruticosa) najagresivniji u zauzimanju autohtonih staništa.

Površine pod bagremcem, kao i brzina širenja ove vrste je alarmantno velika, tako da problem dobija razmjere koje zahtijeva uključivanje svih

Nacionalni parkovi u Crnoj Gori predstavljaju očuvana područja sa izuzetno bogatim biljnim i životinjskim svijetom. Njihova očuvanost potvrđuje se kroz različite podatke koji afirmišu stanje biodiverziteta u nacionalnim parkovima. Biodiverzitet nacionalnih parkova je očuvan i nije došlo do značajnijeg ugrožavanja kapitalnih, temeljnih vrijednosti kada je u pitanju živi svijet ovog prostora.

JELENA DRAGOVIĆ Članica

SONJA RAONIĆ Članica

tresetne podloge, koje ukazuju na mogućnost izmještanja populacije, što će pokazati buduća istraživanja.

• Za vrstu Caldesia parnassifolia, čiji je nalaz prve godine monitoringa potvrđen na lokalitetu Pančeva oka, ovogodišnja istraživanja nijesu potvrdila prisustvo vrste. Uočene su promjene na staništu, odvajanjem dijela

(Saxifraga

• U NP Lovćen vršena je analiza uticaja posjetilaca na edukativnoj „Stazi vuka” i vidikovcu Treštenik, gdje je u prethodnim godinama zabilježeno prisustvo 35 nacionalno i međunarodno značajnih biljnih taksona. Zbog mogućih antropogenih pritisaka, uspostavljen je monitoring ugroženosti za žutu lalu (Tulipa grisebachiana), Katanijev ljiljan (Lilium katanae), Federikovu kamenjarku (Saxifraga federici- augusti) i kaluđarku (Epipactis atrorubens), koji je pokazao da ove rijetke, dekorativne vrste nijesu ugrožene prisustvom čovjeka na pomenutoj stazi.

7

ŠUME U cilju poboljšanja zdravstvenog stanja šuma na teritoriji nacionalnih parkova, izvršeno je obilježavanje stabala za uklanjanje u šumama u državnoj i privatnoj svojini. Što se tiče uzgojnih radova postavljene su feromonske klopke na području NP Durmitor, kao i pošumljavanje zemljišta sa 2.300 sadnica četinara na lokalitetima Razvršje i Crna poda. Praćeno je zdravstveno stanje šuma, a veliki akcenat stavljen je na šume u NP Lovćen, u kome je, zajedničkim radom sa relevantnim institucijama, evidentirano sušenje šumskih sastojina na velikoj teritoriji. Shodno tome, predložen je set aktivnosti i sprovođenje zaštitnih mjera u šumama.

Kao vid saradnje sa lokalnim stanovništ-

Kontinuirano praćenje stanja (monitoring) i promjena biološke raznovrsnosti u nacionalnim parkovima je važna, a ujedno i praktična mjera kojom se obezbjeđuje očuvanje biodiverziteta i održivog korišćenja prirode. Služba za unapređivanje i razvoj prati stanje ekosistema i utvrđuje uzroke njihovih promjena, prati stanje faune i predlaže mjere za njihovu zaštitu, unaprjeđivanje i valorizaciju, učestvuje u izradi planova prostornog uređenja područja NP, utvrđuje površine za postavljanje privremenih objekata, učestvuje u davanju stručnih mišljenja na studije i druga dokumenta koja se tiču prostora nacionalnih parkova.

8

vom, ističe se saradnja sa MZ Prnjavor koja se nalazi na teritoriji opštine Plav, kroz davanje određene količine drvne mase za izgradnju krovne konstrukcije vjerskog objekta, a shodno Odluci UO Javnog preduzeća.

trovan je jedan lokalitet prisutnosti mrkog medvjeda (Ursus arctos), prisutnost srna (Capreolus capreolus) je registrovana na nekoliko lokaliteta u okviru prašumskog rezervata, a evidentirana je prisutnost 22 jedinke evropskog jelena (Cervus elaphus).

Sačinjen je prijedlog Pravilnika o upravljanju šumama u nacionalnim parkovima u Crnoj Gori. Dokument obuhvata sve procese koji su vezani za upravljanje šumama u nacionalnim parkovima - od doznake, sječe i transporta, do prodaje i cjenovnika za prodaju drveta iz šume u državnoj svojini.

Kako je NP Durmitor prepoznat kao najznačajnije reproduktivno jezgro balkanske divokoze (Rupicapra rupicapra balcanica) u Crnoj Gori, GIS (Geografski informacioni sistem) analizom, mapirani su habitati koje divokoza koristi i izvršena je procjena njihove značajnosti u skladu sa ekologijom ove vrste.

Takođe su urađene dopune i izmjene Planova protivpožarne zaštite šuma za sve nacionalne parkove.

U saradnji sa NVO „Triton“ i PSK „Hrid“ postaviljene su foto-zamke na području NP Prokletije. Na video zapisima je evidentirano prisustvo: divokoze, srne, medvjeda, vuka, divlje svinje, tetrijeba i jarebice kamenjarke. Ovo je bila godina, kada je prvi put od proglašenja nacionalnog parka, registrovano krdo divokoza sa mladuncima, što govori da su dugogodišnje mjere zaštite urodile plodom. Uspostavljena je saradnja sa NVO „TOKA” iz Albanije, NVO „ERA” sa Kosova i NVO „Triton” iz Crne Gore u cilju vršenja prekograničnog monitoringa balkanskog risa (Lynx lynx balcanicus), njegovog plijena i kompetitora, kao i u cilju oporavka ove kritično ugrožene podvrste.

SISARI Ove godine u NP Skadarsko jezero registrovan je novi lokalitet prisustva evropske vidre (Lutra lutra) što predstavlja veliki doprinos u naporima da se utvrdi njeno rasprostranjenje u ovom Parku i omogući dalje razvijanje monitoringa ove vrste.

U cilju očuvanja jedine poznate porodiljske kolonije slijepog miša - riđeg večernjaka (Myotis emarginatus) u Crnoj Gori, na lokalitetu Žabljak Crnojevića u NP Skadarsko jezero, sprovedene su mjere preventivne zaštite.

U NP Biogradska gora, Služba zaštite, koristeći se opažajnim listovima je tokom 2016. godine registrovala više lokaliteta najharizmatičnijih vrsta ovog Parka. Regis-

PTICE

Sa aspekta očuvanja biološke raznovrsnosti u NP Skadarsko jezero, posebnu pažnju usmjeravamo na diverzitet ptica, tako što tokom godine u svakom sezonskom ciklusu pratimo stanje populacija ptica, naročito kolonijalnih vrsta u Specijalnim rezervatima prirode. Monitoring koji smo provodili pokazuje trend odabranih populacija, disperziju vrsta, te nas upućuje na sprovođenje eventualnih konzervatorskih mjera.

U januaru je izvršeno petnaesto po redu brojanje zimujućih vrsta ptica na Skadarskom jezeru u organizaciji JP. Zimujuće vrste predstavljaju najugroženiju grupu u okviru ornitofaune na globalnom nivou. Brojanje se provodi u okviru IWC programa i vrši se na svim vodenim objektima Zapadnog Palearktika, tj. cijele Evrope, Male Azije, Bliskog Istoka i Sjeverne Afrike. U projekat je uključeno 50 zemalja. Na osnovu monitoringa odabranih vrsta, u 2016. godini, primijećena su određena odstupanja u odnosu na prethodne godine populacionog trenda i disperzivnosti. Tako je uočeno značajno pomjeranje kolonije velikog kormorana (Phalacrocorax carbo) i zauzimanje istočne pozicije u Specijalnom rezervatu Pančeva oka. Na osnovu dobijenih podataka izrađena je mapa rasprostranjenja gnijezdeće populacije velikog kormorana u 2016. godini. Istraživanjem lokaliteta Crni žar ustanovljeno je da čaplja govedarica (Bubulcus ibis) ne nastanjuje ovaj prostor, na kome je ranijih godina evidentirano njeno prisustvo u malom broju. Cenzus bjelobrade čigre (Chelidonias hybrida) u 2016. pokazao je pozitivan trend za razliku od 2015, kada nije zapaženo prisustvo velikih kolonija na očekivanim lokalitetima. Uspješnost ove vrste u posmatranom periodu ogleda se i u tome što je 12 kolonija, koliko je utvrđeno, proširilo svoj areal i na zajednice žutog lokvanja. U ranijem periodu njene kolonije registrovane su samo na zajednicama makrofitske vegetacije u kojim dominira bijeli lokvanj. Istraživanje distribucije patke crnke (Aythya niroca), tokom proljećnih mjeseci, ugrožene vrste na globalnom nivou, ukazalo je na prisustvo malobrojnih populacija u Specijalnom rezervatu prirode Pančeva oka (u prosjeku na mjesečnom nivou <18 parova) i Crnom žaru (>8 parova).

Sprovođenjem monitoringa ibisa (Plegadis falcinellus), uočeno je da je broj parova ove vrste stagnira već nekoliko godina unazad, kao i da su se parovi dislocirali iz Crnog žara u Pančeva oka. Zbog navedenog potrebno je definisati mjere kojima će se u narednom periodu povećati brojnost ove vrste na staništu.

