DIFTAR SCHUIFT OP NAAR HET WESTEN

Alleen met diftar vallen de VANG-doelen te realiseren, zo luidt de motivatie van veel nieuwkomers onder de diftar-gemeenten. Daar komt bij dat verwerking van restafval steeds duurder wordt door de hoge verbrandingsbelasting. Toch liggen populistische sentimenten als afvaltoerisme, vervuiling van gescheiden afval en zwerfafval op de loer.

TEKST: RENÉ DIDDE BEELD: PAUL VAN RIEL / ANP

Bijna dertig jaar geleden was Oostzaan in 1993 de eerste gemeente die een gedifferentieerd tariefsysteem voor de inzameling van huishoudelijk afval invoerde, intussen beter bekend als diftar. In datzelfde jaar volgde Barendrecht met de befaamde ‘dure afvalzak’. In Breda en Lemsterland werden proeven gedaan om mensen via diftar aan te zetten tot een beter scheidingsgedrag van afval. Ook preventie - het aanschaffen van producten met minder verpakkingen - was een belangrijk doel onder de diftaravant-garde. ‘Rechtvaardigheid’ was de derde reden voor diftar. Wie bewust omgaat met afval betaalt minder; wie veel aan de straat zet, is duurder uit. Een vast basistarief gekoppeld aan een variabel tarief voor het aantal keren dat een restafvalcontainer aan de straat wordt gezet of het gewicht van het restafval, zet de mensen aan tot minder afval, zo bleek, zeker als de inzameling van gft, papier en later kunststof/PMD-afval gratis was. In tien jaar tijd groeide het aantal gemeenten dat overschakelde van twee procent in 1993 tot 27 procent in 2003. Het fenomeen sloeg vooral aan in nietverstedelijkte gemeenten in Overijssel en Limburg. In 2020 stond de teller op 48 procent, en vandaag de dag is meer dan de helft van de gemeenten in Nederland gezegend met een diftar-systeem, waarvan er intussen veel varianten zijn, zoals ondergrondse containers aan de straat die met een pasje open gaan.

VERBRANDEN WORDT DUURDER

Het bewustzijn bij gemeenten en inzamelbedrijven neemt toe. Vooral de landelijke doelstelling om 100 kilogram restafval per inwoner per jaar na te streven, speelt mee. Ook in opmars is het aantal gemeenten dat zegt in 2050 ‘honderd procent circulair’ te willen zijn.

Maar niet alleen de duurzaamheidsdoelen spelen een rol. Steeds vaker wordt diftar overwogen omwille van kostenbeheersing. De verbranding van restafval wordt steeds duurder. De meeste goedkope contracten uit de tijd dat afvalovens met overcapaciteit kampten, lopen af. Er is een verbrandingsbelasting ingevoerd. Het is niet uitgesloten dat er een CO2-belasting komt. In 2021 zijn onder meer Wijk bij Duurstede en Noordoostpolder overgeschakeld op diftar. De gemeenten Maasgouw, Leeuwarden, Wormerland, Zoetermeer en Roerdalen besloten ertoe. Andere gemeenten, zoals Utrechtse Heuvelrug zijn diftar aan het verkennen. Het gaat niet altijd zonder slag of stoot. Angst voor ‘afvaltoerisme’ en ‘afvaldumping’ speelt snel op. Tegenstanders reppen van administratieve rompslomp en ‘discriminatie’ van mensen met veel medicijnafval of gezinnen met baby’s die veel luierafval hebben. Vooral populistische sentimenten grijpen snel om zich heen vanwege het gemakkelijke gebruik van sociale media. In Wijk bij Duurstede speelden al deze argumenten al vóór de invoering op 1 april 2021. “We wisten al in december bij een marktverkenning voor de verwerking van restafval dat de kosten zouden stijgen. Bij de aanbesteding bleek dat de kosten ten opzichte van het oude contract bijna verdubbelden”, zegt afvalmanager Mario Batenburg. Door politieke sentimenten in de gemeenteraad maar ook in een ‘burgercollectief’, ontstond het beeld dat diftar en niet het nieuwe contract voor het restafval de oorzaak was van de prijsstijging. “Achteraf gezien hadden we eerder met de campagne moeten beginnen, want nu stonden we dit voorjaar al met 1-0 achter”, voegt bestuursadviseur Martine van der Woude toe.

