WADDENEILANDEN VINDEN EIGEN WEG BIJ AANPAK RESTAFVAL

CBS-statistieken geven steevast aan dat de Waddeneilanden het hoogste afval- en grondstoffenaanbod hebben van alle gemeenten in Nederland. De vele toeristen die in gehuurde huisjes of B&B's verblijven, vormen een belangrijke oorzaak. Vrijkomend afval en grondstoffen worden vaak in één inzamelroute opgehaald. De Waddeneilanden kunnen zo moeilijk voldoen aan de VANG-doelstellingen. Toch laten zij zich niet ontmoedigen, blijkt uit voorbeelden van de grootste (Texel) en kleinste (Schiermonnikoog) Wadden-gemeente.

TEKST: MARTIJN KREGTING BEELD: GEMEENTE TEXEL

Toerisme is een belangrijke bron van inkomsten voor de Waddeneilanden. De keerzijde van het grote aandeel van toerisme in de lokale economie is de grote hoeveelheid rest- en zwerfafval. Dit maakt het realiseren van de oorspronkelijke VANG-doelen (<100 kg restafval per jaar per huishouden, >75% afvalscheiding) al een uitdaging. Laat staan de nieuwe doelen van VANG-HHA tot en met 2025, zoals meer inzetten op afvalpreventie, hoogwaardiger ingezamelde afvalstromen.

Texel herkent zich in deze problematiek. Op het bedrijfsmatig afgevoerde afval na van vakantieparken als De Krim en Landal is in principe al het toerisme-afval huishoudelijk afval, stelt Foppe Visser, verantwoordelijk voor het afvalbeleid van de gemeente Texel. Ook kunnen toeristen zich nogal gemakzuchtig tonen als het gaat om afval op stranden en na afloop van hun verblijf netjes opruimen.

IN HET ROOD

“De Waddeneilanden staan mede hierdoor in het rood als het gaat om de hoeveelheid restafval. Het zijn dus vertekende cijfers. Daarom adviseren wij de gemeenteraad en B&W ook: de gemeente Texel aan de VANG-doelen committeren, is niet haalbaar. We moeten onze eigen, reële doelen stellen. De vermenging van huishoudelijk afval van de eilandbewoners en de toeristen is onontkoombaar.”

Hetzelfde geldt voor de autoluwe gemeente Schiermonnikoog, vertelt Gerard Buining, Beleidsmedewerker openbare ruimte. Oud papier wordt apart ingezameld, er zijn centrale locaties om tuinafval naartoe te brengen en in het dorp staan glascontainers. Maar het merendeel is toch restafval.

NASCHEIDING

“Afvalverwerker Omrin voert het huishoudelijk afval af naar het vasteland voor nascheiding. Je haalt zo een minder hoog scheidingspercentage dan bij bronscheiding. Het is voor ons dan ook niet doelmatig om te proberen de VANG-doelen te halen. Je maakt dan zulke hoge kosten, dat staat niet meer in verhouding tot de opbrengst. De afvalstoffenheffing wordt dan zo hoog, dat kun je je burgers en bedrijven niet aandoen.” Medewerkers van de eigen afvalinzameldienst van Texel.

Als grootste Waddengemeente kan Texel wel aan bronscheiding doen, schetst Jakob Jan Brouwer, Manager afdeling Gemeentewerken. “Qua schaal zijn we anders dan de andere vier Waddeneilanden. We verzorgen normale bronscheiding aan huis of ondergronds: restafval, pmd, gft, papier en glas. We hebben onze eigen inzameldienst en werken voor de afvalverwerking met HVC. Die neemt de afvalstromen van ons over op een afvalbrengstation. Dat is een compleet station met alle verschillende fracties. Het gaat dus niet zoals bij andere Waddeneilanden in één container naar het vasteland.”

HERGEBRUIK, PREVENTIE

Inzetten op meer hergebruik of preventie – zoals VANG-HHA nastreeft – is voor de Waddeneilanden ook lastig, meent Visser (Texel). Zeker het hergebruik van grondstof is een lastige opgave. “Daarvoor heb je ook een afzetgebied nodig en voor zoiets als een volwaardig circulair ambachtscentrum is ook een eiland als Texel toch te klein. Een kringloopwinkel kan wel , maar dat is meestal een particulier initiatief.”

