OBELS OUTLOOK 2021

OBELS OUTLOOK 2021

Next Normal

OBELS OUTLOOK

2021

ชื่​่�อหนั​ังสื​ือ ผู้​้�แต่​่ง จั​ัดทำำ�โดย

สนั​ับสนุ​ุนทุ​ุนวิ​ิจั​ัย ปี​ีที่​่�จั​ัดทำำ� ISBN จำำ�นวน ราคา

: OBELS OUTLOOK 2021 : สำำ�นั​ักงานเศรษฐกิ​ิจชายแดนและโลจิ​ิสติ​ิกส์​์ : สำำ�นั​ักงานเศรษฐกิ​ิจชายแดนและโลจิ​ิสติ​ิกส์​์ มหาวิ​ิทยาลั​ัยแม่​่ฟ้​้าหลวง : มหาวิ​ิทยาลั​ัยแม่​่ฟ้​้าหลวง : 2565 : 978-616-470-059-8 : 300 เล่​่ม : - บาท

การติ​ิดต่​่อ

: สำำ�นั​ักงานเศรษฐกิ​ิจชายแดนและโลจิ​ิสติ​ิกส์​์ สำำ�นั​ักวิ​ิชาการจั​ัดการ มหาวิ​ิทยาลั​ัยแม่​่ฟ้า้ หลวง 333 หมู่​่� 1 ตำำ�บลท่​่าสุ​ุด อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย 57100 โทรศั​ัพท์​์ 053-916-980 อี​ีเมล์​์ obels.management.school@mfu.ac.th เว็​็บไซต์​์ http://rs.mfu.ac.th/obels

พิ​ิมพ์​์ที่​่�

: เอราวั​ัณการพิ​ิมพ์​์ 28/10 ถนนสิ​ิงหราช ตำำ�บลศรี​ีภู​ูมิ​ิ อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ 50200 โทรและแฟกซ์​์ 053-214-491 อี​ีเมล์​์ arawanprinting@gmail.com

คำำ�นำำ�

สำำ� นั​ั ก งานเศรษฐกิ​ิ จ ชายแดนและโลจิ​ิ สติ​ิ ก ส์​์ (หรื​ือ โอเบลส์​์ ) ได้​้จั​ั ด ทำำ� เอกสาร OBELS OUTLOOK 2021 ขึ้​้� น เพื่​่� อ รายงาน สถานการณ์​์ ข องเศรษฐกิ​ิ จ ชายแดนของจั​ั ง หวั​ั ด เชี​ียงราย ท่​่ า มกลาง ความไม่​่ แ น่​่ น อนของการแพร่​่ ร ะบาดโควิ​ิ ด -19 และการเปลี่​่� ย นผ่​่ านสู่​่� ยุ​ุ ค เศรษฐกิ​ิ จ ดิ​ิ จิ​ิ ทั​ั ล การถอดบทเรี​ียนของการพั​ั ฒ นาพื้​้� นที่​่� เ ศรษฐกิ​ิ จ แม่​่ฮ่​่องสอน รวมถึ​ึงการปรั​ับตั​ัวของผู้​้�ประกอบการและผู้​้�บริ​ิโภคในพื้​้�นที่​่� ชายแดน นอกจากนี้​้� ในรายงานยั​ั ง ได้​้รวมบทความพิ​ิ เ ศษที่​่� นำำ� เสนอ แง่​่ มุ​ุ ม ทางเศรษฐกิ​ิ จ และสั​ั ง คมในการขั​ั บ เคลื่​่� อ นเศรษฐกิ​ิ จ ของพื้​้� นที่​่� ต่​่างๆ และบทสรุ​ุปทางความคิ​ิดจากงานเสวนาประจำำ�ปี​ี THE OBELS ECONOMIC SEMINAR 2021 ที่​่� สา มารถนำำ� ไปประยุ​ุ ก ต์​์ ใ ช้​้เพื่​่� อ ประโยชน์​์ต่​่อการพั​ัฒนาพื้​้�นที่​่�ชายแดน สำำ�นั​ักงานโอเบลส์​์ฯ ได้​้จั​ัดทำำ�รายงาน OBELS OUTLOOK เป็​็นประจำำ�ทุ​ุกปี​ี ซึ่​่�งปี​ีนี้​้�เป็​็นฉบั​ับที่​่� 8 โดยหวั​ังว่​่าผู้​้�ที่​่�สนใจพื้​้�นที่​่�ชายแดน ทั้​้�งภาครั​ัฐภาคเอกชน นั​ักวิ​ิชาการ และประชาชนทั่​่�วไปได้​้รั​ับข้​้อมู​ูลที่​่�เป็​็น ประโยชน์​์และสามารถนำำ�ไปประยุ​ุกต์​์ใช้​้เป็​็นแนวทางในการดำำ�เนิ​ิ นงาน ด้​้านต่​่างๆ ต่​่อไป

สำำ�นั​ักงานเศรษฐกิ​ิจชายแดนและโลจิ​ิสติ​ิกส์​์ Office of Border Economy and Logistics Study ธั​ันวาคม 2564

สารบั​ัญ 01 - ECONOMIC OUTLOOK 2021

ทิ​ิศทางและแนวโน้​้มเศรษฐกิ​ิจชายแดนเชี​ียงรายปี​ี 2564

[ หน้​้า 2 ]

02 - SPECIAL ISSUE

เศรษฐกิ​ิจแม่​่ฮ่​่องสอน: กาแฟ การท่​่องเที่​่�ยว การค้​้าชายแดน พรพิ​ินั​ันท์​์ ยี่​่�รงค์​์ [ หน้​้า 42 ]

03 - OPINION PIECE EPISODE 1 : มุ​ุมมองต่​่างแดน วี​ีถี​ีมั​ังกร ตอนที่​่� 5

THE LIMITATION OF CAR USE IN BEIJING

Junbo Shange [ หน้​้า 74 ]

Shaowei Li [ หน้​้า 78 ]

วี​ีถี​ีมั​ังกร ตอนที่​่� 6

THE GROWTH OF ELECTRIC VEHICLES IN CHINA บทสำำ�รวจเศรษฐกิ​ิจอิ​ินเดี​ีย สู่​่�นโยบาย ‘Make in India’

จั​ักราวุ​ุธ ศรี​ีจั​ันทร์​์งาม และพบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ [ หน้​้า 82 ]

สำำ�รวจเศรษฐกิ​ิจสั​ังคมอิ​ินเดี​ีย : 3 มุ​ุมมอง 3 ภาพยนตร์​์

จั​ักราวุ​ุธ ศรี​ีจั​ันทร์​์งาม [ หน้​้า 94 ]

EPISODE 2 : หนทางสู่​่�การพั​ัฒนา ทางหลวง 118 เส้​้นทางเชื่​่�อมสองเมื​ืองเหนื​ือ

พบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ [ หน้​้า 109 ]

PHUKET CITY DEVELOPMENT: ต้​้นแบบการพั​ัฒนาเมื​ืองสู่​่� SMART CITY

พบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ [ หน้​้า 115 ]

EPISODE 3 : วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต และโควิ​ิด-19

‘ชาวนา’ อาชี​ีพที่​่�มี​ีอยู่​่�แต่​่ถู​ูกลื​ืมกั​ับ คุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตที่​่� ไม่​่เคยดี​ีขึ้​้�น ศิ​ิวกร, วสุ​ุพล และอชิ​ิรญา [ หน้​้า 121 ]

เมื่​่�อพิ​ิษโควิ​ิด-19 ทำำ�ให้​้แรงงานป่​่วยหนั​ัก

ปานระวี​ี ปานแปง และพรพิ​ินั​ันท์​์ ยี่​่�รงค์​์ [ หน้​้า 125 ]

ฤาโควิ​ิด-19 ทำำ�ให้​้เกิ​ิดการแบ่​่งแยกทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล

พบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ [ หน้​้า 134 ]

04 - OBELS WEBINAR 2021

ประเด็​็นงานเสวนา ‘การฟื้​้�นฟู​ูเศรษฐกิ​ิจล้​้านนากั​ับพลั​ังขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจใหม่​่’

[ หน้​้า 141 ]

01 ECONOMIC

OUTLOOK

2021

2 l OBELS OUTLOOK 2021

ทิ​ิศทางและแนวโน้​้ม เศรษฐกิ​ิจชายแดนเชี​ียงรายปี​ี 2564

การรายงานภาวะเศรษฐกิ​ิจของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายในแต่​่ละปี​ี ถื​ือว่​่า เป็​็นหนึ่​่�งในภารกิ​ิจที่​่�สำำ�คั​ัญของสำำ�นั​ักงานเศรษฐกิ​ิจชายแดนและโลจิ​ิสติ​ิกส์​์ (Office of Border Economy and Logistics Study: OBELS) ในการนำำ�เสนอสถานการณ์​์ทางเศรษฐกิ​ิจในด้​้านต่​่างๆที่​่มี​ี � ความสำำ�คั​ัญ เพื่​่อ � เตรี​ียมพร้​้อมให้​้เกิ​ิดการการปรั​ับตั​ัวของทุ​ุกภาคส่​่วนในปั​ัจจุ​ุบัน ั และอนาคต โดยตั​ัวชี้​้วั� ด ั ทางเศรษฐกิ​ิจที่​่ร� วบรวมมาจากหน่​่วยงานต่​่างๆ ประกอบด้​้วย 2 ส่​่วนหลั​ัก ได้​้แก่​่

1) อุ​ุปทาน (Supply-sided) หรื​ือด้​้านการผลิ​ิต ประกอบด้​้วย ภาคเกษตรกรรม และภาคอุ​ุตสาหกรรม

2) อุ​ุปสงค์​์ (Demand-sided) หรื​ือด้​้านการบริ​ิโภค ประกอบ ด้​้วย การบริ​ิโภคภาคเอกชน การลงทุ​ุนของภาคเอกชน การค้​้าชายแดน และการท่​่องเที่​่�ยว

COVID-19 กั​ับบริ​ิบทของเศรษฐกิ​ิจเชี​ียงราย

เศรษฐกิ​ิจของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายในช่​่วงปี​ีพ.ศ. 2563 ที่​่�ผ่​่านมา ยั​ัง คงชะงั​ักชะงั​ันอยู่​่�ภายใต้​้การระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 อย่​่างต่​่อเนื่​่�องจาก ปี​ีก่​่อนหน้​้านี้​้� เนื่​่�องจากยอดของผู้​้�ติ​ิดเชื้​้�อรายใหม่​่และผู้​้�เสี​ียชี​ีวิ​ิตจากการติ​ิด เชื้​้�อของประเทศไทยมี​ีจำำ�นวนเพิ่​่�มขึ้​้�นอย่​่างทวี​ีคู​ูณ ซึ่​่�งจากข้​้อมู​ูลสถิ​ิติ​ิของ Our World in Data (2021) พบว่​่าจากเดื​ือนพฤศจิ​ิกายน 2563 ที่​่�มี​ี สถิ​ิติส ิ ะสมของผู้​้ป่ � ว่ ยติ​ิดเชื้​้�อ และผู้​้เ� สี​ียชี​ีวิ​ิต อยู่​่�ที่​่� 4,008 และ 60 คน ตาม ลำำ�ดั​ับ เพิ่​่�มขึ้​้น � อย่​่างก้​้าวกระโดดมาอยู่​่�ที่​่ป � ระมาณ 1.94 ล้​้าน และ 19,394 คน ตามลำำ�ดั​ับ ในช่​่วงเวลาเดี​ียวในปี​ีพ.ศ. 2564 มากกว่​่านี้​้� จากข้​้อมู​ูลสถิ​ิติ​ิ ของ Worldometer (2021) แสดงให้​้เห็​็นว่​่าไทยมี​ีจำำ�นวนผู้​้�ติ​ิดเชื้​้�อสู​ูงสุ​ุด เป็​็นอั​ันดั​ับที่​่� 24 ของโลก (ข้​้อมู​ูล ณ เดื​ือนพฤศจิ​ิกายน) ซึ่​่�งคิ​ิดเป็​็นสั​ัดส่​่วน

OBELS OUTLOOK 2021 l 3

ถึ​ึงร้​้อยละ 27 ของประชากรไทยทั้​้�งหมด ทำำ�ให้​้โควิ​ิด-19 ยั​ังคงเป็​็นปั​ัจจั​ัย เชิ​ิงลบที่​่�ส่​่งผลกระทบต่​่อเศรษฐกิ​ิจโดยภาพรวม ทั้​้�งในระดั​ับประเทศ และ ระดั​ับจั​ังหวั​ัด ซึ่​่�งเป็​็นที่​่�น่​่ากั​ังวลต่​่อการเติ​ิบโตในอนาคต

การแพร่​่ระบาดในระลอกแรกที่​่�เริ่​่�มมาจากปลายปี​ีพ.ศ. 2562 รั​ัฐบาลสามารถควบคุ​ุมสถานการณ์​์ได้​้ค่​่อนข้​้างดี​ี ด้​้วยการออกมาตรการ ปิ​ิดเมื​ืองทั่​่�วประเทศ และใช้​้กฎหมายในการควบคุ​ุมอย่​่างเข้​้มงวด จนกระทั่​่�ง มี​ีการผ่​่อนปรนมาตรการให้​้มี​ีการเปิ​ิดกิ​ิจการต่​่างๆ เพื่​่อ � ที่​่จ� ะฟื้​้นฟู​ู � เศรษฐกิ​ิจ ให้​้กลั​ับมาเหมื​ือนเดิ​ิม รวมถึ​ึงได้​้เริ่​่�มสั่​่�งซื้​้�อวั​ัคซี​ีนในปลายปี​ีพ.ศ. 2563 แต่​่ ยั​ังไม่​่ทั​ันที่​่�จะเข้​้าปี​ีพ.ศ. 2564 ก็​็เกิ​ิดการระบาดในระลอกที่​่� 2 อี​ีกครั้​้�ง ในเดื​ือนธั​ันวาคม 2563 ที่​่�จั​ังหวั​ัดสมุ​ุทรสาคร ซึ่​่�งเป็​็นจุ​ุดกระจายสิ​ินค้​้า ประเภทอาหารทะเลที่​่�สำำ�คั​ัญของประเทศไทย แต่​่ในระลอกนี้​้� รั​ัฐบาลแบ่​่ง การควบคุ​ุมเป็​็นรายพื้​้�นที่​่� แทนที่​่จ� ะประกาศใช้​้มาตรการในทุ​ุกจั​ังหวั​ัด ได้​้แก่​่ จั​ังหวั​ัดสมุ​ุทรสาคร ชลบุ​ุรี​ี ระยอง จั​ันทบุ​ุรี​ี และตราด จั​ังหวั​ัดอื่​่�นๆจึ​ึงยั​ัง สามารถที่​่จ� ะดำำ�เนิ​ินชี​ีวิ​ิตได้​้อย่​่างปกติ​ิ ในเดื​ือนมี​ีนาคม 2564 เริ่​่�มมี​ีการฉี​ีด วั​ัคซี​ีนในกลุ่​่�มเป้​้าหมายในพื้​้�นที่​่�เสี่​่�ยงสู​ูง และพื้​้�นที่​่�เศรษฐกิ​ิจ ก่​่อนที่​่�ในเดื​ือน เมษายน 2564 จะเกิ​ิดการระบาดอี​ีกครั้​้�งในระลอกที่​่� 3 รั​ัฐจึ​ึงทำำ�การแบ่​่ง กลุ่​่�มของพื้​้�นที่​่�ควบคุ​ุมตามยอดของผู้​้�ติ​ิดเชื้​้�อ เพื่​่�อกำำ�หนดมาตรการที่​่�แตก ต่​่างกั​ัน โดยจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายเป็​็นหนึ่​่�งในพื้​้�นที่​่�ที่​่�ควบคุ​ุมทั่​่�วไปกั​ับอี​ีกหลาย จั​ังหวั​ัดทั่​่�วประเทศ ทำำ�ให้​้ประชาชนภายในจั​ังหวั​ัดสามารถที่​่�จะดำำ�เนิ​ินชี​ีวิ​ิต ได้​้อย่​่างปกติ​ิสุ​ุข เพี​ียงแค่​่มี​ีการจำำ�กั​ัดเวลาสำำ�หรั​ับธุ​ุรกิ​ิจบริ​ิการต่​่างๆ และ ยั​ังงดไม่​่ให้​้มี​ีการดื่​่�มแอลกอฮอล์​์ในร้​้านอาหาร ถ้​้าประกอบกั​ับมาตรการที่​่รั� ฐั บาลพยายามออกมาเพื่​่อ � กระตุ้​้�นการ ใช้​้จ่​่ายอย่​่าง ‘คนละครึ่​่�ง’ ที่​่�รั​ัฐออกค่​่าใช้​้จ่​่ายในการซื้​้�อสิ​ินค้​้าและบริ​ิการให้​้ แก่​่ประชาชนครึ่​่�งหนึ่​่�ง ซึ่​่�งออกมาหลายระยะด้​้วยกั​ัน ยั​ังมี​ีโครงการที่​่เ� ป็​็นเงิ​ิน ให้​้เปล่​่าอย่​่างโครงการ ‘เราไม่​่ทิ้​้ง� กั​ัน’ หรื​ือ ‘เราชนะ’ เศรษฐกิ​ิจของเชี​ียงราย น่​่าจะมี​ีการขยายตั​ัวสู​ูงขึ้​้น � อย่​่างแน่​่นอน สำำ�หรั​ับจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย มี​ียอดผู้​้ติ � ด ิ เชื้​้�อสะสมของจั​ังหวั​ัดในเดื​ือนพฤศจิ​ิกายน 2564 นั้​้�น มี​ีเพี​ียงแค่​่ประมาณ 4,500 คน ซึ่​่�งถื​ือว่​่ามี​ีจำำ�นวนค่​่อนข้​้างน้​้อย เมื่​่�อเปรี​ียบเที​ียบกั​ับจั​ังหวั​ัด

4 l OBELS OUTLOOK 2021

กรุ​ุงเทพมหานครที่​่�มี​ีจำำ�นวนผู้​้�ติ​ิดเชื้​้�อสะสมอยู่​่�ที่​่�ประมาณ 430,000 คน และจั​ังหวั​ัดข้​้างเคี​ียงในภู​ูมิ​ิภาคอย่​่าง จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ที่​่�มี​ีจำำ�นวนผู้​้�ติ​ิดเชื้​้�อ สะสมอยู่​่�ที่​่�ประมาณ 24,000 คน (กระทรวงสาธารณสุ​ุข, 2564) ทำำ�ให้​้ กิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจสามารถที่​่จ� ะดำำ�เนิ​ินต่​่อไปอย่​่างไม่​่ลำำ�บากมากนั​ัก เมื่​่อ � มองสถานการณ์​์การติ​ิดเชื้​้�อของพื้​้�นที่​่�อื่​่�นในประเทศ แต่​่กระนั้​้�นจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายอาจต้​้องเผชิ​ิญกั​ับปั​ัญหาที่​่�ใหญ่​่กว่​่า และยากที่​่�จะควบคุ​ุม จากการลั​ักลอบเข้​้ามาของกลุ่​่�มชาวไทยที่​่�ออกไป ทำำ�งานที่​่�ประเทศเมี​ียนมา และชาวเมี​ียนมา ที่​่�หนี​ีภั​ัยทางการเมื​ือง และ การระบาดของโควิ​ิด-19 อย่​่างรุ​ุนแรงของประเทศเมี​ียนมา ผ่​่านช่​่องทาง ธรรมชาติ​ิรวม 130 กิ​ิโลเมตร ทั้​้�งที่​่�เป็​็นทางภู​ูเขา และแม่​่น้ำำ�� จากอำำ�เภอ แม่​่สายถึ​ึงอำำ�เภอเชี​ียงแสน (PPTV Online, 8 ธั​ันวาคม 63) ดั​ังนั้​้�น สถานการณ์​์ของการแพร่​่ระบาดของโควิ​ิด-19 ในจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายอาจ หนั​ักกว่​่าที่​่�ตั​ัวเลขบนกระดานสถิ​ิติ​ิฟ้​้องอยู่​่�ในปั​ัจจุ​ุบั​ัน ทำำ�ให้​้ผู้​้�คนเกิ​ิดความ หวาดระแวงในการใช้​้ชี​ีวิ​ิต เพราะไม่​่รู้​้�ว่​่าจะเกิ​ิดการระบาดอี​ีกครั้​้�งเมื่​่�อไรใน อนาคต

ฉะนั้​้�น จึ​ึงคาดว่​่าสถานการณ์​์เศรษฐกิ​ิจโลก ไทย และเชี​ียงราย ในปี​ี พ .ศ. 2565 ยั​ั ง คงอยู่​่�ในสถานะ ‘เฝ้​้ า ระวั​ั ง ’ เนื่​่� อ งจากการแพร่​่ ระบาดของไวรั​ั ส โควิ​ิ ด -19 ยั​ั ง คงเป็​็ นปั​ั ญ หาอย่​่ า งต่​่ อ เนื่​่� อ ง จากการ กลายพั​ันธุ์​์�ใหม่​่อย่​่างสายพั​ันธุ์​์�เดลต้​้าพลั​ัส ซึ่​่�งมี​ีการแพร่​่เชื้​้�อได้​้ง่​่าย และ รวดเร็​็วกว่​่าสายพั​ันธุ์​์�อื่​่�น (ผู้​้�จั​ัดการออนไลน์​์, 30 ตุ​ุลาคม 64) อี​ีกทั้​้�ง ยั​ั ง มี​ีการกลายพั​ั นธุ์​์�ที่​่� ทำำ� ให้​้เกิ​ิ ด ไวรั​ั สสา ยพั​ั นธุ์​์� ใหม่​่ ที่​่� เ รี​ียกว่​่ า ‘โอมิ​ิ ค รอน’ ที่​่�แม้​้ว่​่าจะมี​ีความรุ​ุนแรงน้​้อยกว่​่า แต่​่กลั​ับมี​ีการระบาด และแพร่​่ กระจายอย่​่ า งรวดเร็​็ ว มากกว่​่ าสา ยพั​ั นธุ์​์�อื่​่� น ซึ่​่� ง ในมุ​ุ ม มองของแพทย์​์ แตกออกเป็​็น 2 ฝั่​่�ง คื​ือ กลุ่​่�มหนึ่​่�งมองว่​่าการปล่​่อยให้​้มี​ีติ​ิดเชื้​้�อธรรมชาติ​ิ ในวงกว้​้าง เพื่​่� อ สร้​้างภู​ูมิ​ิ คุ้​้� ม กั​ั น หมู่​่� จะช่​่ ว ยหยุ​ุ ด การระบาดในประเทศ ส่​่ วนอี​ี กกลุ่​่�มหนึ่​่� ง กลั​ั บ มองว่​่ า อาจเป็​็ น การเปิ​ิ ด โอกาสให้​้ไวรั​ั ส กลายพั​ันธุ์​์�มากขึ้​้�น (กรุ​ุงเทพธุ​ุรกิ​ิจ, 5 มกราคม 2565) นั้​้�นยั​ังไม่​่รวมถึ​ึง การผสมผสานระหว่​่ างเชื้​้� อ ไวรั​ั สไข้​้หวั​ั ด ใหญ่​่ และโควิ​ิด-19 ที่​่�เรี​ียกว่​่า

OBELS OUTLOOK 2021 l 5

‘ฟลู​ูโรนา (flurona) ซึ่​่�งพบผู้​้�ป่​่วยเสี​ียชี​ีวิ​ิตรายแรกที่​่�เป็​็นคนสู​ูงอายุ​ุ เมื่​่�อวั​ัน ที่​่� 6 มกราคม 2564 (xinhuathai, 7 มกราคม 2564)

จากสถานการณ์​์ดั​ังกล่​่าว ทำำ�ให้​้หน่​่วยงานทั้​้�งภาครั​ัฐ และเอกชน ภายในประเทศ และต่​่างประเทศ มี​ีการคาดการณ์​์ทิศ ิ ทางของเศรษฐกิ​ิจแตก ต่​่างกั​ัน โดยบางหน่​่วยงานอย่​่าง กระทรวงการคลั​ัง มองว่​่าประเทศไทยเอง จะกลั​ับมาเติ​ิบโตได้​้ดี​ีจากการฟื้​้นตั � วข ั องภาคการท่​่องเที่​่ย � ว (กรุ​ุงเทพธุ​ุรกิ​ิจ, 22 ตุ​ุลาคม 64) ขณะเดี​ียวกั​ัน การสำำ�รวจการประชุ​ุมนั​ักวิ​ิเคราะห์​์ที่​่�จั​ัด โดย ธนาคารแห่​่งประเทศไทย (ธปท.) ก็​็มองว่​่าเศรษฐกิ​ิจไทยจะกลั​ับเข้​้าสู่​่� ภาวะปกติ​ิรวดเร็​็วขึ้​้น � ภายในปี​ีพ.ศ. 2565 (ประชาชาติ​ิ, 26 ตุ​ุลาคม 64)

ในทางตรงกั​ันข้​้าม ธนาคารโลกกลั​ับมองว่​่าเศรษฐกิ​ิจไทยจะใช้​้ ระยะเวลาอย่​่างน้​้อยประมาณ 3 ปี​ี ในการฟื้​้นตั � ัว ซึ่​่�งพิ​ิจารณาจากสั​ัดส่​่วน ประชากรที่​่�ได้​้รั​ับวั​ัคซี​ีน และการกลั​ับมาของนั​ักท่​่องเที่​่�ยว (BBC ไทย, 28 กั​ันยายน 64) ด้​้วยความไม่​่แน่​่นอนของสถานการณ์​์ในปั​ัจจุ​ุบั​ัน ทำำ�ให้​้การ คาดการณ์​์การเติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจในอนาคตของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายเป็​็นไป ได้​้อย่​่างยากลำำ�บาก

สถานการณ์​์เศรษฐกิ​ิจเชี​ียงรายปี​ี 2019

ในปี​ีพ.ศ. 2562 ถื​ือว่​่าช่​่วงต้​้นของการระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 ผลกระทบที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นยั​ังคงไม่​่รุ​ุนแรงมาก เนื่​่�องจากเชื้​้�อไวรั​ัสยั​ังคงไม่​่แพร่​่ กระจายไปทั่​่�วประเทศ แต่​่กระนั้​้�นสถานการณ์​์เศรษฐกิ​ิจของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ในช่​่วงที่​่�ผ่​่านมา ก็​็ได้​้รั​ับผลกระทบจากความไม่​่แน่​่นอนของเศรษฐกิ​ิจไทย และโลก เป็​็นทุ​ุนเดิ​ิม ดั​ังนั้​้�นแม้​้ผลกระทบจากไวรั​ัสโควิ​ิด-19 ยั​ังไม่​่มี​ีความ ชั​ัดเจน แต่​่มู​ูลค่​่าเศรษฐกิ​ิจอาจจะมี​ีแนวโน้​้มลดลง ซึ่​่�งมี​ีสาเหตุ​ุมาจากทั้​้�ง ปั​ัจจั​ัยภายใน และภายนอก กิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจที่​่มี​ี � ความสำำ�คั​ัญอย่​่างมากต่​่อการขั​ับเคลื่​่อ � น การเติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายตลอด 20 ปี​ีที่​่�ผ่​่านมา คื​ือ ภาคบริ​ิการ โดยในปี​ีพ.ศ. 2562 มู​ูลค่​่าทางเศรษฐกิ​ิจของภาคบริ​ิการ คิ​ิดเป็​็นสั​ัดส่​่วนมากกว่​่าร้​้อยละ 80 ของมู​ูลค่​่าผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์มวลรวมจั​ังหวั​ัด

6 l OBELS OUTLOOK 2021

เชี​ียงราย (Gross Provincial Product: GPP) มี​ีแนวโน้​้มเพิ่​่�มขึ้​้�นสวน ทางกั​ับภาคเกษตรกรรมที่​่ล � ดลง ซึ่​่�งเป็​็นสาขาการผลิ​ิตที่เ่� ป็​็นรากฐานดั้​้�งเดิ​ิม ของเศรษฐกิ​ิจเชี​ียงราย มี​ีสั​ัดส่​่วนไม่​่ถึ​ึงร้​้อยละ 20 ส่​่วนภาคอุ​ุตสาหกรรมมี​ี สั​ัดส่​่วนไม่​่เปลี่​่�ยนแปลง ไม่​่เกิ​ินร้​้อยละ 10 ในตลอดระยะเวลาที่​่�ผ่​่านมา จึ​ึง ทำำ�ให้​้การเติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายปั​ัจจุ​ุบั​ันอยู่​่�บนฐานของ การขยายตั​ัวของภาคบริ​ิการเป็​็นหลั​ัก

ที่​่�มา: NESDC (2564) มู​ูลค่​่าผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์มวลรวมของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ณ ราคาปี​ีฐาน ใน ปี​ีพ.ศ. 2562 มี​ีการขยายตั​ัวเล็​็กน้​้อยที่​่ร้​้� อยละ 0.60 จากในปี​ี พ.ศ. 2561 มี​ีการหดตั​ัวอยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 1.40 ซึ่​่�งแม้​้ว่​่าในปี​ีดั​ังกล่​่าวจะเกิ​ิดการแพร่​่ระบาด ของโควิ​ิด-19 ในระลอกที่​่� 1 แต่​่เศรษฐกิ​ิจกลั​ับมี​ีการปรั​ับตั​ัวดี​ีขึ้​้�น โดยแรง ขั​ับเคลื่​่อ � นสำำ�คั​ัญยั​ังคงมาจากภาคบริ​ิการเป็​็นหลั​ัก เนื่​่อ � งจากมี​ีการขยายตั​ัว อยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 2.00 ขณะที่​่�ภาคเกษตรกรรม และอุ​ุตสาหกรรม หดตั​ัวอยู่​่�ที่​่� ร้​้อยละ 1.96 และ 2.13 ตามลำำ�ดั​ับ

OBELS OUTLOOK 2021 l 7

ภาคบริ​ิการ แม้​้ว่​่าจะยั​ังคงขยายตั​ัวได้​้ดี​ีอยู่​่�เมื่​่�อเปรี​ียบเที​ียบกั​ับ สาขาการผลิ​ิตอื่​่�น แต่​่มี​ีแนวโน้​้มลดลงอย่​่างเห็​็นได้​้ชั​ัดในช่​่วง 5 ปี​ีที่ผ่ ่� ่านมา (ดั​ังรู​ูปที่​่� 1) จากที่​่�ในปี​ีพ.ศ. 2558 มี​ีการขยายตั​ัวถึ​ึงร้​้อยละ 8.10 โดยการ เติ​ิบโตในปี​ีพ.ศ. 2562 โดยสาขาที่​่มี​ี � การขยายตั​ัวสู​ูงสุ​ุด คื​ือ กิ​ิจกรรมทาง วิ​ิชาชี​ีพ วิ​ิชาการ และวิ​ิทยาศาสตร์​์ อยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 39.90 ตามมาด้​้วย สาขา ศิ​ิลปะ บั​ันเทิ​ิง และนั​ันทนาการ และสาขาการสื่​่�อสารและโทรคมนาคม ที่​่�มี​ี การขยายตั​ัวร้​้อยละ 18.73 และ 17.68 ตามลำำ�ดั​ับ

ที่​่�มา: NESDC (2564)

8 l OBELS OUTLOOK 2021

ทั้​้�งนี้​้� สาขาบริ​ิการที่​่�มี​ีมู​ูลค่​่ามากที่​่สุ � ุดอย่​่าง สาขาค้​้าปลี​ีก-ส่​่ง และ การซ่​่อมจั​ักรยานยนต์​์ (สั​ัดส่​่วนร้​้อยละ 21.63) ยั​ังคงมี​ีการขยายตั​ัวใน อั​ัตราค่​่อนข้​้างต่ำำ��อยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 1.34 เช่​่นเดี​ียวกั​ับสาขาการเงิ​ินและประกั​ัน ภั​ัย (สั​ัดส่​่วนร้​้อยละ 12.25) ที่​่มี​ีมู​ู � ลค่​่าเป็​็นอันดั ั บ ั 3 มี​ีการขยายตั​ัวอยู่​่�ที่​่ร้​้� อย ละ 3.25 แต่​่สาขาการศึ​ึกษา (สั​ัดส่​่วนร้​้อยละ 12.36) มี​ีมู​ูลค่​่าเป็​็นอันดั ั บ ั 2 มี​ีการหดตั​ัวร้​้อยละ 3.63 เป็​็นการหดตั​ัวต่​่อเนื่​่�องจากปี​ีก่​่อน (ดั​ังรู​ูปที่​่� 2)

ภาคเกษตรกรรม ในช่​่วงที่​่�ผ่​่านมา มี​ีการหดตั​ัวของมู​ูลค่​่า GPP ในเกื​ือบทุ​ุกปี​ี (ยกเว้​้นปี​ีพ.ศ. 2560) ซึ่​่�งสาเหตุ​ุมาจากหลากหลายปั​ัจจั​ัย โดยเฉพาะในด้​้านราคาของสิ​ินค้​้าเกษตรที่​่�มี​ีภาวะตกต่ำำ��ที่​่�วนเวี​ียนกลั​ับมา เป็​็นปั​ัญหาให้​้แก่​่เกษตรกร สวนทางกั​ับต้​้นทุ​ุนในการเพาะปลู​ูกที่​่�เพิ่​่�มขึ้​้�น อั​ัตรากำำ�ไรจึ​ึงลดลง ทำำ�ให้​้ภาคเกษตรกรรมตกอยู่​่�ในสภาวะ ‘ยิ่​่�งปลู​ูก ยิ่​่�งจน’ (The Momentum, 4 พฤศจิ​ิกายน 62) ซึ่​่�งเกิ​ิดกั​ับสิ​ินค้​้าเกษตรประเภทที่​่� เป็​็นพื​ืชเศรษฐกิ​ิจที่​่�มี​ีการปลู​ูกเป็​็นจำำ�นวนมาก (Mass production) อาทิ​ิ ข้​้าว ข้​้าวโพดเลี้​้�ยงสั​ัตว์​์ มั​ันสำำ�ปะหลั​ัง ยางพารา เป็​็นต้​้น (โพสต์​์ทู​ูเดย์​์, 15 พฤศจิ​ิกายน 59) นอกจากพื​ืชเศรษฐกิ​ิจที่​่มี​ี � การปลู​ูกทั่​่�วประเทศแล้​้ว สิ​ินค้​้า เกษตรเฉพาะถิ่​่�นของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย เช่​่น สั​ับปะรดภู​ูแล ลำำ�ไย ลิ้​้�นจี่​่� และ ผลไม้​้อื่​่�นๆ ได้​้เผชิ​ิญกั​ับภาวะล้​้นตลาดเช่​่นเดี​ียวกั​ัน (ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ, 26 สิ​ิงหาคม 64) โดยการขึ้​้�นลงของราคานั้​้�นส่​่วนใหญ่​่เปลี่​่�ยนแปลงไปตาม กลไกของราคา เมื่​่อ � มี​ีสิ​ินค้​้าเกษตรจำำ�นวนมหาศาลออกสู่​่�ตลาดในช่​่วงเวลา เดี​ียวกั​ันตามฤดู​ูกาล ก็​็ส่​่งผลให้​้ราคาในตลาดปรั​ับตั​ัวลดลงตาม

ภาคอุ​ุตสาหกรรม เริ่​่�มมี​ีการขยายตั​ัวลดลงมาตั้​้�งแต่​่ปีพ ี .ศ. 2559 เป็​็นต้​้นมา ซึ่​่�งในปี​ีดั​ังกล่​่าวมี​ีการขยายตั​ัวถึ​ึงร้​้อยละ 8.58 หลั​ังจากนั้​้�น อั​ัตราการเติ​ิบโตถดถอยลงอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง จนกระทั่​่�งหดตั​ัวร้​้อยละ 2.13 ในปี​ีพ.ศ. 2562 (ดั​ังรู​ูปที่​่� 1) เนื่​่�องจากมี​ีการหดตั​ัวของเหมื​ืองแร่​่-หิ​ิน ร้​้อย ละ 20.42 ซึ่​่�งถื​ือว่​่าหดตั​ัวอย่​่างมากจากปี​ีก่​่อนที่​่�มี​ีการขยายตั​ัวถึ​ึงร้​้อยละ 18.14 ขณะที่​่�อุ​ุตสาหกรรมการผลิ​ิต หดตั​ัวอยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 2.80 เป็​็นการหด ตั​ัวต่​่อเนื่​่�องในอั​ัตราที่​่�สู​ูงขึ้​้�นจากปี​ีก่​่อน

OBELS OUTLOOK 2021 l 9

การผลิ​ิต (Production)

ในส่​่วนนี้​้� จะเป็​็นการรายงานถึ​ึงสถานการณ์​์ของ ภาคเกษตรกรรม ซึ่​่�งจะแสดงให้​้เห็​็นถึ​ึงแนวโน้​้มการเปลี่​่�ยนแปลงของผลผลิ​ิต และราคาของ สิ​ินค้​้าเกษตรที่​่�สำำ�คั​ัญของจั​ังหวั​ัด และ ภาคอุ​ุตสาหกรรม แสดงให้​้เห็​็นถึ​ึง การเปลี่​่ย � นแปลงของจำำ�นวนโรงงาน ประเภทของอุ​ุตสาหกรรม เงิ​ินทุน ุ และ การจ้​้างงาน ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นหนึ่​่�งในตั​ัวชี้​้วั� ด ั การเติ​ิบโตเศรษฐกิ​ิจเช่​่นเดี​ียวกั​ัน โดย ทั้​้�งสองภาคส่​่วนมี​ีความเชื่​่อ � มโยงกั​ันในห่​่วงโซ่​่การผลิ​ิต โดยภาคเกษตรกรรม เปรี​ียบเสมื​ือน ‘ต้​้นน้ำำ�� ’ หรื​ือวั​ั ตถุ​ุ ดิ​ิ บ ที่​่� ป้​้ อ นให้​้แก่​่ อุ​ุ ตสา หกรรมที่​่� อ ยู่​่�ใน กระบวนการ ‘กลางน้ำำ��’ โดยเชี​ียงรายเป็​็นพื้​้นที่ � ที่ ่� มี​ีศั ่� ก ั ยภาพอย่​่างมากในด้​้าน ของอุ​ุตสาหกรรมแปรรู​ูปสิ​ินค้​้าเกษตร มี​ีการเข้​้ามาจั​ัดตั้​้�งของกิ​ิจการทั้​้�งไทย และต่​่างประเทศจำำ�นวนมาก เนื่​่อ � งจากมี​ีความหลากหลายของสิ​ินค้​้าเกษตร ในพื้​้�นที่​่� อี​ีกทั้​้�งยั​ังเป็​็นจุด ุ ยุ​ุทธศาสตร์​์ที่สำ ่� ำ�คั​ัญสำำ�หรั​ับการส่​่งออกสิ​ินค้​้าไปยั​ัง ตลาดสิ​ินค้​้าเกษตรที่​่�ใหญ่​่ที่​่�สุ​ุดอย่​่างประเทศจี​ีน

การผลิ​ิตภาคเกษตรกรรม

จั​ั ง หวั​ั ด เชี​ียงรายมี​ีพื้​้� นที่​่� เ กษตรกรรมในปี​ี พ .ศ. 2563 อยู่​่�ที่​่� ประมาณ 3.74 ล้​้านไร่​่ ซึ่​่�งคิ​ิดเป็​็นสั​ัดส่​่วนเกิ​ินกว่​่าครึ่​่�งหนึ่​่�ง หรื​ือร้​้อยละ 51.17 ของเนื้​้�อทั้​้�งหมด 7.29 ล้​้านไร่​่ โดยพื้​้�นที่​่�เกษตรกรรมส่​่วนใหญ่​่ร้​้อย ละ 38.56 เป็​็นพื้​้�นที่ที่ ่� ่�นา รองมาได้​้แก่​่ พื​ืชไร่​่ ไม้​้ยื​ืนต้​้น และไม้​้ผล อยู่​่�ที่​่� ร้​้อยละ 27.69, 17.28 และ 12.18 ตามลำำ�ดั​ับ โดยนอกจากพื้​้�นที่นาข้​้าว ่� ที่​่�มี​ีสั​ัดส่​่วนสู​ูงสุ​ุดอยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 37.46 ข้​้าวโพด ถื​ือเป็​็นพื​ืชที่​่�มี​ีพื้​้�นที่​่�เพาะ ปลู​ูกรองลงมา คิ​ิดเป็​็นสั​ัดส่​่วนร้​้อยละ 20.52 ตามมาด้​้วย ยางพารา และ ลำำ�ไย อยู่​่�ที่​่ร้​้� อยละ 13.48 และ 7.59 ตามลำำ�ดั​ับ นอกจากนี้​้� ยั​ังมี​ีพื​ืชเศรษฐ กิ​ิจอื่​่�นๆ ที่​่�มี​ีพื้​้�นที่​่�เพาะปลู​ูกมากเช่​่นเดี​ียวกั​ัน อาทิ​ิ มั​ันสำำ�ปะหลั​ัง สั​ับปะรด ปาล์​์มน้ำำ��มั​ัน กาแฟ ชา ลิ้​้�นจี่​่� และลำำ�ไย

10 l OBELS OUTLOOK 2021

ที่​่�มา: NESDC (2564) สิ​ินค้​้าเกษตรที่​่มี​ี � ความสำำ�คั​ัญของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายมี​ีหลายประเภท แต่​่ในรายงานชิ้​้�นนี้​้� จะกล่​่าวถึ​ึงสถานการณ์​์สินค้​้า ิ เกษตรที่​่สำ � ำ�คั​ัญ 6 ประเภท ได้​้แก่​่ ข้​้าว ข้​้าวโพดเลี้​้�ยงสั​ัตว์​์ ลำำ�ไย ยางพารา สั​ับปะรดโรงงาน กาแฟ และ ลิ้​้�นจี่​่� โดยในปี​ีพ.ศ. 2563 ผลผลิ​ิตของสิ​ินค้​้าเกษตรเกื​ือบทุ​ุกประเภทมี​ีการ ขยายตั​ัวสู​ูงขึ้​้น � ยกเว้​้นแต่​่สับ ั ปะรดโรงงาน ขณะที่​่ร� าคาเฉลี่​่ย � ของสิ​ินค้​้าส่วน ่ ใหญ่​่มี​ีการหดตั​ัว แต่​่มี​ีบางประเภทที่​่มี​ี � การปรั​ับตั​ัวของราคาสู​ูงขึ้​้น � อย่​่างก้​้าว กระโดด ซึ่​่�งการเปลี่​่ย � นแปลงที่​่เ� กิ​ิดขึ้​้น � เป็​็นผลมาจากปั​ัจจั​ัยหลายอย่​่าง เช่​่น สภาพภู​ูมิ​ิอากาศ ราคาสิ​ินค้​้าในตลาดโลก ห่​่วงโซ่​่อุปทาน ุ โลก ตลอดจนการ มี​ีสิ​ินค้​้าทดแทน

ข้​้าว สิ​ินค้​้าเกษตรที่​่�มี​ีพื้​้�นที่​่�เพาะปลู​ูก และผลผลิ​ิตมากที่​่�สุ​ุดใน จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย คื​ือ ข้​้าว ถื​ือเป็​็นหนึ่​่�งอั​ัตลั​ักษณ์​์ของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย โดย เฉพาะ ‘ข้​้าวขาวดอกมะลิ​ิ 105’ หรื​ือข้​้าวหอมมะลิ​ิ และ ‘ข้​้าวเหนี​ียวเขี้​้�ยว งู​ู กข.6’ ซึ่​่�งได้​้รั​ับการจดทะเบี​ียนขึ้​้น � เป็​็นทรัพ ั ย์​์สินทา ิ งปั​ัญญาในรู​ูปแบบของ

OBELS OUTLOOK 2021 l 11

‘สิ่​่�งบ่​่งชี้​้�ทางภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ หรื​ือ ได้​้รั​ับตราสั​ัญลั​ักษณ์​์ Geographic Indication: GI’ (ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ, 19 มิ​ิถุ​ุนายน 2562) โดยในปี​ีพ.ศ.2563 ผลผลิ​ิตของข้​้าวอยู่​่�ที่​่� 943,924 ตั​ัน ขยายตั​ัวจากปี​ีก่​่อนร้​้อยละ 1.31 (ตารางที่​่� 1) โดยผลผลิ​ิตข้​้าวนาปี​ี (In-season rice) มี​ีการขยายตั​ัวร้​้อย ละ 16.02 ขณะที่​่�ข้​้าวนาปรั​ัง (Off-season rice) หดตั​ัวร้​้อยละ 30.15 เนื่​่� อ งจากได้​้รั​ั บ อานิ​ิ ส งค์​์ จ ากพายุ​ุ ฤ ดู​ูร้​้อน ทำำ� ให้​้มี​ีปริ​ิ ม าณน้ำำ�� ฝนที่​่� เ พี​ียง พอ จากสถานการณ์​์ฝนตกอย่​่างต่​่อเนื่​่�องในช่​่วงเดื​ือนกรกฎาคม-สิ​ิงหาคม 2563 (ศู​ูนย์​์วิ​ิจั​ัยกสิ​ิกรไทย, 2 กั​ันยายน 2563) ทั้​้�งนี้​้� ราคาของข้​้าวเปลื​ือกเจ้​้า ความชื้​้�น 15% มี​ีราคาสู​ูงขึ้​้�นจาก 7,821 บาทต่​่อตั​ัน ในปี​ีพ.ศ. 2562 มาอยู่​่�ที่​่� 8,434 บาทต่​่อตั​ัน ในปี​ีพ.ศ.

2563 มี​ีการขยายตั​ัวร้​้อยละ 7.84 ดั​ังนั้​้�น ในปี​ีพ.ศ. 2563 สรุ​ุปได้​้ว่​่า ผลผลิ​ิตข้​้าวมี​ีแนวโน้​้มสู​ูงขึ้​้�น เช่​่นเดี​ียวกั​ับราคาที่​่�มี​ีการขยั​ับตั​ัวสู​ูงขึ้​้�น โดย ประมาณจะส่​่งผลให้​้มู​ูลค่​่าของข้​้าวสู​ูงขึ้​้�นร้​้อยละ 9.25

ข้​้าวโพดเลี้​้ย � งสั​ัตว์​์ ดั​ังที่​่ก � ล่​่าวไปข้​้างต้​้นว่​่า ข้​้าวโพดเลี้​้�ยงสั​ัตว์เ์ ป็​็น พื​ืชที่​่�มี​ีการเพาะปลู​ูกมากที่​่�สุ​ุดรองจากข้​้าว ซึ่​่�งในปี​ีพ.ศ. 2563 มี​ีปริ​ิมาณ ผลผลิ​ิตอยู่​่�ที่​่� 461,812 ตั​ัน ขยายตั​ัวจากปี​ีก่​่อนร้​้อยละ 3.44 (ตารางที่​่� 2) แม้​้ว่​่าจะมี​ีเนื้​้�อที่​่�เพาะปลู​ูกที่​่�ลดลงก็​็ตาม ซึ่​่�งเป็​็นผลจากการมี​ีปริ​ิมาณน้ำำ�� ที่​่�เพี​ียงพอต่​่อการเพาะปลู​ูก (สำำ�นั​ักงานเศรษฐกิ​ิจการเกษตรที่​่� 1, 2563) ขณะที่​่ร� าคามี​ีการปรั​ับตั​ัวลดลงร้​้อยละ 0.26 ซึ่​่�งส่​่วนหนึ่​่�งอาจจะเป็​็นผลของ การทะลั​ักเข้​้ามาของข้​้าวโพดจากประเทศเมี​ียนมาที่​่เ� ข้​้ามาสวมสิ​ิทธิข้​้าว ิ โพด

12 l OBELS OUTLOOK 2021

ไทยผ่​่านทางอำำ�เภอแม่​่สอด จั​ังหวั​ัดตาก (ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ, 10 กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ 2563) ฉะนั้​้�นด้​้วยปริ​ิมาณของผลผลิ​ิตเพิ่​่�มขึ้​้น � และราคาที่​่�ลดลงเพี​ียงเล็​็ก น้​้อย จึ​ึงส่​่งผลให้​้มู​ูลค่​่าของข้​้าวโพดเลี้​้�ยงสั​ัตว์​์มี​ีการขยายตั​ัวร้​้อยละ 3.17

ลำำ� ไย เป็​็ นผ ลไม้​้ที่​่� มี​ี แหล่​่ ง เพาะปลู​ูกสำำ� คั​ั ญ ในภาคเหนื​ือ ตอนบนของประเทศ 8 จั​ังหวั​ัด ได้​้แก่​่ จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ลำำ�พู​ูน เชี​ียงราย

พะเยา ลำำ�ปาง ตาก แพร่​่ น่​่าน โดยผลผลิ​ิตลำำ�ไยของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายใน ปี​ีพ.ศ. 2563 มี​ีการขยายตั​ัวค่​่อนข้​้างดี​ีอยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 6.01 (ตารางที่​่� 3) เนื่​่�องจากมี​ีการขยายตั​ัวของพื้​้�นที่​่�เพาะปลู​ูกที่​่�เพิ่​่�มขึ้​้�น เป็​็นผลจากการมี​ีน้ำำ�� ในการเพาะปลู​ูกที่​่�เพี​ียงพอ รวมทั้​้�งการที่​่�เกษตรกรเร่​่งออกผลผลิ​ิตเพื่​่�อส่​่ง ออก และแปรรู​ูปไปยั​ังต่​่างประเทศ (BBC ไทย, 30 เมษายน 2564) แต่​่ กระนั้​้�นราคาของลำำ�ไยสดทั้​้�งช่​่อเกรด A กลั​ับมี​ีการปรั​ับตั​ัวลดลงมาจากปี​ี ก่​่อนร้​้อยละ 15.32 จาก 26.31 บาทต่​่อกิ​ิโลกรั​ัม ในปี​ีพ.ศ. 2562 มาอยู่​่� ที่​่� 22.28 บาทต่​่อกิ​ิโลกรั​ัม ในปี​ีพ.ศ. 2563 โดยสาเหตุ​ุอาจจะมาจากการ ที่​่�ผลผลิ​ิตลำำ�ไยในประเทศจี​ีนมี​ีปริ​ิมาณสู​ูงขึ้​้�นร้​้อยละ 20 ทำำ�ให้​้ราคาของ ในจี​ีนลดต่ำำ��ลง ส่​่งผลกระทบถึ​ึงราคาลำำ�ไยไทยที่​่�ส่​่งออกไปที่​่�ตลาดจี​ีนเป็​็น หลั​ัก (ฐานเศรษฐกิ​ิจ, 12 สิ​ิงหาคม 2563) ฉะนั้​้�น ในปี​ีพ.ศ. 2563 มู​ูลค่​่า ของลำำ�ไยลดลงประมาณร้​้อยละ 10.23 ซึ่​่�งน่​่าจะส่​่งผลกระทบอย่​่างมากต่​่อ เกษตรกรชาวสวนลำำ�ไย นอกจากที่​่�ราคาจะตก ต้​้นทุ​ุนในการผลิ​ิตก็​็สู​ูง จาก แรงงานที่​่�มี​ีราคาแพง อี​ีกทั้​้�งยั​ังขาดแคลน ทำำ�ให้​้เกษตรกรสวนลำำ�ไยเลื​ือกที่​่� จะปล่​่อยให้​้ลำำ�ไยร่​่วงทิ้​้�งไป (ฐานเศรษฐกิ​ิจ, 24 ก.ค. 2563)

OBELS OUTLOOK 2021 l 13

ยางพารา หนึ่​่� ง ในพื​ืชเศรษฐกิ​ิ จ ที่​่� ถู​ู กส่​่ ง เสริ​ิ ม ปลู​ูกในทุ​ุ ก พื้​้� นที่​่� ของประเทศ นอกจากนั้​้�น ประเทศจี​ีนที่​่�เคยเป็​็นผู้​้�บริ​ิโภคหลั​ักของโลกได้​้ เปลี่​่ย � นบทบาทมาเล่​่นเป็​็นผู้​้ผลิ � ตด้​้ว ิ ย โดยเข้​้าไปลงทุ​ุนปลู​ูกยางพาราในกลุ่​่�ม ประเทศเพื่​่�อนบ้​้าน CLMV อี​ีกทั้​้�งการเกิ​ิดขึ้​้�นของยางสั​ังเคราะห์​์ที่​่�เข้​้ามา ทดแทนยางพารา จนกระทั่​่�งเกิ​ิดภาวะอุ​ุปทานล้​้นเกิ​ิน (oversupply) หรื​ือ การที่​่ปริ � ม ิ าณการผลิ​ิตสู​ูงกว่​่าความต้​้องการใช้​้ ส่​่งผลต่​่อกลไกราคาที่​่ทำ � ำ�ให้​้ เกิ​ิดการปรั​ับตั​ัวลดลงอย่​่างหนั​ัก (มติ​ิชนออนไลน์​์, 27 ธั​ันวาคม 2560)

อย่​่างไรก็​็ดี​ี ราคาเฉลี่​่ย � ของยางพาราแผ่​่นดิบ ิ ชั้​้�น 3 ในปี​ีพ.ศ. 2563 มี​ีการขยั​ับขึ้​้�นร้​้อยละ 9.28 จาก 41.04 บาทต่​่อกิ​ิโลกรั​ัม ในปี​ีพ.ศ. 2562 มาอยู่​่�ที่​่� 44.85 บาทต่​่อกิ​ิโลกรั​ัม ในปี​ีพ.ศ. 2563 (ตารางที่​่� 4) ซึ่​่�งเป็​็น เพราะผลผลิ​ิตยางพาราในประเทศไม่​่เพี​ียงพอกั​ับความต้​้องการใช้​้ และการ ส่​่งออก (ไทยรั​ัฐออนไลน์​์, 3 พฤศจิ​ิกายน 2563) ขณะเดี​ียวกั​ัน ผลผลิ​ิต ของยางพารามี​ีการขยายตั​ัวเช่​่นเดี​ียวกั​ันที่ร้​้่� อยละ 7.68 ซึ่​่�งน่​่าจะเป็​็นผลมา จากการขยายเนื้​้�อที่​่เ� พาะปลู​ูกเพิ่​่�มขึ้​้น � จากปริ​ิมาณน้ำำ��ฝนที่​่เ� พี​ียงพอ และแรง จู​ูงใจทางราคาที่​่�เริ่​่�มมี​ีการปรั​ับตั​ัวสู​ูงขึ้​้�น จากความต้​้องการของตลาดจี​ีนใน ปริ​ิมาณมาก ตลอดจนการมี​ีมาตรการส่​่งเสริ​ิมการใช้​้ยางพาราในประเทศ (กรุ​ุงเทพธุ​ุรกิ​ิจ, 2 กั​ันยายน 2563) ดั​ังนั้​้�น จึ​ึงทำำ�ให้​้มู​ูลค่​่าของยางพารา เติ​ิบโตประมาณร้​้อยละ 17.67 ถื​ือเป็​็นปี​ีที่​่�สร้​้างผลประโยชน์​์ทางเศรษฐกิ​ิจ ให้​้กั​ับชาวสวนยางที่​่ต้​้ � องเผชิ​ิญกั​ับราคายางพาราตกต่ำำ��มาอย่​่างยาวนาน

14 l OBELS OUTLOOK 2021

สั​ับปะรดโรงงาน เป็​็นสั​ับปะรดพั​ันธุ์​์�ปั​ัตตาเวี​ีย และพั​ันธุ์​์�ภู​ูแลที่​่� ส่​่งเข้​้าไปแปรรู​ูปในโรงงานเพื่​่�อผลิ​ิตสั​ับปะรดกระป๋​๋อง หรื​ือสิ​ินค้​้าอื่​่�นๆ โดย พั​ันธุ์​์�นางแลจะนิ​ิยมทานในรู​ูปแบบของผลสดมากกว่​่า โดยผลผลิ​ิตสับ ั ปะรด โรงงานของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายในปี​ีพ.ศ. 2563 มี​ีอยู่​่�ที่​่� 49,114 ตั​ัน หดตั​ัวจาก ปี​ีก่​่อนร้​้อยละ 2.75 (ตารางที่​่� 5) แม้​้ว่​่าเนื้​้�อที่​่�เพาะปลู​ูกจะเพิ่​่�มขึ้​้น � มาร้​้อย ละ 15.34 ก็​็ตาม ซึ่​่�งน่​่าจะได้​้รั​ับผลกระทบมาจากภั​ัยแล้​้งในช่​่วงต้​้นปี​ี (มติ​ิ ชนออนไลน์​์ ,23 มี​ีนาคม 2563) ในขณะที่​่�ราคาเฉลี่​่�ยพุ่​่�งสู​ูงขึ้​้�นถึ​ึงร้​้อยละ 80.71 ซึ่​่�งเป็​็นผลต่​่อเนื่​่�องจากภาวะภั​ัยแล้​้งในปี​ีที่​่�ผ่​่านมา (ฐานเศรษฐกิ​ิจ, 13 มี​ีนาคม 2563)

กาแฟ เป็​็นหนึ่​่�งในสิ​ินค้​้าเกษตรที่​่�มี​ีชื่​่�อเสี​ียงของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย โดยพั​ันธุ์​์�ที่​่�เพาะปลู​ูกเป็​็นหลั​ัก คื​ือ ‘อาราบิ​ิก้​้า’ ซึ่​่�งกาแฟดอยช้​้าง และดอย ตุ​ุง เป็​็นตราสิ​ินค้​้าที่​่�รู้​้�จั​ักมากที่​่�สุ​ุดภายใต้​้ความเป็​็นกาแฟเชี​ียงราย โดยใน ปี​ีพ.ศ. 2563 อยู่​่�ที่​่� 5,076 ขยายตั​ัวสู​ูงขึ้​้�นถึ​ึงร้​้อยละ 49.21 (ตารางที่​่� 6)

OBELS OUTLOOK 2021 l 15

แม้​้ว่​่าพื้​้�นที่​่�เพาะปลู​ูกจะลดลงก็​็ตาม แต่​่ด้​้วยความต้​้องการบริ​ิโภคที่​่�สู​ูงขึ้​้�น อย่​่างต่​่อเนื่​่�องในทุ​ุกปี​ี ทั้​้�งจากภายในประเทศ และต่​่างประเทศ ประกอบ กั​ับการสั่​่�งสมขององค์​์ความรู้​้�ในการเพาะปลู​ูกกาแฟ จึ​ึงทำำ�ให้​้ผลผลิ​ิตต่​่อไร่​่ สู​ูงขึ้​้�น (ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ, 19 พฤศจิ​ิกายน 2563) หากแต่​่ราคาเฉลี่​่�ยของสารกาแฟดิ​ิบคละกลั​ับมี​ีการปรั​ับตั​ัวลดลง เล็​็กน้​้อยที่​่�ร้​้อยละ 0.73 จาก 67.47 บาทต่​่อกิ​ิโลกรั​ัม ในปี​ีพ.ศ. 2562 มาอยู่​่�ที่​่� 66.98 บาทต่​่อกิ​ิโลกรั​ัม ในปี​ีพ.ศ. 2563 ฉะนั้​้�น ด้​้วยผลผลิ​ิตที่​่� สู​ูงขึ้​้�นอย่​่างมาก ประกอบกั​ับราคาที่​่�ปรั​ับตั​ัวลงเพี​ียงเล็​็กน้​้อย ทำำ�ให้​้มู​ูลค่​่า ของกาแฟมี​ีการขยายตั​ัวอย่​่างมากที่​่�ร้​้อยละ 48.12

ลิ้​้�นจี่​่� เป็​็นผลไม้​้ที่​่�มี​ีแหล่​่งผลิ​ิตอยู่​่�ในภาคเหนื​ือเช่​่นเดี​ียวกั​ับลำำ�ไย แต่​่พื้​้�นที่​่�ที่​่�มี​ีผลผลิ​ิตมากที่​่�สุ​ุด คื​ือ จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ เชี​ียงราย และพะเยา โดยมี​ีการเพาะปลู​ูกหลากหลายพั​ันธุ์​์� ด้​้วยสภาพอากาศที่​่�หนาวเย็​็น ส่​่งผล ให้​้ผลผลิ​ิตลิ้​้�นจี่ข ่� องจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายในปี​ีพ.ศ. 2563 มี​ีการขยายตั​ัวร้​้อยละ 30.86 แต่​่ราคาเฉลี่​่�ยของลิ้​้�นจี่​่�กลั​ับสวนทางกั​ับผลผลิ​ิต ด้​้วยการหดตั​ัวถึ​ึง ร้​้อยละ 43.06

16 l OBELS OUTLOOK 2021

สรุ​ุปสถานการณ์​์การผลิ​ิตภาคเกษตร จากสถานการณ์​์ผลผลิ​ิต และราคาของสิ​ินค้​้าเกษตรทั้​้�ง 6 ประเภทที่​่�สำำ�คั​ัญของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ใน ปี​ีพ.ศ. 2563 โดยภาพรวม ในด้​้านของผลผลิ​ิต มี​ีแนวโน้​้มสู​ูงขึ้​้�นเกื​ือบทุ​ุก ประเภทสิ​ินค้​้า ซึ่​่�งกาแฟ และลิ้​้�นจี่​่� เป็​็นสินค้​้าที่ ิ ่�มี​ีผลผลิ​ิตขยายตั​ัวอย่​่างมาก แม้​้ว่​่าจะมี​ีปริ​ิมาณผลผลิ​ิตค่​่อนข้​้างน้​้อย เมื่​่�อเปรี​ียบเที​ียบกั​ับสิ​ินค้​้าเกษตร ประเภทอื่​่น � ขณะที่​่สั � บ ั ปะรดโรงงานเป็​็นเพี​ียงประเภทเดี​ียวที่​่มี​ีผ � ลผลิ​ิตลดลง ในด้​้านของราคา มี​ีทั้​้�งขยายตั​ัว และหดตั​ัว โดยสิ​ินค้​้าเกษตรที่​่�มี​ีราคาปรั​ับ ตั​ัวสู​ูงขึ้​้น � อย่​่างมาก คื​ือ สั​ับปะรดโรงงาน ตรงข้​้ามกั​ับลิ้​้�นจี่มี​ี ่� ราคาตกลงอย่​่าง หนั​ัก ทั้​้�งนี้​้� สิ​ินค้​้าเกษตรที่​่�มี​ีแนวโน้​้มของมู​ูลค่​่าตลาดที่​่สู​ู � งขึ้​้�นมากที่​่สุ � ุด คื​ือ สั​ับปะรดโรงงาน ที่​่แ � ม้​้ว่​่าผลผลิ​ิตจะลดลง แต่​่ราคากลั​ับดี​ีดตั​ัวสู​ูงขึ้​้น � รองมา คื​ือ กาแฟ ที่​่�มี​ีปริ​ิมาณผลผลิ​ิตสู​ูงขึ้​้�นอย่​่างชั​ัดเจน

การผลิ​ิตภาคอุ​ุตสาหกรรม

สถานการณ์​์ของภาคอุ​ุตสาหกรรมการผลิ​ิตในปี​ีพ.ศ. 2563 (รู​ูปที่​่� 3) พบว่​่ามี​ีจำำ�นวนของสถานประกอบการอุ​ุตสาหกรรม อยู่​่�ที่​่� 665 แห่​่ง โดย สถานประกอบการที่​่มี​ีจำ � ำ�นวนมากที่​่สุ � ด ุ คื​ือ ผลิ​ิตภัณ ั ฑ์​์จากพื​ืช อยู่​่�ที่​่� 24.81 รองมาได้​้แก่​่ การผลิ​ิตอื่​่�นๆ (ร้​้อยละ 21.80) ผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์อโลหะ (ร้​้อยละ 16.84) และอุ​ุตสาหกรรมอาหาร (ร้​้อยละ 15.04) หากจำำ�แนกตามพื้​้�นที่​่� สถานประกอบการกระจุ​ุกอยู่​่�ในอำำ�เภอเมื​ืองเชี​ียงราย และอำำ�เภอแม่​่จัน ั เป็​็น หลั​ัก ในสั​ัดส่​่วนร้​้อยละ 24.24 และ 13.26 ตามลำำ�ดั​ับ ซึ่​่�งเป็​็นพื้​้�นที่​่�ที่มี​ี ่� การลงทุ​ุนค่​่อนข้​้างสู​ูงเช่​่นเดี​ียวกั​ัน ทั้​้�งนี้​้� สถานประกอบการอุ​ุตสาหกรรมมี​ี

OBELS OUTLOOK 2021 l 17

จำำ�นวนเพิ่​่�มขึ้​้น � จากปี​ีก่​่อนร้​้อยละ 6.23 ซึ่​่�งประเภทที่​่�มี​ีจำำ�นวนเพิ่​่�มขึ้​้น � มาก ที่​่�สุ​ุด คื​ือ อุ​ุตสาหกรรมเครื่​่�องแต่​่งกาย ยกเว้​้นรองเท้​้า ขยายตั​ัวร้​้อยละ 50 ตามมาด้​้วย ผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์จากปิ​ิโตรเลี​ียม และเฟอร์​์นิ​ิเจอร์​์ มี​ีการขยายตั​ัว ร้​้อยละ 36.36 และ 28.57 ตามลำำ�ดั​ับ (สำำ�นั​ักงานอุ​ุตสาหกรรมจั​ังหวั​ัด เชี​ียงราย, 2564)

หากพิ​ิจารณาจากสถิ​ิติ​ิโรงงานจดทะเบี​ียนใหม่​่ พบว่​่าในปี​ีพ.ศ.

2563 มี​ีจำำ�นวน 37 ราย ซึ่​่�งลดลงจากปี​ีก่​่อนที่​่�มี​ีจำำ�นวนอยู่​่�ที่​่� 53 ราย หรื​ือ ลดลงร้​้อยละ 30.19 โดยมี​ีเงิ​ินทุน ุ และจำำ�นวนแรงงานลดลงเฉลี่​่ย � ประมาณ ร้​้อยละ 60 (กระทรวงอุ​ุตสาหกรรม, 2564)

ที่​่�มา: สำำ�นั​ักงานอุ​ุตสาหกรรมจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย (2564)

18 l OBELS OUTLOOK 2021

การบริ​ิโภคภาคเอกชน (Private Consumption)

ในระดั​ับจั​ังหวั​ัด แม้​้จะไม่​่มี​ีตั​ัวชี้​้�วั​ัดโดยตรงที่​่�บ่​่งชี้​้�ที่​่�แนวโน้​้มการ เปลี่​่�ยนแปลงของภาคบริ​ิโภคเหมื​ือนในระดั​ับประเทศ แต่​่สามารถใช้​้ตั​ัวชี้​้� วั​ัดอื่​่�นในการบ่​่งบอกถึ​ึงความเปลี่​่�ยนแปลงของการบริ​ิโภคได้​้เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ซึ่​่�งในรายงานนี้​้� ได้​้เลื​ือกมาทั้​้�งหมด 3 ตั​ัวชี้​้�วั​ัด ประกอบด้​้วย ค่​่าใช้​้จ่​่ายของ ครั​ัวเรื​ือน รถจดทะเบี​ียนใหม่​่ และภาษี​ีมู​ูลค่​่าเพิ่​่�ม

ค่​่าใช้​้จ่​่ายของครั​ัวเรื​ือน เป็​็นตั​ัวชี้​้�วั​ัดที่​่�เกิ​ิดจากจำำ�นวนเงิ​ินของ ครั​ัวเรื​ือนที่​่ไ� ด้​้ใช้​้จ่​่ายไปเพื่​่อ � ซื้​้�อสิ​ินค้​้าและบริ​ิการต่​่างๆ เพื่​่อ � ดำำ�รงชี​ีพ ซึ่​่�งเป็​็น ส่​่วนหนึ่​่�งของค่​่าแรงรายเดื​ือนที่​่�เข้​้ามา โดยค่​่าเฉลี่​่�ยค่​่าใช้​้จ่​่ายครั​ัวเรื​ือนของ จั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายในปี​ีพ.ศ. 2563 อยู่​่�ที่​่� 11,532.11 บาทต่​่อเดื​ือน ลดลงจาก ปี​ีก่​่อนร้​้อยละ 8.73 (รู​ูปที่​่� 4) ถื​ือว่​่าต่ำำ��กว่​่าค่​่าเฉลี่​่�ยทั่​่�วประเทศ หรื​ือภาค เหนื​ือ ซึ่​่�งอยู่​่�ที่​่� 21,329 และ 16,490 บาทต่​่อเดื​ือน ตามลำำ�ดั​ับ

ที่​่�มา: สำำ�นั​ักงานสถิ​ิติ​ิแห่​่งชาติ​ิ (2564)

OBELS OUTLOOK 2021 l 19

รถจดทะเบี​ียนใหม่​่ ในปี​ีพ.ศ. 2563 จำำ�นวนรวมทั้​้�งหมดของ รถยนต์​์ป้​้ายแดงในจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายในปี​ีพ.ศ. 2563 อยู่​่�ที่​่� 34,035 คั​ัน ซึ่​่�ง ลดลงอย่​่างจากปี​ีก่อ ่ นร้​้อยละ 16.03 (ตารางที่​่� 8) โดยประเภทของรถยนต์​์ ที่​่�มี​ีจำำ�นวนลดลง คื​ือ รถเก๋​๋ง (ไม่​่เกิ​ิน 7 ที่​่�นั่​่�ง/คน) หดตั​ัวร้​้อยละ 26.08 และรถจั​ักรยานยนต์​์ส่วนบุ ่ ค ุ คลหดตั​ัวร้​้อยละ 13.27 ขณะเดี​ียวกั​ัน จำำ�นวน รถยนต์​์นั่​่�งส่​่วนบุ​ุคคลเกิ​ินกว่​่า 7 คน หรื​ือจำำ�พวกรถยนต์​์สามตอนกลั​ับมี​ี จำำ�นวนเพิ่​่�มขึ้​้นร้​้ � อยละ 27.91 (กรมการขนส่​่งทางบก, 2564) สะท้​้อนให้​้ เห็​็นถึ​ึงพฤติ​ิกรรมการซื้​้�อลงที่​่มี​ี � แนวโน้​้มที่​่เ� ป็​็นรถครอบครั​ัวมากกว่​่า อาจจะ เพราะการเข้​้าสู่​่�ภาวะสั​ังคมสู​ูงวั​ัยที่​่�ทำำ�ให้​้แต่​่ละครอบครั​ัวเลื​ือกที่​่�จะซื้​้�อยาน พาหนะที่​่�รองรั​ับคนจำำ�นวนมากขึ้​้�น อี​ีกทั้​้�งผลกระทบของโควิ​ิด-19 ที่​่�ทำำ�ให้​้ รายได้​้ของครั​ัวเรื​ือนลดลง

ภาษี​ีมู​ูลค่​่าเพิ่​่�ม (Value-Added Tax: VAT) ที่​่มี​ี � การจั​ัดเก็​็บ โดยสำำ�นั​ักสรรพากรท้​้องถิ่​่�นจังั หวั​ัดเชี​ียงราย พบว่​่าในปี​ีพ.ศ. 2563 การจั​ัด เก็​็บภาษี​ีมู​ูลค่​่าเพิ่​่�มอยู่​่�ที่​่� 987.35 ล้​้านบาท หดตั​ัวจากปี​ีก่อ ่ นร้​้อยละ 10.00 ทั้​้�งที่​่ใ� นปี​ีพ.ศ. 2562 มี​ีการเติ​ิบโตอยู่​่�ที่​่ร้​้� อยละ 3.31 (รู​ูปที่​่� 5) ซึ่​่�งถื​ือว่​่าเป็​็น ปี​ีแรกในช่​่วง 5 ปี​ีผ่​่านมา นั​ับตั้​้�งแต่​่ปี​ีพ.ศ. 2557 ที่​่�การจั​ัดเก็​็บภาษี​ีมู​ูลค่​่า เพิ่​่�มมี​ีตั​ัวเลขติ​ิดลบ (กรมสรรพากร, 2564)

20 l OBELS OUTLOOK 2021

ที่​่�มา: กรมสรรพากร (2564) สรุ​ุปว่​่าจากสถานการณ์​์การบริ​ิโภคภาคเอกชนทั้​้�ง 3 ตั​ัวชี้​้�วั​ัดของ จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ได้​้สะท้​้อนให้​้เห็​็นถึ​ึงแนวโน้​้มของความอ่​่อนแอของกำำ�ลั​ัง ซื้​้�อภายในจั​ังหวั​ัด ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นการลดลงของค่​่าใช้​้จ่​่ายเฉลี่​่�ยต่​่อเดื​ือนของ ครั​ัวเรื​ือน จำำ�นวนการออกรถป้​้ายแดงในประเภทของรถเก๋​๋ง/จั​ักรยานยนต์​์ และการจั​ัดเก็​็บภาษี​ีมู​ูลค่​่าเพิ่​่�ม ซึ่​่�งน่​่าจะเป็​็นผลสำำ�คั​ัญมาจากวิ​ิกฤตโควิ​ิด-19 ที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�น ได้​้ส่​่งผลกระทบอย่​่างมากต่​่อระบบเศรษฐกิ​ิจในฝั่​่�งอุ​ุปสงค์​์

OBELS OUTLOOK 2021 l 21

การลงทุ​ุนภาคเอกชน (Private Investment)

ในด้​้านของการลงทุ​ุนภายในจั​ังหวั​ัดที่​่�สำำ�คั​ัญ ประกอบด้​้วย 3 ตั​ัวชี้​้�วั​ัด ได้​้แก่​่ พื้​้�นที่​่�อนุ​ุญาตก่​่อสร้​้างรวม สิ​ินเชื่​่�อเพื่​่�อการลงทุ​ุน และการ จดทะเบี​ียนธุ​ุรกิ​ิจ ซึ่​่�งสะท้​้อนให้​้เห็​็นถึ​ึงแนวโน้​้มการเปลี่​่�ยนแปลงของการ ลงทุ​ุนภายในจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายได้​้เป็​็นอย่​่างดี​ี โดย พื้​้�นที่​่�อนุ​ุญาตก่​่อสร้​้าง รวม ในปี​ีพ.ศ. 2563 มี​ีพื้​้�นที่​่�ทั้​้�งหมด 313,401.50 ตารางเมตร ซึ่​่�งหด ตั​ัวจากปี​ีก่​่อนถึ​ึงร้​้อยละ 21.23 ขณะที่​่� สิ​ินเชื่​่�อเพื่​่�อการลงทุ​ุน มี​ีมู​ูลค่​่าอยู่​่� ที่​่� 39,078.30 ล้​้านบาท เพิ่​่�มขึ้​้น � เล็​็กเพี​ียงร้​้อยละ 0.24 ส่​่วน การจดทะเบี​ียนธุ​ุรกิ​ิจนิ​ิติ​ิบุ​ุคคล มี​ีจำำ�นวนลดลงจากปี​ีก่​่อน ร้​้อยละ 6.74 จาก 816 ราย ในปี​ีพ.ศ. 2562 มาอยู่​่�ที่​่� 761 ราย ในปี​ีพ.ศ.

2563 หากแต่​่มู​ูลค่​่าการจดทะเบี​ียนกลั​ับมี​ีการเติ​ิบโตร้​้อยละ 16.32 จาก 1,451.10 ล้​้านบาท ในปี​ีพ.ศ. 2562 มาอยู่​่�ที่​่� 1,687.96 ล้​้านบาท ดั​ังนั้​้�นในด้​้านของการลงทุ​ุนภาคเอกชนของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย แนว โน้​้มหดตั​ัวมากกว่​่าที่​่�จะขยายตั​ัว ซึ่​่�งเห็​็นได้​้จากการลดลงของพื้​้�นที่​่�อนุ​ุญาต ก่​่อสร้​้าง และจำำ�นวน/มู​ูลค่​่าการจดทะเบี​ียนธุ​ุรกิ​ิจ

22 l OBELS OUTLOOK 2021

การค้​้าชายแดน (Cross-border trade) จุ​ุดยุ​ุทธศาสตร์​์ที่​่�ตั้​้�งของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย คื​ือ การมี​ีพื้​้�นที่​่�ชายแดน ที่​่�เชื่​่�อมต่​่อกั​ับหลายประเทศ ทั้​้�งประเทศเพื่​่�อนบ้​้านอย่​่างสปป.ลาว และ เมี​ียนมา ซึ่​่�งเป็​็นหนึ่​่�งในประเทศเศรษฐกิ​ิจเกิ​ิดใหม่​่ (Emerging country) ที่​่�มี​ีอั​ัตราการเติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจสู​ูงอย่​่างมากในภู​ูมิ​ิภาคเอเชี​ียตะวั​ันออก เฉี​ียงใต้​้ ท่​่ามกลางการชะลอตั​ัว และอิ่​่�มตั​ัวทางเศรษฐกิ​ิจของประเทศต่​่างๆ ทั่​่�วโลก ตลอดจนประเทศที่​่มี​ีต � ลาดขนาดใหญ่​่ จากจำำ�นวนประชากรมหาศาล และกำำ�ลั​ังซื้​้�อสู​ูงอย่​่างจี​ีนทางตอนใต้​้ จึ​ึงส่​่งผลให้​้เชี​ียงรายค่​่อนข้​้างเป็​็นพื้​้นที่ � ่� ที่​่�มี​ีศั​ักยภาพทั้​้�งในด้​้านของการค้​้าชายแดน การท่​่องเที่​่�ยว ตลอดจนการ ลงทุ​ุนภายในภู​ูมิ​ิภาค

ที่​่�มา: กรมการค้​้าต่​่างประเทศ (2564)

OBELS OUTLOOK 2021 l 23

มู​ูลค่​่าการค้​้าชายแดนผ่​่านด่​่านจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายอยู่​่�ที่​่� 6,627.32 ล้​้านบาท หดตั​ั ว จากปี​ี ก่​่ อ นร้​้อยละ 8.04 (รู​ูปที่​่� 7) ส่​่ ง ผลให้​้เกิ​ิ ด การ เปลี่​่�ยนแปลงโครงสร้​้างการค้​้าชายแดน ซึ่​่�งในช่​่วงก่​่อนหน้​้านี้​้� สั​ัดส่​่วนของ การส่​่งออกสู​ูงกว่​่าร้​้อยละ 80 แต่​่กลั​ับลดลงมาอยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 77.76 เป็​็น ผลมาจากการหดตั​ัวของมู​ูลค่​่าการส่​่งออกร้​้อยละ 13.60 และการขยายตั​ัว ของมู​ูลค่​่าการนำำ�เข้​้าร้​้อยละ 18.69 โดยผลกระทบสำำ�คั​ัญมาจากการแพร่​่ ระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 ที่​่�ส่​่งผลทำำ�ให้​้เกิ​ิดอุ​ุปสรรคในการค้​้า โดยเฉพาะ กั​ับสปป.ลาว ซึ่​่�งมู​ูลค่​่าการลดลงเกิ​ินกว่​่าครึ่​่�งหนึ่​่�งจากปี​ีก่​่อน

ที่​่�มา: กรมการค้​้าต่​่างประเทศ (2564) การค้​้าชายแดนโดยรวมของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายส่​่วนใหญ่​่ร้​้อยละ 57.40 เป็​็นการค้​้ากั​ับประเทศจี​ีนตอนใต้​้ รองมาคื​ือ เมี​ียนมา และสปป. ลาว ร้​้อยละ 27.90 และ 14.70 ตามลำำ�ดั​ับ โดยกิ​ิจกรรมการค้​้ากั​ับจี​ีน ทางตอนใต้​้มี​ีสั​ัดส่​่วนสู​ูงสุ​ุดทั้​้�งในด้​้านของการส่​่งออกและการนำำ�เข้​้า ซึ่​่�งการ ส่​่งออกไปจี​ีนตอนใต้​้มี​ีสั​ัดส่​่วนอยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 50.25 ตามมาด้​้วย เมี​ียนมา

24 l OBELS OUTLOOK 2021

และสปป.ลาว ในสั​ัดส่​่วนร้​้อยละ 31.74 และ 18.00 ตามลำำ�ดั​ับ (รู​ูป ที่​่� 8) ส่​่วนการนำำ�เข้​้าจากจี​ีนมี​ีสั​ัดส่​่วนสู​ูงถึ​ึงร้​้อยละ 85.08 รองมาได้​้แก่​่ เมี​ียนมา และสปป.ลาว ร้​้อยละ 14.92 และ 3.26 ตามลำำ�ดั​ับ (รู​ูปที่​่� 9) ทั้​้�งนี้​้� หากมองจากปี​ีพ.ศ. 2561 สั​ัดส่​่วนของการค้​้าชายแดนกั​ับจี​ีนในด้​้านของ การส่​่งออกมี​ีแนวโน้​้มสู​ูงขึ้​้�นมาอย่​่างมาก หากแต่​่สั​ัดส่​่วนการนำำ�เข้​้าลดลง เนื่​่�องจากการนำำ�เข้​้าจากเมี​ียนมามี​ีการขยายตั​ัวอย่​่างรวดเร็​็วกว่​่า และเริ่​่�ม มามี​ีสั​ัดส่​่วนสู​ูงขึ้​้�น ดั​ังนั้​้�น ในปี​ีพ.ศ. 2563 การค้​้าชายแดนระหว่​่างจั​ังหวั​ัด เชี​ียงรายกั​ับเมี​ียนมามี​ีบทบาทเพิ่​่�มขึ้​้น � ขณะที่​่�กั​ับจี​ีนตอนใต้​้ และสปป.ลาว มี​ีบทบาทลดลง

ที่​่�มา: กรมการค้​้าต่​่างประเทศ (2564) ด่​่านชายแดนมี​ีมู​ูลค่​่าการค้​้ารวมมากที่​่�สุด ุ คื​ือ เชี​ียงของ ในปี​ีพ.ศ.