Jedna od najbrojnijih i najvećih populacija malog kormorana u svijetu gnijezdi na Skadarskom jezeru (2200 jedinki) i takođe je i kod ove vrste evidentno dislociranje u odnosu na ranije godine, i to sa lokaliteta Crni žar, Pjavnik i Mataguški lug gdje je gnijezdila 2016. godine.

Posebnu pažnju JP posvećuje populaciji pelikana (Pelecanus crispus) koji je simbol NP Skadarsko jezero. Kontinuiranim, mjesečnim obilascima Specijalnog rezervata Pančeva oka, na kojoj je skoncentrisana gnijezdeća populacija kudravog pelikana, utvrđena je uspješnost gniježđenja vrste u periodu decembar 2015 - jul 2016. godine. Konstatovano je da je 2016. godina najus9

pješnija godina do sada kada je u pitanju gniježđenje pelikana na jezeru.

Sprovodili smo i niz konzervatorskih mjera koje su imale za cilj što efikasnije upravljanje staništem pelikana, jer je na jezeru smanjen broj prirodnih mikrolokacija za gniježđenje. Na području rezervata Pančeva oka izvršena je reparacija jednog prirodnog ostrva kako bi se stvorili uslovi za gniježđenje pelikana na prirodnom staništu.

Izabrano je ostrvo koje zadovoljava najbolje ekološke standarde i potrebe ove vrste. Izvršena je relokacija dvije platforme iz Crnog žara koje su dodate postojećim i koje su ubrzo postale mjesto gniježđenja. Na platformama na kojima se nalaze gnijezda uspostavljen je video monitoring koji je preko wi-fi signala i posebnog softvera omogućavao praćenje ovog ciklusa 24-časa. Na taj način su se, kada je za to postojala potreba, preduzimale aktivnosti vezane za spriječavanje uznemiravanja populacije. Što se tiče aktivnosti vezanih za konzervaciju staništa, usljed gubitka prirodnih mikrolokacija procesom eutrofikacije, izrađene su dvije drvene i jedna marinska vještačka platforma. Jedna je postavljena na području rusta lokacija Koraćica, dok su druge dvije postavljene kao dopuna u rezervatu Pančeva oka. Kompletne aktivnosti koje su na ovaj način sprovedene i implementirane, bile su usmjerene na konzervaciju staništa i dale su pozitivne rezultate.

Ove godine smo uspostavili istraživanje odnosno monitoring velikog tetrijeba u NP Prokletije, koji je imao za cilj utvrđivanje prisustva tetrijeba (Tetrao urogallus). U toku sprovedenog monitoringa utvrđeno je prisustvo ove vrste na nekoliko lokaliteta i to: Ribljak, Babino polje (Hridski krš) i Hasova Bogićevica, što nas upućuje na mjere veće zaštite ovog prostora u doba gniježđenja.

RIBE Prva poribljavanja durmitorskih jezera vršena su početkom prošlog vijeka unošenjem potočne pastrmke (Salmo labrax), a postala su naročito intenzivna šezdesetih i sedamdesetih godina, kada se unose i druge alohtone vrste, kao na primjer kalifornijska pastrmka (Onchorincus mykiss). Takođe introdukcijom alohtonih vrsta koje su ujedno i predatorske, specifična fauna jezera je poremećena, te su se pred istrebljenjem našle vrste iz roda Triturus, posebno vrsta T. alpestris koja je zaštićena Bernskom konvencijom (Ap. III) i Evropskom direktivom o zaštiti staništa i vrsta.

U cilju ponovnog naseljavanja autohtone, endemične i ugrožene faune vodozemaca, prvenstveno predstavnika roda Triturus, koji je zbog prisustva ihtiofaune veoma smanjio svoje prisustvo u durmitorskim jezerima, počeli smo sa aktivnostima uspostavljanja prvobitnog autohtonog stanja faune u durmitorskim jezerima: Modro, Barno, Zabojsko, Zminje i Veliko Škrčko jezero.

Aktivnosti koje se sprovode su dozvoljavanje ribolova na ovim jezerima, a u 2017. godini planirano je i sistematsko izlovljavanje riba mrežama i agregatom.

10

ISTRAŽIVANJE VODENICA NA PRITOKAMA KANJONA TARE U NP Durmitor vršena su terenska istraživanja vodenica kanjona Tare: na rijeci Sušici, Tepačkom, Kosaničkom, Bitinskom i Glibaćkom potoku; na izvorima Gubavica i Korita, pod Papratište, u Lijećevini i na Bailovića sigama.

Obilaskom terena identifikovana je 41 vodenica i konstatovano da su sve van funkcije. Najveći broj je u ruševnom stanju, samo 4 vodenice su očuvane pod konstrukcijom.

Tokom istraživanja prikupljani su podaci od mjesnog stanovništva u selima koja gravitiraju rječnim tokovima na kojima su nekada radile vodenice. Rad na terenu je ažuriran i dokumentovan fotografijama i GPS podacima.

Kultura ‚ IZLOŽBA „LOVCEN NA STARIM FOTOGRAFIJAMA I RAZGLEDNICAMA 1890-1940.” NA CETINJU Izložba Lovćen na starim fotografijama i razglednicama 1890-1940., organizovana od strane JPNPCG, otvorena je 11. novembra prošle godine, povodom Dana prijestonice Cetinje u Ministarstvu kulture. Na otvaranju događaja, pored autorke izložbe, stručne saradnice za kulturno-istorijsko nasljeđe, Radmile Adžić, govorile su direktorica JPNPCG Azra Vuković i istoričarka umjetnosti Ljiljana Zeković.

Prilikom istraživačkog rada, stručna saradnica je prikupila oko 300 fotografija i razglednica, od kojih je dio sabrala u publikaciji „Lovćen na starim fotografijama i razglednicama 1890. do 1940”. Istraživanjem raspoložive literature i dostupnih javnih i privatnih kolekcija sabran je vrijedan materijal koji je bio inspiracija za štampanje kataloga i organizovanje izložbe. Zahvaljujući bogatstvu muzejskih i arhivskih zbirki, odabrane su i prezentovane brojne fotografije zabilježene okom kamere poznatih i anonimnih autora iz perioda posljednje decenije XIX vijeka do 1940. godine.

ISTRAŽIVANJE MLINOVA I KAMENIH MOSTOVA U ZALEĐU SKADARSKOG JEZERA U toku 2016. godine u NP Skadarsko jezero započeto je istraživanje mlinova i kamenih mostova u slivu rijeke Crmnice. Terenski rad je obavljen na rijeci Bistrici, na potocima Velikom i Malom Posobcu, Grabovičkom potoku, rijeci Kapi i na Sutormanskoj rijeci. Svi mlinski objekti su van funkcije, sa urušenim krovnim konstrukcijama, u kojima su djelimično očuvana mlinska postrojenja, ili se nalaze u tragovima. Četiri evidentirana mosta zadužbine, građena krajem XIX vijeka, sačuvala su izvorne graditeljske vrijednosti.

INICIJATIVE ZA ZAŠTITU POTENCIJALNIH KULTURNIH DOBARA Upravi za zaštitu kulturnih dobara proslijeđene su inicijative za uspostavljanje zaštite Vodenica na rijeci Bistrici u užoj kontakt zoni NP Durmitor, kao i za Ulcinjsku solanu „Bajo Sekulić“, zaštita Stare upravne zgrade solane i kalimera - tradicionalnih ribolovnih naprava na Port Mileni. Od strane nadležne institucije prihvaćene su inicijative, čime su se stekli uslovi za sprovođenje procedure zakonske zaštite.

11

Ekspedicije i istraživanja

ETNOGRAFSKO NASLJEĐE Dugi niz godina kroz rad na rekognosciranju terena na prostoru Parkova, daje se doprinos očuvanju, popularizaciji, vrijednovanju zanatskih vještina i umjeća, kulturnog identiteta, materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasljeđa, koji se promovišu integrisani kroz kulturnu, obrazovnu, turističku ponudu i kroz programe manifestacija. U sklopu tih aktivnosti evidentirani su i dokumentovani raspoloživi oblici naslijeđene tradicionalne arhitekture stočara u selima i katunima sa njihovim primarnim zanimanjem.

U selu Merulja (na Jezerinama) zabilježena je vještina tkanja, znanje i umjeće spravljanja bijelog mrsa - sir prljo, skorup u mješini, saljevak, maslo. Takođe je na prostoru sela Đurđevića Tara zabilježen zanat - pravljenje drvenog splava i spretnost, umješnost njegovim upravljanjem - splavarenje. Vještinu pravljenja drvenog krovnog pokrivača „ljuske“ pronašli smo u selu Bosača. Prikupljene su i legende koje lokalno stanovništvo pamti i prepričava, razna vjerovanja i radnje za napredak i blagostanje, a uz to zapisane su i stare riječi koje su kod lokalnog stanovništva još u upotrebi kao svojevrstan raritet. U sklopu tradicionalne izvođačke djelatnosti dokumentovali smo sviranje na tradicionalnim instrumentima dvojnice i fruli. Lista starih zanata obogaćena je izradom malisorske narodne nošnje na prostoru NP Skadarsko jezero (Malesija), koja predstavlja autohtono nasljeđe. U NP Prokletije markirano je tkanje ćilima, izrada muslimanske nošnje za dvorenje, tradicionalna narodna izvođačka umjetnost kao dio običajne prakse proslavljanja Ramazanskog Bajrama i običaj Omaha. Našu pažnju privukla je i vještina stari zanat - pustovanje suvom iglom i njegova održivost kroz izradu suvenira.