Toch zijn er wel degelijk mogelijkheden, stelt Visser. De eigen Texelse afvalinzamelaar, Amsing Recycling, zamelt behalve oud papier ook harde kunststoffen en piepschuim in. “We slagen er toch vrij goed in om ondernemers ertoe te brengen hun spullen – denk aan te vervangen stoelen in de horeca - naar Amsing te brengen en niet bij het restafval te stoppen. We proberen hierin een coördinerende rol te spelen.”

“DE GEMEENTE TEXEL AAN DE VANG-DOELEN COMMITTEREN, IS NIET HAALBAAR. WE MOETEN ONZE EIGEN, REËLE DOELEN STELLEN.”

VAN AFVAL NAAR GRONDSTOF

Schiermonnikoog kijkt volgens Buining de laatste tijd meer naar hoe afval als grondstof gebruikt kan worden. “We ondersteunen nu enkele initiatieven, deels met een oorsprong vanuit het bedrijfsleven. Zo kweekt de tuin naast de Branding, een dynamisch-biologische groentekwekerij, oesterzwammen op koffiegrond van de horeca. “Zij leveren weer groente aan die horeca. Een kleine kringloop dus.”

Verder ondersteunt de gemeente een project om organische reststromen nuttig toe te passen als meststof op de agrarische bedrijven op het eiland. Buining hierover: “Als wij, het Wetterskip of Natuurmonumenten stukken maaien, wordt dat maaisel omgezet via compost of bokashi in meststof voor agrarische bedrijven die zo de bodem verbeteren. Voor de gemeente is het voordeel dat we dit groenafval niet naar het vasteland hoeven af te voeren maar dat het op het eiland blijft.”

Ook Texel heeft dergelijke voorbeelden, laat Brouwer weten. Zo is Oesterzwammenkwekerij (novalishoeve.nl) een initiatief waarbij koffieprut wordt gerecycled. “Niet echt relevant voor onze afvalstromen - of dat prut nu in de groenbak beland, of niet maakt niet zoveel uit - maar wel een inspirerend voorbeeld van lokaal hergebruik.”

DIFTAR, OMGEKEERD INZAMELEN

Kunnen initiatieven zoals het inzetten van gedifferentieerde tarieven (diftar) en omgekeerd inzamelen de Waddeneilanden uitkomst bieden? Dergelijke instrumenten zijn bij Schiermonnikoog in ieder geval niet aan de orde, benadrukt Buining kort en krachtig. “Met zo’n kleine afvalhoeveelheid is dat niet aantrekkelijk.” Bij Texel ligt het volgens Visser iets genuanceerder. Afvalinzamelaar en -verwerker HVC hanteert het concept recycletarief in plaats van diftar. Maar ongeacht de naam of de invulling: om dat in te voeren, heb je draagvlak nodig vanuit bestuur én inwoners. “Daar moet in beide gevallen nog hard aan gewerkt worden.”

Ook moet de inzamelmethodiek – diftar is onder meer gekoppeld aan registratie en sleutelmanagement – goed op orde zijn, benadrukt Visser. “Als we het invoeren, dan is dat overigens niet zozeer uit financiële noodzaak. Het gaat dan om de prikkel die van vast en variabel tarief uitgaat. Dat mensen beter beseffen wat iets kost wanneer het niet gescheiden wordt. Dat is een proces dat ons nog wel enkele jaren gaat kosten, maar technisch gezien kan het wel.”

MEER CIRCULARITEIT

Brouwer stelt wel dat de nadruk bij Texel qua afvalbeleid sterk op service gericht is. “Dat zie je al aan onze eigen inzameldienst, die zo nodig nog een keer extra rijdt of omrijdt als iemand een bak heeft die vol is. Dat is de balans die we proberen te vinden tussen het economisch belang – zoals de vele toeristische ondernemers – en het milieubelang. Gemak staat heel hoog in het vaandel en de focus op circulariteit zou nog wat beter kunnen.”

Visser meent dat de gemeente op dat laatste gebied wel geholpen wordt door een mentaliteitsverandering bij veel ondernemers. “Je ziet echt een trend richting duurzaam beleid. Niet eenmalig plastic, maar te recyclen kartonnen bakjes bij horecaondernemers bijvoorbeeld. Daar denken we graag actief in mee. Als de overheid nu ook nog eens een vuist zou maken en bepaalde vormen van plastic verbiedt of beperkt, dan zou dat ook geweldig helpen.”

