Katalog Nacionalni parkovi Crne Gore

NaCionalni parkovi crne gore

PODGORICA CRNA GORA 2016.

Crna Gora ” Divlja ljepota“ „U trenutku postanka Planete, najljepše spajanje zemlje i mora dogodilo se na Crnogorskoj obali…“ Lord Bajron Crna Gora, jedna od najmanjih i najstarijih evropskih država, smještena je između Jadranskoga mora na jugu i visokih balkanskih planina na sjeveru.

Iako mala po teritoriji, ova mediteranska i ujedno planinska zemlja, obiluje prirodnim kontrastima: more s predivnim plažama, skrovitim uvalama, ostrvima, gradićima čija su jezgra nastala na grčkim, ilirskim i rimskim temeljima; Bokokotorski zaliv – jedan od najljepših zaliva svijeta i ujedno najjužniji fjord; Skadarsko jezero – najveće na Balkanu; Biogradska gora – jedna od posljednjih prašuma Evrope; gorostasne planine; bistra lednička jezera; kanjon Tare – najdublji u Evropi; pet nacionalnih parkova; brojni prirodni rezervati i zaštićena područja.

Ilirska, rimska, vizantijska, mediteranska, slovenska i orjentalna civilizacija stopile su se na ovom prostoru, čineći Crnu Goru kulturnom i istorijskom raskrsnicom. Od praistorije pa do danas, kulturna riznica Crne Gore obiluje arheološkim nalazištima, pisanim i umjetničkim vrijednostima, kulturno-istorijskim i sakralnim spomenicima. Velika umjetnička i kulturna vrijednost grada Kotora, uvrstile su ovaj primorski gradić u kulturnu baštinu UNESCO-a.

Brojni srednjovjekovni manastiri, katedrale, crkve i džamije otkrivaju duhovno bogatstvo Crne Gore. Uklesan visoko u stijenama, izuzetne duhovne snage i jedinstvenog ambijenta, manastir Ostrog važan je duhovni i istorijski centar, koji privlači ljude iz cijelog svijeta. Katedrala svetog Tripuna u Kotoru, podignuta 1166. godine među najstarijim je crkvama u Evropi.

Izazov, avantura, kombinacija nespojivog, nestvarna, ali ipak postoji – Crna Gora jedna je od posljednjih „Divljih ljepota“ Evrope.

Osnovne informacije o Crnoj Gori Površina: 13 812 km2 Broj stanovnika: 620 000 Glavni grad: Podgorica – administrativni i ekonomski centar Prijestonica: Cetinje – istorijski i kulturni centar Valuta: euro Dužina morske obale: 293 km Broj plaža: 117 Dužina plaža: 73 km Najviši vrhovi: Maja Kolata (Prokletije) – 2 534 m, Bobotov kuk (Durmitor) – 2 523 m Najveće jezero: Skadarsko jezero Najdublji kanjon: rijeka Tara (1 300 m) Nacionalni parkovi: Durmitor, Biogradska gora, Skadarsko jezero, Lovćen i Prokletije Najveći zaliv: Bokokotorski zaliv Vremenska zona: GTM +1 Klima: mediteranska Prosječna temperatura vazduha: 27,4 oC (ljeti) Maksimalna temperatura mora: 27,1 oC Prosječan broj sunčanih dana u godini: 240 Kupališna sezona: 180 dana

NCpark.pdf

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

8/3/2005

8:50:58 PM

Nacionalni parkovi Crne Gore Crnogorski nacionalni parkovi predstavljaju predjele izuzetnih prirodnih ljepota. Kao prostori netaknute prirode, nacionalni parkovi čuvaju ravnotežu raznovrsnih ekosistema. U mozaiku veličanstvenih pejzaža ledničkih jezera, močvara, reliktnih šuma, livada, rijeka, prikazana je istorija cjelokupnog geološkog dešavanja. Različiti tipovi vegetacije: mediteranska, submediteranska, brdska, planinska, visokoplaninska, alpska sa vrstama koje su opstajale u oblastima pošteđenim glacijacije kao i glacijalni relikti, endemične vrste, očuvani biodiverzitet, čine da su nacionalni parkovi destinacija koja privlači na desetine hiljada posjetilaca svake godine. Stvoreni tektonskim aktivnostima Nacionalni parkovi Crne Gore predstavljaju utočište za veliki broj biljnih i životinjskih vrasta. Pedestetih godina proslog vijeka Crna Gora je ustanovila Zaštićene oblasti i proglasila samo dio svojih prirodnih ljepota nacionalnim parkovima i prirodnim rezervatima. Opasnost od smanjivanja ovakvih ekosistema, uvijek predstavlja prijetnju i povećava našu obavezu prema očuvanju prirode. Uprava Parkova ulaže znatan napor da zaštiti osjetljive ekosisteme, čiji opstanak zahtijeva pažljiv i odgovarajući razvoj okoline.

Skadarsko jezero od međunarodnog je značaja po Ramsarskoj konvenciji. Geološki nastalo tektonskim feno-

menima, gdje su vodene mase stvorile predio jednako čudesan kako za biljni tako i za životinjski svijet. Simbol Skadarskog jezera kudravi pelikan, koga lokalno stanovništvo naziva panac, sa stotinama vrsta ptica na migraciji, je fenomen u ovom dijelu Evrope. Ostaci ljudskih naseobina od paleolitskog doba dokazuju da su stanovnici ovih oblast živjeli s prirodom i prilagođavali joj se tokom milenijuma, a ona im je davala samo najbolje.

Biogradska gora je jedna od prvih zaštićenih evropskih područja, nastala Ukazom crnogorskog kralja Nikole

I Petovića, kao rezultat oslobođenja naroda i želje da se ta sloboda podijeli sa prirodom i sačuva kao „branik“. Ovim vizionarskim činom daleke 1878. godine Crna Gora se svrstava među rijetke evropske države, koje počinju sistemsku brigu o očuvanju prirode. Izuzetno botaničko bogtatsvo i jednako interesantan životinjski svijet kandiduju Biogradsku goru za novo UNESCO područje.