Zabilježeni su tradicionalni gastronomski recepti sa područja plavsko-gusinjske regije. Pored njih, i u ostalim parkovima, su vršena istraživanja autohtonih recepata čiji je krajnji cilj uključivanje kulinarske baštine u savremenu turističku ponudu kroz etnogastronomsku selekciju atraktivnih recepata, koji se mogu naći na listi gastro suvenira.

LISNATI SIR KOLAŠINSKOG KRAJA NA PUTU DA POSTANE ZAŠTICENO NEMATERIJALNO KULTURNO DOBRO Najkvalitetnija hrana se proizvodi upravo na prostorima koji pripadaju Nacionalnim parkovima.

12

Ova područja su sačuvala mnoge stare kulinarske prakse, naročito sirevi, svojim imenom i značenjem simbolizuju zemlju ili područje proizvodnje. Lisnati - „listani“ sir je specijalitet, i gotovo neizostavan sastojak tradicionalne kuhinje kolašinskog kraja. Tehnologija listanog sira u odnosu na ostale crnogorske sireve je specifična, što se odnosi na tradicionalan način dobijanja sirovine za proizvodnju ovog sira, ishranu stoke livadskim, planinskim sijenom, zatim u načinu sirenja u specifičnim klimatskim uslovima.

Naučno-istraživački rad na terenu zajedno sa prikupljenom literaturom, iako skromnom, o ovoj temi, rezultirao je da je Uprava za zaštitu kulturnih dobara prepoznala značaj i prihvatila našu inicijativu da se zaštititi vještina izrade lisnatog sira kao gastronomskog specijaliteta, i u toku je izrada elaborata u kome su uvršćena dostignuća ovih istraživanja.

MEĐUNARODNE SPELEOLOŠKE EKSPEDICIJE U NP LOVCEN I DURMITOR Nacionalni parkovi Durmitor i Lovćen su bili domaćini međunarodnim speleološkim ekspedicijama u cilju naučnih istraživanja, te upoznavanja i sistematizacije građe o karstu i speleološkim objektima u ovim zaštićenim područjima.

Speleološka istraživanja na Durmitoru predstavljala su nastavak prethodnih istraživanja u Bunda jami gdje je izvršen prvi uspješni speleo-zaron na dubini od 662 metara, te realizovane brojne speleoronilačke aktivnosti i istraživanja drugih rekognosciranih objekata. U ekspediciji su učestvovali članovi Akademsko-speleološko-alpinističkog kluba ASAK (Srbija) i York University Cave and Pothole Club-a iz Velike Britanije.

Na Lovćenu je realizovana ekspedicija „Zverinjačke rupe 2016“ u koordinaciji slovenačkog speleološkog kluba Brežice i klubova iz Švedske, Rusije, Srbije, Hrvatske i Crne Gore sa misijom istraživanja jame „Sistem Pala skala“. U toku istraživanja speleolozi su se spustili na dubinu od 667 metara na kojoj su otkrili dvoranu dimenzija 70x50x40m, vodeni tok, podzemne kanjone sa brojnim jezercima i kanjonskim oblicima, te rijetke oblike podzemnog života.

Učesnici međunarodnih ekspedicija zainteresovani su za dalja istraživanja u ovim Parkovima u narednom periodu.

TERENSKO ISTRAŽIVANJE FLORE U NP PROKLETIJE U OKVIRU PREKOGRANICNOG PROJEKTA Kroz prekogranični projekat BorN - BORderless Nature (Biodiversity Protection and Development of Prokletije and Bjeshkët e Nemuna Natural Parks) izvršena je prva faza inventarizacije flore kroz terenska istraživanja. U ovoj fazi se raspolaže sa preko 200 popisanih vrsta. Takođe, urađena je i prva faza kartografskog prikaza BioGIS mreže na kojoj je prikazana dolina Grebaje i Bogićevice. Nakon okončanja projekta, NP Prokletije će raspolagati kompletnom inventarnom listom flore.

13

Služba zaštite Službe zaštite nacionalnih parkova Crne Gore, čiji je osnovni zadatak održavanje unutrašnjeg reda i sprječavanje svih vidova protivpravnih radnji, tokom obavljanja redovnih aktivnosti u 2016. godini registrovali su niz nelegalnih aktivnosti. Iste su od strane Službe za pravne i opšte poslove procesuirane prema nadležnim organima: NP BIOGRADSKA GORA - -

Promjene u prostoru..................................................................................................1 Sječa šume..................................................................................................................3

NP DURMITOR - - - - -

Krivolov .......................................................................................................................3 Promjene u prostoru.................................................................................................10 Nelegalno splavarenje i organizovanje džiping tura............................................30 Nelegalna sječa..........................................................................................................2 Puštanje lovačkih pasa...............................................................................................2

NP LOVĆEN - -

Nelegalna sječa..........................................................................................................1 Promjene u prostoru..................................................................................................3

NP PROKLETIJE - -

Lov................................................................................................................................2 Sječa šume..................................................................................................................7

NP SKADARSKO JEZERO - - - -

14 14

Krivične prijave za krivolov.......................................................................................18 Prekršajne prijave za krivolov....................................................................................7 Promjene u prostoru.................................................................................................12 Vožnja turista bez ulaznica........................................................................................5

AKCIJE Službe zaštite NP Durmitor i NP Biogradske gore su u toku kasno-jesenjeg i zimskog perioda u okviru svojih aktivnosti konstantno na terenu pratile stanje populacija predstavnika krupnih sisara, te redovno vršile snadbijevanje hranilica i solila.

U toku septembra nadzornici NP Skadarskog jezera organizovali su akciju spašavanja 2 pelikana.

U NP Durmitor u toku proljećnih mjeseci izvršeno je pošumljavanje na čistinama, na mjestima zahvaćenim ranijim požarima, kao i na devastiranim lokalitetima i to u Gornjoj Tari, na Razvršju i požarištu Crna poda.

U NP Prokletije povodom obiljžavanja Dana čistih planina organizovana je akcija čišćenja lokaliteta Alipašini izvori.

U NP Skadarsko jezero u saradnji sa NVO Green Home sprovedena je akcija čišćenja.

15

TURISTICKA SEZONA 2016

TURIZAM Nacionalni parkovi sprovode, na principima održivog razvoja, aktivnosti vezane za poboljšanje postojeće i formiranje nove turističke infrastrukture, koja obuhvata informativno-prezentacione, edukativne i rekreativne elemente.

Posjetiocima su na raspolaganju centri za posjetioce, mreže pješačkih i biciklističkih staza, rafting rijekom Tarom, kajakarenje na jezerima i rijekama, vožnja drvenim čamcima, krstarenje Skadarskim jezerom, šume za čitanje, staze za boso hodanje, staza za hodanje na krpljama, posmatranje ptica, posmatranje medvjeda, sportski ribolov, i dr.

Pozicioniranje nacionalnih parkova na dinamičnom turističkom tržištu zahtjeva praćenje savremenih trendova potražnje, područja mogućih ulaganja i infrastrukturnih potreba, kao i identifikovanje novih tržišnih trendova. Vanredno lijepa i očuvana priroda, bogata kulturna baština, idealan geografski položaj, uz vrhunsku uslugu mogu, bez sumnje, omogućiti dovoljnu

16

Jedan od ključnih indikatora pozitivnih turističkih tokova na područjima parkova je kontinuirani rast prihoda koji nacionalni parkovi ostvaruju od turizma. Trend rasta boravka domaćih i stranih posjetilaca u nacionalnim parkovima Crne Gore nastavljen je i u 2016. godini. Nacionalne parkove tokom 2016. godine posjetilo je 320.386 posjetilaca, što predstavlja povećanje za oko 4% u odnosu na prethodnu godinu.

Najveći broj ljubitelja prirode i aktivnog odmora i ove godine odlučilo se za boravak u NP Durmitor gdje je registrovano 131.717 posjetilaca. NP Lovćen je posjetilo 90.496 turista, NP Skadarsko jezero 66.682, NP Biogradska gora 28.313 i NP Prokletije 3.178 posjetilaca.

potražnju i potrošnju savremenog turiste.

Razvoj kvalitetne, savremene i inovativne turističke ponude u crnogorskim nacionalnim parkovima može povećati konkurentnost crnogorskog turističkog proizvoda i biti neočekivana dodatna vrijednost crnogorskoj ekonomiji.

17

NP DURMTOR U pružanju usluga na prostoru NP Durmitor dominantan je izletnički i sportsko-rekreativni turizam. Turističke usluge na prostoru parka baziraju se na aktivnom boravku posjetilaca kroz rafting, sistem pješačkih i biciklističkih staza, free ride i cross country, tematske i edukativne staze, kajakarenje na rijeci Tari i Crnom jezeru, sportski ribolov, vožnju čamcima po Crnom jezeru, planinarenju, kanjoningu, alpinizmu, posmatranju ptica, smučanju, snoubordingu, hodanju na krpljama, lovu foto-kamerom.