2563 มี​ีมู​ูลค่​่าอยู่​่�ที่​่� 28,941.33 ล้​้านบาท ซึ่​่�งคิ​ิดเป็​็นสั​ัดส่​่วนถึ​ึงร้​้อยละ 64.20 รองมาได้​้แก่​่ แม่​่สาย และเชี​ียงแสน อยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 27.94 และ 7.87 ตามลำำ�ดั​ับ ซึ่​่�งการค้​้าชายแดนผ่​่านด่​่านเชี​ียงของค่​่อนข้​้างมี​ีบทบาท

OBELS OUTLOOK 2021 l 25

อย่​่างมาก โดยสั​ัดส่​่วนเพิ่​่�มขึ้​้น � จากร้​้อยละ 49.49 ในปี​ีพ.ศ. 2561 มาอยู่​่�ที่​่� ร้​้อยละ 61.19 ในปี​ีพ.ศ. 2562 ขณะที่​่ด่ � าน ่ แม่​่สายก็​็มี​ีบทบาท หรื​ือสั​ัดส่​่วน เพิ่​่�มขึ้​้น � เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ทำำ�ให้​้บทบาทของด่​่านเชี​ียงแสนลดลงในช่​่วงที่​่ผ่ � ่านมา

ด่​่ า นแม่​่ ส าย เน้​้นไปที่​่� ก ารส่​่ ง ออกจากไทยผ่​่ านอำำ� เภอแม่​่ สา ย จั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายไปประเทศเมี​ียนมาเป็​็นหลั​ัก ผ่​่านเส้​้นทาง R3B มู​ูลค่​่าการ ค้​้าชายแดนในปี​ีพ.ศ. 2563 อยู่​่�ที่​่� 12,593.73 ล้​้านบาท ขยายตั​ัวจากปี​ี ก่​่อนร้​้อยละ 4.38 ซึ่​่�งกิ​ิจกรรมการค้​้าส่​่วนใหญ่​่ร้​้อยละ 88.46 เป็​็นการส่​่ง ออก และเกื​ือบทั้​้�งหมดเป็​็นการส่​่งออกไปประเทศเมี​ียนมา แต่​่กระนั้​้�น มู​ูลค่​่า การส่​่งออกไปเมี​ียนมาในปี​ีพ.ศ. 2563 กลั​ับมี​ีการหดตั​ัวลงร้​้อยละ 4.56 ในขณะที่​่�มู​ูลค่​่าการนำำ�เข้​้ากลั​ับขยายตั​ัวถึ​ึงร้​้อยละ 276.62 (ตารางที่​่� 10) โดยสาเหตุ​ุจากการส่​่งออกที่​่�ลดลงน่​่าจะสื​ืบเนื่​่�องมาจากความไม่​่แน่​่นอน ของการแพร่​่ระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 ในพื้​้�นที่​่�บางส่​่วนของเมี​ียนมา รวม ถึ​ึงการปิ​ิดเมื​ือง จึ​ึงเป็​็นอุ​ุปสรรคอย่​่างมาก อย่​่างไรก็​็ตาม ด้​้วยแม่​่สายเป็​็น หนึ่​่�งในด่​่านที่ไ่� ม่​่ถู​ูกปิ​ิดด่​่านในช่​่วงที่​่เ� กิ​ิดวิ​ิกฤต ทำำ�ให้​้สิ​ินค้​้าทะลั​ักเข้​้ามาเป็​็น จำำ�นวนมาก (ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ, 10 ตุ​ุลาคม 2563) สิ​ินค้​้าที่​่�มี​ีการส่​่งออกส่​่วนใหญ่​่ในปี​ีพ.ศ. 2563 ได้​้แก่​่ น้ำำ��มั​ันเชื้​้�อ เพลิ​ิง/น้ำำ��มั​ันหล่​่อลื่​่�น และสุ​ุรา คิ​ิดเป็​็นสั​ัดส่​่วนร้​้อยละ 15.66 และ 11.37 ตามลำำ�ดั​ับ ส่​่วนสินค้​้านำ ิ ำ�เข้​้ากระจุ​ุกอยู่​่�ในสิ​ินค้​้าประเภทเดี​ียวมากกว่​่าร้​้อยละ 70 คื​ือ ข้​้าวโพดเลี้​้�ยงสั​ัตว์​์ ถ้​้าเปรี​ียบเที​ียบกั​ับปี​ีก่​่อน สิ​ินค้​้าส่​่งออกไม่​่มี​ีการ เปลี่​่�ยนแปลงมาก หากแต่​่สินค้​้านำ ิ ำ�เข้​้ามี​ีการเปลี่​่�ยนแปลง ซึ่​่�งจากที่​่�เคยนำำ� เข้​้าสิ​ินค้​้าหลั​ัก คื​ือ สิ​ินแร่​่แมงกานี​ีส เป็​็นสั​ัดส่​่วนถึ​ึงร้​้อยละ 45.18 รองมา เป็​็น ผลส้​้มสด และเศษเหล็​็ก ร้​้อยละ 12.51 และ 12.47 ตามลำำ�ดั​ับ ทั้​้�งนี้​้� สาเหตุ​ุของการนำำ�เข้​้าข้​้าวโพดเลี้​้�ยงสั​ัตว์เ์ ข้​้ามาเป็​็นจำำ�นวนมาก เกิ​ิดจากการ ที่​่ทา � งการจี​ีนมี​ีการปิ​ิดด่​่านพรมแดน ทำำ�ให้​้ผลผลิ​ิตข้​้าวโพดเลี้​้�ยงสั​ัตว์ที่ ์ ปลู​ู ่� ก อยู่​่�ในเมื​ืองมู​ูเซ รั​ัฐฉาน นำำ�เข้​้ามาทางประเทศไทย ทั้​้�งผ่​่านทางอำำ�เภอแม่​่สาย จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย และอำำ�เภอแม่​่สอด จั​ังหวั​ัดตาก เพื่​่�อจะนำำ�ไปส่​่งออกที่​่�จี​ีน ตอนใต้​้ต่​่อไป (ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ, 19 มี​ีนาคม 2563)

26 l OBELS OUTLOOK 2021

(ล้​้านบาท)

ด่​่านเชี​ียงแสน มู​ูลค่​่าการค้​้าชายแดนอยู่​่�ที่​่� 3,546.31 ล้​้านบาท หดตั​ัวจากปี​ีก่อ ่ นร้​้อยละ 49.05 ซึ่​่�งจากการหดตั​ัวทั้​้ง� การส่​่งออก และการนำำ� เข้​้า โดยการส่​่งออกไปสปป.ลาวมี​ีการหดตั​ัวจากปี​ีก่​่อนถึ​ึงร้​้อยละ 61.85 หากแต่​่การส่​่งออกไปจี​ีนยั​ังคงขยายตั​ัวดี​ีอย่​่างมากอยู่​่�ที่​่ร้​้� อยละ 55.29 ส่​่วน การนำำ�เข้​้านั้​้�นมี​ีการหดตั​ัวทั้​้�งจากสปป.ลาวเล็​็กน้​้อยที่​่�ร้​้อยละ 6.59 แต่​่จาก จี​ีนตอนใต้​้ หดตั​ัวถึ​ึงร้​้อยละ 45.00 ทั้​้�งนี้​้� สั​ัดส่​่วนการค้​้าส่​่วนใหญ่​่เกิ​ินกว่​่า ร้​้อยละ 60 เป็​็นการค้​้ากั​ับสปป.ลาวในกิ​ิจกรรมการส่​่งออกเป็​็นหลั​ัก ส่​่วน การนำำ�เข้​้ามาจากประเทศจี​ีนเป็​็นสำำ�คั​ัญ เป็​็นสั​ัดส่​่วนถึ​ึงร้​้อยละ 94.16 (ตารางที่​่� 11) สำำ�หรั​ับการหดตั​ัวของมู​ูลค่​่าการค้​้ามี​ีสาเหตุ​ุสำำ�คั​ัญมาจาก การปิ​ิดท่​่าเรื​ือกวนเหล่​่ยในประเทศจี​ีน ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นเมื​ืองท่​่าหน้​้าด่​่านที่​่�สำำ�คั​ัญ ต่​่อการค้​้าในแม่​่น้ำำ��โขง รวมถึ​ึงจากการปิ​ิดเมื​ืองของสปป.ลาวเช่​่นเดี​ียวกั​ัน หลั​ังเกิ​ิดการระบาดของโควิ​ิด-19 ทำำ�ให้​้การค้​้าชายแดนผ่​่านด่​่านเชี​ียงแสน ดู​ูซบเซาเมื่​่อ � เปรี​ียบเที​ียบกั​ับด่​่านแม่​่สาย และเชี​ียงแสน (ผู้​้จั� ด ั การออนไลน์​์, 22 มิ​ิถุ​ุนายน 2564) ประเภทของสิ​ินค้​้าที่​่�ทำำ�การส่​่งออกไปประเทศสปป.ลาว และจี​ีน ตอนใต้​้ในมู​ูลค่​่าสู​ูงสุ​ุด เป็​็นจำำ�พวกของ น้ำำ��มั​ันเชื้​้�อเพลิ​ิง มี​ีสั​ัดส่​่วนอยู่​่�ที่​่�ร้​้อย

OBELS OUTLOOK 2021 l 27

ละ 17.98 ตามมาด้​้วย รถยนต์​์ และโคและกระบื​ือมี​ีชี​ีวิ​ิต ร้​้อยละ 10.39 และ 9.12 ตามลำำ�ดั​ับ ซึ่​่�งสิ​ินค้​้าอื่​่�นๆ เป็​็นกลุ่​่�มของสิ​ินค้​้าปศุ​ุสั​ัตว์​์ อาหาร สด ผลไม้​้ รวมถึ​ึงสิ​ินค้​้าอุ​ุปโภค-บริ​ิโภค ตลอดจนเครื่​่�องดื่​่�มที่​่�มี​ีแอลกฮอล์​์ ส่​่วนสิ​ินค้​้านำำ�เข้​้าที่​่�มาจากประเทศจี​ีนเป็​็นหลั​ัก ได้​้แก่​่ เมล็​็ดดอกทานตะวั​ัน กระเที​ียมอบแห้​้ง มั​ันฝรั่​่�ง และกระเที​ียมสด ในสั​ัดส่​่วนรวมกั​ันเกิ​ินกว่​่าครึ่​่�ง ของมู​ูลค่​่าการนำำ�เข้​้าทั้​้�งหมด (ล้​้านบาท)

ด่​่านเชี​ียงของ เป็​็นหนึ่​่�งในด่​่านที่​่�มี​ีความสำำ�คั​ัญอย่​่างมากต่​่อการ ค้​้าชายแดนจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย เนื่​่�องจากมี​ีการขนส่​่งผ่​่านเส้​้นทาง R3A ผ่​่าน โครงสร้​้างพื้​้�นฐานสะพานมิ​ิตรภาพไทย-ลาวแห่​่งที่​่� 4 เป็​็นเส้​้นทางที่​่�สั้​้�น อย่​่างมากในการขนส่​่งสิ​ินค้​้าไปจี​ีนตอนใต้​้ ผ่​่านเมื​ืองห้​้วยทราย สปป.ลาว โดยสั​ัดส่​่วนมากกว่​่าร้​้อยละ 70 ของมู​ูลค่​่าการค้​้ารวมผ่​่านด่​่านเชี​ียงของ เป็​็นการส่​่งออก ซึ่​่�งสั​ัดส่​่วนประมาณร้​้อยละ 80 เป็​็นการส่​่งออกไปประเทศ จี​ีนทางตอนใต้​้ โดยในปี​ี พ .ศ. 2563 มู​ูลค่​่ า การค้​้าชายแดนรวมอยู่​่�ที่​่�

28 l OBELS OUTLOOK 2021

28,941.33 ล้​้านบาท มี​ีการหดตั​ัวร้​้อยละ 3.51 จากปี​ีก่อ ่ น ทั้​้�งประเทศจี​ีน และสปป.ลาวมี​ีการหดตั​ัวร้​้อยละ 10.34 และ 2.17 ตามลำำ�ดั​ับ ในด้​้านของ การส่​่งออก มู​ูลค่​่าการส่​่งออกไปจี​ีน และสปป.ลาวมี​ีการหดตั​ัวร้​้อยละ 8.32 และ 7.00 ตามลำำ�ดั​ับ ขณะที่​่�ในด้​้านของการนำำ�เข้​้า สปป.ลาวมี​ีการหดตั​ัว ถึ​ึงร้​้อยละ 50.17 แต่​่จี​ีนตอนใต้​้มี​ีการขยายตั​ัวร้​้อยละ 13.73 ซึ่​่�งหลั​ังเกิ​ิด การระบาดของโควิ​ิด-19 ได้​้เกิ​ิดอุ​ุปสรรคอย่​่างมากต่​่อการค้​้ากั​ับสปป.ลาว โดยประเทศไทยจำำ�เป็​็นที่จ่� ะต้​้องมี​ีการเปลี่​่ย � นถ่​่ายหั​ัวลากไปรถลาว เพื่​่อ � ที่​่จ� ะ นำำ�สิ​ินค้​้าผ่าน ่ เมื​ืองห้​้วยทราย สปป.ลาว ไปด่​่านชายแดนจี​ีน ทำำ�ให้​้ต้​้นทุ​ุนใน การส่​่งออกสู​ูงขึ้​้น � อย่​่างมาก รวมทั้​้�งทำำ�ให้​้เกิ​ิดความเสี​ียหายต่​่อสิ​ินค้​้า โดย เฉพาะประเภทของผลไม้​้ (เชี​ียงใหม่​่นิ​ิวส์​์, 4 พฤษภาคม 2563) (ล้​้านบาท)

สิ​ินค้​้าส่ง่ ออกที่​่สำ � ำ�คั​ัญในปี​ีพ.ศ. 2563 คื​ือ ผลไม้​้ มี​ีสั​ัดส่​่วนถึ​ึงร้​้อย ละ 71.33 ขณะที่​่�สิ​ินค้​้านำำ�เข้​้าที่​่�มี​ีมู​ูลค่​่ามากที่​่�สุ​ุด คื​ือ ผั​ักสด มี​ีสั​ัดส่​่วนถึ​ึง ร้​้อยละ 40.47 รองมาได้​้แก่​่ ผลไม้​้ ร้​้อยละ 44.92 เนื่​่�องด้​้วยประเทศไทย และจี​ีนสามารถที่​่จ� ะขนส่​่งสิ​ินค้​้าเกษตรด้​้วยภาษี​ีร้​้อยละ 0 ผ่​่านความตกลง

OBELS OUTLOOK 2021 l 29

การค้​้าเสรี​ีอาเซี​ียน-จี​ีน (ASEAN-China FTA: ACFTA) ซึ่​่�งมี​ีการบั​ังคั​ับ ใช้​้มาตั้​้�งแต่​่ปี​ีพ.ศ. 2547 เป็​็นต้​้นมา จึ​ึงทำำ�ให้​้เกิ​ิดการขนส่​่งสิ​ินค้​้าเกษตร ระหว่​่างกั​ันนั​ับแต่​่นั้​้�นเป็​็นต้​้นมา ซึ่​่�งความตกลงดั​ังกล่​่าวครอบคลุ​ุมสิ​ินค้​้า เกษตรเกื​ือบทั้​้�งหมด สรุ​ุปได้​้ว่​่าหลั​ังจากช่​่วงที่​่�เกิ​ิดการระบาดของโควิ​ิด-19ได้​้สร้​้างผล กระทบอย่​่างมากต่​่อการส่​่งออกของไทยไปประเทศเพื่​่�อนบ้​้าน แต่​่กระนั้​้�น ด้​้วยช่​่องทางผ่​่านแดนของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายไม่​่ได้​้ถู​ูกปิ​ิดเหมื​ือนกั​ับด่​่านอื่​่�น ๆ ในประเทศไทย ทำำ�ให้​้เกิ​ิดการทะลั​ักเข้​้ามาของสิ​ินค้​้านำำ�เข้​้าจากประเทศ เพื่​่�อนบ้​้าน และจี​ีนตอนใต้​้เช่​่นเดี​ียวกั​ัน จึ​ึงเป็​็นที่​่�น่​่ากั​ังวลว่​่าจะส่​่งผลให้​้ เกิ​ิดความไม่​่สมดุ​ุลของการค้​้าชายแดนผ่​่านด่​่านจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายในระยะ ยาวหรื​ือไม่​่ โดยเฉพาะเมื่​่�อรถไฟความเร็​็วสู​ูงจี​ีน-ลาวเสร็​็จสิ้​้�น ช่​่วยอำำ�นวย ความสะดวกให้​้สิ​ินค้​้าสามารถเดิ​ินทางมาถึ​ึงประเทศไทยได้​้อย่​่างรวดเร็​็ว ขึ้​้�น ซึ่​่�งใช้​้เวลาในการขนส่​่งผั​ักและผลไม้​้จากจี​ีนมาถึ​ึงประเทศเพี​ียงแค่​่ 2 วั​ัน (ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ, 15 ธั​ันวาคม 2564) จึ​ึงเป็​็นสิ่​่�งที่​่�ภาครั​ัฐ และภาค เอกชนอาจต้​้องหาแนวทางในการรั​ับมื​ือ เพื่​่�อไม่​่ให้​้เสี​ียผลประโยชน์​์ทาง เศรษฐกิ​ิจในอนาคตข้​้างหน้​้า

30 l OBELS OUTLOOK 2021

การท่​่องเที่​่�ยว (Tourism) จั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายถื​ือเป็​็นหนึ่​่�งในเมื​ืองท่​่องเที่​่ย � วทางภาคเหนื​ือที่​่เ� ป็​็น จุ​ุดหมายปลายทางสำำ�หรั​ับนั​ักท่​่องเที่​่�ยวทั้​้�งชาวไทย และต่​่างชาติ​ิ นอกจาก จะมี​ีความอุ​ุดมสมบู​ูรณ์​์ทางทรั​ัพยากรธรรมชาติ​ิ อี​ีกทั้​้�งยั​ังเป็​็นแหล่​่งปลู​ูก กาแฟ และชา ที่​่�มี​ีคุ​ุณภาพ และมี​ีชื่​่�อเสี​ียง ทำำ�ให้​้แหล่​่งท่​่องเที่​่�ยวอย่​่าง ดอย ช้​้าง และดอยผาฮี้​้� ได้​้รั​ับความนิ​ิยมอย่​่างมาก หรื​ือแม้​้แต่​่ดอยผาตั้​้�ง ภู​ูชี้​้�ฟ้​้า และภู​ูชี้​้�ดาว ที่​่�เป็​็นแหล่​่งท่​่องเที่​่�ยวสำำ�หรั​ับผู้​้�ที่​่�นิ​ิยมในการท่​่องเที่​่�ยวแบบ สายธรรมชาติ​ิ และผจญภั​ัย รวมถึ​ึงมี​ีตลาดชายแดนแม่​่สาย ที่​่�ดึ​ึงดู​ูดให้​้ นั​ักท่​่องเที่​่�ยวสายซื้​้�อของหลั่​่�งไหลเข้​้ามาในทุ​ุกปี​ี อี​ีกทั้​้�งการเป็​็นเมื​ืองศิ​ิลปะ ที่​่�มี​ีแหล่​่งท่​่องเที่​่�ยวอย่​่าง วั​ัดร่​่องขุ่​่�น และบ้​้านดำำ� อย่​่างไรก็​็ตาม ในช่​่วงการ ระบาดของโควิ​ิด-19 ที่​่ผ่ � ่านมา ได้​้ส่​่งผลกระทบต่​่อการท่​่องเที่​่ย � วอย่​่างมาก เนื่​่�องจากได้​้สู​ูญเสี​ียรายได้​้จากกลุ่​่�มนั​ักท่​่องเที่​่�ยวต่​่างชาติ​ิ และจากกำำ�ลั​ังซื้​้�อ ภายในประเทศที่​่�ลดลง ทั้​้�งนี้​้� ในช่​่วงปลายปี​ีพ.ศ. 2563 นั​ักท่​่องเที่​่�ยวชาว ไทยเริ่​่�มกลั​ับมาท่​่องเที่​่�ยวมากขึ้​้�น ทำำ�ให้​้การท่​่องเที่​่�ยวของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย กลั​ับมาคึ​ึกคั​ักอี​ีกครั้​้�ง (ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ, 27 กรกฎาคม 2563)

OBELS OUTLOOK 2021 l 31

ในปี​ีพ.ศ. 2563 จำำ�นวนของผู้​้�เยี่​่�ยมเยื​ือนที่​่�เดิ​ินทางเข้​้ามาท่​่อง เที่​่�ยวในพื้​้�นที่จั่� ังหวั​ัดเชี​ียงรายมี​ีทั้​้�งหมดประมาณ 2.17 ล้​้านคน หดตั​ัวจาก ปี​ีก่​่อนร้​้อยละ 51.71 หรื​ือลดลงประมาณ 1.55 ล้​้านคน (ตารางที่​่� 13) โดย จำำ�นวนของผู้​้เ� ยี่​่ย � มเยื​ือนชาวต่​่างชาติ​ิมี​ีปริม ิ าณลดลงมากกว่​่าชาวไทย โดยมี​ี การหดตั​ัวจากปี​ีก่อ ่ นถึ​ึงร้​้อยละ 82.04 หรื​ือลดลงประมาณ 520,000 คน ขณะที่​่�ผู้​้�เยี่​่�ยมเยื​ือนชาวไทยมี​ีปริ​ิมาณหดตั​ัวร้​้อยละ 33.39 หรื​ือประมาณ 1.03 ล้​้านคน อี​ีกทั้​้�งจำำ�นวนผู้​้เ� ข้​้าพั​ักลดลงถึ​ึงร้​้อยละ 40.60 ส่​่วนอัต ั ราการ เข้​้าพั​ักลดลงจากร้​้อยละ 54.92 มาอยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 38.31 จึ​ึงทำำ�ให้​้รายได้​้ที่​่� ได้​้รั​ับจากผู้​้เ� ยี่​่ย � มเยื​ือนหดตั​ัวเกื​ือบร้​้อยละ 50 หรื​ือลดลงจาก 22,474.22 ล้​้านบาท ในปี​ีพ.ศ. 2562 มาอยู่​่�ที่​่� 13,968.15 ล้​้านบาท ในปี​ีพ.ศ. 2563 นอกจากนี้​้� ในฝั่​่�งของสถานการณ์​์การบิ​ินที่​่�เป็​็นส่​่วนสำำ�คั​ัญต่​่อการ ท่​่องเที่​่�ยวยั​ังไม่​่สามารถปรั​ับตั​ัวกลั​ับมาได้​้เหมื​ือนเดิ​ิมเช่​่นเดี​ียวกั​ัน โดย จำำ�นวนผู้​้�โดยสารผ่​่านอากาศในปี​ีพ.ศ. 2563 มี​ีการหดตั​ัวร้​้อยละ 39.19 จากปี​ีก่อ ่ น ซึ่​่�งผู้​้โ� ดยสารผ่​่านท่า่ อากาศยานชาวต่​่างชาติ​ิลดลงประมาณร้​้อย ละ 70 ในขณะที่​่ชาว � ไทยลดลงร้​้อยละ 35.21 (ท่​่าอากาศยานไทย, 2564) จากสถิ​ิติจิ ะเห็​็นได้​้ว่​่าการท่​่องเที่​่ย � วของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายเข้​้าสู่​่�ภาวะ ซบเซา ไร้​้ทั้​้�งกำำ�ลั​ังซื้​้�อจากภายนอก และภายใน โดยที่​่ผ่ � ่านมา เชี​ียงรายได้​้ เผชิ​ิญกั​ับการแพร่​่ระบาดในระลอกใหม่​่หลายต่​่อหลายครั้​้�ง ทำำ�ให้​้เศรษฐกิ​ิจ ไม่​่อาจที่​่�จะฟื้​้�นตั​ัวได้​้อย่​่างเต็​็มที่​่�ในช่​่วงระยะเวลาอั​ันสั้​้�น รวมทั้​้�งวั​ัคซี​ีนที่​่� เปรี​ียบเสมื​ือนความหวั​ังก็​็ยั​ังไม่​่ได้​้มี​ีการกระจายตั​ัวอย่​่างเต็​็มที่​่� แม้​้ว่​่าภาค รั​ัฐจะพยายามในการส่​่งเสริ​ิมการท่​่องเที่​่ย � วภายในประเทศ หรื​ือ ‘ไทยเที่​่ย � ว ไทย’ หรื​ือโครงการ ‘เราเที่​่�ยวด้​้วยกั​ัน’ ดั​ังนั้​้�น การกระตุ้​้�นให้​้เกิ​ิดการบริ​ิโภค ภายในเพื่​่อ � ทำำ�ให้​้ภาคการท่​่องเที่​่ย � วกลั​ับมาฟื้​้นตั � วั อาจต้​้องใช้​้เวลามากกว่​่านี้​้� ซึ่​่�ง ‘วั​ัคซี​ีน’ ก็​็ถื​ือเป็​็นปัจั จั​ัยที่​่สำ � ำ�คั​ัญอย่​่างมาก หากต้​้องการที่​่จ� ะเปิ​ิดประเทศ ในอนาคต โดยต้​้องพิ​ิจารณาถึ​ึงความเหมาะสม และสถานการณ์​์การแพร่​่ ระบาดในแต่​่ละช่​่วงอี​ีกครั้​้�ง ทั้​้�งนี้​้� การส่​่งเสริ​ิมการท่​่องเที่​่�ยวแบบเดิ​ิมที่​่� เน้​้นปริ​ิมาณมากอาจจะไม่​่ตอบโจทย์​์ต่​่อการท่​่องเที่​่�ยวของเชี​ียงราย หรื​ือ ประเทศไทยอี​ีกต่​่อไป (ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ, 8 มกราคม 2564)

32 l OBELS OUTLOOK 2021

สรุ​ุปสถานการณ์​์ และแนวโน้​้มในอนาคต

การขยายตั​ัวของเศรษฐกิ​ิจเชี​ียงรายในช่​่วงปี​ีพ.ศ. 2562 ยั​ังคงอยู่​่� ภายใต้​้ความไม่​่แน่​่นอนของสภาวะทางเศรษฐกิ​ิจที่​่เ� กิ​ิดจากทั้​้�งปั​ัจจั​ัยภายใน ประเทศ และปั​ัจจั​ัยภายนอก ซึ่​่�งสะท้​้อนผ่​่านตั​ัวเลขผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์มวลรวม จั​ังหวั​ัดที่​่�มี​ีการขยายตั​ัวค่​่อนข้​้างต่ำำ��เพี​ียงร้​้อยละ 0.60 โดยที่​่�ภาคบริ​ิการ เป็​็นภาคส่​่วนทางเศรษฐกิ​ิจเดี​ียวที่​่ยั � งั คงมี​ีการขยายตั​ัวที่ดี​ี ่� อยู่​่�ที่​่ร้​้� อยละ 2.00 ส่​่วนภาคอุ​ุตสาหกรรม และเกษตรกรรมมี​ีการหดตั​ัวร้​้อยละ 1.96 และ 2.13 ตามลำำ�ดั​ับ ฉะนั้​้�นในปี​ีพ.ศ. 2563 การแพร่​่ระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 ได้​้ เข้​้ามาเป็​็นปัจั จั​ัยเสี่​่ย � งขั้​้�นรุน ุ แรงที่​่อ � าจทำำ�ให้​้ผลิ​ิตภัณ ั ฑ์​์มวลรวมมี​ีการหดตั​ัว เนื่​่�องจากภาคบริ​ิการที่​่�เป็​็นตั​ัวขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจได้​้รั​ับผลกระทบทางตรง จากวิ​ิกฤตที่​่เ� กิ​ิดขึ้​้น � อย่​่างหลี​ีกเลี่​่ย � งไม่​่ได้​้ โดยเฉพาะในด้​้านของการท่​่องเที่​่ย � ว

จากการวิ​ิเคราะห์​์สถานการณ์​์เศรษฐกิ​ิจในปี​ีพ.ศ 2563 พบว่​่า เกื​ือบทุ​ุกตั​ัวชี้​้วั� ด ั (ตารางที่​่� 14) ไม่​่ว่า่ จะในด้​้านของการผลิ​ิต การบริ​ิโภคภาค เอกชน การลงทุ​ุนภาคเอกชน การค้​้าชายแดน และการท่​่องเที่​่ย � ว เผชิ​ิญกั​ับ ภาวะซบเซา หรื​ือมี​ีการหดตั​ัวแทบทั้​้�งนั้​้�น แม้​้ว่​่า ภาคการผลิ​ิต จะมี​ีการเติ​ิบโต โดยเฉลี่​่ย � เป็​็นบวก เนื่​่อ � งจากมี​ีการขยายตั​ัวของผลผลิ​ิตใน ภาคเกษตรกรรม เป็​็นหลั​ัก ขณะที่​่�ภาคอุ​ุตสาหกรรม มี​ีจำำ�นวนของโรงงานเพิ่​่�มขึ้​้�นก็​็จริ​ิง แต่​่ โรงงานจดทะเบี​ียนใหม่​่กลั​ับมี​ียอดลดลง ส่​่วน การบริ​ิโภคภาคเอกชน มี​ี การหดตั​ัวจากทั้​้�งตั​ัวชี้​้�วั​ัดด้​้านค่​่าใช้​้จ่​่ายครั​ัวเรื​ือน การจดทะเบี​ียนรถใหม่​่ และการจั​ัดเก็​็บภาษี​ีมู​ูลค่​่าเพิ่​่�ม เช่​่นเดี​ียวกั​ันกั​ับ การลงทุ​ุนภาคเอกชน ซึ่​่�ง ตั​ัวชี้​้�วั​ัดของพื้​้�นที่​่�อนุ​ุญาตก่​่อสร้​้างรวม และการจดทะเบี​ียนธุ​ุรกิ​ิจใหม่​่ที่​่�หด ตั​ัว ส่​่วนสิ​ินเชื่​่�อเพื่​่�อการลงทุ​ุนมี​ีการขยายตั​ัวเพี​ียงเล็​็กน้​้อยเท่​่านั้​้�น

การค้​้าชายแดน ได้​้รั​ับผลกระทบเช่​่นเดี​ียวกั​ันจากวิ​ิกฤตโควิ​ิด19 จากการปิ​ิดด่​่านชายแดนของสปป.ลาว และการปิ​ิดท่​่าเรื​ือจี​ีน โดยด่​่าน เชี​ียงแสนเป็​็นด่​่านที่​่�ได้​้รั​ับผลกระทบมากที่​่�สุ​ุด จากการที่​่�ไม่​่สามารถขนส่​่ง ทางแม่​่น้ำำ��โขงได้​้เหมื​ือนเดิ​ิม แต่​่กระนั้​้�น การท่​่องเที่​่�ยว เป็​็นภาคส่​่วนทาง เศรษฐกิ​ิจที่​่ไ� ด้​้รั​ับผลกระทบมากที่​่สุ � ด ุ ซึ่​่�งจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายมี​ีการพึ่​่�งพิ​ิงนั​ักท่​่อง

OBELS OUTLOOK 2021 l 33

เที่​่ย � วต่​่างชาติ​ิค่อ ่ นข้​้างมาก แม้​้จะไม่​่เท่​่ากับ ั จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ที่เ่� ป็​็นเมื​ืองท่​่อง เที่​่ย � วหลั​ัก แต่​่ก็ทำ ็ ำ�ให้​้รายได้​้จากการท่​่องเที่​่ย � วลดลงไปอย่​่างมาก จากกำำ�ลั​ัง ซื้​้�อของนั​ักท่​่องเที่​่�ยวต่​่างชาติ​ิที่​่�หายไป

แนวโน้​้มในปี​ีพ.ศ. 2564-2565 หลายฝ่​่ายคาดการณ์​์ว่า่ เศรษฐกิ​ิจ จะกลั​ั บ มาเติ​ิ บ โตได้​้ดี​ีขึ้​้� น แต่​่ อ าจจะไม่​่ ถึ​ึ งศั​ั ก ยภาพการเติ​ิ บ โตที่​่� แ ท้​้จริ​ิ ง (สำำ�นั​ักข่​่าวอิ​ิศรา, 2 มกราคม 2565) เนื่​่�องจากยั​ังต้​้องเผชิ​ิญกั​ับวิ​ิกฤตโค วิ​ิด-19 อย่​่างต่​่อเนื่​่�อง ซึ่​่�งไม่​่มี​ีความแน่​่นอนถึ​ึงจุ​ุดจบของวิ​ิกฤตที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�น หรื​ือ ‘ระลอกสุ​ุดท้​้ายอาจไม่​่มี​ีอยู่​่�จริ​ิง’ ทำำ�ให้​้ภาครั​ัฐต้​้องบริ​ิหารจั​ัดการหลาย อย่​่าง ไม่​่ว่​่าจะกระตุ้​้�นเศรษฐกิ​ิจ และการควบคุ​ุมการแพร่​่ระบาด อย่​่างไร ก็​็ดี​ี โควิ​ิด-19 ไม่​่ได้​้เพี​ียงแต่​่ส่​่งผลกระทบเชิ​ิงลบแต่​่เศรษฐกิ​ิจเท่​่านั้​้�น แต่​่ ทำำ�ให้​้ผู้​้ค � นเกิ​ิดการปรั​ับเปลี่​่ย � นพฤติ​ิกรรมในการใช้​้ชี​ีวิ​ิตไปอย่​่างสิ้​้�นเชิ​ิง โดย ทำำ�ให้​้เศรษฐกิ​ิจของโลก ไทย และเชี​ียงราย เข้​้าสู่​่� ‘ความเป็​็นสั​ังคมดิ​ิจิ​ิทั​ัล’

34 l OBELS OUTLOOK 2021

(Digitalization) อย่​่างเต็​็มรู​ูปแบบ ซึ่​่�งแทรกซึ​ึมเข้​้าไปทุ​ุกอณู​ูของกิ​ิจกรรม ทางเศรษฐกิ​ิจ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นการศึ​ึกษา การสั่​่�งอาหาร การดู​ูแลรั​ักษาสุ​ุขภาพ ซื้​้�อของออนไลน์​์ การลงทุ​ุน หรื​ือการประมู​ูลศิ​ิลปะ เป็​็นต้​้น

ฉะนั้​้�น ความก้​้าวหน้​้าของเทคโนโลยี​ีที่​่�ถู​ูกกระตุ้​้�นอย่​่างหนั​ักด้​้วย วิ​ิกฤตโควิ​ิด-19 อาจจะเป็​็นตัวช่ ั ว่ ยในการพลิ​ิกวิ​ิกฤตให้​้เป็​็นโอกาส ทำำ�ให้​้โลก ปั​ัจจุ​ุบั​ันเข้​้าไปสู่​่�โลกเสมื​ือนจริ​ิงมากขึ้​้�น หรื​ือที่​่�เรี​ียกกั​ันอย่​่างเป็​็นทางการใน ปั​ัจจุ​ุบันว่ ั า่ ‘Metaverse’ หรื​ือ ‘จั​ักรวาลนฤมิ​ิต’ ตามราชบั​ัณฑิ​ิตยสภา โดย สิ่​่�งที่​่�ภาครั​ัฐต้​้องเร่​่งดำำ�เนิ​ินการควรเริ่​่�มเตรี​ียมพร้​้อมในด้​้านของโครงสร้​้าง พื้​้�นฐานทางดิ​ิจิทั ิ ล ั การแก้​้ไขและปรั​ับปรุ​ุงกฎระเบี​ียบ หรื​ือการปฏิ​ิรู​ูปราชการ เพื่​่อ � ให้​้เท่​่าทันกั ั บ ั การเปลี่​่ย � นแปลง และเป็​็นผู้​้อำ � ำ�นวยความสะดวกให้​้กั​ับภาค เอกชน และประชาชนในการเข้​้าสู่​่�ภาคเศรษฐกิ​ิจใหม่​่หลั​ังโควิ​ิด-19 (Post covid-19) หรื​ือบริ​ิบทถั​ัดไปในอนาคต (Next normal)

OBELS OUTLOOK 2021 l 35

เอกสารอ้​้างอิ​ิง “ข้​้าวโพดเลี้​้�ยงสั​ัตว์​์” ชนวนควั​ันพิ​ิษ วิ​ิกฤตซ้ำำ�� ๆ ภาคเหนื​ือ-เมี​ียนมา. (19 มี​ีนาคม 2563). ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ. สื​ืบค้​้นจาก https://www. prachachat.net/local-economy/news-434548 “ลำำ�ไย” ราคาดิ่​่�ง หน้​้าสวน 6 บาท/กก. ปล่​่อยร่​่วงเกลื่​่�อน จ้​้างแรงงานไม่​่ คุ้​้�ม. (24 ก.ค. 2563). ฐานเศรษฐกิ​ิจ. สื​ืบค้​้นจาก https://www. thansettakij.com/business/443175 “ลำำ�ไยจี​ีน” ราคาตกหวั่​่�นกระทบไทย. (12 สิ​ิงหาคม 2563). ฐานเศรษฐกิ​ิจ.

สื​ื บ ค้​้น จ า ก h t t p s : / / w w w . t h a n s e t t a k i j . c o m / world/445336 COVID-19 ระบาดแต่​่ ล ะระลอก รั​ั ฐ มี​ีมาตรการอะไรบ้​้าง. (16

เมษายน 2564). Thai PBS. สื​ืบค้​้นจาก https://news. thaipbs.or.th/content/303393 Our World in Data. (2021). Cumulative COVID-19 tests,

confirmed cases and deaths, Thailand. Retrieved

from https://ourworldindata.org/coronavirus-data Worldometer. (2021). Reported Cases and Deaths by

Country or Territory. Retrieved from https://www. worldometers.info/coronavirus/ กรมการขนส่​่งทางบก. (2564). ข้​้อมู​ูลจำำ�นวนรถใหม่​่ (ป้​้ายแดง) ที่​่�จด ทะเบี​ียนโดยกแยกยี่​่�ห้​้อ รายปี​ี. สื​ืบค้​้นจาก https://web.dlt. go.th/statistics/#%E0%B9%88 กรมพั​ัฒนาที่​่�ดิ​ิน. (2564). การใช้​้ประโยชน์​์ที่​่�ดิ​ินจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ปี​ีพ.ศ.

2563. สื​ืบค้​้นจาก http://www1.ldd.go.th/web_OLP/ Lu_63/Lu63_N/CRI2563.htm กรมพั​ัฒนาธุ​ุรกิ​ิจการค้​้า. (2564). ข้​้อมู​ูลนิ​ิติ​ิบุ​ุคคลรายจั​ังหวั​ัด. สื​ืบค้​้นจาก https://www.dbd.go.th/more_news.php?cid=1459

36 l OBELS OUTLOOK 2021

กรมสรรพากร. (2564). ผลการจั​ัดเก็​็บภาษี​ีสำำ�นั​ักงานสรรพากรท้​้องถิ่​่�น จั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายปี​ีพ.ศ. 2557-2563. สืบ ื ค้​้นจาก https://www. rd.go.th/310.html กระทรวงการท่​่ อ งเที่​่� ย วและกี​ีฬา. (2564). ข้​้อมู​ูลสถิ​ิ ติ​ิ ก ารท่​่ อ งเที่​่� ย ว

ภายในประเทศปี​ีพ.ศ. 2563. สื​ืบค้​้นจาก https://www.mots. go.th/more_news_new.php?cid=592 กระทรวงสาธารณสุ​ุข. (2564). สถานการณ์​์ผู้ติ ้� ด ิ เชื้​้�อ COVID-19 อั​ัพเดท

ร า ย วั​ั น . สื​ื บ ค้​้น จ า ก h t t p s : / / d d c . m o p h . g o . t h / covid19-dashboard/ กระทรวงอุ​ุตสาหกรรม. (2564). สถิ​ิติโิ รงงานอุ​ุตสาหกรรมที่​่จ� ดทะเบี​ียนกั​ับ

กระทรวงอุ​ุตสาหกรรม และได้​้รั​ับอนุ​ุญาตให้​้ประกอบกิ​ิจการใหม่​่

(ตามพระราชบั​ัญญั​ัติ​ิโรงงาน พ.ศ. 2535) จำำ�แนกตามภาค และ จั​ังหวั​ัด ปี​ี พ.ศ. 2554 – 2563. สื​ืบค้​้นจาก http://statbbi.

nso.go. th/staticreport/page/sector/th/12.aspx กลุ่​่�มผู้​้�ค้​้าชายแดนเหนื​ือ เริ่​่�มคึ​ึกคั​ัก ขอปลดล็​็อคพิ​ิธี​ีการรถขนส่​่งสิ​ินค้​้า. (4

พฤษภาคม 2563). เชี​ียงใหม่​่นิวส์ ิ ์. สื​ืบค้​้นจาก https://www. chiangmainews.co.th/page/archives/1338872/ กาแฟลาว หมื่​่�นตั​ัน ลอบสวมสิ​ิทธิ​ิเข้​้าไทย ไร่​่เหนื​ือ-ใต้​้ สต๊​๊อกบวม. 19

พฤศจิ​ิกายน 2563. ประชาชาติ​ิธุรุ กิ​ิจ. สืบ ื ค้​้นจาก https://www. prachachat.net/local-economy/news-557454 การค้​้าผ่​่านน้ำำ��โขงตอนบนวู​ูบยาวสั​ังเวยโควิ​ิด-19 สั​ัมพั​ันธ์อ ์ เมริ​ิกา-จี​ีน. (22 มิ​ิ ถุ​ุ นา ยน 2564). ผู้​้� จั​ั ด การออนไลน์​์ . สื​ื บ ค้​้นจาก https:// mgronline.com/local/detail/9640000060099 ไขปริ​ิศนาราคายางพุ่​่�งกระฉู​ูด มี​ีลุ้​้�น กก.ละ 100 บาท. (3 พฤศจิ​ิกายน

2563). ไทยรั​ัฐออนไลน์​์. สื​ืบค้​้นจาก https://www.thairath. co.th/business/economics/1967114

OBELS OUTLOOK 2021 l 37

คนท่​่องเที่​่�ยวทำำ�ใจ ! อุ​ุตฯท่​่องเที่​่�ยวไทยซบยาวยั​ันปี​ี’66. (8 มกราคม

2564). ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ. สื​ืบค้​้นจาก https://www.prach achat.net/tourism/news-588126 คลั​ังคาดเศรษฐกิ​ิจไทยปี​ี 65 โต 4-5% จากการฟื้​้นตั � ัวภาคท่​่องเที่​่�ยว. (22 ตุ​ุลาคม 2564). กรุ​ุงเทพธุ​ุรกิ​ิจ. สื​ืบค้​้าจาก https://www. bangkokbiznews.com/business/967468 ค้​้าชายแดนพม่​่ายอดวู​ูบ 2 หมื่​่�นล้​้าน ปิ​ิดด่​่านต้​้นนุ่​่�นสิ​ินค้​้าทะลั​ักแม่​่สาย.

(10 ตุ​ุลาคม 2563). ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ. สื​ืบค้​้นจาก https:// www.prachachat.net/local-economy/news-535044 โควิ​ิด-19 : ธนาคารโลกปรั​ับลดจี​ีดี​ีพี​ีไทยเหลื​ือ 1% ชี้​้�เศรษฐกิ​ิจไทยฟื้​้�นตั​ัว ช้​้ากว่​่าที่​่�คาดการณ์​์. (28 กั​ันยายน 64). BBC ไทย. สื​ืบค้​้นจาก https://www.bbc.com/thai/thailand-58716458 โควิ​ิด-19 : ลำำ�ไยไทยในวิ​ิกฤตไวรั​ัส เมื่​่�อจี​ีนไม่​่ขยั​ับ เกษตรกรไทยจะอยู่​่�

อย่​่างไร. (30 เมษายน 2020). BBC ไทย. สืบ ื ค้​้นจาก https:// www.bbc.com/thai/thailand-52474022 โควิ​ิดถล่​่มสั​ับปะรดภู​ูแลล้​้นตลาด บางจาก ชู​ู “สั​ับปะรดปั​ันสุข ุ ” ช่​่วยซื้​้�อ 43 ตั​ัน. (26 สิ​ิงหาคม 2564). ประชาชาติ​ิธุรุ กิ​ิจ. สื​ืบค้​้นจาก https:// www.prachachat.net/economy/news-747533 เชี​ียงรายจั​ัดงาน “ข้​้าว” ครั้​้�งแรก หนุ​ุนยุ​ุทธศาสตร์​์ส่​่งเสริ​ิมและพั​ัฒนาการ ผลิ​ิตครบวงจร. (19 มิ​ิถุ​ุนายน 2562). ประชาชาติ​ิธุ​ุรกิ​ิจ. สื​ืบค้​้น

จาก https://www.prachachat.net/local-economy/ news-340427 ท่​่องเที่​่�ยวเชี​ียงรายกลั​ับมาคึ​ึกคั​ัก ยอดจองพุ่​่�ง 60% ช่​่วงวั​ันหยุ​ุดยาว. (27

กรกฎาคม 2563). ประชาชาติ​ิธุรุ กิ​ิจ. สืบ ื ค้​้นจาก https://www. prachachat.net/local-economy/news-497171 ท่​่าอากาศยานไทย. (2564). สถิ​ิติก ิ ารขนส่​่งทางอากาศ ปริ​ิมาณการจราจร ทางอากาศรวม ปี​ีงบประมาณ 2563. สื​ืบค้​้นจาก http://in vestor-th.airportthai.co.th/transport.html

38 l OBELS OUTLOOK 2021

ธปท.เปิ​ิดผลสำำ�รวจนั​ักวิ​ิเคราะห์​์หั่​่�นจี​ีดี​ีพี​ีโต 0.6%. (26 ตุ​ุลาคม 2564). ประชาชาติ​ิธุรุ กิ​ิจ. สืบ ื ค้​้นจาก https://www.prachachat.net/ finance/news-789001 ปั​ัญหายางพารา ต้​้องวิ​ิเคราะห์​์สาเหตุ​ุและวางแนวทางแก้​้ไขให้​้ถู​ูกต้​้อง :

โดย ดำำ� รง ลี​ีนานุ​ุ รั​ั ก ษ์​์ . (27 ธั​ั นวา คม 2560). มติ​ิ ชน

ออนไลน์​์. สื​ืบค้​้นจาก https://www.matichon.co.th/col umnists/news_779160 เปรู​ูพบผู้​้เ� สี​ียชี​ีวิ​ิตจาก ‘ฟลู​ูโรนา’ รายแรก. (7 มกราคม 2564). สื​ืบค้​้นจาก https://www.xinhuathai.com/ high/254262_20220107?fbclid=IwAR1p3MgVd HUFquyykZF-WbOy26UB0cgB9Zr_TBIsSuCwBFg 9pxHQiLxfA3Q ภาคเกษตรไทย ทำำ� ไมยิ่​่� ง ทำำ� ยิ่​่� ง จน แล้​้วจะแก้​้ปั​ั ญ หาอย่​่ า งไรดี​ี?. (4

พฤศจิ​ิกายน 2562). The Momentum. สื​ืบค้​้นจาก https:// themomentum.co/agriculture-in-thailand-2019/ ภาวะฝนกั​ับผลผลิ​ิตข้​้าว...ยั​ังคงต้​้องติ​ิดตามในช่​่วง 1-2 เดื​ือนข้​้างหน้​้า. (2 กั​ันยายน 2563). ศู​ูนย์​์วิจัิ ย ั กสิ​ิกรไทย. สืบ ื ค้​้นจาก https://www. bangkokbiznews.com/news/896283 รง.แปรรู​ูปแบกต้​้นทุ​ุนอ่​่วมภั​ัยแล้​้งดั​ันสั​ับปะรดพุ่​่�ง 15 บาท/กก. (13 มี​ี.ค.

2563). ฐานเศรษฐกิ​ิจ. สื​ืบค้​้นจาก https://www.thanset takij.com/economy/424694 รถไฟจี​ีน-ลาวแผลงฤทธิ์​์� ผั​ักผลไม้​้ทะลั​ักท่​่วมตลาด. (15 ธั​ันวาคม 2564). ประชาชาติ​ิธุรุ กิ​ิจ. สืบ ื ค้​้นจาก https://www.prachachat.net/ economy/news-821362 ร้​้องข้​้าวโพดพม่​่าทะลั​ัก ‘สวมสิ​ิทธิ​ิ’ ทุ​ุบราคาดิ่​่�ง. (10 กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ 2563). ประชาชาติ​ิธุรุ กิ​ิจ. สืบ ื ค้​้นจาก https://www.prachachat.net/ economy/news-419524

OBELS OUTLOOK 2021 l 39

‘ราคายาง’ ทะลุ​ุ 60 บาทต่​่อกก. ทำำ�สถิ​ิติ​ิสู​ูงสุ​ุดรอบ 3 ปี​ี 2 เดื​ือน. 2 กั​ันยายน 2563. กรุ​ุงเทพธุ​ุรกิ​ิจ. สื​ืบค้​้นจาก https://www. bangkokbiznews.com/news/896123 รู้​้จั� ก ั โควิ​ิดสายพั​ันธุ์​์� “เดลต้​้าพลั​ัส” แพร่​่เชื้​้�อได้​้ง่​่ายและเร็​็วกว่​่าสายพั​ันธุ์​์�อื่น ่� ..

(30 ตุ​ุลาคม 2564). ผู้​้�จั​ัดการออนไลน์​์. สื​ืบค้​้นจาก https:// mgronline.com/goodhealth/detail/9640000106857 สแกน! ช่​่ องทางธรรมชาติ​ิ ชายแดนไทย-เมี​ียนมา ด้​้านเชี​ียงราย. (8

ธั​ันวาคม 2563). PPTV Online. สื​ืบค้​้นจาก https://www. pptvhd36.com/news/%E0%B8%AA%E0%B8%B1%E0% B8%87%E0%B8%84%E0%B8%A1/137960 ส่​่องเศรษฐกิ​ิจภาคการเกษตร หวั่​่�นโควิ​ิด -19 ควบแล้​้ง แรงคู​ูณสอง สะกิ​ิด รั​ัฐถึ​ึงเวลางั​ัดมาตรการลดภั​ัย. 23 มี​ีนาคม 2563. มติ​ิชนออนไลน์​์.

สื​ื บ ค้​้นจาก https://www.matichon.co.th/economy/ eco-report/news_2081191 สำำ�นั​ักงานการคลั​ังจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย. (2564). รายงานภาวะเศรษฐกิ​ิจการ

คลั​ังจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ประจำำ�เดื​ือนธั​ันวาคม 2563. สื​ืบค้​้นจาก https://www.cgd.go.th สำำ�นั​ักงานเศรษฐกิ​ิจการเกษตรที่​่� 1. (2563). ภาวะเศรษฐกิ​ิจการเกษตร

ไตรมาส 3 ปี​ี 2564 และแนวโน้​้มปี​ี 2564 จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย

สื​ื บ ค้​้นจาก http://oaezone.oae.go.th/assets/por tals/4/fileups/zone1/files/EconomicCondi tion/2564/EconomicCondition64-3-Chiangrai.pdf สำำ�นั​ักงานสถิ​ิติแิ ห่​่งชาติ​ิ. (2564). ค่​่าใช้​้จ่​่ายเฉลี่​่ย � ต่​่อเดื​ือนของครั​ัวเรื​ือน เป็​็น

รายภาค และจั​ังหวั​ัด พ.ศ. 2545 – 2563. สื​ืบค้​้นจากhttp:// statbbi.nso.go.th/staticreport/page/sector/th/08. aspx

40 l OBELS OUTLOOK 2021

สำำ�นั​ักงานอุ​ุตสาหกรรมจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย. (2564). สถานประกอบการ จำำ�แนกตามประเภทอุ​ุตสาหกรรม ปี​ีพ.ศ. 2561-2563. สื​ืบค้​้น

จาก http://chiangrai.old.nso.go.th/ สำำ�นั​ักงานอุ​ุตสาหกรรมจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย. (2564). สถานประกอบการ อุ​ุตสาหกรรม จำำ�นวนเงิ​ินทุ​ุน และจำำ�นวนคนงาน เป็​็นรายอำำ�เภอ

พ.ศ. 2563. สื​ืบค้​้นจาก http://chiangrai.old.nso.go.th/ สิ​ินค้​้าเกษตรราคาตก ปมเสี่​่�ยงเผชิ​ิญหน้​้า. (15 พฤศจิ​ิกายน 2559). โพสต์​์ ทู​ูเดย์​์. สื​ืบค้​้นจาก https://www.posttoday.com/politic/ analysis/465306 ส่​่ อ งกระแสเศรษฐกิ​ิ จ 2565 : จี​ีดี​ีพี​ีฟื้​้� นดี​ี -คาดโต 2.8-4.5% จั​ั บ ตา

ความเสี่​่ย � ง‘โอไมครอน-เงิ​ินเฟ้​้อ’. (2 มกราคม 2565). สำำ�นั​ักข่​่าว อิ​ิสรา. สื​ืบค้​้นจาก https://www.isranews.org/article/ isranews-scoop/105485-eco-thailand-estimate economic-GDP-2565-covid-report.html

02

SPECIAL

ISSUE

42 l OBELS OUTLOOK 2021

เศรษฐกิ​ิจแม่​่ฮ่​่องสอน

: กาแฟ การท่​่องเที่​่�ยว การค้​้าชายแดน พรพิ​ินั​ันท์​์ ยี่​่�รงค์​์

แม่​่ฮ่อ ่ งสอน เป็​็นจังั หวั​ัดทางตอนเหนื​ือของประเทศที่​่มี​ี � ความอุ​ุดม สมบู​ูรณ์​์ไปด้​้วยทรั​ัพยากรธรรมชาติ​ิ จึ​ึงเปรี​ียบเสมื​ือนแดนสวรรค์​์ของนั​ัก ท่​่องเที่​่�ยวที่​่�ชื่​่�นชอบความสงบควบคู่​่�กั​ับการผจญภั​ัยไปพร้​้อมกั​ัน ด้​้วยที่​่�ตั้​้�ง ทางภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ที่​่�โอบล้​้อมไปด้​้วยภู​ูเขาสู​ูงสลั​ับซั​ับซ้​้อนในเกื​ือบทุ​ุกพื้​้�นที่​่� คื​ือ มี​ีพื้​้�นที่​่�ราบไม่​่ถึ​ึงร้​้อยละ 3 ของพื้​้�นที่​่�ทั้​้�งหมดในจั​ังหวั​ัด ทำำ�ให้​้การเดิ​ินทาง และการเข้​้าถึ​ึงต่​่างๆ ต้​้องใช้​้ระยะเวลาค่​่อนข้​้างมาก แม้​้ว่​่าในปั​ัจจุ​ุบั​ันจะมี​ี โครงสร้​้างพื้​้�นฐานทางถนน และอิ​ินเทอร์​์เน็​็ตเข้​้าถึ​ึงแล้​้วก็​็ตาม แต่​่ก็​็ไม่​่ได้​้ เป็​็นอุ​ุปสรรคต่​่อการท่​่องเที่​่�ยวแต่​่อย่​่างใด เห็​็นได้​้จากนั​ักท่​่องเที่​่�ยวที่​่�หลั่​่�ง ไหลเข้​้าไปในช่​่วงฤดู​ูกาลการท่​่องเที่​่�ยว หรื​ือหนาวในทุ​ุกปี​ี โดยแหล่​่งท่​่อง เที่​่�ยวที่​่�โด่​่งดั​ังที่​่�ทุ​ุกคนต่​่างรู้​้�จั​ักทั้​้�งภายใน และต่​่างประเทศ นอกจากความเป็​็นเมื​ืองท่​่องเที่​่ย � วแล้​้ว จุ​ุดเด่​่นของแม่​่ฮ่อ ่ งสอนอี​ีก อย่​่างหนึ่​่�ง คื​ือ ‘กาแฟ’ ซึ่​่�งถู​ูกปลู​ูกบนที่​่ร� าบสู​ูง และในพื้​้�นที่ป่ ่� า่ เป็​็นส่วน ่ ใหญ่​่ ทำำ�ให้​้กาแฟที่​่ปลู​ู � กในแม่​่ฮ่อ ่ งสอนมี​ีชื่​่อ � เสี​ียงขึ้​้น � มาในยุ​ุคที่​่ผู้ � ค ้� นต่​่างเสพกาแฟ ก่​่อนการรั​ับประทานอาหารในตอนเช้​้า โดยเฉพาะหมู่​่�บ้​้านหนึ่​่�งกลางหุ​ุบเขา ที่​่มี​ีป � ระวั​ัติเิ กี่​่ย � วกั​ับกาแฟมาอย่​่างยาวนาน และยั​ังได้​้รั​ับรางวั​ัลการประกวด จากเวที​ีในระดั​ับชาติ​ิที่ใ่� หญ่​่ที่สุ ่� ด ุ ในภู​ูมิ​ิภาคเอเชี​ียตะวั​ันออกเฉี​ียงใต้​้อี​ีกด้​้วย มากกว่​่านี้​้� แม่​่ฮ่อ ่ งสอนยั​ังเป็​็นเมื​ืองชายแดนติ​ิดกั​ับสาธารณรั​ัฐแห่​่งสหภาพ เมี​ียนมา (Myanmar) ถึ​ึง 3 รั​ั ฐ ได้​้แก่​่ รั​ั ฐฉาน (ติ​ิ ดกั​ั บอำำ�เภอเมื​ือง แม่​่ฮ่​่องสอน) รั​ัฐคะยา (ติ​ิดกั​ับอำำ�เภอแม่​่สะเรี​ียง อำำ�เภอเมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอน และอำำ�เภอขุ​ุนยวม) และรั​ัฐกะเหรี่​่�ยง (ติ​ิดกั​ับอำำ�เภอสบเมย) จึ​ึงทำำ�ให้​้เกิ​ิด กิ​ิจกรรมการค้​้าชายแดน ซึ่​่�งแม้​้จะไม่​่ได้​้เป็​็นการค้​้าในปริ​ิมาณมากอย่​่าง ชายแดนจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย (แม่​่สาย เชี​ียงของ และเชี​ียงแสน) หรื​ือตาก (แม่​่สอด) แต่​่ก็มี​ี ็ ความสำำ�คั​ัญอย่​่างมากต่​่อการค้​้าขายบริ​ิเวณพื้​้�นที่ชา ่� ยแดน ระหว่​่างประเทศไทย และเมี​ียนมา

OBELS OUTLOOK 2021 l 43

จากการเดิ​ินทางไปจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ระหว่​่างวั​ันที่​่� 23-27 กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ 2564 จึ​ึงเกิ​ิดเป็​็นหัวข้​้ ั อ ‘แม่​่ฮ่​่องสอน: กาแฟ การท่​่องเที่​่�ยว การค้​้าชายแดน’ ซึ่​่�งจะสะท้​้อนให้​้เห็​็นถึ​ึงมุ​ุมมองของผู้​้�มี​ีส่​่วนเกี่​่�ยวข้​้อง ทั้​้�ง ผู้​้�ที่​่�เป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งในห่​่วงโซ่​่อุ​ุปทานของอุ​ุตสาหกรรมกาแฟ ผู้​้�ประกอบการ โรงแรมที่​่�หวนคื​ืนกลั​ับบ้​้าน ผู้​้�ที่​่�เชี่​่�ยวชาญเกี่​่�ยวกั​ับการท่​่องเที่​่�ยว ตลอด จนภาคเอกชนที่​่� ขั​ั บ เคลื่​่� อ นเศรษฐกิ​ิ จ แม่​่ ฮ่​่ อ งสอน โดยมุ​ุ ม มองของผู้​้� ใ ห้​้ สั​ัมภาษณ์​์ทุ​ุกคนมี​ีส่​่วนช่​่วยในการเติ​ิมเต็​็มช่​่องว่​่างของความคิ​ิดระหว่​่าง กั​ัน เนื่​่�องจากผู้​้�ให้​้สั​ัมภาษณ์​์ทุ​ุกคนล้​้วนแต่​่มี​ีแนวความคิ​ิดที่​่�แตกต่​่างกั​ัน แต่​่มี​ีเป้​้าหมายเดี​ียวกั​ัน

กาแฟ หนึ่​่� ง ในพื้​้� นที่​่� ที่​่� มี​ี ชื่​่� อ เสี​ียงสำำ� หรั​ั บ เป็​็ น แหล่​่ ง ปลู​ูกกาแฟชั้​้� นดี​ีข อง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน คื​ือ ตำำ�บลห้​้วยห้​้อม อำำ�เภอแม่​่ลาน้​้อย ตั้​้�งอยู่​่�บนความ สู​ูงจากระดั​ับน้ำำ��ทะเลประมาณ 1,100 เมตร ซึ่​่�งมี​ีบริ​ิษั​ัทสตาร์​์บั​ัคส์​์ คอฟฟี่​่� (ประเทศไทย) จำำ�กั​ัด เข้​้าไปทำำ�เกษตรพั​ันธสั​ัญญา (Contract farming) เพื่​่อ � รั​ับผลผลิ​ิตที่ปลู​ู ่� กมาคั่​่�วและจำำ�หน่​่ายในร้​้านกาแฟของตนเอง ทำำ�ให้​้ผู้​้ค � น ต่​่างสงสั​ัยว่​่าทำำ�ไมบริ​ิษัท ั กาแฟข้​้ามชาติ​ิที่สาขา ่� อยู่​่�ทั่​่�วโลกต้​้องเลื​ือกพื้​้�นที่ห้​้ว ่� ย ห้​้อม ทั้​้�งที่​่�ในจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอนยั​ังมี​ีพื้​้�นที่​่�อื่​่�นๆ ที่​่�สามารถปลู​ูกกาแฟได้​้ดี​ี เช่​่นเดี​ียวกั​ัน นอกจากที่​่�กาแฟห้​้วยห้​้อมจะถู​ูกนำำ�ไปใช้​้เป็​็นวั​ัตถุ​ุดิ​ิบให้​้กั​ับเครื​ือ บริ​ิษั​ัทข้​้ามชาติ​ิยั​ักษ์​์ใหญ่​่ ผู้​้�คนที่​่�หลงไหลในกาแฟต่​่างพากั​ันข้​้ามน้ำำ��ข้​้าม ทะเลเพื่​่�อมาชื่​่�นชมต้​้นกำำ�เนิ​ิดของกาแฟพิ​ิเศษที่​่�มี​ีรสชาติ​ิแตกต่​่างไปจาก กาแฟที่​่�อยู่​่�ตามท้​้องตลาดทั่​่�วไปด้​้วยกระบวนการ และความเฉพาะเจาะจง ของพื้​้�นที่ทา ่� งภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ ทั้​้�งนี้​้� ถั​ัดไปจากบ้​้านห้​้วยห้​้อมไม่​่ไกล มี​ีอี​ีกหมู่​่�บ้​้าน ที่​่�ชื่​่�อว่​่า ‘ดู​ูลาเปอร์​์’ เป็​็นหมู่​่�บ้​้านขนาดเล็​็กบนเทื​ือกเขา แต่​่เป็​็นแหล่​่งผลิ​ิต กาแฟคุ​ุณภาพชั้​้�นดี​ีของจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ซึ่​่�งเป็​็น ‘กาแฟพิ​ิเศษ (Specialty coffee)’ และได้​้รั​ับรางวั​ัล ‘Thai Specialty Coffee Awards

44 l OBELS OUTLOOK 2021

2020’ จากงาน ‘Thailand Coffee Fest’ ซึ่​่�งเป็​็นมหกรรมกาแฟที่​่ใ� หญ่​่ ที่​่�สุ​ุดในภู​ูมิ​ิภาคเอเชี​ียตะวั​ันออกเฉี​ียงใต้​้ที่​่จั� ัดขึ้​้�นในทุ​ุกปี​ี ทางสำำ�นั​ักงานเศรษฐกิ​ิจชายแดนและโลจิ​ิสติ​ิกส์​์จึ​ึงเดิ​ินทางเข้​้าไป ในพื้​้�นที่​่�อำำ�เภอแม่​่ลาน้​้อย จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน เพื่​่�อเข้​้าไปสั​ัมภาษณ์​์ผู้​้�ที่​่�มี​ี ส่​่วนเกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการปลู​ูกกาแฟในจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอนโดยตรง ได้​้แก่​่ (1) คุ​ุณมะลิ​ิวัล ั ย์​์ นั​ักรบไพร ประธานวิ​ิสาหกิ​ิจชุ​ุมชนกลุ่​่�มทอผ้​้าขนแกะบ้​้านห้​้วย ห้​้อม และ (2) คุ​ุณกิ​ิจชญานั​ันท์​์ ชมสนุ​ุก ผู้​้�ริ​ิเริ่​่�มและปลู​ูกกาแฟในหมู่​่�บ้​้านดู​ู ลาเปอร์​์ ผู้​้�ก่​่อตั้​้�งชมรมกาแฟแม่​่ฮ่​่องสอน และวิ​ิสาหกิ​ิจชุ​ุมชนกะเหรี่​่�ยงดู​ูลา เปอร์​์

คุ​ุณมะลิ​ิวั​ัลย์​์ นั​ักรบไพรซ: ผู้​้�นำำ�ชุ​ุมชน-ผู้​้�เริ่​่�มต้​้นแห่​่งการพั​ัฒนา

หากจะถามถึ​ึงจุ​ุดเริ่​่�มต้​้นของบ้​้านห้​้วยห้​้อม ‘คุ​ุณมะลิ​ิวั​ัลย์​์ นั​ักรบ ไพร’ ถื​ือเป็​็นผู้​้�นำำ�ชุ​ุมชนที่​่�ทำำ�ให้​้ ‘กาแฟ ผ้​้าทอขนแกะ และโฮมสเตย์​์’ กลาย มาเป็​็นที่​่�จดจำำ�ของนั​ักท่​่องเที่​่�ยว และผู้​้�คนทั่​่�วประเทศ ในฐานะของหมู่​่�บ้​้าน ชาวปกาเกอะญอที่​่�ดำำ�เนิ​ินวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตแบบเศรษฐกิ​ิจพอเพี​ียงที่​่�สื​ืบทอดมรดก ของภู​ูมิ​ิปั​ัญญาจากรุ่​่�นสู่​่�รุ่​่�น ไปสู่​่�การเป็​็นผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์ OTOP 5 ดาว และ ผ้​้าทอขนแกะได้​้ที่​่�รั​ับขึ้​้�นทะเบี​ียนสิ่​่�งบ่​่งชี้​้�ทางภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ (Geographic Indication) จนกลายเป็​็นหมู่​่�บ้​้านที่​่�ได้​้รั​ับรางวั​ัล ‘หมู่​่�บ้​้านท่​่องเที่​่�ยวเชิ​ิง เกษตรยอดเยี่​่�ยม อั​ันดั​ับที่​่� 1’ (Best Agro Tourism) จากการประกวด สุ​ุดยอดหมู่​่�บ้​้านท่​่องเที่​่�ยวชนบท (Thailand Rural Tourism Award 2020) ในปี​ีพ.ศ. 2563

ความเป็​็นมาของบ้​้านห้​้วยห้​้อม วิ​ิสาหกิ​ิจชุ​ุมชนที่​่�บ้​้านห้​้วยห้​้อม มี​ีทั้​้�งหมด 2 กลุ่​่�ม ได้​้แก่​่ กลุ่​่�มผ้​้าทอขนแกะ และกลุ่​่�มกาแฟ โดยจุ​ุดเริ่​่�มมา จาก ‘มิ​ิชชันนารี​ี ั (Missionary)’ ที่​่เ� ดิ​ินทางเข้​้ามาในหมู่​่�บ้​้านเพื่​่อ � มาเผยแพร่​่ ศาสนาคริ​ิสต์​์ หลั​ังจากนั้​้�นประมาณ 2-3 ปี​ี พ่​่อของคุ​ุณมะลิ​ิวั​ัลย์​์อยากให้​้ ชุ​ุมชนมี​ีรายได้​้ ทางมิ​ิชชันนารี​ีจึ​ึ ั งได้​้นำำ�กาแฟมาให้​้ปลู​ูก รวมทั้​้�งนำำ�แกะมาให้​้ เลี้​้�ยงทั้​้�งหมด 5 ตั​ัว จึ​ึงทำำ�ให้​้กาแฟและผ้​้าทอขนแกะเกิ​ิดขึ้​้น � พร้​้อมกั​ัน ต่​่อมา ในปี​ีพ.ศ.2514 ในหลวงรั​ัชกาลที่​่� 9 และพระราชิ​ินี​ีเสด็​็จมาที่​่บ้​้านห้​้ว � ยห้​้อม

OBELS OUTLOOK 2021 l 45

เนื่​่อ � งจากอาจารย์​์มิชชั ิ นนารี​ีจึ​ึ ั งได้​้นำำ�ผ้​้าทอขนแกะไปถวาย ท่​่านจึ​ึงเกิ​ิดความ สงสั​ัยว่​่าขนแกะสามารถนำำ�มาทอเป็​็นผ้​้าได้​้อย่​่างไร จึ​ึงอยากมาดู​ูด้​้วยตนเอง ต่​่อมาในหลวงได้​้เสด็​็จเข้​้ามาที่​่�หมู่​่�บ้​้านอี​ีกหลายครั้​้�ง ก่​่ อ นที่​่� บ้​้านห้​้ว ยห้​้อมทั้​้� ง หมู่​่�บ้​้านจะผลิ​ิ ตสา รกาแฟดิ​ิ บ ส่​่ ง บริ​ิ ษั​ั ท สตาร์​์บั​ัคส์​์ ได้​้ส่​่งเข้​้าไปจำำ�หน่​่ายในโครงการหลวง แต่​่ในสมั​ัยนั้​้�น กาแฟยั​ัง ไม่​่ใช่​่เครื่​่อ � งดื่​่ม � ที่​่ไ� ด้​้รั​ับความนิ​ิยมเหมื​ือนทุ​ุกวั​ันนี้​้� จึ​ึงถู​ูกส่​่งออกไปที่​่ป � ระเทศ ญี่​่�ปุ่​่�นเป็​็นหลั​ัก ต่​่อมาในปี​ีพ.ศ. 2542 บริ​ิษั​ัทสตาร์​์บั​ัคส์​์ได้​้เดิ​ินทางเข้​้ามา สำำ�รวจ ก่​่อนที่​่�อี​ีก 3 ปี​ีต่​่อมา ได้​้มี​ีการนำำ�กาแฟของห้​้วยห้​้อมประมาณ 1 กิ​ิโลกรั​ัมไปทดสอบ และในปี​ีถั​ัดมา ได้​้เชิ​ิญทางหมู่​่�บ้​้านไปทำำ�สั​ัญญาในการ รั​ับซื้​้�อกาแฟกั​ับทางบริ​ิษัทที่ ั ก ่� รุ​ุงเทพมหานคร ภายใต้​้แบรนด์​์ที่ใ่� ช้​้ชื่​่อ � ว่​่า ‘ม่​่วน ใจ๋​๋’ ซึ่​่�งคุ​ุณมะลิ​ิวั​ัลย์​์เป็​็นผู้​้�ทำำ�การเลื​ือกชื่​่�อนี้​้�ด้​้วยตนเอง รู​ูปที่​่� 1 ห้​้วยห้​้อมโฮมสเตย์​์ของคุ​ุณมะลิ​ิวั​ัลย์​์ นั​ักรบไพร

ที่​่�มา: ถ่​่ายเมื่​่�อวั​ันที่​่� 24 กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ 2564

46 l OBELS OUTLOOK 2021

ในปี​ีพ.ศ. 2544 เป็​็นยุค ุ ของรั​ัฐบาลทั​ักษิ​ิณ ชิ​ินวัต ั ร ได้​้เกิ​ิดโครงการ ‘หนึ่​่�งตำำ�บล หนึ่​่�งผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์ (OTOP)’ จึ​ึงได้​้เข้​้ามาศึ​ึกษาดู​ูงานที่​่�กทม. และ กลั​ับมาทำำ�แบรนด์​์ที่เ่� ป็​็นผลิตภั ิ ณ ั ฑ์​์กาแฟของตนเอง (ห้​้วยห้​้อม) โดยนำำ�เมล็​็ด กาแฟดิ​ิบมาคั่​่�วเอง ซึ่​่�งแต่​่ก่อ ่ นคั่​่�วด้​้วยตนเองโดยใช้​้ฟื​ืน ซึ่​่�งเป็​็นวิ​ิธี​ีการที่​่ไ� ด้​้มา จากอาจารย์​์มิ​ิชชั​ันนารี​ี ปั​ัจจุ​ุบั​ันนี้​้�เปลี่​่�ยนเป็​็นการใช้​้แก๊​๊ส และมอเตอร์​์แทน เนื่​่อ � งจากคั่​่�วไม่​่ทัน ั เนื่​่อ � งจากปริ​ิมาณการสั่​่�งซื้​้�อมาประมาณวั​ันละ 100-200 กิ​ิโลกรั​ัม ซึ่​่�งโรงคั่​่�วสามารถคั่​่�วได้​้รอบหนึ่​่�งประมาณ 10 กิ​ิโลกรั​ัม มี​ีการคั่​่�ว ในระดั​ับทั้​้�งอ่​่อน กลาง และเข้​้ม นอกจากนี้​้� ทางห้​้วยห้​้อมได้​้นำำ�กาแฟไป ประกวดที่​่�เมื​ืองทองธานี​ี และได้​้รางวั​ัลชนะเลิ​ิศกลั​ับมา

การบริ​ิหารจั​ัดการวิ​ิสาหกิ​ิ จชุ​ุมชน สมาชิ​ิกในวิ​ิสาหกิ​ิ จชุ​ุมชน กาแฟมี​ีจำำ�นวนอยู่​่�ที่​่�ประมาณ 40 กว่​่าคน โดยสมาชิ​ิกแต่​่ละคนจะนำำ�กาแฟ ไปสี​ีที่​่�โรงคั่​่�วส่​่วนกลาง โดยทางวิ​ิสาหกิ​ิจจะทำำ�การรั​ับซื้​้�อกิ​ิโลกรั​ัมละ 160 บาท หั​ักรายได้​้ 2 บาทต่​่อกิ​ิโลกรั​ัม นำำ�มาเป็​็นเงิ​ินกองกลาง สำำ�หรั​ับเป็​็นค่​่า ใช้​้จ่​่ายต่​่างๆ เช่​่น ค่​่าการปรั​ับปรุ​ุงโรงสี​ี/คั่​่�ว ค่​่าไฟฟ้​้า เป็​็นต้​้น ซึ่​่�งสตาร์​์บั​ัคส์​์ รั​ับซื้​้�อกาแฟทุ​ุกเกรดทั้​้�งหมด เพราะไม่​่ว่า่ จะเป็​็น เกรด A หรื​ือ B ก็​็มี​ีรสชาติ​ิ ที่​่� ไ ม่​่ แ ตกต่​่ า งกั​ั น มาก เพี​ียงแต่​่ มี​ี ความแตกต่​่ า งที่​่� ขนา ดของเมล็​็ ด กาแฟ เท่​่านั้​้น � นอกจากกาแฟแล้​้ว บ้​้านห้​้วยห้​้อมยั​ังมี​ีผลิ​ิตภัณ ั ฑ์​์ผ้​้าทอขนแกะ ซึ่​่�งได้​้ อาจารย์​์มิ​ิชชั​ันนารี​ีมาสอนเลี้​้�ยงแกะ เนื่​่�องจากที่​่�หมู่​่�บ้​้านสามารถทอผ้​้าเป็​็น อยู่​่�แล้​้ว แต่​่เดิ​ิมอาจารย์​์นำำ�กรรไกรมาจากต่​่างประเทศ ซึ่​่�งมี​ีขนาดค่​่อนข้​้าง ใหญ่​่ หนั​ัก และถื​ือลำำ�บาก เป็​็นอุ​ุปสรรคในการตั​ัดขนแกะ จึ​ึงเปลี่​่�ยนมาใช้​้ กรรไกรธรรมดาแทน ในระหว่​่างการเลี้​้�ยงแกะจะมี​ีผู้​้�ดู​ูแลช่​่วงละ 2 คน ส่​่วนแกะเป็​็นของกลุ่​่�มวิ​ิสาหกิ​ิจ โดยคุ​ุณมะลิ​ิวัล ั ย์​์ ประธานกลุ่​่�มเป็​็น ผู้​้�ดู​ูแล ร่​่วมกั​ับผู้​้�ใหญ่​่บ้​้าน ตอนนี้​้�มี​ีประมาณ 17 ตั​ัว เป็​็นตั​ัวผู้​้� 1 ตั​ัว ตั​ัวเมี​ีย 16 ตั​ัว จากแรกเริ่​่�มที่​่มิ � ชชั ิ นนารี​ีนำ ั ำ�มาให้​้ทั้​้�งหมด 5 ตั​ัว แต่​่ก่อ ่ นมี​ีจำำ�นวนเยอะ กว่​่านี้​้� แต่​่ขายออกไปจำำ�นวนมาก แกะออกลู​ูกปี​ีละ 2 ครั้​้�ง ถ้​้ามี​ีตั​ัวผู้​้เ� ยอะจะ ขายออกไป ส่​่วนการรั​ับซื้​้�อจะให้​้ทุ​ุกบ้​้านนำำ�มาผ้​้าทอขนแกะมารวมกั​ันก่อ ่ น เมื่​่�อจำำ�หน่​่ายได้​้ จะค่​่อยหั​ักค่​่าใช้​้จ่​่าย ซึ่​่�งแม่​่บ้​้านกรรมการในวิ​ิสาหกิ​ิจจะทำำ� หน้​้าที่​่�เป็​็นผู้​้�ตรวจสอบคุ​ุณภาพ ส่​่วนการแบ่​่งรายได้​้ขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับว่​่า ‘ใครทอได้​้

OBELS OUTLOOK 2021 l 47

เยอะ ก็​็ได้​้ผลตอบแทนเยอะ’ บางคนก็​็ไม่​่ว่​่างมาทอ โดยการกำำ�หนดงานให้​้ กั​ับแม่​่บ้​้านเป็​็นการวางโควต้​้าในการทอผ้​้าขนแกะ เช่​่น ในเดื​ือนนี้​้�ต้​้องทอให้​้ ได้​้ 500 ผื​ืน ซึ่​่�งแต่​่ละคนจะแบ่​่งกั​ันทอตามความเชี่​่ย � วชาญ เช่​่น ผ้​้าคลุ​ุมไหล่​่ ผ้​้าพั​ันคอ ผ้​้าปู​ูเตี​ียง แต่​่ก่อ ่ นจะส่​่งให้​้สวนจิ​ิตรลดาเพี​ียงอย่​่างเดี​ียว แต่​่ได้​้รั​ับ เงิ​ินช้​้า จึ​ึงอยากให้​้พึ่​่�งพาตั​ัวเอง ศู​ูนย์​์ศิ​ิลปาชี​ีพแม่​่ฮ่​่องสอนก็​็เคยส่​่งให้​้ หั​ัก ค่​่าวางจำำ�หน่​่ายร้​้อยละ 5 ตอนแรกสมาชิ​ิกมี​ีเพี​ียง 25 คน อายุ​ุตั้​้�งแต่​่ 10 ปี​ี เป็​็นต้​้นไป ซึ่​่�งไม่​่ได้​้เรี​ียนหนั​ังสื​ือ และเข้​้ามาเรี​ียนรู้​้�กั​ับคุ​ุณมะลิ​ิวั​ัลย์​์ตั้​้�งแต่​่ อายุ​ุ 7-8 ปี​ี ส่​่วนหมู่​่�บ้​้านอื่​่�นๆไม่​่ค่​่อยมี​ีทอแล้​้ว ซึ่​่�งมี​ีความตั้​้�งใจว่​่าอยากให้​้ รั​ักษาการทอชุ​ุดประจำำ�เผ่​่าไว้​้ เพื่​่�อใช้​้สำำ�หรั​ับการไปออกงานต่​่างๆ ทั้​้�งนี้​้� ขนแกะส่​่วนหนึ่​่�งนำำ�มาจากพระตำำ�หนั​ักปางตอง โครงการของ พระราชิ​ินี​ี เพราะที่​่เ� ลี้​้�ยงอยู่​่�ปั​ัจจุ​ุบัน ั ไม่​่เพี​ียงพอต่​่อการทอผ้​้า ขณะที่​่โ� ครงการ ฝั่​่�งนั้​้�นมี​ีขนแกะเยอะ แต่​่คนทอน้​้อย จึ​ึงนำำ�มาประมาณ 300-400 กิ​ิโลกรั​ัม มาขายให้​้ชาวบ้​้าน ตั​ัดครั้​้�งหนึ่​่�งได้​้ขนแกะประมาณ 50 กิ​ิโลกรั​ัม ซึ่​่�ง กิ​ิโลกรั​ัม หนึ่​่�งจะได้​้ผ้​้าทอประมาณ 2 ผื​ืน ใช้​้ขนแกะ 100% ขึ้​้น � อยู่​่�กั​ับคุ​ุณภาพขนแกะ ถ้​้าแกะพั​ันธุ์​์�แท้​้จะได้​้ผลผลิ​ิตมากกว่​่า เหมื​ือนที่​่ทำ � ำ�การรั​ับมาจากพระตำำ�หนั​ัก ปางตอง รู​ูปที่​่� 2 ผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์ผ้​้าทอขนแกะ

ที่​่�มา: ถ่​่ายเมื่​่�อวั​ันที่​่� 24 กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ 2564

48 l OBELS OUTLOOK 2021

การตลาด และอำำ�นาจการต่​่อรองราคา การคั่​่�วและจำำ�หน่​่าย สิ​ินค้​้าด้​้วยตนเองสามารถที่​่�จะสร้​้างรายได้​้มากกว่​่าการส่​่งสารกาแฟให้​้ สตาร์​์บัค ั ส์​์ แต่​่ก็ขึ้็ น ้� อยู่​่�กั​ับสถานการณ์​์ เช่​่น ในปั​ัจจุ​ุบันมี​ีส ั ถานการณ์​์การแพร่​่ ระบาดของโควิ​ิด-19 กาแฟขายได้​้ไม่​่ค่​่อยดี​ี ถ้​้าเป็​็นช่​่วงเวลาปกติ​ิ กาแฟ ที่​่�วางขายในร้​้านกาแฟที่​่�จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ สามารถจำำ�หน่​่ายได้​้ถึ​ึงเดื​ือนละ ประมาณ 200 กิ​ิโลกรั​ัม ตอนนี้​้� ขายได้​้แค่​่เดื​ือนละประมาณ 30 กิ​ิโลกรั​ัม เนื่​่�องจากไม่​่มี​ีชาวต่​่างชาติ​ิเข้​้ามาท่​่องเที่​่�ยว สตาร์​์บั​ัคส์​์ให้​้ราคาเฉลี่​่�ยแค่​่ประมาณ 110 บาทต่​่อกิ​ิโลกรั​ัม แต่​่ ถื​ือว่​่าได้​้สู​ูงกว่​่าที่​่�อื่​่�น ซึ่​่�งที่​่�ให้​้ราคาสู​ูงสุ​ุดมี​ีเพี​ียงแค่​่ปี​ีเดี​ียว อยู่​่�ที่​่� 150 บาท ต่​่อกิ​ิโลกรั​ัม ขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับราคาตลาดโลก โดยบริ​ิษั​ัทเป็​็นผู้​้�เดิ​ินทางเข้​้ามารั​ับที่​่� หมู่​่�บ้​้านเอง สำำ�หรั​ับราคาที่​่จำ� ำ�หน่​่ายเองอยู่​่�ที่​่ถุ � งุ ละ 130 บาท ปริ​ิมาณ 250 กรั​ัม หากรวมค่​่าส่​่งอยู่​่�ที่​่�ถุ​ุงละ 150 บาท

แม้​้ว่​่าที่​่�อื่​่�นจะเสนอให้​้มากกว่​่า แต่​่หากไม่​่มี​ีการรั​ับซื้​้�อต่​่อเนื่​่�อง ราคาที่​่�ได้​้ก็​็ไม่​่คงที่​่� ซึ่​่�งนอกจากโครงการหลวงแล้​้ว ไม่​่อยากที่​่�จะขายให้​้ เพราะเคยมี​ีพ่​่ อ ค้​้าคนกลางเข้​้ามาติ​ิ ด ต่​่ อ ขอรั​ั บ ซื้​้� อ จำำ� นวนมากถึ​ึง 500 กิ​ิโลกรั​ัม แต่​่ในปี​ีถั​ัดมาไม่​่ขอรั​ับซื้​้�ออี​ีก ดั​ังนั้​้�น นั​ับตั้​้�งแต่​่ปี​ีพ.ศ. 2546 จึ​ึง เลื​ือกที่​่จ� ะส่​่งให้​้อย่​่างต่​่อเนื่​่อ � งเจ้​้าเดี​ียวมาโดยตลอด และส่​่งให้​้ประมาณ 20 ตั​ัน ในความเป็​็นจริ​ิงทางบริ​ิษั​ัทมี​ีความต้​้องการมากกว่​่านี้​้� แต่​่ทางวิ​ิสาหกิ​ิจ ชุ​ุมชนไม่​่สามารถผลิ​ิตให้​้ได้​้ เพราะจำำ�เป็​็นต้​้องนำำ�ไปทำำ�เป็​็นสิ​ินค้​้า OTOP ชุ​ุมชนด้​้วย เนื่​่อ � งจากผลิ​ิตเพี​ียงเดื​ือนละ 25 ตั​ัน หากรวมทั้​้�งหมู่​่�บ้​้านสามารถ ผลิ​ิตได้​้ประมาณ 50 ตั​ัน มากกว่​่านี้​้� บริ​ิษั​ัท Amazon ก็​็เคยติ​ิดต่​่อ ขอรั​ับ ซื้​้�อประมาณ 30 ตั​ัน ซึ่​่�งก็​็ไม่​่สามารถผลิ​ิตให้​้ได้​้เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ปั​ัจจุ​ุบั​ันหลายดอยในจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอนเริ่​่�มมี​ีการปลู​ูกกาแฟ แต่​่ ไม่​่ได้​้มี​ีการแย่​่งส่​่วนแบ่​่งการตลาดระหว่​่างกั​ัน เนื่​่�องจากกาแฟของแต่​่ละ พื้​้�นที่​่�มี​ีความแตกต่​่างกั​ัน อี​ีกทั้​้�งบ้​้านห้​้วยห้​้อมไม่​่ได้​้จำำ�หน่​่ายกาแฟในราคา สู​ูง คนส่​่วนใหญ่​่สามารถเข้​้าถึ​ึงได้​้ เพี​ียงแค่​่ต้​้องการหารายได้​้ให้​้ชาวบ้​้านใน ชุ​ุมชนสามารถอยู่​่�ได้​้อย่​่างพอเพี​ียง หากปลู​ูก และจำำ�หน่​่ายในราคาแพง แต่​่ ไม่​่มี​ีตลาดรั​ับซื้​้�อก็​็ขาดทุ​ุน นอกจากนี้​้� ยั​ังได้​้มี​ีการเพิ่​่�มช่​่องทางการจำำ�หน่​่าย

OBELS OUTLOOK 2021 l 49

ผ่​่านทางออนไลน์​์ หรื​ือ Facebook รวมทั้​้�งมี​ีผู้​้สน � ใจเข้​้ามาถ่​่ายรายการได้​้ ชิ​ิมกาแฟ และทำำ�การติ​ิดต่​่อกลั​ับมา เพื่​่อ � ขอซื้​้�อกาแฟไปเป็​็นของฝาก หรื​ือดื่​่ม � เอง ในช่​่วงก่​่อนเกิ​ิดโควิ​ิด-19 โดยปกติ​ิมี​ีการจั​ัดจำำ�หน่​่ายผ่​่านศู​ูนย์​์ OTOP อำำ�เภอแม่​่สะเรี​ียง แม่​่ลาน้​้อย ปาย ขุ​ุนยวม และแม่​่ฮ่​่องสอน รวมถึ​ึงมี​ีร้​้าน กาแฟจากอำำ�เภอแม่​่สอด จั​ังหวั​ัดตาก ซึ่​่�งขายได้​้ดี​ีอย่​่างมาก ส่​่วนผ้​้าทอขนแกะ ตลาดหลั​ัก คื​ือ การจำำ�หน่​่ายส่​่งออกไปประเทศ ญี่​่�ปุ่​่�นเป็​็นหลั​ัก ลู​ูกค้​้าที่​่�เข้​้ามาซื้​้�อในหมู่​่�บ้​้านส่​่วนใหญ่​่เป็​็นชาวต่​่างชาติ​ิ มี​ี กำำ�ลั​ังซื้​้�อสู​ูง ซื้​้�อครั้​้�งละ 1-2 หมื่​่�นบาท หลั​ังเกิ​ิดโควิ​ิด-19 เป็​็นลู​ูกค้​้าชาว ไทยที่​่ไ� ม่​่ได้​้เข้​้ามาซื้​้�อประจำำ� และกำำ�ลั​ังซื้​้�อไม่​่เท่​่ากับ ั ชาวต่​่างชาติ​ิ จึ​ึงได้​้ทำำ�การ จำำ�หน่​่ายผ่​่านทางออนไลน์​์ อย่​่างไรก็​็ดี​ี ก่​่อนหน้​้านี้​้�เคยส่​่งให้​้กั​ับธนาคารกรุ​ุง ไทยปี​ีละ 7500 ผื​ืน สำำ�หรั​ับนำำ�ไปแจกให้​้กั​ับลู​ูกค้​้าของธนาคาร มี​ีการสั่​่�งต่​่อ เนื่​่�องกั​ันหลายปี​ี แต่​่ตอนนี้​้�ไม่​่ได้​้สั่​่�งแล้​้ว

โฮมสเตย์​์ที่​่บ้ � า้ นห้​้วยห้​้อม ธุ​ุรกิ​ิจโฮมสเตย์​์ในหมู่​่�บ้​้านมี​ีทั้​้�งหมด 6 เจ้​้า โดยคุ​ุณมะลิ​ิวั​ัลย์​์เป็​็นเจ้​้าของห้​้วยห้​้อมโฮมสเตย์​์มี​ี 2 รู​ูปแบบ คื​ือ หลั​ัง เล็​็ก พั​ัก 1-2 คน ส่​่วนหลั​ังใหญ่​่พั​ักเป็​็นกลุ่​่�ม ขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับความต้​้องการของ ลู​ูกค้​้า บางคนอยากนอนแบบส่​่วนตั​ัวที่​่�มี​ีห้​้องน้ำำ��ในตั​ัว ส่​่วนบางคนนอนกั​ับ ชาวบ้​้านก็​็ได้​้ หลั​ังแรกเกิ​ิดขึ้​้�นในปี​ีพ.ศ. 2546 โดยให้​้ลู​ูกค้​้านอนชั้​้�นบน แต่​่ ห้​้องน้ำำ��อยู่​่�ชั้​้�นล่า่ ง

กลุ่​่�มที่​่�มาพั​ักก่​่อนเกิ​ิดโควิ​ิด-19 มี​ีทั้​้�งชาวต่​่างชาติ​ิจากทั้​้�งประเทศ ฝรั่​่�งเศส ฮอลแลนด์​์ แคนาดา เกาหลี​ี ประมาณ 30-50 คนต่​่อเดื​ือน ที่​่�เข้​้า มาเผยแพร่​่ศาสนา และกลุ่​่�มชาวไทย ส่​่วนราคาอยู่​่�ที่​่�หั​ัวละ 150 บาท เก็​็บ ในราคาไม่​่สู​ูง มี​ีนั​ักท่​่องเที่​่�ยวชาวต่​่างชาติ​ิขี่​่�รถมอเตอร์​์ไซค์​์เข้​้ามาสอบถาม หาโฮมสเตย์​์ แม้​้ว่​่าจะไม่​่ได้​้ใช้​้ภาษาอั​ังกฤษคล่​่องแคล่​่ว แต่​่ก็สา ็ มารถสื่​่อ � สาร กั​ันได้​้ บางคนตั้​้�งใจจะมาพั​ักแค่​่ 1 คื​ืน กลายเป็​็นนอน 5 คื​ืน เนื่​่�องจากติ​ิดใจ ในบรรยากาศ นอกจากนี้​้� ยั​ังมี​ีกลุ่​่�มนั​ักท่​่องเที่​่�ยวที่​่�เดิ​ินทางกลั​ับมาพั​ักอี​ีก ครั้​้�ง (revisit) ถึ​ึง 3-4 รอบ ในช่​่วงของวั​ันหยุ​ุดยาว (holiday) ได้​้เข้​้ามา ซื้​้�อกาแฟและผลิ​ิตภัณ ั ฑ์​์อื่น ่� ๆของหมู่​่�บ้​้าน เช่​่น ยาสี​ีฟั​ัน บางครั้​้�งก็​็ให้​้พาเที่​่ย � ว โดยได้​้รั​ับค่​่าตอบแทนเล็​็กน้​้อย

50 l OBELS OUTLOOK 2021

นั​ักท่​่องเที่​่ย � วที่​่เ� ข้​้ามามี​ีทุ​ุกกลุ่​่�มทั้​้�งวั​ัยรุ่​่�น และคนสู​ูงอายุ​ุ แต่​่สัด ั ส่​่วน ของวั​ัยรุ่​่�นเยอะกว่​่า เนื่​่�องจากผู้​้�สู​ูงอายุ​ุกลั​ัวห้​้องน้ำำ��ไม่​่มี​ีชั​ักโครก เมื่​่�อก่​่อน ไม่​่เข้​้าใจการทำำ�โฮมสเตย์​์เท่​่าที่​่�ควร และเจ้​้าหน้​้าที่​่�จากกรมท่​่องเที่​่�ยวที่​่�เข้​้า มาแนะนำำ�ไม่​่ตรงกั​ับกั​ับกลุ่​่�มลู​ูกค้​้าสู​ูงอายุ​ุที่​่�มากั​ับครอบครั​ัว หรื​ือคนพิ​ิการ ที่​่�ต้​้องใช้​้รถเข็​็น คิ​ิดว่​่าไม่​่ต้​้องมี​ีชั​ักโครก สร้​้างห้​้องน้ำำ��อยู่​่�ไกล ผู้​้�สู​ูงอายุ​ุเดิ​ิน ลำำ�บาก ต้​้องลงบั​ันได จึ​ึงปรั​ับมาทำำ�ห้​้องน้ำำ��ในห้​้องนอนแทน

ในช่​่วงเดื​ือนมกราคม 2564 ที่​่�ผ่​่านมา มี​ีการจองโฮมสเตย์​์เข้​้า มาเต็​็มจากทางกทม. ตอนนี้​้�มี​ีการยกเลิ​ิกทั้​้�งหมด เพราะมี​ีการระบาดของ โควิ​ิด-19 อี​ีกครั้​้�ง ทำำ�ให้​้เกิ​ิดการล็​็อคดาวน์​์ แต่​่ตั​ัวหมู่​่�บ้​้านเองไม่​่ได้​้ปิ​ิด ยั​ัง คงเปิ​ิดรั​ับนั​ักท่​่องเที่​่�ยว ซึ่​่�งแตกต่​่างจากครั้​้�งแรกที่​่�ทำำ�การปิ​ิดหมู่​่�บ้​้าน ทำำ�ให้​้ ขาดรายได้​้จากการท่​่องเที่​่ย � วอย่​่างมาก ปั​ัจจุ​ุบันยั ั งั คงมี​ีนั​ักท่​่องเที่​่ย � วเดิ​ินทาง เข้​้ามาอยู่​่� แต่​่มี​ีจำำ�นวนไม่​่มากเหมื​ือนอดี​ีต โดยเป็​็นชาวไทยทั้​้�งหมด อนาคตของคนรุ่​่�นใหม่​่ ประชากรในบ้​้านห้​้วยห้​้อมมี​ีอยู่​่�ประมาณ 400 คน 80 ครั​ัวเรื​ือน ผู้​้�หญิ​ิงแต่​่งงานตอนอายุ​ุ 25-30 ปี​ี แต่​่ก่​่อนส่​่วน ใหญ่​่เรี​ียนจบไม่​่สู​ูง ทำำ�ให้​้แต่​่งงานเฉลี่​่�ยไม่​่เกิ​ินอายุ​ุ 20 ปี​ี ปั​ัจจุ​ุบั​ัน คนที่​่�จบ ปริ​ิญญาตรี​ี หรื​ือม.6 จะกลั​ับมาทำำ�งาน หากไม่​่ได้​้เข้​้ารั​ับราชการ เพื่​่อ � ให้​้มา สานต่​่ออาชี​ีพปลู​ูกกาแฟ และทอผ้​้าขนแกะ แม้​้จะไม่​่ได้​้มี​ีรายได้​้เยอะ แต่​่ค่า่ ใช้​้จ่​่ายไม่​่สู​ูงเหมื​ือนในเมื​ือง

คุ​ุณกิ​ิจชญานั​ันท์​์ ชมสนุ​ุก: กาแฟดู​ูลาเปอร์​์-วิ​ิถี​ีปกาเกอะญอ

หมู่​่�บ้​้านดู​ูลาเปอร์​์ เป็​็นหมู่​่�บ้​้านที่​่�อยู่​่�ห่​่างจากหมู่​่�บ้​้านห้​้วยห้​้อม ประมาณ 5 กิ​ิโลเมตร ติ​ิดกั​ับอำำ�เภอแม่​่แจ่​่ม จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ซึ่​่�งเป็​็นหมู่​่�บ้​้าน กาแฟชนเผ่​่าปกาเกอะญอขนาดเล็​็กที่​่�มี​ีคนอาศั​ัยอยู่​่�ไม่​่ถึ​ึง 50 ครั​ัวเรื​ือน แม้​้ว่​่าจะมี​ีการผลิ​ิตกาแฟในปริ​ิมาณไม่​่มาก แต่​่เป็​็นกาแฟคุ​ุณภาพสู​ูง ด้​้วย ที่​่�ตั้​้�งที่​่มี​ี � ความสู​ูง 1,200 เมตรจากน้ำำ��ทะเล โดยในปี​ีพ.ศ. 2563 วิ​ิสาหกิ​ิจ ชุ​ุมชนกะเหรี่​่�ยงดู​ูลาเปอร์​์ชนะเลิ​ิศในการประกวดสุ​ุดยอดเมล็​็ดกาแฟไทย (Thailand Specialty Coffee Awards 2020) ในประเภทของ Honey Process โดย ‘คุ​ุณกิ​ิจชญานั​ันท์​์ ชมสนุ​ุก’ ได้​้เริ่​่�มปลู​ูกกาแฟตั้​้�งแต่​่