Durmitor

kojeg je oblikovala geološka evolucija, sa 48 vrhova preko 2000 m, 13 ledničkih cirkova, 18 jezera koje

zovu gorskim očima, od mediteranskih do alpskih ekosistema sa četinarskim šumama u kojim postoji drveće starih preko 400 godina. Geološki aspekti Durmitora su glavna draž, a šume i stijene su stanište rijetkih ptica, biljaka i divokoza. Očaravajući kanjon rijeke Tare, drugi po dubini na svijetu, stvoren je divljim tokom i pomamnim bukovima durmitorskih voda.

Lovćen se nalazi između najljepših predjela u ovom dijelu Evrope: prekrasnog Bokokotorskog zaliva i Skadarskog

jezera. Pomalo napuštena sela sa drevnim kamenim kućama, svedenim voltovima i bistijernama rasutim po pejzažu Nacionalnog parka, atraktivna su turistička izletišta. Uprkos činjenici da je tokom prošlog vijeka industrijski razvoj promijenio navike planinskih zajednica širom Evrope, nije neobično tokom ljetnjih i proljećnih mjeseci sresti pastire i čobane kako izvode svoja stada na ispaše na vrletima Lovćena. Ovu čudesnu i mitsku planininu koja se nalazi u kamenom moru, s Jadranskim morem spaja stari karavanski put koji vodi od rodnog mjesta najvećeg crnogorskog vladara i pjesnika Petra II Petrovića Njegoša.

Prokletije s nepreglednim divovskim šumama dom su medvjedu, divokozama i risu. Huk vodopada prolama se

do planinskih vrhova visokih i preko 2000 m. Bogatstvo endemičnih, reliktnih vrsta biljaka iz ledenog i prije ledenog doba

jedinstven su primjer prirode koja zove. Nacionalni park „Prokletije“ čuva najvisočije jezero u Crnoj Gori – Hridsko jezero, jezero u obliku pehara koje povremeno izliva svoju vodu kao potvrdu legende da su ga vile učinile čarobnim i dale mu ime „jezero sreće“.

Skadarsko jezero Nacionalni park

Godina osnivanja: 1983.

Međunarodna zaštita: IBA – status, područje od međunarodnog značaja za boravak ptica od 1989. godine.

Područje na Svjetskoj listi močvara od međunarodnog značaja – Ramsar lista od 1995. godine.

Površina: 40 000 ha Položaj: jugo-istok zetsko-skadarske kotline Područje opština: Podgorica, Bar i Cetinje Sjedište uprave: Vranjina Info: +382 (0)20 879 100 npskadarskojezero@nparkovi.me www.nparkovi.me Karakteristika: vlažna staništa močvara Moguće aktivnosti: krstarenje, sportski ribolov, pješačenje, edukativne staze, posmatranje ptica, jedrenje, obilazak manastira, plaže, centri za posjetioce

O parku Skadarsko jezero je najveće jezero na Balkanu i ujedno jedini nacionalni park u kojem dominiraju vodeni i močvarni ekosistemi. Sjeverna močvarna obala (oko 20 000 ha) pruža idealne uslove za razvoj živog svijeta, a posebno za život ptica. Na ovom jezeru živi, gnijezdi se, zimuje ili preseljava 281 vrsta ptica, pa jezero ima status Područja od međunarodnog značaja za boravak ptica (IBA) i nalazi se na svjetskoj listi vodenih staništa od međunarodnoga značaja (RAMSAR). U Parku živi 48 vrsta riba, 50 vrsta sisara (jedini vodeni predstavnik je vidra), brojni vodozemci, gmizavci i insekti. Biljni svijet je raznovrstan kako u samom Jezeru tako i u njegovom okruženju, a u ljetnjim mjesecima livade lokvanja i vodenog oraška nekada se pružaju kilometrima. Skadarsko jezero ima bogatu istoriju i kulturu o čemu svjedoče brojni arheološki lokaliteti, srednjovjekovni manastri i crkve, utvrđenja i narodna arhitektura (ribarska sela, stari mostovi, mlinovi i bunari).

Specijalni rezervati prirode: Manastirska tapija i Pančeva oka.

Flora i vegetacija Ekosistem Skadarskog jezera izuzetno je složen, submediteranskog tipa, s dominacijom slatkovodnih i močvarnih biotopa naročito uz sjevernunu obalu, ali i prisustvom šumošikara, gariga i kamenjara na južnim karstnim padinama, što sveukupno ukazuje na florističku i vegetacijsku raznovrsnost i bogatstvo.

• Z ajednica algi Skadarskog jezera, odlikuje se ogromnom raznovrsnošću mikrofitskih i makrofitskih predstavnika, kakva se javlja samo u tropskim i subtropskim akvatičnim sistemima.

• Močvarna vegetacija zauzima veliki prostor uz sjevernu obalu i zalive. Grade je zajednice flotantnih (žuti i bijeli lokvanj, kasoronja) i emerznih vodenih biljaka (trska, rogoz, ševar, žuka i dr.). Submerzne vrste pojavljuju se ispod vode, naročito na plitkom i muljevito-pjeskovitom jezerskom dnu.

• Vodoplavne šume – na plavnim terenima sjeverne obale egzistiraju različite vrste vrba, gradeći šumarke, a uz ušće Morače prostranu, gustu vrbovu šumu. Dublje u kopno, na par lokaliteta, nalaze se stabla endemičnog skadarskog hrasta, zaštićenog kao rijetka i ugrožena vrsta.

• Šumošikare, garige i kamenjari, bogati ljekovitim, aromatičnim i medonosnim biljem, i sa značajnim prisustvom endema, uveliko obogaćuju floristički diverzitet Nacionalnog parka.

• Endemične vrste: skadarski hrast lužnjak, zanovijet, srpska ramonda, uskolisni zvončić, buhač, modro lasinje, nježna kockavica, svilena žutilovka, Huterova papričica, dalmatinski i tomazinijev šafran, Grisebahova divlja lala, kuglasto devesilje.