Nova i interesantna ponuda u ovom parku je i Šuma za čitanje pored Centra za posjetioce na obali Crnog jezera, kao i dječije igralište na šetalištu ka Crnom jezeru, koja je bila pozitivno ocijenjena od strane turista.

Centre za posjetioce u NP Durmitor u toku ljetnje turističke sezone posjetilo je 4.532 posjetilaca. Najveći broj posjetilaca je bio zainteresovan za pješačke i biciklitičke staze. U NP Durmitor ostvareno je 2.495 rafting tura, od toga je 2.324 tura bilo spust niz rijeku Taru čamcima i 171 kajacima. Ukupan broj posjetilaca na raftingu je 16.225.

Od ostalih oblika aktivnog odmora izdvajamo: NP Durmitor/Turistička ponuda

Broj

Rafting ture (čamcima) Iznajmljivanje kajaka na rijeci Tari Kampovanje Škrka Kampovanje Radovan luka Noćenje hostel Radovan luka Noćenje planinarski dom Škrka Iznajmljivanje čamaca na Crnom jezeru Iznajmljivanje kajaka na Crnom jezeru Iznajmljivanje bicikala

2.324 171 341 92 646 310 249 109 30

TURISTICKA INFRASTRUKTURA U NP Durmitor završeni su radovi na izgradnji kamp odmorišta (mobil-home) koji se nalazi na lokaciji Vojnog odmarališta, a koji će posjetiocima pružiti mogućnost da u prijatnom ambijentu netaknute prirode provedu ugodan odmor. Završeni su radovi na poslednjoj fazi izgradnje kampa i to nabavka i ugradnja mobilijara (klupe, korpe za smeće, info table, putokazi, automati za vodu, struju i kanalizaciju i elektro ormar).

18

19 19

NP LOVCEN

NP SKADARSKO JEZERO

Sistem pješačkih i biciklističkih staza, vidikovci sa kojih se pruža pogled na bokokotorski i budvanski zaliv, izletnički i sportsko rekreativni turizam najčešći je razlog za boravak turista u NP Lovćen. Rezultati ljetnje turističke sezone 2016. pokazali su da se interesovanje za aktivni odmor koji nudi ovaj nacionalni park iz godine u godinu povećava. Posjetiocima ovog parka omogućeno je da osjete prirodu u parku i kroz korišćenje staze za boso hodanje i šume za čitanje.

U toku godine naša pažnja je bila usmjerena ka razvoju nove i unapređivanju postojeće turističke ponude i infrastrukture. Razvili smo tematske programe koji se zasnivaju na specifičnim ponudama i u toku godine opremljen je i uspostavljen još jedan turistički punkt u Podhumu (Malesiji), gdje smo oformili Info centar, sa spoljnim sadržajima koji je orjentisan ka proširenju turističke ponude, kako prostorno, tako i vremenski. Što se tiče same turističke sezone, NP Skadarsko jezero uglavnom posjećuju turisti koji su, u najvećem broju, zainteresovani za krstarenje i kajakarenje, zatim sportski ribolov, biciklizam, pješačenje i posmatranje ptica.

Posjetioci su u najvećem procentu bili zaintresovani za krstarenje Skadarskim jezerom koji uključuje obilazak kulturnih dobara i plaža.

Staza za boso hodanje je novina ne samo za Nacionalne parkove, već i za Crnu Goru uopšte. Nalazi se u neposrednoj blizini odmarališta Lovćen-Bečići i okružena je mjestima za roštilj. Dužina staze je oko 140 metara, a širina oko 2 metra. Teren na kome je napravljena staza je dosta ravan sa većim udubljenjem u sredini.

Staza prolazi kroz prorijeđenu šumu, a dijelom je na livadi i kružnog je oblika. Staza se sastoji iz 26 djelova, 12 poligona između kojih je prirodno tlo, mostići, pločnici, panjevi i sl. Staza je napravljena 2015. godine, a rekonstruisana 2016. godine, i održava je Služba zaštite NP Lovćen.

NP Lovćen/Turistička ponuda

Broj

Noćenje u bungalovima Kampovanje Iznajmljivanje bicikala

91 26 27

NP Skadarsko jezero/Turistička ponuda Broj Krstarenje Iznajmljivanje kajaka (dvosjed) Iznajmljivanje kajaka (jednosjed) Ture za posmatranje ptica

66.280 303 105 9

TURISTICKA INFRASTRUKTURA U Podhumu je uspostavljen novi Info centar. Centar sadrži info desk i salu za sastanke namjenjenu za organizovanje radionica i predavanja. Izvršena je i rekonstrukcija i uređenje platoa ispred Info centra. Postavljene su klupe, informativno-edukativne table i izvršena je sadnja trave i drveća.

20

21

NP PROKLETIJE

NP BIOGRADSKA GORA Boravak u jednoj od posljednjih prašuma u Evropi poseban je doživalj, a posjetioci ovog parka tokom 2016. godine najčešće su provodili vrijeme koristeći biciklističke i pješačke staze, a mnogi su ovaj park upoznali vozeći se čamcima i kajacima. Turističke usluge na prostoru parka baziraju se na aktivnom boravku posjetilaca i njihove potrebe upražnjavanja aktivnog odmora: sistem pješačkih i biciklističkih staza, kajakarenje i vožnja čamcima po Biogradskom jezeru. Osim ovih aktivnosti posjetioci su mogli da koriste šumu za čitanje, bave se sportskim ribolovom, kao i da isprobaju neku od džiping tura.

Tokom 2016. rađeno je i na unaprijeđenju turističke ponude ovog parka koja će u narednom periodu faunu ovog parka približiti i posjetiocima. Kroz projekat „Posmatranje medvjeda” u NP Biogradska gora, postavljene su kamere zamke u cilju detekcije mrkog medvjeda, ali i ostalih vrsta. Predviđeno je da se nakon prikupljanja relevantnih podataka o brojnosti, stanju i kretanju ove vrste, posjetiocima omogući da upoznaju životinjski svijet parka kroz turu posmatranje medvjeda.

Od ostale ponude izdvajamo: NP Biogradska gora/Turistička ponuda Broj Noćenje u bungalovima Kampovanje Džiping ture Iznajmljivanje čamaca Iznajmljivanje kajaka Iznajmljivanje bicikala

551 525 165 506 146 59

Turističke usluge na prostoru parka baziraju se na sistemu pješačkih i biciklističkih staza. Posjetioci su uglavnom bili zainteresovani za pješačenje i planinarenje.

Centar za posjetioce je tokom 2016. godine posjetilo 526 posjetilaca od toga 288 iz Crne Gore, 76 iz zemalja regiona, 38 iz SAD-a i 124 iz zemalja EU. Prokletije su proglašene Nacionalnim parkom 2009.godine a površina mu je 16.630 ha. Park je smješten u graničnom prostoru između Crne Gore i Albanije, i između podgoričko – skadarske kotline na jugozapadu i Kosova na sjeveroistoku. Glavna karakteristika Prokletija su reljef i bogatstvo vodama. Na teritoriji Parka su dva rezervata prirode Hridsko jezero i Volušnica.

Sa masiva se uzdiže veliki broj vrhova sa preko 2.000 metara koji predstavljaju atraktivne planinarsko-alpinističke objekte i izvanredne vidikovce, sa ledničkim cirkovima i valovima, alpskim pejzažom i dr.

Najpoznatiji lokaliteti NP Prokletije su: • Bogićevica ima obilježja alpske strukture koja joj daju cirkovi, Hridsko jezero valovi i visoki planinski vrhovi, smještena je u krajnjem jugoisto-čnom dijelu Nacionalnog parka Prokletije. Zbog njenih planinskih padina pogodnih za skijanje, Bogićevica spada u jedno od lokaliteta sa najvećim potencijalom za razvoj zimskog turizma.

• Hridsko jezero se nalazi na Prokletijama nedaleko od granice sa Albanijom na nadmorskoj visini od 1.970 m. Njegova površina varira od 33.000 do 36.000 m², zavisno od vodostaja. Smješteno je unutar granica rezervata Hridsko jezero.

Udaljeno je od Plava 21 km, a do njega se može doći iz više pravaca različitim stazama.

• Dolina Grebaje je dolina kontrasta. Nad njom se izdižu Karanfili, ogroman amfiteatar vrhova koji zatvara dolinu Grebaja kao kulise iznad zelenih livada i padina prekrivenih šumom. Neodoljivo podsjeća na Julijske Alpe. Njeni vrhovi (preko

2.400 mnv) prekriveni su snijegom tokom cijele godine. Ovdje se nalazi najjužniji snježnik na sjevernoj hemisferi - koji se nije otopio preko pedeset godina (koliko traje praćenje). Sa vrha Volušnice (1.870 mnv) prostire se fantastična panorama sa pogledom na snježne vrhove Karanfila, Zastan, široko prostranstvo albanskih vrhova i zelenu dolinu Grebaja.

• Sa druge strane Karanfila, uz samu dolinu Grebaje, prostire se i dolina Ropojana. Ovu dolinu karakterišu najviša planina u Crnoj Gori – Bjelič sa tri najviša vrha Crne Gore: Zla kolata (2534 mnv), Dobra kolata (2528 mnv) i Maja e Rosit (2525 mnv), Ropojansko jezero, izvorište Oko skakavice kao i Vodopadi Grlje. Ropojansko jezero je udaljeno 12 km od Gusinja i smješteno je na 1.238 mnv. Zbog brojnih zmija u njegovom okruženju nazivano je i zmijskim jezerom.