OBELS OUTLOOK 2021 l 51

ช่​่วงปี​ีพ.ศ. 2555 เป็​็นต้​้นมา และได้​้คั่​่�วกาแฟจำำ�หน่​่ายภายใต้​้แบรนด์​์ที่​่�ชื่​่�อ ว่​่า ‘นามู​ูระ’ (Namura) อี​ีกทั้​้�งยั​ังได้​้มี​ีการผลั​ักดั​ันให้​้เกิ​ิดจั​ัดตั้​้�ง ‘ชมรมกาแฟ แม่​่ฮ่​่องสอน’ เพื่​่�อผลั​ักดั​ันอุ​ุตสาหกรรมกาแฟ และรวมกลุ่​่�มผู้​้�ผลิ​ิตกาแฟใน แม่​่ฮ่​่องสอน รู​ูปที่​่� 3 ผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์ของวิ​ิสาหกิ​ิจกะเหรี่​่�ยงดู​ูลาเปอร์​์

ที่​่�มา: ถ่​่ายเมื่​่�อวั​ันที่​่� 27 กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ 2564

ความแตกต่​่ า งระหว่​่ า งแม่​่ ฮ่​่ อ งสอนและเชี​ียงราย ผลผลิ​ิ ต ประมาณ 500 ตั​ัน/ปี​ี ขณะที่​่เ� ชี​ียงรายมี​ีปริ​ิมาณผลผลิ​ิตอยู่​่�ที่​่ป � ระมาณ 4-5 พั​ันตัน ั /ปี​ี จึ​ึงทำำ�ให้​้แม่​่ฮ่อ ่ งสอนต่​่างจากเชี​ียงรายตรง ‘ปริ​ิมาณ’ แม่​่ฮ่อ ่ งสอน ยั​ังมี​ีปริ​ิมาณการผลิ​ิตกาแฟที่​่�น้​้อย มี​ีผู้​้�ซื้​้�อกาแฟเจ้​้าใหญ่​่เข้​้ามาเจรจาขอซื้​้�อ ในปริ​ิมาณที่​่�เยอะขึ้​้�นในระดั​ับหน่​่วยตั​ัน ซึ่​่�งแม่​่ฮ่​่องสอนไม่​่มี​ีกำำ�ลั​ังพอที่​่�จะ ผลิ​ิตให้​้ได้​้ ด้​้วยขี​ีดจำำ�กั​ัดของพื้​้�นที่ใ่� นการปลู​ูก ทำำ�ให้​้ตลาดหลั​ักเน้​้นจำำ�หน่​่าย

52 l OBELS OUTLOOK 2021

ภายในประเทศ ทั้​้�งที่​่ต่ � า่ งชาติ​ิมี​ีพฤติ​ิกรรมการดื่​่ม � กาแฟมากกว่​่าไทย อี​ีกทั้​้�ง กาแฟเชี​ียงรายค่​่อนข้​้างเป็​็นที่​่�รู้​้�จั​ักมากกว่​่า เนื่​่�องจากจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอนมี​ี ลั​ักษณะที่​่�ตั้​้�งทางภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ที่​่�เป็​็นหุ​ุบเขาสู​ูง จึ​ึงทำำ�ให้​้เกิ​ิดความยากลำำ�บาก ในการเดิ​ินทาง และขนส่​่งสิ​ินค้​้า แต่​่ถนนที่​่�มี​ีในปั​ัจจุ​ุบั​ันค่​่อนข้​้างดี​ี ถื​ือว่​่า อุ​ุปสรรคที่​่�สำำ�คั​ัญของแม่​่ฮ่​่องสอน เนื่​่�องจากเข้​้าถึ​ึงพื้​้�นที่​่�ลำำ�บาก ทำำ�ให้​้เป็​็น อุ​ุปสรรคต่​่อการเพาะปลู​ูกพื​ืชชนิ​ิดอื่​่�น ค่​่าขนส่​่งสู​ูง และโอกาสในการเสี​ีย หายของสิ​ินค้​้าก็​็สู​ูง จากเส้​้นทางที่​่�ไกล และอยู่​่�บนพื้​้�นที่​่�สู​ูง ดั​ังนั้​้�น กาแฟจึ​ึง เปรี​ียบเสมื​ือนทางออกในการสร้​้างรายได้​้ให้​้กั​ับพื้​้�นที่​่�แม่​่ฮ่​่องสอน

กาแฟ... วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตแบบปกาเกอะญอ พื้​้�นที่​่�ส่​่วนใหญ่​่บนภู​ูเขา ปลู​ูกเป็​็นพื​ืชไร่​่หมุ​ุนเวี​ียน โดยร้​้อยละ 87 ของแม่​่ฮ่​่องสอนเป็​็นพื้​้�นที่​่�ป่​่า คนที่​่�สู​ูง คื​ือ ชาวปกาเกอะญอ มี​ีวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตในการปลู​ูกข้​้าว เพื่​่�อสร้​้างราย ได้​้ และปลู​ูกกาแฟ เพื่​่�อลดการเกิ​ิดไฟป่​่า ซึ่​่�งพื้​้�นที่​่�ของอำำ�เภอแม่​่ลาน้​้อย มี​ีความเหมาะสมในการปลู​ูกกาแฟทั้​้�งในด้​้านของพื้​้�นที่​่�ที่​่�เป็​็นป่​่า และวิ​ิถี​ี ชี​ีวิ​ิต แต่​่ไม่​่เหมาะสำำ�หรั​ับการเป็​็นศู​ูนย์​์การกระจายสิ​ินค้​้า เพราะค่​่าขนส่​่ง แพง สำำ�หรั​ับเอกลั​ักษณ์​์ของการปลู​ูกกาแฟที่​่�แม่​่ฮ่​่องสอน คื​ือ การปลู​ูกใน ป่​่า ต่​่างจากพื้​้�นที่​่�อื่​่�นที่​่�ปลู​ูกพื​ืชเชิ​ิงเดี่​่�ยว (monocrop) ซึ่​่�งลั​ักษณะเฉพาะ ของกาแฟจะดู​ูดซึ​ึมปุ๋​๋�ยจากเศษซากไม้​้ในป่​่า ทำำ�ให้​้รสชาติ​ิและผลผลิ​ิตของ กาแฟมี​ีความพิ​ิเศษ

แต่​่ก่​่อนชาวบ้​้านนำำ�ข้​้าวมาปลู​ูกค่​่อนข้​้างเยอะ แต่​่ไม่​่คุ้​้�ม เพราะ ราคาต่ำำ�� ค่​่าใช้​้จ่​่ายในการขนส่​่งสิ​ินค้​้าก็​็สู​ูง จะนำำ�ผั​ักหรื​ือผลไม้​้ที่​่�ต้​้องผลิ​ิต สดใหม่​่มาปลู​ูกและนำำ�ลงไปขายก็​็ลำำ�บาก ดั​ังนั้​้�นกาแฟจึ​ึงเหมาะสมแก่​่การ ทำำ�เกษตรในแม่​่ฮ่​่องสอน สามารถปลู​ูกในป่​่าได้​้ โดยคนส่​่วนใหญ่​่เป็​็นชาว กะเหรี่​่�ยง มี​ีการแบ่​่งพื้​้�นที่​่�เกษตรกรรมอย่​่างชั​ัดเจน อี​ีกทั้​้�งยั​ังมี​ีการทำำ�ไร่​่ หมุ​ุนเวี​ียนเช่​่นเดี​ียวกั​ัน ซึ่​่�งวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตแบบปกาเกอะญอ คื​ือ การปลู​ูกข้​้าว ช่​่วง เดื​ือนธั​ันวาคม-กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ของทุ​ุกปี​ี เหมาะแก่​่การเก็​็บกาแฟ ซึ่​่�งกาแฟไม่​่ ต้​้องรี​ีบเก็​็บ และขาย ช่​่วยลดต้​้นทุ​ุนในการขนส่​่งได้​้มาก ด้​้วยวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตแบบปกาเกอะญอ ที่​่มี​ี � ความหมายว่​่า ‘ง่​่ายที่​่สุ � ด ุ อย่​่าทำำ� ชี​ีวิ​ิตให้​้ยุ่​่�งยาก’ แต่​่ด้​้วยสภาพพื้​้�นที่ที่ ่� ่�เป็​็นภู​ูเขาและดอย ทำำ�ให้​้การเข้​้าไปให้​้

OBELS OUTLOOK 2021 l 53

มี​ีการเพาะปลู​ูกยั​ังคงเป็​็นเรื่​่อ � งยากต่​่อการเข้​้าไปส่​่งเสริ​ิมให้​้มี​ีการเพาะปลู​ูก อี​ีกทั้​้�งชาวบ้​้านกั​ับคนที่​่เ� ข้​้าใจในการทำำ�กาแฟยั​ังมี​ีจำำ�นวนไม่​่มาก แต่​่สามารถ พั​ัฒนาไปต่​่อได้​้เรื่​่�อยๆ ซึ่​่�งยั​ังมี​ีอี​ีกหลายพื้​้�นที่​่�ในแม่​่ฮ่​่องสอนที่​่�สามารถปลู​ูก กาแฟได้​้ หรื​ือมี​ีศั​ักยภาพในการเพิ่​่�มผลผลิ​ิตอี​ีกมาก โดยปั​ัจจุ​ุบัน ั ได้​้พยายาม ที่​่�จะแสวงหาพื้​้�นที่​่�ปลู​ูกกาแฟเพิ่​่�มเติ​ิม ‘สุ​ุดท้​้ายสิ่​่�งที่​่�จะทำำ�ให้​้เกษตรกรเกิ​ิด แรงจู​ูงใจมากที่​่�สุ​ุด คื​ือ เงิ​ิน หรื​ือรายได้​้ที่​่�เพิ่​่�มขึ้​้�น ถ้​้าไม่​่คุ้​้�มทุ​ุน ก็​็มองว่​่าไม่​่ คุ้​้�มค่​่าที่​่�จะทำำ�ต่​่อ’

ตลาดกาแฟไทยกั​ับพฤติ​ิกรรมผู้บ ้� ริ​ิโภคที่​่�เปลี่​่�ยนแปลงไป ราคา ในประเทศไทยสู​ูงกว่​่าตลาดโลกมาก จึ​ึงทำำ�ให้​้เมื่​่อ � ส่​่งออกไปแข่​่งในระดั​ับโลก ไม่​่สามารถสู้​้เ� รื่​่อ � งของราคา ส่​่วนคุณ ุ ภาพก็​็แข่​่งขั​ันลำำ�บากเช่​่นกัน ั ฉะนั้​้�นต้​้อง ส่​่งออกตลาดเฉพาะ (exotic) ถ้​้าส่​่งออกในปริ​ิมาณมากจะทำำ�ให้​้ตกม้​้าตาย ทั​ันที​ี อย่​่างไรก็​็ดี​ี ความได้​้เปรี​ียบของประเทศ คื​ือ เป็​็นประเทศที่​่�พิ​ิเศษ มี​ี ทั้​้�งคนปลู​ูก คนคั่​่�ว ร้​้านกาแฟ คนดื่​่ม � อยู่​่�ในที่​่เ� ดี​ียวกั​ันทั้​้ง� หมด เรี​ียกได้​้ว่​่าครบ วงจร ทำำ�ให้​้คนต่​่างชาติ​ิอยากมาเรี​ียนรู้​้ก � ระบวนการทำำ�กาแฟในประเทศไทย ซึ่​่�งการเรี​ียนรู้​้เ� กี่​่ย � วกั​ับกาแฟในต่​่างประเทศ เช่​่น สหรั​ัฐอเมริ​ิกา เหมื​ือนเรี​ียน เพี​ียงแค่​่ทฤษฎี​ี ไม่​่ได้​้ปฏิ​ิบั​ัติ​ิจริ​ิง ขณะที่​่�เรี​ียนที่​่�ไทยสามารถปฏิ​ิบั​ัติ​ิได้​้เลย เพราะประเทศไทยมี​ีสถาบั​ันที่​่�สอนกาแฟอยู่​่�เยอะ ในอนาคต กาแฟพิ​ิเศษ ของไทย (Specialty Coffee) พั​ัฒนาไปค่​่อนข้​้างเร็​็ว และล้ำำ�� ถื​ือเป็​็นตลาด การเรี​ียนรู้​้�ด้​้านกาแฟ ที่​่�มาควบคู่​่�กั​ับการท่​่องเที่​่�ยว (Coffee Education Tourism)

จากที่​่�ได้​้มี​ีโอกาสไปเรี​ียนรู้​้�เรื่​่�องกาแฟ สั​ังเกตเห็​็นว่​่าคนที่​่�มาเรี​ียน นอกจากจะเป็​็นผู้​้�เชี่​่�ยวชาญในด้​้านต่​่างๆ เช่​่น การคั่​่�วกาแฟ เจ้​้าของร้​้าน กาแฟ เจ้​้าของไร่​่กาแฟ ผู้​้นำ � ำ�เข้​้า-ส่​่งออกกาแฟ ยั​ังมี​ี ‘ผู้​้ที่ � ห ่� ลงใหลในการแฟ (Coffee lover)’ ซึ่​่�งคอร์​์สเรี​ียนทำำ�กาแฟดั​ังกล่​่าวมี​ีราคาถึ​ึง 4 หมื่​่น � บาท เมื่​่อ � สอบถามจึ​ึงพบว่​่า ‘อยากเรี​ียนรู้​้เ� รื่​่อ � งกาแฟเพื่​่อ � ที่​่จ� ะได้​้พู​ูดคุ​ุยกั​ับคนอื่​่นรู้ � ้� เรื่​่อ � ง’ หรื​ือยู่​่�ในภาวะกลั​ัวตกกระแส ตอนนี้​้� คนต่​่างต้​้องการรู้​้เ� รื่​่อ � งของกาแฟ หากไม่​่รู้​้�เรื่​่�อง เหมื​ือนกำำ�ลั​ังถู​ูกแบ่​่งชนชั้​้�นทางสั​ังคม ทำำ�ให้​้ในช่​่วง 2-3 ปี​ีที่​่� ผ่​่านมา มี​ีกลุ่​่�มคนเริ่​่�มรู้​้�เรื่​่�องของกาแฟกั​ันมากขึ้​้�น

54 l OBELS OUTLOOK 2021

การเพิ่​่� ม มู​ู ลค่​่ า ให้​้ กั​ั บ กาแฟ ต้​้องมาจากการพั​ั ฒ นาในเรื่​่� อ ง ของ ‘กระบวนการ (process)’ เป็​็นหลั​ัก ไม่​่ว่​่าจะสายพั​ันธุ์​์�ที่​่�ปลู​ูก และ การดู​ูแลรั​ักษาต้​้นกาแฟ ต้​้องหั​ันกลั​ับไปพั​ัฒนา เพื่​่�อให้​้ได้​้เป้​้าหมายสู​ูงสุ​ุด อี​ีกทั้​้�งการพั​ัฒนาอุ​ุตสาหกรรมกาแฟ ‘ไม่​่ควรที่​่�จะทำำ�ให้​้ทุ​ุกพื้​้�นที่​่�มี​ีห่​่วงโซ่​่ มู​ูลค่​่าอย่​่างครบวงจร เพราะต้​้องอาศั​ัยความเชี่​่�ยวชาญเฉพาะอย่​่างใน แต่​่ละกระบวนการในการทำำ�กาแฟ (specialization)’ โดยเครื่​่อ � งสี​ีกาแฟ ประมาณ 10 ล้​้านบาท ส่​่วนเครื่​่อ � งคั่​่�วคุณ ุ ภาพดี​ี 5 กิ​ิโลกรั​ัม ประมาณ 1.5-2 ล้​้านบาท คนที่​่จ� ะคั่​่�วหรื​ือชงกาแฟต้​้องมี​ีประสบการณ์​์ และรางวั​ัลเป็​็นเครื่​่อ � ง การั​ันตี​ี (การสี​ี หรื​ือ dry mil เป็​็นกระบวนการหลั​ังการเก็​็บเกี่​่�ยว เพื่​่�อนำำ� ไปคั่​่�วต่​่อ) รู​ูปที่​่� 4 เครื่​่�องสี​ีกาแฟของโรงงาน Mogojubean

ที่​่�มา: ถ่​่ายเมื่​่�อวั​ันที่​่� 27 กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ 2564

OBELS OUTLOOK 2021 l 55

ในช่​่วงที่​่ผ่ � าน ่ มา ได้​้มี​ีการตั้​้�งจุ​ุดรั​ับคั่​่�วกาแฟที่​่อำ � ำ�เภอแม่​่ริม ิ จั​ังหวั​ัด เชี​ียงใหม่​่ เป็​็นจุ​ุดรวมกาแฟจากหลายแห่​่ง โดยจะเป็​็นตั​ัวกลาง หรื​ือตลาด กลางในการปล่​่อยของระหว่​่างผู้​้�ปลู​ูกและผู้​้�ซื้​้�อ เพื่​่�อลดปั​ัญหาการเข้​้าถึ​ึง สวนกาแฟที่​่�อยู่​่�ไกลและเข้​้าถึ​ึงยาก ลั​ักษณะการซื้​้�อขายแบบนี้​้�เริ่​่�มสร้​้างแรง จู​ูงใจให้​้เกษตรกรเริ่​่�มหั​ันมาสนใจวิ​ิธี​ีการที่​่�พี่​่�แดงได้​้จั​ัดรู​ูปแบบขึ้​้�นมา ซึ่​่�งนำำ� ไปสู่​่�ขั้​้�นตอนการเพิ่​่�มมู​ูลค่​่าของกาแฟเพื่​่อ � ให้​้ได้​้ราคาที่​่สู​ู � งขึ้​้น � รวมทั้​้�งได้​้มี​ีการ รวมกลุ่​่�มของสมาคมกาแฟแม่​่ฮ่​่องสอน ตอนนี้​้�มี​ีประมาณ 10 ราย สาเหตุ​ุ ที่​่�ยั​ังมี​ีจำำ�นวนน้​้อย ซึ่​่�งเกิ​ิดจากปั​ัญหาโควิ​ิด-19 ทำำ�ให้​้ไม่​่สามารถลงพื้​้�นที่​่� สำำ�รวจ หรื​ือประชุ​ุมด้​้วยกั​ันได้​้ โดยสมาคมกาแฟที่​่�ตั้​้�งขึ้​้�นได้​้เน้​้นส่​่งเสริ​ิมให้​้ ชาวบ้​้านในละแวกหมู่​่�บ้​้านดู​ูลาเปอร์​์ปลู​ูกกาแฟ และสร้​้างกลุ่​่�มลู​ูกค้​้าที่​่�เสพ กาแฟพิ​ิเศษ นอกจากนี้​้� ได้​้มี​ีการจั​ัดชิ​ิมกาแฟ ทำำ�เป็​็นตลาดซื้​้�อขาย ก็​็ได้​้รั​ับผล ตอบรั​ับที่​่�ดี​ีจากผู้​้�คนในหลายจั​ังหวั​ัด เช่​่น กระบี่​่� น่​่าน อยากมาลองชิ​ิม แม้​้ กาแฟจะมี​ีปริ​ิมาณน้​้อย อี​ีกทั้​้�งได้​้เริ่​่�มมี​ีการกำำ�หนดกฎระเบี​ียบกติ​ิกาสำำ�หรั​ับ เกษตรกรปลู​ูกกาแฟมาขาย ซึ่​่�งได้​้เตรี​ียมที​ีมเพื่​่อ � ชิ​ิมกาแฟ และแยกเกรดให้​้ ตลอดจนได้​้มี​ีการเตรี​ียมในเรื่​่อ � งของตลาดรั​ับซื้​้�อ ซึ่​่�งในอนาคตจะมี​ีการขยาย ต่​่อไปที่​่�จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย แม้​้ว่​่าจะยั​ังไม่​่ได้​้มี​ีเปิ​ิดตั​ัวกาแฟอย่​่างเป็​็นทางการ แต่​่ก็​็มี​ีชาวต่​่างชาติ​ิที่​่�เป็​็น ‘นั​ักล่​่ากาแฟ’ (Coffee hunter) รู้​้�จั​ักอยู่​่�บ้​้าง

การท่​่องเที่​่�ยว

‘เมื​ืองสามหมอก’ เป็​็นสมญานามของจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ ่ งสอน ด้​้วยภู​ูมิ​ิ อากาศที่​่�มี​ีความหนาวเย็​็น และมี​ีหมอกปกคลุ​ุมตลอดทั้​้�งปี​ี ประกอบกั​ับมี​ี ภู​ูมิ​ิประเทศรายล้​้อมไปด้​้วยเทื​ือกเขาสลั​ับซั​ับซ้​้อน โดยแม่​่ฮ่​่องสอนมี​ีแหล่​่ง ท่​่องเที่​่�ยวที่​่�ได้​้รั​ับความนิ​ิยมหลากหลายรู​ูปแบบ แต่​่ที่​่�ได้​้รั​ับความนิ​ิยมมาก ที่​่�สุ​ุดจากทั้​้�งนั​ักท่​่องเที่​่�ยวไทยและเทศ คื​ือ อำำ�เภอปาย ซึ่​่�งบางคนเปรี​ียบได้​้ กั​ับพั​ัทยาทางฝั่​่�งภาคเหนื​ือ เนื่​่�องจากมี​ีชุ​ุมชนของชาวต่​่างชาติ​ิเข้​้าไปอาศั​ัย อยู่​่�จำำ�นวนหนึ่​่�ง ทำำ�ให้​้มี​ีกิ​ิจการร้​้านค้​้าจำำ�นวนมากที่​่�ให้​้บริ​ิการนั​ักท่​่องเที่​่�ยว

56 l OBELS OUTLOOK 2021

จากสถิ​ิติ​ิกระทรวงการท่​่องเที่​่�ยว และกี​ีฬา (2564) ในปี​ีพ.ศ.

2562 ซึ่​่�งเป็​็นช่​่วงก่​่อนเกิ​ิดการระบาดของโควิ​ิด-19 ผู้​้เ� ยี่​่ย � มเยื​ือน (นั​ักท่​่อง เที่​่ย � ว+นั​ักทั​ัศนาจร) ในจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ ่ งสอนมี​ีจำำ�นวนอยู่​่�ที่​่ป � ระมาณ 1.09 ล้​้าน คน ซึ่​่�งขยายตั​ัวขึ้​้น � มาจากปี​ีพ.ศ. 2558 ร้​้อยละ 8.16 หรื​ือมี​ีจำำ�นวนเพิ่​่�ม ขึ้​้�นมาเกื​ือบ 5 แสนคน โดยในช่​่วงปี​ีพ.ศ. 2558-2562 ที่​่�ผ่​่านมา จำำ�นวน ของผู้​้เ� ยี่​่ย � มเยื​ือนมี​ีการขยายอย่​่างต่​่อเนื่​่อ � งมาโดยตลอดในทุ​ุกปี​ี อย่​่างไรก็​็ดี​ี จำำ�นวนผู้​้เ� ยี่​่ย � มเยื​ือนในอำำ�เภอปายคิ​ิดเป็​็นสัด ั ส่​่วนถึ​ึงร้​้อยละ 60 ของจำำ�นวน ผู้​้เ� ยี่​่ย � มเยื​ือนทั้​้�งหมด จึ​ึงเห็​็นได้​้ว่​่านั​ักท่​่องเที่​่ย � วส่​่วนใหญ่​่มาเที่​่ย � วแม่​่ฮ่อ ่ งสอน โดยมี​ีเป้​้าหมายอยู่​่�ที่​่อำ � ำ�เภอปาย

ฉะนั้​้�น เพื่​่�อเปิ​ิดมุ​ุมมองด้​้านการท่​่องเที่​่�ยวของจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน จึ​ึงได้​้เข้​้าสั​ัมภาษณ์​์ผู้​้�ที่​่�มี​ีส่​่วนเกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการท่​่องเที่​่�ยว ได้​้แก่​่ (1) คุ​ุณภา นุ​ุเดช ไชยสกู​ูล นายกสมาคมธุ​ุรกิ​ิจท่​่องเที่​่�ยวจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน และ (2) คุ​ุณถิ​ิรมนั​ัส วงศ์​์คี​ีรี​ี เจ้​้าของเฮิ​ินไต รี​ีสอร์​์ท คนรุ่​่�นใหม่​่ชาวไต (ไทใหญ่​่) ผู้​้� หวนคื​ืนสู่​่�บ้​้านเกิ​ิดเพื่​่�อพั​ัฒนาการท่​่องเที่​่�ยวในอำำ�เภอแม่​่ลาน้​้อย

คุ​ุณภานุ​ุเดช ไชยสกู​ูล: การส่​่งเสริ​ิมการท่​่องเที่​่�ยวรายพื้​้�นที่​่�

โดยในช่​่ ว งที่​่� ผ่​่ าน มา ทางสมาคมธุ​ุ ร กิ​ิ จ ท่​่ อ งเที่​่� ย วจั​ั ง หวั​ั ด แม่​่ฮ่​่องสอนได้​้พยายามที่​่�จะส่​่งเสริ​ิมให้​้เกิ​ิดการท่​่องเที่​่�ยวของแม่​่ฮ่​่องสอน ตามศั​ักยภาพ และบริ​ิบทของแต่​่ละพื้​้�นที่​่� ดั​ังนี้​้�

(1) อำำ�เภอขุ​ุนยวม ได้​้พยายามที่​่�จะส่​่งเสริ​ิมให้​้เกิ​ิดการท่​่องเที่​่�ยว ตามเทศกาลอย่​่างเช่​่น คริ​ิสต์​์มาส ด้​้วยการสนั​ับสนุ​ุนให้​้ปลู​ูกพั​ันธุ์​์�ไม้​้ (ต้​้น คริ​ิสต์​์มาส ดอกนางพญาเสื​ือโคร่​่ง) ที่​่�สอดคล้​้องกั​ับช่​่วงเทศกาลในช่​่วง เดื​ือนพฤศจิ​ิกายน เพื่​่�อยื​ืดระยะเวลาของช่​่วงการท่​่องเที่​่�ยว โดยจากในช่​่วง มกราคม-กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ จะเป็​็นช่​่วงดอกพญาเสื​ือโคร่​่งบาน หลั​ังจากนั้​้�นใน ช่​่วงกุ​ุมภาพั​ันธ์​์ทั้​้�งเดื​ือน จะเป็​็นดอกมหาพรหมราชิ​ินี​ี ซึ่​่�งส่​่วนใหญ่​่อยู่​่�บน ยอดเขาที่​่�บ้​้านห้​้วยฮี้​้� แต่​่จะส่​่งเสริ​ิมให้​้นำำ�มาปลู​ูกที่​่�อำำ�เภอขุ​ุนยวม ต่​่อมาใน เดื​ือนมี​ีนาคม-พฤษภาคม จะมี​ีกลุ่​่�มนกหั​ัวขวานมาสร้​้างรั​ังออกไข่​่ ห่​่างจาก ทุ่​่�งบั​ัวตองประมาณ 10 กิ​ิโลเมตร จะได้​้นั​ักท่​่องเที่​่�ยวเฉพาะกลุ่​่�มที่​่�ชื่​่�นชอบ

OBELS OUTLOOK 2021 l 57

ในการดู​ูนก รวมทั้​้�งยั​ังมี​ีน้ำำ��ตกแม่​่สุริุ ินทร์​์ ฉะนั้​้�น อำำ�เภอขุ​ุนยวมจะสามารถ ยื​ืดระยะเวลาได้​้ถึ​ึง 6 เดื​ือน หรื​ือครึ่​่�งปี​ีในการท่​่องเที่​่�ยว

(2) อำำ�เภอแม่​่ลาน้​้อย จะเน้​้นการประชาสั​ัมพั​ันธ์ก ์ ารท่​่องเที่​่ย � วเชิ​ิง กาแฟเป็​็นหลั​ัก หรื​ือผลั​ักดั​ันให้​้เป็​็น ‘อำำ�เภอแห่​่งกาแฟ’ เพราะว่​่าผลผลิ​ิตของ กาแฟของแม่​่ฮ่​่องสอนทั้​้�งหมด 1,200 ตั​ัน อยู่​่�ที่​่�แม่​่ลาน้​้อยทั้​้�งหมด 600700 ตั​ัน มากกว่​่านี้​้� กาแฟบ้​้านดู​ูลาเปอร์​์ของแม่​่ลาน้​้อยได้​้รั​ับรางวั​ัลชนะเลิ​ิศ ของสมเด็​็จพระเทพฯ ระดั​ับประเทศในกระบวนการ Honey process ทั้​้�งนี้​้� บ้​้านห้​้วยห้​้อมมี​ีกาแฟแม่​่ยายที่​่�ได้​้มาถึ​ึง 2 รางวั​ัล ในอั​ันดั​ับที่​่� 5 ใน กระบวนการของ Natural process และ Washed process ด้​้วย เหตุ​ุนี้​้� ทางสมาคมกำำ�ลั​ังประสานงานเพื่​่�อเข้​้าไปต่​่อยอดองค์​์ความรู้​้� ตลอด จนมี​ีแผนจั​ัดกิ​ิจกรรมเทศกาลกาแฟร่​่วมกั​ับการท่​่องเที่​่�ยวแห่​่งประเทศไทย ซึ่​่�งพยายามที่​่�จะจั​ัดให้​้อยู่​่�ในช่​่วงหน้​้าฝน เพื่​่�อกระตุ้​้�นการท่​่องเที่​่�ยวในช่​่วง Low season

(3) อำำ�เภอปางมะผ้​้า เป็​็นดิ​ินแดนแห่​่งการท่​่องเที่​่�ยวแบบผจญ ภั​ัย เนื่​่�องจากมี​ีถ้ำำ��อยู่​่�เป็​็นจำำ�นวนมาก อย่​่าง ‘ถ้ำำ��น้ำำ��บ่​่อผี​ี’ ที่​่�มี​ีเพี​ียงแค่​่ใน ประเทศไทย เป็​็นลั​ักษณะของแผ่​่นดิ​ินที่​่�ยุ​ุบตั​ัวลึ​ึกลงไปในเปลื​ือกโลก ซึ่​่�งได้​้ ที​ีมนั​ักศึ​ึกษาปริ​ิญญาโทจากประเทศญี่​่ปุ่​่�น � เข้​้าไปสำำ�รวจ เมื่​่อ � 15 ปี​ีที่แ ่� ล้​้ว ซึ่​่�ง จากการสำำ�รวจพบว่​่าแต่​่ละบ่​่อที่​่�สภาพพื้​้�นที่​่�แตกต่​่างกั​ัน ได้​้มี​ีบริ​ิษั​ัททำำ�ทั​ัวร์​์ จากจั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ซึ​ึงได้​้จั​ัดให้​้นั​ักท่​่องเที่​่ย � วลงไป และเข้​้าไปอยู่​่�ท่​่ามกลาง ป่​่าดงดิ​ิบที่​่�มี​ีต้​้นไม้​้ขนาดยั​ักษ์​์ ส่​่วนอี​ีกบ่​่อที่​่�ลึ​ึกกว่​่ามี​ีลำำ�ธารน้ำำ��ไหล และมี​ี อากาศค่​่อนข้​้างเย็​็น รวมถึ​ึงยั​ังมี​ีกลุ่​่�มของชนชาติ​ิพั​ันธุ์​์�อยู่​่�เป็​็นจำำ�นวนมาก

(4) อำำ�เภอแม่​่สะเรี​ียง เป็​็นเมื​ืองเก่​่าของคนเมื​ืองที่​่เ� ข้​้าไปอาศั​ัยอยู่​่� ทางองค์​์การบริ​ิการส่​่วนจั​ังหวั​ัดจะเข้​้าไปจั​ัดกิ​ิจกรรมงานเข้​้าพรรษา อี​ีกทั้​้�ง จะพั​ัฒนาบ้​้านเก่​่าของบริ​ิษัทค้​้า ั ไม้​้ ซึ่​่�งยั​ังไม่​่การกล้​้าที่​่จ� ะดำำ�เนิ​ินการปรั​ับปรุ​ุง แม้​้ว่​่าจะมี​ีงบประมาณมาแล้​้ว เนื่​่�องจากยั​ังไม่​่มี​ีแผนในการพั​ัฒนา (5) อำำ�เภอแม่​่ฮ่​่องสอน มี​ีชื่​่�อเสี​ียงในด้​้านของการท่​่องเที่​่�ยวเชิ​ิง สุ​ุขภาพ ซึ่​่�งค่​่อนข้​้างได้​้เปรี​ียบทั้​้�งในด้​้านของภู​ูมิ​ิอากาศ หรื​ือภู​ูมิ​ิประเทศเป็​็น ทุ​ุนเดิ​ิม โดยได้​้รั​ับความนิ​ิยมจากนั​ักท่​่องเที่​่ย � ว คื​ือ สปาน้ำำ��แร่​่-น้ำำ��โคลน หรื​ือ

58 l OBELS OUTLOOK 2021

‘ภู​ูโคลน’ ห่​่างไปจากเมื​ืองประมาณ 17 กิ​ิโลเมตร เป็​็นโคลนเพี​ียงแค่​่ 1 ใน 3 ของโลก เหมื​ือนที่​่�ทะเลสาบ Dead sea ในต่​่างประเทศ เป็​็นของภาค เอกชนเข้​้าไปบริ​ิหารจั​ัดการ พร้​้อมทั้​้�งได้​้รั​ับรางวั​ัลจากหลากหลายที่​่� และ มี​ีการทำำ�ผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์ OTOP 5 ดาว จำำ�หน่​่าย เช่​่น สบู่​่�โคลน เป็​็นต้​้น ส่​่วน ใหญ่​่ที่​่�เป็​็นภาครั​ัฐทำำ�จะไม่​่ค่​่อยประสบความสำำ�เร็​็จ งบประมาณลงทุ​ุนถึ​ึง 20 ล้​้านบาท แต่​่ไม่​่ได้​้มี​ีการทำำ�อย่​่างต่​่อเนื่​่�อง

โควิ​ิด-19 กั​ับการท่​่องเที่​่�ยว ธุ​ุรกิ​ิจการท่​่องเที่​่ย � วในเมื​ืองไม่​่ค่อ ่ ย มี​ีการปิ​ิดตั​ัว เพราะเป็​็นธุ​ุรกิ​ิจเล็​็กๆ ถ้​้าเป็​็นร้​้านอาหาร หรื​ือโรงแรมขนาด ใหญ่​่จะใช้​้วิ​ิธี​ีลดจำำ�นวนพนั​ักงานลง หรื​ือลดจำำ�นวนชั่​่�วโมงการทำำ�งาน เพื่​่�อ ลดต้​้นทุ​ุนในการประกอบการ ตั​ัวอย่​่างเช่​่น โรงแรม Imperial บางช่​่วง มี​ีการปิ​ิดโรงแรม 1-2 เดื​ือน ในช่​่วงที่​่มี​ี � การระบาดในระลอกแรก รวมถึ​ึง แหล่​่งท่​่องเที่​่�ยวก็​็ปิ​ิด ทำำ�ให้​้นั​ักท่​่องเที่​่�ยวที่​่�จองมาไม่​่สามารถเข้​้ามาได้​้ จึ​ึง ต้​้องเลื่​่อ � นไป เนื่​่อ � งจากชาวบ้​้านกลั​ัวคนข้​้างนอกนำำ�เชื้​้�อเข้​้ามา ซึ่​่�งคนในพื้​้�นที่​่� ไม่​่ได้​้มี​ีอะไรในการป้​้องกั​ัน โดยบางแหล่​่งท่​่องเที่​่ย � วมี​ีการอนุ​ุโลมให้​้ แต่​่บาง สถานที่​่�อย่​่างบ้​้านรั​ักไทยไม่​่อนุ​ุญาตให้​้เข้​้าไปเลย

การจั​ัดคาราวานรถท่​่องเที่​่�ยว 3 แม่​่ ในช่​่วงวิ​ิกฤตโควิ​ิด-19 ส่​่งผลกระทบต่​่อการท่​่องเที่​่�ยวอย่​่างมาก จึ​ึงได้​้มี​ีการจั​ัดคาราวานรถยนต์​์ ของคนในพื้​้�นที่​่� เพื่​่�อช่​่วยอุ​ุดหนุ​ุนธุ​ุรกิ​ิจการท่​่องเที่​่�ยวในอำำ�เภอแม่​่สะเรี​ียง แม่​่ลาน้​้อย และแม่​่ฮ่​่องสอน

ปั​ั ญ หาที่​่� ต ามมาจากการท่​่ อ งเที่​่� ย ว ได้​้พยายามที่​่� จ ะบริ​ิ ห าร จั​ัดการ เช่​่น การกระจายถั​ังขยะให้​้ทั่​่�วทุ​ุกพื้​้�นที่​่� แต่​่ก็​็ไม่​่เพี​ียงพอ ที่​่�สำำ�คั​ัญ คื​ือ การสร้​้างจิ​ิตสำำ�นึ​ึกความรั​ับผิ​ิดชอบให้​้แก่​่นั​ักท่​่องเที่​่�ยวเข้​้ามายั​ังแหล่​่ง ท่​่องเที่​่�ยวมากกว่​่า ซึ่​่�งควรที่​่�จะเตรี​ียมในการจั​ัดการขยะหลั​ังการท่​่องเที่​่�ยว เสร็​็จ เช่​่น การนำำ�ถุ​ุงขยะไปเอง นอกจากนี้​้� ทางอบต.บางพื้​้�นที่​่�ก็​็ใช้​้วิ​ิธี​ีแจก ถุ​ุงขยะในตอนเข้​้าไปในแหล่​่งท่​่องเที่​่�ยว พร้​้อมลงทะเบี​ียน เพื่​่�อให้​้นำำ�กลั​ับ มาทิ้​้�งในตอนกลั​ับออกมา ขณะเดี​ียวกั​ัน บางที​ีก็​็มี​ีการเรี​ียกร้​้องจากนั​ักท่​่อง เที่​่ย � วที่​่มี​ี � กลุ่​่�มวั​ัยรุ่​่�นเจ้​้าถิ่​่�นเดิ​ินทางด้​้วยจั​ักรยานยนต์​์ไปกลางดึ​ึก ซึ่​่�งเป็​็นช่ว่ ง เวลาที่​่เ� ข้​้านอนกั​ันหมดแล้​้ว จึ​ึงทำำ�ให้​้เกิ​ิดความเดื​ือดร้​้อน ทำำ�ให้​้ต้​้องประสาน

OBELS OUTLOOK 2021 l 59

งานไปทางหมู่​่�บ้​้านต่​่างๆ ให้​้ดู​ูแลเพื่​่�อไม่​่ให้​้เกิ​ิดปั​ัญหา ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นปั​ัญหาใน พื้​้�นที่​่�ที่​่�สามารถจะจั​ัดการได้​้

การท่​่องเที่​่�ยวข้​้ามพรมแดน มี​ีความร่​่วมมื​ือ (MOU) ระหว่​่าง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ ่ งสอน (ประเทศไทย) และเมื​ืองลอยแก้​้ว (รั​ัฐคะยา ประเทศเมี​ีย นมา) ในการขยายเส้​้นทางด้​้านการท่​่องเที่​่�ยว ซึ่​่�งเมื​ืองลอยแก้​้วมี​ีระยะห่​่าง จากแม่​่ฮ่​่องสอนประมาณ 200 กิ​ิโลเมตร ใช้​้เวลาประมาณ 6 ชั่​่�วโมง ใน การเดิ​ินทาง โดยเมื​ืองลอยแก้​้วนั้​้�นค่อ ่ นข้​้างมี​ีความคล้​้ายคลึ​ึงกั​ับแม่​่ฮ่อ ่ งสอน แต่​่ปัจั จุ​ุบันมี​ี ั การเติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจรวดเร็​็วกว่​่าแม่​่ฮ่อ ่ งสอนมาก รวมถึ​ึงมี​ี ธุ​ุรกิ​ิจการท่​่องเที่​่�ยวไปลงทุ​ุนเป็​็นจำำ�นวน

คุ​ุณถิ​ิรมนั​ัส วงศ์​์คี​ีรี​ี: ฟื้​้�นฟู​ูแม่​่ลาน้​้อย-เชื่​่�อมโยงการท่​่องเที่​่�ยวชุ​ุมชน ด้​้วยเป็​็นคนพื้​้�นถิ่​่�นของอำำ�เภอแม่​่ลาน้​้อย ‘คุ​ุณเน็​็ต’ หรื​ือ ‘คุ​ุณถิ​ิร มนั​ัส วงศ์​์คี​ีรี​ี’ จึ​ึงตั​ัดสิ​ินใจกลั​ับบ้​้านเกิ​ิดมาเพื่​่�อสร้​้างที่​่�พั​ัก และร้​้านอาหาร ภายใต้​้ชื่​่�อว่​่า ‘เฮิ​ินไต รี​ีสอร์​์ท’ โดย ความหมายของชื่​่�อแปลว่​่า ‘บ้​้านของ คนไทใหญ่​่’ ซึ่​่�งคุ​ุณเน็​็ตเป็​็นคนไทใหญ่​่รุ่​่�นใหม่​่ที่​่�หวนคื​ืนกลั​ับบ้​้าน โดยมี​ีเป้​้า หมายสำำ�คั​ัญเพื่​่�อกลั​ับมาดู​ูแล และพลิ​ิกพื้​้�นที่​่�ของครอบครั​ัว

จากระยะเวลาทั้​้�งหมด 9 ปี​ี คุ​ุณเน็​็ตได้​้ใช้​้เวลาในการทำำ�รี​ีสอร์​์ท จริ​ิงจั​ังประมาณ 7 ปี​ี ถื​ือว่​่าเป็​็นที่​่�พั​ักที่​่�แรกที่​่�ให้​้บริ​ิการท่​่องเที่​่�ยวอย่​่างเต็​็ม รู​ูปแบบ ซึ่​่�งปกติ​ิแล้​้ว ที่​่�พั​ักส่​่วนใหญ่​่ในแม่​่ลาน้​้อยจะให้​้บริ​ิการค้​้างคื​ืนเพี​ียง อย่​่างเดี​ียว หลายคนแทบมองไม่​่ออกว่​่าที่​่�ดิ​ินกลางทุ่​่�งนาจะสามารถสร้​้าง บ้​้านพั​ักขึ้​้�นมาได้​้ แต่​่ก่​่อนที่​่�ดิ​ินผื​ืนนี้​้�สร้​้างบ้​้านไว้​้เพี​ียงหลั​ังเดี​ียว ใช้​้ในการ กลั​ับมาพั​ักผ่​่อนในช่​่วงวั​ันเสาร์​์-อาทิ​ิตย์เ์ ท่​่านั้​้น � โดยบ้​้านที่​่อ � ยู่​่�อาศั​ัยหลั​ักอยู่​่�ที่​่� แม่​่สะเรี​ียง จึ​ึงได้​้เริ่​่�มเข้​้ามาลงทุ​ุนพัฒ ั นาโครงสร้​้างพื้​้�นฐานด้​้วยตนเอง ตั้​้�งแต่​่ ไฟฟ้​้า น้ำำ��ประปา และโทรศั​ัพท์​์ ก่​่อนจะกลายมาเป็​็นของสาธารณะ ทำำ�ให้​้ ชาวบ้​้านในพื้​้�นที่สา ่� มารถร่​่วมใช้​้ได้​้ด้​้วย

60 l OBELS OUTLOOK 2021

รู​ูปที่​่� 5 เฮิ​ินไต รี​ีสอร์​์ท แม่​่ลาน้​้อย

ที่​่�มา: ถ่​่ายเมื่​่�อวั​ันที่​่� 23 กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ 2564 จุ​ุดเริ่​่�มต้​้นที่​่สำ � ำ�คั​ัญในการกลั​ับมาประกอบธุ​ุรกิ​ิจที่​่บ้​้าน � เกิ​ิด คื​ือ การ เสี​ียชี​ีวิ​ิตของพ่​่อ ซึ่​่�งเป็​็นเสาหลั​ักของครอบครั​ัว ทั้​้�งที่​่�ในช่​่วงที่​่�จบปริ​ิญญา ตรี​ีกำำ�ลั​ังวางแผนที่​่�จะไปเรี​ียนต่​่อ หรื​ือทำำ�งานและเที่​่�ยวในต่​่างประเทศ แต่​่ ด้​้วยทั้​้�งพ่​่อและแม่​่ประกอบอาชี​ีพรั​ับราชการครู​ู ถื​ือว่​่าเป็​็นครอบครั​ัวใน ระดั​ับกลาง ทำำ�ให้​้ตั​ัดสิ​ินใจกลั​ับมาดู​ูแลแม่​่ และบ้​้าน จึ​ึงได้​้มองเห็​็นโอกาส จากแม่​่ลาน้​้อย ซึ่​่�งเป็​็นสถานที่​่�ที่​่�คนต่​่างมองว่​่าเป็​็นแค่​่เมื​ืองทางผ่​่านไป แม่​่ฮ่​่องสอน หรื​ือปายเท่​่านั้​้�น

มองเห็​็ น ศั​ั ก ยภาพของพื้​้� น ที่​่� ด้​้วยความชื่​่� นช อบส่​่ วนตั​ั ว ต่​่ อ บรรยากาศ การท่​่องเที่​่�ยวพั​ักผ่​่อน และความเป็​็นธรรมชาติ​ิ และมอง ว่​่าแม่​่ลาน้​้อยยั​ังขาดที่​่�พั​ักที่​่�สะดวกสบาย จึ​ึงเป็​็นช่​่องว่​่างการตลาดที่​่�จะ สามารถเข้​้ามาเติ​ิมเต็​็ม อี​ีกทั้​้�งยั​ังได้​้ดู​ูแลบ้​้าน และครอบครั​ัว เหมื​ือนที่​่ตั้​้ � ง� ใจ ไว้​้ ทั้​้�งนี้​้� คนส่​่วนใหญ่​่ที่ม ่� าเที่​่ย � วในแม่​่ฮ่อ ่ งสอน เลื​ือกที่​่จ� ะไปพั​ักที่​่แ � ม่​่สะเรี​ียง แม่​่ฮ่​่องสอน หรื​ือปายมากกว่​่า ซึ่​่�งนั​ักท่​่องเที่​่�ยวเข้​้าแวะเที่​่�ยวถ้ำำ��แก้​้วโกมล และไปต่​่อที่​่�ตั​ัวเมื​ืองแม่​่ฮ่​่องสอนเลย เพราะคิ​ิดว่​่าแม่​่ลาน้​้อยไม่​่มี​ีอะไรให้​้ เที่​่�ยวมาก แต่​่ในความไม่​่มี​ีอะไรนั้​้�น ถื​ือเป็​็นเสน่​่ห์​์ของแม่​่ลาน้​้อย คื​ือ การมี​ี วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตที่เ่� รี​ียบง่​่าย และดั้​้�งเดิ​ิม แทบไม่​่มี​ีการเปลี่​่ย � นแปลงไปจากอดี​ีต เวลา

OBELS OUTLOOK 2021 l 61

จะหมุ​ุนช้​้ากว่​่าแม่​่สะเรี​ียง หรื​ือปาย ซึ่​่�งเป็​็นพื้​้นที่ � ท่ ่� อ ่ งเที่​่ย � วหลั​ัก ดั​ังนั้​้�น ความ ไม่​่มี​ีอะไรของแม่​่ลาน้​้อย ถื​ือว่​่าเป็​็นทั้​้�งจุ​ุดอ่​่อน และโอกาสไปพร้​้อมกั​ัน ด้​้วยความไม่​่มี​ีอะไร ดึ​ึงดู​ูดให้​้คนกลุ่​่�มเฉพาะที่​่�ชื่​่�นชอบในการท่​่อง เที่​่�ยวแบบธรรมชาติ​ิ และวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตชาวบ้​้าน เดิ​ินทางเข้​้ามา ซึ่​่�งแต่​่ก่​่อนแทบ จะไม่​่รู้​้�อะไรเกี่​่�ยวกั​ับแม่​่ลาน้​้อย เนื่​่�องจากคนแม่​่ฮ่​่องสอนส่​่วนมากในช่​่วง ศุ​ุกร์​์-อาทิ​ิตย์​์จะเดิ​ินทางไปเที่​่�ยวที่​่จั� ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ เด็​็กที่​่�เรี​ียนมั​ัธยมขึ้​้�นไป เรี​ียนอยู่​่�ที่​่เ� ชี​ียงใหม่​่ จบมหาวิ​ิทยาลั​ัยมามี​ีน้​้อยมากที่​่จ� ะกลั​ับมาอยู่​่�บ้​้าน เมื่​่อ � กลั​ับมาอยู่​่� จึ​ึงค้​้นพบว่​่าแม่​่ลาน้​้อยมี​ีอะไรมากกว่​่าเคยรั​ับรู้​้� ไม่​่ใช่​่เพี​ียงแค่​่ถ้ำำ�� แก้​้วโกมล ซึ่​่�งคนมาเที่​่�ยวครั้​้�งเดี​ียวก็​็ไม่​่กลั​ับมาอี​ีก ยั​ังมี​ีแหล่​่งท่​่องเที่​่�ยวที่​่� ทำำ�ให้​้เห็​็นวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตของชนชาติ​ิพั​ันธุ์​์�ชาวไทยภู​ูเขา มี​ีสถานที่​่�ที่​่�เป็​็นแหล่​่งปลู​ูก กาแฟที่​่ส่ � ง่ ผลผลิ​ิตให้​้กั​ับสตาร์​์บัค ั ส์​์ มี​ีหมู่​่�บ้​้านละอุ​ุ/ละว้​้าที่​่ทำ � ำ�เครื่​่อ � งเงิ​ิน โดย แม่​่ลาน้​้อยถื​ือเป็​็นแหล่​่งผลิ​ิตกาแฟอั​ันดั​ับหนึ่​่�งของแม่​่ฮ่​่องสอน รู​ูปที่​่� 4 เฮิ​ินไต รี​ีสอร์​์ท แม่​่ลาน้​้อย

ที่​่�มา: ถ่​่ายเมื่​่�อวั​ันที่​่� 23 กุ​ุมภาพั​ันธ์​์ 2564

การประชาสัมพันธ์ให้คนรู้จัก กลยุทธ์แรกที่เลือกท�ำ คือ การ ท�ำให้คนในท้องถิ่นรู้จักก่อน โดยน�ำชา และกาแฟไปแจกให้หน่วยงาน ราชการตามอ�ำเภอต่างๆในจังหวัดแม่ฮ่องสอน เพื่อสร้างการตระหนักรู้

62 l OBELS OUTLOOK 2021

เมื่อเริ่มมีแขกต่างถิ่นเข้ามา โดยในช่วงแรกจะเป็นกลุ่ม blogger ได้เข้า มาพัก และเขียนรีวิวใน pantip แต่กลุ่มที่เข้ามาส่วนใหญ่จะเป็นคนที่ชอบ ไปเปิดประสบการณ์ใหม่ ไม่ชอบการท่องเที่ยวแบบทั่วไป แต่ทางเราไม่ได้ มีนโยบายในการจ้างใหม ้ ารีวิว เนื่องจากไม่ได้มีงบประมาณเหมือนที่พัก อื่น แต่อาจจะให้เป็นอย่างอื่น เช่น การเลี้ยงข้าว พาไปเที่ยว เป็นต้น จึง เกิดเครือความสัมพันธ์กลับกลุ่ม blogger ซึ่งปัจจุบันเป็นกลุ่มที่ค่อนข้าง มีอิทธิพลต่อการเข้ามาท่องเที่ยวในแม่ลาน้อย และการจองที่พักของเฮิน ไต โดยท�ำให้นักท่องเที่ยวจองที่พักล่วงหน้าเข้ามาเป็นจ�ำนวนมาก เพราะ ลูกค้าส่วนใหญ่ไม่ได้มีการ walk-in เข้ามา ในภายหลัง จึงต้องพยายาม โฆษณาผ่าน Facebook หรือ Social media นอกจากนี้​้� ได้​้มี​ีโอกาสเข้​้าร่​่วมออกบู​ูทกั​ับทางการท่​่องเที่​่�ยวแห่​่ง ประเทศไทยแม่​่ฮ่​่องสอน และสมาคมการท่​่องเที่​่�ยว ที่​่�กรุ​ุงเทพมหานคร โดยได้​้เรี​ียนรู้​้�การประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ และโปรโมชั่​่�นจากผู้​้�ประกอบการคนอื่​่�นๆ ที่​่ไ� ปร่​่วมงานด้​้วยกั​ัน จึ​ึงได้​้รู้​้จั� ก ั นั​ักธุ​ุรกิ​ิจการท่​่องเที่​่ย � วอำำ�เภออื่​่น � ๆ เช่​่น ปาย หรื​ือจั​ังหวั​ัดอื่​่�น เช่​่น เชี​ียงใหม่​่ และน่​่าน กลายมาเป็​็นเครื​ือข่​่ายการท่​่อง เที่​่�ยว รวมถึ​ึงได้​้เป็​็นหนึ่​่�งในสมาชิ​ิกของหอการค้​้า YEC ซึ่​่�งป็​็นโครงการ รวมกลุ่​่�มของนั​ักธุ​ุรกิ​ิจรุ่​่�นใหม่​่ หรื​ือที่​่�เรี​ียกว่​่า ‘หอการค้​้าเล็​็ก’ เมื่​่�ออยู่​่�หลาย ปี​ีจึ​ึงถู​ูกดึ​ึงเข้​้าไปเป็​็นสมาชิ​ิกของหอการค้​้าใหญ่​่ โดยแม่​่ฮ่​่องสอนจะแบ่​่ง ออกเป็​็น 2 ส่​่วน ได้​้แก่​่ 1) โซนเหนื​ือ ประกอบด้​้วย อำำ�เภอปาย ปางมะ ผ้​้า เมื​ือง ขุ​ุนยวม และ 2) โซนใต้​้ ประกอบด้​้วย อำำ�เภอแม่​่สะเรี​ียง สบเมย แม่​่ลาน้​้อย ซึ่​่�งยั​ังขาดผู้​้�ประสานงานทางฝั่​่�งโซนใต้​้ จึ​ึงได้​้มี​ีโอกาสเข้​้าไปเป็​็น คณะกรรมการทั้​้�งในหอการค้​้าใหญ่​่ และเล็​็ก

แผนการพั​ัฒนาในอนาคต นอกจากที่​่พั � ก ั บรรยากาศ และแหล่​่ง ท่​่องเที่​่�ยว พยายามที่​่�จะจั​ัดกิ​ิจกรรมอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นการจั​ัดงาน เทศกาลดนตรี​ี และงานกาแฟ ซึ่​่�งทำำ�การรวบรวมกาแฟจากดอยต่​่างๆ ให้​้ คนเข้​้ามาลิ้​้�มลอง และหากสนใจสามารถที่​่จ� ะขึ้​้น � ไปดู​ูบนดอยต่​่อไปได้​้ อี​ีกทั้​้�ง จะมี​ีการจั​ัดการอบรมวิ่​่�งเทรล โดยเชิ​ิญผู้​้เ� ชี่​่ย � วชาญในวงการมาสอนเทคนิ​ิค พาวิ่​่�งรอบหมู่​่�บ้​้าน เริ่​่�มจาก 100-200 คน เป็​็นกิ​ิจกรรมขนาดเล็​็ก

OBELS OUTLOOK 2021 l 63

เราพยายามจั​ัดกิ​ิจกรรม เพราะลู​ูกค้​้าส่​่วนใหญ่​่เป็​็นลู​ูกค้​้าที่​่ก � ลั​ับมาพั​ักอี​ีก คิ​ิด เป็​็นสัด ั ส่​่วนครึ่​่�งหนึ่​่�งของผู้​้ที่ � เ่� คยมาพั​ักทั้​้�งหมด จึ​ึงได้​้มี​ีการออกแบบบ้​้านแตก ต่​่างกั​ันตามสถาปั​ัตยกรรมของไทใหญ่​่ เพื่​่�อทำำ�ให้​้ลู​ูกค้​้าสามารถเลื​ือกพั​ัก ได้​้ เมื่​่�อกลั​ับมาพั​ักอี​ีกครั้​้�ง ลู​ูกค้​้าบางคนเคยมาเที่​่�ยวซ้ำำ��ถึ​ึง 8 ครั้​้�ง ด้​้วยกั​ัน

‘คนที่​่�เข้​้ามาท่​่องเที่​่�ยวแม่​่ฮ่​่องสอนเป็​็นคนที่​่�ตั้​้�งใจมา’ เพราะระยะ ทางค่​่อนข้​้างไกล เคยมี​ีคนนั่​่�งรถทั​ัวร์​์มานอน เพี​ียงแค่​่สองวั​ัน และเดิ​ินทาง กลั​ับ แต่​่หากนั​ักท่​่องเที่​่�ยวที่​่�มี​ีเวลาเยอะจะแนะนำำ�ให้​้เดิ​ินทางเป็​็นวงกลม สามารถเดิ​ินทางจากเชี​ียงใหม่​่ ไม่​่ว่​่าจะมาด้​้วยรถไฟ หรื​ือรถประจำำ�ทาง (แต่​่ด้​้วยการแพร่​่ระบาดของโควิ​ิด-19 ที่​่�ผ่​่านมา ทำำ�ให้​้ไม่​่มี​ีการเดิ​ินรถ นั​ัก ท่​่องเที่​่�ยวแบกเป้​้จึ​ึงมี​ีจำำ�นวนน้​้อยลง แต่​่เป็​็นการขั​ับรถเองมาท่​่องเที่​่�ยว มากขึ้​้�น) หรื​ือจะเริ่​่�มจากปายก่​่อนก็​็ได้​้หนึ่​่�งคื​ืน ตามมาด้​้วย รั​ักไทย ปางอุ๋​๋�ง แม่​่ฮ่​่องสอน แม่​่ลาน้​้อย วนกลั​ับเชี​ียงใหม่​่ผ่​่านทางเส้​้นฮอด ซึ่​่�งจะมี​ีสถาน ท่​่องเที่​่�ยวระหว่​่างทาง และสามารถเดิ​ินทางต่​่อได้​้โดยไม่​่ต้​้องวกกลั​ับ

กลยุ​ุทธ์​์ในช่​่วง low season นอกจากการปรั​ับปรุ​ุง ซ่​่อมแซ่​่ม หรื​ือทำำ�ความสะอาดใหญ่​่ จะเป็​็นช่​่วงในการจั​ัดอบรมให้​้กั​ับพนั​ักงานของ รี​ีสอร์​์ท เพราะต้​้องการที่​่จ� ะสร้​้างมาตรฐานในการบริ​ิการ รวมถึ​ึงวางแผนใน การทำำ�งานสำำ�หรั​ับฤดู​ูกาลถั​ัดไป เพื่​่�อหั​ันกลั​ับมาทบทวนปั​ัญหาที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นใน ปี​ีก่อ ่ นว่​่ามี​ีปัญ ั หาตรงไหน และต้​้องแก้​้ไขอย่​่างไร ซึ่​่�งสำำ�หรั​ับนั​ักท่​่องเที่​่ย � วคง มองว่​่าช่​่วง low season มี​ีระยะเวลาค่​่อนข้​้างน้​้อย ประมาณ 3-4 เดื​ือน แต่​่สำำ�หรั​ับผู้​้�ที่​่�ทำำ�ธุ​ุรกิ​ิจท่​่องเที่​่�ยวจะรู้​้�สึ​ึกว่​่าไม่​่นาน

เนื่​่�องจากช่​่วงของการท่​่องเที่​่�ยวของแม่​่ลาน้​้อยเริ่​่�มตั้​้�งแต่​่ก่​่อน พฤศจิ​ิกายนที่​่�เป็​็นช่​่วงของ high season เนื่​่�องจากกระแสความนิ​ิยมใน การท่​่องเที่​่ย � วช่​่วง green season เริ่​่�มเข้​้ามาในช่​่วงหลั​ัง ทำำ�ให้​้ที่​่พั � ก ั มี​ีการ ถู​ูกจองเต็​็มมากกว่​่าหน้​้าหนาว ด้​้วยบรรยากาศที่​่เ� ขี​ียวชอุ่​่�ม สบาย ไม่​่หนาว มาก และหมอกสวย รวมถึ​ึงถนนหนทางก็​็มี​ีการปรั​ับปรุ​ุงให้​้ปลอดภั​ัยขึ้​้น � ไม่​่ เป็​็นอั​ันตราย ไม่​่มี​ีอุบั ุ ัติ​ิเหตุ​ุ ทั้​้�งนี้​้� ในช่​่วง low season อยู่​่�ได้​้เพราะลู​ูกค้​้า ท้​้องถิ่​่�นที่​่�มารั​ับประทานอาหารที่​่�เดิ​ินทางมาจากต่​่างอำำ�เภอ

64 l OBELS OUTLOOK 2021

การสร้​้างความเชื่​่�อมโยงกั​ับชุ​ุมชน โดยที่​่�พั​ัก และร้​้านอาหารจะ จ้​้างคนท้​้องถิ่​่�นเป็​็นหลั​ัก เนื่​่�องจากอยู่​่�ได้​้นานกว่​่าคนนอกพื้​้�นที่​่� อี​ีกทั้​้�งยั​ังถื​ือ เป็​็นการสร้​้างอาชี​ีพ และงานให้​้กั​ับคนในพื้​้�นที่​่�เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ในช่​่วงปกติ​ิจะ จ้​้างประมาณ 10-12 คน แต่​่ด้​้วยสถานการณ์​์ของโควิ​ิด-19 จึ​ึงพยายาม ลดค่​่าใช้​้จ่​่าย ด้​้วยการให้​้พนั​ักงานมาทำำ�งานสลั​ับช่​่วงเวลากั​ัน ปั​ัจจุ​ุบั​ัน จึ​ึง เหลื​ือพนั​ักงานเพี​ียงแค่​่ 7 คนเท่​่านั้​้�น

การจั​ัดกิ​ิจกรรมต่​่างๆ นอกจากจะเป็​็นการกระตุ้​้�นให้​้คนเข้​้ามาพั​ัก ที่​่รี​ีส � อร์​์ท ยั​ังเป็​็นการช่​่วยเพิ่​่�มรายได้​้ให้​้กั​ับชุ​ุมชนด้​้วย โดยหากมี​ีกิ​ิจกรรมเกิ​ิด ขึ้​้�น เช่​่น การวิ่​่�งเทรล ลู​ูกค้​้าก็​็จะเข้​้าไปท่​่องเที่​่�ยวในหมู่​่�บ้​้าน และจั​ับจ่​่ายซื้​้�อ ของกิ​ิน ของที่​่ร� ะลึ​ึกของชาวบ้​้าน อี​ีกทั้​้�งในมี​ีการจั​ัด 1-day trip ขึ้​้น � มา โดย เรี​ียกสองแถวในพื้​้�นที่ที่ ่� ขั่� บ ั รถรั​ับ-ส่​่งนั​ักเรี​ียน มาบริ​ิการเป็​็นไกด์​์ท่อ ่ งเที่​่ย � วให้​้ กั​ับลู​ูกค้​้า และติ​ิดต่​่อให้​้คนจากหมู่​่�บ้​้านละว้​้าทำำ�อาหารให้​้กิ​ินบนดอย ทั้​้�งนี้​้� สิ​ินค้​้าที่​่�ผลิ​ิตในชุ​ุมชนทางรี​ีสอร์​์ทเองก็​็ให้​้พื้​้�นที่​่�สามารถนำำ�มาวางจำำ�หน่​่าย ได้​้ หรื​ือจะรั​ับซื้​้�อไว้​้ทั้​้�งหมดในบางกรณี​ี

การค้​้าชายแดน

แม่​่ ฮ่​่ อ งสอน มี​ีจุ​ุ ด ด่​่ านชา ยแดนที่​่� เ ป็​็ นจุ​ุ ด ผ่​่ อ นปรนทางการค้​้า ทั้​้�งหมด 5 ด่​่าน ได้​้แก่​่ (1) บ้​้านห้​้วยต้​้นนุ่​่�น ตำำ�บลแม่​่เงา อำำ�เภอขุ​ุนยวม (2) บ้​้านเสาหิ​ิน ตำำ�บลเสาหิ​ิน อำำ�เภอแม่​่สะเรี​ียง (3) บ้​้านน้ำำ��เพี​ียงดิ​ิน ตำำ�บลผา บ่​่อง อำำ�เภอเมื​ือง (4) บ้​้านห้​้วยผึ้​้�ง ตำำ�บลห้​้วยผา อำำ�เภอเมื​ือง และ (5) แม่​่ สามแลบ ตำำ�บลแม่​่สามแลบ อำำ�เภอสบเมย โดยที่​่จุ� ุดผ่​่อนปรนบ้​้านห้​้วยต้​้น นุ่​่�น บ้​้านน้ำำ��เพี​ียงดิ​ิน และบ้​้านเสาหิ​ิน อยู่​่�ติ​ิดกั​ับรั​ัฐคะยา ขณะที่​่จุ� ด ุ ผ่​่อนปรน บ้​้านห้​้วยผึ้​้�งอยู่​่�ติ​ิดกั​ับรั​ัฐฉาน และบ้​้านแม่​่สามแลบ อยู่​่�ติ​ิดกั​ับรั​ัฐกะเหรี่​่�ยง มู​ูลค่​่าการค้​้าชายแดนในปี​ีพ.ศ. 2563 ของจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ ่ งสอนอยู่​่� ที่​่� 407.1 ล้​้านบาท หดตั​ัวจากปี​ีร้​้อยละ 64.06 ซึ่​่�งเป็​็นการหดตั​ัวอย่​่างต่​่อ เนื่​่อ � งจากปี​ีพ.ศ. 2561 ที่​่มี​ี � การหดตั​ัวอยู่​่�ที่​่ร้​้� อยละ 35.05 สะท้​้อนให้​้เห็​็นถึ​ึง การค้​้าชายแดนของแม่​่ฮ่​่องสอนมี​ีแนวโน้​้มลดลงในช่​่วงที่​่ผ่ � ่านมา ซึ่​่�งในช่​่วง

OBELS OUTLOOK 2021 l 65

ปี​ีพ.ศ. 2563 ด่​่านแม่​่ฮ่​่องสอนได้​้ถู​ูกสั่​่�งปิ​ิด ด้​้วยสาเหตุ​ุมาจากการระบาด ของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 ในฝั่​่�งของประเทศเมี​ียนมา

รู​ูปที่​่� 5 แผนที่​่�จุ​ุดผ่​่อนทางการค้​้าชายแดนจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน

ที่​่�มา: ด่​่านศุ​ุลกากรแม่​่ฮ่​่องสอน (9 มกราคม 2563)

อย่​่างไรก็​็ดี​ี แม้​้ว่​่ามู​ูลค่​่าการค้​้าชายแดนของแม่​่ฮ่​่องสอนจะมู​ูลค่​่า ต่ำำ��ที่​่�สุ​ุด เมื่​่�อเปรี​ียบเที​ียบกั​ับด่​่านชายแดนอื่​่�นที่​่�มี​ีการค้​้ากั​ับเมี​ียนมา แต่​่ก็​็ ถื​ือเป็​็นด่​่านที่​่�มี​ีความสำำ�คั​ัญต่​่อการค้​้าชายแดนระหว่​่างพื้​้�นที่​่�ชายแดนด้​้วย กั​ัน ในฐานะของผู้​้�ส่​่งอาหาร และข้​้าวของเครื่​่�องใช้​้งานให้​้กั​ับเมื​ืองที่​่�อยู่​่�ฝั่​่�ง ตรงข้​้าม หรื​ือเป็​็นพื้​้�นที่​่�ชายแดนที่​่�มี​ีความสำำ�คั​ัญต่​่อการหล่​่อเลี้​้�ยงผู้​้�คนรั​ัฐ ต่​่างๆที่​่�อยู่​่�ใกล้​้ชิ​ิด

เพื่​่�อทำำ�ให้​้มุ​ุมมองของการค้​้าชายแดนในเชิ​ิงลึ​ึก ตลอดจนมอง ภาพความเชื่​่�อมโยงระหว่​่างเศรษฐกิ​ิจและการค้​้าชายแดนอย่​่างลึ​ึกซึ้​้�ง จึ​ึง

66 l OBELS OUTLOOK 2021

ได้​้สั​ั ม ภาษณ์​์ ‘คุ​ุ ณ ชนเขต บุ​ุ ญ ญขั​ั นธ์​์ ’ อดี​ีตประธานหอการค้​้าจั​ั ง หวั​ั ด แม่​่ฮ่อ ่ งสอน ซึ่​่�งในปั​ัจจุ​ุบัน ั ได้​้ดำำ�รงตำำ�แหน่​่งประธานอาวุ​ุโสหอการค้​้าจั​ังหวั​ัด แม่​่ฮ่​่องสอน ซึ่​่�งได้​้ชี้​้�ให้​้เห็​็นถึ​ึงภาพรวมการเปลี่​่�ยนแปลงทางเศรษฐกิ​ิจของ จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ ่ งสอนในปั​ัจจุ​ุบันที่ ั ไ่� ด้​้รั​ับผลกระทบ (หรื​ือโอกาส) จากการแพร่​่ ระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 ในช่​่วงหลายปี​ีที่ผ่ ่� าน ่ มา อี​ีกทั้​้�งยั​ังเสนอถึ​ึงประเด็​็น ข้​้อจำำ�กั​ัดของพื้​้�นที่​่� และปั​ัญหาของการค้​้าชายแดน

ภาพรวมเศรษฐกิ​ิจแม่​่ฮ่อ ่ งสอน แม่​่ฮ่อ ่ งสอนพึ่​่�งพิ​ิงการท่​่องเที่​่ย � ว อย่​่างมากในช่​่วงที่​่ผ่ � าน ่ มา ทำำ�ให้​้ได้​้รั​ับผลกระทบจากโควิ​ิด-19 อย่​่างมาก จึ​ึง ทำำ�ให้​้ภาพรวมเศรษฐกิ​ิจหดตั​ัวลง ประชากรในแม่​่ฮ่​่องสอนมี​ีจำำ�นวนอยู่​่�ที่​่� ประมาณ 2 แสนคน ฉะนั้​้�นการบริ​ิโภคภายในจั​ังหวั​ัดแต่​่เพี​ียงอย่​่างเดี​ียวไม่​่ ได้​้เพี​ียงพอต่​่อการกระตุ้​้�นเศรษฐกิ​ิจโดยรวม

ในส่​่ วนข องการท่​่ อ งเที่​่� ย ว 4 จั​ั ง หวั​ั ด ภาคเหนื​ือ แม่​่ ฮ่​่ อ งสอน เชี​ียงใหม่​่ ลำำ�พู​ูน ลำำ�ปาง การท่​่องเที่​่�ยวของแม่​่ฮ่​่องสอนมาเป็​็นอั​ันดั​ับ 2 ในกลุ่​่�มนี้​้� และใน 17 จั​ังหวั​ัดภาคเหนื​ือ แม่​่ฮ่​่องสอนอยู่​่�ในอั​ันดั​ับที่​่� 6 จึ​ึงมี​ี เงิ​ินจากการท่​่องเที่​่ย � วเข้​้ามาสะพั​ัดเป็​็นจำำ�นวนมาก เมื่​่อ � เกิ​ิดวิ​ิกฤตขึ้​้น � ทำำ�ให้​้ รายได้​้ที่​่�ได้​้รั​ับจากการท่​่องเที่​่�ยวหายไป ประมาณร้​้อยละ 90 จึ​ึงส่​่งผลกระ ทบต่​่อภาคส่​่วนเศรษฐกิ​ิจอื่​่น � ๆ ทั้​้�งภาคการผลิ​ิต ค้​้าปลี​ีก ค้​้าส่​่ง ธุ​ุรกิ​ิจบริ​ิการ หรื​ือแม้​้แต่​่ตลาดสด ซึ่​่�งเป็​็นแหล่​่งวั​ัตถุ​ุดิ​ิบให้​้กั​ับที่​่พั � ักและร้​้านอาหาร

แต่​่ในด้​้านวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตความเป็​็นอยู่​่� แม่​่ฮ่​่องสอนกลั​ับไม่​่ได้​้รั​ับผลกระ ทบมากเท่​่าที่ค ่� วร ซึ่​่�งแสดงให้​้เห็​็นว่า่ การผลิ​ิตภายในจั​ังหวั​ัดเพี​ียงพอต่​่อการ บริ​ิโภคเพี​ียงแค่​่ภายในจั​ังหวั​ัดกั​ันเองเท่​่านั้​้น � ถ้​้าไม่​่จำำ�เป็​็นต้​้องนำำ�เงิ​ินมาจาก ข้​้างนอก แม่​่ฮ่​่องสอนสามารถอยู่​่�ได้​้ แต่​่บางธุ​ุรกิ​ิจที่​่มี​ี � การลงทุ​ุนสู​ูง จำำ�เป็​็น ต้​้องนำำ�เงิ​ินจากข้​้างนอกมาทดแทนส่​่วนที่ล ่� งทุ​ุนไป ก็​็จะได้​้รั​ับผลกระทบหนั​ัก ก่​่อนเกิ​ิดวิ​ิกฤต แม่​่ฮ่​่องสอนผลิ​ิตสิ​ินค้​้าเกษตรส่​่งโครงการหลวง ห้​้างสรรพสิ​ินค้​้า และที่​่�อื่​่�นๆ แต่​่ปั​ัจจุ​ุบั​ันไม่​่สามารถส่​่งไปได้​้ ทำำ�ให้​้ทาง หอการค้​้าต้​้องเข้​้ามาช่​่วยรั​ับซื้​้�อ ทำำ�ให้​้ทราบว่​่าแม่​่ฮ่​่องสอนเต็​็มไปด้​้วย ผลผลิ​ิตทางการเกษตรคุ​ุณภาพจำำ�นวนมาก เช่​่น ผั​ักปลอดสารพิ​ิษ แต่​่ที่​่� ผ่​่านมา คนส่​่วนใหญ่​่ในจั​ังหวั​ัดไม่​่สามารถเข้​้าถึ​ึงได้​้ เพราะมี​ีพ่​่อค้​้าคนกลาง

OBELS OUTLOOK 2021 l 67

มารั​ับไปทั้​้�งหมด ทางหอการค้​้าแม่​่ฮ่​่องสอนจึ​ึงช่​่วยเกษตรกรในการระบาย สิ​ินค้​้าผ่​่านเครื​ือข่​่ายหอการค้​้าไทย 77 จั​ังหวั​ัด รวมถึ​ึงตั้​้�งตลาดออนไลน์​์ที่​่� ชื่​่�อว่​่า ‘กาดแม่​่ฮ่​่องสอน’ ซึ่​่�งมี​ีชุ​ุมชน และชาวบ้​้านนำำ�สิ​ินค้​้ามาจำำ�หน่​่ายใน ตลาด คนในแม่​่ฮ่​่องสอนก็​็ซื้​้�อกั​ันเอง เป็​็นตั​ัวช่​่วยพยุ​ุงเศรษฐกิ​ิจได้​้ดี​ีมาก ฉะนั้​้�น ชุ​ุมชนแม่​่ฮ่​่องสอนสามารถที่​่�จะอยู่​่�ได้​้ด้​้วยตนเอง โดยไม่​่จำำ�เป็​็นต้​้อง พึ่​่�งพาเงิ​ินจากภายนอก จึ​ึงมองว่​่าเป็​็นโอกาสมากกว่​่าที่​่�จะเป็​็นอุ​ุปสรรค

ปายไม่​่ใช่​่ของคนท้​้องถิ่​่�น คนที่​่�เข้​้ามาลงทุ​ุนมาจากภายนอกทั้​้�ง สิ้​้�น คนท้​้องถิ่​่�นแทบจะไม่​่มี​ี เพราะว่​่าคนท้​้องถิ่​่�นขายที่​่ดิ � ินให้​้กั​ับนั​ักลงทุ​ุนไป หมดแล้​้ว จึ​ึงไม่​่เหลื​ือคนท้​้องถิ่​่�นอาศั​ัยอยู่​่� ส่​่วนใหญ่​่เป็​็นธุรุ กิ​ิจแบบร่​่วมสมั​ัย (Contemporary business) ที่​่�คนท้​้องถิ่​่�นมี​ีส่วน ่ เกี่​่�ยวข้​้องน้​้อยมาก ซึ่​่�ง ได้​้รั​ับความนิ​ิยมตามกระแสในการแชร์​์บนสื่​่�อสั​ังคมออนไลน์​์ แต่​่ปั​ัจจุ​ุบั​ัน กระแสดั​ังกล่​่าวลดลงไปอย่​่างมาก เพราะด้​้วยวิ​ิถี​ีเก่​่าแบบดั้​้�งเดิ​ิมถู​ูกทำำ�ให้​้ เลื่​่�อนหายไป ‘โรงแรมไปตั้​้�งอยู่​่�หน้​้าโรงเรี​ียน มี​ีสระว่​่ายน้ำำ��หั​ันเข้​้าโรงเรี​ียน กลางวั​ันฝรั่​่�งใส่​่บิ​ิกิ​ินี่​่�เดิ​ินข้​้ามถนนไปซื้​้�อของอี​ีกฝั่​่�งหนึ่​่�ง ทำำ�ให้​้วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต และ วั​ัฒนธรรมได้​้รั​ับผลกระทบ ด้​้วยผั​ังเมื​ืองไม่​่ได้​้มี​ีการวางแผนตั้​้�งแต่​่แรก จึ​ึง ยากที่​่�จะควบคุ​ุม หรื​ือให้​้กิ​ิจการที่​่�เข้​้ามาลงทุ​ุนแล้​้วย้​้ายออกไป’

ผลิ​ิตเพื่​่�อแปรรู​ูปในครั​ัวเรื​ือน การผลิ​ิต แบ่​่งออกเป็​็น 2 ส่​่วน (1) การผลิ​ิตวั​ัตถุ​ุดิ​ิบ โดยกลุ่​่�มของชุ​ุมชน และเกษตรกร และ (2) การ แปรรู​ูป เป็​็นคนท้​้องถิ่​่�นที่​่�แปรรู​ูปเอง นำำ�เอางามาทำำ�น้ำำ��มั​ันงา งาคั่​่�ว งาบด น้ำำ��หม่​่อนไหมมาทำำ�น้ำำ��มั​ัลเบอรี่​่� นำำ�เอาถั่​่�วที่ปลู​ู ่� กมาทำำ�ถั่​่�วคั่​่ว� /ถั่​่�วลายเสือ ื ซึ่​่�ง เป็​็นการแปรรู​ูปในขั้​้�นต้​้น ไม่​่ได้​้มี​ีอุ​ุตสาหกรรมใหญ่​่เข้​้ามา ด้​้วยแม่​่ฮ่​่องสอน มี​ีกฎหมายผั​ังเมื​ืองอยู่​่� ทำำ�ให้​้ไม่​่สามารถที่​่จ� ะตั้​้�งอุ​ุตสาหกรรมใหญ่​่ สามารถ ใช้​้เครื่​่�องจั​ักรได้​้ไม่​่เกิ​ิน 50 แรงม้​้า จึ​ึงมี​ีเพี​ียงแค่​่อุ​ุตสาหกรรมขนาดเล็​็กใน ครั​ัวเรื​ือน หรื​ืออุ​ุตสาหกรรมระดั​ับกลาง ซึ่​่�งถื​ือว่​่าเป็​็นการปกป้​้องไว้​้ซึ่​่�งพื้​้�นที่​่� ของจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอนเอง หากคนที่​่�จะแปรรู​ูปในอุ​ุตสาหกรรมขนาดใหญ่​่ สามารถที่​่�จะไปจ้​้างผลิ​ิตข้​้างนอกได้​้ ไม่​่จำำ�เป็​็นต้​้องลงทุ​ุนเอง

การเข้​้ามาของนั​ักลงทุ​ุนต่​่างชาติ​ิ มี​ีนั​ักลงทุ​ุนชาวจี​ีนเดิ​ินทางเข้​้า มาเพื่​่�อสำำ�รวจโอกาสทางธุ​ุรกิ​ิจ ซึ่​่�งมี​ีความสนใจในด้​้านของการเกษตร แต่​่

68 l OBELS OUTLOOK 2021

สุ​ุดท้​้ายแล้​้ว แม่​่ฮ่​่องสอนไม่​่สามารถที่​่�จะทำำ�เป็​็นอุ​ุตสาหกรรมได้​้ เพราะ แม่​่ฮ่อ ่ งสอนทั้​้�งจั​ังหวั​ัดใหญ่​่เป็​็นอันดั ั บ ั 8 ของประเทศ แต่​่เอกสารสิ​ิทธิ์​์มี​ี � อยู่​่� ประมาณ 3 หมื่​่น � ใบทั้​้�งจั​ังหวั​ัด อี​ีกร้​้อยละ 85 จึ​ึงเป็​็นพื้​้นที่ � ไ่� ม่​่มี​ีเอกสารสิ​ิทธิ์​์� เป็​็นพื้​้นที่ � ป่ ่� า่ ชาวบ้​้านสามารถใช้​้ประโยชน์​์ได้​้ แต่​่นัก ั ลงทุ​ุนไม่​่สามารถทำำ�ได้​้ แม้​้ว่​่าดู​ูเหมื​ือนจะเป็​็นอุปส ุ รรคสำำ�หรั​ับการลงทุ​ุน แต่​่ก็เ็ ป็​็นเครื่​่อ � งยื​ืนยั​ันว่า่ เงิ​ิน ไม่​่สามารถซื้​้�อได้​้ทุ​ุกอย่​่าง ซึ่​่�งก็​็มี​ีสองความคิ​ิด ส่​่วนหนึ่​่�งอยากให้​้ถางป่​่าเพื่​่อ � ลงทุ​ุน อี​ีกส่​่วนหนึ่​่�งอยากให้​้อนุ​ุรั​ักษ์​์ไว้​้

บริ​ิบทของการค้​้าชายแดน แม่​่ฮ่อ ่ งสอนมี​ีทั้​้�งหมด 5 ด่​่าน ซึ่​่�งเป็​็น จุ​ุดผ่​่อนปรนชั่​่�วคราวทั้​้�งหมด แต่​่ละด่​่านจะมี​ีบริ​ิบทที่​่�แตกต่​่างกั​ัน ขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับ เมื​ืองฝั่​่�งเมี​ียนมาที่​่�อยู่​่�ติ​ิดด้​้วย โดย บ้​้านห้​้วยผึ้​้�ง ติ​ิดกั​ับรั​ัฐฉาน มี​ีการส่​่งออก สิ​ินค้​้าประเภทอุ​ุปโภค-บริ​ิโภค เบี​ียร์​์ น้ำำ��มั​ันพื​ืช บ้​้านห้​้วยต้​้นนุ่​่�น ติ​ิดกั​ับรั​ัฐ คะยา ส่​่งออกสิ​ินค้​้าอุป ุ โภค-บริ​ิโภคเช่​่นเดี​ียวกั​ัน แต่​่บางครั้​้�งก็​็มี​ีน้ำำ��มั​ันเติ​ิมรถ หิ​ิน ทราย ที่​่ใ� ช้​้สำำ�หรั​ับก่​่อสร้​้าง ใช้​้สำำ�หรั​ับการก่​่อสร้​้างเมื​ืองในฝั่​่�งนู้​้น � บ้​้านเสา หิ​ินติ​ิดกั​ับรั​ัฐกะเหรี่​่�ยง ส่​่วนใหญ่​่ส่​่งออกสิ​ินค้​้าอุ​ุปโภค-บริ​ิโภค เนื่​่�องจากติ​ิด กั​ับศู​ูนย์​์อพยพของเมี​ียนมา บ้​้านน้ำำ��เพี​ียงดิ​ิน เป็​็นด่านน้ำ ่ ำ�� รถไม่​่สามารถข้​้าม ไปได้​้ ต้​้องนั่​่�งเรื​ือข้​้ามอย่​่างเดี​ียว ทำำ�ให้​้มี​ีการส่​่งออกน้​้อย บ้​้านแม่​่สามแลบ มี​ีการส่​่งออกอยู่​่�บ้​้าง แต่​่ด้​้วยความที่​่�อยู่​่�ใกล้​้กั​ับฝั่​่�งใต้​้ หรื​ือใกล้​้กั​ับแม่​่สอด สิ​ินค้​้าจึ​ึงไปออกไปทางด่​่านแม่​่สอดมากกว่​่า แต่​่ห้​้วยต้​้นนุ่​่�น อำำ�เภอขุ​ุนยวม จะเข้​้าในส่​่วนกลางของ รั​ัฐคะยา และกระจายสิ​ินค้​้าอยู่​่�บริ​ิเวณนั้​้�น มี​ีออกไป มั​ัณฑะเลย์​์บ้​้าง แต่​่ไม่​่มาก เนื่​่อ � งจากมั​ัณฑะเลย์​์อยู่​่�ใกล้​้กั​ับจี​ีนมากกว่​่า แต่​่รัฐั ฉานยั​ังต้​้องการสิ​ินค้​้าจากฝั่​่�งแม่​่ฮ่​่องสอนอยู่​่� ด้​้วยศั​ั ก ยภาพของพื้​้� นที่​่� การค้​้าชายแดนของแม่​่ ฮ่​่ อ งสอนมี​ี แนวโน้​้มเติ​ิบโตมากขึ้​้�น แต่​่ก็​็ต้​้องดู​ูว่​่าตอบโจทย์​์ของรั​ัฐบาลได้​้มากแค่​่ไหน แม่​่ฮ่​่องสอนพยายามที่​่�จะผลั​ักดั​ันห้​้วยต้​้นนุ่​่�นให้​้เป็​็นด่​่านถาวรมาเป็​็นระยะ เวลา แต่​่ไม่​่สามารถทำำ�ได้​้ เมื่​่�อได้​้ค้​้นคว้​้าหาข้​้อมู​ูล จึ​ึงพบปั​ัญหาหลาย ประการ ดั​ังนี้​้� (1) ขาดการทำำ� EIA ซึ่​่�งจะเปิ​ิดเป็​็นด่าน ่ ถาวร จำำ�เป็​็นต้​้องมี​ีการ ทำำ�การศึ​ึกษาผลกระทบต่​่อสั​ังคมและสิ่​่�งแวดล้​้อม (2) ด่​่านห้​้วยต้​้นนุ่​่�นส่​่งออก หลั​ักไปรั​ัฐคะยา ประชากรใกล้​้เคี​ียงกั​ับแม่​่ฮ่​่องสอน ประมาณ 270,000

OBELS OUTLOOK 2021 l 69

คน ทำำ�ให้​้ไม่​่ได้​้มี​ีตั​ัวเลขที่​่�จะค้​้าขายหมื่​่�นล้​้านเหมื​ือนแม่​่สาย หรื​ือแสนล้​้าน เหมื​ือนแม่​่สอด ทางจั​ังหวั​ัดเอง เคยนำำ�เสนอให้​้กั​ับสภาพั​ัฒน์​์ ก็​็ไม่​่มี​ีสถิ​ิติ​ิที่​่� จะบอกว่​่าการเปิ​ิดด่​่านจะทำำ�ให้​้เกิ​ิดประโยชน์​์ทางเศรษฐกิ​ิจอย่​่างไร

(3) ทั้​้�งบน (แม่​่สาย) และล่​่าง (แม่​่สอด) มี​ีด่​่านถาวรหมดแล้​้ว โดย แม่​่สายคุ​ุมรั​ัฐฉานใหญ่​่ทั้​้�งหมด แม่​่สอดไปเมี​ียวดี​ี และส่​่งออกไปทุ​ุกพื้​้�นที่​่�ที่​่� ของเมี​ียนมา ฉะนั้​้�นจุ​ุดบอดเดี​ียวที่​่�เหลื​ืออยู่​่�คื​ือ รั​ัฐคะยา ซึ่​่�งทางภาครั​ัฐได้​้ เปิ​ิดจุ​ุดผ่​่อนปรนห้​้วยต้​้นนุ่​่�น แต่​่ด้​้วยประชากรมี​ีจำำ�นวนน้​้อย จึ​ึงไม่​่ได้​้ตอบ โจทย์​์ของประเทศ

(4) เมี​ียนมาไม่​่ยอมให้​้มี​ีการเปิ​ิดด่​่านถาวร เพราะจะทำำ�ให้​้ทุ​ุก ประเทศเข้​้าออกได้​้ ดั​ังนั้​้�นความต้​้องการระหว่​่างไทยและเมี​ียนมาจึ​ึงไม่​่ตรง กั​ัน เมื่​่อ � ศึ​ึกษาในรายละเอี​ียดจากเอกสารงานวิ​ิจัย ั ต่​่างๆ กลั​ับพบว่​่าเมี​ียนมา อยากให้​้เปิ​ิดเป็​็น Border Trade Post ซึ่​่�งไม่​่ได้​้ถู​ูกระบุ​ุในกฎหมายไทย โดยจะอนุ​ุญาตให้​้มี​ีการเข้​้าออกเพี​ียงแค่​่สองประเทศเท่​่านั้​้�น คื​ือ ไทย และ เมี​ียนมา สำำ�หรั​ับในประเทศไทย อาจเป็​็นเหมื​ือนจุ​ุดผ่​่อนปรนพิ​ิเศษอย่​่าง ด่​่านสิ​ิงขร ซึ่​่�งไม่​่ได้​้มี​ีการยกระดั​ับให้​้เป็​็นเป็​็นจุ​ุดผ่​่านแดนถาวร กฎหมาย การควบคุ​ุมต่​่างๆ ก็​็แตกต่​่างกั​ัน ทั้​้�งที่​่�เคยมี​ีการเจรจาในระดั​ับทวิ​ิภาคี​ี (Bilateral) แต่​่ก็​็ตกลงกั​ันไม่​่ได้​้ ถ้​้าจะเปิ​ิดตรงนี้​้� อย่​่างแรกต้​้องเริ่​่�มทำำ� EIA ซึ่​่�งต้​้องใช้​้ระยะเวลา นานมาก แต่​่จำำ�เป็​็นต้​้องทำำ� ควรที่​่�จะมี​ีการพู​ูดคุ​ุยในระดั​ับ G2G เท่​่านั้​้�น ไม่​่ ว่​่าใครก็​็ใครต้​้องยอมอย่​่างใดอย่​่างหนึ่​่�ง ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นการเปิ​ิดเป็​็น Border Trade Post หรื​ือจุ​ุดผ่​่านแดนถาวรก็​็ตาม มากกกว่​่านี้​้� การจะเปิ​ิดด่​่านห้​้วย ต้​้นนุ่​่�น โครงสร้​้างพื้​้�นฐานก็​็ยังั ไม่​่พร้​้อม เห็​็นได้​้จากที่​่อำ � ำ�เภอขุ​ุนยวม รถที่​่สวน � ทางกั​ันลำำ�บาก ฉะนั้​้�นจะเอารถบรรทุ​ุกเข้​้ามาจึ​ึงเป็​็นไปได้​้ยาก

