ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΘΩΝΟΣ | ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

1

ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ

Ι:

ΑΣΤΙΚΟΣ

Καθηγήτρια: Β. Τροβά

2

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΘΩΝΟΣ μια ιστορική αγορά της Θεσσαλονίκης

Βικτώρια Νασιοπούλου - Σκεύα

2

0

1

7

-

3

2

0

1

8

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ | ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 1α ΑΡΧΕΣ 20ου ΑΙΩΝΑ 1β ΠΥΡΚΑΓΙΑ 1917 1γ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΙΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΠΛΑΤΕΙΑ ΑΘΩΝΟΣ | ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 2α ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2β ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 2γ ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ (ΑΡΧΕΣ 20ου ΑΙΩΝΑ, ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΟΥ 1917 ΚΑΙ ΕΠΕΙΤΑ) 2δ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΟΣ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ 2ε ΑΡΧΕΣ 21ου ΑΙΩΝΑ, ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ 3α ΑΓΟΡΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ 3β ΟΔΟΣ ΠΑΠΑΜΑΡΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5

1.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

|

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 1α

ΙΣΤΟΡΙΚΗ |

ΑΡΧΕΣ

ΑΝΑΔΡΟΜΗ 20ου

ΑΙΩΝΑ

Η Θεσσαλονίκη ήταν μια από τις μεγαλύτερες και πιο σύγχρονες πόλεις των Βαλκανίων και το λιμάνι της από τα σημαντικότερα κέντρα εμπορίου. Το 1912 απελευθερώθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και μαζί με το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας και της Ηπείρου ενσωματώθηκε στην Ελλάδα. Πέντε χρόνια μετά ήταν η έδρα της προσωρινής κυβέρνησης του Ελευθέριου Βενιζέλου. Παρόλο που ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ξεκινήσει το 1914, η Ελλάδα τηρούσε ουδετερότητα. Το 1915 με την άδεια της κυβέρνησης, αποβιβάζονται στρατεύματα και πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη και ο πληθυσμός της μέσα σε μερικούς μήνες υπερδιπλασιάζεται. Ήταν μια πόλη «γραφική και μαγευτική, ευρωπαϊκή στην παραλία, με πύργους τζαμιών και τρούλους», κατά τον Κάρολο Ντηλ, όπου τα στενοσόκακα στο εσωτερικό της και τα εμβληματικά κτίρια στην παραλιακή οδό συνέδεαν το ανατολίτικό της παρελθόν με τις φιλόδοξες δυτικές προοπτικές1.

Εικ.1 Δήμος Θεσσαλονίκης. Χαρτογραφικό Portal, gis.thessaloniki.gr

Εικ.2 Πολεοδομικός ιστός πριν από την πυρκαγιά και μετά τη νέα ρυμοτομία του 1981.

https://www.athensvoice.gr/life/urban-culture/ thessaloniki/466212_1917-i-megali-pyrkagia-poy-allaxe-tin-opsi-tis-thessalonikis 1

6

1β

|

ΠΥΡΚΑΓΙΑ

1917

Η πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης , ξεκίνησε το Σάββατο στις 18 Αυγούστου 1917 περίπου στις 15:00 από ένα φτωχικό σπίτι προσφύγων στην Ολυμπιάδος 3, στη συνοικία Μεβλανέ μεταξύ του κέντρου και της Άνω Πόλης. Λόγω του ισχυρού ανέμου, η πυρκαγιά μεταδόθηκε στα γειτονικά σπίτια και άρχισε να εξαπλώνεται σε όλη τη Θεσσαλονίκη. Αρχικά κατευθύνθηκε προς το Διοικητήριο μέσω της οδού Αγίου Δημητρίου και προς την αγορά μέσω της Λέοντος Σοφού και στη συνέχεια κατέβηκε στο κέντρο της πόλης. Καθώς υπήρχε έλλειψη νερού και πυροσβεστικής υπηρεσίας, ένα γαλλικό τμήμα ανατίναξε με δυναμίτιδα τρία σπίτια δίπλα από το διοικητήριο με σκοπό να δημιουργήσει ζώνη ασφάλειας, αλλά στη συνέχεια αποχώρησε. Την επόμενη μέρα ο άνεμος άλλαξε κατεύθυνση και τα δύο μέτωπα της πυρκαγιάς κατέστρεψαν όλο το εμπορικό κέντρο. Στις 12:00 πέρασε γύρω από τον περίβολο του ναού της Αγίας Σοφίας χωρίς να τον πειράξει και συνέχισε ανατολικά μέχρι την οδό Εθνικής Αμύνης (πρώην Χαμιντιέ) όπου δύο βρετανικές πυροσβεστικές αντλίες σταμάτησαν την πυρκαγιά κοντά στον Λευκό Πύργο το βράδυ 19 Αυγούστου.2 Μέσα σε 32 ώρες κατέστρεψε το 32% της συνολικής έκτασης της Θεσσαλονίκης, 9.500 σπίτια σε έκταση 1.000.000 m² και άφησε άστεγα πάνω από 70.000 άτομα. Κάηκε κυρίως η περιοχή μεταξύ των οδών Αγίου Δημητρίου, Λέοντος Σοφού, Νίκης, και Εθνικής Αμύνης. Στα επίσημα έγγραφα αναφέρεται ως «πυρίκαυστος ζώνη» .(Εικ.3,4) Μεταξύ των κτηρίων ήταν το Ταχυδρομείο, το Τηλεγραφείο, το Δημαρχείο, οι εταιρείες Ύδρευσης και Φωταερίου, η Οθωμανική Τράπεζα, η Εθνική Τράπεζα, οι αποθήκες της Τράπεζας Αθηνών, ο ναός του Αγίου Δημητρίου και άλλοι δύο ορθόδοξοι ναοί, το Σαατλή Τζαμί και άλλα έντεκα τεμένη, η Αρχιραββινεία με όλο το αρχείο της και 16 από τις 33 συναγωγές.

Εικ.3 Αεροφωτογραφία της περιοχής μετά την καταστροφή. Από το λεύκωμα Incendie de Salonique. 18-19 Août 1917 της Αεροναυτικής Υπηρεσίας του γαλλικού στρατού.