TURISTICKA INFRASTRUKTURA U NP Biogradska gora uspostavljena je tematska staza „Ljeto u katunu – odakle dolaze naši tradicionalni proizvodi“, dužine 3,6 km koja obuhvata plato Dolovi, vidikovac Bendovac i katun Dolovi Lalevića. Na stazi je postavljena signalizacija, odmorišni mobilijar, informativne table i zaštitna ograda na vidikovcu Bendovac.

Projektom Ministarstva održivog razvoja i turizma u saradnji sa NP Biogradska gora izvršena je signalizacija i markiranje planinarsko-pješačke staze „Vidici Bjelasice“.

22

23

TURISTICKA INFRASTRUKTURA Nacionalni park Prokletije ima obezbjeđenu turističku infrastrukturu posvećenu posjetiocima. Raspolaže Centrom za posjetioce koji se nalazi u Gusinju.

Centar je koncipiran na način, da svojim sadržajima (izložbena galerija, etno soba, edukativni prostor) i prezentacijama, prikaže prirodne i kulturne vrijednosti Parka. U Centru dominiraju eksponati sa dermopreparatima krupne divljači sa prostora Parka, preparirane ptice iz više familija, herbarska postavka, multimedijalna sala.

U Centru posjetioci mogu dobiti informacije vezane za aktivni odmor u parku, njegovim najznačajnijim atrakcijama i manifestacijama. U sklopu centra nalazi se suvenirnica u kojoj su izloženi autentični proizvodi domaće radinosti.

Takođe, ima dva ulazno-naplatna punkta na lokacijama dolina Grebaje i Gradine. Bivše vojne karaule u Gradini i Grebajama koriste se za edukativne aktivnosti, kao što su Ljetnje škole, za naše najmlađe.

Posjetioci imaju pristup uspostavljenoj mreži planinarskih, izletničkih, staza za sportsko penjanje i biciklističkih staza. Posebno se izdvajaju: - TT3 biciklistička staza – koja je dio nacionalne mreže, - najpoznatija i najposjećenija planinarska staza „Vrhovi Balkana”, - skyrunning staza na Karanfilima, jedna od najtežih u regionu, na kojoj se sad već tradicionalno održava takmičenje „Prokletije vertical KM“ i - panoramska staza “Volušnica”.

Na više lokaliteta u parku postoje izuzetno atraktivna uzletišta za paraglajdere: Popadija, Kofiljača, Bogićevica i Bor Radončića.

U svakom dijelu parka nalaze se interesantne staze za Džip safari, od kojih su pojedine markirane GPSom. Ističe se kružna tura oko Hridskog jezera, zatim Ropojana, Popadija, Bjelaja i dr.

Treba istaći i vidikovce sa kojih se pogled prostire na masiv Prokletija ka sve tri države, a to su: Tromeđa, Karaula, Volušnica i druge koje su veoma zanimljive za foto safari.

24

Edukacija Nacionalni parkovi sprovode niz aktivnosti vezanih za edukaciju školske populacije, studenata, posjetilaca, lokalnog stanovništva i korisnika privrednih djelatnosti na prostoru parkova. Popularizacija biodiverziteta i unaprjeđenje edukativnih i interpretativnih sadržaja, kroz različite aktivnosti, doprinose boljem poznavanju prirodnih vrijednosti i boljem razumijevanju potrebe očuvanja prirode na prostoru nacionalnih parkova i održivom korišćenju resursa.

OBRADUJMO PRIRODU U okviru projekta „Obradujmo prirodu“ izrađen je edukativni buklet „Obradujmo prirodu – NP Biogradska gora“, koji je kompatibilan sa nastavnim planovima. NP Biogradsku goru kroz ovaj edukativni program posjetilo je 450 učenika šestih razreda iz 7 osnovnih škola iz Podgorice, Ulcinja, Herceg Novog, Pljevalja i Budve.

Edukacija kroz ovakve projekte omogućava da se podigne ekološka svijest kod školske populacije o vrijednosti i značaju biodiverziteta, kroz aktivno učešće o njenoj zaštiti i unaprjeđenju.

DAN VLAŽNIH STANIŠTA

OBILJEŽAVANJE ZNACAJNIH EKOLOŠKIH DATUMA Brojne edukativne radionice su održane povodom važnih ekoloških datuma kao što su Svjetski dan obrazovanja o zaštiti životne sredine, Svjetski dan evropskih parkova, Svjetski dan planina, Dan planete zemlje, Dan šuma, a na kojima su učestvovala djeca iz više osnovnih i srednjih škola. Radionice imaju za cilj sticanje novih znanja o prirodi u prirodi, bolje razumjevanje potrebe njenog očuvanja i upoznavanje sa prirodnim i kulturnim vrijednostima nacionalnih parkova.

U okviru obilježavanja 2. februara, Dana vlažnih staništa, pod sloganom „Vlažna staništa za našu budućnost - održivo korišćenje resursa“, za studente Prirodno – matematičkog fakulteta Univerziteta Crne Gore, odsjek Biologija organizovana je aktivnost „U patrolu kroz močvaru“. Studenti su imali mogućnost da zajedno sa nadzornicima Parka obiđu jezero, upoznaju se sa njihovim aktivnostima, te da za takmičarski dio Programa napišu esej i naprave zanimljivu fotografiju. U sklopu događaja održane su dvije promotivno – edukativne radionice za djecu predškolskog i školskog uzrasta.

25

RIBOLOVNI ZABRAN U NP SKADARSKO JEZERO

NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NA INTERNACIONALNOM SAJMU TURIZMA ITB U BERLINU

Povodom ribolovnog zabrana u NP Skadarsko jezero za učenike Osnovne škole „Milan Vukotić“ iz Golubovaca organizovana je edukativna radionica na kojoj je prisustvovao i lokalni ribar Slobodan Klisić, koji je učenicima prezentovao ribolovne alate (dozvoljene i nedozvoljene), dobre i loše načine izlova ribe.

SPROVOĐENJE EDUKATIVNIH RADIONICA U centrima za posjetioce nacionalnih parkova Crne Gore organizovan je veliki broj edukativnih radionica i predavanja za organizovane grupe djece predškolskog uzrasta, učenike i studente, kako iz zemlje, tako i iz inostranstva. Izdvajamo neke: • U okviru projekta „Cetinje jedna priča“ u Centru za posjetioce NP Lovćen održana su predavanja i edukativne radionice za oko 7.000 učenika iz 69 osnovnih škola iz svih crnogorskih opština.

• Na temu „Prirodne i kulturne vrijednosti NP Durmitor“ održano je ukupno 68 predavanja i 20 edukativnih radionica za 2.587 učenika iz osnovnih i srednjih škola i 295 studenata sa PMF-a iz Beograda, Banja Luke, Kragujevca, Novog Sada i Belgije.

• U Centru za posjetioce NP Lovćen održavana su predavanja i edukativne radionice za djecu predškolskog uzrasta, Centra za socijalni rad iz Podgorice, Tivta, Kotora, Herceg Novog, Resursnog centra iz Podgorice, za djecu sa posebnim potrebama i djecu oboljelu od kancera.

• U saradnji sa Planinarskim društvom „Karanfil“ iz Gusinja 24. jula obilježen je događaj Hamdova staza.

Interpretatori iz NP Prokletije organizovali su edukativnu prezentaciju Parka za preko 160 učesnika.

• U saradnji sa NVO Peace of the Balkans održane su edukativne radionice za 45 učenika iz OŠ „Džafer Nikočević“ iz Gusinja i OŠ „Hajro Šahmanović“ iz Plava. Osim edukativnih radionica održanih u Centru za posjetioce NP Prokletije, za učesnike radionice organizovana je i edukativna šetnja do Alipašinih izvora i dolinom Grebaje. Takođe u saradnji sa NVO Planinarsko društvo „Karanfili“ iz Gusinja održane su 4 edukativne radionice o prirodnim i kulturnim vrijednostima NP Prokletije.

Promocija

Nacionalni parkovi Crne Gore sprovodili su aktivnosti na unapređenju i razvoju komunikacije i informisanja šire javnosti. Putem elektronskih i štampanih medija, učešćem na turističkim sajmovima i izradom i štampom promotivnih materijala, afirmisane su aktivnosti u parkovima i njihovi rezultati, prirodne i kulturne vrijednosti parka, turistička ponuda, usluge i imidž.

26

Na jednoj od najposjećenijih berzi svjetske turističke industrije “ITB 2016” koja je održana u Berlinu marta 2016. godine, turističku ponudu crnogorskih nacionalnih parkova prvi put predstavilo je JPNPCG sa ponudama koje se baziraju na aktivnom odmoru u prirodi.

PJEŠACENJE SA AMBASADORIMA Promotivni događaj „Pješačenje sa ambasadorima“ organizovan je 11. juna 2016. u Nacionalnom parku Durmitor. U ovom promotivnom događaju učestvovali su ambasadori Njemačke, Austrije, Bosne i Hercegovine, Velike Britanije, predstavnica UNDP-a i drugi predstavnici značajnih institucija. Cilj događaja je uspostavljanje saradnje i razmjena ideja o načinima zaštite, očuvanja i promocije zaštićenih prirodnih područja.