Fauna Fauna jezera pripada submediteranskoj, a njegova najbliža okolina ima izrazite kontinentalne karakteristike faune, što se ogleda u prisustvu velikog broja reliktnih i endemičnih vrsta.

Zona Skadarskoga jezera izbjegla je glacijaciju te na taj način predstavlja izvanredan refugijum.

Zaštićene vrste insekata koje naseljavaju Skadarsko jezero su mrav, jelenak, nosorožac, lastin rep, jedarce.

U Skadarskom jezeru živi 48 vrsta riba od kojih su najbrojnije i najznačajnije: ukljeva, krap, karaš, ljolja, brcak, klijen, jegulja, kubla, cipol, skakavica.

Zbog povoljnog geografskog položaja u mediteranskom regionu i povoljnih klimatskih uslova jezero se odlikuje bogatom herpetofaunom.

Jezero sa širokom zonom vodene vegetacije i vodoplavnih livada, zatim prostorom uz potoke i vlažnim šumskim područjima, predstavlja idealno stanište za veliki broj vodozemaca – locus classicus skadarske zelene žabe.

Faunu gmizavaca Skadarskoga jezera i okoline čine sljedeće vrste: šarka, obični smuk, barska bjelouška, sivi gušter, zidni gušter, kopnena kornjača, kraški gušter, primorski gušter, blavor, poskok, šareni daždevnjak.

Zahvaljujući očuvanom ekosistemu Skadarsko jezero je „ptičji raj“ za 280 vrsta ptica, od kojih su mnoge u najvećem dijelu svoga areala ugrožene i prorijeđene.

Za Skadarsko jezero najznačajnije su ptice močvarice: ćubasti gnjurac, kudravi pelikan, fendak, vranac, siva čaplja, mala bijela i žuta čaplja, velika bijela čaplja, riđoglava plovka, divlja patka, krža, glavoč, baljoška, barska koka, vivak, prudnik ubojica, obična muljača, crvenonogi prudnik, carska šljuka, dugonogi prudnik, eja močvarica, vodomar, srebrnasti galeb, obična čigra, bjelobrada čigra.

Na Skadarskom jezeru evidentirano je pedeset vrsta sisara. Tipičan vodeni predstavnik je vidra. Sisari koji žive na kopnu: slijepa krtica, vjeverica, vodeni voluhar, vuk, lisica, tvor, lasica, divlja svinja.

Kultura Raznoliko i bogato kulturno-istorijsko nasljeđe: arheološka nalazišta, utvrđenja, srednjovjekovni manastiri, crkve, tradicionalno seosko graditeljstvo, kao i značajno duhovno stvaralaštvo, ukazuju na to da je region Skadarskoga jezera tokom vremena bio važno istorijsko, privredno i kulturno središte.

Od mnoštva arheoloških lokaliteta u priobalju jezera, dosadašnja iskopavanja svode se na par nalazišta iz ilirsko-helenističkog i rimskog perioda, i nekoliko djelimičnih istraživanja na srednjovjekovnoj sakralnoj arhitekturi.

Najznačajniju i najreprezentativniju kulturno-istorijsku vrijednost Nacionalnog parka karakterišu manastiri iz XIV i XV vijeka iz doba vladavine Balšića i Crnojevića i fortifikacioni kompleksi iz perioda osmanske dominacije.

Specifična narodna arhitektura – stare ruralne cjeline, pojedinačni primjeri ribarskih i stambenih objekata, kamenih mostova i mlinova na vodotocima rijeka, potvrđuju kulturni pejsaž od posebne graditeljske vrijednosti.

Značajna zaostavština Skadarskog jezera odnosi se i na pokretna kulturna dobara – arheološke nalaze, manuskripte, ikone u stalnim muzejskim postavkama, kao i na raznovrsne upotrebne predmete tradicionalnog stvaralaštva u posjedu lokalnog stanovništva.

Nacionalni park

Biogradska gora O parku Nalazi se u centralnom dijelu planinskog masiva Bjelasice, između rijeka Tare i Lima. Pejzaž ovog prostora sačinjen je od šuma, livada, vodenih površina, planinskih vriština i rudina. Pored Biogradskog jezera koje se nalazi u središtu Biogradske gore, park krase još tri lednička jezra: Pešića, Ursulovačko i Šiško. Najveći dio parka čini rezervat prašume, u slivu Biogradske rijeke i Jezerštice i predstavlja jedno od najstarijih zaštićenih područja na svijetu, poznat kao „Knjažev zabran“ ili „Branik“. Starost pojedinih stabala prašume, procijenjena je na preko 400 godina, od kojih su neka i preko 40 m visine. U parku postoji 26 odvojenih zajednica biljaka, sa oko 2 000 biljnih vrsta, među kojima je 20% endema Balkanskog poluostrva i oko 90 vrsta drveća. Raznovrstan je i životinjski svijet sa 200 vrsta ptica, 80 vrsta leptira, 350 vrsta insekata i tipičnim sisarima (vuk, medvjed, lisica, srna, vjeverica, puh). Brojni su arheološki lokaliteti, sakralni spomenici, nekropole, a posebno je karakteristično narodno graditeljstvo (katuni, savardaci, brvnare, vodenice).

Rezervat: prašuma u slivu Biogradske rijeke i Jezerštice Flora i vegetacija Planina Bjelasica predstavlja jedinstvenu biogeografsku i ekološku cjelinu, u kojoj se izvornost prirode, s izvanrednim genetskim, specijskim i ekosistemskim diverzitetom, sačuvala do današnjih dana.

Dominantni su šumski ekosistemi, zatim ekosistemi gorskih mezofilnih livada endemične sveze Pančićion, livada i pašnjaka, planinskih vriština, planinskih rudina, pukotine stijena, kao i vodeni ekosistemi s bogatom algoflorom glacijalnih jezera.