POSITIEVE EERSTE ERVARINGEN

Toch meldt de gemeente al leuke resultaten van de eerste drie maanden diftar. Het aantal keren dat de containers aan de straat werden gezet halveerde grofweg, het tonnage restafval nam af en de ge-

VANDAAG DE DAG IS MEER DAN DE HELFT VAN DE GEMEENTEN IN NEDERLAND GEZEGEND MET EEN DIFTAR-SYSTEEM, WAARVAN ER INTUSSEN VEEL VARIANTEN ZIJN, ZOALS ONDERGRONDSE CONTAINERS AAN DE STRAAT DIE MET EEN PASJE OPEN GAAN.

meente moest PMD-containers bijplaatsen bij supermarkten. “Je ziet zelfs buren de restafvalcontainer met elkaar delen”, zegt Batenburg. “De ene keer alles in de eigen container, de volgend keer alles in die van de buren. We gaan het na een half jaar goed evalueren, inclusief straatinterviews.”

Dat diftar de afvalrekening minder hoog maakt, mensen met een minimuminkomen ontheffing kunnen krijgen, hoogbouwbewoners gratis gft kunnen wegbrengen, mensen met kinderen in de luiers of mensen met een medicatie gratis luierafval in containers kunnen stoppen, zal mogelijk helpen om de stemming in de politiek en bij het burgercollectief te kantelen. Maar zeker is dat niet, zegt Van der Woude. “Als mensen eenmaal een vervelend gevoel hebben over diftar en de overheid meer zijn gaan wantrouwen, helpt het niet altijd om over inhoud te beginnen en argumenten voor diftar te noemen. We willen in straatgesprekken de dialoog aan gaan, we willen horen hoe bewoners diftar ervaren en daarover goede gesprekken voeren.”

GEEN VOLKSOPSTAND

De gemeente Leeuwarden die per 1-1-22 diftar gaat invoeren, is zich deksels bewust van het belang van goede communicatie. “Na de zomer beginnen we met het benaderen van specifieke groepen, zoals hoogbouwbewoners, studenten, anderstaligen en inwoners met veel medicijnafval”, zegt senior adviseur afval en grondstoffen Peter Hoogeveen. De gemeente organiseerde al diverse inwonersavonden, waar de meeste aanwezigen open stonden voor diftar en overtuigd waren van het eerlijkheid van het systeem. “Wie zijn afval niet goed scheidt en meer restafval produceert, betaalt meer.”

Extra afvalcoaches gaan inwoners helpen het afval beter te scheiden. “Diftar is de enige mogelijkheid om de afvalhoeveelheid van 170 kilogram per persoon per jaar naar 100 kg te krijgen”, aldus Hoogeveen. Door de financiële prikkel worden mensen zich meer bewust van hun afval, denkt hij. Van een volksopstand is geen sprake. Zorgen over afvaldumping zijn er zeker, maar de gemeente verwacht dat de dumpingen beheersbaar zijn. “Er wordt nu in bepaalde wijken al geregeld afval op straat gedumpt. Bij de invoering van diftar zijn mensen zich meer bewust van hun afval en letten daarbij ook meer dan

daarvoor op de neveneffecten. Net zoals je een nieuwe auto koopt, en plotseling dat model overal ziet rijden.”

TUSSENJAAR, MOGELIJK DIFTAR-LIGHT Net als in Leeuwarden is het ook voor de gemeente Utrechtse Heuvelrug duidelijk dat met het huidig beleid de vastgestelde doelstelling van 100 kilogram per persoon per jaar niet wordt gehaald, vertelt beleidsmedewerker afval Marietje van Eeghen. “De Nederlandse gemeenten die het VANG-doel wél halen, zijn allemaal diftar-

gemeenten. We hebben in januari dit jaar een verkenning naar de wenselijkheid en haalbaarheid van diftar uitgevoerd. Daaruit blijkt dat het een interessante optie is.” Het college van B&W staat positief te-

VAN EEGHEN: “ MEN VREEST ADMINISTRATIEVE ROMPSLOMP, AFVALDUMPING IN DE NATUUR EN VERVUILING VAN HET GESCHEIDEN AFVAL ”

genover diftar, maar wil de mening van de bevolking laten meewegen in een besluit. Uit een consultatie onder de inwoners blijkt dat veel mensen zich herkennen in het principe ‘de vervuiler betaalt’, maar net als elders heerst er ook scepsis onder de bevolking en ook in de raad, met name de VVD. “Men vreest administratieve rompslomp, afvaldumping in de natuur en vervuiling van het gescheiden afval”, aldus Van Eeghen.