ประโยชน์​์จากการค้​้าชายแดน มี​ีค่​่อนข้​้างน้​้อย เพราะแม่​่ฮ่อ ่ งสอน ไม่​่ใช่​่ผู้​้�ผลิ​ิตสิ​ินค้​้า คนที่​่�ได้​้ประโยชน์​์ต้​้องผลิ​ิต และขายสิ​ินค้​้าออกไป แต่​่ สิ​ินค้​้าที่ส่ ่� ง่ ออกเป็​็นสินค้​้าที่ ิ ผลิ ่� ต ิ จากที่​่อื่ � น ่� แม่​่ฮ่อ ่ งสอนเป็​็นแค่​่ประตู​ูทางผ่​่าน ถ้​้าจะได้​้ประโยชน์​์ต้​้องทำำ�เรื่​่อ � งการท่​่องเที่​่ย � วข้​้ามแดน ฉะนั้​้�นประโยชน์​์จะตก อยู่​่�แค่​่กั​ับผู้​้�ค้​้ารายย่​่อยจากต่​่างพื้​้�นที่​่�

70 l OBELS OUTLOOK 2021

กาแฟ การท่​่องเที่​่�ยว การค้​้าชายแดน

การเดิ​ินทางไปที่​่�จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน ทำำ�ให้​้เปิ​ิดมุ​ุมมองทางด้​้าน ของกาแฟ การท่​่องเที่​่�ยว และการค้​้าชายแดน ที่​่�เป็​็นส่​่วนสำำ�คั​ัญอย่​่างมาก ต่​่อการขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจของจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน โดยผู้​้�ที่มี​ีส่ ่� วน ่ เกี่​่�ยวข้​้อง ในส่​่วนต่​่างๆ ได้​้สะท้​้อนมุ​ุมมอง และประสบการณ์​์ที่​่�แตกต่​่าง แต่​่มี​ีจุ​ุดร่​่วม ของเป้​้าหมายที่​่เ� หมื​ือนกั​ัน คื​ือ การยกระดั​ับคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของคนในพื้​้�นที่ใ่� ห้​้ ดี​ีขึ้​้�น และสามารถสร้​้างรายได้​้อย่​่างยั่​่�งยื​ืน

‘กาแฟ’ ถ้​้าหั​ันกลั​ับไปมองเมื่​่อ � 10 ปี​ีก่อ ่ น พฤติ​ิกรรมการดื่​่ม � กาแฟ ช่​่างมี​ีความแตกต่​่างไปจากปั​ัจจุ​ุบัน ั อย่​่างสิ้​้�นเชิ​ิง จากกที่​่เ� คยดื่​่ม � เพื่​่อ � เป็​็นแรง ขั​ับเคลื่​่�อนในการทำำ�งานในแต่​่ละวั​ัน กลายมาเป็​็นการเสพสมเพื่​่�อให้​้ได้​้ รสชาติ​ิที่​่�แตกต่​่างกั​ัน ไม่​่ใช่​่เพี​ียงแค่​่รสขมเหมื​ือนในอดี​ีต ซึ่​่�งการเพาะปลู​ูก กาแฟในแต่​่ละพื้​้�นที่​่� ถื​ือว่​่าเป็​็นปั​ัจจั​ัยสำำ�คั​ัญที่​่�ทำำ�ให้​้เอกลั​ักษณ์​์ของกาแฟมี​ี ความแตกต่​่างกั​ัน การระบุ​ุแหล่​่งเพาะปลู​ูกกลายเป็​็นเรื่​่อ � งธรรมดาข้​้างบรรจุ​ุ ภั​ัณฑ์​์ เพราะผู้​้�ผลิ​ิต และผู้​้�จำำ�หน่​่ายต่​่างรู้​้�ว่​่า ผู้​้�บริ​ิโภคเริ่​่�มให้​้ความสำำ�คั​ัญกั​ับ แหล่​่งกำำ�เนิ​ิด อี​ีกทั้​้�งยั​ังมี​ีความสนใจที่​่�จะเรี​ียนรู้​้�ในเชิ​ิงลึ​ึก เรื่​่�องราวของกาแฟบ้​้านห้​้วยห้​้อมเกิ​ิ ด ขึ้​้�นมาตั้​้�งแต่​่ที่​่�ความนิ​ิยม กาแฟในประเทศไทยยั​ังไม่​่แพร่​่หลาย ซึ่​่�งเริ่​่�มเข้​้าสู่​่�วงการกาแฟในฐานะของ ‘ผู้​้ป้ � อ ้ นวั​ัตถุดิ ุ บ ิ ’ ให้​้แก่​่บริ​ิษัท ั กาแฟต่​่างประเทศ ก่​่อนที่​่จ� ะเริ่​่�มมาแปรรู​ูป และ จั​ัดจำำ�หน่​่ายด้​้วยตนเอง จนกระทั่​่�งผนวกรวมกั​ับการท่​่องเที่​่�ยวด้​้วยการทำำ� โฮมสเตย์​์ เพื่​่อ � เป็​็นอี​ีกช่​่องทางหนึ่​่�งในการหารายได้​้ และการประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ กาแฟ โดยสำำ�หรั​ับบ้​้านห้​้วยห้​้อมแล้​้ว การอยู่​่�อย่​่างพอเพี​ียง และความ มั่​่�นคง เป็​็นแก่​่นการดำำ�เนิ​ินชี​ีวิ​ิตที่​่�เป็​็นเป้​้าหมายสู​ูงสุ​ุดในการหาเลี้​้�ยงชี​ีพให้​้ แก่​่ครอบครั​ัว รวมทั้​้�งการรั​ักษาไว้​้ซึ่​่�งวั​ัฒนธรรม และภู​ูมิ​ิปั​ัญญาที่​่�สื​ืบทอด มาจากรุ่​่�นสู่​่�รุ่​่�นอย่​่าง การทอผ้​้าขนแกะ ขณะเดี​ียวกั​ัน กาแฟดู​ูลาเปอร์​์มี​ีแนวคิ​ิดที่​่�แตกต่​่างออกไป โดยมุ่​่�ง เน้​้นในการยกระดั​ับความเป็​็นอยู่​่�ที่​่�ดี​ีของเกษตรกรด้​้วยวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตแบบชนเผ่​่า ปกาเกอะญอ โดยมองว่​่ากาแฟเป็​็นทางออกสำำ�หรั​ับการสร้​้างรายได้​้ อี​ีก

OBELS OUTLOOK 2021 l 71

ทั้​้�งยั​ังทำำ�ให้​้เห็​็นแนวคิ​ิดของการพั​ัฒนาที่​่�เน้​้นพื้​้�นฐานของกระบวนการผลิ​ิต ตั้​้�งแต่​่ต้​้นน้ำำ��ปลายน้ำำ�� แต่​่ไม่​่ควรมี​ีการพั​ัฒนาแบบครบวงจรในแต่​่ละพื้​้�นที่​่� เพราะกาแฟเป็​็นพื​ืชที่ต้​้ ่� องอาศั​ัยความชำำ�นาญในแต่​่ละห่​่วงโซ่​่การผลิ​ิต ด้​้วย พฤติ​ิกรรมการบริ​ิโภคกาแฟของคนในปั​ัจจุ​ุบันทั้​้ ั ง� ชาวไทย และชาวต่​่างชาติ​ิ ที่​่�มี​ีความต้​้องการในการรั​ับรู้​้�สู​ูง จึ​ึงเป็​็นโอกาสสำำ�หรั​ับประเทศไทย และ แม่​่ฮ่อ ่ งสอนในการต่​่อยอดไปสู่​่�การท่​่องเที่​่ย � วเพื่​่อ � การเรี​ียนรู้​้ก � าแฟในอนาคต

‘การท่​่องเที่​่ย � ว’ เป็​็นส่วน ่ หนึ่​่�งที่​่สำ � ำ�คั​ัญที่​่สุ � ด ุ ต่​่อเศรษฐกิ​ิจในช่​่วงระยะ เวลา 2-3 ปี​ีที่​่�ผ่​่านมา แม้​้ว่​่าแม่​่ฮ่​่องสอนจะเป็​็นเพี​ียงเมื​ืองท่​่องเที่​่�ยวเมื​ือง รอง และไม่​่ได้​้มี​ีจำำ�นวนนั​ักท่​่องเที่​่�ยวเยอะเหมื​ือนจั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ รวมถึ​ึง การเดิ​ินทางก็​็ลำำ�บาก และใช้​้ระยะเวลานานกว่​่า แต่​่ก็​็มี​ีกลุ่​่�มนั​ักท่​่องเที่​่�ยวที่​่� แสวงหาธรรมชาติ​ิ การผจญภั​ัย เรี​ียนรู้​้�วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต และดู​ูแหล่​่งปลู​ูกกาแฟ ซึ่​่�ง เป็​็นกลุ่​่�มเฉพาะที่​่เ� ป็​็นเป้​้าหมายใหม่​่ในด้​้านการท่​่องเที่​่ย � ว โดยในแต่​่ละพื้​้�นที่​่� มี​ีบทบาท และศั​ักยภาพในการท่​่องเที่​่�ยวที่​่�แตกต่​่างกั​ัน เช่​่น การท่​่องเที่​่�ยว เชิ​ิงกาแฟ การท่​่องเที่​่�ยวเชิ​ิงผจญภั​ัย การท่​่องเที่​่�ยวเชิ​ิงสุ​ุขภาพ เป็​็นต้​้น นอกจากนี้​้� ยั​ังเห็​็นได้​้ว่​่าในจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ ่ งสอน มี​ีพื้​้�นที่ที่ ่� มี​ีศั ่� ก ั ยภาพ ด้​้านการท่​่องเที่​่�ยวซ่​่อนเร้​้นอยู่​่�จำำ�นวนมาก ไม่​่ใช่​่เพี​ียงแค่​่อำำ�เภอปายเท่​่านั้​้�น ตั​ัวอย่​่างเช่​่น อำำ�เภอแม่​่ลาน้​้อย ที่​่ถู​ู � กมองว่​่าเป็​็นเพี​ียงแค่​่เมื​ืองผ่​่าน สามารถ ที่​่� จ ะทำำ� รี​ีสอร์​์ ทที่​่� มี​ี คนมาเข้​้าพั​ั ก เต็​็ ม ในช่​่ ว งหน้​้าฝน และหน้​้าหนาว ซึ่​่� ง ปั​ัจจั​ัยสำำ�คั​ัญมาจากการเปลี่​่�ยนแปลงของกลุ่​่�มนั​ักท่​่องเที่​่�ยวที่​่�มี​ีพฤติ​ิกรรม ชื่​่�นชอบในธรรมชาติ​ิมากยิ่​่�งขึ้​้�น รวมถึ​ึงชื่​่�อเสี​ียงของกาแฟแม่​่ลาน้​้อย และ การก้​้าวหน้​้าของดิ​ิจิ​ิทั​ัล หรื​ือสื่​่�อสั​ังคมออนไลน์​์ ที่​่�ล้​้วนแต่​่เป็​็นการกระตุ้​้�น และเปิ​ิดโอกาสให้​้แม่​่ลาน้​้อยสามารถเป็​็นแหล่​่งท่​่องเที่​่�ยวหนึ่​่�งที่​่�สำำ�คั​ัญของ จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน

ฉะนั้​้�น ในอนาคต หากสถานการณ์​์กลั​ับมาดี​ีขึ้​้�น อาจได้​้เห็​็นพื้​้�นที่​่� อื่​่�นๆ ของแม่​่ฮ่​่องสอน โดยเฉพาะอำำ�เภอแม่​่ลาน้​้อย มี​ีการหลั่​่�งไหลเข้​้าไป ของนั​ักท่​่องเที่​่�ยวจากทั่​่�วประเทศ เหมื​ือนที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นกั​ับบ้​้านแม่​่กำำ�ปองของ จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ซึ่​่�งเป็​็นสิ่​่�งที่​่�ภาครั​ัฐ และเอกชนต้​้องเตรี​ียมความพร้​้อมใน การรั​ับมื​ือ เพื่​่�อไม่​่ให้​้เกิ​ิดปั​ัญหาอื่​่�นๆตามมา

72 l OBELS OUTLOOK 2021

‘การค้​้าชายแดน’ แม่​่ ฮ่​่ อ งสอนติ​ิ ด กั​ั บ หลายรั​ั ฐ ของประเทศ เมี​ียนมา จึ​ึงทำำ�ให้​้แม่​่ฮ่อ ่ งสอนมี​ีหลายประตู​ูที่​่นำ � ำ�สิ​ินค้​้าเข้​้าและออก หากแต่​่ การค้​้าชายแดนของแม่​่ฮ่อ ่ งสอนไม่​่ได้​้มี​ีมู​ูลค่​่าสู​ูงเหมื​ือนด่​่านชายแดนอื่​่น � ใน ภู​ูมิ​ิภาคเดี​ียวกั​ัน จึ​ึงทำำ�ให้​้แม่​่ฮ่​่องสอนกลายเป็​็นแค่​่ทางผ่​่านสำำ�หรั​ับสิ​ินค้​้า จากพื้​้�นที่อื่ ่� น ่� เพี​ียงเท่​่านั้​้น � เนื่​่อ � งจากไม่​่ได้​้มี​ีการผลิ​ิตที่เ่� ป็​็นอุตสา ุ หกรรมขนาด ใหญ่​่ในพื้​้�นที่​่� โดยที่​่�ผ่​่านมาภาครั​ัฐพยายามที่​่�ยกระดั​ับให้​้จุ​ุดผ่​่อนปรนห้​้วย ต้​้นนุ่​่�น อำำ�เภอขุ​ุนยวม เป็​็นจุด ุ ผ่​่านแดนถาวร แต่​่ด้​้วยข้​้อจำำ�กั​ัดหลายประการ ไม่​่ว่า่ จะเป็​็นการไม่​่ศึ​ึกษาผลกระทบทางสั​ังคม และสิ่​่�งแวดล้​้อม ความไม่​่คุ้​้ม � ค่​่าในทางเศรษฐกิ​ิจ โครงสร้​้างพื้​้�นฐานที่​่�ไม่​่รองรั​ับ และที่​่�สำำ�คั​ัญที่​่�สุ​ุด ความ ต้​้องการที่​่ไ� ม่​่ตรงกั​ันระหว่​่างไทยและเมี​ียนมา ทำำ�ให้​้การค้​้าชายแดนอาจไม่​่ ได้​้เป็​็นส่วนสำ ่ ำ�คั​ัญต่​่อการพั​ัฒนาเศรษฐกิ​ิจแม่​่ฮ่อ ่ งสอนเหมื​ือนในพื้​้�นที่อื่ ่� น ่� แต่​่ สิ่​่�งที่​่จ� ะทำำ�ให้​้เศรษฐกิ​ิจของแม่​่ฮ่อ ่ งสอนสามารถขั​ับเคลื่​่อ � นได้​้ในระยะยาว คื​ือ การเกษตร และการท่​่องเที่​่ย � ว ที่​่จ� ะช่​่วยให้​้คุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของคนในพื้​้�นที่ดี​ี ่� ขึ้​้น � และกระจายรายได้​้อย่​่างทั่​่�วถึ​ึงมากกว่​่า

รายชืิ่​่�อที​ีมสำำ�รวจและสั​ัมภาษณ์​์

1. ผศ.ดร.พบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ (อาจารย์​์/นั​ักวิ​ิจั​ัย) 2. มั​ัลลิ​ิกา จั​ันต๊​๊ะคาด (อาจารย์​์/นั​ักวิ​ิจั​ัย) 3. พรพิ​ินั​ันท์​์ ยี่​่�รงค์​์ (นั​ักวิ​ิจั​ัย)

03

OPINION

PIECE

74 l OBELS OUTLOOK 2021

EPISODE 1 : มุ​ุมมองต่​่างแดน

วี​ีถี​ีมั​ังกร ตอนที่​่� 5 THE LIMITATION OF CAR USE IN BEIJING Junbo Shange

Due to the massive increase in the number of cars in China, and accompanied by environmental problems. As Chinese first-tier city, also the capital city, Beijing, adopted a vehicle purchase restriction policy in 2011. According to statistics, as of the end of 2019, Beijing had 6.365 million vehicles, an increase of 281,000 vehicles over the end of the previous year. There were 5.908 million civilian vehicles, an increase of 162,000.

On the other hand, as of the last quarter of 2016, there are 3.82 million fixed parking spaces in the city areas. In the Beijing rural areas, in accordance with the principle of “ownership if you have a car”, the villagers own 450,000 cars, which is recognized as the number of cars in rural areas. In this way, there are a total of 4.27 million parking spaces in the area. In 2019, the road parking reform was completed, and electronic toll collection was implemented on 552 roads and more than 60,000 parking spaces.

In Beijing, the number of cars is restricted by extracting license plate numbers. To apply a license plate to a vehicle, the license plate number needs to be drawn in a way

OBELS OUTLOOK 2021 l 75

similar to a lottery ticket. Beginning in 2013, the issuance of Beijing automobile license plates began to show a downward trend, from 257,569 in 2012 to 240,621 in 2013, and declining year by year, until it was 96,874 in 2018.

Another thing worth noting is that new energy vehicle licenses were issued in 2014, accounting for 13% of the total. This data has increased year by year, until 2018, new energy vehicle licenses accounted for more than half of the total, reaching 59%.

This means that it is increasingly difficult for Beijing residents to obtain license plates, and it is stipulated that a driver can only obtain one license plate at most. For those who want to extract license plate numbers in Beijing, they have different conditions because of their different identities.

For vehicles to travel, the regulations have also adopted strict control. 1. Restricted travel time, such as trucks: travel is restricted from 6 am to midnight every day. 2. Restricted areas, for example, trucks can only drive on the sixth ring road and above.

3. Restriction rules, for example, each vehicle can apply for the Beijing Pass at most 12 times a year, and the validity period of the Beijing Pass each time is up to 7 days. 4. Restricted end numbers, for example, from June 1, 2020 to July 5, 2020, the end numbers of restricted motor vehicle license plates from Monday to Friday are: 1 and 6, 2 and 7, 3 and 8, 4 and 9, 5, and 0.

While supervising vehicles, the driving license deduction system was promulgated. Each driver failed to score 12 points per

76 l OBELS OUTLOOK 2021

driving book. Drivers who do not follow regulations while driving on the road will cause corresponding traffic violations, which will result in deductions for corresponding traffic violations. The deduction points for road traffic safety violations are mainly divided into 1, 2, 3, 6, and 12 points deduction items. Drivers who have deducted 12 points within a year need to be deducted from their driver’s license and re-study. This policy has played an important role in safe driving.

Reference: The Impact of Purchase Restriction Policy on Car Ownership in China’s

Four Major Cities. (2020). Retrieved 30 December 2020,

from

https://www.hindawi.com/journals/

jat/2020/7454307/ 北京机动车保有量达636.5万辆，私人轿车一年减少超4万

辆. (2020). Retrieved 30 December 2020, from https://k.

sina.cn/artcle_5251720140_13906e3cc00100qboa.html? from=auto&ab=qiche&http=fromhttp 北京市交通委员会. ( 2 0 2 0 ) . R e t r i e v e d 3 0 D e c e m b e r

2020, from http://jtw.beijing.gov.cn/xxgk/xwfbh/201912/

t20191209_1007701.html 在北京有什么样的条件才能摇号？ – 知乎. (2020). Retrieved 30

December 2020, from https://www.zhihu.com/ques

tion/354789040/answer/886463704?utm_ source=wechat_session&utm_medium=social&utm_ oi=963004138708185088&utm_content=group1_An swer&utm_campaign=shareopn

OBELS OUTLOOK 2021 l 77

2020外地车进京最新规定 早晚高峰能进几环. (2020).

Retrieved 30 December 2020, from https://zhuanlan.zhihu.

com/p/213801903?utm_source=wechat_session&utm_ medium=social&utm_oi=963004138708185088&utm_ campaign=shareopn 交通违法扣分_百度百科.

(2020).

Retrieved

30

December 2020, from https://baike.baidu.com/

item/%E4%BA%A4%E9%80%9A%E8%BF%9D%E6%B3%95%E 6%89%A3%E5%88%86/19604706

78 l OBELS OUTLOOK 2021

EPISODE 1 : มุ​ุมมองต่​่างแดน

วี​ีถี​ีมั​ังกร ตอนที่​่� 6

THE GROWTH OF ELECTRIC VEHICLES IN CHINA Shaowei Li

The development of electric vehicles is an important part of China’s environmental protection, so China attaches great importance to the development of electric vehicles. In 2009, China issued the Automobile Industry Adjustment and Revitalization Plan for the first time, which proposed the goal of large-scale development of electric vehicles.

Figure 1 2011-2020 China’s electric vehicle sales and growth rate

In early 2009, the Chinese government conducted extensive trials in 10 cities, stimulating the development of electric vehicles. The initial phase of the project focused on public sector

OBELS OUTLOOK 2021 l 79

vehicles with controlled driving ranges. For the first time, there were 13 cities determined cheap rolex replica to participate in the 10,000 vehicle projects, namely: Beijing, Shanghai, Chongqing, Changchun, Dalian, Hangzhou, Jinan, Wuhan, Shenzhen, Hefei, Changsha, Kunming, and Nanchang.

After 2013, China established an early warning system for severe air pollution. Beijing took the lead in implementing preferential and unlimited control and various welfare policies for electric vehicle license plates, which has greatly improved people’s desire to buy electric vehicles. To encourage consumers to buy electric vehicles, the central government has decided to provide car purchase subsidies for buyers; in addition to the central subsidies, the pilot areas will also provide additional subsidies for consumers. The Communist Party of China (CPC) central and local governments announced they would invest about $15 billion to support projects related to new-energy vehicles. Electric car sales began to increase year by year.

Since 2014, with the popularization of intelligent and networked vehicles, the Chinese major Internet companies have begun to invest in the ranks of electric vehicles starting from the Letv car, and later by the NIO, Future, Xiaopeng, Singularity, Weima, Ideal, Aichi, Byton, Bo Jun, Yundu, United, Yangtze River, Chinese Express, and so on. At most, there are more than 600 electric car companies, large and small, in China. But among these many enterprises, only NIO, Xiaopeng, and Weima can take out mass production models and reach a certain scale.

80 l OBELS OUTLOOK 2021

In 2018, China announced the abolition of foreign restrictions on the automobile manufacturing industry, especially in electricity manufacturing. Foreign companies producing electric vehicles can directly build a factory in China without having to establish a joint venture with China. A month after the new rules, Tesla announced the construction of a Gigafactory in Shanghai’s Lingang Free Trade Zone. In addition, Volkswagen plans to put half of its 4 million global productions in China by 2028. On the one hand, foreign electric vehicles enter China, and play the role of catfish, polishing local traditional car companies or new forces of car building. On the other hand, it also drives the development of the whole electric vehicle industry chain.

In addition to the established domestic and foreign enterprises, China’s electric vehicle start-ups began to emerge and flourish.

In 2018, NIO became the first electric vehicle company to be listed on the New Stock Exchange.

At present, among the top 10 companies in the world, there are 3 Chinese companies (BYD 4th, NIO 5th, 10th Xiaopeng Automobile), 2 German car factories, 2 American car factories, 2 Japanese car factories, and 1 Italian car factory. Although the market value did well, it was unsatisfactory in terms of delivery.

Due to its demographic dividend, China has a large demand for new energy vehicles and is the largest sales market in the world. Therefore, China ranks high in terms of the sales performance of electric vehicles in all countries in the world. The rolex

OBELS OUTLOOK 2021 l 81

replica watches central government has given subsidies for the purchase of electric vehicles since 2009. Key technologies of electric vehicles have improved significantly, and product performance has improved significantly.

The annual sales volume has increased from less than 500 in 2009 to 1,366,000 in 2020, China has ranked NO.1 in the world for five consecutive years. However, due to the combination of multiple adverse factors, China’s electric vehicles sales fell by 4.0% year on year in 2019. So far, China has become one of the largest countries in the global electric vehicle industry, but the development of the electric vehicle industry is still in its infancy.

However, related technologies are constantly being upgraded.

Reference https://www.sohu.com/a/218498688_715712 电动汽车产业发展的财政补贴政策研究 https://xueshu.baidu.com/usercenter/paper/show? paper id=98b8f8108f467452cc333ef050031fca&site=xueshu_se https://zhidao.baidu.com/question/1695413418555936988.html 世界各国关于发展电动汽车的政策目标 https://www.zhihu.com/column/p/260436068 人民网 http://auto.people.com.cn/n1/2020/0426/c1005-31688105.html 新浪财经 h t t p s : / / f i n a n c e . s i n a . c o m . c n / s t o c k / h k s t o c k / h k s t o c knews/2021-06-14/doc-ikqciyzi9598920.shtml

82 l OBELS OUTLOOK 2021

EPISODE 1 : มุ​ุมมองต่​่างแดน

บทสำำ�รวจเศรษฐกิ​ิจอิ​ินเดี​ีย สู่​่�นโยบาย ‘Make in India’ จั​ักราวุ​ุธ ศรี​ีจั​ันทร์​์งาม และพบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ

นั​ับตั้​้�งแต่​่สงครามระเบี​ียบโลกครั้​้�งที่​่� 2 สิ้​้�นสุ​ุดลงในปี​ี ค.ศ.1945 สหรั​ัฐอเมริ​ิกาได้​้ก้​้าวขึ้​้น � มามี​ีบทบาทมากขึ้​้น � ในการจั​ัดระเบี​ียบโลก (World Order) ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น การยึ​ึดหลั​ักสิ​ิทธิ​ิมนุ​ุษยชน การปกครองแบบระบอบ ประชาธิ​ิปไตย และการค้​้าเสรี​ี เป็​็นต้​้น จากการที่​่ส � หรั​ัฐอเมริ​ิกามี​ีพั​ัฒนาการ ทางเศรษฐกิ​ิจที่​่�สู​ูง มี​ีความก้​้าวหน้​้าทางวิ​ิทยาศาสตร์​์และเทคโนโลยี​ีเหนื​ือ ชาติ​ิ อื่​่� น ๆ ทำำ� ให้​้สหรั​ั ฐ อเมริ​ิ ก ากลายเป็​็ นป ระเทศมหาอำำ� นาจอั​ั นดั​ั บ 1 ของโลกที่​่� สา มารถกำำ� หนดทิ​ิ ศ ทางและชี้​้� นำำ� ความสั​ั ม พั​ั นธ์​์ ทา งการเมื​ือง ระหว่​่างประเทศ หรื​ือมี​ีอิ​ิทธิ​ิพลสู​ูงในการจั​ัดระเบี​ียบโลก (สุ​ุขใจ ว่​่องไว ศิ​ิริวัิ ัฒน์​์,สุ​ุพริ​ิศร์​์ สุ​ุวรรณิ​ิก,ชนม์​์นิธิ​ิ ิศ ไชยสิ​ิงห์​์ทอง, 2020) จนมี​ีคำำ�กล่​่าว ว่​่า “สหรั​ัฐอเมริ​ิกาทำำ�หน้​้าที่​่�เหมื​ือนเป็​็นตำำ�รวจโลก” อย่​่างไรก็​็ตาม การ เป็​็นประเทศมหาอำำ�นาจขั้​้�วเดี​ียว (Unipolar) ที่​่ย � าวนานของสหรั​ัฐอเมริ​ิกา กำำ�ลั​ังเผชิ​ิญความท้​้าทายอย่​่างรุ​ุนแรงในปั​ัจจุ​ุบัน ั ที่​่ผู้ � เ้� ชี่​่ย � วชาญด้​้านการเมื​ือง ระหว่​่างประเทศ เรี​ียกกั​ันว่​่า “Multiplex World” หรื​ือ “โลกหลายขั้​้�ว” นั่​่�นเอง

Multiplex world นั้​้�นไม่​่ได้​้หมายความถึ​ึงแค่​่การที่​่�โลกสามารถ แบ่​่งออกได้​้เป็​็นหลายขั้​้�ว (Multipolar) เท่​่านั้​้น � ยั​ังมี​ีความหมายครอบคลุ​ุม ถึ​ึงความซั​ับซ้​้อนที่​่�เพิ่​่�มขึ้​้�น อั​ันเกิ​ิดจากการมี​ีปฎิ​ิสั​ัมพั​ันธ์​์ (Interaction) และการเชื่​่�อมโยงระหว่​่างประเทศ องค์​์กรและบริ​ิษั​ัทข้​้ามชาติ​ิ และความ ร่​่วมมื​ือระหว่​่างประเทศในระดั​ับต่​่างๆ อี​ีกด้​้วย (ปิ​ิติ​ิ ศรี​ีแสงนาม,2021) ในปั​ัจจุ​ุบั​ัน ทุ​ุกท่​่านคงได้​้เห็​็นแล้​้วว่​่า ทั้​้�งสหรั​ัฐอเมริ​ิกา และจี​ีน เป็​็นสองชาติ​ิ มหาอำำ�นาจที่​่กำ � ำ�ลั​ังช่​่วงชิ​ิงและถ่​่วงดุ​ุลอำำ�นาจกั​ันอย่​่างชั​ัดเจนบทเวที​ีนี้​้�

OBELS OUTLOOK 2021 l 83

หากเรามองย้​้อนกลั​ั บ ไปถึ​ึงขั้​้� วอำำ� นาจ หรื​ือการเปลี่​่� ย นแปลง ศู​ูนย์​์กลางเศรษฐกิ​ิ จโลกในช่​่วงสองพั​ันกว่​่าปี​ีที่​่�ผ่​่าน (รู​ูปที่​่� 1) จะพบว่​่า จุ​ุดศู​ูนย์​์กลางเศรษฐกิ​ิจโลกเริ่​่�มต้​้นอยู่​่�ในทวี​ีปเอเชี​ีย บริ​ิเวณประเทศอิ​ินเดี​ีย ก่​่อนที่​่จ� ะเคลื่​่อ � นไปอยู่​่�ในทวี​ีปยุ​ุโรปและสหรั​ัฐอเมริ​ิกา ในช่​่วงศตวรรษที่​่� 18 และ 19 และหลั​ังจากปี​ี 2000 มี​ีแนวโน้​้มว่​่าศู​ูนย์ก ์ ลางเศรษฐกิ​ิจโลกจะหั​ัน กลั​ับมาอยู่​่�ในทวี​ีปเอเชี​ียอี​ีกครั้​้�ง

รู​ูปที่​่� 1 การเปลี่​่�ยนแปลงศู​ูนย์​์กลางทางเศรษฐกิ​ิจโลก

ที่​่�มา: McKinsey Global Institute (2019) เอเชี​ียจะกลายมาเป็​็ นศู​ูนย์​์ ก ลางเศรษฐกิ​ิ จ ของโลกแทนที่​่� สหรั​ัฐอเมริ​ิกาและยุ​ุโรปในอี​ีกไม่​่ช้​้า โดยหั​ัวรถจั​ักรที่​่ขั� บ ั เคลื่​่อ � นเศรษฐกิ​ิจของ เอเชี​ียนั้​้�น คงจะหนี​ีไม่​่พ้​้นประเทศจี​ีน และอิ​ินเดี​ีย จากตารางที่​่� 1 แสดงให้​้ เห็​็นว่า่ ในปี​ี 2021 สหรั​ัฐอเมริ​ิกาเป็​็นประเทศที่​่มี​ีขนา � ดเศรษฐกิ​ิจใหญ่​่ที่สุ ่� ด ุ ในโลก รองลงมา คื​ือ ประเทศจี​ีน ขณะที่​่�เศรษฐกิ​ิจของอิ​ินเดี​ียมี​ีขนาดใหญ่​่

84 l OBELS OUTLOOK 2021

เป็​็นอั​ันดั​ับที่​่� 6 ของโลก และมี​ีการคาดการณ์​์อี​ีกว่​่า ภายในปี​ี 2030 จี​ีนจะ กลายเป็​็นประเทศที่​่มี​ีขนา � ดเศรษฐกิ​ิจใหญ่​่ที่สุ ่� ด ุ โลกแทนที่​่ส � หรั​ัฐอเมริ​ิกาที่​่ต � ก มาอยู่​่�อั​ันดั​ับที่​่� 2 และอิ​ินเดี​ียจะเป็​็นประเทศที่​่�มี​ีเศรษฐกิ​ิจใหญ่​่เป็​็นอั​ันดั​ับที่​่� 3 ของโลกอี​ีกด้​้วย ทั้​้�งนี้​้� ในช่​่วงหลายปี​ีที่ผ่ ่� ่านมา ประเทศจี​ีน นั​ับเป็​็นคู่​่�แข่​่งตั​ัวฉกาจ ที่​่�สุ​ุดและเป็​็นไม้​้เบื่​่�อไม้​้เมาของสหรั​ัฐอเมริ​ิกา ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นด้​้านเศรษฐกิ​ิจ การเมื​ือง และเทคโนโลยี​ี เป็​็นต้​้น ขณะที่​่อิ � น ิ เดี​ีย ถื​ือได้​้ว่​่าเป็​็นอี​ีกหนึ่​่�งประเทศ ที่​่�มี​ีศั​ักยภาพจะก้​้าวขึ้​้�นมาแข่​่งขั​ันกั​ับทั้​้�งสหรั​ัฐอเมริ​ิกาและจี​ีน ท่​่ามกลาง ความการแข่​่งขั​ันที่​่�รุ​ุนแรงระหว่​่างสหรั​ัฐอเมริ​ิกาและจี​ีน ทำำ�ให้​้อิ​ินเดี​ียยั​ังไม่​่ ค่​่อยได้​้รั​ับความสนใจมากเท่​่าใดนั​ัก ประกอบกั​ับอิ​ินเดี​ียยั​ังมี​ีปั​ัญหาภายใน ประเทศอยู่​่�อี​ีกจำำ�นวนมากที่​่ยั � งั รอการแก้​้ไขอยู่​่� อย่​่างไรก็​็ตาม บทความนี้​้�จะ ทำำ�ความรู้​้�จั​ักอิ​ินเดี​ียให้​้มากยิ่​่�งขึ้​้�น

ตารางที่​่� 1 การเปลี่​่�ยนแปลงอั​ันดั​ับของ 10 ประเทศที่​่�มี​ีอั​ันดั​ับเศรษฐกิ​ิจใหญ่​่ที่​่�สุ​ุดของ โลกในปี​ี 2020

ที่​่�มา: The Times of India (2020)

OBELS OUTLOOK 2021 l 85

สำำ�รวจพื้​้�นฐานเศรษฐกิ​ิจอิ​ินเดี​ีย

ปั​ัจจุ​ุบัน ั อิ​ินเดี​ียถื​ือเป็​็นประเทศมี​ีขนาดเศรษฐกิ​ิจใหญ่​่เป็​็นอันดั ั บ ั 6 ของโลก และมี​ีแนวโน้​้มเติ​ิบโตในระดั​ับที่​่สู​ู � งอี​ีกด้​้วย โดยปั​ัจจั​ัยสนั​ับสนุ​ุนการ เติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจหลายประการ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น จำำ�นวนประชากรจำำ�นวนที่​่� มากเป็​็นอันดั ั บ ั 2 โครงสร้​้างกำำ�ลั​ังแรงงาน ศั​ักยภาพการผลิ​ิตที่ห ่� ลากหลาย รวมไปถึ​ึงทั​ักษะความรู้​้�ความสามารถของคนอิ​ินเดี​ีย เป็​็นต้​้น อิ​ิ นเดี​ียเป็​็ นป ระเทศที่​่� มี​ีป ระชากรมากที่​่� สุ​ุดเป็​็ นอั​ันดั​ั บ 2 ของ โลกรองจากประเทศจี​ีน และยั​ังมี​ีอั​ัตราการเพิ่​่�มขึ้​้�นของประชากรที่​่�สู​ูง ใน อนาคตอิ​ินเดี​ียวจะกลายเป็​็นประเทศที่​่�มี​ีประชากรมากที่​่�สุ​ุดในโลก ทั้​้�งนี้​้� หนึ่​่�งครอบครั​ัวในอิ​ินเดี​ีย จะมี​ีสมาชิ​ิก 5 คนโดยเฉลี่​่�ย (รู​ูปที่​่� 2) และจาก รายงานขององค์​์กรสหประชาชาติ​ิ (United Nation, 2019) ได้​้ระบุ​ุไว้​้ว่​่า ภายในปี​ี 2027 อิ​ินเดี​ียจะกลายเป็​็นประเทศที่​่มี​ีป � ระชากรมากที่​่สุ � ด ุ ในโลก ได้​้มี​ีการคาดการณ์​์ว่าป ่ ระชากรอิ​ินเดี​ียจะมี​ีจำำ�นวนเกิ​ิน 1.4 พั​ันล้​้านคนในปี​ี 2022 และจะมี​ีอั​ัตราการเพิ่​่�มขึ้​้นข � องประชากรร้​้อยละ 0.9 ต่​่อปี​ีจนกระทั่​่�ง ถึ​ึงปี​ี 2026

รู​ูปที่​่� 2 จำำ�นวนสมาชิ​ิก ครอบครั​ัวโดยเฉลี่​่�ยของ ประเทศอิ​ินเดี​ีย

ที่​่�มา: Time of India (2018)

86 l OBELS OUTLOOK 2021

ไม่​่เพี​ียงแต่​่ความได้​้เปรี​ียบด้​้านจำำ�นวนประชากรเท่​่านั้​้�น อิ​ินเดี​ีย ยั​ังเป็​็นประเทศที่​่�มี​ีสั​ัดส่​่วนแรงงานต่​่อประชากรที่​่�ค่​่อนข้​้างสู​ูง ซึ่​่�งพบว่​่า ในปี​ี 2019 ประชากรวั​ัยแรงงานที่​่�มี​ีอายุ​ุ 15-64 ปี​ี มี​ีสั​ัดส่​่วนสู​ูงถึ​ึงร้​้อยละ 67 ของประชากรทั้​้�งหมด หรื​ือคิ​ิดเป็​็นจำำ�นวนแรงงานมากกว่​่า 900 ล้​้าน คน นอกจากนี้​้� อิ​ินเดี​ียยั​ังมี​ีประชากรวั​ัยเด็​็ก (อายุ​ุ 0-14 ปี​ี) ที่​่�จะก้​้าวสู่​่�วั​ัย แรงงานอี​ีกจำำ�นวนมาก โดยคิ​ิดเป็​็นร้​้อยละ 26 ของประชากรทั้​้�งหมด ขณะ ที่​่มี​ีป � ระชากรสู​ูงวั​ัยที่​่มี​ี � อายุ​ุมากกว่​่า 65 ปี​ี คิ​ิดเป็​็นสัด ั ส่​่วนค่อ ่ นข้​้างต่ำำ�� เพี​ียง ร้​้อยละ 6.38 เท่​่านั้​้น � นอกจากนี้​้� ในปี​ี 2018 ในภาพรวมประชากรอิ​ินเดี​ีย มี​ีอั​ัตราการรู้​้�หนั​ังสื​ือสู​ูงถึ​ึงร้​้อยละ 75 และเป็​็นที่​่�น่​่าสั​ังเกตว่​่าประชากรเพศ ชายมี​ีอั​ัตราการรู้​้�หนั​ังสื​ือสู​ูงกว่​่าเพศหญิ​ิง (รู​ูปที่​่� 3) อย่​่างไรก็​็ตาม ทั้​้�งหมด ที่​่ก � ล่​่าวมานี้​้� สะท้​้อนให้​้เห็​็นว่าอิ ่ น ิ เดี​ียเป็​็นประเทศที่​่มี​ี � ความได้​้เปรี​ียบในด้​้าน ของจำำ�นวนของประชากร จำำ�นวนแรงงาน และคุ​ุณภาพของแรงงานอี​ีกด้​้วย นอกจากนี้​้� มี​ีการคาดการณ์​์ว่า่ เศรษฐกิ​ิจอิ​ินเดี​ียจะสามารถเติ​ิบโตได้​้ในอั​ัตรา มากกว่​่าร้​้อยละ 6 ในช่​่วงปี​ี 2022-2026

รู​ูปที่​่� 3 อั​ัตราการรู้​้�หนั​ังสื​ือของชาวอิ​ินเดี​ียในปี​ี 2011, 2015 และ 2018

ที่​่�มา: Statista (2021c)

OBELS OUTLOOK 2021 l 87

นอกจากความได้​้เปรี​ียบด้​้านประชากรแล้​้ว อิ​ินเดี​ียเป็​็นประเทศ อุ​ุดมสมบู​ูรณ์​์ด้​้วยทรั​ัพยากรทางธรรมชาติ​ิ และแร่​่ธาตุที่ ุ สำ ่� ำ�คั​ัญมากมาย รวม ไปถึ​ึงการมี​ีแรงงานราคาถู​ูกจำำ�นวนมาก ที่​่�สามารถรองรั​ับการขยายตั​ัวของ กิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจได้​้เป็​็นอย่​่างดี​ี และยั​ังมี​ีความชำำ�นาญและศั​ักยภาพ การผลิ​ิตในหลากหลายด้​้าน (ศั​ักยภาพ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นในการผลิ​ิตในที่​่�นี้​้� วั​ัด จากดั​ัชนี​ีความได้​้เปรี​ียบโดยเปรี​ียบเที​ียบ หรื​ือ RCA: Revealed Comparative Advantage) เมล็​็ดเครี่​่อ � งเทศ (Spice Seeds) สารประกอบ อิ​ินทรี​ีย์​์ (Other Organic Compounds) หิ​ินแกรนิ​ิต (Granite) พรม (knotted carpet) และ ข้​้าว (rice) เป็​็นต้​้น (รู​ูปที่​่� 4)

รู​ูปที่​่� 4 สิ​ินค้​้าที่​่�อิ​ินเดี​ียมี​ี ความชำำ�นาญในการผลิ​ิต

ที่​่�มา: OEC (2021) นอกจากนี้​้� อิ​ิ น เดี​ียถื​ือเป็​็ นป ระเทศที่​่� มี​ีผ ลผลิ​ิ ตทา งการเกษตร จำำ� นวนมากเป็​็ นอั​ั นดั​ั บ ต้​้นๆของโลก และมี​ีแรงงานจำำ� นวนมากในภาค การเกษตร จากข้​้อมู​ูลจาก World Bank (2019a) ระบุ​ุว่​่าแรงงานที่​่�อยู่​่� ในภาคการเกษตร มี​ีจำำ�นวนมากถึ​ึงประมาณร้​้อยละ 42.6 ของประชากร ทั้​้�งหมด พู​ูดได้​้ว่​่าประชากรเกื​ือบครึ่​่�งนึ​ึงของประเทศเป็​็นเกษตรกร ขณะ

88 l OBELS OUTLOOK 2021

เดี​ียวกั​ันการเปิ​ิดรั​ับการลงทุ​ุนจากต่​่างชาติ​ิ ส่​่งผลทำำ�ให้​้อิ​ินเดี​ียมี​ีเทคโนโลยี​ี ที่​่�ทำำ�ให้​้เกิ​ิดการพั​ัฒนาในหลายด้​้าน เช่​่น วิ​ิทยาศาสตร์​์ เภสั​ัชกรรม และที่​่� สำำ�คั​ัญ อิ​ินเดี​ียยั​ังมี​ีการครอบครองอาวุ​ุธนิวิ เคลี​ียร์​์อี​ีกด้​้วย ซึ่​่�งสะท้​้อนให้​้เห็​็น ว่​่า อิ​ินเดี​ียมี​ีบุ​ุคคลากรที่​่�มี​ีความสามารถและทั​ักษะสู​ูง โดยเฉพาะทางด้​้าน วิ​ิทยาศาสตร์​์และเทคโนโลยี​ี อยู่​่�เป็​็นจำำ�นวนมาก

ว่​่าด้​้วยนโยบาย Make in India?

จากการสำำ�รวจข้​้างต้​้น จะเห็​็นว่​่า “อิ​ินเดี​ียเป็​็นอี​ีกหนึ่​่�งประเทศ ดาวรุ่​่ง� ที่​่�จะก้​้าวขึ้​้น � มาเป็​็นผู้​้เ� ล่​่นสำำ�คั​ัญ หรื​ือคู่​่แ � ข่​่งกั​ับสหรั​ัฐอเมริ​ิกา และ จี​ีนบนเวที​ี Multiplex World นี้​้�อย่​่างแน่​่นอน”

อย่​่างไรก็​็ตาม หากมองลึ​ึกลงไปในโครงสร้​้างเศรษฐกิ​ิจและสั​ังคม ของอิ​ินเดี​ีย จะพบว่​่า แม้​้จะมี​ีประชากรจำำ�นวนมาก แต่​่อิน ิ เดี​ียก็​็เผชิ​ิญปั​ัญหา เชิ​ิงโครงสร้​้างภายในประเทศด้​้วยเช่​่นกั​ัน ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น ความแตกต่​่างด้​้าน ความเชื่​่�อและศาสนา ความยากจน การว่​่างงาน ความเหลื่​่�อมล้ำำ��ทางราย ได้​้ (รู​ูปที่​่� 5) และการกระจุ​ุกตั​ัวของแรงงาน เป็​็นต้​้น

รู​ูปที่​่� 5 ความเหลื่​่�อมล้ำำ��ทางรายได้​้ของประเทศอิ​ินเดี​ีย จี​ีน และสหรั​ัฐอเมริ​ิกา

ที่​่�มา: Business Standard (2018)

OBELS OUTLOOK 2021 l 89

นอกจากนี้​้� จากสถิ​ิติ​ิในปี​ี 2019 แสดงให้​้เห็​็นแรงงานส่​่วนใหญ่​่ ของอิ​ินเดี​ียยั​ังอยู่​่�ในภาคการเกษตร (คิ​ิดเป็​็นร้​้อยละ 42.6 ของการจ้​้างงาน ทั้​้�งหมด) โดยแรงงานภาคการเกษตรสร้​้างมู​ูลค่​่าคิด ิ เป็​็นสัด ั ส่​่วนเพี​ียงร้​้อยละ 16 ของ GDP ทั้​้�งประเทศ ขณะที่​่แ � รงงานในภาคบริ​ิการคิ​ิดเป็​็นสัด ั ส่​่วนร้​้อย ละ 32.6 กั​ับสร้​้างมู​ูลค่​่าได้​้เป็​็นครึ่​่�งหนึ่​่�ง (ร้​้อยละ 49.88) ของ GDP ด้​้วย เหตุ​ุผลดั​ังที่​่ก � ล่​่าวข้​้างต้​้น รั​ัฐบาลอิ​ินเดี​ียจึ​ึงได้​้ริ​ิเริ่​่�มนโยบายที่​่เ� รี​ียกว่​่า “Make in India” ขึ้​้�นมาโดยมี​ีเป้​้าหมายสำำ�คั​ัญที่​่ต้​้ � องการจะยกระดั​ับคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิต ของชาวอิ​ินเดี​ียให้​้ดี​ีขึ้​้�น

Make in India เป็​็นนโยบายที่​่�รั​ัฐบาลอิ​ินเดี​ียส่​่งเสริ​ิมบริ​ิษั​ัททั้​้�ง ในและต่​่างประเทศ มาตั้​้�งฐานการผลิ​ิตที่ป ่� ระเทศอิ​ินเดี​ีย เพื่​่อ � พั​ัฒนาสิ​ินค้​้าที่​่� ผลิ​ิตจากประเทศให้​้เป็​็นที่ย ่� อมรั​ับจากในเวที​ีโลก และทำำ�ให้​้อิ​ินเดี​ียกลายเป็​็น “ศู​ูนย์​์กลางอุ​ุตสาหกรรมการผลิ​ิตสินค้​้าข ิ องโลก” โครงการนี้​้�มุ่​่�งเน้​้นไปยั​ังการ ลงทุ​ุนโครงสร้​้างพื้​้�นฐานทางกายภาพ (Physical infrastructures) และ สร้​้างเครื​ือข่​่ายดิ​ิจิต ิ อล (Digital network) นอกจากนี้​้� ยั​ังต้​้องการที่​่จ� ะเพิ่​่�ม ทั​ักษะให้​้กั​ับแรงงานของอิ​ินเดี​ียอี​ีกด้​้วย จากเดิ​ิมที่​่ภ � าคการผลิ​ิตสร้​้าง GDP ให้​้เพี​ียงแค่​่ ร้​้อยละ 15 ให้​้กลายเป็​็นร้​้อยละ 25 และสร้​้างความพร้​้อมของ อิ​ินเดี​ียต่​่อทั่​่�วโลก ( กรมส่​่งเสริ​ิมการค้​้าระหว่​่างประเทศ, 2016) สรุ​ุปได้​้ว่​่านโยบาย Make in India คื​ือ นโยบายที่​่�เน้​้นการพึ่​่�ง พิ​ิงการลงทุ​ุนจากต่​่างประเทศ ยกตั​ัวอย่​่าง เช่​่น บริ​ิษั​ัทรถยนต์​์ หรื​ือโรงงาน อุ​ุตสาหกรรมที่​่�เข้​้ามาลงทุ​ุนจะได้​้รั​ับการอำำ�นวยความสะดวกในด้​้านต่​่างๆ ขณะเดี​ียวกั​ั นอิ​ิ น เดี​ียก็​็ มุ่​่� งหวั​ั ง ที่​่� จ ะได้​้รั​ั บ การถ่​่ า ยทอดองค์​์ ค วามรู้​้� หรื​ือ เทคโนโลยี​ี (Knowledge and Technology Spillover) เพื่​่�อนำำ�มา พั​ัฒนาบุ​ุคลากรชาวอิ​ินเดี​ีย ต่​่อยอดการลงทุ​ุนภายในประเทศ รวมไปถึ​ึง การพั​ัฒนาสิ​ินค้​้าของอิ​ินเดี​ียให้​้มี​ีมาตรฐานระดั​ับโลก และสามารถแข่​่งขั​ัน กั​ับสิ​ินค้​้าจากประเทศอื่​่�นๆ ทั่​่�วโลกได้​้ ฉะนั้​้�น รั​ัฐบาลอิ​ินเดี​ียจึ​ึงได้​้ตั​ัดสิ​ินใจ ออกนโยบายดั​ังกล่​่าวเพื่​่�อที่​่�จะกระตุ้​้�นให้​้เกิ​ิดการผลิ​ิต และลดการว่​่างงาน ในประเทศ ตลอดจนเพิ่​่�มผลผลิ​ิตในประเทศอิ​ินเดี​ียให้​้สู​ูงขึ้​้�น

90 l OBELS OUTLOOK 2021

อย่​่างไรก็​็ตาม นโยบาย Make in India นี้​้� ยั​ังไม่​่ประสบผลสำำ�เร็​็จ เท่​่าที่​่�ควร เนื่​่�องด้​้วยปั​ัญหาหลั​ักมาจากโครงสร้​้างของอิ​ินเดี​ีย หรื​ือ “ความ เป็​็นอิ​ินเดี​ีย” กล่​่าวคื​ือ อิ​ินเดี​ียยั​ังมี​ีโครงสร้​้างทางสั​ังคมที่​่�ฝั​ังไปด้​้วยแนวคิ​ิด ทางชนชั้​้�นและวรรณะ โดยในอิ​ินเดี​ีย ชนชั้​้�นวรรณะสามารถแบ่​่งออกได้​้เป็​็น 5 ชั้​้�น เรี​ียงจากชั้​้�นสู​ูงสุ​ุด ได้​้แก่​่ พราหมณ์​์ กษั​ัตริย์ ิ ์ แพศย์​์ ศู​ูทร และจั​ัณฑาล นอกจากนี้​้� ในสั​ังคมอิ​ินเดี​ียต้​้องแต่​่งงานในวรรณะเดี​ียวกั​ันเท่​่านั้​้�น ผลที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นอย่​่างหลี​ีกเลี่​่�ยงไม่​่ได้​้ คื​ือ คนที่​่�อยู่​่�ในวรรณะต่ำำ�� เช่​่น ศู​ูทร และจั​ัณฑาล ไม่​่ได้​้รั​ับโอกาสหรื​ือไม่​่สามารถหางานที่​่ดี​ี � ทำำ�ได้​้ คนเหล่​่า นั้​้�นก็​็ต้​้องแต่​่งงานและใช้​้ชี​ีวิ​ิตอยู่​่�กั​ับคนวรรณะระดั​ับล่​่างเช่​่นเดี​ียวกั​ัน มี​ีลู​ูก ออกมาก็​็เป็​็นคนกลายเป็​็นคนในวรรณะระดั​ับล่​่าง และคนในวรรณะระดั​ับ ล่​่างก็​็มี​ีจำำ�นวนเพิ่​่�มขึ้​้น � เรื่​่�อยๆ ประกอบกั​ับเมื่​่�อขาดโอกาสในการทำำ�งานที่​่ดี​ี � ผู้​้ค � นเหล่​่านั้​้นก็ � ต้​้ ็ องประกอบอาชี​ีพเป็​็นเกษตรกร ทำำ�เกษตรกรรม ไม่​่ก็เ็ ลื​ือก ทำำ�อาชี​ีพที่​่�ผิ​ิดกฎหมายหรื​ือไม่​่ได้​้ประกอบอาชี​ีพ

ไม่​่เพี​ียงเท่​่านั้​้น � การคงอยู่​่�ของชนชั้​้�นวรรณะในอิ​ินเดี​ียทำำ�ให้​้สั​ังคม อิ​ินเดี​ียยั​ังคงมี​ีช่​่องว่​่างทางรายได้​้ และความเหลื่​่อ � มล้ำำ��ทางเศรษฐกิ​ิจสู​ูงมาก (จากรู​ูปที่​่� 9 และ 10) สั​ังเกตได้​้จากแรงงานในภาคการเกษตรที่​่ถื​ื � อว่​่าเป็​็นคน กลุ่​่�มใหญ่​่ของประเทศ (คิ​ิดเป็​็นสัด ั ส่​่วนร้​้อยละ 42.6 ของประชากรทั้​้�งหมด) แต่​่กลั​ับสร้​้างรายได้​้เพี​ียงร้​้อยละ 16 ของ GDP เท่​่านั้​้�น สะท้​้อนให้​้เห็​็นว่​่า ชาวอิ​ินเดี​ียจำำ�นวนมากเป็​็นแรงงานที่​่�อยู่​่�ในภาคการเกษตร และมี​ีรายได้​้ต่ำำ�� ในทางตรงกั​ันข้​้าม คนส่​่วนน้​้อย โดยเฉพาะผู้​้�ที่​่�อยู่​่�ในวรรณะชั้​้�นสู​ูง มี​ีความ ร่ำำ��รวย มี​ีทรั​ัพย์​์สิ​ินจำำ�นวนมาก และมี​ีโอกาสในการแสวงหาผลประโยชน์​์ ทางเศรษฐกิ​ิจอย่​่างมหาศาล นอกจากปั​ัญหาอั​ันเนื่​่�องมาจากโครงสร้​้างสั​ังคมที่​่�แบ่​่งเป็​็นชนชั้​้�น วรรณะแล้​้ว อิ​ินเดี​ียยั​ังเผชิ​ิญความท้​้าทายที่​่�เป็​็นอุ​ุปสรรคต่​่อการพั​ัฒนา นโยบาย Make in India หลายประการ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น การย้​้ายถิ่​่�นของ ประชากรจากชนบทเพื่​่�อไปหางานทำำ�ในเมื​ืองมากขึ้​้�น จนทำำ�ให้​้หลายเมื​ือง กลายเป็​็นชุ​ุมชนแออั​ัดและเผชิ​ิญภาวะมลพิ​ิษทางสิ่​่�งแวดล้​้อม ปั​ัญหาด้​้าน การคมนาคมขนส่​่ง ระบบราชการ และปั​ัญหาเรื่​่�องสิ​ิทธิ​ิแรงงาน เป็​็นต้​้น

OBELS OUTLOOK 2021 l 91

บทสรุ​ุปของการสำำ�รวจอิ​ินเดี​ีย

อิ​ินเดี​ียถื​ือว่​่าเป็​็นหนึ่​่�งในประเทศที่​่�มี​ีขนาดใหญ่​่ และมี​ีศั​ักยภาพ ที่​่�จะก้​้าวขึ้​้�นมาเป็​็นมหาอำำ�นาจทางเศรษฐกิ​ิ จในอนาคต ไม่​่ว่​่าจะในด้​้าน ของจำำ� นวนประชากร แรงงานทั​ั ก ษะสู​ูง และความอุ​ุ ด มสมบู​ูรณ์​์ ข อง ทรั​ัพยากรธรรมชาติ​ิ เเต่​่ด้​้วยปั​ัญหาเชิ​ิงโครงสร้​้างและระบบชนชั้​้�นวรรณะที่​่� ฝั​ังรากลึ​ึกลงในสั​ังคมอิ​ินเดี​ีย ส่​่งผลเรื้​้�อรั้​้�งจนฉุ​ุดรั้​้�งไม่​่ให้​้เศรษฐกิ​ิจของอิ​ินเดี​ีย เติ​ิบโตได้​้อย่​่างเต็​็มศั​ักยภาพ ทั้​้�งนี้​้� ประชากรอิ​ินเดี​ียที่​่�มากกว่​่า 1,300 ล้​้าน คนนั้​้�นที่​่�เป็​็นโอกาสและอุ​ุปสรรค ถื​ือเป็​็นจำำ�นวนมหาศาลและเป็​็นสิ่​่�งที่​่�เกิ​ิน ความสามารถของรั​ัฐบาลอิ​ินเดี​ียที่​่�จะจั​ัดสรรทรั​ัพยากรหรื​ืองบประมาณ ให้​้ประชากรได้​้อย่​่างทั่​่�วถึ​ึง และถื​ือเป็​็นอุ​ุปสรรคและความท้​้าทายสำำ�คั​ัญที่​่� อิ​ินเดี​ียจำำ�เป็​็นออกแบบนโยบายที่​่�เหมาะสม เพื่​่�อช่​่วยให้​้บรรลุ​ุเป้​้าหมายใน การยกระดั​ับคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของประชากร และสร้​้างความเป็​็นอยู่​่�ที่​่�ดี​ีให้​้กั​ับ คนในสั​ังคม แต่​่สุ​ุดท้​้ายแล้​้วก็​็ไม่​่สามารถที่​่�จะกำำ�หนดทิ​ิศทางการแก้​้ไขปั​ัญหา ของประเทศอิ​ินเดี​ียได้​้ จึ​ึงถื​ือเป็​็นความท้​้าทายหลั​ักของเศรษฐกิ​ิจในอิ​ินเดี​ีย แม้​้ว่​่าอิน ิ เดี​ียจะมี​ีปั​ัญหาที่​่อ � ยู่​่�คู่​่�กั​ับสั​ังคมอิ​ินเดี​ียมาอย่​่างช้​้านาน หากอิ​ินเดี​ีย สามารถหลุ​ุดพ้​้นหรื​ือแก้​้ปั​ัญหาเหล่​่านี้​้�ออกไปได้​้ จะทำำ�ให้​้อิ​ินเดี​ียเติ​ิบโต อย่​่างก้​้าวกระโดด เนื่​่�องจากไม่​่สามารถปฏิ​ิเสธได้​้ถึ​ึงศั​ักยภาพของอิ​ินเดี​ียที่​่� มี​ีความรู้​้�ความสามารถ ทั​ัดเที​ียมประเทศชั้​้�นนำำ�ได้​้ และด้​้วยการคาดการณ์​์ ว่​่าในอนาคต ประเทศอิ​ินเดี​ียจะมี​ีประชากรมากที่​่สุ � ด ุ ในโลกและด้​้วยกระแส ของเศรษฐกิ​ิจที่​่กำ � ำ�ลั​ังกลั​ับมากระจุ​ุกตั​ัวอี​ีกครั้​้�งในแถบของเอเชี​ีย ด้​้วยเหตุ​ุผล ทั้​้�งหมดเหล่​่านี้​้ไ� ด้​้เสริ​ิมและส่​่งอิ​ินเดี​ียให้​้กลายเป็​็นมหาอำำ�นาจ อิ​ินเดี​ียจะเป็​็น ประเทศหนึ่​่�งในประเทศที่​่�มี​ีบทบาทและความสำำ�คั​ัญในการกำำ�หนดทิ​ิศทาง ของโลกในอนาคตไม่​่มากก็​็น้​้อย

92 l OBELS OUTLOOK 2021

เอกสารอ้​้างอิ​ิง กรมส่​่งเสริ​ิมการค้​้าระหว่​่างประเทศ, (2016). โครงการ “เมคอิ​ินอิ​ินเดี​ีย” (Make

in India) . Retrieved from https://www.ditp.go.th/con tents_attach/143857/143857.pdf สุ​ุขใจ ว่​่องไวศิ​ิริ​ิวั​ัฒน์​์,สุ​ุพริ​ิศร์​์ สุ​ุวรรณิ​ิก,ชนม์​์นิธิ​ิ ิศ ไชยสิ​ิงห์​์ทอง. (2020). สหรั​ัฐฯ VS จี​ีน: สองมหาอำำ�นาจ หนึ่​่�งจุ​ุดเปลี่​่�ยน และสิ่​่�งที่​่�ไทยควรทำำ�.

Retrieved from https://www.bot.or.th/Thai/Research AndPublications/articles/Pages/Article_29Oct2020. aspx ปิ​ิติ​ิ ศรี​ีแสงนาม. (2021). หากไทยไม่​่ปรั​ับ ในระเบี​ียบโลกที่​่�เปลี่​่�ยน. Retrieved

from https://today.line.me/th/v2/article/238YX6 Business Standard. (2018). 91% of India’s adult

population has wealth below RS 730,000: Credit Suisse.

Retrieved from https://www.business-standard.com/ article/economy-policy/wealth-inequality-in-india-stark compared-to-us-china-credit-suisse study-118101801033_1.html McKinsey Global Institute. (2019). Asia’s Future is now. Retrieved

from: https://www.mckinsey.com/featured-insights/ asia-pacific/asias-future-is-now?cid=other-eml-nsl-mip mck# Statista. (2021a). India: Estimated total population from 2016

to 2026. Retrieved from https://www.statista.com/sta tistics/263766/total-population-of-india/ Statista. (2021b). India: Age distribution from 2009 to 2019.

Retrieved from https://www.statista.com/statis tics/271315/age-distribution-in-india/ Statista. (2021c). India: Literacy rate in 2011, 2015 and 2018,

by gender. Retrieved from https://www.statista.com/ statistics/271335/literacy-rate-in-india/ Statista. (2021d). India: Real gross domestic product (RGDP)

growth rate from 2016 to 2026. Retrieved from https:// www.statista.com/statistics/263617/gross-domestic product-gdp-growth-rate-in-india/

OBELS OUTLOOK 2021 l 93

Statista. (2021e). India Distribution of gross domestic product

(GDP).Retrieved from: https://www.statista.com/ statistics/271329/distribution-of-gross-domestic-prod uct-gdp-across-economic-sectors-in-india/ The Observatory of Economic Complexity. (2021). India: Most

specialized products by RCA index. Retrieved from https://oec.world/en/profile/country/ind#most-special ized-products The Times of India (2018). Indian families becoming smaller,

but still biggest among major economies. Retrieved

from: https://timesofindia.indiatimes.com/india/indi an-families-becoming-smaller-but-still-big gest-among-major-economies/articleshow/64429474. cms The Times of India (2020). India to become 3rd largest economy

by 2030. Retrieved from: https://timesofindia.indiatimes. com/business/india-business/india-to-become-3rd largest-economy-by-2030-report/article

show/79972584.cms .

United Nation. (2019). World Population Prospect 2019 High

lights. Retrieved from: https://qrgo.page.link/Jvimj World Bank. (2019a). Employment in Agriculture-India. Retrieved

from https://data.worldbank.org/indicator/SL.AGR.EMPL. ZS?locations=IN World Bank. (2019b). Employment in Industry- India. Retrieved

from https://data.worldbank.org/indicator/SL.IND.EMPL. ZS?locations=IN World Bank. (2019c). Employment in Service-India. Retrieved

from https://data.worldbank.org/indicator/SL.SRV.EMPL. ZS?locations=IN

94 l OBELS OUTLOOK 2021

EPISODE 1 : มุ​ุมมองต่​่างแดน

สำำ�รวจเศรษฐกิ​ิจสั​ังคมอิ​ินเดี​ีย: 3 มุ​ุมมอง 3 ภาพยนตร์​์ จั​ักราวุ​ุธ ศรี​ีจั​ันทร์​์งาม

จากการสำำ�รวจสภาพเศรษฐกิ​ิจของประเทศอิ​ินเดี​ีย จะเห็​็นได้​้ว่​่า อิ​ินเดี​ียเป็​็นประเทศที่​่�มี​ีความพร้​้อมและศั​ักยภาพทางเศรษฐกิ​ิจสู​ูง มี​ีความ อุ​ุดมสมบู​ูรณ์​์ทางด้​้านทรั​ัพยากรธรรมชาติ​ิ พร้​้อมทั้​้�งมี​ีแรงงานทั​ักษะ และ ไร้​้ทั​ักษะจำำ�นวนมาก ทำำ�ให้​้อิ​ินเดี​ียกลายเป็​็นหนึ่​่�งในประเทศที่​่�น่​่าจั​ับตามอง ในฐานะมหาอำำ�นาจทางเศรษฐกิ​ิจในอนาคตอั​ันใกล้​้นี้​้� แต่​่ก็​็ปฏิ​ิเสธไม่​่ได้​้ว่​่า อิ​ินเดี​ียยั​ังมี​ีปั​ัญหาหลายประการ โดยเฉพาะมิ​ิติ​ิทางสั​ังคมที่​่�ยั​ังรอคอยการ แก้​้ไข เพื่​่�อทำำ�ให้​้เศรษฐกิ​ิจของอิ​ินเดี​ียสามารถที่​่�จะเติ​ิบโตไปอย่​่างมั่​่�งคั่​่�ง และยั่​่�งยื​ืน ในบทความนี้​้� จึ​ึงทำำ�การสำำ�รวจโครงสร้​้างทางสั​ังคมของประเทศ อิ​ินเดี​ียในเชิ​ิงลึ​ึก ผ่​่านภาพยนตร์​์ของอิ​ินเดี​ีย 3 เรื่​่อ � ง ได้​้แก่​่ (1) The White Tiger (2) PK ผู้​้�ชายปฎิ​ิหาริ​ิย์​์ และ (3) The skater girl

OBELS OUTLOOK 2021 l 95

The White Tiger พยั​ัคฆ์​์ขาวรำำ�พั​ัน

เริ่​่�มต้​้นเรื่​่�องแรกด้​้วย ‘The White Tiger’ เป็​็นหนั​ังที่​่�สร้​้างจาก ที่​่�ถู​ูกสร้​้างจากนวนิ​ิยายของ Aravind Adiga ในปี​ีค.ศ. 2008 ซึ่​่�งได้​้รั​ับ รางวั​ัล Booker Prize และหนั​ังสื​ือขายดี​ีของ The New York Times ก่​่ อ นที่​่� จ ะเริ่​่� ม จั​ั ด ทำำ� เป็​็ น ภาพยนตร์​์ ใ นปี​ี ค .ศ. 2010 และฉายอย่​่ า งเป็​็ น ทางการผ่​่านแพลตฟอร์​์ม Netflix ในปี​ีค.ศ. 2021 ซึ่​่�งได้​้ผู้​้กำ � ำ�กั​ับชื่​่อ � ดั​ังจาก หนั​ังอิ​ินเดี​ีย ‘The Slumdog Millionaire’ ถื​ือเป็​็นหนึ่​่�งในภาพยนตร์​์ยอด เยี่​่ย � มที่​่ส � ะท้​้อนให้​้ถึ​ึงปั​ัญหาสั​ังคมของอิ​ินเดี​ียที่​่ฝั � งั รากลึ​ึกผ่​่านการสร้​้างเรื่​่อ � ง ความมุ​ุมานะของตั​ัวเอก ความรั​ัก และการพิ​ิสู​ูจน์​์ ที่​่ม � าของชื่​่อ � ภาพยนตร์​์หรื​ือหนั​ังสือ ื นี้​้� เหมื​ือนเป็​็นการอุ​ุปมาอุ​ุปไมย ว่​่า “ในหนึ่​่�งชั่​่�วอายุ​ุคน เรามี​ีโอกาสที่​่จ� ะพบเจอเสื​ือขาวได้​้น้​้อยมาก” เฉกเช่​่น กั​ับ ‘พลราม’ ตั​ัวเอกของเรื่​่อ � งที่​่ถู​ู � กเปรี​ียบให้​้เป็​็นเสือ ื ขาว เนื่​่อ � งจากเติ​ิบโตมา จากครอบครั​ัวที่​่�ยากจน แต่​่สุ​ุดท้​้ายก็​็สามารถนำำ�พาตั​ัวเองให้​้หลุ​ุดออกจาก กั​ับดั​ับความยากจน และกลายเป็​็นหนึ่​่�งในคนที่​่�มี​ีฐานะในสั​ังคมในอิ​ินเดี​ีย ได้​้ในที่​่�สุ​ุด ในเรื่​่�องนี้​้�เราจะได้​้เห็​็นถึ​ึงสภาพชี​ีวิ​ิตของคนรวยและคนจนที่​่�มี​ี ความแตกต่​่างกั​ันอย่​่างมาก แต่​่ทั้​้�งสองฝั่​่�งก็​็ล้​้วนเห็​็นปั​ัญหาในสั​ังคมอิ​ินเดี​ีย ที่​่มี​ีต้​้นต � อจากคนรวยที่​่มี​ีอำ � ำ�นาจ มี​ีอิ​ิทธิพ ิ ล สามารถกดขี่​่� หรื​ือขู​ูดรี​ีดจากชาว บ้​้านที่​่ย � ากจนได้​้ สิ่​่�งที่​่สำ � ำ�คั​ัญ คื​ือ ชาวบ้​้านเหล่​่านั้​้นก็ � ย ็ อมรั​ับถึ​ึงชะตากรรมที่​่� เกิ​ิดขึ้​้น � โดยไม่​่มี​ีความคิ​ิดที่​่จ� ะแก้​้ไขหรื​ือเปลี่​่ย � นแปลงใดๆ ถึ​ึงแม้​้ว่​่าจะมี​ีผู้​้นำ � ำ� ที่​่ริ� เิ ริ่​่�มการเปลี่​่ย � นแปลงก็​็ตาม พู​ูดได้​้ว่​่าลัก ั ษณะที่​่ก � ล่​่าวไปนี้​้� คื​ือ ‘ความเป็​็น อิ​ินเดี​ีย’ ที่​่�ฝั​ังอยู่​่�ในคนแทบทุ​ุกคนในอิ​ินเดี​ียอย่​่างลึ​ึกซึ้​้�งและยาวนาน

การถ่​่ายทอดเรื่​่�องราวของตั​ัวละครเอกที่​่�ชื่​่�อ พลราม โดยตั​ัวพล รามมี​ีบุ​ุคลิ​ิกภาพเป็​็นคนเฉลี​ียวฉลาด มี​ีความทะเยอทะยาน แต่​่ขาดโอกาส หลายอย่​่างในชี​ีวิ​ิต ครอบครั​ัวของพลรามก็​็ยังั ถู​ูกเอาเปรี​ียบโดยเจ้​้าของที่​่ดิ � น ิ หนำำ�ซ้ำำ��ยั​ังถู​ูกย่​่าแท้​้ๆของตั​ัวเองขู​ูดรี​ีดเงิ​ินที่​่�หามาได้​้ไปหมด ดั​ังนั้​้�นเพื่​่�อจะ หลุ​ุดพ้​้นจากครอบครั​ัวที่ฉุ ่� ด ุ รั้​้�งเขาไว้​้ พลรามมี​ีความต้​้องการที่​่จ� ะเป็​็นคนขั​ับ รถให้​้กั​ับลู​ูกชายเจ้​้าของที่​่ดิ � นที่ ิ เ่� ขาอาศั​ัยอยู่​่� ซึ่​่�งการเป็​็นคนขั​ับรถในอิ​ินเดี​ียไม่​่

96 l OBELS OUTLOOK 2021

ได้​้เป็​็นกั​ันได้​้ง่​่าย โดยเฉพาะคนจนอย่​่างพลราม

แต่​่ด้​้วยความทะเยอทะยาน พลรามได้​้เดิ​ิมพั​ันทุ​ุกอย่​่างในชี​ีวิ​ิต เพื่​่�อให้​้ได้​้เป็​็นคนขั​ับรถ ทั้​้�งต่​่อรองกั​ับย่​่า และใช้​้เงิ​ินทั้​้�งหมดในการเรี​ียนขั​ับ รถโดยที่​่ไ� ม่​่รู้ด้​้ว ้� ยซ้ำำ��ว่​่าจะได้​้เป็​็นคนขั​ับรถหรื​ือไม่​่ ในที่​่สุ � ด ุ เขาก็​็ได้​้เป็​็นคนขั​ับ รถให้​้กั​ับลู​ูกเจ้​้าของที่​่�ดิ​ินได้​้สำำ�เร็​็จ เราจะเห็​็นเรื่​่�องของความฝั​ันของพลราม ที่​่เ� ขาคิ​ิดเเค่​่การเป็​็นคนขั​ับรถให้​้กั​ับคนรวยนั้​้�นดี​ีเเค่​่ไหน เเสดงถึ​ึงคนอิ​ินเดี​ีย ส่​่วนใหญ่​่ที่​่�ขาดโอกาสต่​่างๆ ในชี​ีวิ​ิต ไม่​่มี​ีแม้​้กระทั่​่�งความฝั​ันที่​่�จะเป็​็นใหญ่​่ เป็​็นโต ไม่​่มี​ีความก้​้าวหน้​้าในชี​ีวิ​ิต เเละไม่​่มี​ีชี​ีวิ​ิตที่สุ ่� ขส ุ บาย ในภาพยนตร์​์ได้​้ มี​ีคำำ�พู​ูดของพลรามที่​่�ตรึ​ึงใจอยู่​่�หลายประโยค แต่​่ประโยคที่​่�ขอหยิ​ิบยกขึ้​้�น ได้​้ตรงประเด็​็นกั​ับหนั​ังมากที่​่�สุ​ุด คื​ือ

ในอิ​ินเดี​ียมี​ีเเค่​่สองวรรณะ วรรณะรวย เเละวรรณะจน

วลี​ีนี้​้�แสดงให้​้เห็​็ นถึ​ึ งปั​ั ญหาที่​่� เรากำำ�ลั​ั งพู​ูดถึ​ึงกั​ันอยู่​่� คื​ือ ความ ยากจนและวรรณะ กล่​่าวได้​้ว่​่า ความเหลื่​่�อมล้ำำ��ระหว่​่างคนรวยและคนจน กั​ับการแบ่​่งชนชั้​้�นวรรณะ เป็​็นเรื่​่�องที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นพร้​้อมกั​ัน พลรามได้​้เปรี​ียบ เที​ียบคนจนหรื​ือวรรณะต่ำำ��ในอิ​ินเดี​ีย เหมื​ือนกั​ับไก่​่ในกรงที่​่ค � อยจิ​ิกตี​ีกั​ันเอง เเละรอวั​ันที่​่�จะโดนเชื​ือด

การอยู่​่�ในสั​ังคมที่​่ไ� ม่​่เป็​็นธรรม คนจนมั​ักจะโดนกดขี่​่ข่� ม ่ เหงอยู่​่�เสมอ ทำำ�ให้​้เขารู้​้สึ​ึ � กเหมื​ือนถู​ูกขั​ังอยู่​่�เเต่​่ในกรงที่​่เ� ปรี​ียบเสมื​ือนกั​ับดั​ักความยากจน หากคนอิ​ินเดี​ียที่​่พ � ยายามจะเติ​ิบโต แหกกฎหรื​ือหนี​ีออกจากกรงก็​็จะโดนคน อิ​ินเดี​ียด้​้วยกั​ันเองเข้​้ามาขั​ัดขวาง จนในที่​่สุ � ด ุ ก็​็ต้​้องจบชี​ีวิ​ิตในกรงนั้​้�นเหมื​ือน กั​ันกับ ั คนจนคนอื่​่น � ๆที่​่ไ� ม่​่คิด ิ จะเปลี่​่ย � นแปลงอะไร ซึ่​่�งต่​่อให้​้มี​ีคนยื่​่นอิ � ส ิ รภาพ มาให้​้ก็​็จะเต็​็มใจปฎิ​ิเสธเเละไล่​่คนที่​่�หยิ​ิบยื่​่�นโอกาสออกไป จุ​ุดเปลี่​่�ยนสำำ�คั​ัญของเรื่​่�องนี้​้� คื​ือ พลรามที่​่�ทำำ�งานด้​้วยความจงรั​ัก ภั​ักดี​ีมาตลอด เเต่​่สุ​ุดท้​้ายโดนเจ้​้านายหลอกให้​้ไปเป็​็นเเพะรั​ับบาปในสิ่​่�ง ที่​่�เขาไม่​่ได้​้ทำำ� ทำำ�ให้​้เขาไม่​่สามารถยอมรั​ับ หรื​ืออดรนทนต่​่อ ‘ความเป็​็น

OBELS OUTLOOK 2021 l 97

อิ​ินเดี​ีย’ ที่​่�ฝั​ังรากลึ​ึกในสั​ังคมมาอย่​่างยาวนานได้​้อี​ีกต่​่อไป ท้​้ายที่​่สุ � ุด เขาก็​็ ทลายกำำ�แพงความอดทน เเละลงมื​ือสั​ังหารเจ้​้านายของตนเอง ทำำ�ให้​้เขาได้​้ ค้​้นพบอิ​ิสรภาพ และความสุ​ุขที่​่�แท้​้จริ​ิงจากการไม่​่ได้​้เป็​็นทาสให้​้กั​ับใคร นอกจากมุ​ุมมองของพลรามแล้​้ว ในเรื่​่�องนี้​้�เราสามารถมองผ่​่าน มุ​ุมมองของเจ้​้านายของพลรามได้​้เช่​่นกั​ัน เจ้​้านายของพลรามเป็​็นคนที่​่� เรี​ียนจบมาจากต่​่างประเทศ ซึ่​่�งทำำ�ให้​้เขานั้​้�นได้​้รั​ับเเนวคิ​ิดที่​่แ� เตกต่​่างจากคน อิ​ินเดี​ีย คื​ือแนวคิ​ิดในการปฎิ​ิบั​ัติ​ิตั​ัวต่​่อผู้​้�อื่​่�นเเละเคารพสิ​ิทธิ​ิความเท่​่าเที​ียม ของทุ​ุกคน รวมถึ​ึงพลรามที่​่�เป็​็นคนขั​ับรถ เเต่​่เมื่​่�อเขานั้​้�นมาอยู่​่�ในอิ​ินเดี​ีย เขาก็​็เป็​็นส่​่วนน้​้อยในครอบครั​ัว ไม่​่สามารถออกสิ​ิทธิ์​์�ออกเสี​ียงได้​้ เพราะ ในครอบครั​ัวอิน ิ เดี​ียนั้​้�น ผู้​้ชา � ยเป็​็นใหญ่​่เเละอำำ�นาจส่​่วนใหญ่​่จะอยู่​่�กั​ับผู้​้เ� ป็​็น พ่​่อของเขามากที่​่�สุ​ุด เขาเป็​็นคนที่​่�มองเห็​็นเรื่​่�องของปั​ัญหาต่​่างๆในอิ​ินเดี​ีย เเต่​่ในบางครั้​้�งเขาก็​็เห็​็นพลรามเป็​็นแค่​่ทาสผู้​้ใ� ห้​้ความสนุ​ุกกั​ับพวกเขาเพี​ียง เท่​่านั้​้�น สุ​ุดท้​้ายแล้​้วเขาก็​็ยั​ังเป็​็นคนรวยส่​่วนน้​้อยในอิ​ินเดี​ีย เเละยั​ังมี​ีความ เป็​็นอิ​ินเดี​ียที่​่�ฝั​ังลึ​ึกอยู่​่�ในจิ​ิตใจ แม้​้ว่​่าจะรู้​้�และเห็​็นปั​ัญหา เเต่​่เขาไม่​่จำำ�เป็​็น ต้​้องเเก้​้ไขมั​ัน เพราะเขายั​ังอยู่​่�ดี​ีเเละสุ​ุขสบายบนความยากจนของคนอื่​่�น อี​ีกมากมาย ถ้​้าเราจะหาเครื่​่� อ งมื​ือเพื่​่� อ วั​ั ด ความเหลื่​่� อ มล้ำำ�� หรื​ือสถานะของ อิ​ินเดี​ียในตอนนี้​้� เพื่​่อ � ดู​ูว่​่าตอนนี้​้�อิน ิ เดี​ียนั้​้�นอยู่​่�ในระดั​ับใดของสั​ังคมโลกในแง่​่ การเลื่​่อ � นชนชั้​้�นทางสั​ังคม และสามารถตี​ีความไปถึ​ึงความเหลื่​่อ � มล้ำำ��ได้​้เช่​่น กั​ัน จึ​ึงขอใช้​้เครื่​่�องมื​ือที่​่�เรี​ียกว่​่า “Social Mobility Index” ที่​่�เป็​็นเครื่​่�อง มื​ือสำำ�หรั​ับวั​ัดการเลื่​่อ � นชั้​้�นทางสั​ังคม เพื่​่อ � จั​ัดอั​ันดับ ั ว่​่าประเทศนั้​้�นๆ มี​ีความ เท่​่าเที​ียมกั​ันหรื​ือโอกาสในการเลื่​่อ � นชั้​้�นมากหรื​ือน้​้อย ซึ่​่�งวั​ัดจากหลายๆมิ​ิติ​ิ เช่​่น สุ​ุขภาพ รายได้​้ การศึ​ึกษา เทคโนโลยี​ี และโอกาสในการทำำ�งาน

จากการสำำ�รวจของ The World Economic Forum อิ​ินเดี​ียถู​ูก จั​ัดให้​้อยู่​่�ในอั​ันดั​ับ 76 จาก 82 ซึ่​่�งถื​ือว่​่าการเลื่​่�อนชึ้​้�นทางสั​ังคมของอิ​ินเดี​ีย นั้​้�นต่ำำ��มาก และได้​้บอกว่​่าปั​ัจจั​ัยที่​่�เหมาะสมในการเลื่​่�อนชั้​้�นทางสั​ังคม มี​ี 4 ข้​้อก็​็คื​ือ 1) ค่​่าจ้​้างที่​่�เป็​็นธรรม 2) การคุ้​้�มครองทางสั​ังคม 3) สภาพการ ทำำ�งานที่​่�ดี​ี 4)การเรี​ียนรู้​้�ตลอดชี​ีวิ​ิต (The Hindu, 2020)

98 l OBELS OUTLOOK 2021

แน่​่นอนว่​่าอิ​ินเดี​ียขาดในส่​่วนของปั​ัจจั​ัยเหล่​่านี้​้� แน่​่นอนว่​่าแสดง ให้​้เห็​็นถึ​ึงการพยายามทำำ�งานหรื​ือดิ้​้�นรนในอิ​ินเดี​ียนั้​้�นไม่​่ได้​้ช่​่วยถึ​ึงการเลื่​่อ � น ชั้​้�นในสั​ังคมอิ​ินเดี​ีย ซึ่​่�งแตกต่​่างจาก “อเมริ​ิกัน ั ดรี​ีม” ที่​่เ� ป็​็นแนวคิ​ิดที่​่จ� ะบอก ว่​่าทุก ุ คนล้​้วนมี​ีโอกาสที่​่จ� ะมี​ีชี​ีวิ​ิตร่ำำ��รวยได้​้และมี​ีความสุ​ุขได้​้ไม่​่ว่​่าจะมาจาก ชนชั้​้�นใดในสั​ังคม ซึ้​้ง� ในความคิ​ิดแล้​้วอเมริ​ิกัน ั ดรี​ีมอาจดู​ูสวยหรู​ู แต่​่ในความ เป็​็นจริ​ิง การพยายามอาจจะไม่​่ได้​้รั​ับผลตอบแทนเป็​็นความสำำ�เร็​็จทุ​ุกครั้​้�ง สอดคล้​้องกั​ับภาพยนตร์​์ที่ถ่ ่� า่ ยทอดออกมาถึ​ึงความยากจนของคนส่​่วนใหญ่​่ ในสั​ังคมอิ​ินเดี​ีย จากการแบ่​่งชนชั้​้�นวรรณะที่​่เ� ป็​็นตัวั กรอบกำำ�หนดพฤติ​ิกรรม ของคนอิ​ินเดี​ีย รวมถึ​ึงการถู​ูกกดขี่​่�ข่​่มเหงจากคนรวยและคนในครอบครั​ัว ทำำ�ให้​้ขาดโอกาสที่​่จ� ะทำำ�งาน หรื​ือมี​ีชี​ีวิ​ิตที่ดี​ี ่� ทั้​้�งที่​่ค � นอิ​ินเดี​ียมี​ีความพยายาม ไม่​่แตกต่​่างจากชาติ​ิอื่น ่� “เพี​ียงแต่​่เกิ​ิดมาในวรรณะที่​่�ต่ำำ�� พวกเขาก็​็ไม่​่ควร ที่​่�จะได้​้รั​ับโอกาสที่​่�ดี​ีเลยอย่​่างนั้​้�นหรื​ือ?”