Καταστράφηκαν επίσης τα τυπογραφεία των περισσότερων εφημερίδων αλλά και 4.096 από τα 7.695 καταστήματα αφήνοντας ανέργους το 70% των εργαζομένων, ενώ το κτήριο του Τελωνείου Εικ.4 Χάρτης της «πυρίκαυστης ζώνης». Από το λεύκωμα Incendie de Salonique. 18-19 Août 1917 της Αεροναυτικής Υπηρεσίας του γαλλικού στρατού.

Papastathis - Hekimoglou. The Great Fire of Thessaloniki (1917), 2010, σελ. 14 2

7

σώθηκε από Γάλλους στρατιώτες. Οι ανθρώπινες απώλειες ήταν ελάχιστες, με μοναδικούς νεκρούς λίγους Γάλλους στρατιώτες. Η πυρκαγιά αυτή ήταν ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία της πόλης και άλλαξε σημαντικά τη φυσιογνωμία της. Το μέρος της πόλης που κάηκε ανοικοδομήθηκε με νέο οργανωμένο σχέδιο, δημιουργώντας μια σύγχρονη πόλη.

1γ

|

ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ

Λίγες ημέρες μετά την καταστροφή η κυβέρνηση Βενιζέλου ανήγγειλε ότι δεν θα επιτρεπόταν η ανεξέλεγκτη ανοικοδόμηση της πόλης, αλλά μόνο στη βάση ενός νέου πολεοδομικού σχεδίου, σύμφωνα με τον Ν. 823/1917 που εκπόνησε ο υπουργός συγκοινωνιών Αλέξανδρος Παπαναστασίου.3 Με απόφαση του Παπαναστασίου ιδρύθηκε «Διεθνής Επιτροπή Νέου Σχεδίου Θεσσαλονίκης» με πρόεδρο τον Ερνέστ Εμπράρ για την εκπόνηση ρυμοτομικού σχεδίου, το οποίο παραδόθηκε στη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας στις 29 Ιουνίου 1918. (Εικ.5,6) Πολλοί άσκησαν κριτική διότι χανόταν ο παραδοσιακός χαρακτήρας και οι πολλαπλοί θρησκευτικοί πυρήνες της ζωής της πόλης. Από μια οθωμανική, μεσαιωνική πόλη, με ελικοειδή στενά σοκάκια και αδιέξοδα, η Θεσσαλονίκη θα γινόταν μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη, με αύξηση του αριθμού των ορόφων και κτίρια από οπλισμένο σκυρόδεμα, με ορθολογικά σχεδιασμένη ρυμοτομία, κεντρικούς άξονες, πλατιές λεωφόρους και γραμμή μετρό (που είχε χαραχθεί ακριβώς πάνω στη διαδρομή που υλοποιείται σήμερα) ορθογώνια οικόπεδα και μεγάλο ποσοστό (περίπου 40%) ελεύθερων χώρων. Το σχέδιο δεν εφαρμόστηκε πλήρως και εξαιτίας της δυσκολίας εξεύρεσης επαρκών κονδυλίων, ακόμη και πιέσεων εκ μέρους μεγαλοϊδιοκτητών, υπέστη πολλές μεταβολές, αλλά αποτέλεσε μεγάλη βελτίωση σε σχέση με την πρωτύτερη κατάσταση της πόλης.

Εικ.5 Το πρώτο σχέδιο του E. Hebrard το 1918 για το ιστορικό κέντρο, στο Η Ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917, Αλέκα Καραδήμου-Γερόλυμπου, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1995.

Εικ.6 Architect Ernest Hébrard's urban plan for the rebuilding of Thessaloniki after the 1917 fire.

«Νόμος 823». ΦΕΚ A 185/1917 (Εφημερίς της Κυβερνήσεως Εθνικό Τυπογραφείο).

3

8

2.

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΕΡΕΥΝΑΣ:

ΠΛΑΤΕΙΑ

ΑΘΩΝΟΣ

|

ΙΣΤΟΡΙΚΗ

ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Εικ.7 Περιοχή Άθωνος, Δήμος Θεσσαλονίκης, Χαρτογραφικό Portal.

2α|

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ

ΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΜΕΛΕΤΗΣ

Η πλατεία Άθωνος επιλέγεται καθώς αποτελεί μία από τις παλαιότερες αγορές του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης και ανήκει στη πυρίκαυστη ζώνη. Έχει μεγάλη σημασία καθώς βρίσκεται στο κεντρικότερο σημείο της πόλης και επικοινωνεί με την πλατεία Αριστοτέλους4 και την Εγνατία οδό, βασικότερη λεωφόρο της πόλης. Η τοποθεσία της προσδίδει τουριστικό χαρακτήρα στην περιοχή και την κάνει εύκολα προσβάσιμη προς όλους. Χωρίζεται με την ιστορική αγορά Βλάλη μέσω της Αριστοτέλους, βρίσκεται απέναντι από το Bay Hamam, το μεγαλύτερο Χαμάμ της Θεσσαλονίκης και ένα από τα σημαντικότερα στα Βαλκάνια και απέχει μόλις 200μ. από τον ναό της Αγίας Σοφίας. Τέλος διατηρεί τον ιστορικό της χαρακτήρα μέχρι και σήμερα παρόλο που επικοινωνεί με τη σύγχρονη αγορά της πόλης.(Εικ.8)

Εικ.8 Η πλεονεκτική θέση της Άθωνος με πολλές διεξόδους προς τους κεντρικούς άξονες και επαφή με άλλες αγορές και μνημεία.

Η κεντρική πλατεία της Θεσσαλονίκης, χτισμένη σύμφωνα με τα σχέδια του Ernest Hébrard, Wikipedia.

4

9

Η περιοχή της Άθωνος, το «Παζάρι» παλαιότερα (αγορά Βατικιώτη), συγκεκριμένα οριοθετείται μεταξύ της Εγνατίας και της Ερμού, της Αριστοτέλους και της Καρόλου Ντηλ. Περιλαμβάνει την πλατεία Άθωνος, τις οδούς Μητροπολίτου Γενναδίου και την Μπαλάνου, παράλληλα στην Κ. Ντηλ και τις οδούς Παπαμάρκου, Αυγερινού, Βαγδαμάλη και Δραγούμη παράλληλα στην Ερμού και πλέον θεωρείται η φθηνή αγορά του κέντρου. Η οδός Παπαμάρκου είναι από τους παλαιότερους και κυριότερ ους μικρούς δρόμους που ορίζουν την περιοχή της Πλατείας Άθωνος. Ένας δρόμος επίκεντρο μιας άλλοτε ακμάζουσας εμπορικής συνοικίας, του ανατολίτικου παζαριού παλαιότερα, της πλατείας Άθωνος μεταπολεμικά. Η ιστορία της είναι μεγάλη καθώς τα κτίρια της άλλαξαν πολλές φορές πρόσωπο και τη χρήση τους. Μετά από μια περίοδο ερήμωσης φαίνεται πως αποκτά για άλλη μια φορά νέο δημιουργικό χαρακτήρα. Τα τελευταία χρόνια είναι ένας δημοφιλής προορισμός, με πολλά εμπορικά μαγαζιά, καφέ, μπαράκια και μεζεδοπωλεία.