VERWERKING VAN LUIER- EN INCONTINENTIEMATERIAAL IN BEWEGING

UIT DE LUIERS

In Nederland komt jaarlijks 200 duizend ton babyluiers van 600.000 baby’s en peuters en 200 duizend ton incontentiemateriaal van 400.000 ouderen vrij. Deze enorme luierberg vormt acht procent van het restafval in Nederland! Jarenlang werden de wegwerpluiers en het incontinentiemateriaal eigenlijk alleen maar verbrand. Maar sinds 2016 zit er schot in de recycling en speelt ook preventie een belangrijke rol.

TEKST: RENÉ DIDDE

In 2024 of in 2025 opent afval- en grondstoffenbedrijf Meerlanden in het Westelijk Havengebied van Amsterdam een luierverwerkingsinstallatie voor de recycling van 25.000 ton luiers. Een enorme berg luiers die niet meer verbrand gaat worden en in combinatie met de reststromen uit de recycling van luiers een forse milieuwinst oplevert. ARN in Weurt bij Nijmegen verwerkt intussen een slordige 15 duizend ton apart ingezamelde luiers tot o.a. kunststof producten. “Dat is 4 procent van het luierafval. Als de nieuwe luier- en incontinentierecyclingsinstallatie van Meerlanden in bedrijf komt, stijgt de recycling tot 10 procent”, rekent Henk Dillingh voor. Hij is namens Rijkswaterstaat projectleider van het Luierketenproject. “En als er twee schapen over de dam zijn, volgen er meer”, klinkt het blijmoedig. Hij duidt op mogelijk initiatieven van andere recyclers.

SUBSIDIE

Dillingh wijt de wankele recyclingscore aan het moeilijke businessmodel. Tweederde tot driekwart van de luier is poep en pies

Foto Hetty Dekkers

die je moet vergisten. De waardevolle bestanddelen zijn plastics als polypropeen en polyetheen. “Daar begint pas de laatste jaren een betere markt voor te ontstaan onder meer door de sterk gestegen recycling van kunststof in allerlei toepassingen en bijbehorende hogere prijzen voor plastic recyclaat.” Het Rijk stimuleert via RVO in de SDE-plusregeling en de VEKI-subsidieregeling de investeringen in de luierinstallaties. “Anders waren de drie reactoren in Weurt er niet gekomen en zal de Amsterdamse installatie van Meerlanden er ook niet staan”, aldus Dillingh. Er is een aantal gemeenten die luiers apart inzamelt en er tientjes per ton meer voor betaalt om het te recyclen, maar het materiaal desondanks moet verbranden wegens gebrek aan recyclingcapaciteit. “Het is een politieke keuze van gemeenten om een hoger poorttarief te betalen maar daarmee wel een stimulans te geven aan meer recycling.”

In december 2021 wees adviesbureau TAUW in opdracht van Rijkswaterstaat op slepende knelpunten, waaronder ook het ontbreken van een zogenaamd poorttarief waarmee de recycling economisch geholpen wordt in afwachting van de introductie van een producentenbijdrage. ‘Alle partijen wachten af vanwege onzekerheden en risico’s en het ontbreken van een ‘dwingende kracht’ of ‘gerichte prikkels’, aldus het rapport. Ook is er geen ‘wetgeving of normering die producenten dwingt om hun producten aan te passen en gemeenten en recycelaars dwingt om inzamelings- en verwerkingscapaciteit op te richten.’ TAUW ziet heil in een productontwerp voor luiers volgens een Europees eco-design, in combinatie met een uitgebreide producenten verantwoordelijkheid (UPV), waardoor producenten meebetalen aan de inzameling en verwerking van luiers. Dat zou tevens moeten leiden tot meer recyclingscapaciteit en een inzamelplicht voor gemeenten, gecombineerd met een minimumstandaard tot recycling. Een garantieprijs zou tot een verbeterde afzet van de secundaire materialen uit de luiers leiden, aldus TAUW.