รู​ูปที่​่� 1 การจั​ัดอั​ันดั​ับการ เลื่​่�อนลำำ�ดั​ับชั้​้�นทางสั​ังคม ทั่​่�วโลกปี​ี 2020

ที่​่�มา: IndiaTimes (2021)

OBELS OUTLOOK 2021 l 99

PK ผู้​้�ชายปฏิ​ิหาริ​ิย์​์

เรื่​่�องที่​่�สอง มี​ีชื่​่�อภาษาอั​ังกฤษเพี​ียงสองพยางค์​์ว่​่า ‘PK’ และชื่​่�อ ภาษาไทยว่​่า ‘ผู้​้�ชายปฎิ​ิหาริ​ิย์​์’ ถู​ูกสร้​้างเมื่​่�อปี​ีค.ศ. 2014 หนั​ังเรื่​่�องนี้​้�เป็​็น เรื่​่�องที่​่�แสดงให้​้เห็​็นถึ​ึงสภาพสั​ังคมของอิ​ินเดี​ียเช่​่นเดี​ียวกั​ันในแง่​่มุ​ุมทาง ศาสนา จากความเชื่​่อ � ของคนอิ​ินเดี​ียที่​่มี​ี � ต่​่อเทพเจ้​้า และผู้​้นำ � ำ�ทางศาสนา ซึ่​่�ง เปรี​ียบเสมื​ือนที่​่�ยึ​ึดเหนี่​่�ยวทางจิ​ิตใจให้​้กั​ับผู้​้�คน ผ่​่านทางการตั้​้�งคำำ�ถามของ ตั​ัวเอกที่​่�เป็​็นมนุ​ุษย์​์ต่​่างดาวที่​่�เดิ​ินทางมายั​ังโลก เเละไม่​่รู้​้�อะไรเกี่​่�ยวกั​ับโลก ใบนี้​้�เลยเเม้​้เเต่​่น้​้อย จึ​ึงเกิ​ิดความสงสั​ัยและได้​้ตั้​้�งคำำ�ถามต่​่อสิ่​่�งที่​่�เขานั้​้�นพบ เจอ ทั้​้�งในแง่​่ของวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตความเป็​็นอยู่​่� สภาพสั​ังคม เเละศาสนาของอิ​ินเดี​ีย โดยประเด็​็นที่ทำ ่� ำ�ให้​้ตั​ัวเอกได้​้คลุ​ุกคลี​ีในสั​ังคมอิ​ินเดี​ีย คื​ือ การที่​่เ� ขาพยายาม หารี​ีโมทยานอวกาศที่​่โ� ดนขโมยไป เพื่​่อ � กลั​ับดาวตั​ัวเอง ในเรื่​่อ � งตั​ัวเอกได้​้พา ไปเห็​็นภาพของบ้​้านเมื​ืองที่​่เ� สื่​่อ � มโทรม เเละคนส่​่วนใหญ่​่ในประเทศล้​้วนแต่​่ เป็​็นคนยากจน หากแต่​่ทุ​ุกคนกลั​ับยั​ังมี​ีความศรั​ัทธาต่​่อพระเจ้​้า หรื​ือเทพ ตามศาสนาของตนเอง

อย่างไรก็ตาม จะเห็นได้ว่าผู้คนในสถานที่ประกอบพิธีทางศาสนา ที่มาร้องทุกข์เป็นจ�ำนวนมาก เพราะว่าสังคมอินเดียนั้นสอนให้ศรัทธาใน

100 l OBELS OUTLOOK 2021

พระเจ้าเพื่อเป็นความหวังในการใช้ชีวิตไปในเเต่ละวัน เเต่ไม่สอนใหค ้ น เหล่านั้นตั้งค�ำถามเเละหาทางเเก้ไขด้วยตนเอง เเม้เเต่รูปภาพธรรมดาที่ มีรูปเทพติดอยู่ คนอินเดียก็ให้ความเคารพเป็นอย่างมาก ท�ำให้เป็นช่อง ทางในการท�ำมาหากินบนความเชื่อเเละความกลัวของคนอินเดีย

นอกจากนี้​้� ในเรื่​่อ � งนี้​้�มี​ีผู้​้นำ � ำ�ทางศาสนาที่​่อ้​้า � งตั​ัวว่าติ ่ ด ิ ต่​่อกั​ับพระเจ้​้า ได้​้มารั​ับบริ​ิจาคหรื​ือเงิ​ินทำำ�บุ​ุญจากคนส่​่วนใหญ่​่ หรื​ือเเม้​้กระทั่​่�งหิ​ินที่​่�ทา สี​ีเเดง เเละการวางเหรี​ียญ คนก็​็พร้​้อมใจกั​ันทำำ�ตามเเละกราบไหว้​้กั​ันอย่​่าง ไร้​้เหตุ​ุผล แสดงให้​้เห็​็นถึ​ึงแรงศรั​ัทธาและความเชื่​่อ � อั​ันหนั​ักแน่​่นที่ค ่� นอิ​ินเดี​ีย เลื​ือกที่​่�จะเชื่​่�อ หรื​ือโดนปลู​ูกฝั​ังมาตั้​้�งเต่​่เด็​็ก โดยขาดการตั้​้�งคำำ�ถาม ด้​้วย เหตุ​ุผลจนขาดการใช้​้สติ​ิพิ​ิจารณาให้​้รอบคอบ และเลื​ือกที่​่�จะใช้​้ความเชื่​่�อ เป็​็นหลั​ักในการใช้​้ชี​ีวิ​ิต

ในเรื่​่�องนี้​้� ตั​ัวเอกสอนให้​้เราฉุ​ุกคิ​ิดถึ​ึงคำำ�สอนต่​่างๆของศาสนาที่​่� มี​ีมาอย่​่างยาวนาน เช่​่น ในคั​ัมภี​ีร์​์ หรื​ือตำำ�ราทางศาสนา ทำำ�ให้​้เกิ​ิดคำำ�ถาม อย่​่างจริ​ิงจั​ังว่​่า เมื่​่�อโลกมั​ันหมุ​ุนไปเเล้​้ว เราจะยั​ังเชื่​่�อถื​ือในคั​ัมภี​ีร์​์ หรื​ือ ตำำ�ราทางศาสนาเหล่​่านั้​้�นได้​้อย่​่างไร? เเล้​้วศาสนาอื่​่�นล่​่ะ? ศาสนาไหนกั​ัน ที่​่�จะช่​่วยเหลื​ือเขาได้​้? พระเจ้​้าองค์​์ใดที่​่�จะสามารถช่​่วยเขาหารี​ีโมท? หรื​ือ แม้​้คำำ�ถามแบบทุ​ุนนิ​ิยมอย่​่าง รู​ูปปั้​้�นพระเจ้​้าราคาถู​ูกกั​ับราคาเเพงต่​่างกั​ัน อย่​่างไร? หรื​ือคำำ�ถามเชิ​ิงย้​้อนแย้​้งอย่​่าง ถ้​้าพระเจ้​้ามี​ีจริ​ิงทำำ�ไมยั​ังมี​ีคนที่​่� ยากจนอยู่​่�อี​ีกเป็​็นล้​้านๆคนในอิ​ินเดี​ียกั​ันล่​่ะ? หรื​ือว่​่าคนที่​่�อ้​้างตั​ัวว่​่าเป็​็น ตั​ัวเเทนของพระเจ้​้าโทรหาพระเจ้​้าผิ​ิดคนหรื​ือผิ​ิดเบอร์​์? จึ​ึงเป็​็นที่​่�มาของ กระเเส ‘Wrong Number’ ที่​่ส � อนให้​้ตั้​้�งคำำ�ถามเกี่​่ย � วกั​ับการสอนที่​่ขั � ด ั แย้​้ง กั​ับหลั​ักการและเหตุ​ุผล นอกจากเรื่​่�องศาสนาเเล้​้ว หนั​ังยั​ังมี​ีการพู​ูดถึ​ึงเรื่​่�องสื่​่�อที่​่�ถู​ูกปิ​ิดกั้​้�น หรื​ือการใช้​้อำำ�นาจในการปิ​ิดกั้​้�นสื่​่�อ จากผู้​้�มี​ีอิ​ิทธิ​ิพลในการแทรกแทรงการ ทำำ�งานของสื่​่อ � ได้​้ เมื่​่อ � มี​ีประเด็​็นอ่อ ่ นไหว การทำำ�งานของสื่​่อ � มวลชนจึ​ึงเสี่​่ย � ง ต่​่อความไม่​่พอใจของประชาชน แถมยั​ังเป็​็นอั​ันตรายต่​่อผู้​้�ประกาศข่​่าว

สรุ​ุปเเล้​้วในเรื่​่�องนี้​้�สอนให้​้เราได้​้ฉุ​ุกคิ​ิดในบางเรื่​่�องที่​่�ไม่​่สมเหตุ​ุ สมผล กล้​้าที่​่� จ ะออกมาพู​ูด เเทนที่​่� จ ะเชื่​่� อ อย่​่ า งสนิ​ิ ท ใจโดยขาดการตั้​้� ง

OBELS OUTLOOK 2021 l 101

คำำ�ถาม หรื​ือการตั​ัดสิ​ินกั​ันเเค่​่เพราะว่​่าไม่​่ได้​้นั​ับถื​ือศาสนาเดี​ียวกั​ัน เพี​ียง เพราะลั​ักษณะการเเต่​่งกาย หลั​ังจากที่​่�หนั​ังนั้​้�นได้​้ตั้​้�งคำำ�ถามมากมาย ผมก็​็ มี​ีอี​ีกหนึ่​่�งคำำ�ถามที่​่อ � ยากให้​้ทุ​ุกท่​่านลองคิ​ิดเช่​่นกันว่ ั า่ ปั​ัญหาหรื​ือชี​ีวิ​ิตของเรา นั้​้�นเราจะให้​้พระเจ้​้าหรื​ือตั​ัวเราเองเป็​็นคนกำำ�หนด โดยการใช้​้สติ​ิ เเละหลั​ัก เหตุ​ุผล เพื่​่�อแก้​้ปั​ัญหา เเทนที่​่�จะพึ่​่�งพาเเต่​่ความเชื่​่�อหรื​ือเเรงศรั​ัทธาต่​่อคน อื่​่�นหรื​ือสิ่​่�งที่​่�เรามองไม่​่เห็​็น ศาสนาสอนให้​้เราเป็​็นคนดี​ี แล้​้วศาสนาไหนดี​ี ล่​่ะ? คนที่​่�ไม่​่มี​ีศาสนาจะเป็​็นคนดี​ีด้​้วยตั​ัวของเขาเองได้​้หรื​ือไม่​่?

พระเจ้​้าเป็​็นคนสร้​้างเรา หรื​ือเราเป็​็นคนสร้​้างพระเจ้​้า

ย้​้อนกลั​ับมาในสถานการณ์​์ของโลกปั​ัจจุ​ุบัน ั ที่​่แ� สดงให้​้เห็​็นถึ​ึงความ ศรั​ัทธาของคนอิ​ินเดี​ียที่​่�ยั​ังมี​ีพลั​ังมากและอยู่​่�คู่​่�กั​ับคนอิ​ินเดี​ียอย่​่างลึ​ึกซึ้​้�ง จึ​ึง ขอยกตั​ัวอย่​่างกรณี​ีของการระบาดของโควิ​ิด-19 ที่​่�อิ​ินเดี​ียและทั่​่�วโลกได้​้ เผชิ​ิญกั​ันอยู่​่� ท่​่ามกลางการระบาดของไวรั​ัส ที่​่�ต้​้องอาศั​ัยการจั​ัดการของ รั​ัฐบาลที่​่�มี​ีอำำ�นาจ ประสิ​ิทธิ​ิภาพ เทคโนโลยี​ีที่​่�ก้​้าวหน้​้าทางการแพทย์​์ และ วั​ัคซี​ีนที่​่�มี​ีคุ​ุณภาพ อิ​ินเดี​ียนั้​้�นมี​ีครบในทุ​ุกด้​้านและองค์​์ประกอบ แต่​่กลั​ับมี​ี หลายการระบาดขนาดใหญ่​่มาจากการรวมกลุ่​่�มทางศาสนา นั้​้�นก็​็เพราะว่​่าคนอิ​ินเดี​ียส่​่วนใหญ่​่นั้​้�นดำำ�เนิ​ินชี​ีวิ​ิตโดยมี​ีศาสนายึ​ึด เหนี่​่�ยวจิ​ิตใจ ในขณะที่​่�รั​ัฐบาลจั​ัดการไวรั​ัสและแจกจ่​่ายวั​ัคซี​ีน คนอิ​ินเดี​ีย บางส่​่วนก็​็หั​ันไปพึ่​่�งพาพระเจ้​้าหรื​ือผู้​้�นำำ�ทางความคิ​ิดที่​่�พวกเขาเชื่​่�อถื​ือ ใช้​้ ศาสนาเป็​็นแนวทางหลั​ักในการรั​ับมื​ือกั​ับโรคระบาด จึ​ึงทำำ�ให้​้เกิ​ิดความคิ​ิด หรื​ือความเชื่​่�อว่​่าโควิ​ิดเป็​็นบททดสอบและเป็​็นการลงโทษจากพระเจ้​้า จึ​ึง ทำำ�ให้​้มี​ีการสร้​้างเทวรู​ูป “โคโรนาเทวี​ี” ซึ่​่�งชาวอิ​ินเดี​ียบางส่​่วนเชื่​่�อว่​่านี่​่�คื​ือ เทพแห่​่งเชื้​้�อไวรั​ัสโควิ​ิด-19 เพื่​่อ � หวั​ังว่​่าการกราบไหว้​้บู​ูชา จะช่​่วยผ่​่อนคลาย วิ​ิกฤติ​ิจากหนั​ักให้​้กลายเป็​็นเบา

มากกว่​่านี้​้� ยั​ังเกิ​ิดผู้​้�นำำ�ทางศาสนาขึ้​้นอี​ี � กเป็​็นจำำ�นวนมากที่​่�คอยสั่​่�ง สอนสิ่​่�งที่​่ผิ � ด ิ ให้​้ผู้​้ที่ � มี​ี ่� ความเชื่​่อ � เหล่​่านี้​้� อาทิ​ิ เช่​่น วั​ัคซี​ีนไม่​่ใช่​่ฮาลาลตามหลั​ัก

102 l OBELS OUTLOOK 2021

ศาสนาอิ​ิสลาม วั​ัคซี​ีนประกอบด้​้วยเลื​ือดวั​ัวซึ่​่�งผิ​ิดหลั​ักศาสนาฮิ​ินดู​ู การฉี​ีด วั​ัคซี​ีนจะทำำ�ให้​้กลายเป็​็นคนที่​่�รั​ักเพศเดี​ียวกั​ัน แม้​้ว่​่าใครได้​้ยิ​ินหรื​ือได้​้ฟั​ังสิ่​่�ง เหล่​่านี้​้�อาจจะมองว่​่าเป็​็นข่​่าวลวงที่​่�ไม่​่น่า่ เชื่​่�อถื​ือ (PPTV online, 2021) แต่​่ก็ป ็ ฏิ​ิเสธไม่​่ได้​้ว่​่ามี​ีคนที่​่เ� ชื่​่อ � และศรั​ัทธาต่​่อผู้​้นำ � ำ�ศาสนาและข่​่าวเหล่​่านี้​้อ � ยู่​่� ไม่​่น้​้อยเลยที​ีเดี​ียว

รู​ูปที่​่� 2 การบู​ูชาโคโรนาเทวี​ีของชาวอิ​ินเดี​ีย

ที่​่�มา: South China Morning Post

จากข่​่าวที่​่�ออกมา จะเห็​็นได้​้ถึ​ึงความเชื่​่�อและศรั​ัทธาที่​่�แสดงออก ผ่​่านหนั​ัง PK(2014) ที่​่เ� ป็​็นภาพยนตร์​์ที่ถู​ู ่� กสร้​้างมาหลายปี​ีนั้​้นยั � งั คงชั​ัดเจน และฝั​ังรากลึ​ึกอยู่​่�คู่​่�กั​ับคนอิ​ินเดี​ียจนไม่​่สามารถที่​่จ� ะแยกออกจากกั​ันได้​้ จาก บางชุ​ุดความคิ​ิดของผู้​้�นำำ�ทางศาสนาที่​่�อาศั​ัยช่​่องโหว่​่ของการระบาดของ โควิ​ิด-19 ในครั้​้�งนี้​้�เพื่​่�อสอนและชี้​้�นำำ�คนอิ​ินเดี​ียบางส่​่วนไปในทางที่​่�ไม่​่สม เหตุ​ุสมผล ทำำ�ให้​้เกิ​ิดเป็​็นการระบาดย่​่อยอี​ีกเป็​็นจำำ�นวนมาก จึ​ึงเข้​้าเข้​้า สู่​่�ภาวะวิ​ิกฤติ​ิอี​ีกครั้​้�งนึ​ึง โดยปราศจากการตั้​้�งคำำ�ถามและใช้​้สติ​ิพิ​ิจารณา ปรากฎการณ์​์ดั​ังกล่​่าวอาจไม่​่มี​ีวั​ันสิ้​้�นสุ​ุด หรื​ือยากที่​่�จะหายไปจากความ ศรั​ัทธาแบบไร้​้ซึ่​่�งคำำ�ถามที่​่�อยู่​่�ข้​้างในตั​ัวพวกเขา

OBELS OUTLOOK 2021 l 103

The Skater Girl

สุ​ุดท้​้าย คื​ือ หนั​ังเรื่​่อ � ง ‘The Skater Girl’ เป็​็นหนั​ังที่​่มี​ี � ความร่​่วม สมั​ัย โดยได้​้รั​ับการเผยเเพร่​่ในปี​ี 2021 ภาพยนตร์​์เรื่​่อ � งนี้​้�สะท้​้อนถึ​ึงเด็​็กสาว ในสั​ังคมอิ​ินเดี​ียว่​่าเธอมี​ีชี​ีวิ​ิตอย่​่างไรเเละต้​้องประสบปั​ัญหาอะไรบ้​้างในช่​่วง ชี​ีวิ​ิตเธอ โดยเรื่​่�องนี้​้�ดำำ�เนิ​ินเรื่​่�องด้​้วยตั​ัวเอกที่​่�เป็​็นเด็​็กผู้​้�หญิ​ิงวั​ัยรุ่​่�นที่​่�ชื่​่�อว่​่า “เพรนา” เธอเติ​ิบโตมาในครอบครั​ัวที่​่�ยากจน ใช้​้ชี​ีวิ​ิตและทำำ�งานตามคำำ�สั่​่�ง ของพ่​่อแม่​่ ขาดโอกาสในการเรี​ียน โดยเธอต้​้องดิ้​้�นรนทำำ�งานแบบหาเช้​้ากิ​ิน ค่ำำ�� เพื่​่�อที่​่�จะช่​่วยเหลื​ือจุ​ุนเจื​ือครอบครั​ัวของเธอเอง จุ​ุดเปลี่​่�ยนของเรื่​่�องเริ่​่�มจากการที่​่�มี​ีสาวยุ​ุโรปที่​่�มี​ีเชื้​้�อสายอิ​ินเดี​ีย ได้​้เข้​้ามาในหมู่​่�บ้​้านของเธอ เเละได้​้รู้​้�จั​ักกั​ับ เพรนา จนทำำ�ให้​้เธอได้​้รู้​้�จั​ักกั​ับ สเก็​็ตบอร์​์ด เเละได้​้ลองเล่​่นมัน ั ซึ่​่�งเธอรู้​้สึ​ึ � กชอบมั​ันตั้​้ง� เเต่​่ครั้​้�งเเรก ซึ่​่�งนั​ับเป็​็น ครั้​้�งเเรกที่​่เ� ธอได้​้ทำำ�ในสิ่​่�งที่​่ตั � วั เองอยากทำำ�เเละได้​้มี​ีความฝั​ันเป็​็นของตั​ัวเอง เเตกต่​่างจากเมื่​่�อก่​่อนที่​่�เธอต้​้องทำำ�อะไรภายใต้​้คำำ�สั่​่�งของพ่​่อเเม่​่ โดยไม่​่มี​ีสิ​ิ ทธิ​ิเเม้​้กระทั่​่�งในร่​่างกายของตั​ัวเอง

ในหนั​ังพู​ูดถึ​ึงประเด็​็นเกี่​่�ยวกั​ับครอบครั​ัวของเพรนา ครอบครั​ัว ของเธอมี​ีฐานะยากจน มี​ีปั​ัญหาด้​้านการเงิ​ิน ทำำ�ให้​้เพรนา และแม่​่ของเธอ

104 l OBELS OUTLOOK 2021

ต้​้องการที่​่�จะทำำ�งานเพื่​่�อหาเงิ​ินเพิ่​่�มเติ​ิม เเต่​่พ่​่อของเธอนั้​้�นยึ​ึดติ​ิดกั​ับภาพ ลั​ักษณ์​์ที่ผู้ ่� ชา ้� ยเป็​็นใหญ่​่ในบ้​้านและไม่​่ยอมให้​้ลู​ูกและเมี​ียช่​่วยทำำ�งาน เพราะ คนอื่​่�นจะนิ​ินทาว่​่าเขาไม่​่สามารถดู​ูเเลคนในครอบครั​ัวได้​้ ทำำ�ให้​้ครอบครั​ัว ของเพรนายั​ังคงขาดเงิ​ินที่จ่� ะมาดู​ูแลครอบครั​ัว ภาพยนตร์​์ได้​้พยายามสอด เเทรกถึ​ึงการให้​้ความสำำ�คั​ัญในเรื่​่�องเพศและรู​ูปลั​ักษณ์​์ภายนอก ตลอดจน การที่​่�คนอิ​ินเดี​ียส่​่วนใหญ่​่ต้​้องการลู​ูกผู้​้ชา � ยมากกว่​่าลู​ูกผู้​้�หญิ​ิง เนื่​่�องจากลู​ูก ผู้​้�หญิ​ิงต้​้องแต่​่งงานออกเรื​ือน เฉกเช่​่นเดี​ียวกั​ับความคิ​ิดทางฝั่​่�งตะวั​ันออก อย่​่างประเทศจี​ีน ประเด็​็นทางการเมื​ืองยั​ังถู​ูกสอดแทรกเข้​้ามาให้​้เห็​็นถึ​ึงเจ้​้าของ ที่​่�ดิ​ิน หรื​ือคนรวยที่​่�มี​ีอิทธิ ิ ิพลต่​่อคนในพื้​้�นที่​่�ต่​่างละเลยที่​่�จะพั​ัฒนาพื้​้�นที่​่� แต่​่ ต้​้องการคะแนนเสี​ียงจากประชาชนในพื้​้�นที่เ่� ช่​่นเดี​ียวกั​ัน ทำำ�ให้​้การช่​่วยเหลื​ือ หรื​ือพั​ัฒนาในชุ​ุมชน ต้​้องคุ้​้�มค่​่ากับ ั คะแนนเสี​ียงที่​่เ� ขาจะได้​้รั​ับในการเลื​ือกตั้​้�ง ในอนาคต ส่​่วนเรื่​่�องชนชั้​้�นวรรณะมี​ีสอดเเทรกในหนั​ังอยู่​่�ตลอดทั้​้�งเรื่​่�อง ไม่​่ ว่​่าจะเป็​็นความรั​ักของเพรนาเเละเด็​็กหนุ่​่�มที่​่�มี​ีวรรณะสู​ูงกว่​่าเธอ เมื่​่�อเรื่​่�อง นี้​้�กระจายออกไปคนในหมู่​่�บ้​้านหรื​ือเพื่​่�อนบ้​้านของเธอ กลั​ับเห็​็นว่​่าเรื่​่�องนี้​้� เป็​็นเรื่​่�องที่​่�น่​่าอั​ับอาย เกี่​่�ยวกั​ับการรั​ักกั​ันของคนต่​่างวรรรณะ เเละทำำ�ให้​้ ครอบครั​ัวของเพรนาได้​้จั​ับเธอคลุ​ุมถุ​ุงชน กั​ับชายหนุ่​่�มวรรณะเดี​ียวกั​ัน ในต่​่างหมู่​่�บ้​้าน หรื​ือเเม้​้กระทั่​่�งการจำำ�กั​ัดพื้​้�นที่​่�ใช้​้สอยบางประเภทภายใน โรงเรี​ียนหรื​ือสถานที่​่�อื่​่�นสำำ�หรั​ับผู้​้�มี​ีวรรณะสู​ูงเท่​่านั้​้�น ซึ่​่�งเพรนาเเละคนอื่​่�น ต่​่างรู้​้�ดี​ีว่​่าตั​ัวเองไม่​่ควรเข้​้าไป หรื​ือใช้​้งานสถานที่​่�นั้​้�นๆ ในตอนจบเพรนาได้​้หนี​ีจากงานแต่​่งงานเพื่​่อ � มาแข่​่งสเก็​็ตบอร์​์ดจน ได้​้รั​ับรางวั​ัลและเป็​็นที่​่�ภาคภู​ูมิ​ิใจของคนทั้​้�งหมู่​่�บ้​้านและครอบครั​ัว แต่​่ตั​ัว หนั​ังก็​็เลื​ือกที่​่จ� ะตั​ัดจบ ทำำ�ให้​้เราไม่​่รู้ว่้� า่ บทสรุ​ุปแล้​้วเธอต้​้องกลั​ับไปแต่​่งงาน หรื​ือทำำ�งานต่​่อหรื​ือไม่​่ ชี​ีวิ​ิตของเธอนั้​้�นได้​้หลุ​ุดพ้​้นจากความยากจน และได้​้ รั​ับโอกาสที่​่�ดี​ีในชี​ีวิ​ิตหรื​ือไม่​่ เด็​็กสาวที่​่�เกิ​ิดมาจากบ้​้านที่​่�มี​ีฐานะยากจนจะ หลุ​ุดพ้​้นกั​ับดั​ักความยากจนและสั​ังคมที่​่�กดขี่​่�ในประเทศอิ​ินเดี​ียนี้​้�ได้​้หรื​ือไม่​่

OBELS OUTLOOK 2021 l 105

สิ่​่�งที่​่�ได้​้รั​ับจาก The Skater Girl เราจะเห็​็นถึ​ึงเด็​็กที่​่�เกิ​ิดมาใน ความยากจนและขาดโอกาสทางการศึ​ึกษา ปลายทางแล้​้วสิ่​่�งเหล่​่านี้​้�ล้​้วน ทำำ�ให้​้เด็​็กคนหนึ่​่�งเติ​ิบโตไปเป็​็นผู้​้ใ� หญ่​่ที่ขา ่� ดโอกาสและความก้​้าวหน้​้าในชี​ีวิ​ิต อยู่​่�ในวั​ังวนแห่​่งความยากจน ไม่​่มี​ีแม้​้กระทั่​่�งความฝั​ันของตั​ัวเองที่​่จ� ะได้​้ทำำ�ใน สิ่​่�งที่​่�ตั​ัวเองนั้​้�นรั​ัก โดนครอบครั​ัว สั​ังคม และความเป็​็นชนชั้​้�นวรรณะขู​ูดรี​ีด โอกาส และความสุ​ุขไปจากเธอ โดยที่​่�เธอไม่​่มี​ีแม้​้กระทั่​่�งโอกาสที่​่�จะใช้​้ชี​ีวิ​ิต ของตนเอง

รู​ูปที่​่� 3 การแต่​่งงานในวั​ัยเด็​็กลดโอกาสในด้​้านต่​่างๆ

ที่​่�มา: UNICEF

106 l OBELS OUTLOOK 2021

จากข้​้อมู​ูลจาก Youth Ki Awaaz แสดงถึ​ึงจำำ�นวนเด็​็กผู้​้�หญิ​ิง อายุ​ุไม่​่เกิ​ิน 18 ปี​ี ที่​่�โดนบั​ังคั​ับให้​้แต่​่งงานจากครอบครั​ัว มี​ีจำำ�นวนมากถึ​ึง 15 ล้​้านคนต่​่อปี​ี โดยเฉลี่​่ย � จะมี​ีเด็​็กผู้​้ห � ญิ​ิง 1 คนจะถู​ูกบั​ังคั​ับแต่​่งงานในทุ​ุก 2 วิ​ินาที​ี ส่​่งผลกระทบหลายอย่​่างต่​่อตั​ัวเด็​็กเอง ไม่​่ว่า่ จะเป็​็นความยากจน การ ใช้​้ความรุ​ุนแรงในครอบครั​ัว การขาดโอกาสทางการศึ​ึกษา และการว่​่าง งาน ล้​้วนเป็​็นสิ่​่ง� ที่​่เ� ด็​็กสาวเหล่​่านี้​้ต้​้ � องเผชิ​ิญหลั​ังจากการแต่​่งงาน (Pratyek Nineismine, 2018) ทางภาครั​ัฐนั้​้�นเห็​็นถึ​ึงปั​ัญหาเหล่​่านี้​้�ดี​ี และได้​้มี​ีการผลั​ักดั​ันที่​่�จะ ต่​่อต้​้านเรื่​่�องการแต่​่งงานของเด็​็กผู้​้�หญิ​ิงที่​่�มี​ีอายุ​ุน้​้อย แต่​่ด้​้วยปั​ัจจุ​ุบั​ันผล กระทบของโควิ​ิด-19 ทำำ�ให้​้แต่​่ละครอบครั​ัวในอิ​ินเดี​ียขาดรายได้​้ที่​่ต้​้ � องการ นำำ�มาเลี้​้�ยงชี​ีพในประจำำ�วั​ัน และขาดความมั่​่�นคงทางอาหาร จากเดิ​ิมที่​่� อิ​ินเดี​ียนั้​้�นมี​ีตั​ัวเลขการแต่​่งงานของเด็​็กก่​่อนวั​ัยอั​ั นควรอยู่​่�ในอั​ั ตราที่​่� สู​ูง ทำำ�ให้​้ตั​ัวเลขการแต่​่งงานของเด็​็กก่​่อนวั​ัยอั​ันควรเพิ่​่�มขึ้​้�นเกื​ือบร้​้อยละ 40 เพราะครอบครั​ัวส่วน ่ ใหญ่​่นั้​้น � เผชิ​ิญกั​ับการขาดรายได้​้และความไม่​่ มั่​่�นคงการแต่​่งงานจะทำำ�ให้​้ลดภาระการใช้​้จ่​่ายในส่​่วนของการเลี้​้�ยงดู​ูลู​ูกสาว ไปได้​้ ซึ่​่�งครอบครั​ัวนั้​้นคิ � ด ิ ว่​่านี่คื​ื ่� อทางออกที่​่ดี​ีสำ � ำ�หรั​ับพวกเขา ในสถานการณ์​์ ที่​่�แย่​่และไม่​่แน่​่นอนแบบนี้​้� สุ​ุดท้​้ายแล้​้วชี​ีวิ​ิตของเด็​็กผู้​้�หญิ​ิงต้​้องโดนกำำ�หนด ชี​ีวิ​ิต โดยถู​ูกพ่​่อแม่​่บั​ังคั​ับให้​้แต่​่งงาน พรากโอกาส การศึ​ึกษา การใช้​้ชี​ีวิ​ิต ตามความฝั​ัน และการทำำ�งานที่​่ดี​ี � ในอนาคต เพี​ียงเพราะเขาดั​ันเลื​ือกเกิ​ิดไม่​่ ได้​้แค่​่นั้​้�นเอง ชี​ีวิ​ิตของเธอนั้​้�นได้​้หลุ​ุดพ้​้นจากความยากจน และได้​้รั​ับโอกาส ที่​่�ดี​ีในชี​ีวิ​ิตหรื​ือไม่​่ เด็​็กสาวที่​่�เกิ​ิดมาจากบ้​้านที่​่�มี​ีฐานะยากจนจะหลุ​ุดพ้​้นกั​ับ ดั​ักความยากจนและสั​ังคมที่​่�กดขี่​่�ในประเทศอิ​ินเดี​ียนี้​้�ได้​้หรื​ือไม่​่

บทสรุ​ุปจาก 3 มุ​ุมมองที่​่� ไม่​่แตกต่​่างกั​ัน

จากภาพยนต์​์ทั้​้�ง 3 เรื่​่�อง สะท้​้อนเห็​็นถึ​ึงปั​ัญหาในสั​ังคมอิ​ินเดี​ียที่​่� ชั​ัดเจน นั่​่�นคื​ือ ปั​ัญหาความยากจน และความเหลื่​่�อมล้ำำ��ของชนชั้​้�นวรรณะ โดยยั​ังฉายภาพให้​้เห็​็นว่​่า คนจนในอิ​ินเดี​ียนั้​้�นไม่​่ใช่​่คนที่​่�ขี้​้�เกี​ียจ แต่​่เป็​็นคน

OBELS OUTLOOK 2021 l 107

ที่​่�มี​ีความพยายาม แต่​่มั​ักจะโดนขู​ูดรี​ีดและถู​ูกเอาเปรี​ียบโดยคนที่​่�รวยกว่​่า ถู​ูกกดทั​ับไปด้​้วยสั​ังคมที่​่�มองเห็​็นถึ​ึงปั​ัญหาแต่​่ขาดการดู​ูแลและแก้​้ไข ปั​ัญหาเหล่​่านี้​้�กลั​ับถู​ูกเพิ​ิกเฉยทั้​้�งคนรวยและจน คนรวยที่​่�ได้​้ผล ประโยชน์​์ต่า่ งไม่​่มี​ีเหตุ​ุผลที่​่ต้​้ � องปรั​ับหรื​ือเปลี่​่ย � น เพราะผลประโยชน์​์ยังั ตกถึ​ึง พวกคนรวยเสมอ ส่​่วนคนจนล้​้วนมี​ีคนจำำ�นวนหนึ่​่�งที่​่�พยายามเปลี่​่�ยนแปลง และทะเยอทะยาน ขั​ัดขื​ืนกั​ับชะตากรรมของพวกเขา แต่​่กลั​ับโดนคนจน ด้​้วยกั​ันเองนั้​้�นขัด ั ขวาง ไม่​่ว่า่ จากคนส่​่วนใหญ่​่ในสั​ังคมหรื​ือแม้​้กระทั่​่�งคนใน ครอบครั​ัวเองก็​็ตามที่​่ไ� ม่​่เชื่​่อ � ในความเป็​็นไปได้​้ที่​่จ� ะหลุ​ุดพ้​้นจากวั​ัฎจั​ักรเหล่​่า นี้​้� เพราะคนส่​่วนใหญ่​่ต่า่ งยอมรั​ับและอยู่​่�กั​ับชี​ีวิ​ิตที่ย ่� ากจนแบบนี้​้� โดยอยู่​่�กั​ับ ความเชื่​่�อและแรงศรั​ัทธาที่​่�เป็​็นตั​ัวช่​่วยและคอยผลั​ักดั​ันผู้​้�คนในอิ​ินเดี​ียให้​้มี​ี ชี​ีวิ​ิตต่​่อ เด็​็กที่​่เ� กิ​ิดมาก็​็ต้​้องอยู่​่�ในสั​ังคมที่​่ไ� ม่​่ดี​ี และถู​ูกปลู​ูกฝั​ังจากคนรุ่​่�นก่​่อน ด้​้วยชุ​ุดความคิ​ิดเดิ​ิม สุ​ุดท้​้ายผลที่​่�ได้​้เด็​็กที่​่�จะเป็​็นอนาคตของอิ​ินเดี​ียก็​็มี​ีคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิต เหมื​ือนพ่​่อและแม่​่ของพวกเขาที่​่�ยอมเป็​็นแค่​่ทาส เหมื​ือนไก่​่ในกรง ที่​่�รอวั​ัน โดนเชื​ือด ถ้​้าความเชื่​่�อหรื​ือความคิ​ิดเดิ​ิมเปลี่​่�ยนไป คนอิ​ินเดี​ียเห็​็นถึ​ึงความ เท่​่าเที​ียมกั​ันของทุ​ุกคน รั​ัฐเพิ่​่�มโอกาสหรื​ือส่​่งเสริ​ิมให้​้กั​ับคนจนหรื​ือผู้​้ที่ � ขา ่� ด โอกาสมากขึ้​้�น ผนวกกั​ับศั​ักยภาพที่​่�ทั​ัดเที​ียมระดั​ับโลกของประเทศอิ​ินเดี​ีย คงจิ​ินตนาการไม่​่ออกว่​่าอิ​ินเดี​ียจะยิ่​่�งใหญ่​่ขึ้​้�นอี​ีกมากแค่​่ไหน ข้​้อมู​ูลอ้​้างอิ​ิง The Hindu. (2020). India ranks low at 76th place on global

Social Mobility Index. Retrieved from https://bit. ly/3kx75sF AffairsCloud. (2020). WEF’s 1st Global Social Mobility Index

2020: India rank 76th& Denmark top the list. Re

trieved from https://bit.ly/3wJqrNO

108 l OBELS OUTLOOK 2021

Equitable Education Research Institution. (2020). โอกาส ทางการศึ​ึกษา บั​ั น ไดเลื่​่� อ นขั้​้� นสู่​่�สั​ั ง คม. Retrieved from https://bit.ly/3BfF4Md สุ​ุธิ​ิดา วิ​ิมุ​ุตติ​ิโกศล. (2010). The White Tiger: เสี​ียงคำำ�ราม (หรื​ือเสี​ียง

คราง?) จากเสื​ื อ ขาว. Retrieved from https://bit. ly/36KUFp8 ณิ​ิศวร์​์ฐิต ิ ะ ทองน้​้อย. (2019). พยั​ัคฆ์​์ขาวรำำ�พั​ัน: ไอ้​้เสื​ือขาวและเรื่​่อ � งราวอั​ัน ดำำ�มื​ืด. Retrieved from https://themomentum.co/the white-tiger-review/ ธนาพล น้​้อยชู​ูชื่​่น � . (2021). The White Tiger: ไก่​่ตรัสรู้ ั ผู้ ้� ก ้� ลายเป็​็นเสื​ือ.

Retrieved from https://www.beartai.com/life style/526600 PPTV Online. (2021). “ศรั​ัทธา” ดาบสองคมในวิ​ิกฤติ​ิโรคระบาดอิ​ินเดี​ีย.

Retrieved from https://bit.ly/3evBX9c TNN Online. (2021). พิ​ิษโควิ​ิด-19 ทำำ�เด็​็กหญิ​ิงอิ​ินเดี​ียถู​ูกบั​ังคั​ับแต่​่งงาน

มากขึ้​้น � . Retrieved from https://www.tnnthailand.com/ news/world/83532/ Neeta Lal. (2021). ‘She an angry goddess’: India’s corona

virus deities, ‘disease-curing’ shrines offer hope to

desperate devotees. Retrieved from https://bit. ly/3iqv8qx Pratyek Nineismine. (2018). How Can India Prosper If Its

Girls Are Married Away as Child Brides? Retrieved

from https://bit.ly/3ku0fnW

OBELS OUTLOOK 2021 l 109

EPISODE 2 : หนทางสู่​่�การพั​ัฒนา

ทางหลวง 118 เส้​้นทางเชื่​่�อมโยงภาคเหนื​ือตอนบน พบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ

เชี​ียงใหม่​่ และเชี​ียงราย ถื​ือได้​้ว่​่าเป็​็น 2 จั​ังหวั​ัดที่​่มี​ีขนา � ดเศรษฐกิ​ิจ ใหญ่​่เป็​็นอั​ันดั​ับที่​่� 1 และ 2 ของภาคเหนื​ือ โดยทั้​้�งสองจั​ังหวั​ัดนี้​้�ยั​ังมี​ีความ เชื่​่�อมโยงกั​ันในเชิ​ิงพื้​้�นที่​่�และกิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจทั้​้�งในระดั​ับท้​้องถิ่​่�นและ ระดั​ับประเทศอี​ีกด้​้วย ดั​ังนั้​้�น หากสามารถเชื่​่�อมโยง 2 จั​ังหวั​ัดนี้​้�เข้​้าด้​้วย กั​ันได้​้ด้​้วยระบบคมนาคม ขนส่​่ง และโลจิ​ิสติก ิ ส์​์ที่​่�ดี​ีและมี​ีประสิ​ิทธิภ ิ าพมาก ยิ่​่�งขึ้​้�น จะช่​่วยส่​่งเสริ​ิมผลประโยชน์​์ทางเศรษฐกิ​ิจของทั้​้�ง 2 จั​ังหวั​ัด และยั​ัง จะช่​่วยกระจายความเจริ​ิญไปสู่​่�ภู​ูมิ​ิภาค และประเทศเพื่​่�อนบ้​้าน อาทิ​ิ สปป. ลาว เมี​ียนมา หรื​ือจี​ีนตอนใต้​้ อี​ีกด้​้วย โดยเฉพาะภาคการขนส่​่งและการ ท่​่องเที่​่�ยว ทางหลวงแผ่​่นดิ​ินหมายเลข 118 สายเชี​ียงใหม่​่-เชี​ียงราย ซึ่​่�ง เป็​็นถนนสายสำำ�คั​ัญที่​่�ทำำ�หน้​้าที่​่�เชื่​่�อมโยงจั​ังหวั​ัดทางภาคเหนื​ือตอนบน โดย ทางหลวงหมายเลข 118 นี้​้� เป็​็นเส้​้นทางสายหลั​ักที่​่�แยกมาจากทางหลวง แผ่​่นดิ​ินหมายเลข 11 ที่​่�แยกศาลเด็​็ก อำำ�เภอเมื​ือง จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ มา บรรจบกั​ับถนนพหลโยธิ​ิน หรื​ือทางหลวงแผ่​่นดิ​ินหมายเลข 1 ที่​่�แยกแม่​่ ลาว อำำ�เภอแม่​่ลาว จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย แต่​่เดิ​ิมเส้​้นทางสายนี้​้�มี​ีแนวเส้​้นทาง พาดผ่​่านสภาพภู​ูมิ​ิประเทศที่​่�เป็​็นแนวเขาสลั​ับกั​ัน มี​ีเส้​้นทางคดเคี้​้�ยว ทำำ�ให้​้ การเดิ​ินทางไม่​่สะดวก และเกิ​ิดอุ​ุบั​ัติ​ิเหตุ​ุบ่​่อยครั้​้�ง ด้​้วยเหตุ​ุนี้​้� กระทรวง คมนาคมได้​้มี​ีนโยบายให้​้กรมทางหลวงขยายถนนทางหลวงหมายเลข 118 นี้​้� ให้​้เป็​็นถนนมาตรฐานขนาน 4 ช่​่องจราจรตลอดเส้​้นทาง รวมระยะทาง ทั้​้�งสิ้​้�น 158 กิ​ิโลเมตร

อย่​่างไรก็​็ตาม กรมทางหลวงได้​้เริ่​่�มดำำ�เนิ​ินการก่​่อสร้​้างเพื่​่�อขยาย

110 l OBELS OUTLOOK 2021

และปรั​ับปรุ​ุงทางหลวงหมายเลข 118 มาตั้​้�งแต่​่ช่​่วงปี​ี 2550 โดยปั​ัจจุ​ุบั​ัน นี้​้� ทางหลวงหมายเลข 118 ได้​้ขยายเป็​็น 4 ช่​่องจราจรเสร็​็จเรี​ียบร้​้อยแล้​้ว เป็​็นระยะทาง 51.2 กิ​ิโลเมตร ซึ่​่�งส่​่วนใหญ่​่อยู่​่�ในเขตจั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่และ อำำ�เภอดอยสะเก็​็ด (เดลิ​ินิ​ิวส์​์, 2564; ThaiPR.net, 2563) นอกจากนี้​้� พื้​้�นที่​่�ก่​่อสร้​้างในเขตจั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ และจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายบางช่​่วง ระยะ ทาง 42.8 กิ​ิโลเมตร มี​ีความคื​ืบหน้​้าไปมากกว่​่า 70% และรายงานล่​่าสุ​ุด จากกรมทางหลวง เปิ​ิดเผยว่​่า โครงการก่​่อสร้​้างขยายทางหลวงหมายเลข 118 ช่​่วงบ้​้านปางน้ำำ��ถุ​ุ- บ้​้านโป่​่งป่​่าตอง ตอนที่​่� 1 ระยะทาง 6.6 กิ​ิโลเมตร เสร็​็จแล้​้ว (ผู้​้�จั​ัดการออนไลน์​์, 2563) ขณะที่​่�ช่​่วงบ้​้านปางน้ำำ��ถุ​ุ- บ้​้านโป่​่ง ป่​่าตอง ตอนที่​่� 2 ระยะทาง 4.6 กิ​ิโลเมตร ยั​ังไม่​่แล้​้วเสร็​็จ

ในช่​่ ว งปลายเดื​ือนกุ​ุ ม ภาพั​ั นธ์​์ 2564 ที่​่� ผ่​่ าน มา คณะทำำ� งาน OBELS ได้​้เดิ​ินทางโดยใช้​้เส้​้นทางหลวงหมายเลข 118 นี้​้� มุ่​่�งสู่​่�จั​ังหวั​ัด เชี​ียงใหม่​่เพื่​่�อเดิ​ินทางต่​่อไปยั​ังจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอน จึ​ึงนำำ�ภาพเส้​้นทางบาง ส่​่วน และความคื​ืบหน้​้าของเส้​้นทางนี้​้�มาให้​้ดู​ู

ความคื​ืบหน้​้าเส้​้นทาง 118

จากภาพที่​่� 1 แสดงให้​้เห็​็นถึ​ึงสภาพถนนที่​่�ออกจากบ่​่อน้ำำ��พุ​ุร้​้อน แม่​่ขะจาน ต.แม่​่เจดี​ีย์​์ใหม่​่ จ. เชี​ียงราย มุ่​่�งหน้​้าไปยั​ังจั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ พบ ว่​่าอยู่​่�ในระหว่​่างการก่​่อสร้​้างเพื่​่�อปรั​ับปรุ​ุงถนนและขยายช่​่องทางจราจร มี​ี การปรั​ับพื้​้�นผิวิ ถนน สภาพถนนมี​ีความขรุ​ุขระ ทำำ�ให้​้รถยนต์​์และยานพาหนะ ต่​่างๆ ต้​้องวิ่​่�งสวนทางกั​ัน

จากภาพที่​่� 2 แสดงสภาพถนนบริ​ิเวณบ้​้านปางแฟน อ.ดอยสะเก็​็ด จ.เชี​ียงใหม่​่ พบว่​่า การก่​่อสร้​้างมี​ีความคื​ืบหน้​้าไปมาก ถนนและช่​่องทาง จราจรแล้​้วเสร็​็จไปบ้​้างแล้​้วแต่​่ยังั ไม่​่สมบู​ูรณ์​์ และยั​ังอยู่​่�ระหว่​่างการก่​่อสร้​้าง สภาพถนนอยู่​่�ในสภาพที่​่ดี​ี � ลาดยางเรี​ียบร้​้อย แต่​่ยังั ไม่​่เปิ​ิดใช้​้งานอย่​่างเป็​็น ทางการ ทำำ�ให้​้การสั​ัญจรของยานพาหนะยั​ังคงต้​้องวิ่​่�งสวนทางกั​ันอยู่​่�

OBELS OUTLOOK 2021 l 111

ภาพที่​่� 3 แสดงสภาพถนนบริ​ิเวณ อ.ดอยสะเก็​็ด ก่​่อนที่​่จ� ะเข้​้าสู่​่�ตั​ัว อำำ�เภอดอยสะเก็​็ดและเมื​ืองเชี​ียงใหม่​่ พบว่​่า ถนนในช่​่วงนี้​้�ก็​็ยั​ังอยู่​่�ระหว่​่าง การก่​่อสร้​้าง มี​ีการปรั​ับพื้​้�นผิ​ิวถนนและไหล่​่ทาง สภาพถนนมี​ีความขรุ​ุขระ เป็​็นอี​ีกช่​่วงหนึ่​่�งที่​่�ยั​ังไม่​่เปิ​ิดให้​้เป็​็นทางสาธารณะ ยานพาหนะยั​ังคงวิ่​่�งสวน ทางกั​ันด้​้วยความระมั​ัดระวั​ังเป็​็นพิเิ ศษ เนื่​่อ � งจากมี​ีรถบรรทุ​ุกและเครื่​่อ � งจั​ักร ก่​่อสร้​้างทำำ�งานอยู่​่�บนถนนและไหล่​่ทาง กล่​่าวโดยสรุ​ุป คื​ือ ทางหลวง หมายเลข 118 ในเขตจั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ หลายช่​่วงได้​้ดำำ�เนิ​ินการปรั​ับปรุ​ุง และขยายถนนเป็​็นที่​่�เรี​ียบร้​้อยแล้​้ว สามารถใช้​้งานได้​้ แม้​้จะยั​ังไม่​่เปิ​ิดเส้​้น ทางอย่​่างเป็​็นทางการก็​็ตาม ขณะที่​่อี​ี � กหลายช่​่วงก็​็อยู่​่�ในระหว่​่างการดำำ�เนิ​ิน การ แต่​่ก็​็มี​ีความคื​ืบหน้​้าไปพอสมควร

112 l OBELS OUTLOOK 2021

ถนนสายยุ​ุทธศาสตร์​์ที่​่�สำำ�คั​ัญทางภาคเหนื​ือ

โครงการก่​่อสร้​้างปรั​ับปรุ​ุงและขยายถนนทางหลวง 118 ช่​่วง ระหว่​่างอำำ�เภอดอยสะเก็​็ด-ตำำ�บลแม่​่ขะจาน ระยะทาง 42.8 กิ​ิโลเมตร คาดว่​่าจะแล้​้วเสร็​็จและสามารถเปิ​ิดใช้​้งานได้​้อย่​่างเป็​็นทางการก่​่อนสิ้​้�น ปี​ี พ.ศ. 2564 นี้​้� หากเป็​็นเช่​่นนั้​้�น จะทำำ�ให้​้ทางหลวงหมายเลข 118 จาก จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ถึ​ึงจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ระยะทางทั้​้�งสิ้​้�น 94 กิ​ิโลเมตร เป็​็น ถนนแบบ 4 เลนมาตรฐานทั้​้�งหมด จะช่​่วยลดระยะเวลาการเดิ​ินทางระหว่​่าง จ.เชี​ียงใหม่​่ และ จ.เชี​ียงราย ได้​้ จากเดิ​ิมที่​่�ใช้​้เวลา 3.5 – 4 ชั่​่�วโมง ลด ลงเหลื​ือ 2.5 – 3 ชั่​่�วโมง ซึ่​่�งจะมี​ีส่​่วนช่​่วยให้​้การคมนาคมขนส่​่ง และ โลจิ​ิสติ​ิกส์​์ระหว่​่างจั​ังหวั​ัดและภายในภู​ูมิ​ิภาคมี​ีความสะดวกและรวดเร็​็ว มากยิ่​่�งขึ้​้�น

OBELS OUTLOOK 2021 l 113

แม้​้ว่​่ า โครงการก่​่ อ สร้​้างช่​่ ว งสุ​ุ ด ท้​้าย จากตำำ� บลบ้​้านโป่​่ ง อ.เวี​ียงป่​่าเป้​้า จ.เชี​ียงราย จนบรรจบทางหลวงแผ่​่นดิน ิ หมายเลข 1 ระยะทาง อี​ีก 64 กิ​ิโลเมตร ขณะนี้​้�ยั​ังอยู่​่�ระหว่​่างการสำำ�รวจ ออกแบบ และประเมิ​ิน ผลกระทบสิ่​่�งแวดล้​้อม (EIA: Environmental Impact Assessment) (เดลิ​ินิ​ิวส์​์, 2564) ไม่​่เพี​ียงแต่​่ทางหลวงหมายเลข 118 ที่​่ถื​ื � อเป็​็นถนนสาย ยุ​ุทธศาสตร์​์ที่สำ ่� ำ�คั​ัญทางภาคเหนื​ือตอนบนเท่​่านั้​้น � กรมทางหลวงยั​ังได้​้ริ​ิเริ่​่�ม โครงการมอเตอร์​์เวย์​์เชื่​่อ � มเชี​ียงใหม่​่ และเชี​ียงรายอี​ีกหนึ่​่�งเส้​้นทาง ที่​่จ� ะพาด ผ่​่านเขี​ียงใหม่​่ ลำำ�ปาง พะเยา และเชี​ียงราย ซึ่​่�งขณะนี้​้�อยู่​่�ระหว่​่างการศึ​ึกษา ความเหมาะสมทางเศรษฐกิ​ิจ วิ​ิศวกรรมและผลกระทบทางสิ่​่�งแวดล้​้อม

อย่​่างไรก็​็ตาม ภายใต้​้สถานการณ์​์เศรษฐกิ​ิจที่​่�ชะลอตั​ัวอั​ันเนื่​่�อง มาจากการแพร่​่ระบาดของเชื้​้�อ COVID-19 หากมองในระยะสั้​้�นภายใน 1-2 ปี​ีนี้​้� ทางหลวงหมายเลข 118 (แม้​้ว่​่าจะดำำ�เนิ​ินการแล้​้วเสร็​็จเพี​ียง 94 กิ​ิโลเมตร หรื​ือคิ​ิดเป็​็น 60% ของเส้​้นทางทั้​้�งหมด) น่​่าจะมี​ีบทบาทสำำ�คั​ัญ มากยิ่​่�งขึ้​้�นในฐานะถนนสายยุ​ุทธศาสตร์​์ที่​่�เชื่​่�อมโยงเมื​ืองเศรษฐกิ​ิจทางภาค เหนื​ือตอนบนเข้​้าด้​้วยกั​ัน อั​ันจะช่​่วยกระตุ้​้�นการค้​้า การลงทุ​ุน การขนส่​่ง และโลจิ​ิกติ​ิกส์​์ และการท่​่องเที่​่�ยวในกลุ่​่�มจั​ังหวั​ัดภาคเหนื​ือได้​้อี​ีกด้​้วย

ข้​้อเสนอแนะต่​่อการพั​ัฒนา

ในมุ​ุมมองต่​่อภาครั​ัฐ เศรษฐกิ​ิจไทยคงไม่​่สามารถพึ่​่�งพิ​ิงตลาดต่​่าง ประเทศ หรื​ือการส่​่งออกได้​้มากเหมื​ือนแต่​่ก่อ ่ น โดยเฉพาะอุ​ุตสาหกรรมการ ท่​่องเที่​่ย � วและบริ​ิการอื่​่น � ๆ ที่​่เ� กี่​่ย � วข้​้องกั​ับภาคการท่​่องเที่​่ย � ว ดั​ังนั้​้�น ปริ​ิมาณ อุ​ุปสงค์​์ภายในประเทศ (Domestic demand led growth) หรื​ือการจั​ับ จ่​่ายใช้​้สอยในประเทศ ไม่​่ว่า่ จะเป็​็นการบริ​ิโภค การท่​่องเที่​่ย � ว การค้​้าภายใน ประเทศ รวมไปถึ​ึงการใช้​้จ่​่ายภาครั​ัฐจำำ�เป็​็นต้​้องมี​ีบทบาทนำำ�ในการพลิ​ิกฟื้​้น � หรื​ือกระตุ้​้�นเศรษฐกิ​ิจของประเทศ กล่​่าวอี​ีกนั​ัยหนึ่​่�ง คื​ือ ภาครั​ัฐเองก็​็จำำ�เป็​็น ที่​่�ต้​้องหาวั​ัคซี​ีนเพื่​่�อพยุ​ุง หรื​ือกระตุ้​้�นเศรษฐกิ​ิจเช่​่นกั​ัน

114 l OBELS OUTLOOK 2021

ทั้​้�งนี้​้� วั​ัคซี​ีนหนึ่​่�งที่​่�จะช่​่วยกระตุ้​้�นเศรษฐกิ​ิจในระยะสั้​้�นและเสริ​ิม สร้​้างศั​ักยภาพเพื่​่�อการพั​ัฒนาเศรษฐกิ​ิจในระยะยาวของประเทศได้​้ ก็​็คื​ือ การปรั​ับปรุ​ุงและพั​ัฒนาโครงสร้​้างพื้​้�นฐานการคมนาคม ขนส่​่ง และโลจิ​ิสติ​ิ กส์​์ เช่​่น ระบบโครงข่​่ายถนน และระบบราง เป็​็นต้​้น อย่​่างไรก็​็ตาม โจทย์​์ ใหญ่​่และสำำ�คั​ัญมากๆ ที่​่�รั​ัฐบาลเองจำำ�เป็​็นต้​้องตี​ีให้​้แตก ก็​็คื​ือ การลงทุ​ุน เพื่​่�อปรั​ับปรุ​ุงหรื​ือพั​ัฒนาโครงสร้​้างพื้​้�นฐานเหล่​่านั้​้�น จะต้​้องเป็​็นโครงการที่​่� มี​ีศั​ักยภาพ คุ้​้�มค่​่าต่​่อการลงทุ​ุน และต้​้องสามารถดำำ�เนิ​ินการสำำ�เร็​็จได้​้อย่​่าง รวดเร็​็ว อยู่​่�ในกรอบเวลาที่​่เ� หมาะสม หรื​ือไม่​่ล่​่าช้​้าเกิ​ินไปจนสู​ูญเสี​ียโอกาส ทางเศรษฐกิ​ิจที่​่�จะเกิ​ิดขึ้​้�นในอนาคต เอกสารอ้​้างอิ​ิง เดลิ​ิ นิ​ิ วส์​์ . 2564. อั​ั พ เดทผลงาน 4 เลน ทางหลวง 118 “เชี​ียงใหม่​่

เชี​ียงราย” สื​ื บ ค้​้นจาก https://www.dailynews.co.th/eco

nomic/818728 ผู้​้�จั​ัดการออนไลน์​์. 2563. ขยาย 4 เลน ทล.118 “เชี​ียงใหม่​่-เชี​ียงราย” ตอน ที่​่� 1 เสร็​็ จ แล้​้ว ช่​่ ว ยเพิ่​่� ม ความปลอดภั​ั ย . สื​ื บ ค้​้นจาก https:// mgronline.com/business/detail/9630000127495 ThaiPR.net. 2563. กรมทางหลวงยกระดั​ั บ ทางหลวง 118 เชี​ียงใหม่​่

เชี​ียงรายทั้​้�งเส้​้นรวม 158.47 กม. เป็​็น 4 ช่​่องจราจร. สื​ืบค้​้นจาก

https://www.ryt9.com/s/prg/3111868 The Story Thailand. 2564. เปิ​ิ ด มุ​ุ ม มองคมสั​ั นต์​์ แซ่​่ ลี​ี ซี​ีอี​ีโอวั​ั ย 29

ปี​ี แห่​่ง Flash Express.

OBELS OUTLOOK 2021 l 115

EPISODE 2 : หนทางสู่​่�การพั​ัฒนา

PHUKET CITY DEVELOPMENT: ต้​้นแบบการพั​ัฒนาเมื​ืองสู่​่� SMART CITY พบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ

จากการเดิ​ินทางไปยั​ังจั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ต จึ​ึงได้​้มี​ีโอกาสเข้​้าชม และรั​ับฟั​ัง บรรยายจาก ‘บริ​ิษัท ั ภู​ูเก็​็ตพัฒ ั นาเมื​ือง จำำ�กั​ัด’ ซึ่​่�งมี​ีหลายเรื่​่อ � งน่​่าสนใจ โดย ทิ​ิศทางการพั​ัฒนาเมื​ืองภู​ูเก็​็ตในขณะนี้​้� ค่​่อนข้​้างมี​ีความแตกต่​่างจากเมื​ือง (หรื​ือจั​ังหวั​ัด) อื่​่�นๆ ส่​่วนมากในประเทศไทย กล่​่าวคื​ือ จั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ตเป็​็นจั​ัง หวั​ัดแรกๆ ที่​่�มี​ีผู้​้�ประกอบการ หรื​ือภาคธุ​ุรกิ​ิจเอกชน เข้​้ามามี​ีบทบาทและ ส่​่วนร่​่วมในการพั​ัฒนาเมื​ือง

เอกชนที่​่�เข้​้ามามี​ีบทบาท คื​ือ บริ​ิษั​ัท ภู​ูเก็​็ตพั​ัฒนาเมื​ือง จำำ�กั​ัด (Phuket City Development Co, Ltd.) หรื​ือเรี​ียกสั้​้�นๆ ว่​่า PKCD เป็​็นตั​ัวแทนจากภาคเอกชน เข้​้ามาทำำ�งานร่​่วมกั​ับภาครั​ัฐและหน่​่วยงาน ราชการต่​่างๆ เพื่​่�อพั​ัฒนาภู​ูเก็​็ตให้​้เป็​็นเมื​ืองน่​่าอยู่​่� ปลอดภั​ัย และเติ​ิบโต อย่​่างยั่​่�งยื​ืน ภายใต้​้แนวคิ​ิดหลั​ัก คื​ือ ‘การเป็​็นวิ​ิสาหกิ​ิจเพื่​่�อสั​ังคม’ ที่​่�คำำ�นึ​ึง ถึ​ึงผลประโยชน์​์ของชาวภู​ูเก็​็ตเป็​็นสำำ�คั​ัญ สำำ�หรั​ับ PKCD มี​ีมุ​ุมมองประเด็​็น ที่​่�น่​่าสนใจทั้​้�งหมด 2 ประการ ประการแรก คื​ือ ความเป็​็นเมื​ืองอั​ัจฉริ​ิยะ (Smart City) การที่​่� ภู​ูเก็​็ตจะเป็​็นเมื​ืองน่​่าอยู่​่� ปลอดภั​ัยและเติ​ิบโตอย่​่างยั่​่�งยื​ืนได้​้นั้​้�น จำำ�เป็​็นต้​้องมี​ี ลั​ักษณะความเป็​็นเมื​ืองอั​ัจฉริ​ิยะ เนื่​่อ � งจากความอั​ัจฉริ​ิยะของเมื​ืองจะกลาย มาเป็​็นกลไกสำำ�คั​ัญในการจั​ัดการและบริ​ิหารเมื​ืองในมิ​ิติ​ิต่​่างๆ อาทิ​ิ การ คมนาคมขนส่​่ง การจั​ัดการทรั​ัพยากรต่​่างๆ การท่​่องเที่​่�ยว และคลั​ังข้​้อมู​ูล ทางเศรษฐกิ​ิจและสั​ังคม เป็​็นต้​้น ประการที่​่ส � อง คื​ือ เอกชนเป็​็นผู้​้�นำำ�ทัพ ั (Private Sector-led Development) ซึ่​่�งทางบริ​ิษั​ัทกล่​่าวว่​่า “หากต้​้องการจะเป็​็น Smart

116 l OBELS OUTLOOK 2021

City ด้​้วย ภาคเอกชนต้​้องมี​ีบทบาทนำำ� เริ่​่�มก่​่อน เดิ​ินเองก่​่อน เมื่​่�อภาค รั​ัฐได้​้เห็​็นได้​้ถึ​ึงศั​ักยภาพในการพั​ัฒนา ก็​็จะเข้​้ามาให้​้การสนั​ับสนุ​ุนอย่​่าง แน่​่นอน” ทำำ�ให้​้ปั​ัจจุ​ุบันมี​ี ั หน่​่วยงานราชการหลายแห่​่งได้​้เข้​้ามาร่​่วมเป็​็นส่วน ่ หนึ่​่�งในการพั​ัฒนาเมื​ืองภู​ูเก็​็ต ไม่​่ว่า่ จะเป็​็น สำำ�นั​ักงานส่​่งเสริ​ิมเศรษฐกิ​ิจดิ​ิจิตั ิ ั ล (The Digital Economy Promotion Agency: DEPA หรื​ือแม้​้แต่​่ สถาบั​ันการศึ​ึกษาอย่​่าง มหาวิ​ิทยาลั​ัยสงขลานคริ​ินทร์​์ (Prince Songkla University: PSU:) ไม่​่เพี​ียงเท่​่านั้​้น � ยั​ังมี​ีกลุ่​่�มธุ​ุรกิ​ิจต่​่างๆ ที่​่ใ� ห้​้ความสนใจ ในโครงการต่​่างๆ และร่​่วมมื​ือเพื่​่�อเดิ​ินหน้​้าพั​ัฒนาเมื​ืองไปด้​้วยกั​ัน ด้​้วยมุ​ุมมองทั้​้�งสองประการของ PKCD จึ​ึงไม่​่สามารถปฏิ​ิเสธ ได้​้เลยว่​่า ‘ภู​ูเก็​็ตเป็​็น 1 ในต้​้นแบบ (Prototype) สำำ�หรั​ับพั​ัฒนาเมื​ืองใน อนาคตของประเทศไทย’ โดยบทความนี้​้�จะพาทุ​ุกท่​่านมารู้​้�จั​ักกั​ับ PKCD หรื​ือ บริ​ิษั​ัท ภู​ูเก็​็ตพั​ัฒนาเมื​ือง จำำ�กั​ัด

สิ่​่�งน่​่ารู้​้�เกี่​่�ยวกั​ับ ‘ภู​ูเก็​็ต’ และ ‘PKCD’ • • •

•

ภู​ูเก็​็ต เป็​็น 1 ใน 7 จั​ังหวั​ัดนำำ�ร่​่องที่​่�ดำำ�เนิ​ินการขั​ับเคลื่​่อ � นเมื​ืองอั​ัจฉริ​ิยะ (Smart City) บริ​ิษั​ัท ภู​ูเก็​็ตพั​ัฒนาเมื​ือง จำำ�กั​ัด มี​ีจุ​ุดเริ่​่�มต้​้นและได้​้ไอเดี​ียริ​ิเริ่​่�มจาก “บริ​ิษั​ัท ขอนแก่​่นพั​ัฒนาเมื​ือง จำำ�กั​ัด” บริ​ิษัท ั ภู​ูเก็​็ตพัฒ ั นาเมื​ือง จำำ�กั​ัด ได้​้จั​ัดตั้​้�งขึ้​้น � เมื่​่อ � วั​ันที่​่� 15 กั​ันยายน พ.ศ.

2559 โดยเป็​็นบริ​ิษั​ัทร่​่วมทุ​ุนของนั​ักธุ​ุรกิ​ิจภาคเอกชนในพื้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัด ภู​ูเก็​็ต ในปั​ัจจุ​ุบั​ันมี​ีสมาชิ​ิกทั้​้�งหมด 47 ท่​่าน และมี​ีเงิ​ินทุ​ุนจดทะเบี​ียน จำำ�นวน 156 ล้​้านบาท แนวคิ​ิดสำำ�คั​ัญของ PKCD คื​ือ “การเป็​็นวิ​ิสาหกิ​ิจเพื่​่�อสั​ังคม” โดย คำำ�นึ​ึงถึ​ึงผลประโยชน์​์ของชาวภู​ูเก็​็ตเป็​็นสำำ�คั​ัญ ร่​่วมมื​ือกั​ับภาครั​ัฐและ ภาคเอกชนในทุ​ุกระดั​ับ เพื่​่�อการพั​ัฒนาจั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ตให้​้เป็​็นเมื​ืองท่​่อง เที่​่�ยวชั้​้�นนำำ�ของโลก

OBELS OUTLOOK 2021 l 117

แผนการดำำ�เนิ​ินงาน 10 ปี​ีภายใต้​้เป้​้าหมายมุ่​่�งสู่​่� “Smart City” แบ่​่งออกได้​้เป็​็น 4 ด้​้านหลั​ัก ได้​้แก่​่ 1. Smart Transit พั​ัฒนาและยกระดั​ับระบบคมนาคมขนส่​่งทั้​้�งทาง บก ทางน้ำำ�� และทางอากาศ เพื่​่�อรองรั​ับการเติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจและ การท่​่องเที่​่�ยวของจั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ต 2. Smart Energy พั​ัฒนาโครงสร้​้างพื้​้�นฐานสาธารณู​ูปโภค สนั​ับสนุ​ุน ให้​้มี​ีการพั​ัฒนาระบบผลิ​ิตไฟฟ้​้า โดยใช้​้พลั​ังงานจากธรรมชาติ​ิหรื​ือ พลั​ังงานทดแทน 3. Smart Tourism พั​ัฒนาเมื​ืองภู​ูเก็​็ตให้​้เป็​็นเมื​ืองท่​่องเที่​่�ยวชั้​้�นนำำ� ระดั​ับโลก 4. Smart City พั​ัฒนาเมื​ืองภู​ูเก็​็ตให้​้เป็​็นเมื​ืองอั​ัจฉริ​ิยะ เพื่​่� อ ผลั​ั ก ดั​ั น ให้​้เกิ​ิ ด การพั​ั ฒ นาจั​ั ง หวั​ั ด ภู​ูเก็​็ ต อย่​่ า งยั่​่� ง ยื​ืนภายใต้​้ Master Plan ดั​ังกล่​่าว PKCD ได้​้มี​ีการจั​ัดตั้​้�งบริ​ิษั​ัทในเครื​ือ อี​ีกจำำ�นวน 4 บริ​ิษั​ัท ได้​้แก่​่

บริ​ิษั​ัท ภู​ูเก็​็ต สมาร์​์ท บั​ัส จำำ�กั​ัด (PKSB: Phuket Smart Bus) ให้​้บริ​ิการเดิ​ินทางในเส้​้นทาง 8357 สนามบิ​ิน-หาดราไวย์​์ โดยรถ บั​ัสวิ่​่ง� ผ่​่านสถานที่​่ท่ � อ ่ งเที่​่ย � วและหาดที่​่มี​ี � ชื่​่อ � เสี​ียงในจั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ต ได้​้แก่​่ หาด สุ​ุริ​ินทร์​์, หาดกมลา, หาดป่​่าตอง, หาดกะตะ, หาดกะรน และหาดราไวย์​์ ซึ่​่�งเป็​็นรถบั​ัสโดยสารประจำำ�ทางอั​ัจฉริ​ิยะ โดยรถบั​ัสแต่​่ละคั​ันได้​้มี​ีการติ​ิด ตั้​้�งระบบติ​ิดตาม GPS, และกล้​้อง CCTV เพื่​่�อรั​ักษาความปลอดภั​ัยบน รถตลอดการเดิ​ินทาง

นอกจากนี้​้�ยั​ังมี​ีระบบ Free Wifi และช่​่อง USB ให้​้บริ​ิการบน รถบั​ัสอี​ีกด้​้วย โดยผู้​้�โดยสาร PKSB สามารถชำำ�ระค่​่าโดยสารผ่​่านบั​ัตร Smart Card (หรื​ือบั​ัตร Phuket Rabbit Card) หรื​ือเงิ​ินสดก็​็ได้​้ โดย นั​ักท่​่องเที่​่ย � วหรื​ือผู้​้เ� ดิ​ินทางภายในจั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ตสามารถตรวจสอบข้​้อมู​ูลการ เดิ​ินของรถบั​ัสอั​ัจฉริ​ิยะนี้​้� ได้​้ผ่​่านทาง mobile application และเว็​็บไซต์​์ www.phuketsmartbus.com

118 l OBELS OUTLOOK 2021

บริ​ิษัท ั พั​ัฒนาศู​ูนย์​์เศรษฐกิ​ิจ จำำ�กัด ั (ECD: Economic Center Development) หรื​ือที่​่รู้� จั้� ก ั กั​ันในอี​ีกชื่​่อ � หนึ่​่�ง คื​ือ BAYACO Space for Creativity โดยให้​้บริ​ิการที่​่�หลากหลาย ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น Co-Working space, Business Matching, Meeting Room และ Office Rental

บริ​ิษั​ัท ซิ​ิตี้​้� ดี​ีเวลลอปเมนท์​์ โซลู​ูชั่​่�นส์​์ จำำ�กั​ัด (CDS) เป็​็นบริ​ิษั​ัท ที่​่�มุ่​่�งสนั​ับสนุ​ุนการยกระดั​ับภู​ูเก็​็ตให้​้เป็​็นสั​ังคมไร้​้เงิ​ินสด ภายใต้​้แนวคิ​ิด “บั​ัตรเดี​ียวเที่​่�ยวทั่​่�วภู​ูเก็​็ต” โดย CDS ได้​้ให้​้บริ​ิการบั​ัตรอั​ัจฉริ​ิยะภายใต้​้

OBELS OUTLOOK 2021 l 119

ชื่​่�อ Phuket Rabbit Card (สามารถนำำ�มาใช้​้สำำ�หรั​ับการเดิ​ินทางด้​้วย รถไฟฟ้​้า BTS ในกรุ​ุงเทพมหานคร, เชี​ียงใหม่​่ ซิ​ิตี้​้บั � ส ั รวมถึ​ึงชำำ�ระค่​่าสินค้​้า ิ และบริ​ิการในร้​้านค้​้าที่​่�รั​ับบั​ัตร Rabbit ทั่​่�วประเทศได้​้อี​ีกด้​้วย นอกจาก นี้​้� Phuket Rabbit Card ยั​ังมี​ีแบบ หรื​ือลวดลายบนบั​ัตรที่​่�หลากหลาย มากกว่​่าบั​ัตร Rabbit card ทั่​่�วไปอี​ีกด้​้วย)

บริ​ิษั​ัท City Data Analytics จำำ�กั​ัด (CDA) เป็​็นบริ​ิษั​ัทที่​่� มุ่​่�งพั​ัฒนาเมื​ืองภู​ูเก็​็ตให้​้เป็​็น Smart city บนความร่​่วมมื​ือระหว่​่างภาค รั​ัฐและเอกชน โดยใช้​้ข้​้อมู​ูล Big Data, เทคโนโลยี​ี AI และอื่​่�นๆ โดย บริ​ิษั​ัท CDA ยั​ังให้​้บริ​ิการข้​้อมู​ูลและเก็​็บข้​้อมู​ูลเกี่​่�ยวกั​ับเมื​ืองในมิ​ิติ​ิต่​่างๆ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น ข้​้อมู​ูลทางกายภาพ (Realistic), กฎหมายการวางผั​ังเมื​ือง (City Planning Law), กฎหมายเกี่​่ย � วกั​ับสิ่​่�งแวดล้​้อม (Environmental Law), ระบบขนส่​่ง (Transportation) และความยั่​่�งยื​ืน และปลอดภั​ัย (Sustainability and Security) อี​ีกด้​้วย ซึ่​่�งจะเป็​็นประโยชน์​์ต่​่อการ พั​ัฒนาเมื​ืองอย่​่างมาก และยั​ังสามารถนำำ�ไปวิ​ิเคราะห์​์ต่​่อยอดเพื่​่�อพั​ัฒนา ธุ​ุรกิ​ิจให้​้แก่​่ชุ​ุมชนและจั​ังหวั​ัดได้​้อี​ีกด้​้วย

อย่​่างไรก็​็ตาม ปั​ัจจั​ัยสำำ�คั​ัญที่​่จ� ะนำำ�ไปสู่​่�การพั​ัฒนาเมื​ืองให้​้มี​ีความ ยั่​่�งยื​ืนได้​้ ก็​็คื​ือ ความร่​่วมมื​ือร่​่วมใจกั​ันของทุ​ุกฝ่​่าย ทุ​ุกภาคส่​่วนต้​้องขั​ับ เคลื่​่�อนและเดิ​ินหน้​้าไปด้​้วยกั​ัน ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นหน่​่วยงานและผู้​้�เกี่​่�ยวข้​้องทุ​ุก ระดั​ับ ไล่​่มาตั้​้�งแต่​่คณะรั​ัฐมนตรี​ี หน่​่วยงานราชการส่​่วนกลางและท้​้องถิ่​่�น รวมไปถึ​ึง ผู้​้ป � ระกอบการนั​ักธุ​ุรกิ​ิจ ชุ​ุมชน และประชาชนทุ​ุกคน และแน่​่นอน

120 l OBELS OUTLOOK 2021

ว่​่าการเป็​็น Smart City หรื​ือการเป็​็นเมื​ืองที่​่�มี​ีการพั​ัฒนาอย่​่างยั่​่�งยื​ืน นั้​้�น ไม่​่ใช่​่เรื่​่�องง่​่าย แต่​่ก็​็ไม่​่ใช่​่เรื่​่�องที่​่�เป็​็นไปไม่​่ได้​้ หากความร่​่วมมื​ือนั้​้�นต้​้องอยู่​่� บนพื้​้�นฐานของความจริ​ิงใจ ความเอาจริ​ิงเอาจั​ัง และยึ​ึดถื​ือประโยชน์​์ร่​่วม ของคนในพื้​้�นที่​่�เป็​็นสำำ�คั​ัญ

ที่​่�มาของรู​ูปภาพและข้​้อมู​ูล เว็​็บไซต์​์ บริ​ิษั​ัท ภู​ูเก็​็ตพั​ัฒนาเมื​ือง จำำ�กั​ัด. สื​ืบค้​้นจาก http://www.pkcd.co.th/

OBELS OUTLOOK 2021 l 121

EPISODE 3 : วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต และโควิ​ิด-19

‘ชาวนา’ อาชี​ีพที่​่�มี​ีอยู่​่� แต่​่ถู​ูกลื​ืม กั​ับคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตที่​่� ไม่​่เคยดี​ีขึ้​้�น

ศิ​ิวกร ฉิ​ิมพลายาลั​ัย, วสุ​ุพล โกประพั​ัฒน์​์พงศ์​์ และอชิ​ิรญา เทศภั​ักดี​ี บทความนี้​้�เป็​็นการถอดบทสั​ัมภาษณ์​์จากการลงพื้​้�นที่​่�สั​ัมภาษณ์​์ เก็​็บข้​้อมู​ูลชาวนาจำำ�นวน 13 คน ใน 4 อำำ�เภอของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ประกอบ ด้​้วย อำำ�เภอเมื​ือง อำำ�เภอแม่​่จัน ั อำำ�เภอแม่​่สาย และอำำ�เภอเชี​ียงของ ภายใต้​้ หั​ัวข้​้อ ‘The Environmental Impact to Agriculture Production Based on Rice Farming and Individual Financial Security’ ใน การศึ​ึกษาแบบอิ​ิสระ (Independent Study) ของนั​ักศึ​ึกษาเศรษฐศาสตร์​์ ชั้​้�นปี​ีที่​่� 4 ซึ่​่�งในงานวิ​ิจั​ัยชิ้​้�นนี้​้�ได้​้ให้​้ความสำำ�คั​ัญต่​่อ 3 ปั​ัจจั​ัยหลั​ักที่​่ส่ � ่งผลต่​่อ คุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของเกษตรกร ได้​้แก่​่ 1) ผลกระทบจากปั​ัญหาสิ่​่�งแวดล้​้อมและ ทรั​ัพยากรน้ำำ�� 2) ปริ​ิมาณผลผลิ​ิตที่​่�เก็​็บเกี่​่�ยวได้​้ในแต่​่ละฤดู​ูกาล และ 3) ความมั่​่�นคงทางการเงิ​ินของตั​ัวเกษตรกรเอง เชี​ียงรายเป็​็นอี​ีกหนึ่​่�งจั​ังหวั​ัดที่​่มี​ี � ความอุ​ุดมสมบู​ูรณ์​์ของทรั​ัพยากร ทางธรรมชาติ​ิ ประกอบกั​ับเป็​็นจั​ังหวั​ัดที่​่�มี​ีพรมแดนเชื่​่�อมต่​่อกั​ับอี​ีกสอง ประเทศเพื่​่�อนบ้​้าน ได้​้แก่​่ เมี​ียนมา และสปป.ลาว อี​ีกทั้​้�งสามารถเชื่​่อ � มโยง เส้​้นทางไปถึ​ึงประเทศจี​ีนทางตอนใต้​้ ตลอดจนมี​ีวั​ัฒนธรรมท้​้องถิ่​่�นของ ภาคเหนื​ือที่​่�มี​ีความเป็​็นเอกลั​ักษณ์​์ และความหลากหลายทางชาติ​ิพั​ันธุ์​์� จึ​ึง มี​ีศั​ักยภาพอย่​่างมากต่​่อการลงทุ​ุน การค้​้า และการท่​่องเที่​่�ยว แต่​่กระนั้​้�น ภาคเกษตรกรรมเองก็​็เป็​็นหนึ่​่�งในภาคเศรษฐกิ​ิจที่​่�เปรี​ียบเสมื​ือนกระดู​ูกสั​ัน หลั​ังของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายด้​้วยเช่​่นกั​ัน หนึ่​่�งในสิ​ินค้​้าเกษตรที่​่มี​ี � ความสำำ�คั​ัญอย่​่างมากของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย คื​ือ ‘ข้​้าว’ เชี​ียงรายมี​ีพั​ันธุ์​์�ข้​้าวที่​่�หลากหลายและมี​ีคุ​ุณภาพสู​ูง เช่​่น ข้​้าว หอมมะลิ​ิ ข้​้าวหอมไทย ข้​้าวเหนี​ียวเขี้​้�ยวงู​ู ข้​้าวเจ้​้า เป็​็นต้​้น อย่​่างไรก็​็ดี​ี ถึ​ึง

122 l OBELS OUTLOOK 2021

แม้​้ว่​่าข้​้าวจะเป็​็นอาหารหลั​ักที่​่อ � ยู่​่�คู่​่�คนไทยมานานกว่​่าพั​ันปี​ี รวมทั้​้�งมี​ีความ ต้​้องการบริ​ิโภคจากทั้​้�งในและต่​่างประเทศสู​ูงขึ้​้�นอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง อย่​่างไรดี​ี คุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของชาวนากลั​ับไม่​่ได้​้พั​ัฒนาเท่​่าที่​่�ควร ในปั​ัจจุ​ุบันชาวนาต้​้ ั องต่​่อสู้​้เ� พื่​่อ � ความอยู่​่�รอดหาเลี้​้�ยงปากท้​้องของ ครอบครั​ัว ซึ่​่�งรายได้​้หลั​ักที่​่จ� ะได้​้เป็​็นกอบเป็​็นกำำ� คื​ือ ‘ฤดู​ูเกี่​่ย � วข้​้าว’ เงิ​ินก้​้อน นี้​้�จะถู​ูกนำำ�ไปชำำ�ระค่​่าปุ๋​๋�ย ดอกเบี้​้�ยเงิ​ินกู้​้� หั​ักต้​้นทุ​ุน และส่​่วนที่เ่� หลื​ือถึ​ึงจะเป็​็น กำำ�ไรที่​่เ� ก็​็บไว้​้ดู​ูแลครอบครั​ัว จากสภาวะเศรษฐกิ​ิจที่​่เ� ปลี่​่ย � นแปลงไป รวมถึ​ึง ความนิ​ิยมข้​้าวไทยที่​่ล � ดลง การเข้​้ามาแข่​่งขั​ันของพั​ันธุ์​์�ข้​้าวจากประเทศเพื่​่อ � น บ้​้าน ทำำ�ให้​้ชาวนาหลายคนประสบปั​ัญหาขาดสภาพคล่​่องทางการเงิ​ิน เกิ​ิด ภาระหนี้​้�สิ​ินที่​่�เพิ่​่�มขึ้​้�นจากการกู้​้�เงิ​ินเพื่​่�อมาทำำ�เกษตร เพราะการทำำ�เกษตร ต้​้องใช้​้ต้​้นทุ​ุนสู​ูง เพื่​่�อมาหมุ​ุนเวี​ียนระหว่​่างรอการเก็​็บเกี่​่�ยว

ในพื้​้�นที่​่� 4 อำำ�เภอมี​ีบริ​ิบทที่​่�แตกต่​่างกั​ันออกไป โดยเฉพาะด้​้าน ทรั​ัพยากรน้ำำ�� ทั้​้�งที่​่�เป็​็นแหล่​่งน้ำำ��ตามธรรมชาติ​ิ แหล่​่งน้ำำ��ส่​่วนบุ​ุคคล รวมไป ถึ​ึงระบบชลประทานในชุ​ุมชน 1 ใน 4 อำำ�เภอ ประสบปั​ัญหาขาดแคลนน้ำำ�� อย่​่างมาก คื​ือ อำำ�เภอเชี​ียงของ โดยเฉพาะตำำ�บลห้​้วยซ้​้อ ถึ​ึงแม้​้ตำำ�บลนี้​้�จะมี​ี ระบบชลประทาน แต่​่ก็ก ็ ระจายตั​ัวอย่​่างไม่​่ทั่​่วถึ​ึ � ง ดั​ังนั้​้�นการทำำ�นาของคนใน พื้​้�นที่​่�จึ​ึงทำำ�ได้​้ช่​่วงฤดู​ูทำำ�นาเท่​่านั้​้�น ในบางปี​ีที่​่�มี​ีการลงต้​้นกล้​้าไปแล้​้ว แต่​่น้ำำ�� ไม่​่เพี​ียงพอ ก็​็ต้​้องปล่​่อยให้​้ต้​้นข้​้าวยื​ืนต้​้นตาย เพราะไม่​่สามารถจะแบกรั​ับ ต้​้นทุ​ุนการซื้​้�อน้ำำ��มาใส่​่ให้​้ข้​้าวได้​้ ในปี​ีนั้​้�นก็​็จะทำำ�ให้​้ไม่​่มี​ีรายได้​้เข้​้ามา นอก เหนื​ือจากการทำำ�นาแล้​้วก็​็จะไปหางานรั​ับจ้​้างเล็​็กๆน้​้อยๆ เพื่​่�อนำำ�เงิ​ินมาใช้​้ จ่​่ายรายวั​ัน ในขณะที่​่�อี​ีก 3 อำำ�เภอสามารถทำำ�นาได้​้ตลอดทั้​้�งปี​ี

เกษตรกรทั้​้�งหมดล้​้วนทำำ�นาต่​่อจากบิ​ิดามารดาทั้​้�งสิ้​้�น เนื่​่�องจาก เป็​็นที่​่�ดิ​ินและอาชี​ีพมรดกที่​่�ตกทอดจากรุ่​่�นสู่​่�รุ่​่�น พอมี​ีเงิ​ินก็​็จะกว้​้านซื้​้�อที่​่�นา เพิ่​่�มเพื่​่�อเก็​็บไว้​้เป็​็นมรดกให้​้รุ่​่�นลู​ูกรุ่​่�นหลานสื​ืบไป ทั้​้�งนี้​้� ในอดี​ีตลู​ูกชายจะ ได้​้เรี​ียนสู​ูงตามกำำ�ลั​ังทรั​ัพย์​์ของครอบครั​ัว ในขณะที่​่ลู​ู � กสาวจะไม่​่ได้​้เรี​ียนสู​ูง เพราะจะต้​้องกลั​ับมาดู​ูแลคนที่​่บ้​้าน � ทำำ�นา ทำำ�ไร่​่ ต่​่อจากบิ​ิดามารดา จึ​ึงทำำ�ให้​้ ผู้​้�หญิ​ิงรุ่​่�นก่​่อนจึ​ึงมี​ีระดั​ับการศึ​ึกษาเฉลี่​่�ยอยู่​่�ที่​่�ชั้​้�นประถมศึ​ึกษา แต่​่ผู้​้�ชาย จะอยู่​่�ที่​่�ระดั​ับชั้​้�นมั​ัธยมศึ​ึกษา เราอาจจะมองได้​้ว่​่าเพศกั​ับโอกาสทางการ

OBELS OUTLOOK 2021 l 123

ศึ​ึกษาเป็​็นตั​ัวแปรที่​่�สอดคล้​้องกั​ัน แต่​่ในปั​ัจจุ​ุบั​ันความคิ​ิดแบบเก่​่าได้​้เลื​ือน ลางตามกาลเวลา เกษตรกรจะส่​่งลู​ูกเรี​ียนสู​ูงที่​่�สุ​ุดเท่​่าที่​่�จะทำำ�ได้​้ และไม่​่ขี​ีด กรอบความคิ​ิดหรื​ือแนวทางประกอบอาชี​ีพอี​ีกต่​่อไป จึ​ึงทำำ�ให้​้เกษตรกรรุ่​่�น ใหม่​่ที่มี​ี ่� ระดั​ับการศึ​ึกษาที่​่สู​ู � งขึ้​้น � บางคนจบอย่​่างน้​้อยปริ​ิญญาตรี​ี หรื​ือระดั​ับ ชั้​้�นมั​ัธยมศึ​ึกษาปี​ี 6 ด้​้วยการที่​่�ข้​้าวเปลื​ือกราคาไม่​่ถึ​ึง 10 บาทต่​่อตั​ัน แถมถู​ูกกดราคา จากพ่​่อค้​้าคนกลาง แน่​่นอนว่​่าเกษตรกรไม่​่มี​ีอำำ�นาจในการต่​่อรองราคา ในเมื่​่�อปลู​ูกแล้​้วเก็​็บเกี่​่�ยวแล้​้ว แม้​้จะได้​้กำำ�ไรน้​้อย แต่​่ก็​็ต้​้องจำำ�ใจขาย ทำำ� อะไรไม่​่ได้​้ เกษตรกรต่​่างจั​ังหวั​ัดจึ​ึงไม่​่มี​ีใครร่ำำ��รวยจากการปลู​ูกข้​้าว ใน ขณะที่​่โ� รงสี​ีกลั​ับร่ำำ��รวย เพราะรั​ับซื้​้�อข้​้าวเปลื​ือกจากชาวบ้​้านมาในราคาถู​ูก ต้​้นทุ​ุนต่ำำ�� กำำ�ไรสู​ูง หากพู​ูดถึ​ึงความมั่​่�นคงทางการเงิ​ินของเกษตรกรแล้​้วจะเห็​็นได้​้ว่​่า เกษตรกรส่​่วนมากไม่​่ได้​้มี​ีเงิ​ินเก็​็บมากพอที่​่จ� ะใช้​้หนี้​้� หรื​ือใช้​้จ่​่ายในครั​ัวเรื​ือน หากไม่​่ได้​้ทำำ�นา แต่​่ถ้​้ามองในอี​ีกมุ​ุมด้​้านความมั่​่�นคงทางอาหาร เกษตรกร มี​ีทุ​ุกอย่​่างที่​่�เพี​ียงพอต่​่อการบริ​ิโภค ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น ข้​้าว ปลา ไข่​่ ผั​ักพื้​้�นบ้​้าน แทบจะไม่​่ต้​้องพึ่​่�งพาตลาด ขณะที่​่�คนที่​่�อยู่​่�ในเมื​ืองต้​้องซื้​้�อแทบจะทุ​ุกอย่​่าง ทำำ�ให้​้ช่​่วงโควิ​ิดที่​่�ผ่​่านมา เกษตรกรแทบจะไม่​่ได้​้รั​ับผลกระทบจากสภาวะ เศรษฐกิ​ิจตกต่ำำ��เลย เพราะอยู่​่�บ้​้านก็​็มี​ีข้​้าวปลาอาหารไม่​่ต้​้องไปซื้​้�อ ใช้​้จ่​่าย น้​้อย สำำ�รองเงิ​ินเก็​็บเผื่​่�อฉุ​ุกเฉิ​ินเพิ่​่�มขึ้​้�น

‘หลั​ังสู้​้�ฟ้​้าหน้​้าสู้​้�ดิ​ิน’ ประโยคนี้​้�คงหนี​ีไม่​่พ้​้นกั​ับอาชี​ีพ ‘ชาวนา’ เกษตรกรทุ​ุกคนต่​่างรู้​้�กั​ันดี​ีว่​่าการทำำ�นายาก เหนื่​่�อย ต้​้นทุ​ุนสู​ูง และอาจไม่​่ คุ้​้�มค่​่า แต่​่เกษตกรหลายคนต่​่างมองว่​่า ‘ชาวนาเป็​็นอาชี​ีพที่​่มี​ี � ความสุ​ุข ทำำ�ให้​้ ผู้​้ค � นอิ่​่�มท้​้อง ผู้​้บ � ริ​ิโภคมี​ีรอยยิ้​้�มก็​็สร้​้างความสุ​ุขให้​้กั​ับเกษตรกร สามารถที่​่จ� ะ อยู่​่�อย่​่างพอกิ​ินพอใช้​้ ไม่​่ขั​ัดสน หาเลี้​้�ยงชี​ีพ และได้​้อยู่​่�กั​ับครอบครั​ัวก็​็เพี​ียง พอแล้​้ว’ แม้​้ว่​่า ‘บางครั้​้�งจะถู​ูกลื​ืม’ เหมื​ือนคนกลุ่​่�มน้​้อยที่​่�ไม่​่มี​ีปากมี​ีเสี​ียง ขายข้​้าวไม่​่ได้​้ราคา ก็​็มี​ีไม่​่มี​ีคนเห็​็นใจ ใช้​้ชี​ีวิ​ิตอย่​่างลำำ�บาก ขาดโอกาสใน การต่​่อรองราคา ถู​ูกรั​ังแกจากพ่​่อค้​้าคนกลาง เกษตรกรไม่​่สามารถที่​่�จะทำำ� เองได้​้ทุ​ุกอย่​่าง

124 l OBELS OUTLOOK 2021

‘จะให้​้หั​ันไปปลู​ูกอย่​่างอื่​่�นก็​็ไม่​่ได้​้’ ชาวนาส่​่วนใหญ่​่ปลู​ูกข้​้าวมา ครึ่​่�งค่​่อนชี​ีวิ​ิต และสื​ืบทอดต่​่อกั​ันมา ให้​้เปลี่​่�ยนไปประกอบอาชี​ีพอื่​่�นก็​็ขาด องค์​์ความรู้​้� เงิ​ินทุ​ุน หรื​ือกลั​ัวว่​่าจะขาดทุ​ุน ส่​่วนทรั​ัพยากรน้ำำ��ก็​็ขาดแคลน แม้​้ว่​่าจะขุ​ุดบ่​่อ หรื​ือเจาะน้ำำ��บาดาลก็​็ไม่​่เพี​ียงพอ และใช้​้ต้​้นทุ​ุนค่​่อนข้​้างสู​ูง ทำำ�ให้​้ต้​้องรอฝนตกเท่​่านั้​้�น บางครั้​้�งผู้​้ค � นในสั​ังคมต่​่างใช้​้ชี​ีวิ​ิตด้​้วยความสบายจนลื​ืมคนข้​้างหลั​ัง ไป ‘ไม่​่มี​ีเกษตรกรคนไหนอยากจน พวกเขาล้​้วนแล้​้วแต่​่พยายามอย่​่างสุ​ุด ความสามารถแล้​้ว แต่​่พวกเขาทำำ�ได้​้เท่​่านี้​้�’ คำำ�กล่​่าวของเกษตรกรชาวนา ที่​่ส � ะท้​้อนให้​้เห็​็นถึ​ึงความสิ้​้�นจนหนทางที่​่จ� ะลื​ืมตาอ้​้าปาก แม้​้ว่​่าจะพยายาม มากแค่​่ไหนก็​็ตาม ดั​ังนั้​้�นชาวนาหรื​ือเกษตรกรมี​ีปั​ัญหาและอุ​ุปสรรคหลายประการ ที่​่�จะทำำ�ให้​้อาชี​ีพที่​่�สื​ืบทอดมาจากบรรพบุ​ุรุ​ุษ เคลื่​่�อนสถานะจาก ‘ชาวนา ผู้​้�ยากจน’ ไปสู่​่� ‘ชาวนาผู้​้�ร่ำำ��รวย’ ไม่​่ว่​่าจะด้​้วยปั​ัจจั​ัยภายนอกอย่​่างสภาพ เศรษฐกิ​ิจ ตลาดที่​่�แข่​่งขั​ันสู​ูง ราคาข้​้าวเปลื​ือกที่​่�ไม่​่แน่​่นอน โรงสี​ี-พ่​่อค้​้า คนกลางจอมขู​ูดรี​ีด และปั​ัจจั​ัยภายในอย่​่างวงจรการกู้​้�ทำำ�นา การขาดองค์​์ ความรู้​้� การขาดเงิ​ินทุ​ุน และทรั​ัพยากรน้ำำ�� ทุ​ุกปั​ัจจั​ัยที่​่�กล่​่าวมาล้​้วนแต่​่ บั่​่�นทอนคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของเกษตรกรทั้​้�งสิ้​้�น เกิ​ิดเป็​็นปั​ัญหาเรื้​้�อรั​ังที่​่�นำำ�ไปสู่​่� ‘ความเหลื่​่�อมล้ำำ��’ และ ‘ความยากจน’ ภายในสั​ังคมไทย ซึ่​่�งเป็​็นอุ​ุปสรรคที่​่� สำำ�คั​ัญต่​่อการพั​ัฒนาประเทศให้​้ยั่​่�งยื​ืนในระยะยาว

OBELS OUTLOOK 2021 l 125

EPISODE 3 : วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต และโควิ​ิด-19

เมื่​่�อพิ​ิษโควิ​ิด-19 ทำำ�ให้​้แรงงานป่​่วยหนั​ัก ปานระวี​ี ปั​ันแปง และพรพิ​ินั​ันท์​์ ยี่​่�รงค์​์

ในช่​่วงปลายปี​ี 2019 ถื​ือเป็​็นช่​่วงที่​่�ทุ​ุกคนต่​่างต้​้องประสบกั​ับ วิ​ิกฤตการแพร่​่ระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 ที่​่�ส่​่งผลให้​้ระบบเศรษฐกิ​ิจหยุ​ุด ชะงั​ักอย่​่างหลี​ีกเลี่​่�ยงไม่​่ได้​้ รวมถึ​ึงทำำ�ให้​้ระบบสาธารณสุ​ุขของทุ​ุกประเทศ ทั่​่�วโลกต้​้องมี​ีการปรั​ับเปลี่​่�ยนวิ​ิธี​ีการ และรู​ูปโฉมจากหน้​้ามื​ือเป็​็นหลั​ังมื​ือ ในหลายประเทศเลื​ือกที่​่�จะตอบสนองต่​่อโรคระบาดในครั้​้�งนี้​้�ด้​้วย การใช้​้มาตรการ lockdown หรื​ือการเลื​ือกที่​่�จะปิ​ิดเมื​ือง ไม่​่ให้​้ผู้​้�คนเกิ​ิด การไปมาหาสู่​่�ระหว่​่างกั​ันทั้​้�งภายในพื้​้�นที่​่� และระหว่​่างพื้​้�นที่​่� เพื่​่�อลดอั​ัตรา การแพร่​่เชื้​้�อ ส่​่งผลให้​้เกิ​ิดการปิ​ิดร้​้านค้​้า และการปิ​ิดกิ​ิจการชั่​่�วคราวในส่​่วน ของภาคบริ​ิการ ฉะนั้​้�นแรงงานส่​่วนหนึ่​่�งของเศรษฐกิ​ิจได้​้กลายสถานะจาก ‘แรงงาน’ มาสู่​่� ‘ผู้​้�ว่​่างงาน’ โดยฉั​ับพลั​ัน สะท้​้อนให้​้เห็​็นผ่​่านสถิ​ิติ​ิอั​ัตราการ ว่​่างงานที่​่สู​ู � งขึ้​้�นผิ​ิดปกติ​ิ

จากรายงานของ ILO (2021) ในช่​่วงของต้​้นเดื​ือนมกราคมที่​่ผ่ � าน ่ มา พบว่​่าแรงงานที่​่�อยู่​่�อาศั​ัยในประเทศที่​่�ออกมาตรการปิ​ิดเมื​ืองคิ​ิดเป็​็น สั​ัดส่​่วนถึ​ึงร้​้อยละ 93 ของจำำ�นวนแรงงานทั้​้�งหมดทั่​่�วโลก อี​ีกทั้​้�งมาตรการ ดั​ังกล่​่าวยังั ส่​่งผลกระทบต่​่อแรงงานถึ​ึงร้​้อยละ 77 ในช่​่วงต้​้นปี​ี 2020 ทำำ�ให้​้ ชั่​่�วโมงในการทำำ�งานหายไปถึ​ึงร้​้อยละ 8.8 เมื่​่�อเปรี​ียบเที​ียบกั​ับสถิ​ิติ​ิใน ไตรมาสที่​่� 4 ของปี​ี 2019 และพบว่​่าชั่​่�วโมงการทำำ�งานในปี​ี 2020 ลดลง มากกว่​่าช่​่วงวิ​ิกฤตทางการเงิ​ินโลกในปี​ี 2009 เกื​ือบ 4 เท่​่าตั​ัว นอกจาก นี้​้� ยั​ังทำำ�ให้​้ตำำ�แหน่​่งงานประจำำ� (full-time job) หายไปกว่​่า 255 ล้​้าน ตำำ�แหน่​่ง ชี้​้�ให้​้เห็​็นว่​่าการปิ​ิดเมื​ืองส่​่งผลกระทบอย่​่างมากต่​่อการจ้​้างงาน และแรงงานทั่​่�วโลกอย่​่างเห็​็นได้​้ชั​ัด

126 l OBELS OUTLOOK 2021

การทำำ�งานที่​่�บ้​้าน (Work From Home: WFH) เป็​็นอี​ีกหนึ่​่�ง มาตรการที่​่�ถู​ูกนำำ�มาใช้​้อย่​่างมากในช่​่วงหลายปี​ีที่​่�ผ่​่านมาที่​่�เกิ​ิ ดการแพร่​่ ระบาดขึ้​้น � หากแต่​่ในช่​่วงก่​่อนหน้​้านี้​้� ในหลายประเทศได้​้มี​ีการนำำ�มาตรการ WFH มาปรั​ับใช้​้ก่​่อน เพื่​่อ � ปรั​ับเปลี่​่ย � นรู​ูปแบบการทำำ�งานให้​้มี​ีความสะดวก มากขึ้​้�น สามารถที่​่�จะทำำ�งานได้​้ทุ​ุกสถานที่​่� ประหยั​ัดเวลาและค่​่าใช้​้จ่​่ายใน การเดิ​ินทาง เปลี่​่�ยนสภาพแวดล้​้อมการทำำ�งานใหม่​่ นำำ�ไปสู่​่�ประสิ​ิทธิ​ิภาพ การทำำ�งานของแรงงานที่​่�สู​ูงขึ้​้�น อย่​่างไรก็​็ดี​ี มาตรการดั​ังกล่​่าวกลั​ับไม่​่ใช่​่ รู​ูปแบบการทำำ�งานที่​่�จะสามารถนำำ�มาปรั​ับใช้​้ได้​้กั​ับงานทุ​ุกประเภท โดยมี​ี งานอี​ีกหลายประเภทที่​่�ไม่​่สามารถทำำ�งานที่​่บ้​้าน � ได้​้ เช่​่น ผู้​้�รั​ับเหมาก่​่อสร้​้าง ผู้​้�ให้​้บริ​ิการทางขนส่​่งสาธารณะ เป็​็นต้​้น

จากงานของ Dingel & Neiman (2020) ชี้​้�ให้​้เห็​็นว่​่ามี​ีเพี​ียง แค่​่ร้​้อยละ 37 ของประเภทงานในประเทศสหรั​ัฐอเมริ​ิกาที่​่สา � มารถทำำ�งาน จากที่​่บ้​้าน � โดยมี​ีความแตกต่​่างอย่​่างมี​ีนั​ัยสำำ�คั​ัญระหว่​่างพื้​้�นที่ใ่� นชนบทและ อุ​ุตสาหกรรม ทั้​้�งนี้​้�ประเภทงานดั​ังกล่​่าวกลั​ับได้​้รั​ับค่​่าจ้​้างสู​ูงกว่​่างานที่​่�ไม่​่ สามารถทำำ�ที่​่บ้​้าน � ได้​้ คิ​ิดเป็​็นสั​ัดส่​่วนถึ​ึงร้​้อยละ 46 ของรายได้​้ทั้​้�งหมดของ สหรั​ัฐอเมริ​ิกา มากกว่​่านี้​้� เมื่​่�อทำำ�การจำำ�แนกประเภทงานใน 85 ประเทศ พบว่​่าประเทศที่​่�มี​ีรายได้​้ต่ำำ��มี​ีสั​ัดส่​่วนของประเภทงานที่​่�สามารถทำำ�ที่​่�บ้​้าน ค่​่อนข้​้างต่ำำ�� ตอกย้ำำ��ถึ​ึงให้​้เห็​็นถึ​ึงความเหลื่​่�อมล้ำำ��ระหว่​่างประเภทของงาน และระหว่​่างประเทศที่​่�มี​ีรายได้​้แตกต่​่างกั​ัน

งานประเภทใดที่​่�มี​ีความเสี่​่�ยงที่​่�จะ ได้​้รั​ับเชื้​้�อไวรั​ัสสู​ูงกว่​่างานประเภทอื่​่�น?

การว่​่างงาน (Unemployment)

ความไม่​่ แ น่​่ น อนที่​่� เกิ​ิ ด ขึ้​้� น จากโควิ​ิ ด -19 ทำำ�ให้​้แรงงานโดนลด ชั่​่�วโมงการทำำ�งานลงอย่​่างมาก ส่​่งผลให้​้อั​ัตราการว่​่างงานปรั​ับตั​ัวสู​ูงขึ้​้�น เนื่​่อ � งจากบางประเทศมี​ีคำำ�สั่​่�งให้​้ปิ​ิดเมื​ือง ส่​่งผลให้​้ระบบเศรษฐกิ​ิจหยุ​ุดชะงั​ัก และบางอาชี​ีพไม่​่จำำ�เป็​็นต้​้องใช้​้แรงงานจำำ�นวนมากเกิ​ินความจำำ�เป็​็น

OBELS OUTLOOK 2021 l 127

อาชี​ีพที่​่�ทำำ�งานจากที่​่�บ้​้านได้​้ส่​่วนใหญ่​่ไม่​่ได้​้รั​ับผลกระทบจากการ ว่​่างงานในทั​ันที​ี แสดงให้​้เห็​็นถึ​ึงอั​ัตราการขยายตั​ัวที่ต่ำ ่� ำ��กว่​่าร้​้อยละ 50 เป็​็น อาชี​ีพที่​่ไ� ม่​่ได้​้ทำำ�งานจากที่​่บ้​้าน � ในรั​ัฐวอชิ​ิงตั​ัน นอกจากนี้​้� ความเสี​ียหายที่​่เ� กิ​ิด ขึ้​้�นในปั​ัจจุ​ุบั​ันไม่​่ได้​้เป็​็นผลมาจากคำำ�สั่​่�งให้​้อยู่​่�บ้​้านเพี​ียงอย่​่างเดี​ียว แต่​่ยั​ังมี​ี ผลกระทบที่​่�คล้​้ายกั​ันทั้​้�งทางตรง และทางอ้​้อม ขณะเดี​ียวกั​ัน ผู้​้�ประกอบ การทั่​่�วสหรั​ัฐกลั​ับลดการจ้​้างงานลง โดยไม่​่ได้​้คำำ�นึ​ึงถึ​ึงมาตรการการทำำ�งาน อยู่​่�บ้​้าน (Eliza Forsythe, 2020) ทั้​้�งนี้​้� แรงงานที่​่มี​ีศั � ก ั ยภาพกำำ�ลั​ังตกอยู่​่�ในภาวะว่​่างงาน แม้​้พวกเขา ต้​้องการทำำ�งาน แต่​่กลั​ับไม่​่สามารถหางานทำำ�ได้​้ ดั​ังนั้​้�นจึ​ึงสามารถแบ่​่งกลุ่​่�ม ประชากรที่​่ว่� า่ งงานในปั​ัจจุ​ุบัน ั ออกเป็​็น 2 กลุ่​่�ม คื​ือ กลุ่​่�มที่​่มี​ี � งานทำำ� และกลุ่​่�ม ที่​่�ไม่​่มี​ีงานทำำ� ซึ่​่�งผู้​้�ที่​่�มี​ีงานทำำ� กำำ�ลั​ังตกอยู่​่�ในภาวะระหว่​่างการเลิ​ิกจ้​้าง หรื​ือ เลิ​ิกจ้​้างชั่​่�วคราว โดยมี​ีความเชื่​่อ � ว่​่างานของพวกเขายั​ังคงมี​ีอยู่​่� ซึ่​่�งในอนาคต จะถู​ูกเรี​ียกกลั​ับไปทำำ�งาน หากสถานการณ์​์ปรับ ั ตั​ัวดี​ีขึ้​้น � หรื​ือเข้​้าสู่​่�ภาวะปกติ​ิ ในทางตรงกั​ันข้​้าม หากสถานการณ์​์ไม่​่ได้​้มี​ีการปรั​ับตั​ัวดี​ีขึ้​้น � อาจจะทำำ�ให้​้เกิ​ิด การว่​่างงานที่​่เ� กิ​ิดจากการบั​ังคั​ับให้​้ลาออกมากกว่​่าการสมั​ัครใจลาออกเอง ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นบริ​ิบทตายตั​ัวของอั​ัตราการว่​่างงานที่​่�สู​ูงขึ้​้�นในช่​่วงที่​่�เกิ​ิดการแพร่​่ ระบาด (Robert E. Hall, 2020)

ชี​ีวิ​ิตและสุ​ุขภาพ (Life and Health)

การแพร่​่ ร ะบาดของเชื้​้� อ ไวรั​ั ส โควิ​ิ ด -19 ส่​่ ง ผลกระทบต่​่ อ สุ​ุ ข ภาพโดยตรง โดยเฉพาะในกรณี​ีของโรคทางเดิ​ิ น หายใจเฉี​ียบพลั​ั น รุ​ุ น แรง โดยการดู​ูแลรั​ั ก ษาตั​ั ว เองในช่​่ ว งการแพร่​่ ร ะบาดเป็​็ นสิ่​่� ง ที่​่� ทำำ� ได้​้ ไม่​่เต็​็มที่​่� เนื่​่�องด้​้วยข้​้อจำำ�กั​ัดหลายอย่​่าง เช่​่น การห้​้ามออกกำำ�ลั​ังกายที่​่� ฟิ​ิ ตเนส เนื่​่� องจากเป็​็ นสถานที่​่� ปิ​ิด และมี​ีผู้​้� ค นพลุ​ุ ก พล่​่ าน การปิ​ิ ดเมื​ือง ทำำ� ให้​้ขาดการปฏิ​ิ สั​ั ม พั​ั นธ์​์ ขาดการอยู่​่�กั​ั บ เพื่​่� อ นฝู​ูง หรื​ือการได้​้พบปะ พู​ูดคุ​ุยเหมื​ือนอย่​่างปกติ​ิ (Pakenham, 2020) มากกว่​่านี้​้� การแพร่​่ ระบาดทำำ� ให้​้ผู้​้� ค นเริ่​่� ม วิ​ิ ต กกั​ั ง วลเกี่​่� ย วกั​ั บ การติ​ิ ด เชื้​้� อ ความตาย และ ความไม่​่แน่​่นอนของเศรษฐกิ​ิจ (Asmundson, 2020)

128 l OBELS OUTLOOK 2021

ทั้​้�งนี้​้� ในกรณี​ีศึ​ึกษาของประเทศอิ​ินเดี​ีย Rajesh Kumar Singh (2020) ระบุ​ุว่าบุ ่ ค ุ ลากรทางการแพทย์​์มี​ีแนวโน้​้มที่​่จ� ะเกิ​ิดความเครี​ียด และ วิ​ิตกกั​ังวลมากกว่​่าประชาชนทั่​่�วไป เพราะบุ​ุคลากรทางแพทย์​์เป็​็นด่​่านแรก ในการตรวจพบเชื้​้�อโควิ​ิด-19 จึ​ึงควรให้​้ความสำำ�คั​ัญกั​ับการดู​ูแลสภาพจิ​ิตใจ และผลกระทบต่​่อความเป็​็นอยู่​่�ที่​่�ดี​ี (well-being) ในช่​่วง COVID-19 ได้​้แก่​่ ความเครี​ียด (61%) ความทุ​ุกข์​์ทางจิ​ิตใจ (43%) ความวิ​ิตกกั​ังวล (34%) ภาวะซึ​ึมเศร้​้า (33%) และการนอนไม่​่หลั​ับ (27%) ดั​ังนั้​้�น การระบาดใหญ่​่ของ COVID-19 จึ​ึงถื​ือเป็​็นภั​ัยคุ​ุกคาม ต่​่ อ สุ​ุ ข ภาพจิ​ิ ต อย่​่ า งไม่​่ เ คยพบเจอมาก่​่ อ น ยกตั​ั ว อย่​่ า งเช่​่ น ในกรณี​ีของ วิ​ิกฤตการณ์​์ทางการเงิ​ินครั้​้�งล่​่าสุด ุ ของสเปน ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นวิ​ิกฤตการณ์​์ทางการ เงิ​ินที่​่�เลวร้​้ายที่​่�สุ​ุดที่​่�เคยเกิ​ิดขึ้​้�นในสหภาพยุ​ุโรป โดยมี​ีอั​ัตราการฆ่​่าตั​ัวตาย ในหมู่​่�ผู้​้�ชายและคนวั​ัยทำำ�งานอย่​่างมี​ีนั​ัยสำำ�คั​ัญ กลั​ับมี​ีอั​ัตราใกล้​้เคี​ียงกั​ับ การแพร่​่ระบาดในปั​ัจจุ​ุบันที่ ั ค่ ่� อ ่ นข้​้างมี​ีความรุ​ุนแรงอยู่​่�ในบางพื้​้�นที่​่� และเป็​็น สาเหตุ​ุสำำ�คั​ัญที่​่�จะนำำ�ไปสู่​่�การฆ่​่าตัวตา ั ยได้​้ (Bernal, 2013)

การทำำ�งานที่​่�บ้​้าน (Work From Home)

ก่​่อนที่​่จ� ะมี​ีการแพร่​่ระบาด บางบริ​ิษัท ั ได้​้มี​ีการนำำ�มาตรการ WFH มาใช้​้ ซึ่​่�งได้​้รั​ับผลตอบรั​ับค่​่อนข้​้างดี​ี (Tavares, A. I., 2017) ทำำ�ให้​้ มาตรการดั​ังกล่​่าวได้​้รั​ับความนิ​ิยมแพร่​่หลายจากองค์​์กรทั่​่�วโลก โดยคน ทำำ�งานสมั​ัครใจที่​่จ� ะเลื​ือกทำำ�งานในรู​ูปแบบนี้​้� เพราะสามารถจั​ัดการเวลาการ ทำำ�งานได้​้ด้​้วยตั​ัวเอง เลื​ือกทำำ�งานสถานที่​่ใ� ดก็​็ได้​้ เป็​็นการลดความตึ​ึงเครี​ียด ด้​้วยการทำำ�งานในสภาพแวดล้​้อมใหม่​่ รวมทั้​้�งเป็​็นการลดค่​่าใช้​้จ่​่ายในการ เดิ​ินทางมาทำำ�งานที่​่�ออฟฟิ​ิศ แต่​่หลั​ังจากเกิ​ิดการแพร่​่ระบาด รั​ัฐบาลได้​้มี​ี มาตรการลดการแพร่​่เชื้​้�อ จึ​ึงทำำ�ให้​้พนั​ักงานทุ​ุกคนสามารถทำำ�งานที่​่บ้​้าน � ได้​้ ในทั​ันที​ี แต่​่ทว่​่าการทำำ�งานที่​่�บ้​้านท่​่ามกลางการแพร่​่ระบาด กลั​ับส่​่งผลต่​่อ ประสิ​ิทธิ​ิภาพในการทำำ�งานในทิ​ิศทางตรงกั​ันข้​้าม เนื่​่�องจากพนั​ักงานต้​้อง ติ​ิดอยู่​่�กั​ับสถานที่​่�เดิ​ิม และไม่​่ได้​้ออกไปเจอผู้​้�คน ทำำ�ให้​้เกิ​ิดความเครี​ียดทั้​้�ง ทางด้​้านจิ​ิตใจ และสุ​ุขภาพร่​่างกายที่​่�เริ่​่�มอ่​่อนแอลง

OBELS OUTLOOK 2021 l 129

นอกจากนี้​้� ภาวะสุ​ุขภาพร่​่างกาย และจิ​ิตใจโดยรวมของผู้​้�คนลด ลงสวนทางกั​ับการเพิ่​่�มขึ้​้�นของปั​ัญหาสุ​ุขภาพกาย และสุ​ุขภาพใจใหม่​่ ซึ่​่�ง มี​ีสาเหตุ​ุสำำ�คั​ัญ ได้​้แก่​่ การออกกำำ�ลั​ังกายที่​่�ลดลง การบริ​ิโภคอาหารขยะ ที่​่�เพิ่​่�มขึ้​้�น การขาดการสื่​่�อสารกั​ับเพื่​่�อนร่​่วมงาน และการมี​ีลู​ูกวั​ัยทารกอยู่​่� ที่​่�บ้​้าน อี​ีกทั้​้�งการมี​ีสิ่​่�งรบกวนต่​่อการทำำ�งานภายในบ้​้านก็​็ตาม (Xiao et al., 2020) อย่​่างไรก็​็ดี​ี แม้​้ว่​่าสถานการณ์​์จะกลั​ับมาเป็​็นปกติ​ิ แต่​่โลก การทำำ�งานได้​้มี​ีลั​ักษณะที่​่�เปลี่​่�ยนไปแล้​้ว จึ​ึงสามารถจะอาศั​ัยประโยชน์​์จาก มาตรการ WFH เนื่​่�องจากการทำำ�งานที่​่�บ้​้านช่​่วยให้​้เกิ​ิดประโยชน์​์ที่​่�หลาก หลาย เช่​่น ช่​่วยลดความตึ​ึงเครี​ียดขณะทำำ�งาน (Cohen et al., 2007) รวมทั้​้�งทำำ�ให้​้สามารถจั​ัดการตารางให้​้มี​ีความยื​ืดหยุ่​่�นตามลั​ักษณะงาน และ มี​ีสมดุ​ุลในการทำำ�งานที่​่�ดี​ีขึ้​้น � (Mann & Holdsworth, 2003; Casey & Grzywacz, 2008; Butler et al., 2009)

การช่​่วยเหลื​ือของภาครั​ัฐ (Government Supports)

รั​ัฐบาลต้​้องออกมาตรการช่​่วยเหลื​ือให้​้กั​ับอาชี​ีพที่​่�จำำ�เป็​็นในกรณี​ี ฉุ​ุกเฉิ​ินเป็​็นอันดั ั บ ั แรก เพื่​่อ � ป้​้องกั​ัน และลดการแพร่​่ระบาดของเชื้​้�อไวรั​ัส โดย จำำ�เป็​็นต้​้องใช้​้ทั​ักษะเฉพาะทางของอาชี​ีพ ซึ่​่�งพบว่​่าหน่​่วยงาน Partners in Health ในรั​ัฐแมสซาชู​ูเซตส์​์ ประเทศสหรั​ัฐอเมริ​ิกา ได้​้มี​ีการเปิ​ิดการ ฝึ​ึกอบรมออนไลน์​์จำำ�นวน 1,000 คน ในการติ​ิดตามกระบวนการระบุ​ุ และ แยกผู้​้�ที่​่�ติ​ิดเชื้​้�อ และผู้​้�ที่​่�อยู่​่�ใกล้​้ชิ​ิด โดยผู้​้�ว่​่างงานสามารถลงทะเบี​ียนศึ​ึกษา หลั​ักสู​ูตรเป็​็นจำำ�นวน 6 ชั่​่�วโมง ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นการช่​่วยเหลื​ือแก่​่ผู้​้�ว่​่างงาน หรื​ือผู้​้� ที่​่ต้​้ � องการเพิ่​่�มทั​ักษะแรงงาน สามารถใช้​้ประกอบการสมั​ัครทำำ�งานได้​้ หรื​ือ ใช้​้เพิ่​่�มทั​ักษะในการหาอาชี​ีพใหม่​่ในอนาคต (OECD, 2020)

แต่​่ ก ระนั้​้� นน โยบายที่​่� รั​ั ฐ กำำ� หนดเป้​้ า หมายตามทั​ั ก ษะ (skillbased) อาจไม่​่ได้​้ผลเท่​่ากั​ับนโยบายที่​่�กำำ�หนดเป้​้าหมายในระดั​ับรั​ัฐ และ อุ​ุตสาหกรรม (state and industry targeted) ที่​่�จะช่​่วยให้​้เกิ​ิดการ ฟื้​้�นตั​ัวทางเศรษฐกิ​ิจ (Kailing Shen, 2020)

130 l OBELS OUTLOOK 2021

นอกจากการออกมาตรการให้​้แรงงานปฏิ​ิบัติ ั งิ านอยู่​่�ที่​่บ้​้าน � รั​ัฐบาล ควรมี​ีมาตรการสนั​ับสนุ​ุนในแง่​่ของรายได้​้ ซึ่​่�งนโยบายตลาดแรงงานเชิ​ิงรุ​ุก (ALMPs) ควรนำำ�มาใช้​้ควบคู่​่�กั​ับมาตรการสนั​ับสนุ​ุนรายได้​้ภายใต้​้บริ​ิบท ของ COVID-19 เพื่​่�อสนั​ับสนุ​ุนให้​้เกิ​ิดรายได้​้ การจ้​้างงาน และเพิ่​่�มโอกาส ในการจ้​้างงานอย่​่างยั่​่�งยื​ืน (ILO, 2020) โดยนโยบาย ALMPs ถื​ือเป็​็น โครงการริ​ิเริ่​่�มของรั​ัฐบาลที่​่�ช่​่วยอุ​ุดหนุ​ุนรายได้​้ส่​่วนหนึ่​่�งแก่​่แรงงาน เพื่​่�อใช้​้ ในการเพิ่​่�มแรงจู​ูงใจในการทำำ�งาน (Peter Auer, 2005) ได้​้กล่​่าวไว้​้ว่​่า ALMPs เป็​็นโครงการนำำ�ร่​่องของรั​ัฐบาลที่​่�อุ​ุดหนุ​ุนส่​่วนหนึ่​่�งของรายได้​้คน งาน เพื่​่�อเพิ่​่�มแรงจู​ูงใจในการทำำ�งาน

บทสรุ​ุป: โลกการทำำ�งานที่​่�ไม่​่มี​ีวั​ันหวนย้​้อนกลั​ับ

ในบทความนี้​้� ได้​้ชี้​้�ให้​้เห็​็นว่าทั่​่ ่ ว� โลกกำำ�ลั​ังเผชิ​ิญกั​ับสถานการณ์​์การ แพร่​่ระบาดของโควิ​ิด-19 ที่​่�ส่​่งผลกระทบต่​่อทุ​ุกภาคส่​่วนทางเศรษฐกิ​ิจ ซึ่​่�ง ตลาดแรงงานก็​็เป็​็นหนึ่​่�งในภาคส่​่วนที่ไ่� ด้​้รั​ับผลกระทบอย่​่างมากเช่​่นเดี​ียวกั​ัน ทำำ�ให้​้แต่​่ละประเทศใช้​้วิ​ิธี​ีป้​้องกั​ันการแพร่​่ระบาดของเชื้​้�อโควิ​ิด-19 ที่​่�แตก ต่​่างกั​ันออกไป เช่​่น การปิ​ิดเมื​ือง การทำำ�งานที่​่�บ้​้าน นอกจากนี้​้� การแพร่​่ ระบาดยั​ังส่​่งผลต่​่อการใช้​้ชี​ีวิ​ิตประจำำ�วั​ันที่​่�เปลี่​่�ยนไป ทั้​้�งสุ​ุขภาพ และการ ว่​่างงาน ซึ่​่�งส่​่งผลให้​้โลกการทำำ�งานเปลี่​่�ยนแปลงอย่​่างเห็​็นได้​้ชั​ัด ซึ่​่�งแม้​้ว่​่า สถานการณ์​์จะกลั​ับเข้​้าสู่​่�ภาวะปกติ​ิ รู​ูปแบบการทำำ�งานบางประเภทก็​็ไม่​่ สามารถที่​่�จะปรั​ับเปลี่​่�ยนกลั​ับดั​ังเช่​่นในอดี​ีต เอกสารอ้​้างอิ​ิง Arntz, M., Yahmed, S. B., & Berlingieri, F. (2020). Working from

Home and COVID-19: The Chances and Risks for Gender

Gaps. Intereconomics, 55(6), 381-386.

Asmundson, G. J., & Taylor, S. (2020). How health anxiety

influences responses to viral outbreaks like COVID-19:

What all decision-makers, health authorities, and health

OBELS OUTLOOK 2021 l 131

care professionals need to know. Journal of Anxiety Dis

orders, 71, 102211. https://doi.org/10.1016/j.janx

dis.2020.102211 Auer, P., & Leschke, J. (2005). Active labour market policies

around the world: Coping with the consequences of

globalization. International Labour Organization.

Butler, A. B., Grzywacz, J. G., Ettner, S. L., & Liu, B. (2009).

Workplace flexibility, self-reported health, and health

care utilization. Work & Stress, 23(1), 45–59. https://doi.

org/10.1080/02678370902833932 Casey, P. R., & Grzywacz, J. G. (2008). Employee health and

well-being: The role of flexibility and work-family

balance. The Psychologist-Manager Journal, 11(1), 31–47.

https://doi.org/10.1080/10887150801963885 Cohen, S., Janicki-Deverts, D., & Miller, G. E. (2007). Psycholog

ical stress and disease. Jama, 298(14), 1685-1687.

Del Boca, D., Oggero, N., Profeta, P., & Rossi, M. (2020).

Women’s and men’s work, housework and childcare,

before and during COVID-19. Review of Economics of

the Household, 18(4), 1001–1017. https://doi.org/10.1007/

s11150-020-09502-1 Dingel, J. I., & Neiman, B. (2020). How many jobs can be done

at home?. Journal of Public Economics, 189, 104235.

Forsythe, E., Kahn, L. B., Lange, F., & Wiczer, D. (2020). Labor

demand in the time of COVID-19: Evidence from

vacancy postings and UI claims. Journal of

Public Economics, 189, 104238. https://doi.org/10.1016/j.

jpubeco.2020.104238

132 l OBELS OUTLOOK 2021

Hall, R. E., & Kudlyak, M. (2020). Unemployed With Jobs and

Without Jobs (No. w27886). National Bureau of Economic

Research.

ILO. (2021). Country policy responses. Retrieved from

International Labour Organization (ILO): https://www.

ilo.org/global/topics/coronavirus/regional-country/ country-responses/lang–en/index.htm ILO. (25 Jan 2021). ILO Monitor: COVID-19 and the world of work.

Seventh edition. International Labor Organization.

ILO. (June 2020). Delivering income and employment support

in times of COVID-19: Integrating cash transfers with

active labour market policies. ILO Brief.

Lopez Bernal, J. A., Gasparrini, A., Artundo, C. M., & McKee, M.

(2013). The effect of the late 2000s financial crisis on

suicides in Spain: an interrupted time-series analysis.

European Journal of Public Health, 23(5), 732–736.

https://doi.org/10.1093/eurpub/ckt083 Mann, S., & Holdsworth, L. (2003). The psychological impact of

teleworking: stress, emotions and health. New

Technology, Work and Employment, 18(3), 196-211.

OECD. (10 July 2020). Skill measures to mobilise the

workforce during the COVID-19 crisis. OECD. Tackling

Coronavirus (COVID-19): Contributing to a Global Effort.

Pakenham, K. I., Landi, G., Boccolini, G., Furlani, A., Grandi, S., &

Tossani, E. (2020). The moderating roles of psycholog-

ical flexibility and inflexibility on the mental health

impacts of COVID-19 pandemic and lockdown in Italy.

Journal of contextual behavioral science, 17, 109-118.

OBELS OUTLOOK 2021 l 133

Saget, Catherine, Vogt-Schilb, Adrien and Luu, Trang. (2020).

Jobs in a Net-Zero Emissions Future in Latin America

and the Caribbean. Inter-American Development Bank

and International Labour Organization, Washington D.C.

and Geneva.

Shen, K. & Taska, B. (2020). Measuring the Impacts of COVID-19.

IZA – Institute of Labor Economics. Discussion Paper

Series. IZA DP No.13640. IZA Institute of Labor

Economics.

Singh, R. K., Bajpai, R., & Kaswan, P. (2021). COVID-19 pandemic

and psychological wellbeing among health care workers

and general population: A systematic-review and

meta-analysis of the current evidence from India. Clinical

epidemiology and global health, 11, 100737.

Tavares, A. I. (2017). Telework and health effects review.

International Journal of Healthcare, 3(2), 30.

WHO. (27 Apr 2020). Archived: WHO Timeline – COVID-19.

Retrieved from https://www.who.int/news/item/27-04-

2020-who-timeline—covid-19 Xiao, Y., Becerik-Gerber, B., Lucas, G., & Roll, S. C. (2021).

Impacts of working from home during COVID-19

pandemic on physical and mental well-being of office

workstation users. Journal of Occupational and Environ

mental Medicine, 63(3), 181.

Zamarro, G., & Prados, M. J. (2021). Gender differences in

couples’ division of childcare, work and mental health

during COVID-19. Review of Economics of the Household,

19(1), 11-40.

134 l OBELS OUTLOOK 2021

EPISODE 3 : วิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิต และโควิ​ิด-19

ฤาโควิ​ิด-19 ทำำ�ให้​้เกิ​ิดการแบ่​่งแยกทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล พบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ

การแพร่​่ ร ะบาดของไวรั​ั ส โควิ​ิ ด -19 ไม่​่ ไ ด้​้เป็​็ น แค่​่ เ พี​ียงตั​ั ว เร่​่ ง ปฏิ​ิกิ​ิริ​ิยาต่​่อการเปลี่​่�ยนแปลงหลายสิ่​่�งหลายอย่​่างทั้​้�งในด้​้านของเศรษฐกิ​ิจ สั​ังคม และสิ่​่�งแวดล้​้อม หากแต่​่เป็​็นปั​ัจจั​ัยหนึ่​่�งที่​่�ส่​่งผลให้​้เกิ​ิดการแบ่​่งแยก ระหว่​่างกลุ่​่�มต่​่างๆในชนชั้​้�นทางสั​ังคม โดยบทความนี้​้�จะเป็​็นการแปลและ เรี​ียบเรี​ียงบทความของ Sea Insights ซึ่​่�งมี​ีความน่​่าสนใจอย่​่างมากต่​่อ การอธิ​ิบายถึ​ึงผลกระทบของโควิ​ิด-19 ในปั​ัจจุ​ุบัน ั ซึ่​่�งการแบ่​่งแยกอย่​่างหนึ่​่�ง ที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นอย่​่างเห็​็นได้​้ชั​ัด คื​ือ ‘การแบ่​่งแยกทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล (Digital Divide)’

การแบ่​่งแยกดั​ังกล่​่าวเริ่​่�มต้​้น และถ่​่างกว้​้างมากขึ้​้�นอย่​่างต่​่อเนื่​่�อง นั​ับตั้​้�งแต่​่การเกิ​ิด digital disruption หรื​ือการที่​่�ความก้​้าวหน้​้าของ เทคโนโลยี​ี และนวั​ัตกรรมเข้​้ามาเปลี่​่�ยนแปลงอะไรบางอย่​่างจากหน้​้ามื​ือ เป็​็นหลั​ังมื​ือ ทำำ�ให้​้เกิ​ิดการเปลี่​่�ยนแปลงของพฤติ​ิกรรม การดำำ�เนิ​ินธุ​ุรกิ​ิจ และวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตของผู้​้�คนในสั​ังคม โดยการแพร่​่ระบาดของโควิ​ิด-19 จะเข้​้ามา เป็​็นตั​ัวแปรสำำ�คั​ัญที่​่�ทำำ�ให้​้เกิ​ิดการแบ่​่งแยกดิ​ิจิ​ิทั​ัลที่​่�รุ​ุนแรงมากขึ้​้�น

การแบ่​่งแยกทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล ไม่​่ได้​้เป็​็นเพี​ียงแค่​่การเข้​้าถึ​ึงทางกายภาพเท่​่านั้​้�น

ในบทความของ Wan, Loh and Tan (2021) ได้​้ทำำ�การศึ​ึกษา ประเด็​็นนี้​้� โดยใช้​้งานวิ​ิจั​ัยที่​่�มี​ีอยู่​่� ร่​่วมกั​ับผลสำำ�รวจ Youth Survey ของ World Economic Forum โดยเมื่​่�อกล่​่าวถึ​ึงการแบ่​่งแยกทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล สิ่​่�ง ที่​่�คนส่​่วนใหญ่​่นึ​ึกถึ​ึง ก็​็คื​ือ การเข้​้าถึ​ึงสมาร์​์ทโฟนและอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต

OBELS OUTLOOK 2021 l 135

อย่​่างไรก็​็ตาม ปั​ัญหาของการแบ่​่งทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล มี​ีความซั​ับซ้​้อนมากขึ้​้�นและ ครอบคลุ​ุมมากกว่​่าแค่​่การเข้​้าถึ​ึงทางกายภาพ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น สมาร์​์ทโฟน หรื​ือ อิ​ินเทอร์​์เน็​็ตเท่​่านั้​้�น สามารถที่​่�จะจำำ�แนกอุ​ุปสรรคที่​่�ทำำ�ให้​้เกิ​ิดการ แบ่​่งทางดิ​ิจิ​ิทั​ัลออกเป็​็น 4 ประการหลั​ัก ดั​ังนี้​้�

รู​ูปที่​่� 1 Flowchart adapted from Van Dijk (2020): Digital Divide

Motivation (แรงจู​ูงใจ) แรงจู​ูงใจที่​่�นำำ�ไปสู่​่�การแบ่​่งแยกทาง ดิ​ิจิทั ิ ล ั นี้​้� เกิ​ิดจากการขาดความสนใจและ/หรื​ือความกลั​ัวในเทคโนโลยี​ีใหม่​่ๆ ที่​่�ขั​ัดขวางหรื​ือกลายเป็​็นอุ​ุปสรรคไม่​่ให้​้ผู้​้�คนทดลองใช้​้ตั้​้�งแต่​่แรก

Physical access (การเข้​้าถึ​ึงทางกายภาพ) ไม่​่ได้​้หมายถึ​ึง แค่​่การมี​ีโทรศั​ัพท์​์มื​ือถื​ือ (smart phones) หรื​ืออิ​ินเทอร์​์เน็​็ตเพี​ียงเท่​่านั้​้�น แต่​่หมายความรวมถึ​ึงคุ​ุณภาพของการเข้​้าถึ​ึงเช่​่นเดี​ียวกั​ัน (quality of access)

Digital skills (ทั​ักษะทางดิ​ิจิทั ิ ัล) การแบ่​่งแยกทางดิ​ิจิทั ิ ล ั ในที่​่� นี้​้� เกิ​ิดจากการขาดทั​ักษะดิ​ิจิทั ิ ล ั เช่​่น การต้​้องเรี​ียนรู้​้วิ� ธี​ีิ การใช้​้งานเทคโนโลยี​ี และความรู้​้ใ� นการค้​้นหา เลื​ือก และประมวลผลข้​้อมู​ูลจากแหล่​่งข้​้อมู​ูลดิ​ิจิทั ิ ล ั ที่​่�หลากหลาย เป็​็นต้​้น

136 l OBELS OUTLOOK 2021

Usage (การใช้​้งาน) การแบ่​่งแยกทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล เกิ​ิดจากการขาด โอกาสในการใช้​้เครื่​่�องมื​ือดิ​ิจิ​ิทั​ัลแม้​้ว่​่าจะมี​ีแรงจู​ูงใจการเข้​้าถึ​ึงและทั​ักษะ ก็​็ตาม ตั​ัวอย่​่างเช่​่น บางคนอาจจะมี​ีทั​ักษะการเขี​ียนโปรแกรม แต่​่คน ๆ นั้​้�น อาจไม่​่มี​ีโอกาสฝึ​ึกฝน เนื่​่�องจากเพราะงานของเขาไม่​่ต้​้องการ (ไม่​่จำำ�เป็​็น) ใช้​้งานทั​ักษะการเขี​ียนโปรแกรมดั​ังกล่​่าว เป็​็นต้​้น

โควิ​ิด-19 ทำำ�ให้​้ความแตกแยกทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล ในอาเซี​ียนทวี​ีความรุ​ุนแรงยิ่​่�งขึ้​้�น

จากการสำำ�รวจเยาวชนจำำ�นวน 70,000 คนใน ASEAN แสดง ให้​้เห็​็นถึ​ึง อุ​ุปสรรคบางประการเกี่​่�ยวกั​ับการเข้​้าถึ​ึงดิ​ิจิ​ิทั​ัลของเยาวชนใน ภู​ูมิ​ิภาคในช่​่วงที่​่�เกิ​ิดการแพร่​่ระบาดของโควิ​ิด-19

รู​ูปที่​่� 2 อุ​ุปสรรคในการทำำ�งานของเยาวชนในอาเซี​ียนในช่​่วงโควิ​ิด-19

อิ​ินเทอร์​์เน็​็ตมี​ีต้​้นทุ​ุนสู​ูง และคุ​ุณภาพต่ำำ��

จากการสำำ�รวจดั​ังกล่​่าว พบว่​่า ค่​่าใช้​้จ่​่ายในการเข้​้าถึ​ึงอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต หรื​ือคุ​ุณภาพอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต เป็​็นอุ​ุปสรรคสำำ�คั​ัญในช่​่วงการระบาด (ดู​ูรู​ูปที่​่� 2 ด้​้านล่​่าง) โดยผู้​้�ตอบแบบสำำ�รวจร้​้อยละ 41 และร้​้อยละ 29 รู้​้�สึ​ึกว่​่าเป็​็น อุ​ุปสรรคที่​่�สำำ�คั​ัญในการทำำ�งานระยะไกล (remote working)

OBELS OUTLOOK 2021 l 137

นอกจากนี้​้� การเข้​้าถึ​ึงอิ​ินเตอร์​์เน็​็ต (access to internet) นี้​้� ยั​ังขึ้​้น � อยู่​่�กั​ับ คุ​ุณภาพและความเข้​้มข้​้นของการใช้​้งานในระดั​ับที่​่แ� ตกต่​่างกั​ันอี​ีกด้​้วย และ เมื่​่อ � เยาวชนจำำ�นวนมากถู​ูกบั​ังคั​ับให้​้เปลี่​่ย � นไปทำำ�งานและเรี​ียนในระยะไกล ทำำ�ให้​้เรามองเห็​็น ‘การแบ่​่งแย่​่งทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล’ ได้​้ชั​ัดเจนมากยิ่​่�งขึ้​้�น ในขณะที่​่�อั​ัตราการเข้​้าถึ​ึงอิ​ินเทอร์​์เน็​็ตเพิ่​่�มขึ้​้�นอย่​่างมากทั่​่�วทั้​้�ง อาเซี​ียน แต่​่การแพร่​่ระบาดของโควิ​ิด-19 ทำำ�ให้​้เกิ​ิดความท้​้าทายที่​่ม � ากขึ้​้น � นอกเหนื​ือไปจากประเด็​็นการเข้​้าถึ​ึงดิ​ิจิ​ิทั​ัลแค่​่เพี​ียงทางกายภาพ

รู​ูปที่​่� 3 ผลการสำำ�รวจทั​ักษะด้​้านดิ​ิจิ​ิทั​ัล

การขาดทั​ักษะทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล (Lack of digital skill)

การสำำ�รวจครั้​้�งนี้​้� ยั​ังพบว่​่า การขาดทั​ักษะด้​้านดิ​ิจิทั ิ ล ั เป็​็นข้​้อจำำ�กั​ัด/ เป็​็นจุ​ุดอ่​่อนที่​่�สำำ�คั​ัญที่​่�สุ​ุด สำำ�หรั​ับการทำำ�งานระยะไกลหรื​ือการเรี​ียนในช่​่วง การแพร่​่ระบาดโควิ​ิด-19 ระบาดหนั​ักในอาเซี​ียน โดย 84% ของผู้​้�ตอบ แบบสำำ�รวจ ระบุ​ุว่​่า การขาดทั​ักษะด้​้านดิ​ิจิ​ิทั​ัลทำำ�ให้​้พวกเขาทำำ�งานระยะ ไกลได้​้ยากลำำ�บาก (ดู​ูรู​ูปที่​่� 3)

138 l OBELS OUTLOOK 2021

แม้​้ว่​่า ‘ข้​้อจำำ�กั​ัดด้​้านทั​ักษะดิ​ิจิทั ิ ล ั ’ จะไม่​่ได้​้รั​ับการกล่​่าวถึ​ึงมากที่​่สุ � ด ุ แต่​่ก็​็เป็​็น ‘สิ่​่�งที่​่�สำำ�คั​ัญมากที่​่�สุ​ุด’ โดยการเรี​ียนรู้​้�และพั​ัฒนาทั​ักษะดิ​ิจิทั ิ ัล ได้​้ กลายมาเป็​็นอุ​ุปสรรคมี​ีแนวโน้​้มที่​่�จะต่​่อสู้​้�กั​ับการทำำ�งานจากระยะไกลมาก ที่​่�สุด ุ ตั​ัวอย่​่างเช่​่น Van Dijk (2020) ทั​ักษะดิ​ิจิ​ิทัล ั ในระดั​ับพื้​้�นฐานเริ่​่�มต้​้น จาก (1) เทคนิ​ิคและเป็​็นทางการ (Technical and Formal) ตั้​้�งแต่​่การ ใช้​้งานแอปพลิ​ิเคชั​ันมื​ือถื​ือไปจนถึ​ึงการท่​่องอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต และค่​่อยๆพั​ัฒนา ไปสู่​่� (2) ทั​ักษะที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับเนื้​้�อหา (Content-Related Skills) เช่​่น การค้​้นหา ประเมิ​ินข้​้อมู​ูลที่​่ถู​ู � กต้​้อง ทั​ักษะการสื่​่อ � สาร และความสามารถใน การสร้​้างเนื้​้�อหาบนอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต และ (3) ทั​ักษะเชิ​ิงกลยุ​ุทธ์​์ (Strategic) ซึ่​่�งเป็​็นทั​ักษะที่​่�ทำำ�ได้​้ยากที่​่�สุ​ุด โดยเป็​็นการใช้​้อิ​ินเทอร์​์เน็​็ตเป็​็นเครื่​่�องมื​ือใน การบรรลุ​ุเป้​้าหมายทั้​้�งในระดั​ับอาชี​ีพและส่​่วนบุ​ุคคล

เยาวชนที่​่�ไม่​่ได้​้ใช้​้เครื่​่�องมื​ือดิ​ิจิ​ิทั​ัล ประสบปั​ัญหาในการทำำ�งานหรื​ือเรี​ียนจากระยะไกล ตั​ั ว อย่​่ า งเช่​่ น เยาวชนที่​่� ไ ม่​่ เ คยมี​ีประสบการณ์​์ ใ นการซื้​้� อ ของ ออนไลน์​์ (E-commerce buying) ประสบปั​ัญหาในการเรี​ียนหรื​ือทำำ�งาน จากระยะไกล คิ​ิดเป็​็น 78% ซึ่​่�งสู​ูงกว่​่าค่​่าเฉลี่​่�ยของกลุ่​่�มตั​ัวอย่​่างทั้​้�งหมด (เท่​่ากั​ับ 69%) ที่​่�ประสบปั​ัญหาในการทำำ�งานจากระยะไกล

การขาดการเข้​้าถึ​ึงดิ​ิจิ​ิทั​ัล ทำำ�ให้​้เกิ​ิดความไม่​่เท่​่าเที​ียมกั​ันทางสั​ังคม

บทความของ Wan, Loh and Tan (2020) ยั​ังชี้​้�ให้​้เห็​็นว่​่า กลุ่​่�มเสี่​่�ยงที่​่�ต้​้องเผชิ​ิญกั​ับอุ​ุปสรรคในการเข้​้าถึ​ึงดิ​ิจิ​ิทั​ัลโดยทั่​่�วไป มี​ีแนวโน้​้ม ที่​่�จะเผชิ​ิญกั​ับความยากลำำ�บากในการทำำ�งาน / การศึ​ึกษา จากระยะไกล กลุ่​่�มบุ​ุคคลเหล่​่านี้​้� ได้​้แก่​่ ผู้​้�ที่​่�อาศั​ัยอยู่​่�นอกเขตเมื​ือง ผู้​้�ที่​่�ทำำ�งานในองค์​์กร ที่​่�มี​ีความมั่​่�นคงด้​้านรายได้​้ต่ำำ�� ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น Gig Economy องค์​์กรการ กุ​ุศลและกิ​ิจการเพื่​่�อสั​ังคม ผู้​้�ที่​่�ระดั​ับการศึ​ึกษาต่ำำ��กว่​่าระดั​ับมหาวิ​ิทยาลั​ัย เป็​็นต้​้น นอกจากนี้​้� ภาคส่​่วนที่​่�ได้​้รั​ับผลกระทบโดยตรงจาก COVID-19 ได้​้แก่​่ เกษตรกรรม บุ​ุคคลากรทางการศึ​ึกษา และนั​ักเรี​ียนนั​ักศึ​ึกษา

OBELS OUTLOOK 2021 l 139

Digital inclusion หนึ่​่�งในกุ​ุญแจสำำ�คั​ัญต่​่อการเติ​ิบโตอย่​่างยั่​่�งยื​ืน

COVID-19 ได้​้เปิ​ิ ด เผยถึ​ึงความสำำ� คั​ั ญ ของเทคโนโลยี​ีดิ​ิ จิ​ิ ทั​ั ล สำำ�หรั​ับชี​ีวิ​ิตประจำำ�วั​ันของเราตั้​้�งแต่​่ทุก ุ คนตั้​้�งแต่​่ผู้บ ้� ริ​ิโภคไปจนถึ​ึงธุ​ุรกิ​ิจขนาด เล็​็ก อย่​่างไรก็​็ตาม ยั​ังแสดงให้​้เห็​็นว่​่า ผู้​้�ที่ถู​ู ่� กกี​ีดกั​ันจากกระบวนการนี้​้� ต้​้อง เผชิ​ิญความท้​้าทายที่​่ม � ากขึ้​้น � ในการพั​ัฒนาคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของบุ​ุคคลเหล่​่านั้​้น � เป็​็นเรื่​่อ � งน่​่ายินดี​ีที่ ิ ไ่� ด้​้ทราบว่​่ารัฐั บาลหลายประเทศในภู​ูมิ​ิภาคของ เรากำำ�ลั​ังดำำ�เนิ​ินการเชิ​ิงรุ​ุกเพื่​่�อช่​่วยปรั​ับปรุ​ุงการรวมระบบดิ​ิจิ​ิทั​ัลเข้​้ากั​ับ ภู​ูมิ​ิภาคของเราเพื่​่�อการเติ​ิบโตที่​่�ยั่​่�งยื​ืนและครอบคลุ​ุมมากขึ้​้�น ตั​ัวอย่​่างเช่​่น สิ​ิงคโปร์​์ได้​้ผลั​ักดั​ันพิม ิ พ์​์เขี​ียวความพร้​้อมด้​้านดิ​ิจิทั ิ ล ั ในขณะที่​่อิ � น ิ โดนี​ีเซี​ียได้​้ ใช้​้มาตรการอุ​ุดหนุ​ุนและสิ่​่�งจู​ูงใจหลายประการเพื่​่อ � ช่​่วยให้​้ SMEs สามารถ ทำำ�ธุ​ุรกิ​ิจออนไลน์​์ได้​้ เอกสารอ้​้างอิ​ิง Wan. M., Loh. B. and Tan. B. (2021). A Closer Look at the Digital

Divide. สืบ ื ค้​้นจาก https://medium.com/seainsights/a-clos

er-look-at-the-digital-divide-2d2a4307454d Van Dijk, J. (2020). The Digital Divide and the Covid-19 Pandemic.

สื​ืบค้​้นจาก un.org

04

OBELS

WEBINAR

2021

OBELS OUTLOOK 2021 l 141

ประเด็นจากงานเสวนา

‘การฟื้นฟูเศรษฐกิจล้านนา กั​ับพลั​ังขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจใหม่​่’

การแพร่​่ระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 ได้​้ส่​่งผลกระทบทางเศรษฐกิ​ิจ กั​ับประเทศต่​่างๆทั่​่�วโลก และประเทศไทยเช่​่นเดี​ียวกั​ัน ทั้​้�งการค้​้า การลงทุ​ุน และการท่​่องเที่​่�ยว ซึ่​่�งผลกระทบดั​ังกล่​่าวทำำ�ให้​้รั​ัฐบาลของแต่​่ละประเทศ ออกนโยบายกระตุ้​้�นและฟื้​้นฟู​ู � เศรษฐกิ​ิจ เช่​่น นโยบายการฟื้​้นฟู​ู � เศรษฐกิ​ิจให้​้ ดี​ีกว่​่าเดิ​ิมอย่​่าง ‘Build Back Better’ ของประเทศสหรั​ัฐอเมริ​ิกา หรื​ือ ตั้​้�งกองทุ​ุนเพื่​่อ � การฟื้​้นฟู​ู � ของสหภาพยุ​ุโรป ทางประเทศมหาอำำ�นาจฝั่​่�งตะวั​ัน ออกอย่​่างจี​ีนเอง แม้​้ว่​่าจะไม่​่ฟื้นฟู​ู ้� เศรษฐกิ​ิจอย่​่างเป็​็นรู​ูปธรรม แต่​่ทว่าจี​ีน ่ ได้​้ ทำำ�การออกแผนยุ​ุทธศาสตร์​์ของชาติ​ิใหม่​่ที่​่�เรี​ียกว่​่า ‘Dual Circulation’ ซึ่​่�งสามารถช่​่วยแก้​้ปั​ัญหาด้​้านเศรษฐกิ​ิจหลั​ังโควิ​ิด-19 ได้​้เป็​็นอย่​่างดี​ี ขณะที่​่� ประเทศไทยเอง ก็​็มี​ีมาตรการที่​่ช่� ว่ ยเยี​ียวยา และฟื้​้นฟู​ู � เศรษฐกิ​ิจเช่​่นเดี​ียวกั​ัน

อย่​่างไรก็​็ตาม ในภาวะของการแพร่​่ระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 การใช้​้นโยบายอย่​่างเดี​ียวกั​ันเพื่​่�อให้​้ได้​้ผลลั​ัพธ์​์อย่​่างเดี​ียวกั​ันเป็​็นสิ่​่�งไม่​่น่​่า เป็​็นไปได้​้ จึ​ึงทำำ�ให้​้เกิ​ิดเป็​็นงานเสวนาครั้​้�งนี้​้� มี​ีจุ​ุดประสงค์​์เพื่​่�อหาทางออก ของปั​ัญหาให้​้กั​ับเศรษฐกิ​ิจของประเทศไทย และภาคเหนื​ือในการกำำ�หนด ทิ​ิศทาง และรู​ูปแบบของนโยบายเพื่​่�อการฟื้​้นฟู​ูที่ � ่�เหมาะสมในอนาคต

ในงานเสวนาครั้​้�งนี้​้� แบ่​่งออกเป็​็น 2 ช่​่วง โดยมี​ีวิ​ิทยากรช่​่วงละ 4 ท่​่าน โดยช่​่วงแรกเป็​็นการเสวนาในหั​ัวข้​้อย่​่อย ‘การฟื้​้�นฟู​ูเศรษฐกิ​ิจล้​้านนา ภายใต้​้บริ​ิบทความปกติ​ิถั​ัดไป’ ซึ่​่�งเน้​้นการมองภาพรวม การเปลี่​่�ยนแปลง และโอกาสของเศรษฐกิ​ิจในพื้​้�นที่​่�ภาคเหนื​ือเป็​็นสำำ�คั​ัญ ได้​้รั​ับเกี​ียรติ​ิจาก วิ​ิทยากรที่​่�มี​ีส่​่วนเกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจของภาคเหนื​ือในแง่​่ มุ​ุมต่​่างๆ ทั้​้�งจากภาครั​ัฐ ได้​้แก่​่ (1) คุ​ุณก้​้องภพ ภู่​่�สุ​ุวรรณ ผู้​้�ช่​่วยผู้​้�อำำ�นวย การฝ่​่ายนโยบายโครงสร้​้างเศรษฐกิ​ิจ ธนาคารประเทศไทยภาคเหนื​ือ ภาค หมายเหตุ​ุ: งานเสวนาจั​ัดขึ้​้�นเมื่​่�อวั​ันศุ​ุกร์​์ที่​่� 20 สิ​ิงหาคม 2564

142 l OBELS OUTLOOK 2021

เอกชน ได้​้แก่​่ (2) ดร.อนุ​ุรัตน์ ั ์ อิ​ินทร ประธานหอการค้​้าจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย และ (3) คุ​ุณชนเขต บุ​ุญญขั​ันธ์​์ ประธานอาวุ​ุโสหอการค้​้าจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ ่ งสอน และ ภาควิ​ิชาการ ได้​้แก่​่ (4) ผศ.ดร.ประกอบศิ​ิริ​ิ ภั​ักดี​ีพิ​ินิ​ิจ คณบดี​ีคณะบริ​ิการ ธุ​ุรกิ​ิจและนิ​ิเทศศาสตร์​์ มหาวิ​ิทยาลั​ัยพะเยา ส่​่วนในช่​่วงที่​่�สอง เป็​็นการเสวนาในหั​ัวข้​้อย่​่อย ‘พลั​ังขั​ับเคลื่​่�อน เศรษฐกิ​ิจใหม่​่ มุ​ุมมองจากชายแดน’ ซึ่​่�งเน้​้นการมองภาพรวมผ่​่านบริ​ิบท โดยรวมประเทศสู่​่�ความเป็​็นพื้​้�นที่​่�ชายแดน ได้​้รั​ับเกี​ียรติ​ิจากวิ​ิทยากรจาก ทั้​้�งภาควิ​ิชาการ ได้​้แก่​่ (5) ดร.สมชั​ัย จิ​ิตสุชน ุ ผู้​้�อำำ�นวยการพั​ัฒนาอย่​่างทั่​่�ว ถึ​ึง (6) ศาตราจารย์​์ ดร.อรรถจั​ักร สั​ัตยานุ​ุรั​ักษ์​์ นั​ักวิ​ิชาการมนุ​ุษย์​์ศาสตร์​์ มหาวิ​ิทยาลั​ัยเชี​ียงใหม่​่ และ (7) คุ​ุณอรรคณั​ัฐ วั​ันทนะสมบั​ัติ​ิ นั​ักวิ​ิจัย ั สถาบั​ัน เอเชี​ียศึ​ึกษา จุ​ุฬาลงกรณ์​์มหาวิ​ิทยาลั​ัย รวมทั้​้�งภาคเอกชน คื​ือ (8) คุ​ุณกิ​ิตติ​ิ ทิ​ิศสกุ​ุล อดี​ีตนายกสมาพั​ันธ์ท่ ์ ่องเที่​่�ยว 17 จั​ังหวั​ัดภาคเหนื​ือ

- ช่​่วงที่​่� 1 การฟื้​้�นฟู​ูเศรษฐกิ​ิจล้​้านนา ภายใต้​้บริ​ิบทความปกติ​ิถั​ัดไป

ในปั​ัจจุ​ุบัน ั ด้​้วยสถานการณ์​์ความไม่​่แน่​่นอนของวิ​ิกฤต ซึ่​่�งแต่​่เดิ​ิม เกิ​ิดจากปั​ัญหาเชิ​ิงโครงสร้​้างทางสั​ังคมและเศรษฐกิ​ิจภายในประเทศ ตลอด จนผลกระทบภายนอกจากการเปลี่​่ย � นแปลงของระบบการค้​้า และการผลิ​ิต ต่​่างๆ อาทิ​ิ สงครามการค้​้าระหว่​่างจี​ีนกั​ับสหรั​ัฐฯ ซึ่​่�งประเทศไทยได้​้รั​ับผล กระทบดั​ังกล่​่าวในฐานะที่​่ก � ลายเป็​็นส่วน ่ หนึ่​่�งของห่​่วงโซ่​่มู​ูลค่​่าการผลิ​ิตโลก (Global supply chain) แต่​่ปัจั จุ​ุบันป ั ระเทศไทยต้​้องเผชิ​ิญกั​ับวิ​ิกฤตครั้​้�ง ใหม่​่ที่เ่� ปลี่​่ย � นแปลงรู​ูปแบบการใช้​้ชี​ีวิ​ิต และกิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจไปตลอด กาล นั้​้�นก็​็คื​ือ การระบาดของไวรั​ัสสายพั​ันธุ์​์�ใหม่​่อย่​่าง ‘โควิ​ิด-19’ ซึ่​่�งใน ความเป็​็นจริ​ิงแล้​้ว วิ​ิกฤตทางสุ​ุขภาพที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นนี้​้� เปรี​ียบเสมื​ือนเหรี​ียญสอง ด้​้าน นอกจากจะสร้​้างผลกระทบเชิ​ิงลบต่​่อเศรษฐกิ​ิจ สั​ังคม และความเป็​็น อยู่​่�ที่​่ดี​ีข � องมนุ​ุษย์​์ แต่​่ก็เ็ ป็​็นตัวั เร่​่งปฏิ​ิกิ​ิริย ิ า (catalyst) ให้​้เกิ​ิดการผลิ​ิตภาพ ทางเศรษฐกิ​ิจที่​่�ดี​ีขึ้​้น �

OBELS OUTLOOK 2021 l 143

จากความก้​้าวหน้​้าของเทคโนโลยี​ี โดยเฉพาะในกลุ่​่�มธุ​ุ ร กิ​ิ จ แพลตฟอร์​์ม ทั้​้�งทางด้​้านของการขนส่​่งโลจิ​ิสติก ิ ส์​์ที่ข ่� ยายไปพร้​้อมกั​ับตลาด ออนไลน์​์ (E-commerce) และการส่​่งอาหาร (Food delivery) อี​ีก ทั้​้�งการออกนโยบายกระตุ้​้�นเศรษฐกิ​ิจของภาครั​ัฐ เช่​่น คนละครึ่​่�ง ทำำ�ให้​้ เทคโนโลยี​ีทางด้​้านของกระเป๋​๋าเงิ​ินออนไลน์​์ (E-wallet) กลายมาเป็​็นส่วน ่ หนึ่​่�งของการทำำ�ธุ​ุรกรรมของผู้​้ค � นในสั​ังคมอย่​่างหลี​ีกเลี่​่ย � งไม่​่ได้​้ นั้​้�นไม่​่รวมถึ​ึง ความเฟื่​่�องฟู​ูของ ‘เทคโนโลยี​ีบล็​็อคเชน’ หรื​ือ ‘สกุ​ุลเงิ​ินดิ​ิจิ​ิทั​ัล (Cryptocurrency)’ ที่​่�ในอดี​ีตเป็​็นเพี​ียงแค่​่เรื่​่�องราวของอนาคตอั​ันยาวไกล ได้​้ถู​ูก ยอมรั​ับมากขึ้​้น � และนำำ�มาใช้​้ในหลากหลายอุ​ุตสาหกรรม ส่​่งผลให้​้กิ​ิจกรรม ทางเศรษฐกิ​ิจต่​่างๆ สามารถดำำ�เนิ​ินไปได้​้อย่​่างรวดเร็​็ว และมี​ีประสิ​ิทธิภ ิ าพ มากขึ้​้�น ดั​ังนั้​้�น ใน ‘โลกหลั​ังโควิ​ิด-19’ หรื​ือที่​่�บางคนเรี​ียกว่​่า ‘โลกภายใต้​้ บริ​ิบทความปกติ​ิถัด ั ไป (Next normal)’ ซึ่​่�งจากการคาดการณ์​์อาจจะเกิ​ิด ขึ้​้�นในระยะเวลาประมาณ 2-5 ปี​ี ขึ้​้�นไป จำำ�เป็​็นที่​่�จะต้​้องมี​ีการวางแผนการ เตรี​ียมความพร้​้อมเพื่​่�อให้​้เกิ​ิดการฟื้​้นฟู​ูทา � งเศรษฐกิ​ิจอย่​่างเร่​่งด่​่วน

สร้​้างความเชื่​่�อมั่​่�น และเชื่​่�อมโยงเศรษฐกิ​ิจระหว่​่างกั​ัน

ดร.อนุ​ุรั​ัตน์​์ อิ​ินทร มองว่​่าพื้​้�นที่​่�ภาคเหนื​ือ และจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย เอง เป็​็นพื้​้�นที่​่�ที่​่�มี​ีศั​ักยภาพอย่​่างมาก ซึ่​่�งกำำ�ลั​ังมี​ีการวางแผนยุ​ุทธศาสตร์​์ การร่​่วมกลุ่​่�มเชิ​ิงพื้​้�นที่​่� ทั้​้�งหมด 2 กลุ่​่�มที่​่�สำำ�คั​ัญ ได้​้แก่​่ (1) ยุ​ุทธศาสตร์​์ ล้​้านนาตะวั​ันออก 4 จั​ังหวั​ัด ประกอบด้​้วย จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย พะเยา แพร่​่ น่​่าน และ (2) พื้​้�นที่​่�ระเบี​ียงเศรษฐกิ​ิจภาคเหนื​ือ (Northern Economic Corridor: NEC) ประกอบด้​้วย เชี​ียงใหม่​่ เชี​ียงราย ลำำ�ปาง ลำำ�พู​ูน โดยที่​่� ผ่​่านมา จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ และเชี​ียงราย เปรี​ียบเสมื​ือนเมื​ืองคู่​่�แฝด แต่​่เมื่​่�อ ถู​ูกแบ่​่งยุ​ุทธศาสตร์​์การพั​ัฒนาออกจากกั​ัน ทำำ�ให้​้ทั้​้�งสองจั​ังหวั​ัดไม่​่ได้​้ถู​ูก พั​ัฒนาไปในทิ​ิศทางเดี​ียวกั​ัน และเชี​ียงใหม่​่กลายเป็​็นจังั หวั​ัดที่​่โ� ตเดี​ียว หรื​ือ เมื​ืองเอกนคร (Primate city) ส่​่วนจังั หวั​ัดอื่​่�นๆ ในพื้​้�นที่ภ ่� าคเหนื​ือโตตาม ไม่​่ทัน ั จึ​ึงมองว่​่าถ้​้าภาคเหนื​ือร่​่วมกั​ันพัฒ ั นา จะทำำ�ให้​้สามารถโตไปพร้​้อมกั​ัน

144 l OBELS OUTLOOK 2021

ทั้​้�งนี้​้� จั​ังหวั​ัดภาคเหนื​ือเองถู​ูกมองร่​่วมกั​ันในด้​้านของศั​ักยภาพใน การเชื่​่�อมโยงกั​ับประเทศในอนุ​ุภู​ูมิ​ิภาคลุ่​่�มน้ำำ��โขงตอนบน (Upper GMS) ประกอบด้​้วย สปป.ลาว เมี​ียนมา จี​ีน และเวี​ียดนาม มี​ีความพร้​้อมใน ด้​้านคมนาคมขนส่​่งทั้​้�งทางถนน ทางราง ทางน้ำำ�� และทางอากาศ รวมทั้​้�ง มี​ีศั​ักยภาพร่​่วมกั​ันในด้​้านของการท่​่องเที่​่�ยวในด้​้านของศิ​ิลปวั​ัฒนธรรม ทรั​ั พ ยากรธรรมชาติ​ิ และสุ​ุ ข ภาพ ตลอดจนการมี​ีสถาบั​ั น การศึ​ึกษาที่​่� สามารถผลิ​ิตบุ​ุคลากรคุ​ุณภาพรองรั​ับการเติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจ

โอกาสทางเศรษฐกิ​ิ จ ที่​่� สำำ� คั​ั ญ อย่​่ า งแรก คื​ือ ‘รถไฟเด่​่ นชั​ั ย เชี​ียงราย’ ที่​่�ถู​ูกกล่​่าวถึ​ึงบ่​่อยครั้​้�ง ได้​้ผ่​่านกระบวนการเวนคื​ืนที่​่�ดิ​ินแล้​้วเสร็​็จ และคาดว่​่าน่า่ จะได้​้ดำำ�เนิ​ินการก่​่อสร้​้างในปี​ีพ.ศ. 2565 ก่​่อนหน้​้านี้​้�ทางการ จี​ีนได้​้มี​ีแผนที่​่�จะวางทางรถไฟความเร็​็วสู​ูงมาถึ​ึงจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย แต่​่ด้​้วย ความไม่​่แน่​่นอนของสถานการณ์​์ทางการเมื​ือง จี​ีนจึ​ึงเลื​ือกไปสร้​้างที่​่�สปป. ลาวก่​่อน จากแขวงหลวงน้ำำ��ทา-เวี​ียงจั​ันทน์​์ จึ​ึงทำำ�ให้​้จั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายเสี​ีย โอกาสไปครั้​้�งหนึ่​่�ง แต่​่โอกาสกลั​ับมาอี​ีกครั้​้�ง เมื่​่อ � จี​ีนจะสร้​้างมอเตอร์​์เวย์​์จาก แขวงบ่​่อแก้​้ว ตรงข้​้ามกั​ับอำำ�เภอเชี​ียงของ ไปยั​ังบ่​่อเต็​็น ซึ่​่�งเป็​็นศู​ูนย์ก ์ ระจาย สิ​ินค้​้าระหว่​่างชายแดนจี​ีน-ลาว ดั​ังนั้​้�น จากรถที่​่วิ่​่� ง� บนเส้​้นทาง R3A ใช้​้เวลา ประมาณ 4-5 ชั่​่�วโมง จากบ่​่อแก้​้ว-บ่​่อเต็​็น ถ้​้ามอแตอร์​์เวย์​์เสร็​็จจะลดเหลื​ือ เพี​ียงแค่​่ 1 ชั่​่�วโมงครึ่​่�ง ทำำ�ให้​้เพิ่​่�มโอกาสทางการค้​้าอย่​่างมาก และเชี​ียงของ จะกลายมาเป็​็นจุ​ุดกระจายสิ​ินค้​้าที่​่�ใหญ่​่ที่​่�สุ​ุดในภู​ูมิ​ิภาคนี้​้�

อย่​่างที่​่ส � อง คื​ือ โอกาสจาก ‘เขตเศรษฐกิ​ิจพิ​ิเศษคิ​ิงส์​์โรมั​ัน’ ซึ่​่�งตั้​้�ง อยู่​่�ที่​่บ � ริ​ิเวณสามเหลี่​่อ � มทองคำำ� โดยนั​ักลงทุ​ุนชาวจี​ีนเข้​้ามาลงทุ​ุนสร้​้างเมื​ือง จี​ีนขนาดใหญ่​่ ซึ่​่�งมี​ีการสร้​้างทั้​้�งคาสิ​ิโน โรงแรม แหล่​่งท่​่องเที่​่�ยว สนามบิ​ิน และเขตอุ​ุตสาหกรรมมารองรั​ับประชากรที่​่�เคยอยู่​่�อาศั​ัยในพื้​้�นที่​่�ดั​ังกล่​่าว เกื​ือบ 1 ล้​้านคน ในช่​่วงก่​่อนที่​่�จะเกิ​ิดการระบาดของโควิ​ิด-19 จึ​ึงถื​ือเป็​็น โอกาสในการดึ​ึงดู​ูดชาวจี​ีนที่​่�เข้​้ามาท่​่องเที่​่�ยวในพื้​้�นที่​่�คิ​ิงส์​์โรมั​ัน ให้​้เข้​้ามา ท่​่องเที่​่�ยวในจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย และภาคเหนื​ือเช่​่นเดี​ียวกั​ัน

อย่​่างไรก็​็ดี​ี ‘วั​ัคซี​ีน’ ยั​ังคงเป็​็นปั​ัจจั​ัยสำำ�คั​ัญที่​่�จำำ�เป็​็นต่​่อการสร้​้าง ความเชื่​่�อมั่​่�นให้​้กั​ับการฟื้​้นฟู​ู � เศรษฐกิ​ิจภาคเหนื​ือ ภาครั​ัฐจึ​ึงควรต้​้องจั​ัดการ

OBELS OUTLOOK 2021 l 145

วั​ัคซี​ีนให้​้กั​ับประชากรในพื้​้�นที่​่�อย่​่างร้​้อยละ 70 ของประชากรทั้​้�งหมด แต่​่ กระนั้​้�น ผู้​้�คนคงขาดความเชื่​่�อมั่​่�นต่​่อคุ​ุณภาพของวั​ัคซี​ีน ซึ่​่�งเป็​็นหน้​้าที่​่�ของ ภาครั​ัฐในการให้​้ความรู้​้�และความเข้​้าใจแก่​่ประชาชน เนื่​่�องด้​้วยปั​ัจจุ​ุบั​ันมี​ี ข่​่าวปลอมออกมาเป็​็นจำำ�นวนมาก

ภาคส่​่วนทางเศรษฐกิ​ิจที่​่�ควรได้​้รั​ับการฟื้​้�นฟู​ูเป็​็นลำำ�ดั​ับแรก คื​ือ การท่​่องเที่​่�ยว ซึ่​่�งกลุ่​่�มจั​ังหวั​ัดล้​้านนาถื​ือว่​่าได้​้รั​ับผลกระทบมากที่​่สุ � ุด ทั้​้�งใน กิ​ิจการภาคบริ​ิการ โรงแรม ร้​้านอาหาร รถเช่​่า ของฝาก ของที่​่ร� ะลึ​ึก/OTOP ตลอดจนการท่​่องเที่​่ย � วชุ​ุมชน สู​ูญเสี​ียรายได้​้จนถึ​ึงขั้​้�นปิด ิ กิ​ิจการ โดยเฉพาะ โรงแรมในจั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ที่​่�มี​ีการขายกิ​ิจการไปเป็​็นจำำ�นวนมาก ตอนนี้​้� ทางจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ทั้​้�งภาครั​ัฐ และภาคเอกชน ได้​้มี​ีความ ต้​้องการที่​่�จะทำำ�โครงการ ‘เชี​ียงรายพร้​้อมแอ่​่ว’ ซึ่​่�งเป็​็นรู​ูปแบบที่​่�ล้​้อไปกั​ับ ‘ภู​ูเก็​็ต แซนด์​์บ็​็อค’ โดยได้​้กำำ�หนดกลุ่​่�มแนวทางออกเป็​็น 3 ระยะ ดั​ังนี้​้�

ระยะสั้​้�น เน้​้นกลุ่​่�มเป้​้าหมายหลั​ัก คื​ือ การท่​่องเที่​่ย � วภายในกลุ่​่�ม 8 จั​ังหวั​ัดภาคเหนื​ือ (ประกอบด้​้วย จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ลำำ�พู​ูน เชี​ียงราย แพร่​่ พะเยา ลำำ�ปาง แม่​่ฮ่​่องสอน และน่​่าน) เพื่​่�อที่​่�จะกระตุ้​้�นการท่​่องเที่​่�ยว และ การใช้​้จ่​่ายในกลุ่​่�มล้​้านนาก่​่อน

ระยะกลาง จะเน้​้นกลุ่​่�มเป้​้าหมายที่​่�มาจากภายนอก โดยอาศั​ัย ความเชื่​่�อมโยงจากทางจั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ต หรื​ือกลุ่​่�มจั​ังหวั​ัดทางทะเล ซี่​่�งนั​ักท่​่อง เที่​่�ยวต่​่างชาติ​ิบิ​ินมาเที่​่�ยวที่​่�จั​ังหวั​ัดภู​ูเก็​็ตต้​้องใช้​้เวลาในการกั​ักตั​ัว 14 วั​ัน หลั​ังจากนั้​้�น หากต้​้องการจะอยู่​่�เที่​่ย � วต่​่อ สามารถที่​่จ� ะเดิ​ินทางด้​้วยสายการ บิ​ิน Vietjet Air มาที่​่�จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ หรื​ือเชี​ียงราย ทั้​้�งนี้​้� จุ​ุดแข็​็งจั​ังหวั​ัด เชี​ียงรายในด้​้านการท่​่องเที่​่�ยว คื​ือ ‘กลุ่​่�มคาราวานรถจี​ีน’ ที่​่�แต่​่ก่​่อนเคยเดิ​ิน ทางเข้​้ามามากกว่​่า 4-5 หมื่​่น � คน ต่​่อ 1 ฤดู​ูกาล ถ้​้าสามารถดึ​ึงนั​ักท่​่องเที่​่ย � ว กลุ่​่�มนี้​้�เข้​้ามาได้​้ จะสามารถสร้​้างรายได้​้อย่​่างมหาศาล

ฉะนั้​้�น สิ่​่�งที่​่�ภาครั​ัฐต้​้องเตรี​ียมพร้​้อมเพิ่​่�มเติ​ิม นอกจากการจั​ัดหา วั​ัคซี​ีนแล้​้ว การสร้​้างความเชื่​่�อมั่​่�นให้​้แก่​่นั​ักท่​่องเที่​่�ยวก็​็เป็​็นสิ่​่�งที่​่�สำำ�คั​ัญไม่​่ แพ้​้กั​ัน ไม่​่ว่า่ จะเป็​็นการสร้​้างมาตรฐานให้​้กั​ับร้​้านอาหาร (การฉี​ีดวั​ัคซี​ีนให้​้ กั​ับพนั​ักงาน การใช้​้ระบบ SHA) การคั​ัดเลื​ือกอำำ�เภอแหล่​่งท่​่องเที่​่�ยวที่​่�เข้​้า

146 l OBELS OUTLOOK 2021

ร่​่วมกิ​ิจกรรม การจั​ัดทำำ�แผนรองรั​ับสถานการณ์​์ฉุ​ุกเฉิ​ิน เช่​่น ในกรณี​ีที่​่�นั​ัก ท่​่องเที่​่�ยวติ​ิดโควิ​ิด-19 อี​ีกทั้​้�งควรมี​ีการประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ให้​้กั​ับคนในจั​ังหวั​ัด ให้​้รั​ับรู้​้ถึ​ึ � งสถานการณ์​์ความเป็​็นจริ​ิง และเป้​้าประสงค์​์ในการดึ​ึงนั​ักท่​่องเที่​่ย � ว เข้​้ามา ให้​้ทราบว่​่า “การปิ​ิดตั​ัวเองไม่​่ยอมเปิ​ิดรั​ับโลกภายนอก เป็​็นสิ่​่ง� ที่​่เ� ป็​็น ไปได้​้มาก เพราะโควิ​ิด-19 ยั​ังจะอยู่​่�กั​ับเราอี​ีกนาน แม้​้ว่​่าจะมี​ีวั​ัคซี​ีน แต่​่เมื่​่อ � มี​ีไวรั​ัสตั​ัวใหม่​่เข้​้ามา ก็​็จะต้​้องมี​ีการฉี​ีดป้​้องกั​ันอี​ีก เหมื​ือนกั​ับไข้​้หวั​ัดที่​่�ต้​้อง มี​ีการฉี​ีดในทุ​ุกปี​ี”

ระยะยาว ควรมี​ีการจั​ัดทำำ�ปฎิ​ิทิ​ินการท่​่องเที่​่�ยว พร้​้อมคั​ัดสรร กิ​ิจกรรมต่​่างๆ โดยเฉพาะในเรื่​่อ � งของกี​ีฬา การท่​่องเที่​่ย � วชุ​ุมชน วั​ัฒนธรรม และอารยธรรมล้​้านนา ซึ่​่�งควรมี​ีการวางแผนถึ​ึงรู​ูปแบบการท่​่องเที่​่�ยว และ การเชื่​่�อมโยงร่​่วมกั​ันทั้​้�ง 8 จั​ังหวั​ัดภาคเหนื​ือ กิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจอื่​่น � ๆ ควรได้​้รั​ับการพั​ัฒนาตามศั​ักยภาพ ไม่​่ ว่​่าจะเป็​็นผลั​ักดั​ันให้​้ภาคเหนื​ือกลายเป็​็นศู​ูนย์​์กลางการขนส่​่งและกระจาย สิ​ินค้​้าในภาคเหนื​ือ โดยเฉพาะอำำ�เภอเชี​ียงของ ซึ่​่�งควรเน้​้นส่​่งออกสิ​ินค้​้า เกษตรไปที่​่�ประเทศจี​ีนเป็​็นหลั​ัก เนื่​่�องจากภาคเหนื​ือมี​ีชายแดนติ​ิดประเทศ เพื่​่อ � นบ้​้านทั้​้�งหมด 5 จั​ังหวั​ัด ได้​้แก่​่ จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย เชี​ียงใหม่​่ แม่​่ฮ่อ ่ งสอน พะเยา และน่​่าน โดยควรเน้​้นการส่​่งออกไปยั​ังตลาดจี​ีนที่​่ติ � ด ิ ชายแดนไทยฝั่​่�ง ภาคเหนื​ือ ได้​้แก่​่ มณฑลยุ​ุนนาน กว่​่างซี​ี และกุ​ุยโจว ประชากร 3 มณฑล รวมประมาณ 100 กว่​่าล้​้านคน ห่​่างจากจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายเพี​ียงแค่​่ 1 ชั่​่�วโมง ครึ่​่�ง มี​ีกำำ�ลั​ังซื้​้�อสู​ูง แต่​่ไม่​่เพี​ียงพอต่​่อความต้​้องการในการบริ​ิโภค จึ​ึงควรต้​้อง หั​ันมามองตลาดจี​ีนมากกว่​่าส่ง่ ไปจำำ�หน่​่ายที่​่ก � ทม. ซึ่​่�งส่​่งต่​่อไปประเทศจี​ีนช้​้า กว่​่าการส่​่งออกผ่​่านทางชายแดน อี​ีกทั้​้�งควรมี​ีศู​ูนย์​์กลางทางอาหารในภาคเหนื​ือ ด้​้วยศั​ักยภาพของ สิ​ินค้​้าเกษตรอย่​่าง ข้​้าวหอมมะลิ​ิ ที่​่ดี​ีที่ � ่สุ � ุดในประเทศไทย รวมถึ​ึงสั​ับปะรด ลิ้​้�นจี่​่� ลำำ�ไย มั​ังคุ​ุด เงาะ ทุ​ุเรี​ียน และข้​้าวเหนี​ียวเขี้​้�ยวงู​ู ซึ่​่�งเป็​็นสิ​ินค้​้าเกษตร เฉพาะถิ่​่�น และปศุ​ุสั​ัตว์​์อย่​่างเนื้​้�อสุ​ุกร และโคขุ​ุน ซึ่​่�งจี​ีนมี​ีความต้​้องการใน บริ​ิการอย่​่างมาก แต่​่ไม่​่ได้​้มี​ีการส่​่งเสริ​ิมให้​้เกิ​ิดการผลิ​ิตอย่​่างจริ​ิงจั​ังในภาค เหนื​ือ ตลอดจนควรสนั​ับสนุ​ุนให้​้เกิ​ิดการท่​่องเที่​่ย � วเชิ​ิงสุ​ุขภาพ ซึ่​่�งภาคเหนื​ือ

OBELS OUTLOOK 2021 l 147

มี​ีความพร้​้อมของทั้​้�งโรงพยาบาล แพทย์​์แผนไทย และมี​ีน้ำำ��แร่​่ จึ​ึงถื​ือเป็​็น โอกาสในการดึ​ึงดู​ูดผู้​้�คนให้​้มาดู​ูแลสุ​ุขภาพในช่​่วงหลั​ังโควิ​ิด-19

4 ใหม่​่สร้​้างฐานความเข็​็มแข้​้งด้​้านการเกษตร

คุ​ุณชนเขต บุ​ุญญขั​ันธ์​์ มองว่​่าแม้​้ว่​่าการท่​่องเที่​่�ยวจะเป็​็นภาค เศรษฐกิ​ิจที่​่�สำำ�คั​ัญของภาคเหนื​ือ แต่​่ตอนนี้​้�ทุ​ุกอย่​่างหยุ​ุดชะงั​ัก ทำำ�ให้​้ไม่​่ สามารถที่​่�จะประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ หรื​ือกระตุ้​้�นการท่​่องเที่​่�ยวได้​้มาก ทำำ�ให้​้ต้​้อง กลั​ับมามองว่​่าภาคเหนื​ือจะต้​้องหาวิ​ิธี​ีในการฟื้​้นฟู​ูทา � งเศรษฐกิ​ิจในช่​่วงนี้​้�ไป ก่​่อน รวมถึ​ึงในระยะยาวที่​่กำ � ำ�ลั​ังจะกลายเป็​็นบริ​ิบทใหม่​่ถั​ัดไปเช่​่นกั​ัน

โอการทางด้​้านการเกษตร ยกตั​ัวอย่​่างในบริ​ิบทของพื้​้�นที่ห่ ่� า่ งไกล อย่​่าง จั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่อ ่ งสอน ทำำ�ให้​้เกษตรกรไม่​่เคยมี​ีโอกาสได้​้สั​ัมผั​ัสถึ​ึงตลาด ปลายทางที่​่�เป็​็นผู้​้�ซื้​้�อ หรื​ือผู้​้�บริ​ิโภคที่​่�แท้​้จริ​ิง เพราะที่​่�ผ่​่านมาเกษตรกรขาย สิ​ินค้​้าให้​้แก่​่พ่​่อค้​้าคนกลางเพี​ียงเท่​่านั้​้�น แต่​่เมื่​่�อเกิ​ิดสถานการณ์​์การแพร่​่ ระบาดของโควิ​ิด-19 ขึ้​้�นมา พ่​่อค้​้าคนกลาง และห้​้างสรรพสิ​ินค้​้าหยุ​ุดซื้​้�อ สิ​ินค้​้าจากเกษตรกร เนื่​่�องจากกิ​ิจการทุ​ุกอย่​่างปิ​ิดตั​ัวหมด จึ​ึงทำำ�ให้​้สิ​ินค้​้า เกษตรเหลื​ือทิ้​้�งเต็​็มดอยที่​่�แม่​่ฮ่​่องสอน เช่​่น โครงการพั​ัฒนาเกษตรที่​่�สู​ูง ของสหกรณ์​์ในอำำ�เภอแม่​่สะเรี​ียง และอำำ�เภอสบเมย จึ​ึงมี​ีโอกาสเข้​้าไปช่​่วย เกษตรกรในการสร้​้างช่​่องทางใหม่​่ในการกระจายสิ​ินค้​้าให้​้แก่​่เกษตรกร

การสร้​้างช่​่องทางใหม่​่ในการกระจายสิ​ินค้​้า เกษตรกรต้​้องรั​ับ รู้​้ก่ � อ ่ นว่​่าช่อ ่ งทางในการจั​ัดจำำ�หน่​่ายสิ​ินค้​้าเกษตรไม่​่ได้​้มี​ีเพี​ียงแค่​่ผ่านพ่ ่ อ ่ ค้​้า คนกลาง แต่​่มี​ีช่​่องอื่​่�นที่​่�จะสามารถกระจายสิ​ินค้​้าไปสู่​่�ผู้​้�บริ​ิโภค นั้​้�นก็​็คื​ือ ตลาดออนไลน์​์ เป็​็นเครื่​่อ � งมื​ือที่​่ห � ลี​ีกเลี่​่ย � งไม่​่ได้​้สำำ�หรั​ับการค้​้าขายในปั​ัจจุ​ุบัน ั โดบเกษตรกรจะสามารถสร้​้างรายรั​ับที่​่เ� พิ่​่�มขึ้​้น � โดยการจำำ�หน่​่ายสิ​ินค้​้าไปสู่​่� มื​ือผู้​้บ � ริ​ิโภคโดยตรง จะทำำ�ให้​้เกษตรกรรู้​้จั� ก ั การเรี​ียนรู้​้� (Learning curve) เพื่​่�อรั​ับผลตอบรั​ับจากผู้​้�บริ​ิโภค (Feedback) มาปรั​ับปรุ​ุงแก้​้ไข จากที่​่�แต่​่ ก่​่อนไม่​่เคยได้​้รั​ับโดยตรง เนื่​่�องจากจำำ�หน่​่ายผ่​่านพ่​่อค้​้าคนกลาง ปั​ั จ จุ​ุ บั​ั น ได้​้เกิ​ิ ด ปรากฎการณ์​์ ที่​่� เ รี​ียกว่​่ า ‘พ่​่ อ ปลู​ูก-ลู​ูกขาย’ สถานการณ์​์โควิ​ิด-19 ส่​่งผลให้​้คนงานจำำ�นวนมาก โดยเฉพาะในกลุ่​่�มของ

148 l OBELS OUTLOOK 2021

เด็​็กรุ่​่�นใหม่​่ที่​่�เข้​้าไปทำำ�งานในเมื​ือง ต้​้องหวนกลั​ับคื​ืนสู่​่�บ้​้านเกิ​ิดของตนเอง อย่​่างไรตาม แม้​้ว่​่าพ่​่อแม่​่จะทำำ�อาชี​ีพเกษตรกร แต่​่เด็​็กรุ่​่�นใหม่​่ไม่​่เลื​ือกที่​่�จะ ดำำ�เนิ​ินรอยตามพ่​่อแม่​่ หากแต่​่เห็​็นช่อ ่ งทางโอกาสที่​่ม � ากกว่​่า ประกอบกั​ับมี​ี เครื​ือข่​่ายจากประสบการณ์​์ที่​่�เคยทำำ�งานในเมื​ือง จึ​ึงทำำ�หน้​้าที่​่�เป็​็นผู้​้�จั​ัดการ หาช่​่องทางในการกระจายสิ​ินค้​้า (Distribution channel) ให้​้กั​ับพ่​่อแม่​่ เกษตรกรแทน ผลที่​่�ออกมาทำำ�ให้​้เกิ​ิดครั​ัวเรื​ือนที่​่�มี​ีความเข้​้มแข็​็ง หลายคน สามารถตั้​้�งตั​ัวได้​้ อี​ีกทั้​้�งเมื่​่อ � สถานการณ์​์ดี​ีขึ้​้น � กลุ่​่�มเด็​็กรุ่​่�นใหม่​่ไม่​่จำำ�เป็​็นที่จ่� ะ ต้​้องกลั​ับไปทำำ�งานในเมื​ืองเช่​่นเดิ​ิม

การยกระดั​ับให้​้เป็​็นเกษตรมู​ูลค่า่ สู​ูง ผู้​้บ � ริ​ิโภคในปั​ัจจุ​ุบันมี​ี ั ความ ต้​้องการที่​่�ค่​่อนข้​้างหลากหลาย หนึ่​่�งในนั้​้�น คื​ือ เกษตรมู​ูลค่​่าสู​ูง เช่​่น เกษตร อิ​ินทรี​ีย์​์ เกษตรปลอดภั​ัย ซึ่​่�งปั​ัจจุ​ุบันจำ ั ำ�เป็​็นเพี​ียงแค่​่ในประเทศยั​ังไม่​่เพี​ียงพอ ดั​ังนั้​้�น ต้​้องมี​ีการพั​ัฒนาสิ​ินค้​้าเกษตรดั้​้�งเดิ​ิมในปั​ัจจุ​ุบัน ั ให้​้เกิ​ิดมู​ูลค่​่าเพิ่​่�ม ด้​้วย นวั​ัตกรรม และเทคโนโลยี​ีที่​่�มี​ีความแม่​่นยำำ�มากกว่​่าในอดี​ีต ทำำ�ให้​้สามารถ ทำำ�เกษตรมู​ูลค่​่าสู​ูงได้​้ง่​่ายยิ่​่�งขึ้​้�น ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นสิ​ินค้​้าเกษตรที่​่�เป็​็นผั​ักผลไม้​้ หรื​ือแม้​้แต่​่สมุ​ุนไพร ทั้​้�งนี้​้� สามารถอาศั​ัยโอกาสในช่​่วงที่​่ป � ระเทศยั​ังไม่​่เปิ​ิด ในการทดลองทำำ�เกษตรในรู​ูปแบบต่​่างๆให้​้มี​ีคุ​ุณภาพตอบโจทย์​์ผู้​้�บริ​ิโภค ได้​้ดี​ีขึ้​้�น ทั้​้�งนี้​้� ในช่​่วงที่​่�ผ่​่านมา สิ​ินค้​้าเกษตรหลายชนิ​ิดในภาคเหนื​ือเผชิ​ิญ กั​ับภาวะราคาตกต่ำำ�� เช่​่น ลำำ�ไย จึ​ึงควรนำำ�มาสร้​้างมู​ูลค่​่าเพิ่​่�ม หรื​ือทำำ�เป็​็น เกษตรอิ​ินทรี​ีย์​์ เพื่​่�อต่​่อยอดเป็​็นสิ​ินค้​้า premium อย่​่างจริ​ิงจั​ัง พยายาม จะทำำ�น้​้อยให้​้ได้​้มาก ไม่​่ใช่​่ทำำ�รู​ูปแบบเดิ​ิมในจำำ�นวนมาก แต่​่เหลื​ือทิ้​้�ง

การประกอบธุ​ุรกิ​ิจโดยยึ​ึดหลั​ักคุ​ุณธรรม และมี​ีความซื่​่�อสั​ัตย์​์ เป็​็นสิ่​่�งที่​่�สำำ�คั​ัญอย่​่างมากต่​่อการประกอบธุ​ุรกิ​ิจในยุ​ุคนี้​้� ผู้​้�บริ​ิโภคต้​้องเกิ​ิด การเรี​ียนรู้​้� และความไว้​้เนื้​้�อเชื่​่�อใจต่​่อเกษตรกร เพื่​่�อให้​้เกิ​ิ ดพฤติ​ิกรรม การซื้​้�อซ้ำำ�� ซึ่​่�งเกษตรกรต้​้องผลิ​ิตสินค้​้า ิ เกษตร โดยเฉพาะในยุ​ุคของการค้​้า ออนไลน์​์ หากมี​ีการโกง หรื​ือหลอกลวงผู้​้�บริ​ิโภค ผู้​้�บริ​ิโถคจะจดจำำ� และ ไม่​่ทำำ�การซื้​้�อซ้ำำ��

การท่​่องเที่​่�ยวแบบมี​ีความรั​ับผิ​ิดชอบ ต้​้องมี​ีความเชื่​่�อมโยงกั​ับ ภาคการเกษตร หากเมื​ืองกลั​ับมาเปิ​ิดอี​ีกครั้​้�ง สิ​ินค้​้าจะสามารถกระจายสู่​่�ผู้​้�

OBELS OUTLOOK 2021 l 149

บริ​ิโภคได้​้โดยตรง ผู้​้�บริ​ิโภคจะมี​ีความต้​้องการในการหาแหล่​่งกำำ�เนิ​ิดของ สิ​ินค้​้าเกษตร เพื่​่อ � เข้​้ามาดู​ูกระบวนการผลิ​ิต ดั​ังนั้​้�น การท่​่องเที่​่ย � วจะนำำ�ผู้​้ค � น เข้​้ามาจั​ับจ่​่ายใช้​้สอยในพื้​้�นที่​่� จึ​ึงควรต้​้องมี​ีการเตรี​ียมความพร้​้อมให้​้แก่​่ ชุ​ุมชน ทั้​้�งในด้​้านการเกษตร และการท่​่องเที่​่ย � วควบคู่​่�กั​ันไป โดยเฉพาะการ สร้​้างความตระหนั​ักรู้​้� และความตื่​่นตั � วั เกี่​่ย � วกั​ับการท่​่องเที่​่ย � วแบบมี​ีความรั​ับ ผิ​ิดชอบ ที่​่�ไม่​่ใช่​่เพี​ียงแค่​่การนำำ�เงิ​ินเข้​้ามาใช้​้เพื่​่�อการท่​่องเที่​่�ยวเพี​ียงเท่​่านั้​้�น แต่​่ผู้ค ้� นจะต้​้องดู​ูแลตนเอง และสิ่​่�งแวดล้​้อมมากขึ้​้น � ถื​ือเป็​็นการท่​่องเที่​่ย � วใน ยุ​ุคแห่​่งอนาคต

ปรั​ับทั​ัพการท่​่องเที่​่�ยวหลั​ังโควิ​ิด-19 ด้​้วยโมเดลจี​ีน

คุ​ุ ณ ก้​้ อ งภพ ภู่​่�สุ​ุ ว รรณ กล่​่ าวว่​่ า ไม่​่ ว่​่ า จะเป็​็ น ภาคส่​่ วนทา ง เศรษฐกิ​ิจใดก็​็ได้​้รั​ับผลกระทบจากการแพร่​่ระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 แทบ ทั้​้�งนั้​้�น โดยเฉพาะในภาคการท่​่องเที่​่ย � ว ที่​่ไ� ด้​้รั​ับผลกระทบมากที่​่สุ � ด ุ จากการ ใช้​้จ่​่ายที่​่�ลดลง เช่​่น จั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ภู​ูเก็​็ต หรื​ือเชี​ียงราย ที่​่พึ่​่ � �งพานั​ักท่​่อง เที่​่�ยวต่​่างชาติ​ิอย่​่างมาก ส่​่งผลให้​้คนตกงาน ไม่​่มี​ีเงิ​ินที่​่�จะใช้​้จ่​่าย ทำำ�ให้​้ ระบบเศรษฐกิ​ิจภายในประเทศต่ำำ�� จึ​ึงทำำ�ให้​้เกิ​ิดสั​ัญญาณของความเสี่​่�ยง ในระดั​ับสู​ูงในภายภาคหน้​้า สะท้​้อนให้​้เห็​็นอย่​่างชั​ัดเจนผ่​่านการตั​ัดสิ​ินใจ ของคณะกรรมการนโยบายของธนาคารแห่​่งประเทศไทยในการคงอั​ัตรา ดอกเบี้​้�ยนโยบายการเงิ​ินไว้​้ในระดั​ับต่ำำ�� และอาจจะปรั​ับลดลงมากกว่​่านี้​้� กล่​่าวได้​้ว่​่า เศรษฐกิ​ิจของประเทศกำำ�ลั​ังเข้​้าขั้​้�นวิ​ิกฤต สถานการณ์​์ในปี​ีนี้​้� หรื​ือแม้​้แต่​่ปี​ีหน้​้า จะยั​ังคงไม่​่ดี​ีขึ้​้�น ทำำ�ให้​้ต้​้อง มองไปข้​้างหน้​้า จะพึ่​่�งพาแต่​่เพี​ียงนั​ักท่​่องเที่​่ย � วต่​่างชาติ​ิคงไม่​่ได้​้ โดยเฉพาะ ชาวจี​ีน ตอนนี้​้� รั​ั ฐ บาลจี​ีนไม่​่ อ นุ​ุ ญ าตให้​้บริ​ิ ษั​ั ท ทำำ� ทั​ั วร์​์ อ อกนอกประเทศ แม้​้ว่​่าจะเดิ​ินทางส่​่วนตัวั เพื่​่อ � ออกไปท่​่องเที่​่ย � วก็​็ไม่​่สามารถทำำ�ได้​้เช่​่นกัน ั แต่​่ สามารถออกไปทำำ�ธุ​ุระอย่​่างอื่​่น � ได้​้ที่​่�ไม่​่ใช่​่การท่​่องเที่​่�ยว เมื่​่�อการท่​่องเที่​่�ยว ของไทยไม่​่สามารถขั​ับเคลื่​่�อนด้​้วยนั​ักท่​่องเที่​่�ยวต่​่างชาติ​ิ ต้​้องหั​ันกลั​ับมา มองดู​ูนั​ักท่​่องเที่​่�ยวในประเทศ ให้​้เกิ​ิดการท่​่องเที่​่�ยวภายในประเทศกั​ันเอง ซึ่​่�งจะหยิ​ิบยกกรณี​ีของประเทศจี​ีนมาเป็​็นตั​ัวอย่​่าง

150 l OBELS OUTLOOK 2021

โมเดลการส่​่งเสริ​ิมการท่​่องเที่​่�ยวภายในประเทศ รั​ัฐบาลไม่​่ อยากให้​้ชาวจี​ีนเดิ​ินทางออกไปท่​่องเที่​่�ยวในต่​่างประเทศ จึ​ึงได้​้จั​ัดกิ​ิจกรรม ส่​่งเสริ​ิมการท่​่องเที่​่�ยวในประเทศ เช่​่น การท่​่องเที่​่�ยวสี​ีแดง เป็​็นการตาม รอยประวั​ัติศ ิ าสตร์​์พรรคคอมมิ​ิวนิตส์ ิ ์ ซึ่​่�งมี​ีอายุ​ุครบ 100 ปี​ี ในจี​ีนพอดี​ี เมื่​่อ � สมั​ัยสงครามระหว่​่างฝ่​่ายแดงและฝ่​่ายขาว เวลาพรรคเดิ​ินทางไปรบ จะมี​ี สถานที่​่�ที่​่�พำำ�นั​ักอาศั​ัยอยู่​่�ชั่​่�วคราว โดยมองว่​่าจี​ีนน่​่าจะนำำ�เอาโมเดลมาจาก ประเทศรั​ัสเซี​ียที่​่เ� คยนำำ�เอาเรื่​่อ � งราวของเลนิ​ินมาเป็​็นรู​ูปแบบการท่​่องเที่​่ย � ว แดงมาใช้​้ก่​่อน ซึ่​่�งชาวจี​ีนเองก็​็แห่​่กั​ันไปท่​่องเที่​่�ยวที่​่�รั​ัสเซี​ียกั​ัน จึ​ึงสามารถที่​่� จะนำำ�มาปรั​ับใช้​้กั​ับประเทศไทยได้​้เช่​่นเดี​ียวกั​ัน เช่​่น การท่​่องเที่​่�ยวไหว้​้พระ ธาตุ​ุ เนื่​่�องจากมี​ีอยู่​่�ทุ​ุกภาคของประเทศไทย และเก็​็บสะสมในรู​ูปแบบของ แสตมป์​์เพื่​่�อนำำ�มาใช้​้ในการลดหย่​่อนภาษี​ีประจำำ�ปี​ีได้​้ หรื​ือให้​้รางวั​ัลที่​่�เป็​็น แรงจู​ูงใจอื่​่�น ต้​้องรอหลั​ังจากที่​่�วั​ัคซี​ีนมี​ีการกระจายอย่​่างทั่​่�วถึ​ึง และการ ระบาดลดลง

สร้​้างการท่​่องเที่​่�ยวในสิ​ิบสองปั​ันนา ได้​้สร้​้างสถานที่​่� และการ ท่​่องเที่​่�ยวใหม่​่ๆเชิ​ิงวั​ัฒนธรรมที่​่�มี​ีความคล้​้ายคลึ​ึงประเทศไทย ที่​่�เรี​ียกว่​่า ‘ไทลื้​้�อ’ คล้​้ายกั​ับ ‘คนยอง’ ของจั​ังหวั​ัดลำำ�พู​ูน ที่​่�แต่​่เดิ​ิมอพยพมาจากสิ​ิบ สองปั​ันนา แต่​่ด้​้วยช่​่วงปฏิ​ิวั​ัติ​ิวั​ัฒนธรรมได้​้มี​ีการทำำ�ลายวั​ัดไปมากแล้​้ว จึ​ึง เหลื​ืออยู่​่�ไม่​่กี่​่�แห่​่ง จี​ีนจึ​ึงสร้​้างขึ้​้�นมาใหม่​่ ส่​่วนอาหารไทลื้​้�อก็​็เหมื​ือนกั​ับ ทางภาคเหนื​ือของไทย รวมถึ​ึงมี​ีการเลี้​้�ยงช้​้าง และคาบาเร่​่ตโชว์​์ ที่​่�นำำ�เข้​้า สาวประเภทสองที่​่ต � กงานจากเมื​ืองท่​่องเที่​่ย � วในประเทศไทย จั​ัดแสดงโชว์​์ที่​่� ถนนเมื​ืองไทย ทำำ�ให้​้ชาวจี​ีนไม่​่มี​ีความจำำ�เป็​็นต้​้องออกมาเที่​่ย � วประเทศไทย ซึ่​่�งนั​ักท่​่องเที่​่ย � วประมาณ 14 ล้​้านคน รายได้​้เพิ่​่�มขึ้​้�นเกื​ือบสองเท่​่าตั​ัว สร้​้าง รายได้​้ให้​้กั​ับสิ​ิบสองปั​ันนาเป็​็นอย่​่างมาก

ปรั​ั บ เกาะไหหลำำ� สู่​่�เมื​ื อ งท่​่ อ งเที่​่� ย วเต็​็ ม รู​ู ป แบบ อี​ีกรู​ูป แบบหนึ่​่� ง จะเห็​็ น ได้​้ว่​่ า ชาวจี​ีนมี​ีพฤติ​ิ ก รรมที่​่� ชื่​่� นช อบในการจั​ั บ จ่​่ า ย ซื้​้� อ ของ โดยที่​่� เ กาะไหหลำำ� ซึ่​่� ง เป็​็ นท ะเล แต่​่ สว ยน้​้อยกว่​่ าภู​ู เก็​็ ต และ มี​ีค่​่ า ใช้​้จ่​่ า ยสู​ูงกว่​่ า ชาวจี​ีนจึ​ึงไม่​่ นิ​ิ ย มไปท่​่ อ งเที่​่� ย ว แต่​่ เ ลื​ือกไปเที่​่� ย ว ทะเลในประเทศอื่​่� น ๆแทน แต่​่ ปั​ั จ จุ​ุ บั​ั น ไม่​่ สา มารถออกไปท่​่ อ งเที่​่� ย วได้​้

OBELS OUTLOOK 2021 l 151

ทางการจี​ีนจึ​ึงได้​้ส่​่งเสริ​ิมให้​้เกิ​ิดการช้​้อปปิ้​้�งที่​่�มากกว่​่าการไปเที่​่�ยวทะเล ที่​่�เกาะไหหลำำ� ชื่​่�อว่​่า ‘Sanya Duty Free Shop’ ร้​้านค้​้าปลอดภาษี​ี เสมื​ือนเดิ​ินทางไปต่​่างประเทศ เพี​ียงแค่​่โชว์​์ตั๋​๋�วรถไฟความเร็​็วสู​ูง ดั​ังนั้​้�น ประเทศไทยอาจสามารถที่​่�จะปรั​ับมาใช้​้ได้​้กั​ับท่​่าอากาศยานนานาชาติ​ิ ต่​่ า งๆ โดยการโชว์​์ ตั๋​๋� ว เครื่​่� อ งบิ​ิ น เป็​็ น การผนวกระหว่​่ า งการช้​้อปปิ้​้� ง และการท่​่องเที่​่ย � วไปพร้​้อมกั​ัน ทั้​้�งนี้​้� ในช่​่วงครึ่​่�งปี​ีแรก การซื้​้�อของปลอดภาษี​ี ที่​่�ไหหลำำ�เพิ่​่�มขึ้​้นป � ระมาณ 2 เท่​่ากว่​่า

การท่​่องเที่​่�ยวกั​ับยุ​ุทธศาสตร์​์ Dual circulation โดยจะเน้​้น การท่​่องเที่​่�ยวในประเทศ และท้​้องถิ่​่�นต่​่างๆ ซึ่​่�งทยอยเปิ​ิดให้​้ท่​่องเที่​่�ยวจาก เล็​็กไปใหญ่​่ จากระหว่​่างเมื​ืองเป็​็นระหว่​่างมณฑล ดู​ูสถานการณ์​์การระบาด ของโควิ​ิด-19 พยายามสร้​้างรายได้​้ให้​้กั​ับพื้​้�นที่ต่ ่� า่ งๆ นอกจากที่​่รั� ฐั บาลกลาง ผลั​ักดั​ัน รั​ัฐบาลท้​้องถิ่​่�นก็​็ส่​่งเสริ​ิมพื้​้�นที่​่�ตั​ัวเองเช่​่นเดี​ียวกั​ัน

จากภาคบริ​ิการสู่​่�ภาคอุ​ุตสาหกรรม ในช่​่วงที่​่เ� กิ​ิดโควิ​ิด-19 ภาค เศรษฐกิ​ิจอื่​่น � ๆ ยกเว้​้นอุ​ุตสาหกรรมการผลิ​ิตเพื่​่อ � ส่​่งออกที่​่แ � ทบไม่​่ได้​้รั​ับผลก ระทบ หลั​ังจากที่​่�อเมริ​ิกาและยุ​ุโรป มี​ียอดการสั่​่�งซื้​้�อเข้​้ามามหาศาล จนไม่​่ สามารถที่​่�จะผลิ​ิตได้​้ทั​ัน ทำำ�ให้​้มี​ีการโยกย้​้ายแรงงานจากภาคบริ​ิการมาสู่​่� ภาคอุ​ุตสาหกรรมแทน ซึ่​่�งเป็​็นภาคที่​่มี​ี � การขยายตั​ัวอย่​่างมาก ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น อุ​ุตสาหกรรมอิ​ิเล็​็กทรอนิ​ิคส์​์ที่ลำ ่� ำ�พู​ูน เซรามิ​ิค เครื่​่อ � งประดั​ับ/อั​ัญมณี​ี เสื้​้�อผ้​้า แต่​่กระนั้​้�นปั​ัญหาสำำ�คั​ัญของภาคการผลิ​ิตเพื่​่�อส่​่งออก คื​ือ โลจิ​ิสติ​ิกส์​์ ซึ่​่�ง ปั​ัจจุ​ุบั​ันตู้​้�สิ​ินค้​้าคอนเทนเนอร์​์เกิ​ิดการขาดแคลน ไปกองอยู่​่�ที่​่�อเมริ​ิกา หรื​ือ ยุ​ุโรปจำำ�นวนมาก ทำำ�ให้​้ค่​่าระวางเรื​ือเพิ่​่�มขึ้​้น � กว่​่า 2-3 เท่​่าตั​ัว ซึ่​่�งส่​่งผลกระ ทบต่​่อผู้​้ป � ระกอบการอย่​่างมาก ดั​ังนั้​้�นหากมี​ีการสั่​่�งซื้​้�อเข้​้ามา แต่​่ไม่​่สามารถ หาเรื​ือหรื​ือตู้​้�สิ​ินค้​้าได้​้ ก็​็เป็​็นอุ​ุปสรรคในการพั​ัฒนาอุ​ุตสาหกรรม และการ ลงทุ​ุน รวมถึ​ึงอาจทำำ�ให้​้เกิ​ิดการย้​้ายฐานการผลิ​ิตไปที่​่�ประเทศอื่​่�นแทน

โอกาสจากรถไฟจี​ีน-ลาว ในวั​ันที่​่� 2 ธั​ันวาคม 2564 รถไฟ ลาว-จี​ีนกำำ�ลั​ังจะเปิ​ิด จะทำำ�ให้​้ไทยสามารถเชื่​่อ � มโยงไปถึ​ึงเมื​ืองคุ​ุนหมิ​ิงที่​่เ� ป็​็น ศู​ูนย์​์กลางกระจายสิ​ินค้​้าไปที่​่อื่ � น ่� เช่​่น ฉงชิ่​่�ง ไปผ่​่านประเทศคาซั​ัคสถาน และ รั​ัสเซี​ีย ไปถึ​ึงทวี​ีปยุ​ุโรป โดยจะใช้​้เวลาประมาณ 10-11 วั​ัน จากฉงชิ่​่�งไปถึ​ึง

152 l OBELS OUTLOOK 2021

โปแลนด์​์/เยอรมั​ัน ซึ่​่�งโดยปกติ​ิแล้​้ว การขนส่​่งทางเรื​ือ จากจี​ีนถึ​ึงยุ​ุโรป ใช้​้ เวลาถึ​ึง 45 วั​ัน ถ้​้าจากไทยไปยุ​ุโรป ใช้​้เวลา 29-30 วั​ัน ถ้​้าเกิ​ิดอุ​ุบัติ ั ิเหตุ​ุ อย่​่างกรณี​ีคลองสุ​ุเอช ต้​้องไปอ้​้อมทางแอฟริ​ิกาที่​่�แหลมกู๊​๊�ดโฮปใช้​้เวลา ถึ​ึง 45 วั​ัน ส่​่งผลกระทบต่​่อต้​้นทุ​ุนค่​่าใช้​้จ่​่ายและเวลาอย่​่างมาก แต่​่รถไฟ ลาว-จี​ีนจะกลายมาเป็​็นทางเลื​ือกใหม่​่ให้​้กั​ับการขนส่​่งสิ​ินค้​้าข้​้ามทวี​ีป โดย ทางเหนื​ือเองอาจจะส่​่งสิ​ินค้​้าผ่​่านเส้​้นทาง R3 ไปขึ้​้�นที่​่�สถานี​ีหลวงน้ำำ��ทา บ่​่อเต็​็น บ่​่อหาน และคุ​ุนหมิ​ิง สามารถเชื่​่�อมระบบรางของจี​ีนไปถึ​ึงยุ​ุโรปได้​้ น่​่าจะใช้​้เวลาประมาณ 1 ใน 3 ของการขนส่​่งทางทะเล

มากกว่​่านี้​้� จี​ีนใช้​้การขนส่​่งสิ​ินค้​้าทางรางไปยุ​ุโรปด้​้วยต้​้นทุ​ุนต่ำำ�� อย่​่างมาก มี​ีปริ​ิมาณหลายหมื่​่�นตู้​้� ตั้​้�งแต่​่เปิ​ิดเดิ​ินรถไฟมา ฉะนั้​้�น ทางเลื​ือก นี้​้�อาจเป็​็นทางเลื​ือกหนึ่​่�งที่​่ช่ � ว่ ยแก้​้ไขปั​ัญหาการขนส่​่งสิ​ินค้​้าระหว่​่างประเทศ ของไทยที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นในปั​ัจจุ​ุบั​ัน และอาจจะต่​่อเนื่​่�องอี​ีกยาวไปในอนาคต

ล้​้านนาตะวั​ันออก จุ​ุดยุ​ุทธศาสตร์​์เชื่​่�อมโยงเพื่​่�อนบ้​้าน

ผศ.ดร.ประกอบศิ​ิริ​ิ ภั​ักดี​ีพิ​ินิจ ิ เนื่​่อ � งจากทางคณะวิ​ิจัย ั ได้​้มี​ีโอกาส เป็​็นส่วน ่ หนึ่​่�งในโครงการเขตพั​ัฒนาพิ​ิเศษล้​้านนาตะวั​ันออก ซึ่​่�งผลั​ักดั​ันโดย หอการค้​้าจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย สำำ�หรั​ับพื้​้�นที่จั่� งั หวั​ัดล้​้านนาตะวั​ันออก ประกอบ ด้​้วย เชี​ียงราย พะเยา แพร่​่ น่​่าน มี​ีศั​ักยภาพอย่​่างมากในการเชื่​่�อมโยง ระหว่​่างประเทศ ซึ่​่�งอยู่​่�ใกล้​้กั​ับเมื​ืองหลวงเนปิ​ิดอว์​์และมั​ัณฑะเลย์​์ ประเทศ เมี​ียนมา นครหลวงเวี​ียงจั​ันทร์​์ และหลวงพระบาง สปป.ลาว รวมถึ​ึงเมื​ือง สิ​ิบสองปั​ันนา เมื​ืองท่​่องเที่​่�ยว ประเทศจี​ีน โดยมี​ีแม่​่เหล็​็กดึ​ึงดู​ูด คื​ือ จั​ังหวั​ัด เชี​ียงใหม่​่ และเชี​ียงราย อี​ีกทั้​้�งยั​ังอยู่​่�ใกล้​้กั​ับเมื​ืองที่​่�เป็​็นเขตเศรษฐกิ​ิจพิ​ิเศษ อย่​่าง รุ่​่�ยลี่​่� ที่​่�มี​ีมู​ูลค่​่าการส่​่งออกสู​ูงสุ​ุดของมณฑลยุ​ุนนาน ติ​ิดกั​ับประเทศ เมี​ียนมา หรื​ือพื้​้�นที่เ่� ขตเศรษฐกิ​ิจพิ​ิเศษชายแดนเมิ่​่�งลา-โมฮาน ที่​่ทา � งการจี​ีน เข้​้ามาเช่​่าที่กั ่� บ ั ทางการลาวไว้​้ 99 ปี​ี หรื​ืออี​ีกเขตพื้​้�นที่อ ่� ย่​่างเห่​่อโกว-เลาก่​่าย ซึ่​่�งเชื่​่�อมต่​่อกั​ับประเทศเวี​ียดนาม เป็​็นนโยบายหลั​ักของประเทศจี​ีนที่​่�ทำำ�ให้​้ มณฑลทางตอนใต้​้สามารถเชื่​่�อมต่​่อกั​ับประเทศเพื่​่�อนบ้​้าน ได้​้แก่​่ เมี​ียนมา สปป.ลาว และเวี​ียดนาม โดยการมุ่​่�งมาที่​่�สปป.ลาว ทำำ�ให้​้ประเทศไทยได้​้

OBELS OUTLOOK 2021 l 153

เข้​้าไปเป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งของแผนด้​้วย จากแผนยุ​ุทธศาสตร์​์ ไทยเป็​็นประเทศที่​่� ตั้​้�งอยู่​่�จุ​ุดศู​ูนย์​์กลาง ซึ่​่�งใช้​้ระยะเวลา 1-2 วั​ัน และระยะทาง 1 พั​ันกว่​่ากิ​ิโล ไปถึ​ึงในแต่​่ละพื้​้�นที่​่� จึ​ึงเป็​็นจุ​ุดยุ​ุทธศาสตร์​์สำำ�คั​ัญที่​่�สร้​้างจุ​ุดแข็​็งให้​้กั​ับพื้​้�นที่​่� เศรษฐกิ​ิจล้​้านนาตะวั​ันออก ประกอบกั​ับการมี​ีรถไฟสายเด่​่นชัย ั -เชี​ียงของ ที่​่� เริ่​่�มมี​ีการก่​่อสร้​้าง และเวนคื​ืนที่​่ดิ � น ิ แล้​้ว รวมถึ​ึงโครงการก่​่อสร้​้างมอเตอร์​์เวย์​์ เชี​ียงใหม่​่-เชี​ียงรายอี​ีกด้​้วย สถานี​ีรถไฟจากเชี​ียงรุ้​้�งมาที่​่น � ครหลวงเวี​ียงจั​ันทน์​์ ถื​ือว่​่าเป็​็นโอกาส สำำ�คั​ัญ เนื่​่อ � งจากมี​ีจุ​ุดเปลี่​่ย � นถ่​่ายสิ​ินค้​้าในพื้​้�นที่ข่� องแขวงหลวงน้ำำ��ทาที่​่ส � ถานี​ี นาเตย ซึ่​่�งมี​ีขนาดใหญ่​่มาก รถไฟดั​ังกล่​่าวจะเป็​็นจุ​ุดยุ​ุทธศาสตร์​์ที่​่�สำำ�คั​ัญ สำำ�หรั​ับการขนส่​่งสิ​ินค้​้าเกษตร หรื​ือเขตอุ​ุตสาหกรรมในพื้​้�นที่​่�ภาคเหนื​ือ ตอนบนของประเทศไทยไปเชื่​่�อมต่​่อกั​ับเส้​้นทางรถไฟ ถ้​้าอยู่​่�ในพื้​้�นที่​่�ภาค อี​ีสาน หรื​ือภาคตะวั​ันออก สามารถเชื่​่�อมต่​่อผ่​่านเส้​้นทางรถไฟกรุ​ุงเทพหนองคาย ขณะที่​่�ภาคเหนื​ือต้​้องคิ​ิดว่​่าจะสามารถเชื่​่�อมต่​่อเส้​้นทางให้​้เร็​็ว ที่​่สุ � ด ุ จากจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายไปจุ​ุดกระจายสิ​ินค้​้า ซึ่​่�งมี​ีระยะทางประมาณ 200 กว่​่ากิ​ิโลเมตร อาจจะเป็​็นโอกาสอั​ันดี​ีในอนาคตในการมี​ีมอเตอร์​์เวย์​์เชื่​่�อม เส้​้นทางนี้​้�

การเกิ​ิดขึ้​้นข � องเส้​้นทางรถไฟลาว-จี​ีน จะทำำ�ให้​้ต้​้นทุ​ุนการเดิ​ินทาง ถู​ูกลงอย่​่างมาก จากการศึ​ึกษาเมื่​่�อประมาณ 2 ปี​ีที่​่�แล้​้ว พบว่​่าเส้​้นทางจาก นครหลวงเวี​ียงจั​ันทน์​์-บ่​่อเต็​็นอยู่​่�ที่​่�ประมาณ 503.62 บาท/คน ส่​่วนค่​่า ขนส่​่งสิ​ินค้​้าอยู่​่�ที่​่� 2.16 บาท/ตั​ัน/กม. (ด้​้วยการเดิ​ินทางบนความเร็​็ว 160 กม./ชม. และสภาพถนน R3 ที่​่�มี​ีความเสี​ียหายมากกว่​่าร้​้อยละ 50) ดั​ังนั้​้�น รถไฟลาว-จี​ีนจะทำำ�ให้​้ต้​้นทุ​ุนในการขนส่​่งสิ​ินค้​้าไปประเทศฝั่​่�งยุ​ุโรปลดลง เชื่​่อ � มเส้​้นทางการท่​่องเที่​่ย � วกั​ับพื้​้�นที่ที่ ่� มี​ีทา ่� งรถไฟตั​ัดผ่​่าน โดยเส้​้นทางเชื่​่อ � ม โยงแรก คื​ือ ทางอำำ�เภอเชี​ียงของ สามารถเชื่​่�อมกั​ับสถานี​ีนาเตย และต่​่อไป สถานี​ีบ่​่อเต็​็น เส้​้นทางที่​่� 2 คื​ือ ทางพะเยา สามารถเชื่​่อ � มกั​ับสถานี​ีเมื​ืองไชย และเส้​้นทางเชื่​่�อมสุ​ุดท้​้าย คื​ือ ด่​่านห้​้วยโก๋​๋น จั​ังหวั​ัดน่​่าน ซึ่​่�งมี​ีระยะทางใกล้​้ ที่​่�สุ​ุด สามารถเชื่​่�อมกั​ับสถานี​ีหลวงพระบาง โดยจะสามารถดึ​ึงดู​ูดนั​ักท่​่อง เที่​่ย � วให้​้เข้​้ามาตามชายแดนผ่​่านทางสถานี​ีรถไฟฝั่​่�งลาว แต่​่ด้​้วยสถานการณ์​์

154 l OBELS OUTLOOK 2021

การแพร่​่ระบาดของไวรั​ัสโควิ​ิด-19 อาจจะเป็​็นช่​่วงของการเตรี​ียมความ พร้​้อมพื้​้�นที่​่�ภาคเหนื​ือก่​่อนในปี​ี 2564-65 เพื่​่�อที่​่�ทำำ�ให้​้สามารถเปิ​ิดรั​ับนั​ัก ท่​่องเที่​่�ยวได้​้ เมื่​่�อสถานการณ์​์ดี​ีขึ้​้น �

ว่​่าด้​้วยเขตพั​ัฒนาพิ​ิเศษ พื้​้�นที่ภ ่� าคเหนื​ือตอนบน และหลายพื้​้�นที่​่� ในภู​ูมิ​ิภาคมี​ีการพั​ัฒนาพื้​้�นที่​่�เขตเศรษฐกิ​ิจเพื่​่�อจุ​ุดประสงค์​์ด้​้านเศรษฐกิ​ิจ เป็​็นหลั​ัก แต่​่เขตพั​ัฒนาพิ​ิเศษล้​้านนาตะวั​ันออกไม่​่ได้​้มุ่​่�งเน้​้นเพี​ียงแค่​่ด้​้าน ของการพั​ัฒนาเศรษฐกิ​ิจเพี​ียงอย่​่างเดี​ียว หากแต่​่มองในด้​้านการพั​ัฒนา คุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิตของชุ​ุมชน และการบริ​ิหารจั​ัดการทรั​ัพยากรธรรมชาติ​ิ รวมถึ​ึง การเชื่​่อ � มโยงการค้​้าการลงทุ​ุน หรื​ือกล่​่าวได้​้ว่​่ามี​ีมุม ุ มองการพั​ัฒนาที่​่ห � ลาก หลายในด้​้านของเขตพั​ัฒนาพิ​ิเศษ แต่​่จะขอหยิ​ิบหยกในเรื่​่อ � งของเศรษฐกิ​ิจ มาเป็​็นหลั​ัก

โดยที่​่�ผ่​่านมา ประเทศไทยพู​ูดถึ​ึงการพั​ัฒนาพื้​้�นที่​่�พิ​ิเศษในหลาย รู​ูปแบบ ไม่​่ว่า่ จะเป็​็นเขตพั​ัฒนาเศรษฐกิ​ิจพิ​ิเศษ เขตส่​่งเสริ​ิมการลงทุ​ุน เขต พั​ัฒนาเศรษฐกิ​ิจพิ​ิเศษชายแดน เขตพั​ัฒนาพิ​ิเศษเฉพาะกิ​ิจ เขตส่​่งเสริ​ิม เศรษฐกิ​ิจพิ​ิเศษ รวมถึ​ึงเขตพั​ัฒนาพิ​ิเศษ ที่​่ถู​ู � กกล่​่าวถึ​ึงในช่​่วงหลั​ังอย่​่างกลุ่​่�ม ภาคตะวั​ันออกของประเทศไทย หรื​ือ EEC มี​ีการส่​่งเสริ​ิมหลายด้​้านในพื้​้�นที่​่� โดยเฉพาะในด้​้านของอุ​ุตสาหกรรม ซึ่​่�งมี​ีการกำำ�หนดกลุ่​่�มอุ​ุตสาหกรรมเป้​้า หมายขึ้​้น � มา ทั้​้�งที่​่เ� กี่​่ย � วข้​้องกั​ับการใช้​้เทคโนโลยี​ี และมิ​ิใช่​่เทคโนโลยี​ี รวมถึ​ึง การแพทย์​์ และการท่​่องเที่​่�ยว จึ​ึงมองว่​่าพื้​้�นที่​่� EEC น่​่าจะมาเป็​็นต้​้นแบบ ให้​้กั​ับพื้​้�นที่​่�ภาคต่​่างๆในประเทศไทยที่​่�จะยกระดั​ับพื้​้�นที่​่�ของตนเองให้​้มี​ี ความพิ​ิเศษในแต่​่ละด้​้าน อี​ีกทั้​้�งยั​ังสามารถกำำ�หนดพื้​้�นที่​่�เฉพาะย่​่อยๆ เช่​่น เขตอุ​ุตสาหกรรม บริ​ิการ โครงการ ธุ​ุรกิ​ิจ กิ​ิจกรรม ถึ​ึงแม้​้ว่​่าในพื้​้�นที่​่�ภาค เหนื​ือตอนบนจะมี​ีทั้​้�งเขตเศรษฐกิ​ิจพิ​ิเศษ และระเบี​ียงเศรษฐกิ​ิจ แต่​่ก็​็ยั​ังไม่​่ ครอบคลุ​ุมถึ​ึงบางพื้​้�นที่​่� เช่​่น พะเยา แพร่​่ น่​่าน ดั​ังนั้​้�นการมี​ีเขตพั​ัฒนาพิ​ิเศษ ล้​้านนาตะวั​ันออกน่​่าจะเข้​้ามาช่​่วยในการขั​ับเคลื่​่อ � นการพั​ัฒนาของพื้​้�นที่ภ ่� าค เหนื​ือตอนบนได้​้มากขึ้​้�นเช่​่นเดี​ียวกั​ัน

จากการศึ ก ษาได้พ บว่า มีประเด็ นที่น าสน ่ ใจอยู ่ 4 ประการ ส�ำหรับใช้ในการพัฒนาพื้นที่ดังกล่าว ประกอบด้วย เกษตรอุตสาหกรรม

OBELS OUTLOOK 2021 l 155

(Agro-Industry) การค้าชายแดน (Border trade) และการท่องเที่ยว มูลค่าสูง (High Value Tourism) ดังนี้

เกษตรอุ​ุ ต สาหกรรม ยุ​ุ ทธ ศาสตร์​์ แ รก คื​ือ การเพิ่​่� ม ผลผลิ​ิ ต ทางการเกษตร พบว่​่าพื้​้�นที่​่�ล้​้านนาตะวั​ันออกมี​ีศั​ักยภาพในการผลิ​ิตสิ​ินค้​้า เกษตรทั้​้�งพื​ืชไร่​่และพื​ืชสวน เช่​่น ข้​้าว ข้​้าวโพด ยางพารา ลำำ�ไย กาแฟ ตลอดจนการเลี้​้�ยงปศุ​ุสัตว์ ั ์ ได้​้แก่​่ ไก่​่ สุ​ุกร และโคเนื้​้�อ สามารถพั​ัฒนาแปรรู​ูป สิ​ินค้​้าและส่​่งออกไปประเทศเพื่​่�อนบ้​้านได้​้ในอนาคต โดยในระยะสั้​้�น 1-2 ปี​ีแรก ควรมี​ีการพั​ัฒนาระบบเกษตรอั​ัจฉริ​ิยะ เช่​่น การพั​ัฒนาฐานข้​้อมู​ูล และสารสนเทศ ตลอดจนการส่​่งเสริ​ิมระบบเกษตรแปลงใหญ่​่ ควบคู่​่�ไปกั​ับ การพั​ัฒนาศั​ักยภาพของเกษตรกร ในระยะกลาง 3-5 ปี​ี ต่​่อมา ควรเน้​้น การปลู​ูกพื​ืชสมุ​ุนไพร ซึ่​่�งหลายจั​ังหวั​ัดได้​้มี​ีการนำำ�ร่​่องไปแล้​้วอย่​่าง จั​ังหวั​ัด เชี​ียงราย อี​ีกทั้​้�งการผลิ​ิตกั​ัญชาเพื่​่�อการแพทย์​์ ต้​้องมุ่​่�งเน้​้นพั​ัฒนาศั​ักยภาพ ของงานวิ​ิจั​ัยให้​้สอดคล้​้องกั​ับการผลิ​ิตสินค้​้า ิ เกษตร ปั​ัญหาที่​่ผ่ � ่านมา สิ​ินค้​้า เกษตรในพื้​้�นที่ส่ ่� วน ่ ใหญ่​่เป็​็นการแปรรู​ูปแค่​่เพี​ียงขั้​้�นต้​้น เช่​่น อบ หรื​ือแช่​่เย็​็น หากต้​้องยกระดั​ับสิ​ินค้​้าเกษตรให้​้มี​ีมู​ูลค่​่าที่สู​ู ่� งขึ้​้�น เช่​่น การผลิ​ิตเป็​็นเครื่​่�อง สำำ�อาง หรื​ือยา ต้​้องอาศั​ัยองค์​์ความรู้​้�ทางด้​้านงานวิ​ิจั​ัยอย่​่างมาก ตลอดจน การพั​ัฒนาแหล่​่งน้ำำ��ทางการเกษตร และการพั​ัฒนาสิ​ินค้​้า GI ร่​่วมในระดั​ับ ภู​ูมิ​ิภาคของพื้​้�นที่​่�ล้​้านนาตะวั​ันออก เช่​่น ลิ้​้�นจี่​่� ข้​้าว กาแฟ ในระยะยาวอี​ีก 5 ปี​ีต่​่อไป ควรจะส่​่งเสริ​ิมให้​้มี​ีการทำำ�เกษตรพั​ันธสั​ัญญาระหว่​่างเกษตรกร และผู้​้ป � ระกอบการ ช่​่วยในกลุ่​่�มของห้​้างสรรพสิ​ินค้​้าใหญ่​่ที่ต้​้ ่� องการสิ​ินค้​้าที่​่� มี​ีคุ​ุณภาพ ยุ​ุทธศาสตร์​์ที่​่� 2 คื​ือ การแปรรู​ูปเกษตร ในระยะสั้​้�น ควรเน้​้นใน การพั​ัฒนากลุ่​่�มผู้​้�ประกอบการ startup ด้​้วย เพราะส่​่วนใหญ่​่ในปั​ัจจุ​ุบั​ัน กลุ่​่�มแปรรู​ูปการเกษตรมี​ีขนาดค่​่อนข้​้างเล็​็ก เช่​่น วิ​ิสาหกิ​ิจชุ​ุมชนแปรรู​ูป การเกษตร ทั้​้�งที่​่มี​ี � การผลิ​ิตด้​้วยตนเอง และจ้​้างผลิ​ิต ถ้​้าสามารถพั​ัฒนากลุ่​่�ม นี้​้�ได้​้จะมี​ีศั​ักยภาพอย่​่างมากในการออกแบบ การคิ​ิดค้​้นส่​่วนผสมต่​่างๆ และ ไปผลิ​ิต/จ้​้างผลิ​ิต ตามที่​่ผู้ � ป ้� ระกอบการต้​้องการ ถ้​้าเกิ​ิดผู้​้ผลิ � ต ิ กลุ่​่�มนี้​้�มากขึ้​้น � ก็​็จะทำำ�ให้​้เกิ​ิดผู้​้�ผลิ​ิตอี​ีกกลุ่​่�มหนึ่​่�งในห่​่วงโซ่​่อุ​ุปทาน คื​ือ กลุ่​่�มที่​่�รั​ับจ้​้างผลิ​ิต

156 l OBELS OUTLOOK 2021

หรื​ือโรงงานแปรรู​ูปพื​ืชผลทางการเกษตร เช่​่น โรงงานอบแห้​้ง โรงงานแช่​่ แข็​็ง/แช่​่อิ่​่ม � อย่​่างไรก็​็ตาม การจั​ัดการสิ่​่�งแวดล้​้อม เป็​็นเรื่​่อ � งสำำ�คั​ัญที่​่จ� ะตาม มา รวมถึ​ึงมาตรการลงทุ​ุนต่​่างๆ ทั้​้�งรายเล็​็ก และรายใหญ่​่ ควรที่​่�จะได้​้รั​ับ การส่​่งเสริ​ิมการลงทุ​ุนอย่​่างไร ทั้​้�งนี้​้� การแปรรู​ูปสิ​ินค้​้าเกษตรจะเชื่​่อ � มต่​่อกั​ับ การค้​้าชายแดน

การค้​้าชายแดน จากการศึ​ึกษาข้​้อมู​ูล พบว่​่าประเทศเพื่​่�อนบ้​้าน ของไทย ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นจี​ีน ลาว เวี​ียดนาม และเมี​ียนมา มี​ีการนำำ�เข้​้าสิ​ินค้​้า จากประเทศไทยค่​่อนข้​้างมาก ดั​ังเช่​่นในกรณี​ีของประเทศจี​ีน นำำ�เข้​้าผล ไม้​้แช่​่แข็​็งจากไทยเป็​็นอั​ันดั​ับแรก รองมาเป็​็นยางพารา และส่​่วนประกอบ คอมพิ​ิวเตอร์​์ ส่​่วนสปป.ลาว นำำ�เข้​้าน้ำำ��มั​ันดี​ีเซล และสิ​ินค้​้าอุ​ุปโภค-บริ​ิโภค เป็​็นหลั​ัก ขณะที่​่เ� วี​ียดนาม สิ​ินค้​้าที่ต้​้ ่� องการเป็​็นอันดั ั บ ั ต้​้นๆ คื​ือ ผลไม้​้แช่​่แข็​็ง เครื่​่อ � งดื่​่ม � และลำำ�ไยอบแห้​้ง สำำ�หรั​ับเมี​ียนมานำำ�เข้​้าเครื่​่อ � งดื่​่ม � และน้ำำ��มั​ัน ดั​ัง นั้​้�นพื้​้นที่ � ภ ่� าคเหนื​ือจึ​ึงมี​ีโอกาสในอนาคตที่​่จ� ะแปรรู​ูปและส่​่งออกสิ​ินค้​้าเกษตร ผ่​่านพื้​้�นที่​่�ชายแดนให้​้กั​ับประเทศเพื่​่�อนบ้​้าน

อย่​่างไรก็​็ตาม นอกเหนื​ือการพั​ัฒนาการค้​้าชายแดน ควรต้​้องมอง ในธุ​ุรกิ​ิจที่​่เ� กี่​่ย � วข้​้องในพื้​้�นที่ชา ่� ยแดนเช่​่นเดี​ียวกั​ัน ได้​้แก่​่ (1) ธุ​ุรกิ​ิจโลจิ​ิสติก ิ ส์​์ เช่​่น คลั​ังสิ​ินค้​้า กระจายสิ​ินค้​้า บริ​ิการตู้​้�คอนเทนเนอร์​์ครบวงจร (2) ธุ​ุรกิ​ิจ ท่​่องเที่​่�ยวเชิ​ิงสุ​ุขภาพ เช่​่น โรงพยาบาล โรงแรม ศู​ูนย์​์พั​ักฟื้​้�นผู้​้�สู​ูงวั​ัย ถ้​้า สถานการณ์​์ดี​ีขึ้​้�น ธุ​ุรกิ​ิจเหล่​่านี้​้�จะเข้​้ามารองรั​ับกลุ่​่�มประเทศเพื่​่�อนบ้​้านได้​้ โดยเฉพาะกลุ่​่�มที่​่�มี​ีศั​ักยภาพ และกำำ�ลั​ังซื้​้�อสู​ูงในการท่​่องเที่​่�ยว หรื​ือการเข้​้า พำำ�นั​ักในเมื​ืองไทย ส่​่วนอี​ีกกลุ่​่�มหนึ่​่�งที่​่มี​ี � ความเหมาะสมกั​ับพื้​้�นที่ชา ่� ยแดน คื​ือ (3) ธุ​ุรกิ​ิจแปรรู​ูปผลผลิ​ิต การตั้​้�งโรงงานในพื้​้�นที่​่�ชายแดนจะทำำ�ให้​้ต้​้นทุ​ุนใน การขนส่​่งสิ​ินค้​้าต่ำำ��ลง ทั้​้� ง นี้​้� เส้​้นทางการขนส่​่ ง มี​ีความเชื่​่� อ มโยงกั​ั น ระหว่​่ า งจั​ั ง หวั​ั ด เชี​ียงราย พะเยา และแพร่​่ มี​ีเส้​้นทางการขนส่​่งที่​่�เชื่​่�อมต่​่อกั​ัน ขาดแต่​่เพี​ียง เส้​้นทางจากน่​่านมาเชี​ียงราย สำำ�หรั​ับการพั​ัฒนาแนวพื้​้�นที่​่�รอบสถานี​ีรถไฟ (TOD) ควรเริ่​่�มในสถานี​ีหลั​ักก่​่อน เช่​่น เด่​่นชั​ัย แพร่​่ พะเยา เชี​ียงราย เชี​ียงของ เพราะการพั​ัฒนาพื้​้�นที่​่�รอบสถานี​ีโดยอ้​้างอิ​ิงโมเดลจากญี่​่�ปุ่​่�น

OBELS OUTLOOK 2021 l 157

เพราะไปถึ​ึงสถานี​ีรถไฟ เราสามารถไปยั​ังศู​ูนย์​์กลางของพื้​้�นที่​่�อื่​่�นๆได้​้ จาก ระบบการขนส่​่งแบบไร้​้รอยต่​่อ อาจจะเป็​็นรถบั​ัสประจำำ�ทาง แท็​็กซี่​่� รถสอง แถว เชื่​่�อมต่​่อระหว่​่างสถานี​ีรถไฟกั​ับตั​ัวเมื​ือง

การท่​่องเที่​่�ยวมู​ูลค่​่าสู​ูง เน้​้นการพั​ัฒนาไปที่​่�การท่​่องเที่​่�ยวเชิ​ิง สุ​ุขภาพ การให้​้บริ​ิการสำำ�หรั​ับการท่​่องเที่​่�ยวมู​ูลค่​่าสู​ูง และการท่​่องเที่​่�ยว ข้​้ามวั​ัฒนธรรม ถ้​้าพิ​ิจารณาจากพื้​้�นที่​่�ล้​้านนาตะวั​ันออกทั้​้�ง 4 จั​ังหวั​ัด พบ ว่​่ามี​ีโรงพยาบาลจำำ�นวนมาก ซึ่​่�งมี​ีโรงพยาบาลมหาวิ​ิทยาลั​ัยถึ​ึง 2 แห่​่ง ทั้​้�งในจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย และพะเยา โดยสามารถที่​่�จะส่​่งเสริ​ิมให้​้นั​ักท่​่อง เที่​่�ยวในกลุ่​่�มของ long stay เข้​้ามาท่​่องเที่​่�ยวและใช้​้ชี​ีวิ​ิต ขณะเดี​ียวกั​ัน ต้​้องมองถึ​ึงธุ​ุรกิ​ิจที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับสุ​ุขภาพ เช่​่น โรงพยาบาล สมุ​ุนไพร การ ออกกำำ�ลั​ังกาย อาหารสุ​ุขภาพ รวมถึ​ึง ‘ธุ​ุรกิ​ิจเตรี​ียมตั​ัวตาย’ ที่​่�มี​ีมู​ูลค่​่า สู​ูงอย่​่างมาก ในฝั่​่�งของยุ​ุโรป อเมริ​ิกา หรื​ือญี่​่�ปุ่​่�น ซึ่​่�งมี​ีธุ​ุรกิ​ิจเตรี​ียมความ พร้​้อมการใช้​้ชี​ีวิ​ิตในบั้​้�นปลาย การเข้​้ามาอยู่​่�ในศู​ูนย์​์พั​ักฟื้​้�นผู้​้�สู​ูงอายุ​ุที่​่�ดู​ูแล ตั้​้�งแต่​่ด้​้านของสุ​ุขภาพจนถึ​ึงด้​้านของการเงิ​ิน การจั​ัดการมรดก ตลอดจน กระบวนการหลั​ังการเสี​ียชี​ีวิ​ิต หากในอนาคตสามารถผลั​ักดั​ันให้​้ธุ​ุรกิ​ิจดั​ังกล่​่าวในกลุ่​่�มจั​ังหวั​ัด ล้​้านนาตะวั​ันออก จะเป็​็นอี​ีกเป้​้าหมายหนึ่​่�งสำำ�หรั​ับนั​ักท่​่องเที่​่�ยวให้​้เข้​้ามา ใช้​้ประโยชน์​์ อี​ีกสิ่​่�งหนึ่​่�งที่​่�สำำ�คั​ัญสำำ�หรั​ับการพั​ัฒนาในทุ​ุกจั​ังหวั​ัด คื​ือ เมื​ือง อั​ัจฉริ​ิยะ ควรมี​ีการเตรี​ียมพร้​้อมให้​้รองรั​ับเทคโนโลยี​ีในอนาคต สามารถ ทำำ�งานโดยใช้​้อิ​ินเทอร์​์เน็​็ตผ่​่านการทำำ�งานกั​ับประเทศหรื​ือบริ​ิษั​ัทที่​่�สั​ังกั​ัด ซึ่​่�งสามารถที่​่�จะทำำ�งานและเที่​่�ยวไปพร้​้อมกั​ัน ในลั​ักษณะของการทำำ�งานที่​่� บ้​้านเหมื​ือนในปั​ัจจุ​ุบั​ัน (Work From Home: WFH) มี​ีแนวโน้​้มที่​่�จะเกิ​ิด ขึ้​้�นในอนาคตอี​ีกมาก มาตรฐานสิ​ินค้​้ากั​ับการส่​่งออกในยุ​ุคโควิ​ิด-19 จากการศึ​ึกษา พบว่​่า สิ​ินค้​้าเกษตรแปรรู​ูปทั้​้�งหลายที่​่ส่ � ง่ ออกไปถู​ูกตี​ีกลั​ับ เนื่​่อ � งด้​้วยคุ​ุณภาพ และกระบวนการที่​่�ไม่​่ได้​้มาตรฐาน ดั​ังนั้​้�นเขตพั​ัฒนาพิ​ิเศษ และพื้​้�นที่​่�อื่​่�นๆ โดยทั่​่�วไปที่​่มี​ี � การทำำ�อุ​ุตสาหกรรมเกษตรแปรรู​ูป อาจต้​้องมี​ีการพั​ัฒนาในจุ​ุด นี้​้� โดยที่​่ผ่ � าน ่ มา การรั​ับรองคุ​ุณภาพของประเทศไทยเป็​็นการรั​ับรองโรงงาน

158 l OBELS OUTLOOK 2021

ที่​่ผลิ � ต ิ เช่​่น GMP หรื​ือ Halal ควรมองในรู​ูปแบบการรั​ับรองมาตรฐานแบบ อุ​ุตสาหกรรมเป็​็นหลั​ัก อี​ีกทั้​้�งโรงงานถู​ูกรั​ับรองด้​้วยระบบสุ่​่�มในการตรวจ สอบกระบวนการ

ฉะนั้​้�น สิ่​่�งที่​่�น่​่าจะช่​่วยได้​้สำำ�หรั​ับการส่​่งออกสิ​ินค้​้าเกษตรของไทย ควรที่​่�จะมี​ีมาตรฐานในการกำำ�กั​ับดู​ูแลคุ​ุณภาพของสิ​ินค้​้าเกษตร ทั้​้�งก่​่อน เข้​้าโรงงานอุ​ุตสาหกรรมแปรรู​ูป เช่​่น สารเคมี​ี สารปนเปื้​้�อน รวมทั้​้�งควร เพิ่​่�มกระบวนการในการรั​ับรองสิ​ินค้​้าเกษตรแปรรู​ูปก่​่อนออกจากโรงงาน เช่​่น ระบบการให้​้คุ​ุณค่​่าทางอาหาร มากกว่​่านี้​้� ควรมี​ีการรั​ับรองคุ​ุณภาพใน การขนส่​่งสิ​ินค้​้าระหว่​่างต้​้นทางไปจนถึ​ึงปลายทาง เนื่​่�องจากบางครั้​้�งสิ​ินค้​้า ที่​่�ส่​่งออกไปหลั​ังออกจากโรงงานมี​ีคุ​ุณภาพดี​ี แต่​่หลั​ังจากผ่​่านกระบวนการ การขนส่​่งที่​่�มี​ีจุ​ุดบกพร่​่องบางอย่​่าง เช่​่น สิ​ินค้​้าทางการเกษตรที่​่�ไม่​่ผ่​่านการ แปรรู​ูปจากไทยไปจี​ีน ออกจากด่​่านไทย เปลี่​่�ยนหั​ัวรถที่​่�สปป.ลาว ใช้​้เวลา เพิ่​่�มขึ้​้�นอี​ีกครึ่​่�งวั​ัน จากนั้​้�นไปเปลี่​่�ยนหั​ัวรถที่​่�ประเทศจี​ีน และเผชิ​ิญกั​ับข้​้อ ติ​ิดขั​ัดทางด่​่านศุ​ุลกากร ใช้​้เวลาเพิ่​่�ม 2-3 วั​ัน สิ​ินค้​้าเกษตรเหล่​่านี้​้�ก็​็ด้​้อย ประสิ​ิทธิภ ิ าพลง หรื​ือกระบวนการแพคสิ​ินค้​้าที่เ่� ข้​้าไปอยู่​่�ในตู้​้ค � อนเทนเนอร์​์ เกิ​ิดปั​ัญหาในด้​้านของขนย้​้ายสิ​ินค้​้า ก็​็ทำำ�ให้​้ผลผลิ​ิตที่​่�อยู่​่�ภายในเกิ​ิดความ เสี​ียหาย หากทั้​้�งสามอย่​่างในการพั​ัฒนาอุ​ุตสาหกรรมแปรรู​ูปเป็​็นผลจะช่​่วย ลดโอกาสในการตี​ีกลั​ับของสิ​ินค้​้าส่​่งออก

- ช่​่วงที่​่� 2 พลั​ังขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจใหม่​่ในยุ​ุคโควิ​ิด-19

โลก และประเทศไทยต้​้องเผชิ​ิ ญ กั​ั บ การแพร่​่ ร ะบาดของไวรั​ั ส โควิ​ิ ด -19 มาเกื​ือบ 2 ปี​ี ซึ่​่� ง ได้​้เข้​้ามาเป็​็ นปั​ั จ จั​ั ย ที่​่� ส่​่ ง ผลให้​้เกิ​ิ ด การ เปลี่​่�ยนแปลงขนานใหญ่​่ แบบที่​่�เราไม่​่สามารถที่​่�จะกลั​ับไปใช้​้ชี​ีวิ​ิตแบบเดิ​ิม ได้​้อี​ีก หรื​ือที่​่�หลายคนต่​่างเรี​ียกสภาวะนี้​้�ว่​่า ‘New Normal’ หรื​ือ ‘Next Normal’ ดั​ังนั้​้�น เพื่​่�อเตรี​ียมพร้​้อมในการฟื้​้นฟู​ู � เศรษฐกิ​ิจในยุ​ุคถั​ัดไป จึ​ึงมี​ี

OBELS OUTLOOK 2021 l 159

ความจำำ�เป็​็นอย่​่างมากที่​่�ภาคส่​่วนต่​่างๆ ต้​้องช่​่วยกั​ันเร่​่งหาแนวทางในการ ขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจใหม่​่ หรื​ือเศรษฐกิ​ิจหลั​ังโควิ​ิด-19

แนวโน้​้ม บทเรี​ียน และบริ​ิบทใหม่​่

ดร.สมชั​ัย จิ​ิตสุ​ุชน กล่​่าวถึ​ึง 3 ประเด็​็นหลั​ัก ได้​้แก่​่ (1) แนวโน้​้ม และความท้​้าทายของโลก และประเทศไทย (2) บทเรี​ียนจากโควิ​ิด-19 และ (3) การขั​ับเคลื่​่อ � นเศรษฐกิ​ิจใหม่​่หลั​ังโควิ​ิด-19 เนื่​่อ � งจากมี​ีหลายเรื่​่อ � งที่​่เ� ป็​็น แนวโน้​้มในระดั​ับโลก ซึ่​่�งแม้​้ว่​่าจะดู​ูเหมื​ือนไกลตั​ัว แต่​่เข้​้ามากระทบเร็​็วกว่​่า ที่​่คิ � ด ิ ไม่​่ว่า่ จะเป็​็นการเปลี่​่ย � นขั้​้�วอำำ�นาจทางเศรษฐกิ​ิจที่​่จี​ีนกำ � ำ�ลั​ังจะขึ้​้น � มาเป็​็น มหาอำำ�นาจของโลก ซึ่​่�งต้​้องรอดู​ูท่​่าที​ีของสหรั​ัฐอเมริ​ิกาในการคานอำำ�นาจ หน้​้าตาของสงครามการค้​้า และเทคโนโลยี​ีที่​่�เปลี่​่�ยนแปลงไป จะส่​่งผลกระ ทบต่​่อไทยทั้​้�งในระดั​ับประเทศและระดั​ับพื้​้�นที่​่� ตลอดจนการ disruption เทคโนโลยี​ี การเปลี่​่ย � นแปลงสภาพภู​ูมิ​ิอากาศ ความเหลื่​่อ � มล้ำำ��ที่​่สู​ู � งขึ้​้น � ส่​่วน แนวโน้​้มและความท้​้าทายของไทย ได้​้แก่​่ โควิ​ิด-19 สั​ังคมการเมื​ืองแบ่​่งขั้​้�ว ที่​่�ทำ�ำ ให้​้นโยบายไม่​่เป็​็นเอกภาพ อี​ีกทั้​้�งเริ่​่�มมี​ีปั​ัญหาใหม่​่ที่​่�เรี​ียกว่​่า ‘ความ ยากจนเรื้​้�อรั​ัง’ ที่​่�ไม่​่ว่​่าเศรษฐกิ​ิจจะดี​ีขึ้​้�นอย่​่างไร แต่​่ว่​่าคนที่​่�จนก็​็ยั​ังจนอยู่​่� คนกลุ่​่�มนี้​้�น่​่าจะมี​ีขนาดใหญ่​่ขึ้​้�น รวมถึ​ึงกั​ับดั​ักรายได้​้ปานกลางที่​่�ส่​่งผลกระ ทบทั้​้�งประเทศ และสั​ังคมสู​ูงวั​ัย

บทเรี​ียนจากโควิ​ิด-19 มี​ีหลากหลายด้​้าน แต่​่ที่​่�ชั​ัดเจน คื​ือ โลก กำำ�ลั​ังเข้​้าสู่​่�ภาวะ ‘VUCA’ ที่​่�มี​ีทั้​้�ง (1) ความผั​ันผวน (Volatility) ในด้​้าน ของสุ​ุขภาพ เศรษฐกิ​ิจ และสั​ังคม (2) ความไม่​่แน่​่นอน (Uncertainty) ในอนาคต ที่​่�มี​ีความเสี่​่�ยงต่ำำ��-สู​ูง ทั้​้�งในด้​้านของวั​ัคซี​ีนก็​็มี​ีความไม่​่แน่​่นอน แม้​้กระทั่​่�งวั​ัคซี​ีนที่​่ดี​ีที่ � สุ ่� ด ุ อย่​่าง ไฟเซอร์​์ หรื​ือโมเดอร์​์น่า่ ก็​็ไม่​่แน่​่ใจว่​่าเป็​็นคำำ� ตอบ เพราะมี​ีข่​่าวการติ​ิดเชื้​้�อหลั​ังได้​้รั​ับวั​ัคซี​ีนเพิ่​่�มขึ้​้น � อย่​่างรวดเร็​็วในกรณี​ีที่​่� เป็​็นสายพั​ันธุ์​์�เดลต้​้า ซึ่​่�งเห็​็นได้​้อย่​่างชั​ัดเจนจากกรณี​ีของประเทศอิ​ิสราเอล ที่​่�มี​ีสั​ัดส่​่วนการฉี​ีดวั​ัคซี​ีนไฟเซอร์​์ถึ​ึงร้​้อยละ 70-80 สุ​ุดท้​้ายกลั​ับมาติ​ิดเชื้​้�อ ถึ​ึงวั​ันละ 5,000 คน และตายเกื​ือบวั​ันละ 20 คน ทั้​้�งที่​่�มี​ีจำำ�นวนประชากร เพี​ียงแค่​่ 9 ล้​้านคน ซึ่​่�งหากเปรี​ียบเที​ียบกั​ับประเทศไทย สถานการณ์​์ของ

160 l OBELS OUTLOOK 2021

อิ​ิสราเอลก็​็ไม่​่ได้​้ดี​ีกว่​่ามาก ดั​ังนั้​้�นการฉี​ีดวั​ัคซี​ีนเพี​ียงแค่​่ 2 เข็​็ม อาจไม่​่ใช่​่คำำ� ตอบ ซึ่​่�งหากประเทศร่ำำ��รวยต้​้องการเข็​็มที่​่� 3 จะส่​่งผลต่​่อความไม่​่แน่​่นอน ในการจั​ัดหาวั​ัคซี​ีนในประเทศไทยที่​่ปั � ัจจุ​ุบั​ันเพี​ียงแค่​่จั​ัดหา 1-2 เข็​็ม ยั​ังคง ลำำ�บาก และมี​ีความล่​่าช้​้า อาจได้​้รั​ับวั​ัคซี​ีนกั​ันครบในช่​่วงปลายปี​ี หรื​ือปี​ีหน้​้า เป็​็นต้​้นไป (3) ความซั​ับซ้​้อน (Complexity) จากผลกระทบที่​่เ� ข้​้าใจได้​้ยาก ต่​่างๆ และ (4) ความไม่​่ชั​ัดเจน (Ambiguity) สำำ�หรั​ับทางออกของปั​ัญหา

น้ำำ��ลดตอผุ​ุด คื​ือ ปั​ัญหาเชิ​ิงโครงสร้​้างที่​่�เผยตั​ัวขึ้​้�นมา หลั​ังเกิ​ิด วิ​ิกฤตโควิ​ิด-19 โดยลั​ักษณะเป็​็นรู​ูปตั​ัวเค (K-shape economy) ซึ่​่�ง เศรษฐกิ​ิ จ ไม่​่ ก ระจายความเสี่​่� ย งมากพอ กระจุ​ุ ก อยู่​่�ในด้​้านการท่​่ อ ง เที่​่�ยว ทั้​้�งนี้​้� หลายปั​ัญหาเกิ​ิดขึ้​้�นตั้​้�งแต่​่ก่​่อนเกิ​ิดวิ​ิกฤต และวิ​ิกฤตกลายมา เป็​็นตั​ัวกระตุ้​้�นให้​้ปั​ัญหาดั​ังกล่​่าวมี​ีความเด่​่นชั​ัดมากขึ้​้�น ไม่​่ว่​่าจะเรื่​่�องของ โครงสร้​้างทางเศรษฐกิ​ิ จ ที่​่�ดู​ูไม่​่กระจายตั​ัวเท่​่าที่​่�ควร ในช่​่วงก่​่อนหน้​้า นี้​้� การท่​่องเที่​่�ยวถู​ูกส่​่งเสริ​ิมอย่​่างมาก ซึ่​่�งจากสถิ​ิติ​ิในอดี​ีต 15 ปี​ีที่ผ่ ่� ่านมา ประเทศไทยมี​ีการพึ่​่�งพิ​ิงการท่​่องเที่​่�ยวสู​ูงมาก ภาคอุ​ุตสาหกรรมเริ่​่�มมี​ีการ ชะลอตั​ัวลง หรื​ือมี​ีการขยายตั​ัวน้​้อย ส่​่วนภาคการส่​่งออกที่​่�ยั​ังมี​ีการขยาย ตั​ัว ถื​ือเป็​็นการกิ​ินบุ​ุญเก่​่า ซึ่​่�งในอนาคต ก็​็มี​ีความไม่​่แน่​่นอนเช่​่นเดี​ียวกั​ัน ซึ่​่�งจะส่​่งผลกระทบต่​่อเนื่​่�องต่​่อภาคอุ​ุตสาหกรรมของไทยทั่​่�วประเทศ โดย เฉพาะในภาคกลางที่​่�เป็​็นศู​ูนย์​์กลางทางเศรษฐกิ​ิจ เช่​่น EEC ขณะที่​่� โครงสร้​้างทางสั​ังคม ยั​ังคงมี​ีความเหลื่​่�อมล้ำำ�� และมี​ีแนว โน้​้มที่​่�จะสู​ูงขึ้​้�น ส่​่วนคนจนเรื้​้�อรั​ัง และกลุ่​่�มเปราะบางจะได้​้รั​ับผลกระทบ อย่​่างมาก อี​ีกทั้​้�ง ‘แผลเป็​็น’ จากที่​่�มี​ีคนตกงานถาวร แม้​้ว่​่าโควิ​ิด-19 หาย ไป ก็​็ยั​ังไม่​่ได้​้กลั​ับมาทำำ�งาน ตลอดจนผลกระทบต่​่อพั​ัฒนาการของเด็​็ก ส่​่ง ผลในระยะเวลาประมาณครึ่​่�ง - 1 ปี​ี หากมองในด้​้านของเศรษฐศาสตร์​์ที่​่� เป็​็นตัวั เงิ​ิน ถื​ือว่​่าเสี​ียหายค่​่อนข้​้างมาก เนื่​่อ � งจากส่​่งผลกระทบต่​่อการเรี​ียน รู้​้�ของเด็​็กตลอดชี​ีวิ​ิต ปั​ัญหาของ โครงสร้​้างการเมื​ือง มี​ีอยู่​่�มากมาย ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นเรื่​่�อง ของการรวมศู​ูนย์​์ หรื​ือกระจายศู​ูนย์​์ ซึ่​่�งยั​ังไม่​่มี​ีความเป็​็นระเบี​ียบ รวมถึ​ึง ความรั​ับผิ​ิดชอบต่​่อสั​ังคมของนั​ักการเมื​ืองทุ​ุกประเภท ทำำ�ให้​้รู​ูปแบบของ

OBELS OUTLOOK 2021 l 161

ประชาธิ​ิปไตยยั​ังไม่​่มี​ีความชั​ัดเจน อี​ีกทั้​้�งปั​ัญหาโครงสร้​้างที่​่�เห็​็นได้​้ชั​ัดหลั​ัง เกิ​ิดโควิ​ิด-19 คื​ือ โครงสร้​้างราชการ เป็​็นตั​ัวที่​่�พิ​ิสู​ูจน์​์ชั​ัดเจนเลยว่​่าระบบ ราชการของไทยจั​ัดการกั​ับปั​ัญหาที่​่เ� ป็​็นวิ​ิกฤตได้​้ไม่​่ดี​ี หรื​ือไม่​่ได้​้ถู​ูกออกแบบ เพื่​่�อที่​่�จะรั​ับความเสี่​่�ยง ซึ่​่�งมี​ีโอกาสเกิ​ิดน้​้อย แต่​่ถ้​้าเกิ​ิดผลกระทบจะรุ​ุนแรง มาก มี​ีลั​ักษณะการบริ​ิหารแบบ ‘ปลอดภั​ัยไว้​้ก่​่อน’ (Play safe Bureaucracy) รวมทั้​้�งขาดความยื​ืดหยุ่​่�น หรื​ือมี​ีความแข็​็งตั​ัวของกระบวนการ (red tape) ในการบริ​ิหารจั​ัดการวิ​ิกฤตที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�น ซึ่​่�งจะเชื่​่�อมไปสู่​่�คำำ�ถามที่​่� ว่​่า ‘รั​ัฐบาลยั​ังควรเป็​็นตั​ัวที่​่�จะขั​ับเคลื่​่�อนไปสู่​่�ทางออกของวิ​ิกฤตหรื​ือไม่​่?’

การเผชิ​ิญหน้​้ากั​ับความท้​้าทาย สิ่​่�งที่​่ปรั � บ ั อย่​่างแรก คื​ือ การปรั​ับ โครงสร้​้างทางเศรษฐกิ​ิจ โดยต้​้องสร้​้างเครื่​่อ � งจั​ักรในการขั​ับเคลื่​่อ � นเศรษฐกิ​ิจ (New growth machine) และกระตุ้​้�นการเติ​ิบโตของประชากรร้​้อยละ 60 ข้​้างล่​่างด้​้วย นวั​ัตกรรมแบบทั่​่�วถึ​ึง (Inclusive Innovation) โดย เฉพาะภาคเกษตรที่​่�แรงงานส่​่วนใหญ่​่มี​ีการศึ​ึกษาไม่​่สู​ูง แต่​่อยู่​่�ในภาวะ สู​ูงวั​ัย จึ​ึงต้​้องมี​ีการขยายระบบความคุ้​้�มครองทางด้​้านสั​ังคม เช่​่น ประกั​ัน สั​ังคม เพิ่​่�มโอกาสและคุ​ุณภาพให้​้แก่​่บริ​ิการทางสั​ังคมทางด้​้านการศึ​ึกษา และสุ​ุขภาพ เจาะกลุ่​่�มเป้​้าหมายเปราะบางทั้​้�งเดิ​ิมและใหม่​่ (รวมถึ​ึง gig worker) เพราะมี​ีคนที่​่�ตกหล่​่นเป็​็นจำำ�นวนมากที่​่�ไม่​่ได้​้รั​ับการดู​ูแล และ ความช่​่วยเหลื​ืออย่​่างพอเพี​ียง สิ่​่�งที่​่�รั​ัฐบาลพยายามเยี​ียวยาที่​่�ผ่​่านมา เกิ​ิด ขึ้​้�นเพี​ียงชั่​่�วครั้​้�งชั่​่�วคราว และไม่​่ได้​้เป็​็นระบบที่​่�ถู​ูกวางไว้​้ก่​่อน เพราะฉะนั้​้�น เลยมี​ีข้​้อผิ​ิดพลาดอยู่​่�มาก คงต้​้องหั​ันมาดู​ูเรื่​่�องนี้​้�อย่​่างจริ​ิงจั​ัง ส่​่วนการปฏิ​ิรู​ูประบบราชการ (OS สั​ังคมไทย) ต้​้องเกิ​ิดขึ้​้น � แน่​่นอน ไม่​่ทำำ�ไม่​่ได้​้ ถ้​้าไม่​่ทำำ� ต่​่อให้​้ออกจากวิ​ิกฤตโควิ​ิด-19 ก็​็ยั​ังไม่​่รู้​้�ว่​่าจะต้​้องเดิ​ิน หน้​้าไปอย่​่างไรให้​้ประเทศไปสู่​่�จุ​ุดที่​่�ดี​ีกว่​่านี้​้� คงจะต้​้องมี​ีความยื​ืดหยุ่​่�นมาก ขึ้​้�น เน้​้นผลลั​ัพธ์​์มากกว่​่าระเบี​ียบ หรื​ือกระบวนการ กล้​้าเสี่​่�ยงมากขึ้​้น � และ ผ่​่องถ่​่ายงานให้​้แก่​่เอกชน หรื​ือหน่​่วยงานนอกรั​ัฐมากขึ้​้น � ในลั​ักษณะของการ จั​ัดจ้​้างภายนอก (outsourcing) และสุ​ุดท้​้าย คื​ือ การปฏิ​ิรู​ูปทางการเมื​ือง ต้​้องทำำ�ให้​้เสี​ียงแก่​่ประชาชนดั​ังขึ้​้น � และปฏิ​ิรู​ูปการสื่​่อ � สารให้​้มี​ีการอยู่​่�ร่​่วมกั​ัน ของความต่​่างขั้​้�วทางความคิ​ิด

162 l OBELS OUTLOOK 2021

การเตรี​ียมพร้​้อมเศรษฐกิ​ิจหลั​ังออกจากวิ​ิกฤตโควิ​ิด-19 จาก มิ​ิติ​ิเชิ​ิงโครงสร้​้างอย่​่างที่​่�กล่​่าวไปในข้​้างต้​้น รวมถึ​ึงการทุ่​่�มงบประมาณเพื่​่�อ จั​ัดการและแก้​้ไขปั​ัญหา พร้​้อมทั้​้�งเยี​ียวยาเพื่​่�อฟื้​้�นฟู​ู โดยล่​่าสุ​ุดทางธนาคาร แห่​่งประเทศไทยได้​้ออกมาแถลงให้​้รั​ัฐบาลออกมากู้​้เ� งิ​ินอี​ีก 1 ล้​้านล้​้านบาท การเยี​ียวยารอบนี้​้�คงต้​้องสู​ูงมาก ไม่​่รู้ว่้� า่ การระบาดจากหยุ​ุดเมื่​่อ � ไร การล็​็อค ดาวน์​์คงต้​้องต่​่อเนื่​่�อง ที่​่�สำำ�คั​ัญคื​ือต้​้องมี​ีงบประมาณสำำ�หรั​ับการฟื้​้นฟู​ู �

จากบทเรี​ียนในปี​ีพ.ศ. 2563 ที่​่�มี​ีพรก.เงิ​ินกู้​้� 1 ล้​้านล้​้านบาท และ มี​ีงบประมาณฟื้​้นฟู​ูถึ​ึ � ง 4 แสนล้​้านบาท เป็​็นตัวพิ ั สู​ู ิ จน์​์ว่า่ เงิ​ินถู​ูกใช้​้อย่​่างไม่​่มี​ี ประสิ​ิทธิ​ิภาพ เนื่​่�องจากไม่​่ได้​้มี​ีการฟื้​้�นฟู​ูอย่​่างจริ​ิงจั​ัง อี​ีกทั้​้�งยั​ังจั​ับต้​้องไม่​่ ค่​่อยได้​้ ผลงานต่​่างๆก็​็ไม่​่ค่​่อยมี​ี ทำำ�ให้​้การเพิ่​่�มวงเงิ​ินกู้​้�อาจจะจำำ�เป็​็น และ ไม่​่ต้​้องห่​่วงเรื่​่�องหนี้​้�สาธารณะที่​่�อาจจะเกิ​ิน 70% ถ้​้าใช้​้เงิ​ินให้​้เป็​็นให้​้ดี​ี ใน อี​ีก 10 ปี​ีข้​้างหน้​้า ก็​็สามารถทำำ�ให้​้ลดลงได้​้ ด้​้วยตั​ัวหารอย่​่าง GDP หรื​ือ มี​ีการเติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจมากขึ้​้�น ถ้​้าจะฟื้​้�นฟู​ูก็​็ต้​้องลงทุ​ุน ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นการ ลงทุ​ุนของภาครั​ัฐ หรื​ือเอกชน โดยมี​ีประเด็​็นที่​่�ต้​้องทำำ�เพื่​่�อให้​้เงิ​ินที่กู้ ่� ้�มา ได้​้ รั​ับผลตอบแทนสู​ูงสุ​ุด

การยกระดั​ับสุ​ุขภาพ เกิ​ิดความผิ​ิดพลาดอย่​่างรุ​ุนแรงในปี​ี 2562 ที่​่�มี​ีงบประมาณ 4 หมื่​่�นล้​้านบาท ที่​่�เป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งของพรก. 1 ล้​้านล้​้านบาท ทำำ�ไว้​้สำำ�หรั​ับการยกระดั​ับระบบสาธารณสุ​ุข ปรากฎว่​่ากลั​ับไม่​่ได้​้ใช้​้เงิ​ินอย่​่าง ที่​่�ควรจะเป็​็น ทำำ�ให้​้เกิ​ิดปั​ัญหาการขาดแคลนเตี​ียง การตรวจเชื้​้�อ และอื่​่�นๆ ทำำ�ให้​้ดู​ูแย่​่กว่​่าที่​่�ควรจะเป็​็น เพราะขาดการเตรี​ียมตั​ัวเมื่​่�อ 12 เดื​ือนที่​่�แล้​้ว ทั้​้�งที่​่�มี​ีเงิ​ินให้​้ใช้​้ ฉะนั้​้�นในภายภาคหน้​้าควรที่​่�จะให้​้ความสำำ�คั​ัญมากขึ้​้�น

การพั​ั ฒ นาโครงสร้​้างพื้​้� น ฐานท้​้องถิ่​่� น ซึ่​่� ง ตรงกั​ั บ ทางจั​ั ง หวั​ั ด เชี​ียงราย โครงสร้​้างพื้​้�นฐานท้​้องถิ่​่�นต้​้องทำำ�มากขึ้​้�น ทุ​ุกวั​ันนี้​้�เราเกื​ือบจะ ทุ่​่�มทุ​ุกอย่​่างไปที่​่� EEC มั​ันอาจจะต้​้องเป็​็นโครงสร้​้างพื้​้�นฐานในอี​ีกแง่​่มุ​ุม หนึ่​่�ง ไม่​่ใช่​่ตั​ัดถนน ทำำ�รถไฟความเร็​็วสู​ูง แต่​่อย่​่างไรก็​็ต้​้องทำำ� และกระจาย อย่​่างทั่​่�วถึ​ึง แต่​่เน้​้นในด้​้านของโครงสร้​้างพื้​้�นฐานทางดิ​ิจิ​ิทั​ัล เช่​่น การทำำ� อิ​ินเทอร์​์เน็​็ตให้​้ฟรี​ีทั่​่�วประเทศไทย ซึ่​่�งเชื่​่�อมโยงไปถึ​ึงการพั​ัฒนารั​ัฐบาล ดิ​ิจิทั ิ ล ั และแก้​้กฎระเบี​ียบ ซึ่​่�งมี​ีเยอะเกิ​ินไป อี​ีกทั้​้�งควรมี​ีการวางแผนในเรื่​่อ � ง

OBELS OUTLOOK 2021 l 163

ของการลดอุ​ุบั​ัติ​ิเหตุ​ุ การลด PM2.5 และ CO2 และการพั​ัฒนาเด็​็กเล็​็ก เนื่​่�องจากการเข้​้าสู่​่�สั​ังคมสู​ูงวั​ัย ทำำ�ให้​้เด็​็กเกิ​ิดน้​้อยลง ฉะนั้​้�นเด็​็กที่​่�เกิ​ิดต้​้องมี​ี คุ​ุณภาพ และเป็​็นเรี่​่�ยวแรงสำำ�คั​ัญให้​้แก่​่ประเทศ จึ​ึงควรดู​ูแลตั้​้�งแต่​่ยั​ังเล็​็ก

การฝึ​ึกทั​ักษะแรงงาน/ให้​้คู​ูปองฝึ​ึกแรงงาน ควรทำำ�ให้​้ดี​ียิ่​่�งขึ้​้�น ไม่​่ ควรให้​้กรมพั​ัฒนาฝี​ีมื​ือทำำ�แต่​่เพี​ียงรายเดี​ียว ควรทำำ�ให้​้เกิ​ิดความร่​่วมมื​ือ กั​ับภาคเอกชนมากขึ้​้�น รั​ัฐบาลอาจให้​้เป็​็นคู​ูปองในการฝึ​ึกทั​ักษะ และเปิ​ิด ให้​้เลื​ือกในหลากหลายหน่​่วยงาน ซึ่​่�งอาจจะเป็​็นศู​ูนย์​์ของเอกชนที่​่�รู้​้�ความ ต้​้องการของตลาดแรงงานมากกว่​่า อี​ีกทั้​้�งควรมี​ีการปรั​ับเข้​้าสู่​่�กระบวนการ ผลิ​ิตแบบอั​ัจฉริ​ิยะ และการวิ​ิจั​ัยและพั​ัฒนา

กิ​ิ โยติ​ินกฎหมาย ตั​ัวอย่​่างหนึ่​่�งของการปฏิ​ิรู​ูประบบราชการที่​่� อาจจะใช้​้เงิ​ินน้​้อยมาก หรื​ือไม่​่ใช้​้เงิ​ินเลย แต่​่ก็​็ทำำ�ไปช้​้ามากเช่​่นกั​ัน ซึ่​่�งที่​่�มี​ี การทำำ�ไปแล้​้ว เช่​่น ธปท. เมื่​่�อปี​ี 2560 ได้​้ทำำ�กิ​ิโยติ​ินเฉพาะในส่​่วนของการ แลกเปลี่​่�ยนเงิ​ินตราต่​่างประเทศ ซึ่​่�งสามารถช่​่วยลดต้​้นทุ​ุนของภาครั​ัฐ และ เอกชนได้​้ถึ​ึงปี​ีละ 1.8 พั​ันล้​้านบาท ถั​ัดมาในปี​ี 2563 มี​ีการทำำ�กิ​ิโยติ​ินใน 15 กระบวนการของกลต.เอง สามารถลดต้​้นทุ​ุนปี​ีละ 153 ล้​้านบาท ลด แรงงาน 4.8 หมื่​่�นชั่​่�วโมงต่​่อปี​ี และลดกระดาษ 1.6 ล้​้านแผ่​่นต่​่อปี​ี แม้​้ว่​่า เม็​็ดเงิ​ินจะดู​ูไม่​่เยอะมาก แต่​่เป็​็นเพี​ียงแค่​่หน่​่วยงานเดี​ียว โดยหน่​่วยงานอื่​่น � ๆ ควรจะทำำ�เรื่​่�องนี้​้�มากขึ้​้�น ทั้​้�งนี้​้� ประโยชน์​์จากการทำำ�กิ​ิโยติ​ินกฎหมายมี​ีเยอะ มาก อย่​่างแรกคื​ือ ช่​่วยเพิ่​่�มอั​ันดับ ั ความง่​่ายในการทำำ�ธุ​ุรกิ​ิจของไทย (Ease of Doing Business) ที่​่� World Bank มี​ีการจั​ัดอั​ันดั​ับในทุ​ุกปี​ี โดยมี​ี การประมาณการว่​่า หากมี​ีการทำำ�กิ​ิโยติ​ิน 1,094 กระบวนงานของการขอ อนุ​ุญาต 198 เรื่​่�อง ซึ่​่�งเสนอให้​้มี​ีการแก้​้ 43% และเลิ​ิก 39% จะช่​่วยลด ต้​้นทุ​ุนถึ​ึง 1.3 แสนล้​้านบาทต่​่อปี​ี หรื​ือคิ​ิดเป็​็นร้​้อยละ 0.8 ของ GDP

ตั้​้�งเป้​้าโตคุ​ุณภาพ 5% ต่​่อปี​ี ตอนนี้​้�กำำ�ลั​ังอยู่​่�ในช่​่วงของการทำำ� แผนพั​ัฒนายุ​ุทธศาสตร์​์และสั​ังคมแห่​่งชาติ​ิฉบั​ับที่​่� 13 โดยในช่​่วงกั​ันยายน จะเสร็​็จสิ้​้�นสำำ�หรั​ับการร่​่างครั้​้�งแรก จากนั้​้�นจะเข้​้าสู่​่�กระบวนการจั​ัดทำำ� ถ้​้าเรา ไปดู​ูไส้​้ในจะเห็​็นได้​้ว่​่าทำำ�ไปได้​้ดี​ีในระดั​ับหนึ่​่�ง แต่​่ว่​่ายั​ังขาดความชั​ัดเจนใน หลายเรื่​่อ � ง เช่​่นที่​่� TDRI นำำ�เสนออย่​่างการตั้​้�งเป้​้าหมายในการเติ​ิบโตอย่​่างมี​ี

164 l OBELS OUTLOOK 2021

คุ​ุณภาพประมาณ 5% ต่​่อปี​ี ถื​ือว่​่าเป็​็นเป้​้าหมายที่​่มี​ี � ความท้​้าทาย เนื่​่อ � งจาก การประมาณการการเติ​ิบโตของประเทศไทยล่​่าสุ​ุดอยู่​่�แค่​่ 3% ในช่​่วงที่​่�มี​ี โควิ​ิด-19 ฉะนั้​้�นจาก 3% ไป 5% ต้​้องใช้​้เวลาในการออกแรงกั​ันยกใหญ่​่ จึ​ึงต้​้องวางเป้​้าหมายในการโตเพิ่​่�มขึ้​้�นอี​ีก 2% ด้​้วยการปรั​ับโครงสร้​้างทาง เศรษฐกิ​ิจ ได้​้แก่​่ การเพิ่​่�มผลิ​ิตภาพ การปฏิ​ิรู​ูปภาครั​ัฐ เศรษฐกิ​ิจฐานราก (เหมาะสมกั​ับพื้​้�นที่​่�ชายแดน) เศรษฐกิ​ิจสี​ีเขี​ียว หากสามารถจั​ับทิ​ิศทางได้​้ จะทำำ�ให้​้เกิ​ิดการริ​ิเริ่​่�มใหม่​่ หลายประเทศเดิ​ินหน้​้าไปไกลมาก เช่​่น เยอรมั​ัน ซึ่​่�งเป็​็นเจ้​้าภาพมาหลายปี​ี หรื​ือแม้​้แต่​่ จี​ีน ก็​็เริ่​่�มให้​้ความสำำ�คั​ัญมากขึ้​้�น ถ้​้า เราไม่​่ร่ว่ มจะตกขบวน อี​ีกทั้​้�งมี​ีข้​้อเสนอให้​้ตั้​้�งนายกรั​ัฐมนตรี​ีแต่​่ละคนในการ ดู​ูแลรั​ับผิ​ิดชอบในแต่​่ละด้​้าน

ทางออกของปั​ัญหาความเหลื่​่�อมล้ำำ�� และความยากจน ซึ่​่�งถื​ือ เป็​็นปั​ัญหาที่​่�มี​ีหลากหลายมิ​ิติ​ิในตั​ัวเอง รวมทั้​้�งมี​ีความเชื่​่�อมโยงอย่​่างซั​ับ ซ้​้อน ฉะนั้​้�นควรมี​ีการจั​ัดลำำ�ดั​ับความสำำ�คั​ัญของแนวทางแก้​้ไขปั​ัญหาที่​่สำ � ำ�คั​ัญ ที่​่สุ � ด ุ เร่​่งด่​่วน และส่​่งผลกระทบในระยะยาว โดยสิ่​่�งแรก คื​ือ ‘การพั​ัฒนาคน’ ที่​่�วงวิ​ิชาการทั่​่�วโลกต่​่างมองว่​่าสามารถทำำ�ให้​้ทุ​ุกอย่​่างดี​ีขึ้​้�นตาม ดั​ังเช่​่นใน กรณี​ีของสิ​ิงคโปร์​์ ซึ่​่�งเป็​็นประเทศที่​่�ไม่​่มี​ีทรั​ัพยากรธรรมชาติ​ิ จึ​ึงเน้​้นพั​ัฒนา คนเป็​็นหลั​ัก จึ​ึงส่​่งผลให้​้มี​ีคนจนน้​้อย และความเหลื่​่อ � มล้ำำ��ต่ำำ�� อี​ีกทั้​้�งยั​ังมี​ีการ ขยายตั​ัวทางเศรษฐกิ​ิจ และการค้​้าที่​่�ดี​ี ทั้​้� ง นี้​้� มิ​ิ ติ​ิ ข องการพั​ั ฒ นาคนมี​ีความเชื่​่� อ มโยงกั​ั บ ปั​ั ญ หาเชิ​ิ ง โครงสร้​้างหลายอย่​่าง ซึ่​่�งการที่​่�จะพั​ัฒนาคนให้​้คนในพื้​้�นที่​่�ได้​้รั​ับประโยชน์​์ อย่​่างแท้​้จริ​ิง ควรมี​ีการพั​ัฒนาในด้​้านของการเมื​ืองระดั​ับท้​้องถิ่​่�น และการก ระจายอำำ�นาจทางการคลั​ังและการเมื​ือง เป็​็นสองสิ่​่�งที่​่�ควรทำำ�ควบคู่​่�ไปด้​้วย กั​ัน ไม่​่ใช่​่เพี​ียงแค่​่มุ่​่�งกระจายอำำ�นาจการคลั​ังเพี​ียงอย่​่างเดี​ียว ต้​้องกระจาย อำำ�นาจทางการเมื​ืองที่​่�ส่​่งเสริ​ิมประชาธิ​ิปไตยในระดั​ับท้​้องถิ่​่�น เป็​็นระบบที่​่� ให้​้ความใส่​่ใจกั​ับคนในพื้​้�นที่​่� ซึ่​่�งเป็​็นผู้​้�ออกเสี​ียงเลื​ือกผู้​้�นำำ�ท้​้องถิ่​่�นขึ้​้�นมา

ภายใต้​้กรอบดั​ังกล่​่าว คนจะได้​้รั​ับการดู​ูแลมากขึ้​้�น ไม่​่ว่​่าจะจาก การได้​้รั​ับการศึ​ึกษาที่​่�ดี​ี ซึ่​่�งในความเป็​็นจริ​ิงท้​้องถิ่​่�นสามารถที่​่�จะจั​ัดการ การศึ​ึกษาได้​้ดี​ีกว่​่าส่วน ่ กลาง รวมถึ​ึงการดู​ูแลเรื่​่อ � งของสวั​ัสดิก ิ ารต่​่างๆ การ

OBELS OUTLOOK 2021 l 165

ส่​่งเสริ​ิมธุ​ุรกิ​ิจท้​้องถิ่​่�น และแรงงานนอกระบบ ถ้​้าระบบการเมื​ืองท้​้องถิ่​่�น ดี​ี น่​่าจะทำำ�ให้​้ส่​่วนต่​่างๆดี​ีขึ้​้�นเช่​่นเดี​ียวกั​ัน นำำ�ไปสู่​่�การมี​ีคนจน และความ เหลื่​่อ � มล้ำำ��ที่​่ล � ดลง อี​ีกทั้​้�งจะทำำ�ให้​้การทำำ� ‘ตลาดท้​้องถิ่​่�น’ ซึ่​่�งประชากรต้​้องมี​ี ความเข้​้มแข็​็ง และมี​ีกำำ�ลั​ังซื้​้�อ จึ​ึงจะทำำ�ให้​้ตลาดสามารถโตได้​้ ถ้​้ายั​ังมี​ีความ เหลื่​่�อมล้ำำ�� กำำ�ลั​ังซื้​้�อจะกระจุ​ุกอยู่​่�แค่​่คนรวย ไม่​่กระจายเป็​็นวงกว้​้าง คนรวย อาจจะไม่​่อุด ุ หนุ​ุนสินค้​้า ิ ในท้​้องถิ่​่�นด้​้วยซ้ำำ�� สั่​่�งของมาจากกทม. หรื​ือจากต่​่าง ประเทศ

‘เทคโนโลยี​ี’ เป็​็นอี​ีกด้​้านหนึ่​่�งที่​่�ควรเร่​่งให้​้มี​ีการพั​ัฒนา ถ้​้าทำำ�ให้​้ดี​ี และเอื้​้�อต่​่อการลดความเหลื่​่�อมล้ำำ�� ไม่​่ใช่​่ซ้ำำ��เติ​ิมความเหลื่​่�อมล้ำำ�� เนื่​่�องจาก เทคโนโลยี​ีมี​ีสองด้​้าน ถ้​้าใช้​้ไม่​่ดี​ี ไม่​่มี​ีขอบเขต อาจจะทำำ�ให้​้เหลื่​่อ � มล้ำำ��มากขึ้​้น � แต่​่ถ้​้าใช้​้เป็​็น ก็​็จะสามารถลดความเหลื่​่อ � มล้ำำ��ได้​้ เช่​่น ถ้​้าทำำ�ให้​้ประชากรทุ​ุก คนสามารถเข้​้าถึ​ึงอิ​ินเตอร์​์เน็​็ต ก็​็จะกลายมาเป็​็นโครงสร้​้างพื้​้�นฐานที่​่�จะเข้​้า มาช่​่วยกระตุ้​้�นศัก ั ยภาพของกลุ่​่�มคนรากหญ้​้า และการเข้​้าถึ​ึงทางดิ​ิจิทั ิ ล ั อื่​่น � ๆ ช่​่วยเปิ​ิดโอกาสให้​้กั​ับคนทุ​ุกกลุ่​่�ม อาจจะมี​ีโอกาสในการทำำ�การค้​้าดิ​ิจิทั ิ ัลใน ตลาดโลก สิ่​่�งที่​่�ตามมา คื​ือ ‘การขนส่​่งและโลจิ​ิสติ​ิกส์​์’ ที่​่�ภาครั​ัฐต้​้องมี​ีการ สนั​ับสนุ​ุนตามมา รวมทั้​้�งควรมี​ีการส่​่งเสริ​ิม R&D ในภาคการเกษตร หาก การท่​่องเที่​่�ยวยั​ังไม่​่สามารถไปได้​้ ภาคเกษตรควรใช้​้เทคโนโลยี​ีเข้​้ามามาก ขึ้​้น � และควรที่​่จ� ะเป็​็นเทคโนโลยี​ีที่​่ค � นทุ​ุกกลุ่​่�มสามารถใช้​้ได้​้ แม้​้ว่​่าระบบหลั​ัง บ้​้าน หรื​ือวิ​ิธี​ีการทำำ�เกษตรบางอย่​่างจะมี​ีความซั​ับซ้​้อน เช่​่น เกษตรแบบ ปราณี​ีต แต่​่ควรทำำ�ให้​้สามารถเข้​้าถึ​ึงง่​่าย ชาวนาที่​่�มี​ีระดั​ับการศึ​ึกษาไม่​่สู​ูง ก็​็สามารถใช้​้งานได้​้ ถ้​้าทำำ�ได้​้ จะทำำ�ให้​้ผลิ​ิตภาพของเกษตรกรรายย่​่อยเพิ่​่�ม ขึ้​้�นอย่​่างมหาศาล และทำำ�ให้​้เกิ​ิดโอกาสทางเศรษฐกิ​ิจมากขึ้​้�น รวมถึ​ึงช่​่วย ลดความเหลื่​่�อมล้ำำ�� และแก้​้ไขปั​ัญหาความยากจน

เศรษฐกิ​ิจดิ​ิจิ​ิทั​ัล ปั​ัญหาเชิ​ิงโครงสร้​้าง และการค้​้าชายแดน

สิ่​่�งที่​่�เรี​ียกว่​่า ‘digital economy’ กลายเป็​็นคำำ�สำำ�คั​ัญ (keyword) ของประเทศไทย ซึ่​่�งเป็​็นประเทศที่​่�มี​ีความพิ​ิเศษในการเปลี่​่�ยน

166 l OBELS OUTLOOK 2021

keyword ไปเรื่​่�อยๆ ตามยุ​ุคสมั​ัย ก่​่อนหน้​้านี้​้�จะมี​ีคำำ�ว่​่า ‘creative economy’ ตอนนี้​้�ต้​้องยอมรั​ับว่​่าเรื่​่อ � งของนวั​ัตกรรม และเศรษฐกิ​ิจดิ​ิจิทั ิ ล ั ถู​ูกหยิ​ิบหยกมาพู​ูดถึ​ึงเป็​็นลำำ�ดั​ับแรก ในช่​่วงโควิ​ิด-19 ที่​่�ผ่​่านมา เราจะเห็​็น ได้​้ว่​่ามัน ั เป็​็นตัวั เร่​่งปฏิ​ิกิริ​ิ ย ิ า (catalyst) ที่​่จ� ะต้​้องนำำ�มาใช้​้ในการขั​ับเคลื่​่อ � น เศรษฐกิ​ิจ โดยกิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจหลายส่​่วนต้​้องนำำ�ดิ​ิจิ​ิทั​ัลเข้​้ามาใช้​้ จน ทำำ�ให้​้เศรษฐกิ​ิจดิ​ิจิทั ิ ล ั กลายมาเป็​็นเรื่​่อ � งปกติ​ิ (new norm) ปั​ัจจุ​ุบัน ั เราแทบ จะแยกเศรษฐกิ​ิจดิ​ิจิทั ิ ล ั ออกจากเศรษฐกิ​ิจแบบดั้​้�งเดิ​ิมไม่​่ได้​้ เพราะดิ​ิจิทั ิ ล ั เข้​้า มามี​ีบทบาททั้​้�งทางตรง และทางอ้​้อม มี​ีโดเมน (domain) เข้​้ามาเป็​็นส่​่วน หนึ่​่�งของธุ​ุรกิ​ิจ แม้​้ว่​่าบางธุ​ุรกิ​ิจดู​ูเหมื​ือนจะให้​้ดิ​ิจิ​ิทั​ัลเข้​้ามามี​ีส่​่วนร่​่วมไม่​่ได้​้ เลย ก็​็เข้​้ามามี​ีบทบาท ไม่​่ว่​่าจะภาคเกษตร หรื​ืออุ​ุตสาหกรรม

ปั​ั ญ หาของเศรษฐกิ​ิ จ แพลตฟอร์​์ ม ในช่​่ ว งหลายปี​ี ที่​่� ผ่​่ าน มา ประเทศไทยเกิ​ิดสิ่​่�งที่​่�เรี​ียกว่​่า ‘platform economy’ คื​ือ รู​ูปแบบของ กิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจที่​่�มี​ีเครื่​่�องมื​ือทางเศรษฐกิ​ิจในการจั​ับคู่​่�ระหว่​่างผู้​้�ซื้​้�อ (demand) กั​ับผู้​้�ขาย (supply) ถ้​้ามองให้​้เห็​็นภาพ คื​ือ ธุ​ุรกิ​ิจส่​่งอาหาร (food delivery) เนื่​่�องจากในช่​่วงที่​่�เกิ​ิดโควิ​ิด-19 ต้​้องมี​ีการเว้​้นระยะ ห่​่างทางสั​ังคม หรื​ือนโยบายของรั​ัฐบาลที่​่�ห้​้ามรั​ับประทานอาหารที่​่�ร้​้าน จึ​ึง ถื​ือเป็​็นปรากฎการณ์​์ที่ทำ ่� ำ�ให้​้เกิ​ิดการเติ​ิบโตของธุ​ุรกิ​ิจส่​่งอาหาร ซึ่​่�งเป็​็นส่วน ่ หนึ่​่�งของเศรษฐกิ​ิจแพลตฟอร์​์ม เพราะกลายเป็​็นสิ่​่�งที่​่�จำำ�เป็​็นอย่​่างมาก ปั​ัญหาของแพลตฟอร์​์มของธุ​ุรกิ​ิจส่​่งอาหารมี​ีหลายส่​่วนด้​้วยกั​ัน ส่​่วนแรกพบว่​่า อำำ�นาจในการต่​่อรองของผู้​้มี​ีส่ � ่วนได้​้เสี​ีย (stakeholder) มี​ีความไม่​่เท่​่าเที​ียมกั​ัน ซึ่​่�งโดยปกติ​ิแล้​้ว ทั้​้�งฝั่​่�งผู้​้�ซื้​้�อ และผู้​้�ขาย หรื​ือตั​ัว แพลตฟอร์​์มเอง ควรที่​่�จะมี​ีอำำ�นาจใกล้​้เคี​ียงกั​ัน แต่​่ในความเป็​็นจริ​ิงไม่​่เป็​็น อย่​่างนั้​้�น โดยตั​ัวธุรุ กิ​ิจแพลตฟอร์​์มค่​่อนข้​้างมี​ีอำำ�นาจมากกว่​่าฝั่​่ง� ผู้​้ซื้​้ � อ � และผู้​้� ขาย ซึ่​่�งมี​ีรู​ูปแบบในการหารายได้​้ของธุ​ุรกิ​ิจหลายแบบ และหลายช่​่องทาง เช่​่น รายได้​้ที่​่แ � บ่​่งจากฝั่​่�งร้​้านค้​้า และคนขั​ับ (rider) รายได้​้จากการโฆษณา รายได้​้จากการนำำ�ข้​้อมู​ูลที่​่ไ� ด้​้จากฝั่​่�งธุ​ุรกิ​ิจไปขยายธุ​ุรกิ​ิจของตนเองในแนวดิ่​่�ง และแนวราบ

OBELS OUTLOOK 2021 l 167

ผลพวงของการที่​่�แพลตฟอร์​์มเก็​็บส่​่วนแบ่​่งจากร้​้านค้​้าปั​ัจจุ​ุบั​ัน อยู่​่�ที่​่�ร้​้อยละ 30-35 ทำำ�ให้​้ราคาอาหารปรั​ับตั​ัวสู​ูงขึ้​้�น เพราะร้​้านค้​้ามอง ว่​่าเป็​็นต้​้นทุ​ุนที่​่�ควรบวกเพิ่​่�มไปในราคาอาหาร ทำำ�ให้​้ส่​่วนต่​่างของราคาใน การซื้​้�อหน้​้าร้​้าน และบนแพลตฟอร์​์มต่​่างกั​ันถึ​ึงร้​้อยละ 20-30 ซึ่​่�งผู้​้�ที่​่�รั​ับ ภาระส่​่วนนั้​้�นทั้​้�งหมด คื​ือ ผู้​้�บริ​ิโภค ซึ่​่�งไม่​่ได้​้เกิ​ิดขึ้​้�นเฉพาะในประเทศไทย แต่​่รวมถึ​ึงทุ​ุกประเทศทั่​่�วโลก สำำ�หรั​ับรั​ัฐบาลของประเทศใดที่​่�มี​ีการกำำ�กั​ับ ดู​ูแลที่​่ดี​ี � และมองเห็​็นว่า่ แพลตฟอร์​์มเป็​็นช่อ ่ งทางในการเอาเปรี​ียบผู้​้บ � ริ​ิโภค ก็​็ออกมาแสดงบทบาททางกฎหมายมาเป็​็นแนวทางในการพั​ัฒนา สำำ�หรั​ับ ในประเทศไทย การกำำ�กั​ับดู​ูแลการแข่​่งขั​ันทางการค้​้าไม่​่ได้​้มี​ีการพู​ูดถึ​ึงมาก นั​ัก มากกว่​่านี้​้� ความไม่​่เป็​็นธรรมได้​้ส่​่งผลกระทบต่​่อผู้​้ที่ � เ่� คยประกอบอาชี​ีพ ดั้​้�งเดิ​ิม ซึ่​่�งผู้​้�บริ​ิโภคเคยมองว่​่าเป็​็นผู้​้�ผู​ูกขาดโดยรั​ัฐ ต้​้องมี​ีใบอนุ​ุญาตในการ ประกอบอาชี​ีพ เช่​่น มอเตอร์​์ไซค์​์รั​ับจ้​้าง คนขั​ับแท็​็กซี่​่� อยู่​่�ภายใต้​้การกำำ�กั​ับ ดู​ูแลของรั​ัฐ การจะเข้​้าไปสู่​่�อาชี​ีพเหล่​่านี้​้�มี​ีต้​้นทุ​ุน ดั​ังนั้​้�นการเกิ​ิดขึ้​้�นของ แพลตฟอร์​์ม ทำำ�ให้​้คนที่​่�ไม่​่มี​ีใบอนุ​ุญาตสามารถเข้​้ามาประกอบอาชี​ีพได้​้ เหมื​ือนกั​ัน ถ้​้ามองในมุ​ุมมองของผู้​้�บริ​ิโภค จะรู้​้�สึ​ึกว่​่าได้​้ประโยชน์​์ในแง่​่ของ การแข่​่งขั​ันในตลาด แต่​่ถ้​้ามองในมุ​ุมของแรงงานที่​่�อยู่​่�ในอาชี​ีพนี้​้�มาก่​่อน กลั​ับมองว่​่าเป็​็นการแข่​่งขั​ันที่ไ่� ม่​่เป็​็นธรรม และมองว่​่ารัฐั บาลไม่​่สามารถที่​่จ� ะ ปกป้​้องพวกเค้​้าได้​้ ถ้​้าไปดู​ูในรายละเอี​ียดแรงงานในแพลตฟอร์​์มก็​็ถู​ูกเอารั​ัด เอาเปรี​ียบทั้​้�งในเรื่​่อ � งของสวั​ัสดิก ิ ารที่​่ค � วรได้​้รั​ับในฐานะแรงงาน หรื​ือรู​ูปแบบ ของการทำำ�งานที่​่�แพลตฟอร์​์มกำำ�หนดเองทั้​้�งหมด หรื​ือแม้​้แต่​่ค่​่าตอบแทน และอี​ีกในหลายเรื่​่�อง ทำำ�ให้​้คนเหล่​่านี้​้�ต้​้องออกมาส่​่งเสี​ียง และประท้​้วง หากว่​่าเรามองถึ​ึงเรื่​่อ � งของการนำำ�เทคโนโลยี​ีเข้​้ามาแก้​้ไขข้​้อจำำ�กั​ัด หรื​ือสร้​้างประสิ​ิทธิ​ิภาพทางเศรษฐกิ​ิจ แต่​่ถ้​้ารั​ัฐบาลไม่​่สามารถเข้​้ามาแก้​้ไข ช่​่องว่​่างของการแข่​่งขั​ันไม่​่เป็​็นธรรม ก็​็จะก่​่อให้​้เกิ​ิดปั​ัญหาเรื้​้�อรั​ัง ซ้ำำ��ร้​้อย ปั​ัญหาเชิ​ิงโครงสร้​้างแบบเดิ​ิมที่​่อ � ยู่​่�ในสั​ังคมไทย กล่​่าวคื​ือ ‘การเปลี่​่ย � นแปลง อย่​่างรวดเร็​็วของเทคโนโลยี​ี ถ้​้ารั​ัฐปรั​ับตั​ัวไม่​่ทั​ัน คนได้​้ประโยชน์​์อาจไม่​่ใช่​่ รั​ัฐ หรื​ือประชาชนส่​่วนใหญ่​่ในประเทศ’

168 l OBELS OUTLOOK 2021

เทคโนโลยี​ีเปลี่​่�ยนรู​ูปแบบการค้​้าชายแดน เมื่​่�อ 2 ปี​ีก่​่อน ได้​้มี​ี โอกาสได้​้เดิ​ินทางไปยั​ังเมื​ืองเมะที​ีลา ประเทศเมี​ียนมา ซึ่​่�งตอนแรกไม่​่ได้​้มี​ีเป้​้า หมายเพื่​่�อไปศึ​ึกษาด้​้านเศรษฐกิ​ิจ แต่​่ไปศึ​ึกษาด้​้านความขั​ัดแย้​้ง และความ รุ​ุนแรงภายในเมื​ืองที่​่เ� คยเกิ​ิดขึ้​้น � เมื่​่อ � 5-6 ปี​ีก่อ ่ น จึ​ึงกลั​ับไปอี​ีกครั้​้�งเพื่​่อ � ดู​ูวิ​ิธี​ี การจั​ัดการกั​ับความขั​ัดแย้​้ง ซึ่​่�งเมื​ืองเมะที​ีลาเป็​็นเมื​ืองที่​่อ � ยู่​่�ใจกลางประเทศ เมี​ียนมา ทำำ�ให้​้ได้​้ไปเจอร้​้านที่​่ชื่ � อ ่� ‘Bangkok Store’ พบว่​่าในร้​้านมี​ีสิ​ินค้​้า ที่​่�มี​ีจากประเทศไทยเกื​ือบทั้​้�งหมด หรื​ือประมาณร้​้อยละ 90 ของสิ​ินค้​้า ทั้​้�งหมดในร้​้าน จึ​ึงได้​้เข้​้าพู​ูดคุ​ุยกั​ับผู้​้�ประกอบการถึ​ึงสาเหตุ​ุของการตั้​้�งชื่​่�อ ร้​้านค่​่า ซึ่​่�งได้​้รั​ับคำำ�ตอบว่​่าด้​้วย ‘สิ​ินค้​้าจากเมื​ืองไทยเป็​็นสิ​ินค้​้าที่​่�ได้​้รั​ับ การยอมรั​ับจากประเทศเมี​ียนมา และความเป็​็น Bangkok มั​ันสื่​่�อถึ​ึง ความเป็​็น Modern ในบริ​ิบทของชาวเมี​ียนมา เวลาพู​ูดถึ​ึงกรุ​ุงเทพ ก็​็จะพู​ูดถึ​ึงความทั​ันสมั​ัย’ ถื​ือว่​่าเป็​็นจุ​ุดขายของร้​้านค้​้าในการจำำ�หน่​่าย สิ​ินค้​้าที่​่�มาจากประเทศไทย โดยทางเจ้​้าของร้​้านค้​้าไม่​่เคยมาเมื​ืองไทย แต่​่ ทำำ�การสั่​่�งสิ​ินค้​้าผ่​่าน Social media (Facebook page ชื่​่�อว่​่า ‘Thai Products Zone retail and wholesale’) ซึ่​่�งถื​ือว่​่าเข้​้าในกลุ่​่�มของ E-commerce ที่​่เ� รี​ียกว่​่า ‘Social commerce’ เป็​็นการนำำ�เอาสื่​่อ � สั​ังคม ออนไลน์​์มาเป็​็นเครื่​่�องมื​ือในการทำำ�การค้​้า ในปั​ัจจุ​ุบั​ัน กิ​ิจกรรมลั​ักษณะ แบบนี้​้�มี​ีการพั​ัฒนาไปไกลมาก ซึ่​่�งเข้​้ามาเปลี่​่�ยนแปลงรู​ูปแบบของการค้​้า ชายแดนไปอย่​่างสิ้​้�นเชิ​ิง

สมรภู​ูมิค้ ิ า้ ปลี​ีกออนไลน์​์ ในภู​ูมิ​ิภาคเอเชี​ียตะวั​ันออกเฉี​ียงใต้​้ ทุ​ุก ประเทศมี​ีการเติ​ิบโตของ E-commerce แบบก้​้าวกระโดด ที่​่�มี​ีอั​ัตราการ เติ​ิบโตสู​ูงสุ​ุด คื​ือ ประเทศอิ​ินโดนี​ีเซี​ีย คาดการณ์​์ว่​่าในปี​ี 2025 จะเติ​ิบโต จากปี​ี 2015 ถึ​ึงร้​้อยละ 41 ขณะที่​่�ประเทศไทยถู​ูกคาดการณ์​์ว่​่าจะโตขึ้​้�น ประมาณร้​้อยละ 30

เมื่​่�อเราไปดู​ูเรื่​่�องโครงสร้​้างของ E-commerce ในประเทศไทย พบว่​่าไม่​่ได้​้มี​ีแต่​่แพลตฟอร์​์มค้​้าปลี​ีกเพี​ียงอย่​่างเดี​ียว แต่​่มี​ีธุ​ุรกิ​ิจอื่​่�นที่​่�เกี่​่�ยว เนื่​่� อ งอยู่​่�ในระบบนิ​ิ เ วศ (ecosystem) เช่​่ น เดี​ียวกั​ั น ซึ่​่� ง จะเห็​็ น ได้​้ว่​่ า ประเทศไทยเพิ่​่�งจะมี​ี unicorn ตั​ัวแรก คื​ือ flash express ซึ่​่�งเป็​็นบริ​ิษัท ั

OBELS OUTLOOK 2021 l 169

ที่​่�อยู่​่�ในอุ​ุตสาหกรรมการขนส่​่งและโลจิ​ิสติ​ิกส์​์ ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นอุ​ุตสาหกรรมที่​่�ไม่​่ ได้​้โตด้​้วยตั​ัวมัน ั เอง แต่​่เติ​ิบโตมาพร้​้อมกั​ับ E-commerce หรื​ือ Digital retailing หากดู​ูในรายละเอี​ียดจะพบว่​่าประมาณครึ่​่�งหนึ่​่�ง หรื​ือร้​้อยละ 47 เป็​็น E-marketplace ที่​่�เปิ​ิดโอกาสให้​้คนเข้​้าไปเปิ​ิดร้​้านค้​้า ขณะที่​่�บาง แพลตฟอร์​์มก็​็จำำ�หน่​่ายสิ​ินค้​้าแข่​่งกั​ับร้​้านค้​้าที่​่�เข้​้ามาเปิ​ิดอยู่​่�ในแพลตฟอร์​์ม ของตนเองด้​้วย ส่​่วนอี​ีกประมาณร้​้อยละ 38 เป็​็นการขายบน Social media ทั้​้�งนี้​้� ในสั​ัดส่​่วนประมาณครึ่​่�งหนึ่​่�งของ E-marketplace ซึ่​่�งมี​ี 3 เจ้​้ายั​ักษ์​์ใหญ่​่ ได้​้แก่​่ Shopee, Lazada และ JD-central เป็​็นผู้​้�ครอง ตลาด โดย Lazada เป็​็นของ Alibaba group จากประเทศจี​ีน ส่​่วน Shopee เป็​็นของ บริ​ิษัท ั sea จากประเทศสิ​ิงคโปร์​์ ขณะที่​่� JD-central เป็​็นบริ​ิษั​ัทหุ้​้�นส่วน ่ ระหว่​่างบริ​ิษั​ัทจี​ีนกั​ับบริ​ิษั​ัท Central ประเทศไทย พบ ว่​่าในปี​ี 2018 มี​ีสิ​ินค้​้าที่จำ่� ำ�หน่​่ายบนแพลตฟอร์​์ม 3 เจ้​้า อยู่​่�ที่​่ป � ระมาณ 70 ล้​้านชิ้​้�น ต่​่อมาในปี​ี 2019 เพิ่​่�มขึ้​้น � มาอยู่​่�ที่​่�ประมาณ 160-170 ล้​้านชิ้​้�น ซึ่​่�ง เพิ่​่�มขึ้​้น � มาเกิ​ิน 2 เท่​่า โดยเมื่​่อ � พิ​ิจารณาจากสั​ัดส่​่วนของสิ​ินค้​้าที่จำ่� ำ�หน่​่ายใน ตลาด พบว่​่าร้​้อยละ 77 ของสิ​ินค้​้าทั้​้�งหมด ผู้​้�ค้​้าอยู่​่�ต่​่างประเทศ (81,000 ราย) ทั้​้�งที่​่�เป็​็นรายย่​่อย และรายใหญ่​่ ผู้​้�ค้​้าชาวไทยมี​ีแค่​่ร้​้อยละ 23 เพี​ียง เท่​่านั้​้�น (1 ล้​้านราย) จะเห็​็นได้​้ว่​่าผู้​้�ค้​้าต่​่างชาติ​ิที่​่�มี​ีจำำ�นวนน้​้อยมากกว่​่า จำำ�หน่​่ายสิ​ินค้​้ามากกว่​่าผู้​้ค้​้า � ไทยในตลาดออนไลน์​์ ฉะนั้​้�น ผู้​้ไ� ด้​้ประโยชน์​์จาก รู​ูปแบบการจำำ�หน่​่ายสิ​ินค้​้าออนไลน์​์แบบ Digital retailing มากกว่​่า คื​ือ ‘ผู้​้�คนที่​่�อยู่​่�ต่​่างแดน’

แสดงว่​่ายิ่​่�งผู้​้�ค้​้าต่​่างชาติ​ิเข้​้ามาจำำ�หน่​่ายสิ​ินค้​้าในประเทศ ภาษี​ี ที่​่�รั​ัฐสามารถเก็​็บได้​้จึ​ึงต้​้องมี​ีมู​ูลค่​่ามหาศาล แต่​่ทว่​่าในความเป็​็นจริ​ิงแล้​้ว กลั​ับมี​ีข้​้อยกเว้​้นในเรื่​่�องของภาษี​ีนำำ�เข้​้า และภาษี​ีมู​ูลค่​่าเพิ่​่�ม (VAT) โดย ถ้​้ายอดส่​่งสิ​ินค้​้ามี​ีมู​ูลค่​่าน้​้อยกว่​่า 1,500 บาท ไม่​่ต้​้องเสี​ียภาษี​ี ซึ่​่�งพบว่​่า ยอดการสั่​่�งซื้​้�อร้​้อยละ 70-80 มี​ีมู​ูลค่​่าไม่​่เกิ​ินกว่​่า 1,000 บาท ทั้​้�งนั้​้�น ดั​ัง นั้​้�น การค้​้าสิ​ินค้​้าบนแพลตฟอร์​์มออนไลน์​์เกื​ือบทั้​้�งหมด รั​ัฐไม่​่ได้​้ประโยชน์​์ รวมถึ​ึงผู้​้�ประกอบการไทยเองก็​็ตาม โดยภาครั​ัฐได้​้มี​ีความพยายามที่​่�จะ

170 l OBELS OUTLOOK 2021

แก้​้ไขปรั​ับปรุ​ุงกระบวนการในการจั​ัดเก็​็บภาษี​ี แต่​่ก็​็ทำำ�ได้​้ลำำ�บาก ถ้​้ารั​ัฐไม่​่ สามารถที่​่จ� ะจั​ัดการได้​้ ก็​็เท่​่ากับ ั ว่​่าผู้​้ป � ระกอบการไทยแข่​่งขั​ันอยู่​่�บนกติ​ิกาที่​่� ไม่​่เท่​่าเที​ียมกั​ัน

กลั​ับมาสู่​่�พื้​้�นที่​่�ชายแดน แม้​้จะไม่​่ได้​้เกิ​ิดขึ้​้�นที่​่�จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย โดยตรง แต่​่เกิ​ิดขึ้​้นที่ � อำ ่� ำ�เภอแม่​่สอด จั​ังหวั​ัดตาก แต่​่บริ​ิบทคงไม่​่แตกต่​่างกั​ัน ภาพที่​่เ� คยเห็​็นในเมื​ืองเมะทิ​ิลา เมื่​่อ � 2 ปี​ีก่อ ่ น ได้​้เกิ​ิดขึ้​้นที่ � อำ ่� ำ�เภอแม่​่สอดเช่​่น เดี​ียวกั​ัน ผู้​้�ค้​้าข้​้ามแดนในปั​ัจจุ​ุบั​ันเป็​็นรายเล็​็ก ไม่​่เหมื​ือนในอดี​ีตที่​่�ผู้​้�ค้​้าข้​้าม แดนจะเป็​็นยี่​่�ปั๊​๊�วรายใหญ่​่ ซึ่​่�งเป็​็นตั​ัวแทนจำำ�หน่​่ายของสิ​ินค้​้าจากกทม. โดย ผู้​้�ค้​้ารายเล็​็กอาศั​ัยเครื่​่�องมื​ือทางดิ​ิจิทั ิ ัลทำำ�กั​ันเองแบบส่​่วนตั​ัว ในการโพสต์​์ ขายของผ่​่านทางสื่​่�อออนไลน์​์ ซึ่​่�งรู​ูปแบบมี​ีทั้​้�งฝากซื้​้�อ และทำำ�เป็​็นอาชี​ีพ โดยเครื่​่�องมื​ือดิ​ิจิ​ิทั​ัลกลายมาเป็​็นการอำำ�นวยความสะดวกให้​้เกิ​ิดกิ​ิจกรรม ในลั​ักษณะนี้​้�อย่​่างชั​ัดเจน แต่​่เมื่​่�อศึ​ึกษาในรายละเอี​ียด แม้​้ว่​่าดิ​ิจิ​ิทั​ัลจะเข้​้า มาอำำ�นวยความสะดวกให้​้กิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจที่​่ชา � ยแดนเกิ​ิดขึ้​้น � ได้​้อย่​่าง สะดวกมากขึ้​้น � แต่​่กระบวนการ และขั้​้�นตอนมี​ีผู้​้ที่ � เ่� ข้​้ามาหลายภาคส่​่วน และ ผู้​้มี​ีส่ � วน ่ ได้​้ส่​่วนเสี​ียหลายกลุ่​่�ม โดยในหน่​่วยงานภาครั​ัฐเข้​้ามามี​ีส่​่วนเกี่​่ย � วข้​้อง ในทุ​ุกกระทรวง ตั้​้�งแต่​่การคลั​ัง ศุ​ุลกากร คมนาคม จนถึ​ึงมหาดไท ที่​่�ทำำ�ให้​้ กิ​ิจกรรมเหล่​่านี้​้�เกิ​ิดขึ้​้�น ในทุ​ุกกระบวนการจะมี​ี ‘ค่​่าใช้​้จ่​่ายพิ​ิเศษเพิ่​่�มเติ​ิม’

บทสรุ​ุปของการแข่​่งขั​ันที่​่�ไม่​่เท่​่าเที​ียม การนำำ�เทคโนโลยี​ีสามารถ ทำำ�หน้​้าที่​่�เป็​็นตั​ัวกลางในการขยายกิ​ิจกรรมทางเศรษฐกิ​ิจได้​้อย่​่างดี​ีเยี่​่�ยม แต่​่สิ่​่�งที่​่�อยากชี้​้�ชวนให้​้มอง คื​ือ หากรั​ัฐบาลไม่​่เท่​่าทัน ั หรื​ือไม่​่สามารถที่​่�จะ กำำ�กั​ับดู​ูแลให้​้เกิ​ิดกติ​ิกาที่​่มี​ี � ความเป็​็นธรรมได้​้ จะเห็​็นได้​้ว่​่าขาเข้​้า หรื​ือนำำ�เข้​้า อุ​ุปสรรคมี​ีค่​่อนข้​้างน้​้อย ขณะที่​่ขา � ออก หรื​ือส่​่งออก อุ​ุปสรรคมี​ีมากมาย ถ้​้า รั​ัฐไม่​่สามารถทำำ�ให้​้เกิ​ิดความสมดุ​ุลของนโยบายการค้​้าทั้​้�งในขาเข้​้าและขา ออก ท้​้ายที่​่สุ � ด ุ ผลประโยชน์​์จากการค้​้าในลั​ักษณะนี้​้� ผลประโยชน์​์อาจจะไม่​่ ได้​้ตกอยู่​่�ที่​่�ประเทศ หรื​ือผู้​้�ค้​้ารายย่​่อยของไทยเท่​่าที่​่�ควร

OBELS OUTLOOK 2021 l 171

เศรษฐกิ​ิจสี​ีเขี​ียวกั​ับการกระตุ้​้�นเศรษฐกิ​ิจในท้​้องถิ่​่�น จั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายมี​ีโอกาสในการฟื้​้�นตั​ัวทางเศรษฐกิ​ิ จอย่​่างมาก ด้​้วยศั​ักยภาพทางเศรษฐกิ​ิจจากทำำ�เลที่​่�ตั้​้�ง พื้​้�นที่​่�เชื่​่�อมต่​่อกั​ับประเทศเพื่​่�อน บ้​้าน การคมนาคมที่​่�มี​ีความเชื่​่�อมโยงทั้​้�งทางบก น้ำำ�� และอากาศ นโยบายที่​่� มี​ีเขตพั​ัฒนาเศรษฐกิ​ิจพิ​ิเศษ งานวิ​ิจั​ัยของสถาบั​ันการศึ​ึกษาในพื้​้�นที่​่� ข้​้อมู​ูล การสนั​ับสนุ​ุนในการบริ​ิหารจั​ัดการการลงทุ​ุนมี​ีพร้​้อมอยู่​่�แล้​้ว การลงทุ​ุนของ เอกชนในด้​้านการท่​่องเที่​่�ยวค่​่อนข้​้างพร้​้อม

ช่​่องว่​่างของการท่​่องเที่​่�ยว ตั​ัวเลขของนั​ักท่​่องเที่​่�ยวในช่​่วงก่​่อน เกิ​ิดโควิ​ิด-19 มี​ีอยู่​่�ประมาณ 3 ล้​้านคน เฉลี่​่ย � ประมาณ 9 พั​ันคนต่​่อวั​ัน ห้​้อง พั​ักที่​่�จดทะเบี​ียนถู​ูกต้​้องที่​่�เป็​็นโรงแรมอยู่​่�ที่​่�ประมาณ 2 หมื่​่�นกว่​่าห้​้อง และ 5 ร้​้อยกว่​่าโรงแรม โดยประมาณ เชี​ียงรายสามารถรองรั​ับนั​ักท่​่องเที่​่�ยวได้​้ ถึ​ึง 5 หมื่​่�นคนต่​่อวั​ัน จึ​ึงยั​ังมี​ีช่​่องว่​่างในการรั​ับรองนั​ักท่​่องเที่​่�ยวได้​้อี​ีกเป็​็น จำำ�นวนมาก โดยนั​ักท่​่องเที่​่�ยวที่​่�เข้​้ามาส่​่วนใหญ่​่อยู่​่�ในช่​่วง high season ประมาณ 3-4 เดื​ือน ส่​่วนที่​่�เหลื​ืออี​ีก 8-9 เดื​ือน ก็​็มี​ีเข้​้ามาแบบประปราย ขณะที่​่�นั​ักท่​่องเที่​่�ยวที่​่�เข้​้ามาส่​่วนใหญ่​่เป็​็นคนไทย ร้​้อยละ 80 ถ้​้าหากดู​ูใน กรณี​ีของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงใหม่​่ ซึ่​่�งมี​ีนั​ักท่​่องเที่​่�ยวอยู่​่�ประมาณ 10 ล้​้านคน มี​ี เพี​ียงร้​้อยละ 10 เป็​็นชาวไทย ส่​่วนเชี​ียงรายมี​ีนั​ักท่​่องเที่​่�ยวอยู่​่�ที่​่� 2.7-2.8 ล้​้านคน ฉะนั้​้�น ควรหาแนวทางในการเพิ่​่�มจำำ�นวนนั​ักท่​่องเที่​่ย � วให้​้เป็​็น 3-4 ล้​้านคน เพื่​่อ � ชดเชยจำำ�นวนนั​ักท่​่องเที่​่ย � วต่​่างชาติ​ิที่ไ่� ม่​่ได้​้เข้​้ามา โดยเป็​็นโจทย์​์ หลั​ักที่​่�ทำำ�ให้​้ภาคเอกชนพยายามคิ​ิด และหาโอกาสในวิ​ิกฤต

การท่​่องเที่​่�ยวสี​ีเขี​ียว เพื่​่อ � ตอบโจทย์​์ปัญ ั หาการท่​่องเที่​่ย � ว จั​ังหวั​ัด เชี​ียงรายจึ​ึงนำำ�แนวคิ​ิด ‘การท่​่องเที่​่ย � วสี​ีเขี​ียว (Green tourism) พยายาม ที่​่�จะคิ​ิดนอกกรอบ เริ่​่�มทำำ�จากเล็​็กไปใหญ่​่ ซึ่​่�งต้​้องการเห็​็นการทำำ�งานและ บู​ูรณาการในการแก้​้ไขปั​ัญหาท้​้องถิ่​่�นอย่​่างแท้​้จริ​ิ ง ซึ่​่� งมี​ีการสร้​้างเครื​ือ ข่​่ายการท่​่องเที่​่�ยวขึ้​้�นมา ตั้​้�งแต่​่เครื​ือข่​่ายของเกษตรกรที่​่�ทำำ�การท่​่องเที่​่�ยว ในชุ​ุมชน และจั​ับมื​ือทำำ�งานกั​ับหน่​่วยงานภาคเกษตร ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นเกษตร จั​ังหวั​ัด หรื​ือธกส. ในการส่​่งเสริ​ิมให้​้เกษตรกรเปลี่​่�ยนจากเกษตรเคมี​ีมา เป็​็นเกษตรปลอดภั​ัย และตั้​้�งเป้​้าหมายไปที่​่�เกษตรอิ​ินทรี​ีย์​์ รวมทั้​้�งมี​ีการ

172 l OBELS OUTLOOK 2021

สร้​้างตลาดสี​ีเขี​ียว ร่​่วมกั​ับเทศบาล และหน่​่วยงานของจั​ังหวั​ัด เพื่​่�อสร้​้าง ช่​่องทางการตลาด นอกจากนี้​้� ได้​้สร้​้าง ‘ผู้​้�รั​ับซื้​้�อ’ ที่​่�เป็​็นโรงแรม หรื​ือร้​้านอาหารที่​่� เข้​้ารั​ับซื้​้�อวั​ัตถุ​ุดิ​ิบจากเกษตรกรโดยตรง พร้​้อมทั้​้�งได้​้มี​ีการประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ และมี​ีเครื​ือข่​่ายผู้​้�บริ​ิโภคที่​่�เป็​็นคนจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย และนั​ักท่​่องเที่​่�ยว เพื่​่�อ ให้​้ทราบว่​่า หากมาเที่​่�ยวเชี​ียงรายจะได้​้รั​ับประทานอาหารถิ่​่�นที่​่�ปลอดภั​ัย และทำำ�การประกาศเป็​็นวาระจั​ังหวั​ัดในการเป็​็น ‘เมื​ืองเกษตรสี​ีเขี​ียว อาหาร ปลอดภั​ัย วิ​ิถี​ีไทยล้​้านนา’ นำำ�เอากิ​ิจกรรมการทำำ�เกษตร ประกอบกั​ับวิ​ิถี​ีไทย กลายมาเป็​็นการท่​่องเที่​่�ยวในชุ​ุมชน จากที่​่�เล่​่ามานี้​้� เป็​็นการให้​้เห็​็นถึ​ึงภาพ วิ​ิธี​ีการทำำ�งานตั้​้�งแต่​่ต้​้นน้ำำ�� กลางน้ำำ�� และปลายน้ำำ�� ให้​้เกิ​ิดความเชื่​่�อมโยงใน ห่​่วงโซ่​่ของการดำำ�เนิ​ินธุ​ุรกิ​ิจ ขยั​ับโมเดลให้​้เป็​็นแนวคิ​ิด และเกิ​ิดเครื​ือข่​่าย การทำำ�งาน เพื่​่�อให้​้เกิ​ิดการพึ่​่�งพาทางเศรษฐกิ​ิจฐานราก การสร้​้างเรื่​่�องราว ในการสร้​้างตราสิ​ินค้​้า อั​ัตลั​ักษณ์​์ มู​ูลค่​่าเพิ่​่�ม คุ​ุณค่​่า และคุ​ุณภาพด้​้านการ ท่​่องเที่​่�ยวในด้​้านการเกษตร

ส่​่งเสริ​ิมการพำำ�นั​ักในระยะยาว เชี​ียงรายยั​ังต้​้องการเม็​็ดเงิ​ินมา อั​ัดฉี​ีดในพื้​้�นที่​่� โดยที่​่�ผ่​่านมา เราพยายามอั​ัดฉี​ีดด้​้วยการค้​้าชายแดน และ การท่​่องเที่​่�ยว เชี​ียงรายยั​ังต้​้องการเม็​็ดเงิ​ินการลงทุ​ุนเข้​้ามาในเชี​ียงราย อยู่​่� และนั​ักท่​่องเที่​่�ยวเช่​่นกั​ัน ถ้​้าวางยุ​ุทธศาสตร์​์ทางด้​้านการท่​่องเที่​่�ยวให้​้ ชั​ัดเจน ไม่​่ใช่​่เพี​ียงแค่​่นำำ�นั​ักท่​่องเที่​่�ยวเข้​้ามา เมื่​่�อมี​ีวิ​ิกฤตการระบาดของโค วิ​ิด-19 จะไม่​่มี​ีคนเข้​้ามาใน 1-2 ปี​ี แม้​้ว่​่าจะทำำ�นโยบายไทยเที่​่�ยวไทย หรื​ือ คนเชี​ียงรายเที่​่ย � วด้​้วยกั​ันเองแล้​้ว ควรที่​่จ� ะดึ​ึงดู​ูดนั​ักท่​่องเที่​่ย � วที่​่พำ � ำ�นั​ักระยะ ยาวมากขึ้​้น � ไม่​่ใช่​่เข้​้ามาเพี​ียงแค่​่ระยะสั้​้�น และฉาบฉวย ไม่​่ว่า่ จะเป็​็นการทำำ� sandbox ก็​็ดี​ี นั​ักท่​่องเที่​่�ยวเข้​้ามาลำำ�บาก เนื่​่�องจากมี​ีเงื่​่�อนไขในการเข้​้า มาจำำ�นวนไมน้​้อย รวมถึ​ึงใช้​้ระยะเวลาถึ​ึง 14 วั​ัน นั​ักท่​่องเที่​่�ยวไม่​่มี​ีเหตุ​ุผล ที่​่�ต้​้องอยู่​่� มี​ีต้​้นทุ​ุนในการใช้​้ชี​ีวิ​ิตสู​ูง ถ้​้าไม่​่จำำ�เป็​็น นั​ักท่​่องเที่​่�ยวคงไม่​่เข้​้า มา หากวางยุ​ุทธศาสตร์​์ให้​้เข้​้ามาอยู่​่�อาศั​ัย โดยชู​ูในด้​้านของสุ​ุขภาพ ความ มั่​่�นคงทางอาหาร และสุ​ุขภาวะที่​่ดี​ี � ตลอดจนสามารถในการประกอบธุ​ุรกิ​ิจ ในประเทศไทยหรื​ือเชี​ียงราย ถ้​้าวางยุ​ุทธศาสตร์​์ดึ​ึงดู​ูดให้​้คนเข้​้ามาอยู่​่�อาศั​ัย

OBELS OUTLOOK 2021 l 173

ได้​้ ประกอบธุ​ุรกิ​ิจ และใช้​้ชี​ีวิ​ิตได้​้ เชี​ียงรายจะกลายเป็​็นจุ​ุดหมายปลายทาง ที่​่�สำำ�คั​ัญในระยะยาว จั​ั ง หวั​ั ด เชี​ียงรายประกาศพื้​้� นที่​่� ใ ห้​้เป็​็ น เขตเศรษฐกิ​ิ จ พิ​ิ เ ศษมา ประมาณ 5-6 ปี​ี แต่​่ไม่​่สามารถกระตุ้​้�นให้​้เกิ​ิดการลงทุ​ุน ซึ่​่�งเป็​็นเพี​ียงแค่​่ การให้​้สิ​ิทธิ​ิประโยชน์​์จากการส่​่งเสริ​ิมการลงทุ​ุนเท่​่านั้​้�น โดยที่​่ผ่ � ่านมา ภาค เอกชนเคยเสนอให้​้เชี​ียงรายเป็​็นเขตพิ​ิเศษด้​้านการท่​่องเที่​่�ยว ซึ่​่�งมี​ีความ พิ​ิเศษในเรื่​่อ � งของการอนุ​ุมัติ ั ด้​้าน ิ VISA การเข้​้ามาของคน และรถยนต์​์ และ การเชื่​่อ � มโยงกั​ับประเทศที่​่ทำ � ำ�ความร่​่วมมื​ือบ้​้านพี่​่เ� มื​ืองน้​้องในด้​้านของการ พั​ัฒนาการท่​่องเที่​่ย � วร่​่วมกั​ัน ถ้​้าเขตพิ​ิเศษที่​่เ� กิ​ิดขึ้​้น � เอื้​้�อในเรื่​่อ � งของการผ่​่าน แดน และการพั​ัฒนาโครงสร้​้างพื้​้�นฐานดิ​ิจิทั ิ ล ั เพื่​่อ � ให้​้คนเข้​้ามาอยู่​่�อาศั​ัย จะ ส่​่งผลให้​้การท่​่องเที่​่ย � ว การลงทุ​ุน และการค้​้าตามมาเช่​่นกัน ั ถื​ือเป็​็นโอกาส ของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย

แก้​้ปั​ัญหาการค้​้าชายแดน หากเข้​้าไปดู​ูรายละเอี​ียดของสิ​ินค้​้าที่​่� มี​ีการส่​่งออกมู​ูลค่​่าสู​ูง ส่​่วนใหญ่​่เป็​็นสินค้​้าที่ ิ ม ่� าจากส่​่วนกลาง และพลั​ังงาน เชื้​้� อ เพลิ​ิ ง ขณะเดี​ียวกั​ั น สิ​ิ นค้​้า เกษตรส่​่ วน ใหญ่​่ ยั​ั ง อยู่​่�ในมื​ือของพ่​่ อ ค้​้า คนกลาง โดยทางภาคเอกชนเคยพู​ูดถึ​ึงการขอ ‘โควต้​้า’ การส่​่งออกสิ​ินค้​้า เกษตรผ่​่านแดน กำำ�หนดเป้​้าหมายส่​่วนใหญ่​่ คื​ือ ส่​่งออกไปที่​่�ประเทศจี​ีน เป็​็นหลั​ัก ไม่​่ว่า่ จะเป็​็นข้​้าว ข้​้าวโพด ปศุ​ุสัตว์ ั ์ และสิ​ินค้​้าที่​่�เป็​็นอุ​ุตสาหกรรม เกษตรแปรรู​ูปที่​่�ผ่​่านมา ต้​้องอาศั​ัยการสวมสิ​ิทธิ์​์�ในเมี​ียนมา หรื​ือสวมโสร่​่ง หรื​ือแม้​้แต่​่การนำำ�ปศุ​ุสั​ัตว์​์เข้​้าไปขุ​ุนในสปป.ลาว เพื่​่�อได้​้สิ​ิทธิ​ิในการส่​่งออก ถ้​้าหากจะทำำ�ให้​้เกิ​ิดการค้​้าชายแดนได้​้รั​ับประโยชน์​์สู​ูงสุ​ุด ควรจะกระจาย อำำ�นาจ และให้​้ท้​้องถิ่​่�น สามารถมี​ีโควต้​้าในการส่​่งออก หน่​่วยงานภาครั​ัฐ นอกจะทำำ�หน้​้าที่​่�ตามระบบราชการ ต้​้องทำำ�ตั​ัวเป็​็นเซลล์​์แมนด้​้วย เพื่​่�อให้​้ เกิ​ิดการค้​้า อี​ีกทั้​้�งกฎหมายต่​่างๆ บางครั้​้�งไม่​่ได้​้เอื้​้�อให้​้เกิ​ิดความได้​้เปรี​ียบ ในด้​้านของการเกษตรเลย อย่​่างเช่​่น สิ​ินค้​้าเกษตรบางประเภทสามารถที่​่� จะแปรรู​ูปไปเป็​็นสิ​ินค้​้าตั​ัวอื่​่�นได้​้ แต่​่ติ​ิดขั​ัดในข้​้อกฎหมาย ทำำ�ให้​้ไม่​่สามารถ ทำำ�การแปรรู​ูปได้​้ หรื​ือการลงทุ​ุนสิ​ินค้​้าเกษตรในพื้​้�นที่​่�เขตเศรษฐกิ​ิจพิ​ิเศษ

174 l OBELS OUTLOOK 2021

ในจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย ก็​็เกิ​ิดปั​ัญหาเช่​่นเดี​ียวกั​ัน เช่​่น การล้​้นตลาดของสิ​ินค้​้า เกษตรประเภทของลำำ�ไย สั​ับปะรด ยางพารา

การแก้​้ไขปั​ัญหาที่​่�ดี​ีที่​่�สุ​ุด คื​ือ การแปรรู​ูป เพื่​่�อสร้​้างโอกาสด้​้าน การตลาด และช่​่วยลดระยะเวลาเน่​่าเสี​ีย (ถนอมอาหาร) แต่​่ไม่​่สามารถส่​่ง เสริ​ิมให้​้เกิ​ิดขึ้​้น � ได้​้ เพราะฉะนั้​้�นควรหาแนวทางแก้​้ไขปั​ัญหาความเป็​็นธรรม ทางด้​้านกฎหมายที่​่ทำ � ำ�ให้​้ไม่​่เกิ​ิดการกระจายได้​้ เช่​่นในกรณี​ีของ ‘ข้​้าว’ ที่​่อ � ยู่​่� ในตลาดเกรดสู​ูงจะไม่​่มี​ีปั​ัญหา ขณะที่​่�ข้​้าวเกรดต่ำำ��ที่​่�ราคาต่ำำ�� และล้​้นตลาด สามารถนำำ�ไปแปรรู​ูปเป็​็นแอลกอฮอล์​์ หรื​ือสมุ​ุนไพรได้​้ ที่​่�ทำำ�ให้​้เกิ​ิดมู​ูลค่​่า เพิ่​่�ม รวมทั้​้�งควรนำำ�งานวิ​ิจั​ัยด้​้านการเกษตรต่​่างๆที่​่�มหาวิ​ิทยาลั​ัยเคยทำำ�มา เชื่​่�อมให้​้เกิ​ิดผู้​้�ลงทุ​ุน หรื​ือรั​ับจ้​้างผลิ​ิต จะทำำ�ให้​้ผลิ​ิตภาพของเกษตรกรราย ย่​่อยเพิ่​่�มขึ้​้�นอย่​่างมหาศาล

การสร้​้างสรรค์​์ ‘ความสั​ัมพั​ันธ์​์ใหม่​่ ภายใต้​้วิ​ิกฤต’

ศ.ดร.อรรถจั​ักร์​์ สั​ัตยานุ​ุรั​ักษ์​์ มองว่​่าเชี​ียงรายอยู่​่�บนฐานของ ความอิ​ิสระได้​้ เป็​็นสิ่​่ง� ที่​่จำ� ำ�เป็​็นในมุ​ุมมองที่​่สั � ม ั พั​ันธ์กั ์ น ั สั​ังคมไทยจะรอดพ้​้น จากวิ​ิกฤตต้​้องคิ​ิดอย่​่างหลากหลาย ภาวะวิ​ิกฤต คื​ือ สิ่​่�งที่​่�ถู​ูกสถาปนา ไม่​่ สามารถจะตอบคำำ�ถาม ไม่​่สามารถจะแก้​้ไข หรื​ือแม้​้กระทั่​่�งไม่​่นำำ�ไปสู่​่�ความ เข้​้าใจในปั​ัญหาที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นได้​้ ตลอดจนเป็​็นสภาวะที่​่�สั​ังคมสั​ับสนไม่​่รู้​้�ต้​้นสาย ปลายเหตุ​ุของปั​ัญหาที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�น โควิ​ิด-19 ไม่​่ใช่​่ต้​้นเหตุ​ุของปั​ัญหา หากแต่​่ เป็​็นปั​ัจจั​ัยที่​่�ซ้ำำ��เติ​ิมสภาวะวิ​ิกฤตของสั​ังคมให้​้มี​ีความรุ​ุนแรงมากขึ้​้�น ซึ่​่�งเห็​็น ได้​้อย่​่างชั​ัดเจนว่​่า เราไร้​้พลั​ังในการแก้​้ไขปั​ัญหา แต่​่ในอี​ีกด้​้านหนึ่​่�งก็​็อาจ จะนำำ�ไปสู่​่�โอกาสในการคิ​ิด ทั้​้�งนี้​้� การบริ​ิหารการตรวจ และฉี​ีดวั​ัคซี​ีนที่​่�ล้​้ม เหลวเป็​็นรู​ูปธรรมของรั​ัฐบาลไทยภายใต้​้สภาวะวิ​ิกฤต การทำำ�ความเข้​้าใจ สั​ังคมไทยภายใต้​้วิ​ิกฤต เพื่​่อ � ที่​่จ� ะนำำ�ไปสู่​่�ความจำำ�เป็​็นในการสร้​้างสรรค์​์ความ สั​ัมพั​ันธ์ใ์ หม่​่ สามารถแบ่​่งออกเป็​็น 3 มิ​ิติ​ิ ได้​้แก่​่ (1) เศรษฐกิ​ิจ (2) การเมื​ือง และ (3) สั​ังคมและวั​ัฒนธรรม ดั​ังนี้​้�

(1) มิ​ิติท ิ างด้​้านเศรษฐกิ​ิจ ความเหลื่​่อ � มล้ำำ��มี​ีมากขึ้​้น � และอยู่​่�ระดั​ับ สู​ูง โดยประชากร 1% ถื​ือครองทรั​ัพย์​์สิน ิ 66.9% ซึ่​่�งการวิ​ิจัย ั ศึ​ึกษาเรื่​่อ � งความ

OBELS OUTLOOK 2021 l 175

เหลื่​่อ � มล้ำำ��มี​ีอยู่​่�มากมาย แต่​่กลั​ับไม่​่ได้​้มี​ีผลในเชิ​ิงปฏิ​ิบัติ ั ิ ทั้​้�งนี้​้� เศรษฐกิ​ิจไทย มี​ีการเปลี่​่�ยนแปลงอย่​่างมาก ซึ่​่�งได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลมาจากการเปลี่​่�ยนแปลงของ ฐานการผลิ​ิตโลก ในฐานะที่​่�ไทยเป็​็นผู้​้�รั​ับจ้​้างผลิ​ิต จึ​ึงได้​้รั​ับผลกระทบอย่​่าง รุ​ุนแรง สิ​ินค้​้าที่​่�ไทยได้​้รั​ับจ้​้างผลิ​ิตถื​ือเป็​็น ‘สิ​ินค้​้าตกยุ​ุค’ และผู้​้�จ้​้างผลิ​ิตเอง ก็​็พร้​้อมที่​่ย้​้า � ยฐานการผลิ​ิตสู่​่�ประเทศอื่​่�น ไม่​่ได้​้มุ่​่�งสร้​้างความเข้​้มแข็​็งให้​้กั​ับ การผลิ​ิตของประเทศ เศรษฐกิ​ิจโลกกำำ�ลั​ังผลั​ักไทยออกจากวงจรการผลิ​ิต โลก ขณะที่​่�การผลิ​ิตด้​้านการเกษตรของไทยเริ่​่�มที่​่�จะสู​ูญเสี​ียความสามารถ ในการแข่​่งขั​ัน เห็​็นได้​้ชั​ัดจากการสู​ูญเสี​ียตลาดการส่​่งออกข้​้าวให้​้กั​ับประเทศ เวี​ียดนาม และอิ​ินเดี​ีย ตลอดจนการถู​ูกมาเลเซี​ียเข้​้ามาแย่​่งชิ​ิงส่​่วนแบ่​่งการ ตลาดในการส่​่งออกทุ​ุเรี​ียน ฉะนั้​้�น การส่​่งเข้​้าล้​้งจี​ีนไม่​่ได้​้ก่​่อประโยชน์​์ให้​้ไทย แต่​่อย่​่างใดเมื่​่อ � เศรษฐกิ​ิจไม่​่ดี​ี คนจนก็​็จะมากขึ้​้น � ทำำ�ให้​้การขยายตั​ัวของภาค การผลิ​ิตแบบไม่​่เป็​็นทางการจะขยายตั​ัวสู​ูงขึ้​้�น

(2) มิ​ิติ​ิทางการเมื​ือง ความทรราชของผู้​้�ชำำ�นาญการทางทหาร และบางกลุ่​่�มทางเศรษฐกิ​ิจ เช่​่น กลุ่​่�มทุ​ุนประชารั​ัฐ อี​ีกทั้​้�งมี​ีการเข้​้ามาของ กลุ่​่�มการแพทย์​์บางกลุ่​่�มเช่​่นเดี​ียวกั​ัน โดยการสร้​้างความเหลื่​่�อมล้ำำ��จาก การค้ำำ��ยั​ันไว้​้กั​ับการขยายตั​ัวไม่​่สิ้​้�นสุ​ุดของระบบทรั​ัพย์​์สิ​ินเอกชน (Private property regime) ซึ่​่�งทรราชผู้​้�ชำำ�นาญการเหล่​่านี้​้�กำำ�ลั​ังทำำ�ลาย ประเทศไทย ความคั​ับแคบในการเข้​้าใจปั​ัญหาจึ​ึงปรากฎขึ้​้นทุ � ก ุ นาที​ีในการ ตั​ัดสิ​ินใจ เพราะพวกเค้​้าเหล่​่านั้​้�นไม่​่เคยที่​่�จะตระหนั​ักถึ​ึงความซั​ับซ้​้อนของ สั​ังคมไทย

(3) มิ​ิติท ิ างสั​ังคมและวั​ัฒนธรรม เต็​็มไปด้​้วยความเหลื่​่อ � มล้ำำ��ใน สั​ังคมที่​่�แบ่​่งชนชั้​้�น คนแต่​่ละกลุ่​่�มไม่​่ได้​้สั​ัมผั​ัสกั​ัน การมี​ีอยู่​่�ของตลาดล่​่างบน ยิ่​่�งตอกย้ำำ��ให้​้เห็​็นถึ​ึงความเป็​็นสั​ังคมที่​่�แบ่​่งแยกโดยสิ้​้�นเชิ​ิง (Divided society) และสั​ังคมไทยจะสามารถอยู่​่�ได้​้อย่​่างไร? เพราะความเป็​็นไทย ช่​่วยลดปั​ัญหาของสั​ังคมให้​้เป็​็นปั​ัญหาของปั​ัจเจกชน ซึ่​่�งเกิ​ิดจากการขยาย ขอบเขตของ ‘กรรม’ ที่​่ก � ลายมาเป็​็นเรื่​่อ � งของปั​ัจเจกชน ‘ความเป็​็นไทยแบบ ใหม่​่ไม่​่มี​ีความยากจนในหมู่​่�คนที่​่ขยั � น ั ความฝั​ันของไทยกั​ับอเมริ​ิกันมี​ีทิ ั ศ ิ ทาง ไปด้​้วยกั​ัน’ เพราะความเป็​็นไทยแบบใหม่​่มองแต่​่การก้​้มตั​ัวลงไปช่​่วยเหลื​ือ

176 l OBELS OUTLOOK 2021

ไม่​่ได้​้คิ​ิดถึ​ึงความเสมอภาค ทำำ�ให้​้วิ​ิกฤตเหล่​่านี้​้จ� ะบาดเข้​้าไปในเบื้​้�องลึ​ึกของ สั​ังคมไทยในปั​ัจจุ​ุบั​ันมากขึ้​้�น สั​ังคมไทยจะปั่​่�นปวนทุ​ุกมิ​ิติ​ิ ถ้​้าเดิ​ินต่​่อไป การ ตั้​้�งคำำ�ถามต่​่อทุ​ุกสถาบั​ันจะเกิ​ิดขึ้​้น � การเคลื่​่อ � นไหว และต่​่อต้​้านจะเป็​็นไปเอง (spontaneous uprisings) ทั้​้�งในชี​ีวิ​ิตประจำำ�วั​ัน และระดั​ับสั​ังคม ดั​ังนั้​้�น ควรสร้​้างการตรวจสอบทางการเมื​ือง คื​ือ สร้​้างรั​ัฐธรรมนู​ูญฉบั​ับใหม่​่ ความ สั​ัมพั​ันธ์​์แบบใหม่​่ และความรู้​้�ให้​้เท่​่าทั​ันต่​่อการเปลี่​่�ยนแปลงนี้​้�ให้​้มากขึ้​้�น สถานการณ์​์ความยากจนและความเหลื่​่�อมล้ำำ��ในจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย แม้​้ว่​่ากลุ่​่�มคน 10% ที่​่�จนที่​่�สุ​ุดในจั​ังหวั​ัด มี​ีสั​ัดส่​่วนรายได้​้ที่​่�เพิ่​่�มขึ้​้น � จริ​ิง แต่​่ ประเด็​็น คื​ือ คนที่​่�จนที่​่�สุ​ุด 10% และคนที่​่�รวยที่​่�สุ​ุด 10% มี​ีระดั​ับรายได้​้ที่​่� แตกต่​่างกั​ันมาก หากแบ่​่งประชากรกลุ่​่�มต่​่างๆละ 20% จะพบว่​่าคน 6080% อยู่​่�ในภาวะที่​่� ‘จน’ หรื​ือไม่​่ก็​็ ‘เกื​ือบจน’ ดั​ังนั้​้�นเวลาเราคิ​ิดถึ​ึงโครงการ ไม่​่ใช่​่คิ​ิดเพี​ียงแค่​่เศรษฐกิ​ิจโต แต่​่ต้​้องคิ​ิดถึ​ึงความเหลื่​่�อมล้ำำ��ด้​้วยเช่​่นกั​ัน ใน การที่​่�จะคิ​ิดถึ​ึงอนาคตของจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย

ตลาดชายแดนสั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับระบบเศรษฐกิ​ิจชายแดน ควรที่​่�จะ มี​ีการเชื่​่�อมต่​่อกั​ันอย่​่างเหมาะสม โดยตลาดชายแดนมี​ีความแตกต่​่างจาก ตลาดในหลากหลายด้​้าน เช่​่น ‘ความเข้​้มข้​้นของการส่​่งผ่​่าน’ ทั​ันที​ีที่มี​ี ่� การ ส่​่งผ่​่าน ได้​้เพี​ียงประโยชน์​์จากแรงงานระดั​ับล่​่างที่​่รั� บ ั จ้​้างขนของ ขณะที่​่ใ� นสิ่​่�ง สำำ�คั​ัญที่​่สุ � ด ุ ของตลาดชายแดน คื​ือ การสร้​้าง ‘ตลาดภายใน-ภายนอก’ ของ พื้​้�นที่​่� อี​ีกทั้​้�งการขยายตั​ัวของตลาดชายแดนถื​ือเป็​็น ‘หน้​้าต่​่างแห่​่งโอกาส’ และ ‘แรงงานอพยพ/ประชากรแฝง’ จะเพิ่​่�มขึ้​้�น อย่​่างไรก็​็ดี​ี ตลาดชายแดน แม้​้ว่​่าจะดู​ูเหมื​ือนเป็​็นอนาคต แต่​่อี​ีกด้​้านหนึ่​่�งก็​็ซ้​้อนปั​ัญหาอี​ีกมากมายเข้​้า มาอยู่​่�ในพื้​้�นที่​่�ชายแดน ตลาดชายแดนจะเข้​้ามามี​ีบทบาทในการเปลี่​่ย � นแปลงพื้​้�นที่ทุ ่� ก ุ มิ​ิติ​ิ โดยเฉพาะการค้​้าส่​่งผ่​่าน ตลาดภายใน และตลาดภายนอก จำำ�เป็​็นต้​้องมี​ีการ เสริ​ิมสร้​้างความเข้​้มแข็​็งของชุ​ุมชนการค้​้า สุ​ุดท้​้ายแล้​้ว ต้​้องมี​ีการเชื่​่อ � มโยง ระหว่​่างการค้​้า และกิ​ิจกรรมเศรษฐกิ​ิจที่​่�มี​ีประสิ​ิทธิ​ิผล ไม่​่อย่​่างนั้​้�นจะเป็​็น อย่​่างกรณี​ีของผู้​้�ใหญ่​่ม้​้งในจั​ังหวั​ัดแม่​่ฮ่​่องสอนที่​่�สามารถส่​่งผั​ักให้​้ตลาดไท วั​ันละ 20-30 ตั​ันกลั​ับไม่​่ได้​้มี​ีความเข้​้มแข็​็งในตนเอง เนื่​่�องจากสามารถ

OBELS OUTLOOK 2021 l 177

ทำำ�รายได้​้ เมื่​่�อมี​ีส่​่งผั​ักไปจำำ�หน่​่ายที่​่�ตลาดเท่​่านั้​้�น ทั​ันที​ีที่​่�เกิ​ิดโควิ​ิด-19 ยอด การส่​่งผั​ักเหลื​ือเพี​ียงแค่​่วั​ันละ 4-5 ตั​ัน

ตลาดภายใน ตลาดเฉพาะ ควรเร่​่ ง หาวิ​ิ ธี​ีที่​่� จ ะผลั​ั ก ดั​ั น ให้​้ผู้​้� ประกอบการท้​้องถิ่​่�น (Local entrepreneur) เริ่​่�มมี​ีบทบาท อย่​่าไป คิ​ิดแค่​่เพี​ียงเรื่​่�องการท่​่องเที่​่�ยวอย่​่างเดี​ียว ซึ่​่�งไม่​่รู้​้�ว่​่าจะกลั​ับมาดี​ีขึ้​้�นเมื่​่�อใด สถานการณ์​์ที่ฟื้ ่� นฟู​ู ้� จากโควิ​ิด-19 น่​่าจะดี​ีขึ้​้น � เร็​็วที่สุ ่� ด ุ ภายใน 2 ปี​ี และช้​้าสุ​ุด ภายใน 4 ปี​ี การทำำ� sandbox ต่​่างๆ จึ​ึงทำำ�ไม่​่ได้​้ง่​่าย ผู้​้�ประกอบการท้​้อง ถิ่​่�นจึ​ึงต้​้องสร้​้างสิ​ินค้​้าเพื่​่อ � ตลาดเฉพาะ หรื​ือตลาดท้​้องถิ่​่�น จำำ�เป็​็นที่จ่� ะต้​้องมี​ี การศึ​ึกษาว่​่า มั​ันมี​ีการบริ​ิโภคภายในเท่​่าไร ตลาดภายในจั​ังหวั​ัดเชี​ียงรายมี​ี กำำ�ลั​ังซื้​้�อมากเท่​่าใด จะสามารถขยั​ับขึ้​้�นได้​้หรื​ือไม่​่ หรื​ือแม้​้กระทั่​่�งการคิ​ิดถึ​ึง ความยั่​่�งยื​ืนในช่​่วงที่​่�มี​ีการท่​่องเที่​่�ยว ตลาดภายในเป็​็นสิ่​่ง� ที่​่จำ� ำ�เป็​็น เพื่​่อ � ให้​้เกิ​ิดการจ้​้างงานในพื้​้�นที่​่� หาก เชื่​่�อมโยงกั​ับระบบเศรษฐกิ​ิจชายแดน เพื่​่�อทำำ�ให้​้เศรษฐกิ​ิจเกิ​ิดการขยายตั​ัว รั​ัฐส่​่วนกลางควรมองถึ​ึง ‘การกระจายอำำ�นาจชายแดน’ ที่​่�เป็​็นจริ​ิง ‘อำำ�นาจ ตำำ�รวจ’ ย้ำำ��ว่​่ามี​ีอยู่​่�ในทุ​ุกหน่​่วยงานราชการ ควรจะผ่​่องถ่​่าย อี​ีกทั้​้�ง ‘อำำ�นาจ บริ​ิการ’ ของรั​ัฐส่​่วนกลางจะต้​้องสนั​ับสนุ​ุนผู้​้�ประกอบการท้​้องถิ่​่�นอย่​่างทั่​่�ว ถึ​ึงในทุ​ุกระดั​ับ

การสร้​้างความเข้​้มแข็​็งของ ‘ตลาดภายใน’ จำำ�เป็​็นต้​้องคิ​ิดถึ​ึง รู​ูป แบบความเชื่​่�อมโยงไปข้​้างหลั​ัง (backward linkages) และเชื่​่�อมโยงไป ข้​้างหน้​้า (forward linkages) ให้​้ชั​ัดเจน ของทั้​้�งจั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย หรื​ือ ภายในภู​ูมิ​ิภาค อี​ีกทั้​้�งต้​้องสร้​้างตลาดเฉพาะ (niche market) ขึ้​้�นมา ให้​้ มากกว่​่าเดิ​ิม อย่​่าปลู​ูกข้​้าวขายแบบ mass production ข้​้าวเป็​็นสิ​ินค้​้า ที่​่ต � ลาดโลกมี​ีไม่​่มาก ถ้​้าอิ​ินเดี​ียกั​ับเวี​ียดนามส่​่งออกเพิ่​่�มขึ้​้น � เพี​ียงแค่​่ 3% เรา จะขายข้​้าวไม่​่ได้​้ เราควรผลิ​ิตที่​่�เป็​็น niche market และมี​ีความสลั​ับซั​ับ ซ้​้อนมากขึ้​้น � โดยชาวเชี​ียงรายส่​่วนใหญ่​่อยู่​่�บนฐานของการเกษตรเป็​็นสำำ�คั​ัญ

การสร้​้ า งการจ้​้ า งงานในพื้​้� น ที่​่� แม้​้ว่​่ า บางงานอาจจะดู​ูไม่​่ มี​ี ประสิ​ิทธิ​ิผล แต่​่ก็​็สร้​้างระบบการเงิ​ินที่​่�ไหลเวี​ียนภายใน โดยหนั​ังสื​ือของ Paul Krugman เคยกล่​่าวว่า่ ‘ในเมื​ืองใหญ่​่ เศรษฐกิ​ิจจริ​ิงอยู่​่�ภายในเมื​ือง’

178 l OBELS OUTLOOK 2021

นอกจากนี้​้� ตลาดภายในจำำ�เป็​็นที่จ่� ะต้​้องต่​่อรองกั​ับรั​ัฐ โดยเฉพาะในเรื่​่อ � งของ กฎหมายและข้​้อปฏิ​ิบัติ ั ค ิ วรมี​ีความชั​ัดเจนขึ้​้น � ส่​่วนบริ​ิษัททั้​้ ั ง� หลายต้​้องมี​ีการ บี​ีบบั​ังคั​ับให้​้มี​ีการฝึ​ึกปฏิ​ิบั​ัติ​ิงานไปพร้​้อมกั​ับการทำำ�งานจริ​ิง (on the job training) ไม่​่ใช่​่ให้​้แต่​่ภาครั​ัฐเป็​็นผู้​้�รั​ับผิ​ิดชอบ

คนจนเมื​ือง พบว่​่าเมื​ืองมั​ันเปลี่​่ย � น แต่​่ความรู้​้เ� รื่​่อ � งคนจนเมื​ืองไม่​่มี​ี สิ่​่�งที่​่�ค้​้นพบ คื​ือ คนจนเมื​ืองกำำ�ลั​ังสู้​้�ชี​ีวิ​ิตในเมื​ืองที่​่�เปรี​ียบเสมื​ือน ‘ฟองน้ำำ��’ แต่​่รู​ูกลั​ับมี​ีขนาดเล็​็กลง คนจนเมื​ืองพยายามที่​่จ� ะแทรกตั​ัวไปตามรู​ูเหล่​่านั้​้น � หรื​ือเปรี​ียบเสมื​ือนการมี​ีรายได้​้ที่​่�ลดลง ถ้​้าหากเราจะคิ​ิดแก้​้ไขปั​ัญหาความ เหลื่​่�อมล้ำำ�� เราต้​้องแก้​้ไขความจนเมื​ืองให้​้ได้​้ คนเชี​ียงรายร้​้อยละ 60 ยั​ังคง เข้​้าไม่​่ถึ​ึงอิ​ินเทอร์​์เน็​็ตในปี​ี 2559 ซึ่​่�งคนจำำ�นวนมากจะถู​ูกกดทั​ับ และคน จำำ�นวนหนึ่​่�งที่​่ย้​้า � ยเข้​้ามาอยู่​่�ในเมื​ือง ดั​ังนั้​้�นควรเพิ่​่�มกำำ�ลั​ังซื้​้�อของคนรากหญ้​้า ซึ่​่�งจะช่​่วยเพิ่​่�มการผลิ​ิตได้​้อี​ีกมากมาย และทำำ�ให้​้เกิ​ิดการจ้​้างงานภายใน

สรุ​ุปประเด็​็นงานเสวนา

ในช่​่วงแรกของงานเสวนา ได้​้เน้​้นประเด็​็นของการฟื้​้�นฟู​ูเศรษฐกิ​ิจ ของพื้​้�นที่ภ ่� าคเหนื​ือ โดยที่​่ผ่ � าน ่ มา การท่​่องเที่​่ย � ว และภาคบริ​ิการถื​ือเป็​็นตัวั ขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจหลั​ักของภู​ูมิ​ิภาค หากแต่​่เมื่​่�อเกิ​ิดวิ​ิกฤตการระบาดของ ไวรั​ัสโควิ​ิด-19 เกิ​ิดการปิ​ิดเมื​ือง ทำำ�ให้​้นั​ักท่​่องเที่​่ย � วจากต่​่างชาติ​ิที่เ่� ป็​็นกำำ�ลั​ัง ซื้​้�อหลั​ักไม่​่สามารถเข้​้ามาได้​้เหมื​ือนเดิ​ิม จึ​ึงทำำ�ให้​้ภาคส่​่วนต่​่างๆ ทั้​้�งภาครั​ัฐ และเอกชนต้​้องหั​ันมาทบทวน และหาแนวทางในการแก้​้ไขปั​ัญหา

ดร.อนุ​ุรั​ัตน์​์ อิ​ินทร ได้​้เสนอว่​่าควรที่​่�จะส่​่งเสริ​ิมการท่​่องเที่​่�ยว ภายในกลุ่​่�มจั​ังหวั​ัดล้​้านนา 8 จั​ังหวั​ัด และการท่​่องเที่​่�ยวระหว่​่างภู​ูมิ​ิภาค เพื่​่�อสร้​้างความเข้​้มแข็​็งของการบริ​ิโภคภายในประเทศ เนื่​่�องจากการท่​่อง เที่​่�ยวจะช่​่วยให้​้ภาคส่​่วนอื่​่�นๆได้​้รั​ับประโยชน์​์เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ทั้​้�งโรงแรม และ ร้​้านอาหาร ที่​่�เชื่​่�อมไปสู่​่�ภาคการเกษตร ซึ่​่�งเป็​็นแหล่​่งวั​ัตถุ​ุดิ​ิบทางอาหารให้​้ แก่​่ธุ​ุรกิ​ิจเหล่​่านี้​้� มากกว่​่านี้​้� เพื่​่�อให้​้เกิ​ิดประโยชน์​์สู​ูงสุ​ุด ควรเน้​้นสนั​ับสนุ​ุน ให้​้เกิ​ิดการใช้​้สิ​ินค้​้าเกษตรที่​่�ถู​ูกผลิ​ิตภายในจั​ังหวั​ัด และมี​ีการแสดงตรา

OBELS OUTLOOK 2021 l 179

สั​ัญลั​ักษณ์​์ว่​่าร้​้านอาหารมี​ีการใช้​้วั​ัตถุ​ุดิ​ิบจากท้​้องถิ่​่�นเพี​ียงเท่​่านั้​้�น

คุ​ุณชนเขต บุ​ุญญขั​ันธ์​์ ให้​้ความสำำ�คั​ัญกั​ับการสร้​้างชุ​ุมชนให้​้มี​ี ความเข้​้มแข็​็ง และยั่​่�งยื​ืน ด้​้วยการสร้​้างสิ่​่�งใหม่​่ให้​้แก่​่เกษตรกรท้​้องถิ่​่�นให้​้ เกิ​ิดช่​่องทางกระจายสิ​ินค้​้าใหม่​่ ที่​่�ส่​่งตรงจากมื​ือเกษตรกรถึ​ึงผู้​้�บริ​ิโภค การ สร้​้างตลาดใหม่​่จากการพั​ัฒนาสิ​ินค้​้าที่​่�มี​ีมู​ูลค่​่าเพิ่​่�มสู​ูง การสร้​้างอาชี​ีพและ งานใหม่​่ให้​้แก่​่คนรุ่​่�นใหม่​่ที่​่�ตกงานในเมื​ือง และหวนกลั​ับสู่​่�บ้​้านเกิ​ิด รวมทั้​้�ง การสร้​้างความรู้​้ใ� หม่​่ที่จ่� ะมาช่​่วยต่​่อยอดและพั​ัฒนาให้​้ดิ​ิยิ่​่ง� ขึ้​้น � รวมทั้​้�งได้​้ให้​้ สำำ�คั​ัญกั​ับจริ​ิยธรรมของการประกอบธุ​ุรกิ​ิจเช่​่นเดี​ียวกั​ัน คุ​ุณก้​้องภพ ภู่​่�สุ​ุวรรณ มองว่​่าประเทศไทยควรเรี​ียนรู้​้�จากกรณี​ี ที่​่�ประสบความสำำ�เร็​็จของประเทศจี​ีน ในการส่​่งเสริ​ิมการท่​่องเที่​่�ยวภายใน ประเทศ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นการสร้​้างรู​ูปแบบการท่​่องเที่​่�ยว แหล่​่งการท่​่องเที่​่�ยว และปรั​ับรู​ูปโฉมเมื​ืองท่​่องเที่​่�ยวใหม่​่ ตลอดจนการวางแผนในการเปิ​ิดเมื​ือง ให้​้มี​ีการท่​่องเที่​่ย � วให้​้กั​ับพื้​้�นที่ที่ ่� มี​ี ่� ความพร้​้อมก่​่อน มากกว่​่านี้​้� ยั​ังสะท้​้อนให้​้ เห็​็นถึ​ึงความสำำ�คั​ัญของอุ​ุตสาหกรรมที่​่�เข้​้ามาเป็​็นตั​ัวช่​่วยในการขั​ับเคลื่​่�อน เศรษฐกิ​ิจทดแทนภาคบริ​ิการ และโอกาสทางการค้​้าจากการมี​ีรถไฟจี​ีน-ลาว ผศ.ดร.ประกอบศิ​ิริ​ิ ภั​ักดี​ีพิ​ินิจิ ได้​้กล่​่าวถึ​ึงการขั​ับเคลื่​่อ � นเขตพิ​ิเศษ ล้​้านนาตะวั​ันออก ที่​่�ไม่​่ได้​้มองถึ​ึงแค่​่เรื่​่�องของเศรษฐกิ​ิจแต่​่เพี​ียงอย่​่างเดี​ียว แต่​่มองถึ​ึงด้​้านของคุ​ุณภาพชี​ีวิ​ิต และความเป็​็นอยู่​่�ของคนในพื้​้�นที่​่� รวมถึ​ึง ความเชื่​่�อมโยงกั​ับประเทศเพื่​่�อนบ้​้าน จากศั​ักยภาพความได้​้เปรี​ียบของจุ​ุด ยุ​ุทธศาสตร์​์ที่​่�ตั้​้�งที่​่�สามารถเชื่​่�อมโยงให้​้เกิ​ิดการท่​่องเที่​่�ยวระหว่​่างประเทศ ในภู​ูมิ​ิภาค มากกว่​่านี้​้� ได้​้เน้​้นการพั​ัฒนาภาคการเกษตรที่​่�สามารถนำำ�มา ประยุ​ุกต์​์ใช้​้ได้​้กั​ับทุ​ุกพื้​้�นที่​่� เพื่​่�อให้​้เกษตรกรมี​ีความเข้​้มแข็​็งและคุ​ุณภาพ ชี​ีวิ​ิตที่​่�ดี​ีขึ้​้�น มี​ีกำำ�ลั​ังซื้​้�อสู​ูงขึ้​้�น ซึ่​่�งเป็​็นช่​่วงเวลาที่​่�จะเข้​้าไปช่​่วยเหลื​ือกั​ับกลุ่​่�ม เกษตรกร หรื​ือหน่​่วยงานของรั​ัฐในเรื่​่�องของการแปรรู​ูปให้​้มี​ีคุ​ุณภาพ และ หลากหลาย

ในช่​่วงที่​่ส � อง เป็​็นการกล่​่าวถึ​ึงประเด็​็นของการมองเครื่​่�องจั​ักรใน การขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจ ซึ่​่�งแนวทางการขั​ับเคลื่​่�อนเศรษฐกิ​ิจแบบดั้​้�งเดิ​ิมที่​่� เน้​้นพึ่​่�งพาแต่​่ภาคการท่​่องเที่​่ย � ว และการส่​่งออก ไม่​่สามารถที่​่จ� ะตอบโจทย์​์

180 l OBELS OUTLOOK 2021

การเปลี่​่ย � นแปลงบริ​ิบททางเศรษฐกิ​ิจ และสั​ังคมของประเทศไทยในปั​ัจจุ​ุบัน ั และอนาคต จึ​ึงต้​้องหาตั​ัวแปรใหม่​่มาช่​่วยในการสร้​้างความยั่​่�งยื​ืนให้​้กั​ับการ เติ​ิบโตทางเศรษฐกิ​ิจ รวมถึ​ึงมองย้​้อนไปถึ​ึงปั​ัญหาเชิ​ิงโครงสร้​้างภายที่​่เ� รื้​้�อรั​ัง และถู​ูกกระตุ้​้�นด้​้วยวิ​ิกฤตต่​่างๆที่​่�เข้​้ามา โดยเฉพาะโควิ​ิด-19 ที่​่�ทำำ�ให้​้ภาพ ของปั​ัญหาถู​ูกทำำ�ให้​้มองเห็​็นได้​้อย่​่างชั​ัดเจนมากขึ้​้�น

ดร.สมชั​ั ย จิ​ิ ต สุ​ุ ช น ได้​้กล่​่ าวถึ​ึ งแนวโน้​้มของบริ​ิ บ ทโลก และ ไทยที่​่� เ ปลี่​่� ย นแปลงไป บทเรี​ียนที่​่� ไ ด้​้รั​ั บ จากฺ​ฺ โ ควิ​ิ ด -19 กลายมาเป็​็ น เครื่​่� อ งตอกย้ำำ�� ของปั​ั ญ หาเชิ​ิ ง โครงสร้​้างของประเทศไทยในโลกที่​่� อ ยู่​่�ใน ภาวะที่​่� เ รี​ียกว่​่ า ‘VUCA’ ซึ่​่� ง ควรมี​ีการปฏิ​ิ รู​ูป ภาคส่​่ วนทั้​้� ง ในด้​้านของ เศรษฐกิ​ิจ สั​ังคม สิ่​่�งแวดล้​้อม และการเมื​ือง รวมถึ​ึงการเปลี่​่�ยนแปลงด้​้าน กฎหมายให้​้ เพื่​่�อเศรษฐกิ​ิจสามารถดำำ�เนิ​ินไปได้​้อย่​่างมี​ีประสิ​ิทธิ​ิภาพ และ ทำำ�งานได้​้อย่​่างดี​ีขึ้​้น �

คุ​ุณอรรคณั​ัฐ สิ​ิทธิ​ิสมบั​ัติ​ิ ชี้​้�ให้​้เห็​็นถึ​ึงสองด้​้านของเศรษฐกิ​ิจดิ​ิจิทั ิ ล ั โดยเหรี​ียญด้​้านหนึ่​่�งแสดงให้​้เห็​็นถึ​ึงปั​ัญหาของธุ​ุรกิ​ิจแพลตฟอร์​์มส่​่งอาหาร ที่​่�เกิ​ิดจากอำำ�นาจความไม่​่เท่​่าเที​ียมของอำำ�นาจในการต่​่อรอง โดยที่​่�ภาค รั​ัฐไม่​่สามารถที่​่�จะปรั​ับตั​ัวให้​้เท่​่าทั​ันเพื่​่�อปกป้​้องผลประโยชน์​์ของคนกลุ่​่�ม ต่​่างๆในประเทศได้​้ หรื​ือแม้​้แต่​่ธุรุ กิ​ิจที่​่เ� ป็​็นแพลตฟอร์​์มการค้​้าออนไลน์​์ที่ผ ่� ล ประโยชน์​์ตกอยู่​่�กั​ับผู้​้ค้​้าชาว � ต่​่างชาติ​ิมากกว่​่าผู้​้ค � นชาวไทย อี​ีกทั้​้�งยั​ังสะท้​้อน ให้​้เห็​็นการก้​้าวหน้​้าของเทคโนโลยี​ีและดิ​ิจิทั ิ ล ั ที่​่เ� ข้​้ามาเปลี่​่ย � นรู​ูปแบบการค้​้า ชายแดน

ศ.ดร.อรรถจั​ักร สั​ัตยานุ​ุรั​ักษ์​์ ได้​้สะท้​้อนให้​้เห็​็นถึ​ึงภาวะวิ​ิกฤต ภายใต้​้มิ​ิติ​ิของความสั​ัมพั​ันธ์​์ทางเศรษฐกิ​ิจ การเมื​ือง สั​ังคมและวั​ัฒนธรรม พร้​้อมทั้​้�งแสดงให้​้เห็​็นถึ​ึงบทบาทของตลาดชายแดนที่​่แ � ตกต่​่างไปจากตลาด โดยทั่​่�วไป ซึ่​่�งเต็​็มไปด้​้วยโอกาส แต่​่ก็​็แฝงไปด้​้วยปั​ัญหาที่​่�เข้​้ามาอย่​่างต่​่อ เนื่​่�อง ดั​ังนั้​้�นควรที่​่�จะมี​ีการสร้​้างความเข้​้มแข็​็งของชุ​ุมชนการค้​้า ผลั​ักดั​ันให้​้ เกิ​ิดผู้​้�ประกอบการท้​้องถิ่​่�น และเสริ​ิมสร้​้างตลาดภายในที่​่�เป็​็นตลาดเฉพาะ เพื่​่อ � ยกระดั​ับรายได้​้ เพิ่​่�มกำำ�ลั​ังซื้​้�อ สร้​้างการจ้​้างงานในพื้​้�นที่​่� เพื่​่อ � ขจั​ัดปั​ัญหา ความเหลื่​่�อมล้ำำ�� และความยากจน

รายชื่​่�อคณะกรรมการ 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

อ.ดร.ฉั​ัตรฤดี​ี จองสุ​ุรี​ียภาส ที่​่�ปรึ​ึกษา ผศ.ดร.ณั​ัฐพรพรรณ อุ​ุตมา ประธานกรรมการ อ.ดร.อภิ​ิสม อิ​ินทรลาวั​ัณย์​์ กรรมการ ผศ.ดร.พบกานต์​์ อาวั​ัชนาการ กรรมการ อ.ดร.ณั​ัฐพั​ันธุ์​์� กองบั​ัวใหม่​่ กรรมการ อ.ระพิ​ิพงศ์​์ พรหมนารท กรรมการ อ.มั​ัลลิ​ิกา จั​ันต๊​๊ะคาด กรรมการ/เลขานุ​ุการ น.ส.ศุ​ุภาพิ​ิชญ์​์ โตแตง กรรมการ/ผู้​้ช่� ว่ ยเลขานุ​ุการ น.ส.พรพิ​ินั​ันท์​์ ยี่​่�รงค์​์ นั​ักวิ​ิจั​ัย