Εικ.9 Οι συνοικίες της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ου αι. (Δημητριάδης 1983)

2β

|

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας (19ος αι.), η περιοχή που απλώνεται γύρω από την οδό Βενιζέλου, από το Λιμάνι μέχρι την σημερινή Άθωνος κάτω από την Εγνατία, ήταν η περιοχή με τις εκτεταμένες αγορές και το μοναδικό κέντρο της πόλης. Σε αντίθεση με τις Ευρωπαϊκές πόλεις οι ανατολίτικες δεν είχαν το κέντρο με το δημαρχείο την πλατεία και τις συντεχνίες. Το κέντρο ήταν η αγορά όπου συναντιόντουσαν και συνυπήρχαν διάφορες φυλές, έθνη και θρησκείες. Στον υπόλοιπο χώρο της πόλης υπήρχαν κατοικίες. (Εικ.9) Η αγορά ήταν κλειστή, αποτελούνταν δηλαδή από μικρά μαγαζάκια και στεγασμένους δρόμους με τέντες και ξύλα.(Εικ.10) Χάνια με τις τετράγωνες αυλές τους, στενά περάσματα με εργαστήρια, ακανόνιστα σταυροδρόμια με καφενεία, καλύπτουν τις ανάγκες των κατοίκων για μεταποίηση, εμπόριο και κάθε λογής συναλλαγές και υπηρεσίες. Ο δρόμος είναι η προέκταση του μαγαζιού, τόπος όπου εκτίθενται τα εμπορεύματα, όπου γίνεται η επαφή με την πελατεία. Στην περίμετρο της αγοράς απλωνόταν η “αγορά αλεύρων” (ή Ούν Καπάν, το γνωστό μας “Καπάνι”, από το kaban- την μεγάλη δημόσια ζυγαριά),

Εικ.10 Στοά κατά το 19ο αι.

10

σημερινή Πλατεία Άθωνος.5 Η Αλευραγορά από τη Βενιζέλου ως και την Άθωνος και από την Εγνατία ως την Ερμού, ήταν και αγορά πουλερικών και μικρών ζώων. Στη θέση του σημερινού σιντριβανιού υπήρχε στέρνα για να ξεδιψάνε τα ζώα.(Εικ.11)

2γ | ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ (ΑΡΧΕΣ 20ου ΑΙΩΝΑ, ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΟΥ 1917 ΚΑΙ ΕΠΕΙΤΑ) Η Θεσσαλονίκη από τις αρχές του 1900 βρίσκεται σε μια μόνιμη μεταμόρφωση. Η νεώτερη μορφή της αγοράς σχηματίζεται από την όσμωση δύο διαφορετικών κληρονομιών, από Aνατολή και Δύση. Νέες μορφές εργασίας και επαγγέλματα αναζητούν σύγχρονους χώρους για να στεγαστούν. H παλιά αγορά χάνει την πρωτοκαθεδρία της και το κοινωνικό και οικονομικό κέντρο της πόλης μεταφέρεται στην προκυμαία αλλά και προς το νεόκτιστο ανατολικό προάστιο. Στην αγωνιώδη προσπάθειά της για ανανέωση, η παλιά αγορά αντιγράφει αρχιτεκτονικές μορφές που έχουν αναπτυχθεί στον 19ο αιώνα στην κεντρική και δυτική Eυρώπη: Κατεδαφίζει τις ξύλινες ή πάνινες στέγες και τις αντικαθιστά με μέταλλο και τζάμι. Διαμορφώνει γυάλινες βιτρίνες μπροστά στις στενόχωρες και ταπεινές όψεις των μικρομάγαζων.

Arcades και galleries μπερδεύονται με τα χάνια και τις στοές σε μια ενδιαφέρουσα συμβίωση ‘ανατολίζοντων’ και δυτικότροπων κτισμάτων. Αλλά και αυτό το γοητευτικό ανακάτωμα θα χαθεί καθώς η πυρκαγιά του 1917 θα μετατρέψει παλαιότερα και νεώτερα κτίσματα σε στάχτες. Ο έφορος καταγράφει 4069 κατεστραμμένους επαγγελματικούς χώρους. Με το νέο σχέδιο για το ιστορικό κέντρο, η όψη της Θεσσαλονίκης αλλάζει ουσιαστικά.(Εικ.12)6 Στα πλαίσια του ανασχεδιασμού της πόλης μετά την πυρκαγιά ,υπό την καθοδήγηση του Γάλλου πολεοδόμου Ερνέστ Εμπράρ, μελετήθηκε διεξοδικά η χωροθέτηση του εμπορίου.

Εικ.11 Αρχική εικόνα Καρτ ποστάλ της Πλατείας Άθωνος (Ουν Καπάν) από το βιβλίο Η Δύση της Ανατολής Θεσσαλονίκη 18701912. Τα χρόνια του Μετασχηματισμού, εκδ. ΜΙΕΤ (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης), 2012.

Εικ.12 Προσχέδιο Mawson 1918 για το ιστορικό κέντρο.

«Η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917: ένα ορόσημο στην ιστορία της πόλης και στην ανάπτυξη της Ελληνικής Πολεοδομίας».

6 «Καταρτίζεται επιτροπή από δύο Γάλλος και Έλληνες μηχανικούς για τη χάραξη του σχεδίου πόλεως. Ο Ε. Βενιζέλος προτείνει να καλέσει ως επικεφαλής επιτροπής τον ονομαστό Άγγλο αρχιτέκτονα Mawson, ο οποίος και αποδέχεται την πρόσκληση. Τέλος με υπουργική απόφαση καθορίζεται η οριστική σύνθεση της επιτροπής του σχεδίου.» Γερόλυμπου Αλεξάνδρα.