Manifestacije

NACIONALNI PARKOVI PREDSTAVLJENI NA FESTIVALU ZA INVESTICIJE I NEKRETNINE FREI

Nacionalni parkovi su organizovali i učestvovali u bro jnim turističko–promotivnim i zabavno-sportskim manifestacijama.

JPNPCG je učestvovalo na VII Festivalu nekretnina i investicija – FREI održanom u Budvi od 9. do 12. maja 2016.

Na festivalu su predstavljeni najvažniji resursi NPCG zasnovani na netaknutoj prirodi, kulturnom nasljeđu, autohtonoj poljoprivredi i starim zanatima. Takođe, predstavljeno je strateško opredjeljenje JPNPCG u smislu podsticanja valorizacije prirodnih i kulturnih vrijednosti prostora crnogorskih parkova na principima održivosti u składu sa dobrim praksama razvijenih evropskih parkova.

MEĐUNARODNA LIKOVNA KOLONIJA U NP PROKLETIJE U NP Prokletije tokom jula organizovana je „XI Međunarodna studentska likovna kolonija“, koja je okupila likovne umjetnike, studente i profesore sa Univerziteta Crne Gore, Turske, Makedonije, Bugarske, Srbije, Albanije i Kosova.

IZLOŽBA FOTOGRAFIJA „NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE“ U POLJSKOJ U nekoliko gradova u Poljskoj: Limanovu, Rabka-Zdroj, Varšavi i Szczawnica organizovana je Izložba fotografija „Nacionalni parkovi Crne Gore“.

Autori fotografija su Kristina i Janusz Tomasiewicz - direktor poljskog nacionalnog parka „Gorczański“, koji su od 2011-2014. godine u toku obilazaka nacionalnih parkova istraživali, dokumentovali i fotografisali najznačajnije prirodne vrijednosti zaštićenih područja regiona.

MANIFESTACIJA „DAN KRAPA“ U NP SKADARSKO JEZERO Manifestacija „Dan krapa“ održana je na Plavnici u Nacionalnom parku Skadarsko jezero, u organizaciji TO Podgorica, GO Golubovci i NP Skadarsko jezero, koja je pored zabavnog, imala i takmičarski karakter, a ujedno je promovisano održivo korišćenje resursa.

27

OBILJEŽEN EVROPSKI DAN PARKOVA U NP SKADARSKO JEZERO Evropski dan parkova pod sloganom „Ukusi prirode“ obilježen je 24. maja 2016. u Virpazaru.

MEĐUNARODNI KAJAKAŠKI „BIOGRADSKO JEZERO“

KUP

NVO Centar za razvoj turizma – Crna Gora u saradnji sa NP Biogradska gora, TO Kolašin, Turističkom agencijom „Eksplorer“, KK „Morača“ organizovala je „II Međunarodni kajakaški kup Biogradsko jezero 2016“.

Cilj takmičenja je afirmacija kajakaškog sporta u Crnoj Gori, promocija zdravih stilova života, unaprjeđenje turističke ponude Kolašina i Mojkovca.

OSMOMARTOVSKA IZLOŽBA DOMACE RADINOSTI NP DURMITOR Tradicionalna Osmomartovska izložba domaće radinosti organizovana je u Centru za posjetioce NP Durmitor. Na izložbi su učestvovali proizvođači pletenih, tkanih, vezenih, predenih i rezbarskih radova sa durmitorskog područja.

Na izložbi je učestvovalo 30 izlagača. Izložba je imala takmičarski karakter, a najbolji radovi su nagrađeni novčanom nagradom.

PLANINARSKA TRKA „PROKLETIJE VERTIKAL KILOMETAR“ Planinska trka „Prokletije Vertikal kilometar“ održana je u NP Prokletije. Preko 60 takmičara iz nekoliko zemalja učestvovalo je u ekstremnom formatu planinskog trčanja.

POHOD „ZIJOVOM STAZOM“ NP PROKLETIJE Planinarski pohod „Zi­jo­vom stazom” do vr­ ha Ka­ra­u­la (1.915 mnv) organizovan je deseti put zaredom u NP Prokletije. Tradicionalni pohod se svake godine organizuje posljednjeg vikenda maja u spomen preminulom planinaru Ziju Ibrahimagiću, istaknu­tom pla­ni­na­ru ko­ji je postavio te­me­lje pro­fe­si­o­nal­nog planinarstva u Gu­si­nju.

28

Projekti UPRAVLJANJE ŠUMAMA U NACIONALNIM PARKOVIMA I DRUGIM ZAŠTICENIM PODRUCJIMA Na osnovu sporazuma Vlade CG, odnosno Ministarstva ekonomije, Ministarstva inostranih poslova, Vlade Norveške, Vlada Kraljevine Norveške je donirala JPNPCG 179.077,50 EUR ili 1.500.000 NOK (Norveških kruna) za potrebe realizacije projekta „Upravljanje šumama u nacionalnim parkovima i drugim zaštićenim područjima“. Glavni cilj projekta je prikupljanje relevantnih podataka o stanju šuma na osnovu kojih će se lakše i adekvatnije planirati upravljanja šumskim ekosistemima u nacionalnim parkovima CG. U okviru projekta izradiće se stručna studija sa relevantnim podacima, kao osnova za izradu planskih dokumenata za šumske ekosisteme.

Realizacijom projekta izvršilo se prikupljanje i analiza relevantnih podataka na osnovu kojih je sagledano opšte zdravstveno stanje, potencijalne i mjerljive vrijednosti šuma u nacionalnim parkovima, njihova potencijalna ugroženost i mjere njihovog daljeg istraživanja i zaštite, koji su se zbirno našli u Studiji upravljanja šumama u nacionalnim parkovima.

Projekat je realizovan u svih pet nacionalnih parkova i to u Specijalnim rezervatima prirode: Manastirska tapija u NP Skadarsko jezero, Specijalni rezervat Hridsko jezero u NP Prokletije, gdje su prikupljeni podaci o endemično-reliktnoj vrsti bora molika; u NP Durmitor definisan je prijedlog potencijalnog posebnog rezervata; u NP Biogradska gora predloženo je proširenje granica prašumskog rezervata i u NP Lovćen sprovedene su aktivnosti u cilju praćenja revitalizacije šume.

OCUVANJE PELIKANA, KLJUCNE VRSTE BIODIVERZITETA SKADARSKOG JEZERA 2013-2021.

Cilj projekta je unaprjeđivanje monitoringa Dalmatinskog pelikana (Pelecanus crispus) na Skadarskom jezeru, obuka lokalnih partnera, stvaranje zajedničke baze podataka između lokalnih, nacionalnih i međunarodnih institucija, mobilisanje lokalnih aktera u očuvanju i održivom upravljanju Skadarskog jezera, unaprjeđenje naučnih saznanja o močvarnim vrstama, sprovođenja mjera zaštite i očuvanje dalmatinskih pelikana i promovisanje ukupne prirodne baštine Skadarskog jezera Tokom 2016. godine sproveden je niz projektom predviđenih aktivnosti: • U cilju zaštite i očuvanja populacije pelikana postavljene su dvije vještačke platforme za gniježđenje pelikana u rezervatu Pančeva oka i jedna vještačka platforma na rustu Koraćica; • U NP Skadarsko jezero 10. maja sprovedene su aktivnosti na prebrojavanju ptica - proljećni cenzus i tom prilikom je registrovano 178 pelikana, od čega njih 30 mladih. Osim u Crnoj Gori istog dana vršeno je brojanje pelikana u partnerskim zemljama: Albaniji, Bugarskoj, Grčkoj, Rumuniji i Turskoj; • Organizovana je edukativna radionica za 50 osnovaca, koji su uz stručne edukatore imali priliku da posmatraju ptice sa osmatračnice na Stanaju, a preko videomonitoringa i pelikane u specijalnom rezervatu Pančeva oka.

Partneri na projektu su: CEPF-a (Crytical Ecosystem Partnership Fund); MAVA fondacija; Noe Conservation koordinator projekta; Prirodnjački muzej Crne Gore; Centar za zaštitu i proučavanje ptica; Tour du Valat; EuroNatur i INCA Albanija.

POSMATRANJE MEDVJEDA U NP BIOGRADSKA GORA 2016-2019.

Cilj projekta je promovisanje mjera zaštite i unaprjeđenja staništa medvjeda, razvoj turizma orijentisanog na prirodi, održivo korišćenje resursa, zaštita prirode i uključivanje lokalnog stanovništva u mjere zaštite divljih vrsta. Tokom 2016. godine započeta je implementacija projektnih aktivnosti koje se odnose na sakupljanje relevantnih podataka o prisutnosti, brojnosti, ponašanju i habitatima mrkog medvjeda (Ursus arctos), a u cilju unaprijeđenja održive turističke ponude Parka. Zaposleni iz NP Biogradska gora bili su u studijskoj posjeti NP Tara - Srbija i tom prilikom se upoznali sa načinom postavke hranilišta za medvjede. Takođe, postavljene su foto-zamke i uređena hranilišta za medvjede.

