Diana Gabrielyan Stravinsky Shostakovich Babajanyan Mansuryan
1
Diana Gabrielyan Stravinsky - Shostakovich - Babajanyan - Mansuryan Igor Stravinsky - Piano Sonata 01 I. q = 112 02 II. Adagietto 03 III. q = 112
3’03 6’23 2’34
Igor Stravinsky 04 Piano Rag Music 05 Ragtime 06 Tango
3’01 4’28 3’18
Dmitri Shostakovich - Piano Sonata No. 1, Op. 12 07 I. Allegro - 2’41 08 II. Meno mosso - 2’05 09 III. Adagio - 1’32 10 IV. Allegro - Poco meno mosso - 2’34 11 V. Adagio - Lento - 4’15 12 VI. Allegro - Meno mosso Moderato - Allegro 1’59
Arno Babajanyan 13 Elegy 14 Impromptu 15 Dance of Vagharshapat
4’25 3’10 2’13
Arno Babajanyan - Six Pictures 16 I. Impromptu 17 II. Popolare 18 III. Toccatina 19 IV. Intermezzo 20 V. Chorale 21 VI. Dance of the Sasun People
1’59 1’43 2’02 1’20 3’19 2’48
Tigran Mansuryan - Three Pieces 22 I. Piece No. 1 23 II. Piece No. 2 24 III. Piece No. 3
5’05 3’31 3’04
TT 72’39
2
ENG
“Dedicated to my maternal grandparents, Lida Nazaryan and Gabriel Habokyan” I have always been fascinated by the immensity of the musical richness of the twentieth century, which saw the birth of several vanguards, including neoclassicism, twelve-tone technique and serialism. With this record, I wanted to propose two separate historical periods: post-World War I, with sonatas by Stravinsky and Shostakovich, and post-World War II, with the compositions by Babajanyan and Mansuryan, characterized by strong internal contradictions, almost diametrically opposed to one another, but somehow representing different aspects of a single reality: man always looking for a better world. The purity and the intellectual elegance of Stravinsky’s neo-classical sonata lead us to an ideal world in which classical harmonies are rethought to provide innovative and surprising solutions. Singability, a symbol of the beauty of human voice, takes central role, especially in the Adagio, recalling the eighteenth-century bel canto. Tango, Ragtime and Piano-Rag-Music show many humorous and ironic features, typical of the composer. Elegant pictures of refined harmonies are moments of plain fun for both the performer and the listener. Immersing myself in the first sonata by Shostakovich was a cathartic experience. It is a work with a revolutionary spirit, a musical portrait of the Great War characterized by strong harmonies and dissonances pushed to the extreme. The sonata shows great descriptive variety, ranging from moments of exasperation to moments of caricature and humour, from apocalyptic instants to transcendental and otherworldly sections which, together with its harmonic and timbric richness, make it unique and in line with the current times, showing, at the same time, its perfect compositional form and reflecting the spirit of the rebellious and provocative young Shostakovich. One of the composers I am particularly fond of is Arno Babajanyan. Armenian national identity, which belongs to me as well, is strongly present in all his compositions. The Elegy, the Exprompt Impromptu and the Vagarshapat Dance are some of the works that are always with me, since they are part of my life, always in my heart and in my soul. This music flows in the veins of every Armenian. For his Six Pictures, Babajanyan chooses the twelve-tone style, and it is fascinating to notice how, even when using a technique which has nothing traditional or national, he is able to create something purely Armenian, confirming the evergreen spirit of a thousand-year-old people. The serial technique is used, in the full potential offered by the instrument, in Tigran Mansuryan’s Three Pieces, which can be counted among the most interesting works of contemporary music production. It is a fantastic journey into a mysterious and infinite universe, where every note is a shining star. Diana Gabrielyan 3
This CD presents four works by four 20th century composers whose music has almost nothing in common. In his Chronicle of My Life, Igor Stravinsky wrote: “It was the Piano Sonata, which I called so with no attempt to give it the classical form it used to have in Clementi, Haydn and Mozart, and that, as is well known, is always influenced by the Allegro. I used the term ‘sonata’ in its original meaning, which derives from the verb ‘sonare (to play)’ as opposed to ‘cantare (to sing)’, from which the word ‘cantata’ comes. Consequently, I did not consider myself bound by a form established at the end of the 19th century”. The Piano Sonata (1924) is in three movements: an Adagietto between two Allegro movements that share the same tempo (one quarter = 112) but with a different structure. The first Allegro begins with two parallel lines in C, separated from each other by two octaves; it makes us discover the true nature of the octave, not as a repetition, but as an interval, resulting in a sempre legato lyrical theme for the right hand and in an incessant staccato for the left hand. The introduction is repeated in the middle register, the development is all but lengthy, followed by a brief reprise and the final cadence. The Adagietto follows the traditional rondo pattern. The musical texture tends to the form of variations, without ever achieving it, thus avoiding the risk of patterns and getting closer to Baroque ornamental styles. The third Allegro, a real masterpiece of counterpoint, is built around the independent movement of each hand. Stravinsky pays tribute to Bach’s creative style, both in the imitation and in the fugue. From the neoclassical sonata inspired by Bach, to jazz-influenced works. In November 1918, Stravinsky completed Ragtime for Eleven Instruments, as a result of the passion for the American jazz which had spread across Europe. It was Ernest Ansermet who presented him with scores of ragtime music in the form of piano transcriptions. The composer decided to reproduce this new form of dance music, valuing it as a concert piece, as it once was with minuet, waltz, mazurka etc. Ragtime (1919) was transcribed for piano and dedicated to Madame Eugenia de Errázuriz, patron and friend of Modernism artists. Resonances of jazz music can also be found in The Soldier’s Tale, composed shortly before, and, six months later, the same rhythms will form the basis of another piece for piano, Piano-Rag-Music (1919), dedicated (as the famous Petrushka) to the pianist Arthur Rubinstein. In 1940, after settling in Hollywood with his second wife Vera de Bosset Sudeikina, whom he had just married in an orthodox church, the composer
began working for his new home country, revising the American national anthem Star Spangled Banner, which greatly shocked the audience for its excessive use of sevenths. Commissions poured in: music for films, polka for circus elephants, etc. Among other things, he composed Tango for Piano (1940), later transcribed both for two pianos and for a funny little orchestra (5 clarinets, 4 trumpets, 3 trombones, guitar, 3 violins, viola, ‘cello and double bass). Certainly, from his native Leningrad, the young Dmitri Shostakovich was looking forward with interest to the artistic development of his senior compatriot Igor Stravinsky, and a certain influence from the successful maestro on the emerging Soviet composer cannot be excluded, for example in The Nose op. 17, or in the Piano Sonata op. 12 (1926), marked by an avant-garde spirit, as the Aphorisms op. 13, which virtually cost the young student Shostakovich a rupture with his composition teacher, Maximilian Steinberg. His piano teacher, Leonid Nikolaev, after listening to the Sonata, said: “It is a sonata for metronome, with piano accompaniment”. That was not what Sergei Prokofiev thought: in 1927, back in the “Bolshevisia” from the West, after listening to some young Soviet composers in Leningrad, he wrote in his Diary: “Shostakovich [...] played,who is a very young composer and pianist. He played beautifully, by heart, after passing me his music on the sofa. His Sonata began with a vigorous two-voice texture, a little Bachian; the second movement, linked seamlessly to the first, is characterized by soft harmonies with a central melody. It is pleasant, but confused and a bit long. The Andante flows into the quick Finale, which is disproportionately short in relation to the previous parts. All this, however, is so exciting and inspiring that I started praising Shostakovich with very great joy. Asafyev was amused by the fact that I liked Shostakovich so much, because the first movement of his Sonata had been inspired by me”. In his book “Dmitri Shostakovich. An essay on the phenomenology of his works”, Levon Hakopian points out that the Sonata represented the moment at which the twenty-year-old Dmitri overcame his first creative crisis. It is relatively short, and is known as an almost impersonal, low-quality work. The fact that the Sonata is in one movement and that fast tempos prevail seemed to provide sufficient grounds for a comparison with Prokofiev’s Third Sonata op. 28. But Hakopian suggests that it should be compared with Alexander Mosolov’s piano works instead, the author of the famous Iron Foundry. In the two voices of the main theme, there is rather more Hindemith’s influence and,