PREVENTIE

De luiers recyclen volgens een intussen beproefd proces (zie kader) is een route, maar de preventie van de wegwerpluierberg is een tweede weg. Daar maakt onder meer CIRCO zich sterk voor. Dit traject van het Luierketenproject van RWS organiseert een workshopreeks waarbij zoveel mogelijk partijen uit de luierketen van producenten tot gemeenten en van kinderdagverblijf tot zorg-instelling onder leiding van trainers ‘verkennen’ hoe ze de berg luierafval kunnen ‘ombuigen’ en wat dit betekent voor logistiek van inzameling. Nieuwe ontwerpen van luiers, nieuwe businessmodellen, nieuwe samenwerking is het doel. “Ook producenten van wasbare luiers hebben zich aangemeld”, zegt woordvoerder Eddy Carree. “We hebben ook een sensor-expert aan boord, over sensoren die melden of een luier wel of niet moet worden gewisseld. Alle deelnemers zetten stappen in de goede richting, bijvoorbeeld door standaardisatie van materiaalgebruik en met de keten nadenken over een UPV. Circulair Design, recyclebaar, wasbaar en de business cases gaan hand in hand.” Priovention is zo’n leverancier van services die luiers wassen. Een inlegvel vol poep en pies moet je weggooien, het broekje kan via een geurvrije container in de eigen wasmachine of in een industriële machine circa 200 keer worden gewassen.

Opmerkelijk is dat een Nederlandse peuter de afgelopen veertig jaar anderhalf jaar later zindelijk is geworden. “Dat komt door tal van oorzaken”, zegt Nathan Volkers van het Future Diaper Project, een spinoff bedrijf dat in de luiers terechtkwam vanwege een zoektocht naar afzet van het rwzi-grondstofproject Kaumera. “De zorgtaken tussen vader en moeder, opa en oma en de kinderdagverblijven zijn gaandeweg de jaren anders verdeeld. Bovendien is de wegwerpluier steeds droger geworden dus een peuter voelt ook geen prikkel dat er iets mis is.” Als een peuter niet op 4 jaar maar al na 2,5 jaar zindelijk wordt, dan scheelt dat een enorme klap op de wegwerpbabyluierberg. Volkers zette samen met collega’s Toddy op, een bedrijf dat naast bewustwording over zindelijkheid ook de aandacht vestigt op wasbare luiers, hybride luiers en biobased wegwerpluiers en deze ook aanbiedt. Wasbare luiers zijn de meest milieuvriendelijke oplossing, aldus Volkers. “En dat zijn allang niet meer de zware

UPV OP LUIERS IN AANTOCHT

Staatsecretaris Heijnen gaat aan de slag met uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) op luier- en incontinentiemateriaal. De NVRD riep haar begin dit jaar al op om werk te maken van een UPV omdat dit noodzakelijk is voor een sluitende keten. Mits goed ingevuld kan dit de doorbraak zijn waar Nederlandse gemeenten en inzamelaars al enige tijd op hopen. Als publieke ketenpartner pleit de NVRD ervoor dat gemeentelijke inzamelaars een formele positie krijgen bij de invulling van deze UPV. Uit een enquête onder NVRD-leden blijkt dat de beperkte recyclingcapaciteit gemeenten weerhoudt van het gescheiden inzamelen van luiers en incontinentiematerialen. Tegelijkertijd geven zij aan bereid te zijn om deze handschoen op te pakken. Vanwege de relatief hoge kosten wachten gemeenten en inzamelaars nu op de producenten om verantwoordelijkheid te nemen en recyclebare luiers te produceren. Het succes van een dergelijke uitgebreide producentenverantwoordelijkheid hangt echter sterk af van de concrete invulling. Zoals eerder bleek uit een onderzoek van de Universiteit van Utrecht, moeten we voorkomen dat het principe van de vervuiler betaalt, leidt tot de vervuiler bepaalt. “Het onderzoek laat zien dat wij als gemeentelijke inzamelaars in een houdgreep zitten, desalniettemin is de NVRD bereid hier namens de gemeenten en de gemeentelijke inzamelaars samen met het ministerie van IenW invulling aan te geven”, aldus Wendy de Wild, directeur NVRD.

“EEN UPV OP OP LUIER- EN INCONTINENTIEMATERIAAL KAN DE DOORBRAAK ZIJN WAAR NEDERLANDSE GEMEENTEN EN INZAMELAARS AL ENIGE TIJD OP HOPEN.”

katoenen doeken met veel veiligheidsspelden.” Volgens Volkers zijn (hybride) wasbare luiers of biobased wegwerpluiers 10 tot 20 procent goedkoper voor de gebruiker en produceren veel minder afval en CO2-emissies.