Het college stelt nu een tussenstap voor van een jaar, waarin er veel communicatie met sceptici plaatsvindt. “Onder andere willen we een app inzetten die bewoners inzicht geeft in hun afvalgedrag en dat koppelen aan hoe ze afval beter kunnen scheiden en wat de kosten zijn. De jaarlijkse afvalstoffenheffing is een mooi communicatiemoment.”

Wie afvaldump vreest, kan overigens zonder diftar wel eens bedrogen uitkomen. Wijk bij Duurstede, Veenendaal en Woudenberg hebben al diftar, en de verleiding bestaat om het afval dan maar naar een buurgemeente zonder diftar mee te nemen. Als de raad met het ‘tussenjaar’ instemt, neemt de gemeente in september 2022 een beslissing. De voorzichtige aanpak zou ook tot een soort diftar-light kunnen leiden, aldus Van Eeghen. “De bedoeling is om zoveel mogelijk uit te gaan van belonen van goed gedrag. Dus huishoudens niet achteraf laten betalen voor het aantal keer dat de kliko aan de straat is gezet, maar het aantal keer dat de kliko niet aan de weg is gezet, vergoeden. We gaan nog goed uitzoeken wat mogelijk en haalbaar is.”

Zorg voor je hart, meet je bloeddruk

Ontdek hoe op hartstichting.nl

COLUMN

Foto: John van Lierop

Filosoferen

Ik schrijf dit terwijl iedereen zich opmaakt voor de zomer. Ik ben net terug van de opening van de vierde fabriek van Retour Matras. Een mooi voorbeeld van hoe producenten investeren in nieuwe technologie en oplossingen om hun keten circulair te maken. Samen met de Stichting Matras Recycling Nederland bespreken we als NVRD hoe de vrijwillige producentenverantwoordelijkheid er in de praktijk uit moet gaan zien. Tijdens de opening van de fabriek bejubelde staatssecretaris Van Veldhoven de innovaties. Terecht! En toch moet me iets van het hart na een dik half jaar in deze functie en sector. Het klinkt zo logisch, om diegenen die iets produceren, óók te laten betalen voor de inzameling en recycling ervan. Maar het zijn net mensen, die producenten. Als ze dan moeten betalen, willen ze ook iets vinden. En niet te veel betalen. En ook dat klinkt logisch. Maar hoe behouden we de drive om zo goed mogelijk maatschappelijke doelen te behalen? Hoe borgen we dat keuzes gemaakt worden primair vanuit verduurzaming? Een circulaire samenleving is toch een zogeheten moonshotproject: een onvoorstelbaar ambitieuze stip op de (nabije) horizon die we met elkaar móeten halen. Een stip die vereist dat we onszelf continu stretchen. Niet dat we ontspannen zodra een opgelegde kpi uit Europa is behaald. Een stip die vereist dat we de hand uitsteken naar ketenpartners als zij vastlopen in hun rol, in plaats van te wijzen of te beboeten. Kortom, een stip die vertrouwen, samenwerking en compromisloze prioritering van duurzame keuzes vereist. Is dat een eis die je kunt vertalen naar efficiëntie-georiënteerde marktpartijen? Mogen we hen vragen om keuzes te maken ten koste van omzet en ten gunste van circulair? En zetten we de publieke partijen daarmee niet onbedoeld te zeer buiten spel – partijen die hun bestaansrecht bouwen op maatschappelijke doelen? De aandeelhouders van Retourmatras en de Stichting Matras Recycling Nederland overtuigen me oprecht dat ze echt ambitieus en welwillend zijn. En toch ben ik er echt nog niet over uit hoe zaligmakend het instrument Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid nou werkelijk is. Laat ik er nog maar een nachtje over slapen. Ik kijk er naar uit er met u allen in het najaar verder over te filosoferen.