Utvrđeno je postojanje 26 biljnih zajednica sa oko 2000 vrsta i podvrsta viših biljaka, među kojima je 20% endema Balkanskog poluostrva.

Prašuma u slivu Biogradske rijeke i Jezerštice, površine 1600 ha, prepuštena spontanom razvoju u pojedinim djelovima potpuno je neprohodna. Predstavlja jedinstven primjer evolucije različitih šumskih zajednica. Karakterišu je: • 16 šumskih zajednica (dominiraju bukove i bukovo-jelove); • preko 220 biljnih vrsta (90 vrsta dendroflore); • najčešće vrste drveća su bukva, jela, smrča, javor, bijeli jasen, planinski javor, planinski brijest, siva jova; • starost pojedinih stabala procijenjena je na preko 400 godina, od kojih su neka preko 40 m, pa čak i 60 m visine.

Endemične vrste: munika, molika, planinski javor, crnogorski zvončić, crnogorska petoprsta, dinarski rožac, velecvjetni rožac, Lakušićev karanfil, Pančićev mliječac, Pančićev odoljen, albanski ljiljan, perunika bosanska, Sendterova pušina, siva babina svila, jezikolika hajdučka trava, siparska hajdučka trava.

Godina osnivanja: 1952.

Proglašena je Knjaževim zabranom od 1878. god. – jedno od najstarijih zaštićenih prostora na svijetu Površina: 5 650 ha Položaj: centralni dio planinskog masiva Bjelasice, u sjeveroistočnom dijelu Crne Gore, između rijeka Tare i Lima Područje opština: Kolašin, Berane, Mojkovac Sjedište uprave: Kolašin Info: +382 (0)20 865 625 npbiogradskagora@nparkovi.me www.nparkovi.me Karakteristika: prašuma (jedna od tri preostale u Evropi) Moguće aktivnosti: pješačenje, planinarenje, edukativna staza, vožnja čamcem, fotosafari, Centar za posjetioce, bungalovi, nacionalni restoran

Fauna Po raznolikosti staništa i životinjskim vrstama kojima su nastanjeni, Nacionalni park Biogradska gora predstavlja važnu tačku biološke raznovrsnosti na Balkanskom poluostrvu i evropskom kontinentu uopšte. Na području parka prisutan je veliki broj zakonom zaštićenih faunističkih vrsta, s mnogobrojnim tercijarnim i glacijalnim reliktima i endemima.

Visinska zonalnost Bjelasice, zajedno s ostalim faktorima izdefinisala je ekosisteme sa specifičnim životinjskim zajednicama.

Ekosistem prašume čini jezgro Nacionalnog parka, najveće biološke vrijednosti i predstavlja strogo zaštićeni rezervat prirode. Njegovo bogatstvo ne ogleda se samo u brojnosti i markantnosti životinjskih vrsta, već i u uravnoteženosti svih članova koji održavaju ovaj jedinstven ekosistem. Najznačajnija je fauna ptica, posebno šumskih pjevačica (zebe, grmuše, sjenice), ali i grabljivica (mišar, jastreb, sivi soko) koje gnijezde na prostoru prašume. U fauni sisara značajno je prisustvo sitnih šumskih glodara (miš, puh, vjeverica), krupnih sisara (srna, jelen, divlja svinja) i vidre kao tipičnog vodenog predstavnika sisara. Populacije insekata, gmizavaca i vodozemaca čine važnu kariku u očuvanju ekološke ravnoteže ekosistema.

Vodeni ekosistem osim manjih vodenih tokova čine rijeka Tara, Biogradsko jezero i ostala lednička jezera. Osim tipične faune riba, od značaja je i fauna vodenih insekata čiji larveni stadijumi čine osnov u lancima ishrane.

Ekosistem reliktnih listopadnih šuma, u srednjoj visinskoj zoni planine Bjelasice naseljava mediteranska sjenica, šareni djetlić i druge ptice.

Kamenite i strme strane planinskih vrhova, staništa su najkrupnijih i najugroženijih ptica grabljivica (bjeloglavi sup, soko, vjetruška), dok na najvišim planinskim vrhovima srijećemo tipične glacijalne vrste ptica (sniježna zeba, ušata ševa, planinski popić i dr.).

Kultura Tragovi brojnih toponima svjedoče da je područje Biogradske gore bilo obuhvaćeno hiljadugodišnjim prožimanjem raznorodnih naroda i kultura, koje su se smjenjivale na ovom prostoru i uslovile bogatstvo kulturno-istorijskog i etnografskog nasljeđa.

Brojni katuni – privremena stočarska naselja, formirana ivicom prašumskog rezervata Nacionalnog parka i njegove šire zone, karakterišu narodnu arhitekturu Biogradske gore. Ova staništa, tipična za planinske predjele, nastala su uglavnom u dolinama i uvalama planine Bjelasice, s bogatim pašnjacima, gdje ima dovoljno vode. Strukturu katuna čine kolibe – brvnare i prateći objekti (pojate i mljekari), pravljeni od prirodnog materijala: drveta, kamena i slame. Uglavnom su pravougaone osnove s ognjištem na sredini, a umjesto poda nalazi se zemljani naboj. U Nacionalnom parku i njegovoj kontaktnoj zoni nalaze se sljedeći katuni: Riva, Rupe ravanjske, Ocka, Goleš, Slađevac, Vranjak, Potoci, Suvodo, Jelovica, Šiška, Pešića rupe, i dr.

Na prostoru Bjelasice nalazi se više arheoloških lokaliteta, od kojih je najpoznatiji lokalitet Brskovo s užom okolinom. Sudeći po materijalizovanim ostacima srednjovjekovnog grada Brskova, može se zaključiti da je to bilo razvijeno rudarsko, privredno i trgovačko središte. Osim ostataka srednjovjekovnog naselja, doskoro su bili sačuvani i bedemi gradskog naselja – trga, kao i ostaci nekoliko sakralnih građevina - crkava. Da je ovaj grad bio raskršće karavanskih puteva toga vremena svjedoče i ostaci mnogih utvrđenja i starih hanova, najčešće na prilaznim putevima.