Partneri na projektu su: WWF Adria-Svjetska organizacija za zaštitu prirode, Parkovi Dinarida - mreža zaštićenih područja Dinarida, SIDA-Švedska razvojna agencija i NP Tara.

MALESIJA MOJ DOM - PELIKAN SELO Cilj projekta je zaštita i očuvanje pelikana, očuvanje i održivo upravljanje Skadarskim jezerom i edukacija lokalnog stanovništva i djece školskog uzrasta. Donator projekta je GIZ – Njemačko društvo za međunarodnu saradnju.

Tokom 2016. godine realizovane su aktivnosti na rekonstrukciji i opremanju Info centra u Podhumu, uređenju platoa ispred Info centra, formiranju edukativne staze “Život pelikana”, organizovanju radionice “Organska poljoprivreda” za lokalne poljoprivredne proizvođače.

U okviru projekta planirano je organizovanje manifestacije “Malesija moj dom“.

29

NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE OSVOJILI SEDAM NAGRADA NA KONKURSU SVA CUDA CRNE GORE Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore je učestvovalo sa nekoliko prijedloga u okviru Projekta resornog ministarstva „Sva čuda Crne Gore“ i osvojilo sedam nagrada.

Na svečanoj ceremoniji uručivanja nagrada, ispred JPNPCG, zahvalile su se direktorica Azra Vuković i stručna saradnica za kulturno-istorijsko nasljeđe Radmila Adžić i ujedno predstavile prvonagrađeni idejni projekat o potopljenom parobrodu Skenderbeg u NP Skadarsko jezero.

U cilju poboljšanja turističke atraktivnosti predloženih projekata, novčane nagrade će biti upotrijebljene za njihovu dodatnu promociju uključujući izradu brošura i lifleta, kao i pripemu tematske izložbe i makete posvećene potopljenom parobrodu.

Osim prve nagrade u „B“ kategoriji za idejni projekat Valorizacija potopljenog parobroda Skenderbeg u NP Skadarsko jezero i treće nagrade u „A“ kategoriji Valorizacija praistorijskih crteža u NP Prokletije, JPNPCG je u okviru Projekta Sva čuda Crne Gore, dobilo još pet nagrada.

Saradnja, memorandum i posjete U cilju jačanja saradnje sa organizacijama i institucijama koje se bave implementacijom projekata i aktivnosti koje su u skladu sa ciljevima Nacionalnih parkova Crne Gore uspostavljena je saradnja na različitim nivoima.

Potpisan je Memorandum o saradnji između Nacionalne Agencije za zaštićena područja iz Albanije i JPNPCG u cilju poboljšanja prekogranične saradnje u oblasti zaštiti prirode. Pravilno upravljanje biodiverzitetom je jedina garancija očuvanja prirodnih resursa u korist stanovnika obje države.

ŠEF ODJELJENJA ZA CRNU GORU U GENERALNOM DIREKTORATU EVROPSKE KOMISIJE ZA POLITIKU PROŠIRENJA DIRK LANGE POSJETIO NPCG Šef Odjeljenja za Crnu Goru u Generalnom direktoratu Evropske komisije za politiku proširenja Dirk Lange bio je u zvaničnoj posjeti JPNPCG. Šef odjeljenja Generalnog direktorata EK se sastao sa direktoricom JPNPCG Azrom Vuković, predsjednikom UO JPNPCG Urošem Andrijašević, kao i sa predstavnicima resornog Ministarstva održivog razvoja i turizma.

Tokom sastanka razgovarano je o aktuelnim pitanjima u vezi sa NPCG, ulozi nacionalnih parkova u ekonomskom razvoju sjevera Crne Gore, njihovoj funkciji u očuvanju i zaštiti prirodnog nasljeđa, kao i o Poglavlju 27 pristupanja EU, koji se odnosi na životnu sredinu, u okviru čega je najavljeno da će EK finansijski podržati vođenje kampanje za podizanje svijesti građana o važnosti zaštite životne sredine i da će u tom smislu Nacionalni parkovi Crne Gore biti njihov partner.

POSLANICA EVROPSKOG PARLAMENTA TERRY REINTKE IZRAZILA SPREMNOST ZA SARADNJU SA NPCG

Poslanica Evropskog parlamenta Terry Reintke je u septembru 2016. godine bila u zvaničnoj posjeti u NP Skadarsko jezero. Kako je Reintke izrazila interesovanje za stanje u nacionalnim parkovima, probleme i izazove u upravljanju Solane, kao i prijetnje razvojnih projekata ovim zaštićenim područjima, tom prilikom upoznata je o stanju u nacionalnim parkovima, aktivnostima koje se realizuju sa ciljem zaštite i unaprijeđenja ovih zaštićenih područja, te sa planovima o prekograničnoj i međunarodnoj saradnji sa relevantnim institucijama.

PREDSJEDNIK SKUPŠTINE CRNE GORE POSJETIO SKADARSKO JEZERO Predsjednik Skupštine Crne Gore Darko Pajović posjetio je tokom jula Nacionalni park Skadarsko jezero i tom prilikom istakao da je taj park ogroman i nepresušan izvor ekonomske dobiti, te da zaslužuje snažnu zaštitu, kako bi na kvalitetan i održiv način ekonomski valorizovalo svoje potencijale. Takođe je naveo da država mora snažno da podrži upravo zaštitu NP i održivo korišćenje resursa.

MEĐUNARODNA SARADNJA

Memorandum o saradnji potpisan je i povodom implementacije regionalnog projekta „Posmatranje medvjeda“ koji predstavlja zajedničku inicijativu NP Biogradska gora i NP Tara, u okviru regionalnog projekta pod nazivom “Zaštićena područja za prirodu i ljude”. Inicijativa je posvećena razvoju turizma orijentisanog na prirodi uz promovisanje mjera zaštite i unaprjeđenja staništa medvjeda.

NPCG sarađuju sa predstavnicima značajnijih međunarodnih organizacija i institucija sa težnjom da iskustva i primjere dobre prakse razvijenijih zemalja primjenimo u nacionalnim programima, povežemo se sa ostalim parkovima u regiji i stvorimo i učvrstimo platformu, prvenstveno, za regionalnu saradnju.

Nacionalni parkovi Crne Gore su članica EUROPARK Federacije i Svjetske unije za zaštitu prirode (IUCN).

Početkom decembra 2016, inicirano je partnerstvo sa njemačkim Nacionalnim parkom Švarcvald (Schwarzwald). Uspostavljanjem partnerstva očekuje se unaprjeđivanje modela upravljanja primjenom dobrih praksi evropskih parkova, naročito crnogorskih parkova u kojima dominiraju planinski i šumski predjeli, kao i razmjena iskustava iz svih oblasti koje se tiču upravljačkih modela za zaštićena područja.

ODRŽIVI OBLICI TURIZMA U NACIONALNOM PARKU DURMITOR

30

Okrugli stolovi Okrugli sto „Razvoj održivih oblika turizma na području NP Durmitor i njegove komparativne prednosti u odnosu na okruženje” održan je organizovan u cilju uključivanja eksperata sa univerziteta, drugih institucija, kao i predstavnika institucija koji su zaduženi za izradu Prostornih planova.

Analize govore da su turisti sve više zainteresovani za bo31

ravak u zaštićenim područjima što nacionalne parkove obavezuje na razvoj infrastrukture, turističkih proizvoda, usluga i sadržaja baziranih na održivom razvoju, odnosno na aktivnom odmoru.

SOCIO-EKONOMSKI FORUMI Tokom 2016. godine održana su četiri socio-ekonomska foruma u NP Durmitor, NP Lovćen, NP Prokletije i NP Skadarsko jezero. Na forumima su pored predstavnika JPNPCG, aktivno učestvovali i predstavnici TO i agencija, lokalnih uprava, nevladinog sektora, lokalni preduzetnici i drugi učesnici. Održavanjem socio-ekonomskih foruma želi se postići veći nivo integracije lokalnog stanovništva u osnovne upravljačke ciljeve nacionalnih parkova. U okviru ovih foruma razmatrana su pitanja u vezi pripreme i sprovođenja turističke sezone u parkovima, poboljšanja turističke ponude, problema vezanih za nelegalne aktivnosti, kapitalne i tekuće investicije u parkovima, izrada Prostornog plana posebne namjene za NP Prokletije i NP Skadarsko jezero, održavanja čistoće u parkovima, poboljšanja saobraćajne infrastrukture i druga pitanja.

KONFERENCIJE Predstavnici JPNPCG su tokom 2016. godine učestvovali na mnogobrojnim seminarima, konferencijama, radnim timovima i radionicama. S tim u vezi izdvajamo: • po prvi put učešće predstavnika JPNPCG na najvećem svjetskom događaju iz oblasti zaštite životne sredine, Svjetskom kongresu za zaštitu prirode, u organizaciji IUCN-a, na Havajima. Globalni događaj, sa temom „Planeta na raskrsnici“, okupio je više od 10.000 delegata iz cijelog svijeta; • učešće na prvom sastanku Fokus grupe koji organizuje GWP-med u saradnji sa Ministarstvom održivog razvoja i turizma i Ministarstvom poljoprivrede i ruralnog razvoja u okviru projekta koji finansira Globalni fond za životnu sredinu (GEF): “Jačanje prekogranične saradnje i integralno upravljanje vodnim resursima u proširenom basenu rijeke Drim” 25. oktobra 2016. u Podgorici. Sastanak 32

je predstavljao početnu fazu realizacije projekata za integrisano upravljanje područjem rijeke Drim, upravljanje vodnim resursima i unaprjeđenje prekogranične saradnje.