5

11

Από τις προτάσεις του Εμπράρ εγκρίθηκαν και υλοποιήθηκαν μόνο αυτές που αφορούσαν το ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης.7 Σημαντικά θετικά στοιχεία του σχεδίου εφαρμόστηκαν επιτυχώς και είναι σαφώς αναγνωρίσιμα, όπως η διασταύρωση του μνημειακού άξονα της Αριστοτέλους με τις αγορές / Bazars (Βλάλη, Βατικιώτη, Καπάνι, Άθωνος). (Εικ.13). Οι πολεοδόμοι της νέας Θεσσαλονίκης δεν αγνοούν τη σημασία των μικροεπαγγελμάτων και προέβλεψαν την περιοχή από την αγορά Βλάλη μέχρι την Άθωνος για την εγκατάσταση μικρών επιτηδευματιών που έστησαν εδώ τα μαγαζάκια τους, στη λογική του παραδοσιακού παζαριού. Mικρά ισόγεια και διώροφα κτίρια, 4 μέτρα επί 8, με όμοιες επιβεβλημένες νεο-βυζαντινές όψεις, δίλοβα παράθυρα και ανοικτές αλλά και στεγασμένες στοές, υποδέχονται τα είδη λαϊκής κατανάλωσης σε μια απόμακρη υπόμνηση του μεσαιωνικού μοντέλου: κοσμήματα και υφάσματα, δέρματα, ρουχισμός και στη Bατικιώτη τρόφιμα και εργαστήρια, σχεδιάζονται παρά την αντίδραση των τότε εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης, που θεωρούσαν ότι ένα «ανατολίτικο παζάρι» δεν είχε θέση στο κέντρο μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης. Τελικά γύρω από τον κεντρικό -δυτικής έμπνευσης- άξονα της Αριστοτέλους χωροθετείται η ζώνη των λεγόμενων μπαζάρ που παραπέμπουν στις ανατολίτικες καταβολές της πόλης. Η Άθωνος μια πλατεία με πολλές διεξόδους προς τους κεντρικούς άξονες αποκαλύπτει το παλιό και το νέο πρόσωπο της πόλης. Η χάραξη της οδού Παπαμάρκου με τα μικρομάγαζα που διατηρούνται μέχρι σήμερα γίνεται το 1923. Από τότε κρατά και το όνομά της προς τιμήν του παιδαγωγού Χαρίσιου Παπαμάρκου. Για κάποιον αδιευκρίνιστο λόγο τα δρομάκια γύρω της φέρουν επίσης ονόματα διανοουμένων και παιδαγωγών, καθώς και επιφανών μελών της ελληνικής κοινότητας που έζησαν από τον 18ο αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού στη Μακεδονία (Κοσμάς Μπαλάνος, Φιλήμων Δραγούμης, ο έλληνας πρόξενος Κ. Βατικιώτης, Μαργαρίτης Δήμητσας, Ιωάννης Αυγερινός κ.α.). (Εικ.14)

Εικ.13 Σχέδιο Εμπράρ, προέβλεπαν αψιδωτή Place Civique πάνω από τη πλατεία Αριστοτέλους, για τη στέγαση δημόσιων κτιρίων, έμειναν στα χαρτιά , ανευρέθηκε μισό αιώνα μετά η ρωμαϊκή αγορά.

«Η Θεσσαλονίκη πριν και μετά τον Ερνέστ Εμπράρ» και «Σχεδιάζοντας τη Θεσσαλονίκη μετά την πυρκαγιά», Αλέκα Καραδήμου-Γερόλυμπου.

7

12

Εικ.14 «Τελικό σχέδιο ρυμοτομίας πυρίκαυστου περιοχή Άθωνος», Πολεοδομία Θεσσαλονίκης.

ζώνης,

Από τα χρόνια εκείνα, τα μικρά κτίσματα επιβίωσαν και σκεπάστηκαν με ένα παράξενο σκέπαστρο που έδωσε στην πλατεία μια νέα όψη. Πρόκειται για μια ευρηματική πολεοδομική επίλυση στην οποία χώροι για τις ταπεινές αλλά ζωτικές ανάγκες της πόλης, συναντώνται με τον κεντρικό μνημειακό της άξονα. Η ιδιοφυής αυτή χάραξη πέτυχε την πολυλειτουργικότητα και την κοινωνική και χρηστική συνύπαρξη -σήμερα και την πολυπολιτισμικότηταχαρίζοντας διαρκή ζωντάνια και κίνηση στο κέντρο της Θεσσαλονίκης και επιτρέποντας την οικειοποίησή του από όλες τις κοινωνικές ομάδες. Προορίζονταν στην αρχή να ανήκουν στον Δήμο Θεσσαλονίκης, που θα αντλούσε προσόδους από την εκμετάλλευσή τους, ενώ παράλληλα θα μπορούσε να τα διαθέτει ασκώντας κοινωνική πολιτική.

13

Η έλευση των προσφύγων από την Μικρά Ασία το 1922 άλλαξε τους σχεδιασμούς. Τελικά χτίστηκαν μικρά μαγαζάκια γιατί η οικονομία της πόλης βασιζόταν στο μικρό κεφάλαιο.(Εικ.15) Η περιοχή χωρίσθηκε σε 516 οικόπεδα που πουλήθηκαν σε δημοπρασίες, παίρνοντας υπ’ όψιν την ύπαρξη πολλών παλιών ιδιοκτητών της περιοχής (200 οικόπεδα), την παρουσία προσωρινά στεγασμένων μικρεμπόρων στην ίδια περιοχή αλλά και σε ολόκληρη την πόλη μετά την πυρκαγιά (100 οικόπεδα), την ανάγκη αποκατάστασης των προσφύγων (200 οικόπεδα) και ορισμένων θυμάτων του πολέμου (αναπήρων κλπ).8

Εικ.15 Εφημερίς της Κυβερνήσεως Τεύχος Τέταρτο, Αρ. Φύλλου 273, 11 Απριλίου 2001.

«Ο Χάρτης της Πόλης: Οδός Παπαμάρκου», parallaxi Απρίλιος 13, 2014 8

14

2δ | ΜΕΧΡΙ

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΟΣ ου ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 20 ΑΙΩΝΑ

Στην περιοχή της Άθωνος μεταπολεμικά, στεγάστηκαν βιοτεχνίες χαρτικών, καταστήματα τσαγκάρηδων, καλαθάδικων, καρεκλάδων και επιπλοποιών, τορναδόρων και ραφτών, μικρά καφενεία και μαγειρεία. Από το 1960 και μετά ήταν κυρίως γειτονιά τσαγκάρηδων (υπήρχαν περίπου 15 επαγγέλματα γύρω απ’ το παπούτσι). Όλα τα κτίρια της αγοράς ήταν ισόγεια με πατάρια. Στα ισόγεια ήταν το μαγαζί και στο πατάρι το εργαστήριο. Μετά το σεισμό του 1978 τα μαγαζιά καταστράφηκαν καθώς τα πατάρια γκρεμίστηκαν και σταδιακά οι χρήσεις τους αλλάζουν. Για την περιοχή αυτή του Μπαζάρ, παρουσιάστηκαν σχέδια από ένα μεγάλο εργολαβικό εγχείρημα, που πρότεινε μετά τους σεισμούς την κατεδάφισή τους και την ανοικοδόμηση από την ΔΕΠΟΣ, ενός ενιαίου πολυώροφου εμπορικού κέντρου, με εξάρσεις ύψους και χαμηλότερα σημεία, όπου στο ισόγειο και στον όροφο θα υπάρχουν οι παλαιότερες χρήσεις των μαγαζιών της περιοχής και στους παραπάνω χώρους γραφεία. Το σχέδιο αυτό δεν πέρασε. Ωστόσο αν και το σύνολο των κτισμάτων προστατεύθηκε, η περιοχή δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην καταναλωτική και ψυχαγωγική μανία που κατέλαβε την πόλη στο γύρισμα προς τον 21ο αιώνα.9 Στις αρχές του 1990 ολόκληρη η περιοχή έγινε πεζόδρομος και άρχισαν να ανοίγουν μπαράκια. Άρχισε λοιπόν να αλλάζει ελαφρά αλλά δεν επηρέασε τη δουλειά των μικροεπαγγελμάτων. Παλιότερα στα στενά αυτά περνούσαν αμάξια και ο δρόμος είχε λάσπες και χώματα.

Εικ.16,17,18 Οδός Βαγδαμάλη και Μπαλάνου, Οδός Δραγούμη, Οδός Δραγούμη και Μπαλάνου: «Η Παπαμάρκου και τα πέριξ 1979-2010», Άρις Γεωργίου (φωτογραφίες του 1979 πριν πεζοδρομηθεί η περιοχή), «reservoir doc: Η οδός Παπαμάρκου και τα πέριξ», TV100, 2017.

Αλέκας Καραδήμου Γερόλυμπου, καθηγήτριας πολεοδομίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Α. Π.Θ.

9

15

2ε | ΠΕΡΙΟΔΟΣ

ΑΡΧΕΣ ΚΡΙΣΗΣ

21ου ΚΑΙ

ΑΙΩΝΑ, ΣΗΜΕΡΑ

Τα κτίρια της αγοράς, με συγκεκριμένα τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά είναι διώροφα, μικρού εμβαδού κάτοψης (10 -18 τ.μ. περίπου) σε επαφή το ένα με το άλλο και διαμορφώνουν συνεχόμενα μέτωπα και οικοδομικά τετράγωνα. Η κατασκευή τους από φέρουσα τοιχοποιία και οι σχετικές διατάξεις διατήρησης του ΥΠ.ΠΟ απαγορεύουν τις εκτενείς συνενώσεις των όμορων καταστημάτων και την αλλοίωση των μορφολογικών χαρακτηριστικών των αρχικών μικρών εμπορικών μονάδων.10 Η αγορά εξακολουθεί να λειτουργεί συμπληρωματικά με τις μοντέρνες εμπορικές συνοικίες. Παντού φαγάδικα και μπαράκια ξεφυτρώνουν ανάμεσα σε μανάβικα που αποσύρονται, μαραγκούδικα και ψαθοπωλεία που υπολειτουργούν, ή ραφτάδικα που κλείνουν. Ωστόσο η απόφαση του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας να κατασκευάσει ανεξάρτητα στέγαστρα για την προστασία των βασικότερων διαδρομών, αλλοιώνοντας έτσι ριζικά τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα της περιοχής, ενθάρρυνε την άλωση κτιρίων και δημόσιου στεγασμένου χώρου από αναρίθμητα τραπεζάκια και καθίσματα εστιατορίων, ενώ οι τοπικές αρχές δεν θέλησαν να παρέμβουν ελέγχοντας τις νέες χρήσεις.11 Η οικονομική κρίση έπληξε και τις ιστορικές αγορές του εμπορικού κέντρου. Στην Αγορά Βατικιώτη «από τα 198 καταστήματα, περίπου τα 60-70 είναι κλειστά», σύμφωνα με τον κ.Νικολόπουλο, άλλα λειτουργούν πια ως αποθήκες και πολλά μετατρέπονται σε σύγχρονους χώρους δημιουργίας. Το σίγουρο είναι πως παρά τις μεγάλες δυσκολίες οι αγορές διατηρούν μέχρι και σήμερα την γραφική ομορφιά τους, τον εμπορικό χαρακτήρα τους, τη ζωντάνια των επαγγελματιών που φιλοξενούν και παράλληλα αποτελούν έναν πολιτιστικό πλούτο που προσελκύει τους τουρίστες που επισκέπτονται τη Θεσσαλονίκη. Τα τελευταία χρόνια η ευρύτερη περιοχή μετασχηματίζεται σε μια γειτονιά μεικτών χρήσεων. Η αγορά Βατικιώτη φιλοξενεί μπαχαρικά και διάφορα καταστήματα, καταστήματα κατοικίδιων ζώων, και τα παραδοσιακά πατσατζίδικα.(Εικ.19)

Εικ.19 Αγορά Βατικιώτη σήμερα (Στεγασμένη με μέταλλο και γυαλί).

Εικ.20 Papamarkou Street Party, September 2017, «Ξεκίνησε το street party της οδού Παπαμάρκου!», από parallaxi.gr

www.ttarchitects.gr/tt/ellinikon-athonos/, Λ. Τικταπανίδου, Δ. Τσάσης.

11 «Ο Χάρτης της Πόλης: Οδός Παπαμάρκου», parallaxi Απρίλιος 13, 2014.

10

16

Οι δρόμοι της Άθωνος αποτελούνται από παραδοσιακά μαγαζιά που προσφέρουν μπαχαρικά, χειροποίητα ψάθινα και ξύλινα αντικείμενα και μικροέπιπλα. Σημαντικότερο όμως είναι το κομμάτι της εξέλιξης της οδού Παπαμάρκου που έχει γίνει κέντρο για αρχιτεκτονικά και δημιουργικά γραφεία, εργαστήρια σχεδίασης και παραγωγής κεραμικών, επίπλων, ειδών ένδυσης και κοσμήματος, αλλά και μαγαζιά εστίασης. Όλο αυτό γέννησε πρωτίστως το Papamarkou Street Party. (Εικ.20, 21) Κάθε χρόνο, τον Σεπτέμβριο, ο δρόμος διοργανώνει μία ανοιχτή υπαίθρια γιορτή, φιλοξενώντας εκθέσεις, ζωντανές δράσεις, μουσικές και φαγητό, προβάλλοντας και γιορτάζοντας κάθε πτυχή της καθημερινότητάς του. Εντυπωσιακό είναι και το γεγονός, πως η Παπαμάρκου και οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται σε αυτήν, αποφάσισαν να επικοινωνήσουν όλες τις δραστηριότητες και εκφάνσεις του δρόμου και της ζωής τους σε αυτόν υπό το Papamarkou Street.

Εικ.21 Papamarkou Street Party, September 2017, «Ξεκίνησε το street party της οδού Παπαμάρκου!», από parallaxi.gr

Αλέκας Καραδήμου Γερόλυμπου, καθηγήτριας πολεοδομίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Α. Π.Θ.

9

17

3.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ 3α

|

ΑΓΟΡΑ

ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ | ΦΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ12 Η εταιρία Green Family “το Ελληνικόν” ξεκίνησε από ένα μικρό κατάστημα πώλησης φυτικών και βιολογικών προϊόντων του Θ. Πανταλέοντα, στον κεντρικό πεζόδρομο της Αγοράς Βατικιώτη. Η ανακαίνιση του αρχικού αυτού καταστήματος που λειτουργούσε από το 1996, αποτέλεσε το ξεκίνημα της εταιρίας, αν και τότε, δεν διαφαινόταν ακόμη η μελλοντική εξέλιξή της. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός επομένως, δε διαχειρίστηκε ζητήματα δημιουργίας μιας εταιρικής ταυτότητας για πιλοτική χρήση, κάτι που κρίθηκε αναγκαίο λίγους μήνες αργότερα, με τη διάθεση της εταιρίας για ανάπτυξη. «Με δεδομένη τη θέση του καταστήματος μέσα στον “ιστορικό τόπο” της υπαίθριας αγοράς, αλλά και την παλαιότητα της επιχείρησης, επιλέξαμε να σχεδιάσουμε ένα ” νέο” κατάστημα με άμεσες αναφορές στις οικείες εικόνες του παραδοσιακού παντοπωλείου αλλά και του παζαριού (bazaar), με τις προθήκες σε κοινή θέα, όπου ο καταναλωτής περιφέρεται ανάμεσά τους και περιεργάζεται τα προϊόντα», υπογραμμίζουν οι T&T Architects.

Εικ.22,23 Αριστερά πριν, δεξιά μετά την ανακαίνιση, Το Ελληνικόν, T&T Architects.

Εικ.24,25 Σχέδια Το Ελληνικόν, T&T Architects.

www.ttarchitects.gr/tt/ellinikon-athonos/, αρχιτεκτονικός σχεδιασμός Λ. Τικταπανίδου, Δ. Τσάσης, 2009 2010.

12

18

3β|

ΟΔΟΣ

Τ&Τ ARCHITECTS MONAUTES |

ΠΑΠΑΜΑΡΚΟΥ και THE ΠΑΠΑΜΑΡΚΟΥ

ANI42

Οι πρώτοι είναι το αρχιτεκτονικό σχήμα που προέκυψε από τη συνεργασία της Λίζας Τικταπανίδου με το Διονύση Τσάση, αρχιτέκτονες που πρωτοεργάστηκαν μαζί το 2006. Έκτοτε, συνέχισαν την συνεργασία τους στον σχεδιασμό για πολλές επιφανείς επιχειρήσεις της πόλης, στήνοντας τελικά το 2013 αυτό το γραφείο-studio . Έκτοτε συνεχίζουν το σχεδιασμό καταστημάτων, επαγγελματικών χώρων και χώρων αναψυχής, χωρίς να αποκλείουν ότι άλλο μπορεί να τους κινήσει το κοινό ενδιαφέρον, ενώ παράλληλα συνεχίζει ο καθένας τους να ασχολείται με τα δικά του projects. Οι δεύτεροι έχουν ως κύριο αντικείμενο την παραγωγή εκπαιδευτικών, επιστημονικών και πολιτιστικών ταινιών για πλανητάρια και στερεοσκοπικά σινεμά καθώς και την παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού. Οι ιδρυτές της, Guy Brochard και Ευγενία Τικταπανίδου, συναντήθηκαν στην Ολλανδία και δημιούργησαν ένα ευρύ και εξειδικευμένο portfolio καλύπτοντας ανάγκες καλλιτεχνικής απεικόνισης, αναπαράστασης και επεξήγησης, τόσο σε επίπεδο επιστήμης όσο και σε επίπεδο τεχνολογίας.13

BAZZAR

|

ΠΑΠΑΜΑΡΚΟΥ

Εικ.26 T&T Architects, The Animonautes, Thessaloniki Open House.

34-36

Ο Μπάμπης Δασκαλόπουλος νοίκιασε το μαγαζί από 2 οικογένειες. Η μία είχε ξυλουργείο και έφτιαχνε καρέκλες. Νωρίτερα όμως μέσα στην κατοχή και τον πόλεμο και ίσως μέχρι το 1960 είχε καφενείο σε αυτή τη θέση.14 Πλέον λειτουργεί ως καφέ – restaurant τα τελευταία 28 χρόνια. Ο χώρος αυτού του είναι μπιστρό και θυμίζει πόλεις του εξωτερικού.

https://parallaximag.gr/life/neodimiourgiko-prosopo-tis-papamarkou 14 «reservoir doc: Η οδός Παπαμάρκου και τα πέριξ», συνέντευξη Μπάμπη Δασκαλόπουλου.

13

Εικ.27,28 Αριστερά το καφενείο μέχρι το 1960, από «reservoir doc: Η οδός Παπαμάρκου και τα πέριξ». Δεξιά το Bazzar σήμερα.

19

ΥΔΡΙΑ

|

ΠΑΠΑΜΑΡΚΟΥ

28

Ίδρυμα που δημιουργήθηκε από τον Τάσο Φάλκο-Αρβανιτάκη και τη σύζυγό του Τιτίκα Αρβανιτάκη το 2014, με στόχο να αποτελέσει μια σκηνή ανάδειξης της δουλειάς νέων δημιουργών και σκεπτόμενων ανθρώπων σε όλα τα πεδία της τέχνης και της φιλοσοφίας. Λογοτέχνες, ποιητές, εικαστικοί και ηθοποιοί πλαισιώνουν συχνά τις εκδηλώσεις του Ιδρύματος. Το ίδρυμα είναι απόλυτα αυτοχρηματοδοτούμενο από τους ιδρυτές του που προσέφεραν ένα ζεστό χώρο σε όλους τους Θεσσαλονικείς, που περιλαμβάνει μια βιβλιοθήκη, ένα εντευκτήριο, έναν πρώτο όροφο διαρρυθμισμένο για διαλέξεις, συζητήσεις και προβολές, κι έναν δεύτερο όροφο με βιτρίνες, στις οποίες περιοδικά θα εκτίθενται κοσμήματα λαϊκής τέχνης και στολές της συλλογής του ιδρυτού, που περιλαμβάνει επίσης σπάνια βιβλία και βιβλία με εικαστικά.

Εικ.29 «reservoir doc: Η οδός Παπαμάρκου και τα πέριξ». Φωτογραφία: Άρις Γεωργίου.

20

Εικ.30,31,32 «reservoir doc: Η οδός Παπαμάρκου και τα πέριξ», φωτογραγίες Άρις Γεωργίου, 1979-2010.

21

22

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ Σχέδια: Πολεοδομία Θεσσαλονίκης. ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «Νόμος 823». ΦΕΚ A 185/1917, Εφημερίς της Κυβερνήσεως, Εθνικό Τυπογραφείο. Προεδρικό Διάταγμα. (2001) "Καθορισμός ειδικών χρήσεων γης και κανονισμός λειτουργίας των αγορών "Βατικώτη", "Βλάλη", Μπεζεστένι" του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης". Εφημερίδα της Κυβέρνησης, ΦΕΚ 273/Δ'/11-04-2001 Ελληνική Δημοκρατία. Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας και Υπουργείο Εσωτερικών (2014-2020) e-ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ Γεωγραφική Αναζήτηση Πληροφοριών. Διαθέσιμο στο: http:// gis.epoleodomia.gov.gr/v11/index.html#/22.7905/40.6506/16 [Προσβαση 26 Δεκεμβρίου 2018] Δήμος Θεσσαλονίκης (2011). Χαρτογραφικό Portal: Δ/νση Δόμησης και Πολεοδομικών Εφαρμογών. Διαθέσιμο στο: https://gis.thessaloniki.gr/CityGuideThes/gis2014/index_el.html [Πρόσβαση 26 Δεκεμβρίου 2018] ΒΙΒΛΙΑ Γεωργίου Α. (2011) Η Παπαμάρκου και τα πέριξ (1979-1210). Ελλάδα: Μορφωτικό Ίδρυμα ΕΤΕ. Επαμεινώνδας Γ. και Στεφανίδης Δ. Ι. (2012) Η δύση της ανατολής: Θεσσαλονίκη 1870-1912, Τα χρόνια του μετασχηματισμού. Ελλάδα: ΜΙΕΤ (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης). Καραδήμου Γερόλυμου Α. (1995) Η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917: Ένα ορόσημο στην ιστορία της πόλης και στην ανάπτυξη της Ελληνικής πολεοδομίας. Ελλάδα: University Studio Press.

Papastathis Ch. K. και Hekimoglou Ε. Α. (2010) The Great Fire of Thessaloniki (1917). Thessaloniki: Printing House S.A. for E. N. Manos Ltd. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ Καραδήμου Γερόλυμου Α. (2007) Η Θεσσαλονίκη, πριν και μετά από τον Ερνέστ Εμπράρ. Διαθέσιμο στο: https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/ARCH452/yerolympos_ gr.pdf [Πρόσβαση 14 Δεκεμβρίου 2018] 23

Κολώνας Β. (2013) Η Νέα Θεσσαλονίκη του Εμπράρ. 04,05,06 (455). Διαθέσιμο στο: http:// www.academia.edu/20580401/Thessaloniki_tou_Hebrard [Πρόσβαση 14 Δεκεμβρίου 2018] ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ Δισλή E. (2016) Αποκατάσταση – Επανάχριση Διατηρητέου κτιρίου στην οδό Ιουστινιανου 27. (Μη εκδοθείσα Μεταπτυχιακή Εργασία). Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Παπαφλωράτου Σ. (2014) Αποκατάσταση και Επανάχριση οικίας, επι της οδού Κλεισούρας, με διερεύνηση για προσθήκη καθ’ ύψος. (Μη εκδοθείσα Διπλωματική Εργασία). Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ TyposThes (2016) ‘Θεσσαλονίκη: Οι 4 αγορές στο κέντρο της πόλης – Τι γίνεται με τα καταστήματα’, TyposThes, 6 Δεκεμβρίου. Διαθέσιμο στο: https://www.typosthes.gr/thessaloniki/116286_thessaloniki-oi-4-agores-sto-kentro-tis-polis-ti-ginetai-me-ta-katastimata [Πρόσβαση 15 Δεκεμβρίου 2018] Καρακιουλαχ Θ. (2018), ‘Οι ιστορικές αγορές της παλιάς Θεσσαλονίκης: Καπάνι, Στοά Μοδιάνο, Άγιος Μηνάς, Βενιζέλου, Φραγκομαχαλάς – Τα καταστήματα, τα εργαστήρια, τα παζάρια – Η πυρκαγιά του 1917 και η διαμόρφωση της εμπορικής ζώνης’, Thessnews, 12 Απριλίου. Διαθέσιμο στο: http://www.thessnews.gr/article/81894/oi-istorikes-agores-tis-palias-thessalonikis [Πρόσβαση 5 Δεκεμβρίου 2018] ΤΕΕ ΤΚΜ (2018), ‘Μακεδονία: Πώς το σχέδιο Εμπράρ άλλαξε την εικόνα της Θεσσαλονίκης’, Voria: H e-οικονομική εφημερίδα, 3 Απριλίου. Διαθέσιμο στο: https://www.voria.gr/article/ pos-to-schedio-emprar-allaxe-tin-ikona-tis-thessalonikis [Πρόσβαση 14 Δεκεμβρίου 2018] ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Reservoir doc “Η πυρκαγιά του 1917” (2016) Κωστής Ζαφειράκης [DVD]. Ελλάδα: Reservoir Doc, TV100.

Reservoir doc: Η οδός Παπαμάρκου και τα πέριξ (2017) Κωστής Ζαφειράκης [DVD]. Ελλάδα: Reservoir Doc, TV100.

WEBSITES / WEBPAGES Βικιπαίδεια (2017). Βικιπαίδεια: Μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης 1917. Διαθέσιμο στο: https://el.wikipedia.org/wiki/Μεγάλη_πυρκαγιά_της_Θεσσαλονίκης_1917 [Πρόσβαση 14 Δεκεμβρίου 2018] 24

Ανιχνεύσεις (2017). Αιχνεύσεις: Τέχνη του ορίου και των ορίων. Διαθέσιμο στο: http://www. anixneuseis.gr/?p=176270 [Πρόσβαση 15 Δεκεμβρίου 2018] Ντζάνη Χ. (2018). Θεσσαλονίκη: 1917: Η «Μεγάλη Πυρκαγιά» που άλλαξε την όψη της Θεσσαλονίκης: Πώς έναν αιώνα πριν η πύρινη καταστροφή έβγαλε τη Θεσσαλονίκη μακροπρόθεσμα κερδισμένη. Διαθέσιμο στο: https://www.athensvoice.gr/life/urban-culture/ thessaloniki/466212_1917-i-megali-pyrkagia-poy-allaxe-tin-opsi-tis-thessalonikis [Πρόσβαση 14 Δεκεμβρίου 2018] Μιχάλης Γουδής (2010/2011). TVXS: Ερνέστ Εμπράρ, ο κ. «Θεσσαλονίκη…αλλιώς». Διαθέσιμο στο: https://tvxs.gr/news/πρόσωπα/ερνέστ-εμπράρ-ο-κ-«θεσσαλονίκηαλλιώς» [Πρόσβαση 13 Δεκεμβρίου 2018] Ταχιάου Χ. (2017). Protagon: Πώς η Θεσσαλονίκη αναγεννήθηκε χάρη σε μια πυρκαγιά. Διαθέσιμο στο: https://www.protagon.gr/themata/flashback/44341461826-44341461826 [Πρόσβαση 13 Δεκεμβρίου 2018] Τζήμου Κ. (2015) Parallaxi, Θεσσαλονίκη: Η εβραϊκή συνοικία Ρογκός, το σχέδιο Εμπράρ και η περίφημη Πλατεία Δικαστηρίων. Διαθέσιμο στο: https://parallaximag.gr/thessaloniki/i-evraiki-sinikia-rogkos-to-schedio-em [Πρόσβαση 13 Δεκεμβρίου 2018] Cityportal Team (2017) City Portal, Arts & Culture: Street party στην οδό Παπαμάρκου. Διαθέσιμο στο: https://cityportal.gr/street-party-sthn-odo-papamarkoy,104146,237,7,0?date-option=tomorrow [Πρόσβαση 5 Δεκεμβρίου 2018] Τσαλίκη Ε. (2018) Parallaxi, Θεσσαλονίκη: Ματιές στην πόλη: 10 πράγματα που κάθε Θεσσαλονικιός πρέπει να ξέρει για το Καπάνι. Διαθέσιμο στο: https://parallaximag.gr/thessaloniki/10-pragmata-pou-kathe-thessalonikios-prepei-na-kserei-gia-to-kapani [Πρόσβαση 5 Δεκεμβρίου 2018] Ταξίδου Ε. (2018) Parallaxi, Θεσσαλονίκη: Ο πιο secret πεζόδρομος της Θεσσαλονίκης κρύβεται στο κέντρο της. Διαθέσιμο στο: https://parallaximag.gr/thessaloniki/pio-secret-pezodromos-tis-thessalonikis-kryvetai-sto-kentro-tis [Πρόσβαση 5 Δεκεμβρίου 2018] Parallaxi και Γερόλυμπου Α. (2017) Parallaxi, Life: Το νέο δημιουργικό πρόσωπο της οδού Παπαμάρκου. Διαθέσιμο στο: https://parallaximag.gr/life/neodimiourgiko-prosopo-tis-papamarkou [Πρόσβαση 5 Δεκεμβρίου 2018] Parallaxi και Γερόλυμπου Α. (2014) Parallaxi, Θεσσαλονίκη: Ο Χάρτης της Πόλης: Οδός Παπαμάρκου. Διαθέσιμο στο: https://parallaximag.gr/thessaloniki/o-chartis-tis-polis-odos-papamarkou [Πρόσβαση 5 Δεκεμβρίου 2018] 25

Τζήμου Κ. (2015) Parallaxi, Θεσσαλονίκη: Ο ομφαλός της πόλης: Ουν Καπάν, Αγορά Βλάλη, Μοδιάνο. Διαθέσιμο στο: https://parallaximag.gr/thessaloniki/o-omfalos-tis-polis-oun-kapan-agora-vl [Πρόσβαση 5 Δεκεμβρίου 2018] Πολυχρονίδου Δ. (2016) Ε-Daily, Θέματα/CityΛαιφ: Η άλλη πλευρά της διάσιμης πλατείας Άθωνος: Η τουριστική περιοχή της Θεσσαλονίκης δεν έχει μόνο ταβέρνες και κουτούκια. Διαθέσιμο στο: https://www.e-daily.gr/themata/70420/h-allh-pleyra-ths-diashmhs-plateiasathwnos-pics [Πρόσβαση 14 Δεκεμβρίου 2018] T&T Architects (2008) «το Ελληνικόν» - Φυτικά και βιολογικά προϊόντα. Διαθέσιμο στο: http:// www.ttarchitects.gr/tt/ellinikon-athonos/ [Πρόσβαση 16 Δεκεμβρίου 2018]

26

Βικτώρια Νασιοπούλου - Σκεύα ΤΑΜ | UTH 2

0

1

7

-

27

2

0

1

8

28