Neproučene arheološke nekropole u narodu poznate pod nazivima grčka, latinska i macurska groblja, nalaze se u središnjoj zoni parka.

Nacionalni park

Durmitor Godina osnivanja: 1952.

Međunarodna zaštita: Rezervat biosfere u okviru UNESCO programa (MAB) – čovjek i biosfera od 1977. godine Područje na UNESCO-voj listi Svjetskog prirodnog i kulturnog nasljeđa Kanjon rijeke Tare s NP Durmitor – od 1980. godine Površina: 39000 ha Položaj: sjeverozapad Crne Gore. Park obuhvata osnovni masiv Durmitora s kanjonima Tare, Drage i Sušice i gornji dio kanjonske doline Komarnice Područje opština: Žabljak, Mojkovac, Šavnik, Pljevlja, Plužine Sjedište uprave: Žabljak Info: +382 (0) 52 260 228 npdurmitor@nparkovi.me www.nparkovi.me Karakteristika: najviši vrhovi Dinarida, lednička jezera i kanjon rijeke Tare Moguće aktivnosti: splavarenje rijekom Tarom, pješačenje, planinarenje, biciklizam, kampovanje, foto-safari, sportski ribolov, vožnja čamcem, Centar za posjetioce, planinarski dom, eko-motel, nacionalni restoran

O parku Najveći nacionalni park u Crnoj Gori, koji se od 1980. godine nalazi na UNESCO-voj Listi svjetske prirodne i kulturne baštine. Obuhvata masiv planine Durmitor, kanjone rijeka Tare, Drage, Sušice i najviši dio kanjonske doline Komarnice, sa kojih se uzdižu brojni planinski vrhovi, od kojih je njih 48 s preko 2000 mnv. Najveći vrh je Bobotov kuk 2 525 mnv. Durmitor krase 18 ledničkih jezera nazvanih „gorske oči“. Kanjon rijeke Tare, čija je visina 1 600 m iznad nivoa rijeke, najveći je u Evropi i obuhvata 1 500 vrsta biljaka i 130 vrsta ptica. Kanjon je proglašen Svjetskim ekološkim rezervatom. Na Durmitoru je zastupljena raznovrsan biljni i životinjski svijet, s brojnim endemičnim i reliktnim vrstama. Životinjski svijet uglavnom je planinskog i visokoplaninskog tipa. Od oko 1325 vrsta biljaka, 122 su endemične, 150 ljekovite, dok je od gljiva njih 40 vrsta jestivih. Brojni su i lokaliteti kulturne baštine: nekropole, grčka i rimska groblja, crkve i manastiri, stećci, kao i tradicionalna arhitektura (katuni, savardaci, vodenice).

Sedam zona NP Durmitor spada u specijalne, zaštićene zone (ICUM): • Rezervat šume smrče i jele • Crna poda • Sliv Škrčkih jezera s užom kanjonskom obalom Sušice • Barno jezero s najužom okolinom • Zabojsko jezero s najužom okolinom • Mlinski potok • Kanjon Tare Flora i vegetacija Durmitor, kao najviša planina Dinarida, predstavlja jedan od centara razvoja balkanske flore, s predstavnicima alpskih i alpsko-arktičkih flornih elemenata, a na južnim padinama, naročito u kanjonskim dolinama sreću se submediteranski, čak i mediteranski florni elementi, dok tresetišta nekih jezera predstavljaju enklave karakteristične za sibirske tajge.

• Vegetacijski pokrivač predstavljen je brojnim biljnim zajednicama šumskih ekosistema, planinskih livada i pašnjaka, pukotina stijena, kamenjara, sipara, snježanika, tresava, slatkovodnih ekosistema i dr.

• Šume zauzimaju relativno malu površinu (visoke šume 8%, izdanačke 2%, šikare i šibljaci 13%), ali su neke od njih pravi rariteti prirode kao šuma crnog bora na lokalitetu Crna poda, čija grandiozna stabla do 50 m visine, odolijevaju vremenu punih 450 godina.

• O d 1325 vrsta flore Durmitora i okolnih kanjona, 898 vrsta pripada visokoplaninskoj flori (iznad 1500 mnv).

• Endemi čine 15% ukupne visokoplaninske flore (122 vrste), dok u odnosu na cjelokupnu endemičnu floru masiva Durmitora čak su 77% visokoplaninski endemi.

• Endemične vrste: munika, planinski javor, crnogorski zvončić, Glišićev zvončac, BrauBlankeov odoljen, durmitorska divizma, autariatska krčagovina, dinarski rožac, velecvjetni rožac, travnatolisna mišjakinja, Kocijeva zečina, vratić dinarski, Sendtnerova pušina, albanski ljiljan, Nikolajeva ljubičica, Cojzova ljubičica, ljupka ljubičica, Dafnijev i Malijev jeremičak, balkanska debeljača, bedrnica, modro lasinje, perunika bosanska, mlječika crnogorska…

Fauna Prema ekološko-biogeografskoj podjeli prostor Durmitora spada u planinsku oblast sjevernih Dinarida, što se odrazilo na sastav životinjskog svijeta. Osim geografskog faktora, na raznovrsnost faune uticali su orografski, klimatski, istorijski i antropogeni faktori koji su uslovili današnji sastav faune s prisustvom endemo-reliktnih tercijarnih i glacijalnih vrsta. Živi svijet Durmitora je dijelom planinski, dijelom visokoplaninski, ali i s evidentnim prisustvom oblika koji ne pripadaju planinskim ekosistemima, već prije ravničarskim. Prisutan je i faunistički uticaj Mediterana. Po zanimljivosti i bogatstvu, prvo mjesto pripada beskičmenjacima, s velikim brojem reliktnih i endemskih vrsta, pogotovo među insektima. Pod direktnom zaštitom je šest vrsta: lastin rep, jedarce, apolonov leptir, nosorožac, jelenak i šumski mrav. Životinjski svijet sisara čine medvjed, divokoza, srna, vuk, zec, divlja svinja, kuna, lisica, puh i druge, dok je vidra koja živi u rijeci Tari među raritetima u Evropi.