• učešće na radionici u okviru projekta „Program upravljanja vlažnim staništima i očuvanje Dalmatinskog pelikana u Mediteranskom basenu” održana je od 9-11. oktobra 2016. godine u NP Divjaka – Karavasta u Albaniji. Predstavnici JPNPCG su prezentovali rezultate monitoringa i uspješnost gniježđenja i konzervacije pelikana u NP Skadarsko jezero. Takođe su razmatrali mogućnosti nastavka projekta, između ostalog, u cilju unapređenja rada Službe zaštite, monitoringa pelikana i drugih krovnih vrsta karakterističnih za ovo prekogranično prirodno područje i Ramsar sajt.

• Sastanak Stručnog tijela za nauku, tehniku i tehnologiju (SBSTTA Bureau) Konvencije o biološkom diverzitetu (CBD) 20 – 21. februar 2016. u Kuala Lumpuru, Malezija. Cilj sastanka bio je priprema 13. konferencije COP CBD 2016. u Meksiku 2016. godine, definisanje forme i sadržaja Šestog nacionalnog izvještaja za Konvenciju o biološkom diverzitetu (NBSAPS), kao i druga tekuća pitanja vezana za organizaciju. Sastanku je prisustvovao šef Službe za unapređenje i razvoj u svojstvu nacionalnog i regionalnog predstavnika SBSTTA.

• Učešće na 21. sastanku EUROBATS Naučnog savjeta za očuvanje evropskih vrsta slijepih miševa, 14 -18. april, Zandvoort, Holandija.

• Učešće na radionici Satellite-based Wetland Observation Service: A User Requirements Workshop, 15 - 16. mart, Ede, Holandija. Na radionici su definisane potrebe za korišćenjem satelitskih snimaka na vlažnim staništima na Mediteranu.

• Trening - “Adaptation to Climate Change”, 15.

09. - 15.10. 2016. u Japanu. Sadržaj obuke bio je upoznavanje sa mjerama adaptacije i prilagođavanja na klimatske promjene na primjeru Japana.

Radilo se na izradi Akcionog plana za unapređenje kadrovskih potencijala na klimatske promjene u nacionalnim parkovima Crne Gore.

janja prostorom Solane u toku 2016. godine održano je 4 sjednica Savjetodavnog tijela; • Organizovan je Okrugli sto u Upravi JPNPCG, 25. maja 2016. „Iskustva Krajinskog parka Sečoveljske solane i mogućnosti implementacije najboljih praksi u upravljanju biodiverzitetom Ulcinjske solane“;

DONACIJE Ambasada Narodne Republike Kine donirala je Javnom preduzeću za nacionalne parkove 6 bespilotnih letjelica (dronova), 5 računara i svu propratnu opremu za njihovo korišćenje. Vrijednost donacije je oko 35.000 eura.

Societe Generale banka Montenegro donirala je NP Biogradska gora 13 kompleta ljetnjih uniformi za pripadnike Službe zaštite i ambijentalne higijene.

NVO Green home je donirala zimsku opremu u vrijednosti od 5.000€ namjenjenu nadzorinicima NP Skadarsko jezero.

Solana JPNPCG je izradilo Program upravljanja Solanom koji je baziran na principu primjene dobrih iskustava i praksi koje su uobičajene u postupku zaštite, očuvanja i održivog korišćenja prirodnih vrijednosti na sličnim prostorima. Područje ulcinjske Solane grade značajni tipovi staništa koja naseljava izuzetno bogata fauna ptica, zbog čega je ovaj prostor prepoznat kao značajan jadranski migratorni koridor za ptice, kao i značajno gnijezdilište i zimovalište ptica na Jadranu.

• Javno preduzeće za nacionalne parkovi Crne Gore je za vršenje fizičke zaštite prostora Solane angažovalo privredno društvo registrovano za obavljanje poslova fizičke zaštite. Na obezbjeđenju prostora 24 časa angažovana su po 2 zaštitara; • U cilju transparentnosti i efikasnosti upravl-

• Organizovan je Okrugli sto u Upravi JPNPCG, u Podgorici, za članove Savjetodavnog tijela za Solanu prezentacija PP za obalno područje; • Vršen je kontinuirani monitoring vidre (L. lutra) u cilju obilježavanja i kartiranja mikrostaništa na području ulcinjske solane. Proljećni i zimski aspekti pokazuju pozitivni trend prisutnosti. Monitoringom je utvrđena najveća frekvencija jedinki u južnoj i istočnoj poziciji područja Solane; • Izvršeno je praćenje proljećne migracije (u toku jednog dana bilježeno i do 16.000 migratornih vrsta ptica na preletu); • Izrađen je Protokol monitoringa ornitofaune za područje ulcinjske Solane za 2016. godinu.

• Kao posebna aktivnost u programu Izvršen je IWC monitoring- utvrđivanje zimskog cenzusa vodenih ptica (utvrđeno 16.100 ind.); • Urađen je monitoring flamingosa, prilikom kojih je utvrđena brojnost. Tokom istraživanog perioda u vrijeme gniježđenja registrovano je neuspješno gniježđenje flamingosa (uzrok-obilne padavine);

• Monitoringom je utvrđeno gniježđenje: Vlastelica (H. himantopus), obična čigra (S. hirundo), mala čigra (S. albifrons); zijavac (Gl. pratincola) 33

Nacionalni parkovi u medijima

i šarena utva (T. tadorna), purpurna čaplja (A. purpurea), žuta čaplja (A. ralloides), morski žalar (Ch.alexandrinus), žalar slepić (C. dubius), noćni potrk (B. oedicnemus), barska kokica (G. chloriopus) žutonogi galeb (L. michahellis), mali kormoran (M.pygmeus) i td.; • Gniježđenje pelikana (P. crispus) na Solani nije zabilježeno. U toku istraživanog perioda zapažen je mali broj ptica ove populacije što znači da je cijela populacija bila koncentrisana na Skadarskom jezeru; • Početkom jula je upumpavana voda sa pumpne stanice Đerane, pri čemu se vodilo računa da količina vode koja se upumpava ni na koji način ne dovede do potapanja gnijezda i remećenja vodnog režima, koji bi za posljedicu imali potapanje ptičijih gnijezda u pojedinim bazenima; • Izvršen je monitoring populacija ptičijih vrsta u toku jesenjeg aspekta; • Na svakodnevnom nivou kontrolisan je vodni režim radi sprječavanja eventualnih nekontrolisanih ispada, koji bi doveli u opasnost gnijezda od plavljenja. U cilju zaštite ornitofaune predložene su i realizovane mjere za upravljanje vodenim režimom do kraja sezone gniježđenja i to za sistem Kneta, sistem Stara solana i sistem bazena kristalizacija koji su zahtijevali samo održavanje blatnosti.

Posjeta Piranskoj solani Ministar održivog razvoja i turizma Branimir Gvozdenović i predsjednik Upravnog odbora Javnog preduzeća za nacionalne parkove Uroš Andrijašević boravili su u posjeti Piranskoj solani u Sloveniji.

Posjeta je organizovana sa ciljem upoznavanja sa procesom proizvodnje soli u Piranu i analize mogućnosti primjene istog proizvodnog modela u Crnoj Gori.

Ministar Gvozdenović je istakao da primjer proizvodnje soli na najtradicionalniji način, koji je zastupljen u Piranskoj solani, daje nam za pravo da se nadamo da će ubrzo biti moguće obnoviti proizvodnju soli u Ulcinju, u količinama u skladu sa trenutnim mogućnostima. Takođe, ministar je istakao da je ohrabren viđenim, jer na duplo manjem prostoru nego što je ulcinjska solana, jednako uspješno funkcionišu proizvodnja soli, proizvodnja kozmetičkih i ljekovitih preparata, zdravstveni turizam i park prirode. Posjeta je bila prilika i za razmjenu iskustava po pitanju korišćenja finansijskih mogućnosti pretpristupnih fondova EU, koje je Piranska solana u velikoj mjeri iskoristila. Tom prilikom dogovorena je i uzvratna posjeta predstavnika Solane Piran, koja je realizovana početkom avgusta.

34

35

JP NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE Tel: +382 (0)20 601 015 E-mail: npcg@nparkovi.me Website: www.nparkovi.me

36

NP LOVÄ&#x2020;EN Tel: +382(0)67 344 678 E-mail: nplovcen@nparkovi.me

NP DURMITOR Tel: +382(0)52 360 228 E-mail: npdurmitor@nparkovi.me

NP SKADARSKO JEZERO Tel: +382(0)20 879 100 E-mail: npskadarskojezero@nparkovi.me, promocija@nparkovi.me

NP BIOGRADSKA GORA Tel: +382(0)20 865 625 E-mail: npbiogradskagora@nparkovi.me

NP PROKLETIJE Tel: +382 (0)51 250 130 E-mail: npprokletije@nparkovi.me