WERKELIJKE KOSTEN

Het Future Diaper Project signaleert een tegenstelling. “Alle aandacht voor recycling leidt tot enorme maatschappelijke kosten: het opzetten van een inzamelstructuur en logistiek, de bouw van recyclingsinstallaties en de afzet van secundaire grondstoffen”, somt Volkers op. Het wekt de suggestie van een oplossing, maar eentje van het kaliber letterlijke ‘end of pipe’, de laagste trede op de circulaire ladder. Als de producenten en luiergebruikers voor de werkelijke kosten zouden opdraaien moet een conventionele wegwerpluier flink duurder worden. Uit een nog te publiceren onderzoek in samenwerking met True Price, blijkt dat de ‘werkelijke prijs’ de luier €0,15 per stuk duurder zou maken. Ter vergelijking: een wegwerpluier kost nu circa €0,20. “De doorberekening zou voor de consument een flinke prijsdruk geven, dus dat zie ik niet snel gebeuren. Retailers maken de luiers extra goedkoop om klanten binnen de winkel te halen. Voor hen is gescheiden inzameling een stimulans van hun businessmodel, terwijl kijken naar wasbare luiers en zindelijkheidstraining de consument en de gemeenten veel geld en moeite kan besparen. De overheid zegt tot nog toe evenmin dat het wasbare luiers of zindelijkheidscursussen gaat stimuleren.” Bij Meerlanden bevestigt manager beleid en advies Guido Israels de plannen voor de bouw van de luierrecyclingsinstallatie, die nabij de afvalverbrandingsinstallatie van AEB en de rwzi van Waternet zal verschijnen om van elkaars (rest)energie en eventuele afvalproducten te profiteren. “Preventie van het ontstaan van luierafval is het allerbeste”, valt hij Volkers van Future Diaper Project bij. Dat is de reden waarom Meerlanden meewerkt aan regionale projecten van de Metropoolregio Amsterdam zoals ‘Mazzelkontjes’ waarbij jonge ouders gedurende twee maanden gratis wasbare luiers kunnen uitproberen. Per kind scheelt de wasbare luier €500. De trend naar wasbaar is mogelijk gaande, in de toekomst misschien ook wel voor incontinentiemateriaal. Dat neemt niet weg dat de hoeveelheid wegwerpluiers en incontinentiemateriaal de allergrootste blijft, aldus Meerlanden. Alleen al in de regio Amsterdam komt voorlopig jaarlijks 57 duizend ton wegwerpluierafval vrij. “We zien die hoeveelheid de komende jaren niet afnemen", zegt Israels. “We willen daarom onze maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen door de luiers niet langer te laten verbranden maar met een eigen installatie te verwerken tot restproducten. Daarmee kan een einde komen aan het gebrek aan recyclingscapaciteit in de regio en gemeenten die nu apart inzamelen de luiers niet langer noodgedwongen moeten verbranden.” Ook Henk Dillingh van RWS is die mening toegedaan: “Er zijn verschillende reizigers die langs meerdere wegen in Rome komen.”

HOE WERKT RECYCLING?

Het recylingsproces van de ARN-installatie is een verbetering ten opzichte van het eertijdse Knowaste proces. Knowaste scheidde de luiers bij lage temperatuur in verschillende fracties. De verschillende plasticfracties werden niet volledig van elkaar gescheiden. In de ARN-installatie wordt de luierslurry onder hoge druk (44 bar) en bij een temperatuur van 255 graden gesmolten. Bacteriën en ziektekiemen worden gedood, medicijnresten desintegreren. Door stoom af te laten, koelt de massa af waarbij de plasticfracties PP en PE stollen en als vlokken worden afgezeefd. Na wassen dienen ze onder meer als basis voor bloempotten, emmers en auto-interieur. De resterende slurry wordt vergist tot biogas en een digestaat. Het biogas is onder meer een brandstof voor voertuigen en het digestaat kan worden gebruikt in compost en ammoniumsulfaat (kunstmest). Met verbeterde regelgeving kunnen de producten uit het proces nog hoogwaardiger worden ingezet. De installatie van Meerlanden zal met een geoptimaliseerd ARNproces werken.

Foto Michiel Wijnberg / ANP