Na Durmitorskom području živi i 168 vrsta ptica, a među raritetima su veliki tetrijeb, suri orao, bjeloglavi sup, vjetruška, kukumavka, djetlić.

U vodama ovoga kraja žive potočna pastrmka, lipljen, mladica, jezerska zlatovčica, skobalj, peš, gaovica, dok se u barama i jezerima na Durmitoru mogu sresti rariteti kao što je planinski mrmoljak vodozemac. On predstavlja postglacijalni relikt koji je pod zaštitom.

Predstavnici herpetofaune su šarka, poskok, plavi gušter, barska kornjača, šareni daždevnjak, grčka žaba.

Kultura Bogato i slojevito kulturno-istorijsko nasljeđe Durmitora može se pratiti od najstarijih praistorijskih epoha do danas, gdje su se kontinuirano smjenjivali uticaji raznih kultura.

Sačuvani ostaci praistorijskog doba karakterišu više tumula (grobnih humki), koje svjedoče o boravku Ilira na ovom prostoru. Iz vremena rimske dominacije ostali su jasni dokazi na širem prostoru parka – cipusi, kameni mostovi, karavanski putevi. Srednjovjekovnom periodu pripadaju nekropole sa stilizovanim stećcima, ruševine turskih mostova i karaula duž stare crnogorsko-turske granice, razvaline drevnog utvrđenja Pirlitor iznad Levera i tri manastira u dolini Tare, u Dobrilovini, Dovolji i u Đurđevića Tari, nastali od XV do XVII vijeka.

Durmitorski kraj baštini raznovrsno tradicionalno graditeljsko nasljeđe s pojedinačnim primjerima seoskih kula brvnara, a na katunima savardaci, jatare, kolibe i na tokovima rijeka drvene vodenice i valjanice.

Posebnu vrijednost kulturne tradicije predstavlja narodno duhovno stvaralaštvo iskazano kroz legende i predanja, anegdote i poslovice, epsku poeziju i partizanske pjesme, inspirisane prirodom, ličnostima i događajima durmitorskog kraja.

Nacionalni park

Lovćen O parku Nacionalni park Lovćen prepoznatljiv je po prirodnim i kulturno-istorijskim karakteristikama.

Nalazi se na spoju dvije klimatske zone, mediteranske i kontinentalne, što je uslovilo razvoj bogatog živog svijeta s brojnim endemima. Među 1 300 biljnih vrsta, što čini 1/3 ukupne crnogorske flore, mnogo je endemičnih, reliktnih, ljekovitih, aromatičnih i medonosnih. Predio parka stanište je mnogih životinjskih vrsta, s brojnim endemskim i reliktnim oblicima. Osim sisara (vuk, medvjed, vepar, lisica, srna, zec, bjelogrudi jež, crnogorska voluharica i dr.), ovdje su brojne i druge životinjske grupe, oko 200 vrsta ptica, 11 vrsta gmizavaca, pet vrsta vodozemaca, 85 vrsta dnevnih leptira, 100 vrsta mrava, 45 vrsta cvjetnih muva, 10 vrsta potkornjaka i dr. Kulturnu baštinu karakterišu memorijalni spomenici, crkve, narodno graditeljstvo i stari putevi. Na Jezerskom vrhu (1657 mnv) nalazi se Mauzolej crnogorskog vladara i pjesnika Petra II Petrovića Njegoša. Lovćenske serpentine dio su starog karavanskog puta od Kotora do Njeguša. Brojne su crkve jednostavne arhitekture, kao i tradicionalne građevine (kamene kuće s pojatama, guvna, suvomeđe, ublovi i bistijerne).

U Nacionalnom parku izdvojeno je pet zona s posebnim režimom korišćenja i upravljanja: • Rezervat šume bora munike (podnožje Štirovnika i Jezerskog vrha) • Rezervat šume bukve, četinara i rijetkih lišćara (prostor između Jezerskog vrha, Štirovnika, Trešteničkog vrha, Babnjaka i Goliša) • Rezervat bukove šume (Konjsko) • Rezervat šume bora krivulja (prostor između Rupe i Blatišta na oko 1 100 mnv) • Herpetološki rezervat (jezero ispod Jezerskog vrha) Flora i vegetacija Geografski položaj Lovćena i planinska klima pod jakim uticajem mediteranske i kontinentalne, uslovili su razvoj različitih tipova vegetacije i raznovrsne flore, od mediteranske do visokoplaninske.

• G lavna karakteristika relativno oskudne vegetacije Lovćena jeste njena izrazita visinska raščlanjenost. Smjenjuju se pet vegetacijskih pojaseva i u okviru njih 10 zajednica potencijalne prirodne vegetacije.

• Šumska vegetacija zauzima 70% ukupne povšine parka. Na šikare i niske šume crnog graba nadovezuje se pojas bukovih šuma, a iznad njih sjeveroistočne padine Štirovnika, a parcijalno i Jezerskog vrha, zauzima zajednica endemoreliktnog bora munike. Štiti se kao rezervat prirode.

• U preostalih 30% površine parka dominira vegetacija pašnjačkih kamenjara. Na goletima najviših vrhova Lovćena, iznad zone subalpijske bukve, razvija se vegetacija planinskih

Godina osnivanja: 1952.

Površina: 6 220 ha Položaj: jugozapadni dio Crne Gore, između Skadarskog basena, Bokokotorskog zaliva i Budvanske rivijere.