4
in its culminating parts, it achieves a strong tension, typical of Mosolov. In the second movement, we are presented with a very rare example, almost unique in Shostakovich’s work, of “impressionist” resonances, with a dense and rich use of pedals, uncommon for the young composer. Arno Babajanyan is an immensely talented Armenian composer and pianist, who lived between 1921 and 1983, first in Yerevan and then in Moscow. He was greatly influenced by Rachmaninov and Khachaturian, but his virtuosic style and his amazing melodic talent are complemented by a combination of American jazz and Armenian folk music. The three Babajanyan pieces are traditional in style, with rich tonal melodies, and they are slightly jazz-oriented, with very fine tunes, simple and catchy. A palpable sense of sadness infuses the Impromptu (1936), Andantino in 6/8, and the Elegy (1978) in particular. They both bear elegantly varied themes and an always rich and interesting piano technique. The Elegy is dedicated to the memory of Aram Khachaturian and is symbolically inspired by the composition Qani vur Janim, by the famous Armenian poet and musician (ashik) Sayat-Nova (1712-1795). Spirited features, despite the traditional Armenian rhythms and melodies, can be found in the Dance of Vagarshapat (from the name of the ancient capital of Armenia). When Arno wrote the Six Pictures (1965) it caused quite a stir. Composed following the strict rules of the serial technique, it is however not perceived as a constructive work. His liveliness and warmth emerge from the precise patterns of the series. Despite the atonality, Arno is immediately recognizable, from the very first note. Impromptu, Andante Recitato bears an alternation of fast and haunting passages and pleading tunes. The piece Populare, Moderato, is a sort of Armenian dance in 6/8 with the typical augmented second and a tripartite form, with a Trio middle section, built around the right hand playing the main theme and the left hand a simple accompaniment. The Toccatina, Presto is a brilliant piece, with a haunting theme in 4/4 that alternates with 6/8 and 9/8. The bold and ‘manly’ virtuosity, with its exotic tunes, imparts a certain wildness to the piece. In the Intermezzo, Andante, the composer’s nationality can be less easily detected, since the twelve-tone technique is predominant, thus rendering it more international. The Choral, Largo, built around the combination of seventh intervals for the right hand and eighth intervals for the left hand in the lower register, seamlessly flows into the Dance of Sasun, Allegro Energico. ‘Sasun’ is the historical region of ancient Armenia, whose people, in the 9th
century, fought a tough battle against the Arabs. The piece, with its incessant rhythmic alterations, bears figurations of repeated notes and is another piece of great virtuosic style. Today, Tigran Mansurian is undoubtedly the most important Armenian composer. His Three Pieces (1970-1) show no traces of Armenian folklore. Born in Beirut, Lebanon, in 1939, he moved back to his native Armenia in 1947 and has lived in Yerevan since 1956. He studied at the Yerevan Conservatory, going on to teach composition there and eventually became its director from 1992 to 1995. His film scores are widely known in Armenia, in particular the soundtrack of the historical film The Color of Pomegranates (1968-1969) by Sergei Parajanov, dedicated to the above-mentioned ‘troubadour’ Sayat-Nova. While still a student, he met Valentyn Sylvestrov, and later Arvo Pärt, Andrei Volkonsky, Alfred Schnittke, Sofia Gubaidulina, and Edison Denisov. From them he received the first recordings, scores, analyses of theoretical research, always in the form of samizdat. He studied Arnold Schoenberg’s twelve-tone music. In the early 1970s, Pierre Boulez, maître of the contemporary avantgarde, came into possession of one of his compositions and played it. The first two of the Three Pieces, dedicated to the Moscow-born pianist Aleksej Ljubimov, were composed in the summer of 1970, and the third in 1971. The latter, Largo, which is shorter and more static, fully exploits the potential of prolonged sounds, holding notes with the fingers and with the sustain pedal. The result is a very refined piece of music, non-aggressive in style and almost impressionist. The first and the second pieces are characterized by contrasting sound textures, complex and varied rhythms, for a refined and spirited result. Valerij Voskobojnikov trans. Adriana Giugno
Text by Valerij Voskobojnikov (trans. Adriana Giugno)/Odradek Records, LLC is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License. Permissions beyond the scope of this license may be available at www.odradek-records.com.
5
Pierre Petit wrote in Le Figaro: “At the age of thirteen, Diana Gabrielyan shows overwhelming presence, passion and sense of style”. Born in Yerevan, Armenia, at five Diana began her musical studies with her mother, a violinist, studying both piano and violin, and soon made her first public appearance. In Yerevan, she studied at the “Tchaikovsky Music School for Talented Children”. She gave her first solo recital in the Aram Khachaturian House-Museum at the age of nine. At ten, she was awarded the third prize in the first “Classica Nova” International Music Competition in Hannover, Germany, and, after that, the second prize at the VII International Piano Competition “Ciutat de Carlet” in Valencia, Spain, and the first prize at the “Gramsci International Piano Competition” in Cagliari, Italy. She also won concerts in Paris as a special prize for the best performance of the compulsory piece.
Rome, the Talia Theatre in Tagliacozzo, the Malibran Theatre in Venice, the Siotto Concert Hall in Cagliari, the Maisnon de l’Italie, the Unesco Salle de Cinema, the Citè des Arts in Paris, etc. For the jubilee year 2000 she gave several concerts, including one at Palazzo Ruspoli in Rome, broadcast on Vatican Radio.
She has lived in Italy since 1998. She graduated with distinction from the S. Cecilia Conservatory, Rome, receiving a special prize for the best degree in Rome in 2005. She later received her second level degree in piano and chamber music with full marks and honours from the S. Cecilia Conservatory. She has won many national and international competitions, including, in addition to those already mentioned, the first prize at the “International Young Talents Competition”, the first prize at the XV International Competition ‘Città di Barletta’, the tenth edition of the Music Award Rotary Club, Rome, the ‘Albert Roussel’ award for the best performance of piece by A. Roussel at the XVIII Piano Competition ‘Rome 2008’, the ‘Rovere d’Oro’ Award in 2008, the ‘G. Rospigliosi’ Award in 2009 and many others.
Since 2010 she has been studying at the prestigious International Piano Academy in Imola, under the supervision of M° Boris Petrushansky.
In 2005, celebrating both the exhibition of St. Gregory the Illuminator statue at the Vatican and the 700th anniversary of St. Nicholas of Tolentino, she performed in the Basilica of Saint Nicolas of Tolentino and was awarded a medal by S. B. Nerses Bedros XIX, patriarch of the Armenian Catholic Church of Cilicia. In 2010, during the program ‘Diapason’ on Vatican Radio, one of her recordings of Schumann and Stravinsky was aired.
She performs extensively, participating in various festivals and playing in many venues, such as the Rome Opera House, the Theatre of Marcellus, the Baldini Concert Hall, the Angelica Library, the ‘Due Pini’ Auditorium and the lecture hall of the Sapienza University in 6
IT
“Dedicato ai miei nonni materni, Lida Nazaryan e Gabriel Hakobyan” Mi ha sempre affascinato l’immensità della ricchezza musicale del Novecento, in cui hanno preso vita diverse avanguardie come il neoclassicismo, la dodecafonia e il serialismo. Ho voluto proporre in questo disco due periodi storici ben distinti: il primo dopoguerra, con le sonate di Stravinsky e Shostakovich, e il secondo dopoguerra, con le composizioni di Babadjanyan e Mansuryan, opere caratterizzate da forti contrasti interni, quasi agli antipodi, ma che in qualche modo rappresentano le differenti facce di un’unica realtà: la condizione dell’uomo alla continua ricerca di un mondo migliore. La purezza e l’eleganza intellettuale della sonata neoclassica di Stravinsky ci portano in un mondo ideale dove le armonie classiche si liberano in soluzioni innovative e sorprendenti. La cantabilità, simbolo della bellezza della voce umana, diventa protagonista, soprattutto nell’Adagio, ricordando il “bel canto” settecentesco. Nel “Tango”, nel “Ragtime” e nel “Piano-Rag-Music” non mancano i tratti umoristici e ironici, tipici del compositore. Raffinatissimi quadri dalle armonie ricercate rappresentano momenti di puro divertimento sia per l’esecutore che per chi ascolta. Immergersi nella prima sonata di Shostakovich è stata un’esperienza catartica. E’ un’opera dallo spirito rivoluzionario, un dipinto musicale della “Grande Guerra” dalle armonie forti con dissonanze spinte fino all’estremo. La sonata presenta una grande varietà descrittiva, che va da momenti di esasperazione a momenti comici e caricaturali, da attimi apocalittici a sezioni trascendentali e ultraterrene, e insieme alla ricchezza armonica e timbrica rende unica ed attuale quest’opera dalla forma compositiva perfetta, in cui traspare lo spirito ribelle e provocatorio del giovane Shostakovich. Uno dei compositori a cui sono particolarmente affezionata è Arno Babadjanyan. In tutte le sue composizioni è fortemente presente l’identità nazionale armena, che appartiene anche a me. “L’Elegia”, “l’Improvviso” e “la Danza di Vagharshapat” sono alcuni dei brani dai quali non mi separo mai, fanno parte della mia vita, sono sempre nel mio cuore e nella mia anima. E’ una musica che scorre semplicemente nelle vene di ogni armeno. Per i suoi “Sei Quadri“ Babagianyan sceglie lo stile dodecafonico, ed è affascinante notare come, anche quando usa una tecnica che non ha nulla di tradizionale né nazionale, egli riesca a creare qualcosa di puramente armeno, riconfermando lo spirito sempre giovane di un popolo millenario. La tecnica seriale viene usata, nel pieno delle potenzialità che lo strumento offre, nei “Tre Pezzi” di Tigran Mansuryan, che possono essere considerati tra i lavori più interessanti della produzione musicale contemporanea. E’ un viaggio fantastico in un universo infinito e misterioso dove ogni nota è una stella che brilla. Diana Gabrielyan 7
In questo CD sono presentate opere di quattro compositori del Novecento, due russi e due armeni. Non c’è quasi nulla in comune tra gli autori e tra le loro musiche. Igor’ Stravinskij nelle sue Cronache della mia vita: “Si trattava della Sonata, che chiamai così pur senza volerle conferire la forma classica che ebbe in Clementi, Haydn e Mozart, e che, com’è noto, è sempre condizionata dall’Allegro. Usai il termine “sonata” nel suo significato originario, derivato da “sonare” in contrasto a “cantare”, dal quale deriva “cantata”. Di conseguenza non mi consideravo tenuto al rispetto della forma consacrata a partire dalla fine del XVIII secolo”. La Sonata (1924) si divide in tre movimenti: un Adagietto contornato da due Allegro di uguale velocità (un quarto = 112) e di diversa struttura. Il primo Allegro inizia con due linee parallele in do separate l’una dall’altra da due ottave, e ci fa scoprire la vera natura dell’ottava non come una ripetizione ma come un intervallo. Questa ottava si “risolve” in un tema lirico “sempre legato”, nella mano destra, e in un insistente “staccato” nella sinistra. L’introduzione si ripete nel registro medio, lo sviluppo è assai laconico, segue una breve ripresa e la cadenza finale. L’Adagietto segue il classico modello del rondò. Il tessuto melodico tende alla forma delle variazioni, senza però realizzarla mai, evitando così il pericolo dello schema, e rivolgendosi alle sembianze ornamentali barocche. Il terzo Allegro, un autentico capolavoro di contrappunto, è costruito sul movimento indipendente di ciascuna mano. Stravinskij rende omaggio alla maniera creativa di Bach, sia nell’imitazione, sia nella fuga. Dalla sonata “neoclassica” ispirata a Bach, alle opere ispirate al jazz. Nel novembre del 1918 Stravinskij completò il Ragtime per 11 strumenti, frutto della passione per il jazz americano apparso in Europa. Fu Ernest Ansermet a portare uno spartito di ragtime trascritti per pianoforte. Il compositore decise di fare una sorta di riproduzione di questa nuova danza, attribuendole l’importanza di un pezzo da concerto come si usava una volta nei confronti del minuetto, del valzer, della mazurka ecc. Il Ragtime (1919) fu trascritto per pianoforte e dedicato a Madame Eugenia de Errazuriz, protettrice e amica degli artisti modernisti. Risonanze della musica jazz si trovano anche nell’Histoire du soldat composto poco prima, mentre sei mesi dopo gli stessi ritmi costituiranno la base di un altro pezzo per pianoforte, PianoRag-Music (1919) dedicato (come il famoso Petruška) al pianista Arthur Rubinstein.
Nel 1940, sistematosi a Hollywood insieme alla seconda moglie Vera De Bosset Sudejkina, appena sposata nella chiesa ortodossa, il compositore riprese a lavorare per la sua nuova patria rielaborando l’inno americano Star Spangled Banner, scioccando notevolmente gli ascoltatori per l’uso eccessivo di accordi di settima. Piovvero le commissioni: musiche per film, la Polka per gli elefanti da circo, ecc. Compose tra l’altro un Tango per pianoforte (1940), successivamente trascritto sia per due pianoforti, sia per una buffa piccola orchestra (5 clarinetti, 4 trombe, 3 tromboni, chitarra, 3 violini, viola, violoncello e contrabbasso). Certamente il giovanissimo Dmitrij Šostakovič dalla nativa Leningrado seguiva con interesse l’evoluzione del più maturo Igor’ Stravinskij e non è da escludere una certa influenza dell’affermato maître sul principiante compositore sovietico, forse reperibile ne Il Naso, op.17, mentre la Sonata op.12 (1926) è segnata da uno spirito avanguardista, come il ciclo Aforismi op.13, che costò praticamente allo studente Šostakovič la rottura con il proprio insegnante di composizione, Maksimilian Štejnberg. Il suo insegnante di pianoforte Leonid Nikolaev, dopo aver ascoltato la Sonata, si espresse in compenso così: “...è una sonata per metronomo con accompagnamento di pianoforte”. Ben diversa testimonianza ha lasciato nel suo Diario del 1927 Sergej Prokof’ev, rientrato per una visita dall’Occidente nella “Bolscevisia Russa” dopo aver ascoltato alcuni giovani compositori sovietici a Leningrado: “Ha suonato... Šostakovič, molto giovane, non solo compositore ma anche pianista. Ha suonato speditamente a memoria, dopo avermi passato la musica sul divano. La sua Sonata è iniziata con una vigorosa condotta a due voci, di tipo un po’ bachiano; il secondo movimento, legato al primo senza soluzione di continuità, è caratterizzato da morbide armonie con melodia centrale. E’ piacevole ma vago e un po’ lungo. L’Andante confluisce in un veloce Finale, corto in modo sproporzionato in confronto alle parti precedenti. Tutto questo è però così vivo ed interessante... che ho cominciato ad elogiare con gioia Šostakovič. Asaf’ev ha riso per il fatto che Šostakovič mi sia piaciuto molto, perché il primo movimento della sua Sonata era scritto sotto la mia influenza”. Levon Hakobian, nel suo libro “Dmitrij Šostakovič. Saggio sulla fenomenologia dell’opera”, sottolinea che la nascita della Sonata segnava per il ventenne Dmitrij il momento del superamento della sua prima crisi creativa. La composizione non è di ampie proporzioni ed ha la reputazione di opera poco personale e di bassa qualità. Il solo fatto puramente esteriore che la Sonata è in un movimento e che prevalgono i tempi veloci, sembrava essere un’argomentazione sufficiente per paragonarla alla Terza Sonata
8
op.28 di Prokof’ev. Invece L. Hakoipian scopre che sarebbe più interessante confrontarla con i brani pianistici di Aleksandr Mosolov, autore del famoso pezzo Fonderia d’acciaio. Nelle due voci del tema principale, c’è piuttosto l’influenza di Hindemith e, nelle parti culminanti, l’effetto di una forte tensione alla Mosolov. Nel secondo movimento un esempio rarissimo, quasi unico nell’opera di Šostakovič, di orme “impressioniste”, con l’uso ricco e denso del pedale, atipico per il giovane compositore. Arno Babadjanyan è un compositore e pianista armeno di grandissimo talento, vissuto tra il 1921 e il 1983, prima ad Erevan e poi a Mosca. Babadjanyan si è formato sotto la fortissima influenza di Rachmaninov e Chačaturjan, ma al suo virtuosismo e al grande talento melodico si è aggiunto un gusto misto di jazz americano e folk armeno. I tre brani di Babadjanyan sono scritti in maniera molto tradizionale, sono tonali con ricche armonie di gusto leggermente jazzistico, con melodie molto belle, semplici e orecchiabili. Nell’Improvviso, Andantino in 6/8, e soprattutto nell’Elegia, il carattere è triste, i temi vengono variati con molta raffinatezza, e la fattura pianistica è sempre ricca e interessante. L’Elegia è dedicata alla memoria di Aram Chačaturjan e si basa simbolicamente sulla canzone “Kani vur gianim”, tema commovente del famoso poeta e musicista (un “ashugh”) armeno Sayat-Nova (1712-1795). Più vivaci ma sempre ricchi di melodie e ritmi caratteristici armeni è la Danza di Vagharshapat (il nome dell’antica capitale del Regno Armeno). Quando Arno scrisse i Sei Quadri, quest’opera fece sensazione. Composto secondo le regole severe della tecnica seriale, questo ciclo non si percepisce per nulla come costruttivo. Attraverso gli schemi precisi della serie, prorompe il suo vivo, caldo temperamento e sembra inspiegabile l’evidente clone nazionale armeno che qui si conserva, come sempre nella sua musica. Nonostante l’atonalità Arno si riconosce immediatamente, fin dalla prima nota. “Improvvisazione, Andante recitato” è un’alternanza di passaggi veloci e allarmati con intonazioni imploranti. Il brano Popolare, Moderato, è una specie di danza armena in 6/8 con il tipico intervallo di seconda aumentata, in forma tripartita, con un Trio nella parte centrale, costruita semplicemente con il tema nella mano destra e un accompagnamento secco nella sinistra. La Toccatina, Presto, è un brano brillante, con un tema ossessivo in 4/4 alternato con 6/8 e 9/8. Il virtuosismo coraggioso e “virile” con le sue intonazioni esotiche attribuisce al pezzo un certo carattere selvaggio. Nell’“Intermezzo,
Andante” si sente meno la natura nazionale, dove la tecnica predominante è quella dodecafonica, e dunque internazionale. Il “Corale, Largo”, costruito sulla combinazione tra un intervallo di settima nella mano destra e di ottava nella sinistra nel registro basso, senza soluzione di continuità diventa la Danza del popolo di Sasun, un Allegro energico. “Sasun” è la regione storica dell’Armenia antica, il cui popolo nel IX secolo lottò duramente contro il dominio arabo. Il brano, scritto in costante alterazione dei ritmi, contiene figurazioni di note ribattute e costituisce un altro pezzo virtuosistico di grande effetto. Tigran Mansuryan è oggi indubbiamente il compositore armeno più in vista. Non c’è traccia di folklore armeno nei suoi Tre pezzi (1970) per pianoforte. Nato nel 1939 a Beirut in Libano, Tigran Mansuryan fu rimpatriato nel 1947 e dal 1956 visse ad Erevan, dove studiò al Conservatorio del quale più tardi divenne professore di composizione e poi rettore negli anni 1992-1995. In patria sono conosciute largamente le sue musiche per il cinema, tra le quali bisogna sottolineare la colonna sonora per lo storico film Il colore del melograno (1968-69) di Sergej Paradžanov, dedicato al “trovatore” sopra menzionato Sayat-Nova. Ancora studente incontrò il collega Valentin Silvestrov, poi Arvo Pärt e Andrej Volkonskij, Alfred Schnittke, Sofia Gubajdulina, Edison Denisov. Da loro ricevette le prime registrazioni, le partiture, le analisi di ricerca teorica, ma tutto a livello di samizdat. Studiò il manuale della musica dodecafonica di Arnold Schönberg. Agli inizi degli anni 1970 una delle sue composizioni capitò nelle mani di Pierre Boulez, il maître dell’avanguardia contemporanea, che la eseguì. I primi due dei Tre pezzi dedicati al pianista moscovita Aleksej Ljubimov nascono nell’estate del 1970, e il terzo nel 1971. Quest’ultimo, Largo, il più corto e più statico, realizza a pieno l’idea di sfruttare al massimo il prolungamento del suono sul pianoforte, usando non soltanto il pedale ma anche i tasti tenuti con le dita. Il risultato è musica molto raffinata, prevalentemente non aggressiva e di gusto quasi impressionistico. Il primo e il secondo contengono sonorità più contrastanti, giochi ritmici complessi e molto instabili, che creano una musica sempre ricercata e piena di vitalità. Valerij Voskobojnikov Il testo di Valerij Voskobojnikov/Odradek Records, LLC è distribuito con Licenza Creative Commons Attribuzione - Non opere derivate 4.0 Internazionale. Permessi ulteriori rispetto alle finalità della presente licenza possono essere disponibili presso www.odradek-records.com.
9
Ne “Le Figaro” del 2 gennaio 1999 Pierre Petit ha scritto: “Diana Gabrielyan a tredici anni possiede una presenza, una passione e un senso dello stile inarrestabili.” Diana Gabrielyan è nata a Yerevan, in Armenia. Ha cominciato gli studi musicali con la madre, violinista, all’età di cinque anni, studiando sia pianoforte che violino. Di lì a breve si è esibita in pubblico per la prima volta. A Yerevan ha studiato alla Scuola musicale speciale per bambini prodigio “P. I. Tchaikovsky”. A soli nove anni ha tenuto il suo primo recital solistico nella Casa-Museo di Aram Khachaturyan, a Yerevan. A dieci, ha vinto il 3° premio al Primo Concorso Internazionale di Musica “Classica Nova” ad Hannover, in Germania, subito dopo il 2° premio al VII Concorso Internazionale di Piano “Ciutat de Carlet” a Valencia, in Spagna, ed il 1° premio al VII Concorso Internazionale “Premio Gramsci di Pianoforte” a Cagliari, in Italia, vincendo inoltre, come Premio Speciale per la migliore esecuzione del brano imposto, concerti a Parigi. Dal 1998 vive in Italia. A diciannove anni si è diplomata al Conservatorio “S. Cecilia” di Roma con il massimo dei voti e la lode, vincendo un premio speciale come Miglior Diploma di Roma del 2005. In seguito ha ottenuto il Diploma Accademico di II livello sia in “Discipline Musicali - Pianoforte” che in “Discipline Musicali - Musica da Camera” al Conservatorio “S. Cecilia” di Roma, sempre con il massimo dei voti e la lode. È vincitrice di numerosi concorsi nazionali ed internazionali, tra cui, oltre a quelli citati: il 1° premio al Concorso Internazionale “Giovani Talenti”, il 1° premio al XV Concorso Internazionale “Città di Barletta”, la X edizione del “Premio Musica” del Rotary Club Roma Sud, il Premio “Albert Roussel” per la migliore esecuzione di un’opera di A. Roussel
al XVIII Concorso Pianistico “Roma 2008”, il Premio “Rovere d’Oro 2008”, il Premio “G. Rospigliosi 2009” ecc. Svolge un’intensa attività concertistica partecipando a numerosi festival ed esibendosi in sale come il Teatro dell’Opera di Roma, il Teatro Marcello, la Sala Baldini, la Biblioteca Angelica, l’Auditorium “Due Pini” e l’Aula Magna dell’Università La Sapienza di Roma, il Teatro Talia di Tagliacozzo, il Teatro Malibran di Venezia, la Sala Siotto a Cagliari, la Maison de l’Italie, la Salle de Cinema dell’Unesco, la Citè des Arts a Parigi ecc. Nel 2000 ha tenuto diversi concerti per il Giubileo di cui uno a Palazzo Ruspoli, trasmesso alla Radio Vaticana. Nel 2005, nella doppia occasione della Esposizione della statua di S. Gregorio l’Illuminatore in Vaticano e del 700° anniversario di S. Nicola da Tolentino, ha tenuto un concerto nella chiesa di S. Nicola da Tolentino durante la quale è stata premiata con una medaglia dalla S. B. Nerses Bedros XIX Catolicos Patriarca degli armeni cattolici di Cilicia. Nel 2011 nel programma Diapason di Radio Vaticana è stata trasmessa una sua registrazione di opere di Schumann e Stravinsky. Dal 2010 studia alla prestigiosa Accademia Pianistica Internazionale “Incontri col Maestro” di Imola sotto la guida del M° Boris Petrushansky.
10
ARM
Ինձ միշտ հմայել է 900–ական թթ. երաժշտական հարմոնիաների անծայրածիր բազմազանությունը, որտեղ կյանք են առել տարբեր ավանգարդներ՝ նեոկլասիցիզմը, դոդեկաֆոնիան և սերիալիզմը։ Ցանկացա ներկայացնել երկու տարբեր պատմական շրջաններ. առաջին հետպատերազմյան՝ Ստրավինսկիի և Շոստյակովիչի սոնատներով, և երկրորդ հետպատերազմյան՝ Բաբաջանյանի և Մանսուրյանի ստեղծագործություններով, ընդգծելով նրանց ներքին կոնտրաստներն. գրեթե որպես հակոտնյաներ։ Որոնք, ներկայացնելով մի իրականության տարբեր դեմքեր, ակնհայտորեն բնութագրում են մարդկությանն. լավագույն աշխարհի մշտական որոնմանն իրավիճակում։ Իգոր Ստրավինսկիի նեոկլասիցիստական սոնատն իր ինտելեկտուալ վաելչությամբ ու պարզությամբ ուղղեկցում է ունկնդիրներին իդեալական մի աշխարհ, որտեղ դասական հարմոնիաներն արձակվում են նորագույն զարմանահրաշ հնարավորությունների։ Մեղեդայնությունն, որպես մարդկային ձայնի գեղեցկության դրոշմ, գլխավոր դեր է գրավում հատկապես ադաջիոում. հիշեցնելով 700ական թթ. «Belcanto»-ն։ “Tango“, “Ragtime“ և “Piano-Rag-Music“-ում, չեն բացակայում հումորիստական և հեգնական հատկանիշներն՝ կոմպոզիտորին յուրահատուկ։ Նրբագեղ պատկերներն՝ մատչելի հարմոնիաներով, պարգևում են զվարճալի ակնթարթներ թե՛ կատարողին, թե՛ ունկնդրին։ Խորասուզվելն Դմիտրի Շոստակովիչի առաջին սոնատում՝որոշիչ փորձառություն եղավ։ Հեղափոխական շնչով գրված այս ստեղծագործությունը, «Մեծ Պատերազմին» պատկանող մի երաժշտական քանդակ է. հզոր հարմոնիաներով և ծայրահեղության հասնող ուժեղ դիսոնանսներով։ Ընդգրկում է մեծ նկարագրական բազմազանություն. հուսահատական պահերից հասնելով ծիծաղելի և ծաղրելի ակնթարթների, ապոցալյպտից մինչև տրանսցցենդենտալ և ալիենային պահերի, հարմոնիկ և տիմբրիկ հարստության հետ մեկտեղ՝ դառնում յուրօրինակն և ընթացիկն. սկսած կատարյալ ստեղծագործական ձևից, որտեղից էլ արտացոլվում է երիտասարդ Շոստակովիչի ըմբոստ և ապստամբ ոգին։ Առնո Բաբաջանյանն այն կոմպոզիտորներից մեկն է, որին առանձնահատուկ կերպով եմ նվիրված։ Նրա բոլոր ստեղծագործություններում ուժգնորեն ներկա է Հայ ազգային ինքնությունն, ինչպես՝ իմն։ «Էլեգիան», «Իմպրովիզը» և «Վաղարշապատի Պարն» գործեր են, որոնցից երբեք չեմ բաժանվում. իմ կյանքի մի մասն են կազմում, իմ սրտում են և իմ հոգում։ Երաժշտություն է, որ չի՛ բացատրվում կամ քննարկվում, այլ ուղղակի հոսում է յուրաքանչյուր հայի երակներում։ Իր «Վեց Պատկեր»-ի համար Բաբաջանյանն ընտրում է դոդեկաֆոնիկ ժանրը։ Հիացմունքով կարելի է նկատել, թե ինչպես կիրառելով մի մեթոդ, որն ընդհանուր ոչինչ չունի, ո՛չ ավանդականի և ո՛չ էլ ազգայինի հետ, պահպանելով հայկական երանգներն և ինքնատիպությունը, կարողանում է ստեղծել զուտ ազգայինն, ևս՝ հիմնավորելով. հազարամյա ժողովրդի՝ միշտ երիտասարդ ոգին։ Սերիալ տեխնիկան իր ամբողջ պոտենցիալով, որ գործիքն թույլ է տալիս, օգտագործվում է Տիգրան Մանսուրյանի «Երեք Պիես»-ում։ Կարող են համարվել ժամանակակից երաժշտության ընդլայնման ամենահետաքրքիր գործերն։ Այն ֆանտաստիկ մի ճամփորդություն է անծայր և խորհրդավոր տիեզերքում, որտեղ յուրաքանչյուր ձայնն մի աստղ է, որ փայլատակում է։ Դիանա Գաբրիելյան 11
Այս կոմպակտ սկավառակում ներկայացվում են 900-ական թվականների երկու ռռւս և երկու հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ։ Նրանց մեջ գրեթե ոչ մի ընդհանրություն չկա. թե՝ հեղինակային, թե՝ստեղծագործական առումով։ Իգոր Ստրավինսկին՝ իր «Իմ երաժշտական կյանքի ժամանակագրությունը» գրքում. «…Անվանեցի Սոնատ, առանց հիմնվելու սոնատի դասական ձևին, որն ընդունված է Կլեմենտիի, Հայդնի և Մոցարտի մոտ. միշտ պարտադրված allegro-ով։ Օգտագործեցի Սոնատ տերմինը իր բուն իմաստով, որն ծագում է “sonare“ նվագել բառից ի տարբերություն՝ “cantare“ երգելուն, որտեղից էլ բխում է՝“cantata“ կանտատան։ Այնուամենայնիվ, ինձ պարտավորված չէի համարում պահպանելու XVIII դարավերջին ձեռնադրված սոնատային ձևն»։ Սոնատը բաժանվում է երեք մասերի. “Adagietto“-ն շրջապատված է միևնույն արագության (մեկ քարրորդն = 112) բայց տարբեր կառուցվածքներ ունեցող երկու “Allegro“-ներով։ Առաջին ալլեգրոն սկսվում է “Դո“-ից երկու օկտավա հեռավորությամբ, զուգահեռ ուղղություններով, բացահայտելով այսպես իսկական բնական օկտավան, ո՛չ որպես կրկնողություն, այլ որպես՝ ինտերվալ։ Այս օկտավան լուծվում է լիրիկ մի թեմայում. աջ ձեռքի “մշտական լեգատոյով“ և ձախ ձեռքի՝ “համառ ստակկատոյով“։ Նախաբանը կրկնվում է միջին ռեգիստրում, զարգացումն շատ կարճ է. վերջինիս հաջորդում են հակիրճ կրկնողությունն և կադենցան։ “Adagietto“-ն հետևում է “Rondo“-ի դասական կերպարին։ Երաժշտական հյուսվածքն նմանվում է վարիացիաների, սակայն, առանց կատարելագործման. այսպես, բացառելով սխեմայի վտանգն դիմում է բարոկկյան զարդանախշերին։ Վերջին մասն՝ “Allegro“-ն կոնտրապունտոյի իսկական գլուխգործոց է. կառուցված յուրաքանչյուր ձեռքի անկախ, ինքնուրույն շարժումներից։ Ստեղծագործական առումով՝ իմիտացիայի և ֆուգայի բնույթով, Ստրավինսկին մեծարում է Բախին։ «Նեոկլասիցիստական» սոնատը ներշնչված Բախից, մինչ մյուս գործերն՝ ջազային ռիթմերից, Ստրավինսկին վերջացնում է իր “Ragtime“-ը 1918 թվականի նոյեմբերին, գրված 11 գործիքների
համար. ծնունդ առած ԵՎրոպա ներթափանցած ամերիկյան ջազի գայթակղությունից։ Ernest Ansermet-ը դաշնամուրի համար մշակված ragtime-ի նոտաներ էր բերել։ Ստրավինսկին որոշում է ինչ-որ ձևով կրկնօրինակել այս նոր պարն, տալով նրան համերգային կարևորություն, ինչպես ընդունված էր մի ժամանակ ընդհեպ մենուետի, վալսի, և մազուրկայի… Ragtime-ը (1919) մշակվում է դաշնամուրի համար և նվիրվում ժամանակակից արվեստագետների ընկեր և հովանավոր՝ Madame Eugenia de Errazuriz-ին։ Ջազային ռեզոնանսներն, կգտնվեն նաև փոքր-ինչ վաղ գրված “Զինվորի Պատմությունը“ ստեղծագործությունում, մինչդեռ վեց ամիս հետո, այս նույն ռիթմերը դաշնամուրային մի այլ կտորի՝ “Piano-Rag-Music“-ի (1919) հիմքն կկազմեն և կնվիրվեն (ինչպես հանրահայտ Պետրուշկան) դաշնակահար՝ Արթուր Ռուբինշտեյնին։ 1940 թվականին իր երկրորդ կնոջ՝ Vera De Bosset Sudejkina -ի հետ տեղափովում է Հոլլիվուդ։ Այստեղ սկսում է աշխատել իր նոր հայրենիքի համար։ Մշակելով ամերիկյան հիմնն՝ “Star Spangled Banners“-ն, զգալիորեն ապշեցնում է ունկնդիրներին, չափից շատ սեպտիմայի ակկորդներ օգտագործելով։ Պատվերներ տեղացին. երաժշտություն ֆիլմերի համար, Պոլկա ՝ կրկեսի փղերի համար և այլն։ Ստեղծագործեց նաև մի Տանգո (1940) դաշնամուրի համար, որն հետագայում մշակեց երկու դաշնամուրի և մի փոքրիկ, զվարճալի օռկեստրի (5 կլարնետի, 4 շեփորի, 3 տրոմբոնի, կիթարի, 3 ջութակների, ալտի, թավջութակի և կոնտրաբասի) համար։ Իհա՛րկե, երիտասարդ Դմիտրի Շոստակովիչը, իր ծննդավայր Լենինգրադից հետաքրքրությամբ հետևում էր ավելի հասուն Իգոր Ստրավինսկիի առաջադիմմանը և չի կարելի բացառել հաստատուն մաեստրոի ազդեցությունն սկսնակ սովետական կոմպոզիտորի վրա։ Երևի վերաբերվում է «Քիթ» op.17-ին, մինչդեռ «Սոնատ»ում op.12-ում (1926) պարզ ընդգծվում է ավանգարդյան շունչն, ինչպես «Աֆորիզմներ» op.13-ում, որն ուղղակիորեն հանդիսանում է ուսանող Շոստակովիչի ընդհարման պատճառն իր սեփական 12
կոմպոզիցիայի դասատու՝ Մակսիմիլիան Շտեյնբերգի հետ։ Իր դաշնամուրի դասատու՝ Լեոնիդ Նիկոլաևն «սոնատ»-ը լսելուց հետո այսպես է արտահայտվում. «…Մի սոնատ է, գրված մետրոնոմի համար, դաշնամուրի նվագակցությամբ»։ Բոլորովին ուրիշ են Սերգեյ Պրոկոֆևի 1927 թվ.-ի Օրագրի հուշերն. վերադարձած արևմուտքից՝ «Բոլշևիկյան Ռուսաստան»ից, Լենինգրադում լսելով մի քանի երիտասարդ սովետական կոմպոզիտորների. «Նվագեց… Շոստակովիչը՝ շատ երիտասարդ, ոչ՛ միայն կոմպոզիտոր, այլ նաև դաշնակահար։ Նվագեց արագորեն, անգիր, նոտաներն ինձ բազմոցին փոխանցելուց հետո։ Նրա «սոնատ»-ը սկսվեց եռանդուն կերպով, երկու ձայնով, փոքր ինչ Բախի ժանրին մոտենալով։ Երկրորդ գործողությունը կապված առաջինին, առանց լուծման շարունակության բնութագրում է նուրբ հարմոնիաներով շրջապատված կենտրոնական մեղեդին։ Հաճելի է, բայց անորոշ և մի քիչ երկար։ Անդանտեն փոխանցվում է մի արագ ֆինալի. մյուս մասերի հետ համեմատ անհամաչափորեն կարճ։ Սակայն, այս ամենը այնքան արագ և հետաքրքիր…, որ ուրախությամբ սկսեցի գովաբանել Շոստակովիչին։ Ասաֆևը ծիծաղեց այն փաստից, որ Շոստակովիչն ինձ դուր էր գալիս, որովհետև սոնատի առաջին մասն գրված էր իմ ազդեցությանն ներքո»։ Երաժշտագետ՝ Լևոն Հակոբյանն, իր ‹‹Դմիտրի Շոստակովիչ՝ ստեղծագործության ֆենոմենոլոգիա» գրքում ընդգծում է, որ սոնատի ստեղծումն նշանակում էր. քսան տարեկան Դմիտրիի համար հաղթահարել իր ստեղծագործական առաջին դժվարությունը։ Սոնատը ոչ մեծ չափսերի է և հեղինակություն ունի ցածր որակի և քիչ անհատականության։ Իհարկե՛, միայն արտաքինից, այն փաստն, որ սոնատն մեկ մասանի է և որտեղ գերադասվում են արագ տեմպերն, թվում են բավականին արգումենտներ համեմատելու Պրոկոֆևի «երրորդ սոնատ»-ին op.28։ Իսկ Լևոն Հակոբյանը գտնում է, որ ավելի հետաքրքիր կլիներ համեմատելու Ալեկսանդր Մոսոլովի դաշնամուրային գործերի հետ. հեղինակն հանրաճանաչ «Պողպատե Դարբնոց» ստեղծագործության։ Հիմնական թեմայի երկու ձայներում զգացվում է ավելի շատ Հինդեմիտի ազդեցությունն, իսկ գագաթնակետերում՝ Մոսոլովի ուժեղ լարվածության էֆեկտն։ Երկրորդ շարժման մեջ, բացառիկորեն, գրեթե միակը Շոստակովիչի
ստեղծագործություններում, զգացվում են «իմպրեսիոնիստական» հայացքներ, երիտասարդ կոմպոզիտորին անբնորոշ՝ հարուստ և խորը պեդալով։ Հայ տաղանդավոր դաշնակահար և կոմպոզիտոր Առնո Բաբաջանյանն ապրել է 1921-1983 թթ. Երևանում հետո Մոսկվայում։ Ձևավորվել է Ռախմանինովի և Խաչատրյանի ուժեղ ազդեցության տակ։ Իր վառ վիրտուոզությանն, բացառիկ մեղեդայնությանն և խոր զգայմունքայնությանն մեծ տաղանդին, ավելացնում է նաև ամերիկյան ջազի և հայկական ազգային խառնվածքի միահյուսումներ։ Բաբաջանյանի հետևյալ գործերն գրված են ավելի շատ ազգային շնչով, հարմոնիկ հագեցվածությամբ, թեթևակի ջազային և զգացմունքային մեղեդիներով, մատչելի և ունկընդրելի։ Իմպրովիզի, Andantino (1936) (6/8 չափով), և հատկապես Ելեգիաի (1978)բնույթն թաղծոտ է։ Թեմաներն փոփոխվում են մեծ շքեղությամբ և միշտ հարուստ ու հետաքրքիր դաշնամուրային ֆակտուրայով։ Ելեգիան նվիրված է հայ մեծ կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանի հիշատակին և սիմվոլիկ ձևով հիմնված է հանրահայտ հայ Աշուղ՝ ՍայաթՆովայի (1712-1795) «Քանի վուր ջան իմ» երգի թեմային։ Ավելի առույգ, գեղեցիկ մեղեդիներով և տիպիկ հայկական բնույթներով է Վաղարշապատի պարը (Վաղարշապատ - Հին Հայաստանի Մայրաքաղաք Հայկական Թագավորությունում)։ Կոնտրաստների դրամատուրգիայի սկզբմունքներով է ղեկավարվել իր «Վեց Պատկեր»-ում (1965)։ «Մեծ սենսացիա է առաջանում, երբ Առնոն գրում է Վեց պատկերները։ Սերիալիզմ տեխնիկայի խիստ կանոններով գրված այս փուլերում, չէր ընկալվում կառուցողական միտքը։ Նորարարական շնչով ստեղծված սերիալ-տեխնիկայի խստիվ սխեմաների միջից դուրս են ցայտում իր աշխույժ, տաք խառնվածքներն։ Անբացատրելիորեն բացահայտվում են հայկական ազգային գույներն, որոնք պահպանվել են այստեղ, ինչպես միշտ՝ նրա բոլոր երաժշտություններում։ Չնայած առանց տոնայնության, Առնոն իր ինքնատիպ ոճով, առաջին իսկ նոտայից, անմիջապես ճանաչվում է»։
13
Իմպրովիզացիան “Andante recitato“ արագ և հրատապ պասաժների փոփոխություն է աղերսային տոնայնություններում։ Նրբակերտ Ժողովրդականը “Moderato“ հայկական պարի մի տեսակ է 6/8 չափով և տիպիկ մեծացրած սեկունդա ինտերվալով։ Գրված է եռմասանի ձևով, կենտրոնական տրիոյով, կառուցված՝ պարզապես, աջ ձեռքի թեմայի և ձախ ձեռքի կտրուկ նվագակցությամբ։ Տոկատինան “Presto“ փայլուն մի կտոր է միշտ կրկնվող թեմայով, գրված 4/4 չափսով, փոփոխվելով 6/8 և 9/8 չափսերում։ Համարձակ ու առնական վիրտուոզիզմն, իր էկզոտիկ տոնայնություններով, այս կտորին տալիս է անսանձելի մի կերպար։ Ինտերմեձձոն “Andante“, մեղմորեն պահպանելով ազգային բնույթը, հիմնվում է դոդեկաֆոնիկ կառուցվածքին։ Խտացած մտորումներն՝ Խորալը “Largo“, կառուցված է աջ ձեռքի սեպտիմա ինտերվալով և ձախ ձեռքի՝ բաս ռեգիստրի օկտավայով, առանց լուծման շարունակության դառնում է Սասունցիների պարը “Allegro energico“։ «Սասուն»՝ Հին Հայաստանի պատմական կենտրոն, որտեղ IX դարում հայ ժողովուրդը քաջորեն պայքարել է ընդդեմ արաբական տիրապետության։ Պարն, իր ռիթմիկական բազմազանությամբ և կրկնվող նոտաների շարադրանքով, աստիճանաբար փոխարինվում է մի այլ մեծ էֆեկտ ունեցող վիրտուոզ կտորի։ Տիգրան Մանսուրյանն անխոս, այսօր ամենակարևոր հայ կոմպոզիտորներից մեկն է։ Ծնվել է 1939 թվ. Բեյրութում (Լիբանան)։ 1947 թվ.-ին տեղափոխվում է Հայաստան և 1956 թվ.-ից ապրում՝ Երևանում։ Սովորում է Երևանի պետական կոնսերվատորիայի Ղազար Սարյանի դասարանում։ Ավելի ուշ, դառնալով կոմպոզիցիայի դասատու, դասավանդում է 20 տարի։ 1992-1995 թթ.-ներին ղեկավարում է կոնսերվատորիան։ Հայրենիքում լայնորեն ճանաչված է ֆիլմերի համար, իր գրած երաժշտություններով, որոնցից պետք է ընդգծել Սերգեյ Փարաջանովի «Նռան Գույնը» պատմական ֆիլմի երաժշտությունների շարքն, նվիրված՝ Աշուղ Սայաթ Նովային։ Դեռ ուսանող, հանդիպում է Վալենտին Սիլվեստրովին, հետո Արվո Պերտին ու Անդրեյ Վոլկոնսկիին, Ալֆրեդ Շնիտկեին, Սոֆիա Գուբայդուլինային, Էդիզոն Դենիզովին։ Նրանցից ստանում՝ առաջին ձայնագրություններն, պարտիտուրան, թեորիայի անալիզներն։ ՈՒսումնասիրում է Առնոլդ
Շոնբերգի դոդիկաֆոնիկ երաժշտության ձեռնարկը։ 1970-ական թվ.ականների սկզբին իր ստեղծագործություններից մեկն ընկնում է ժամանակակից ավանգարդ մաեստրո՝ Պիեռ Բուլեզի ձեռքն, որն այն կատարում է։ Ազգային նշույլ չկա նրա «Երեք Պիես» ստեղծագործությունում։ Առաջին երկու կտորներն, գրված 1970 թվ.-ի ամռանը, նվիրված են մոսկվացի դաշնակահար Ալեկսեյ Լյուբիմովին։ 1971-ին գրում է երրորդ պիեսը։ Այս վերջինն՝ “Largo“, ամենկարճն և ամենաստատիկն, մտահղվածորեն իրականացնում է, ամբողջությամբ՝ մինչև գագաթնակետն հասցնելով, դաշնամուրային ձայնի հնչողության տևողության հնարավորություններն, ո՛չ միայն պեդալով, այլ նաև մատների դիրքերով։ Հետևանքն շատ նրբագեղ երաժշտություն է, ոչ ագրեսիվ, գրեթե իմպրեսիոնիստ հայացքով։ Առաջին և երկրորդ պիեսներն պարունակում են ավելի երաժշտական հակասություններ։ Բարդ և բավականին անկայուն ռիթմերի խաղերն, մատուցում են շատ որոնված և կյանքով լեցուն մի երաժշտություն։
Վալերի Վոսկոբոյնիկով Թարգմանությունը՝ Նելլի Հակոբյանի
Տեքստը՝ Վալերի Վոսկոբոյնիկովի/թարգմանությունը՝ Նելլի Հակոբյանի/ Օդրադեկ Ձայնագրություններ, ՍՊԸ-ն բախշված է Ստեղծագործական Համագործակցության Լիցենզիայի Նշանակումով Ոչ լրացուցիչ ստեղծագործություններ եկած 4.0 Միջազգայինից։ Առավել թույլտվություններն սույն լիցենզիայի առումով կարող են հասանելի լինել www.odradek-records.com.
14
«…Դիանա Գաբրիելյանը, տասներեք տարեկան, իրեն ներկայացնելու մի՛ ձիրք ունի, մի՛ խանդավառություն և անխափանելի ոճական իմաստ…» այսպես է գրում Պիեռ Պետին «Լե Ֆիգարո»-յում, 1999 թվ.-ի հունվարի 2-ին:
Ռոտարի ակումբի “Premio Musica”-ի X թողարկումն; “Albert Roussel” մրցանակն “Roma 2008” XVIII դաշնակահարների միջազգային մրցույթում. Ա. Ռուսելի մի ստեղծագործության լավագույն կատարման համար; 1-ին մրցանակներն “Rovere d’ Oro 2008” և “G. Rospigliosi 2009“ և այլն…
Դիանա Գաբրիելյանը ծնվել է Երևանում։ Երաժշտական կրթությունն սկսել է հինգ տարեկան հասակում, իր մոր հետ (ջութակահար), սովորելով և՛դաշնամուր, և ջութակ։ Շատ շուտով առաջին անգամ ելույթ է ունենում հանդիսատեսի առջև։ Երևանում, սովորել է Պ. Ի. Չայկովսկու անվան, տաղանդաշատ երեխաների, երաժշտական մասնագիտական դպրոցում։ Ինը տարեկան հասակում ելույթ է ո<ւնենում իր առաջին մենահամերգով Երևանի Արամ Խաչատրյանի անվան «Տուն - թանգարանում»։ Տաս տարեկանում, Գերմանիայում նվաճում է Հաննովերի “Classica Nova” ինտերնացիոնալ մրցույթի 3-րդ մրցանակը։ Անմիջապես հետո 2-րդ մրցանակն է վերցնում Իսպանիայի՝ Վալենսիա քաղաքի “Ciutat de Carlet” դաշնակահարների VII միջազգային մրցույթում, և 1-նն՝ Կալիարիի (Իտալիա) “Premio Gramsci di pianoforte” VII միջազգային մրցույթում, հաղթելով նաև հատուկ մրցանակն. պարտադիր ծրագրի լավագույն կատարման համար՝ համերգներ Փարիզում։ 1998 թվ.-ից ապրում է Իտալիայում։ Տասնինը տարեկանում գերազանց ավարտելով Հռոմի՝ “Santa Cecilia” կոնսերվատորիայի դաշնամուրի դասարանը, պարգևատրվում է հատուկ մրցանակով. որպես Հռոմի 2005 թվ.-ի Ամենալավագույն Շրջանավարտն։ Հաջորդաբար վերջացնում է ուսման բարձրագույն մակարդակն թե՛ դաշամուրային և թե՛ կամերային երաժշտության բաժիններում, միշտ Հռոմի՝ «Սուրբ Սեսիլիա» կոնսերվատորիայում։
Հանդես է գալիս ինտենսիվ համերգային գործունեությամբ. մասնակցելով բազմաթիվ փառատոնների, ելույթ ունենալով տարբեր դահլիճներում, ինչպես. Հռոմի Օպերային Թատրոնում, Մարչելլո Թատրոնում, Բալդինի Դահլիճում, Անջելիկա Գրադարանում, Հռոմի «Երկու Սոճիներ» լսարանում և «La Sapienza» համալսարանի (L’Aula Magna) Մեծ Դահլիճում, Տալիակոցցոի՝ «Տալիա» և Վենեցիայի՝ «Մալիբրան» Թատրոններում; Կալիարիի “Sala Siotto”-ում; Փարիզի “Maison d’Italie”, “Salle de cinema de Unesco” և “Citè des Arts“ դահլիճներում և այլն… 2000 թվ.-ին Հոբելյանի կապակցությամբ, մի շարք համերգներ է ունենում, որոնցից մեկն կայանալով “Palazzo Ruspoli”-ում՝ հեռարձակվում է Վատիկանի Ռադիոյով։
Բազմաթիվ միջազգային մրցույթների դափնեկիր է։ Կարելի է ընդգծել 1-ին մրցանակն “Giovani Talenti” միջազգային մրցույթում; 1-ին մրցանակն XV դաշնամուրային միջազգային “Città di Barletta” մրցույթում; Հռոմի՝
2005 թվ.-ին կրկնակի առիթով, Վատիկանում Սուրբ Գրիքոր Լուսավորչի արձանն կանգնեցնելու և Սուրբ Նիկողայոսի 700 ամյակի կապակցությամբ, ելույթ է ունենում Հռոմի՝ «Սուրբ Նիկողայոս» Հայ Կաթողիկե Եկեղեցում, որի ընթացքում էլ պարգևատրվում է Հուշամեդալով. Կիլիկիայի Հայ Կաթողիկների հոգևոր առաջնորդ՝ Ա.Գ. Ներսես Պետրոս ԺԹ Կաթողիկոս - Պատրիարքի կողմից։ 2011 թվ.-ին Վատիկանի Ռադիոյի «Դիապազոն» հաղորդման ժամանակ հեռարձակվում է իր ձայնագրություններից մեկն՝ Շումանի և Ստրավինսկիի ստեղծագործություններով։ 2010 թվականից սովորում է Իմոլայի “Incontro col Maestro“ Միջազգային Դաշնամուրային Ակադեմիայում. անվանի դասատու՝ Բորիս Պետրուշանսկիի դասարանում։
15
d
Recorded at Studio Odradek, (10-14 September 2013) ODRCD311 Producer & Editing: John Clement Anderson Piano: Steinway Model B Fabbrini Collection Piano Technician: Luigi Fusco Sound Engineer: Thomas A. Liebermann Mastering and Mixing Engineer: Thomas Vingtrinier, Sequenza Studio, Paris. Artist Photos: Tommaso Tuzj, Hoshi Studio www.odradek-records.com Graphic Design: Studio Alice www.dianagabrielyan.com
16