Obuhvata centralni i najviši dio lovćenskog masiva Područje opština: Cetinje, Budva Sjedište uprave: Cetinje Info: +382 (0) 41 231 570 nplovcen@nparkovi.me www.nparkovi.me Karakteristika: kulturno nasljeđe Moguće aktivnosti: pješačenje, planinarenje, edukativna staza, vožnja bicikla, vidikovci, Centar za posjetioce, bungalovi

rudina, a u pukotinama krečnjačkih stijena cijelog područja Lovćena vegetacija pukotinarki endemične zajednice Campanulo-Moltkeeum petraeae.

• Floru lovćenskog masiva čini oko 1300 biljnih vrsta, među kojima je veliki broj endema užeg i šireg rasprostranjenja, rijetkih biljaka, ljekovitog, aromatičnog, medonosnog i dekorativnog bilja.

• Endemične vrste: lovćenski zvončić, hudika orjenska, modro lasinje, zanovijet, svilena žutilovka, Federikova kamenjarka, Lakusicev procjepak, Huterova papričica, Rajhenbahova pucalina, Arduinijev dubacac, ljubovka ilirska, Katanijev ljiljan, Grisebahova lala, nježna kockavica, kuglasto devesilje.

• Ljekovite, aromatične i medonosne vrste: pelim, trava iva, matičnjak, vranilova trava, smilje, hajdučka trava, kantarion, tatula, velebilje, kleka, bijeli glog i mnoge druge.

Fauna Raznovrsnost biotopa, mediteranski uticaj, prisustvo bukove i hrastove šume, kao i tipičan karstni teren, omogćili su razvoj bogate i složene faune na Lovćenu.

Od krupnih sisara tu žive vepar, vuk, kunica, zec, medvjed i srna. Faunu sitnijih sisara čine: bjelogrudi jež, vjeverica, šumski puh, kraški miš, crnogorska voluharica (endemična vrsta).

Fauna ptica Lovćena je bogata i složena zbog biogeografskog masiva. Lovćen ima preko 200 vrsta ptica koje se ovdje gnijezde ili imaju status migratornih vrsta: suri orao, orao krstaš, sivi soko, kobac ptičar, noćne grabljivice, jarebica kamenjarka, prepelica, divlji golub.

Jedan od centara biodiverziteta herpetofaune Evrope predstavlja područje ispod Jezerskog vrha, kao reproduktivni centar za nekoliko vrsta vodozemaca: mali mrmoljak, zelena žaba, krastača, glavati mrmoljak i žutotrbi mukač. U fauni Lovćena značajno je prisustvo velikog broja gmizavaca: šumska kornjača, plavi gušter, mosorski gušter, bjelouška, poskok, blavor, podvrsta poskoka koja je balkanski endemit. Za faunu insekata najkarakterističnije su mediteranske i submediteranske vrste. Na području parka ima 85 vrsta dnevnih leptira, 10 vrsta potkornjaka, 45 vrsta cvjetnih muva. Zanimljivo je da su pećine naseljene sa po jednom vrstom beskičmenjaka koje se nigdje drugo ne mogu naći.

Kultura Kulturno-istorijske vrijednosti Lovćena karakteriše raznoliko graditeljsko nasljeđe – memorijalni kompleksi, sakralna i profana seoska arhitektura i tehnički objekti, koncentrisani na širem području Njeguša i Ivanovih Korita. Na Njegušima, u zaseoku Erakovići, nalaze se memorijalne kuće crnogorskih vladara dinastije Petrović, a na Jezerskom vrhu, jednom od najvećih visova lovćenskog masiva, figurira grandiozni Mauzolej crnogorskom gospodaru, slavnom pjesniku i vladici Petru II Petroviću Njegošu. Sakralnu arhitekturu njeguškog kraja simbolišu skromne seoske crkve, jednostavne arhitekture, kojih je do polovine XIX vijeka bilo 17. Zidane u duhu narodnog graditeljstva, jednobrodne su osnove, s jednodjelnim ili trodjelnim zvonicima na preslicu. Nastale su u periodu između XV i XIX vijeka.

Na prostranoj teritoriji Njeguša profana arhitektura baštini brojne elemente izvornog graditeljstva: kamene kuće s konobama, pojate, guvna, ublove, suvomeđe.

Od posebnog graditeljskog i ambijentalnog značaja su stari karavanski put i čuvene lovćenske serpentine, koji se niz planinski masiv pružaju od Njeguša do Kotora.

Vrijeme austrougarske vladavine ostavilo je vrijedne infrastrukturne objekte, kolektor za vodu u Koritniku, njeguški vodovod i čitavu mrežu puteva s kamenim podzidama.

Nacionalni park

Prokletije Godina osnivanja: 2009.

Površina: 16 630 ha Položaj: sjeverozapadni dio Crne Gore Teritorija opština: Plav i Gusinje Sjedište uprave: Plav Info: +382 (0) 68 871 550 npprokletije@nparkovi.me www.nparkovi.me Karakteristika: brojni vrhovi s preko 2 000 mnv, glacijalna jezera (Hridsko, Visitorsko, Ropojansko, Tatarijsko, Bjelajsko, jezerce na Vezirovoj bradi, jezerce na Treskavcu, Koljindarsko i dr.), veći i manji vodotoci, vrela i izvori pitke i mineralne vode, rijeke, podzemni izdani i planinske lokve.

Rezervati: Hridsko jezero i Volušnica Moguće aktivnosti: pješačenje, planinarenje, vožnja bicikla, vidikovci, Centar za posjetioce.

O parku Dominantna karakteristika područja Prokletija je bogatstvo i raznovrsnost flore i faune, tako da Prokletije predstavljaju ne samo centar visokoplaninskog diverziteta Balkana, već i centar biodiverziteta od evropskog i svjetskog značaja.

Na prostoru Prokletija brojne su prirodne šumske zajednice lišćara i četinara, zajednice degradacionih stadija klimatogenih ekosistema, kao i karakterističnih, planinskih, visokoplaninskih, šmskih i livadskih predjela.

Flora i vegetacija Šume su jedno od najznačajnijh prirodnih bogatstava. Najrasprostranjenije su visoko-ekonomske šume (44%), koje mjestimično imaju prašumski karakter, zatim zaštitne (34%) i na kraju šikare i niske šume. Karakteriše ih vertikalna zonalnost. Na hrastove šume nižih djelova nastavljaju se bukove, pa mješovito bukovo-jelove šume. Na njih se nadovezuju čiste ili miješane smrčeve šume. Iznad njih su reliktne šume munike, kao i mješovite sastojine munike i molike.

Gornju šumsku granicu formira bor krivulj.

Flora crnogorskih Prokletija u velikoj mjeri ima karakter srednjoevropske flore sa značajnim učešćem arkto-alpijskih i submediteranskih elemenata. Veliki broj vrsta su endemične, endemoreliktne, reliktne, rijetke, a mnoge vrste su ljekovite i medonosne.

Na teritoriji parka registrovano je preko 1 700 vrsta biljaka, što predstavlja 1/2 flore Crne Gore, ili nešto oko 1/5 ukupne balkanske flore. Izdvojeno je 40 tipičnih biljnih zajednica.

Visokoplaninska flora pokazuje osobine drevne flore i karakteriše je veliki broj drevnih tercijernih florogenetskih tipova alpskog (Wulfenia blecicci, Anemone narcissiflora, Pinus peuce i dr.), i oromediteranskog karaktera (Potentilla alpina, Pinus heldreicheii i dr.).

Endemi u Nacionalnom parku: Achillea abrotanoides (Vis.) Vis., Euphorbia montenegrina (Bald.) K.Maly, Verbascum scardicolum Bornm., Crocus dalmaticus Vis., Euphorbia glabriflora Vis., Orobanche pancicii Beck, i dr. Najznačajnija grupa su lokalni endemi kao što su: Draba bertiscea, Pedicularis ernestimayeri, Hieracium bertisceum i dr.

Fauna Prokletije u biogeografskom pogledu pripadaju alpskom-planinskom regionu, što je imalo uticaja i na veoma raznovrstan životinjski svijet.

Registrovano je oko 60 endemičnih insekata i oko 130 vrsta dnevnih leptira.

Fauna riba je u pogledu bogatstva i raznovrsnosti veoma zanimljiva, ali jedino Plavsko jezero ima autohtone vrste kao što su: lipljen, mladica, blatnjača, klen, skobalj, crvenperka i dr.

Fauna vodozemaca i gmizavaca raznovrsnog je porijekla. Najznačajniji fenomen koji se javlja na području Prokletija je neotenija. Ova promjena je važna za individualno razviće, ali i za evoluciju grupa. Prisutni su endemični i reliktni oblici. Registrovane su sljedeće vrste vodozemaca: šareni daždevnjak, planinski mrmoljak, mali mrmoljak, smeđa krastača, zelena krastača, žutotrbi mukač, gatalinka, velika zelena žaba, mrka žaba, grčka žaba, kao i gmizavci: sljepić, sivi gušter, planinski gušter, bjelouška, riječna zmija, poskok i dr.

Na području Prokletija zabilježena je 161 vrsta ptica. Njihova staništa su visokoplaninski regioni, doline Ropojane i Grbaje, šumski ekosistemi, planinska jezera i rijeke. Najznačajnije vrste ptica: siva čaplja, čaplja kašikara, krža, bradan, bjeloglavi sup, orao zmijar, jastreb, kobac, mišar, soko lastavičar, sivi soko, lještarka, krstokljun i dr.

Od sitnih sisara zastupljene su šumska rovčica, alpska rovčica, slijepa krtica i dr. Značajnim brojem vrsta zastupljeni su slijepi miševi i glodari, a od ostalih vrsta sisara: zec, vuk, mrki medvjed, ris, divlja svinja, divokoza i srna.

Kulturno-istorijsko nasljeđe Nacionalni park Prokletije i njegovo neposredno okruženje imaju bogatu kulturno-istorijsku prošlost od praistorije do našeg doba. Na ovim prostorima smjenjivale su se i prožimale civilizacije i kulture, vjere i carstva, o čemu svjedoče brojna nalazišta, utvrde, crkve, džamije, naseobine, groblja, tradicionalna arhitektura, vjerovanja, običaji, etnološki motivi, nošnja, folklor.

Ostaci naseobina potiču iz paleolita, bakarnog i bronzanog doba, iz perioda Ilira, iz doba Rimskog carstva. Iz srednjeg vijeka potiču ostaci vjerskih objekata i odbrambenih utvrđenja, a iz doba turske vladavine potiču brojni spomenici orijentalnih karkteristika.

Značajnim ostacima iz praistorijskog perioda smatraju se urezani crteži na stijeni na brdu Vezirova brada i na stijeni u blizini Grbaje.

Zbog svojih arhitektonskih, umjetničkih i istorijskih vrijednosti mnogi objekti proglašeni su spomenicima kulture. U Plavu – Stara džamija iz XV vijeka i Redžepagića kula; u selu Brezojevica crkva posvećena Sv. Trojici iz XII vijeka i zgrada škole; u Gusinju – Vezirova džamija iz XVIII vijeka, kula Balića i Crkva Sv. Đorđa.

Tradicionalna arhitektura ovog kraja sačuvana je u oblicima kuća za stanovanje, pravljenim od drveta, u kombinaciji drveta i kamena ili samo od kamena.

Ovo područje karakteriše izuzetno vrijedno etnografsko bogatstvo, koje se ogleda u raznovrsnosti narodnih nošnji, izvorne muzike, folklora, običaja, a brojni su i proizvodi kućne radinosti i zanatski proizvodi.

Impresum JP Nacionalni parkovi Crne Gore Trg vojvode Bećir bega Osmanagića 16, 81 000 Podgorica Tel.: +382 20 60 10 15 Fax: +382 20 60 10 16 e-mail: npcg@nparkovi.me www.nparkovi.me

Služba za promociju, edukaciju i marketing JPNPCG Fotografije: Arhiva nacionalnih parkova Crne Gore, Duško Miljanić Ilustacije: Roman Đuranović Dizajn: