Het mysterie van de witte leeuwen van Timbavati Stef Bos en Koos Kombuis ontmoeten elkaar in

Het mysterie van de witte leeuwen van Timbavati

Tsimba-vaati betekent in de Afrikaanse XiTsonga taal ‘de plek waar de ster-leeuwen landden’. Er leven sinds tien jaar weer witte leeuwen in het land dat hen toebehoort. Dankzij de inzet van Linda Tucker en haar non-profit organisatie Global White Lion Protection Trust. Een verhaal over liefde, vrijheid en de allesomvattende Afrikaanse wijsheid.

‘Er klinkt een stem op uit de verschroeide dalen van mijn oeroude moederland. Een eenzame stem die uitstijgt boven de heuvels van het eeuwige Afrika en een oproep doet aan alle onverschilligen. Het is een smeekbede aan iedereen die ervoor kiest werkeloos toe te zien bij het uitroeien van de witte leeuwen, de iconen van Zuid-Afrika. De heiligste dieren van mijn land. Laat ze met rust. Laat ze zich weer voortplanten, laat ze leven in de wildernis, in de natuur die hun moeder is. Op een dag, ergens in de donkere dalen van de toekomst, zal de mensheid proberen op haar schreden terug te keren en zich realiseren hoeveel er verloren is. Hoeveel er van de kennis van Afrika verdwenen is.’ – Credo Mutwa

Een passage uit het boek ‘De Leeuwenvrouw’ van Linda Tucker – verschenen in mei 2012 – die me onmiddellijk deed besluiten haar én de witte leeuwen van Timbavati te willen ontmoeten. Het boek vertelt het persoonlijke verhaal van Linda, model, reclamestrateeg en afgestudeerd in Jungiaanse droomanalyse en middeleeuwse symboliek. In 1991 is ze met een groep vrienden op safari in haar geboorteland Zuid-Afrika. In Timbavati, grenzend aan het Kruger National Park. Als ze rond het kampvuur zitten, horen ze het gebrul van leeuwen. De groep vrienden besluit op zoek te gaan. Het is het begin van een bloedstollend avontuur. Ze vinden de hongerige leeuwen, de open jeep wil niet meer starten en in het donker worden ze omsingeld door wat dan nog in Linda’s ogen meedogenloze monsters zijn. Uit het niets verschijnt een oude vrouw met een baby op haar rug, gevolgd door een jongen en een meisje. De leeuwen laten hen ongemoeid. Ook als het jongetje met een van de vrienden terugloopt naar het kamp om een andere auto te halen. Een onwerkelijke ervaring die Linda bijblijft als ze met haar echtgenoot weer haar hectische leven oppakt in Londen. In de jaren die volgen vraagt ze zich af wie die vrouw was, wat haar kracht is geweest op dat heikele moment. Waarom de leeuwen haar met rust lieten. In 1994 weet ze dat ze terug moet naar Timbavati om antwoord te krijgen op haar vragen. Het is het moment dat haar leven een wending neemt die ze nooit had kunnen voorzien. Het wordt het begin van een spirituele zoektocht naar de wijsheid en tradities van het oude Afrika.

De roep van de liefde

Achttien jaar later woont Linda Tucker samen met haar tweede echtgenoot, leeuwenecoloog Jason Turner in Timbavati, is ze auteur van de internationale bestseller over het mysterie van de witte leeuwen, heeft ze een reservaat waar twee groepen witte leeuwen in het wild leven en is ze door Maria Khosa, de vrouw die haar destijds gered heeft, gewijd tot leeuwensjamaan. Ze reist de wereld over om het verhaal van de witte leeuwen te vertellen en mensen ervan bewust te maken dat deze dieren volgens de aloude Afrikaanse wijsheid het heiligste dier op aarde zijn. Linda: ‘Maar welk dier heeft geen recht op bescherming?’ Maria Khosa en Credo Mutwa die beiden als sjamaan en sangoma de geschiedenis van Afrika in hun genen dragen, hebben het ‘leeuwenhart’ van Linda geopend en haar duidelijk gemaakt dat de bescherming van de witte leeuwen en het doorgeven van de wijsheden van het oude Afrika haar levenspad zijn. Ze heeft gehoor gegeven aan de roep van het leven en gekozen voor een bestaan in dienst van de witte leeuwen van Timbavati. In dienst van de liefde, in dienst van vrijheid voor dieren die tot dan toe gezien werden als ‘zeldzame albinoleeuwen’ en derhalve als gewilde trofeeën voor jagers. Alleen nog te zien in dierentuinen en kooien in Zuid-Afrikaanse jachtreservaten. Opgesloten, wachtend op de kogel.

Plaats van de leeuw

Er zijn op deze wereld plekken waar geen wanklank te bespeuren is. Tsau, het eigendom van Linda en Jason en het hoofdkantoor van de Global White Lion Protection Trust, is er zo één. De zon schijnt genadeloos als we wachten bij het hek om opgehaald te worden. Over een zandpad van rode aarde rijden we naar de lodge. Lemen chalets en traditioneel beschilderde rondavels rond een zwembad, een kampvuur en een open lounge, hangmatten in de schaduw. Overal Afrikaanse kunst en afbeeldingen van leeuwen. En daar is Linda, open, hartelijk. Ik speur naar tekenen van haar wijsheid, zij is de eerste sjamaan die ik ontmoet. Opvallend zijn haar rust en haar glimlach. We moeten ons eerst thuis voelen voor we gaan praten en kennismaken met de leeuwen die in vrijheid leven in het reservaat dat grenst aan de lodge. De eerste stop tijdens de zoektocht naar de leeuwen is bij de Crystal White Lion, een immens kunstwerk opgetrokken uit witte kwarts en staaldraad; een geschenk van de »

internationaal bekende Zuid-Afrikaanse kunstenaar Andries Botha. Linda wijst op het hart van roze kwarts. Naast het kunstwerk ligt een berg kwarts. Iedereen die bij het beeld stopt, mag een steentje in de ‘witte leeuw’ plaatsen en een wens doen. Op een berg zand staan twee wenskaarten van witte leeuwen; met een pootafdruk van een luipaard, constateert Linda verrukt. In het vervagende licht van de ondergaande zon vinden we drie leeuwen, rustend op het zandpad. De blauwe ogen kijken ons onderzoekend aan. Het oogcontact is intens. Anders dan de ongenaakbare blik die ik me herinner van eerdere leeuwenontmoetingen. ‘Hun uitdrukking lijkt bijna menselijk,’ zegt fotograaf Peter. In navolging van Linda danken we de leeuwen dat we in hun territorium hebben mogen verblijven. En is het tijd voor het verhaal over het mysterie van de witte leeuwen.

De ster-leeuwen

‘Tijdens talloze ontmoetingen hebben Maria Khosa en Credo Mutwa mij ingewijd in de verhalen en overleveringen van het oude Afrika. Hun Umlando, ‘de Grote Kennis’, met mij gedeeld. Er waren twee dingen die me er toe dwongen om op onderzoek te gaan. Het ene verhaal was dat van een witte vallende ster, een enorme bal licht die het landschap van Timbavati verlichtte. Nog jaren daarna kregen de dieren die in de buurt van het witte wonder waren geweest sneeuwwitte nakomelingen. De toenmalige koning Npepo verklaarde Timbavati tot een heilige plek waar niet gejaagd mocht worden. De andere witte dieren stierven uit, maar witte leeuwen bleven keer op keer geboren worden. Het andere verhaal was over het bestaan van de Nijlmeridiaan die Credo een lijn van goud noemt. Hij verbindt de sfinx van Gizeh met Groot Zimbabwe, Timbavati en Durban en volgt de loop van de Nijl en de Oost-Afrikaanse Riftvallei, het geboortekanaal van de menselijke soort. Credo verbond in zijn verhalen de sterrenlijnen in het hemelgewelf met een onderaardse rivier van sterren die deze meridiaan volgt en maakte zo van de wereld een perfect spiegelbeeld: ‘zo beneden, zo boven,’ omschreef hij het. Deze verhalen vormden voor mij de aanleiding om al deze heilige plekken te bezoeken om ze te kunnen duiden en waar mogelijk een wetenschappelijke onderbouwing mee te geven.’

Meer dan een wetenschappelijk onderzoek

‘Het werd een spirituele zoektocht die me in contact bracht met grote wijs- en waarheden, groter dan je wetenschappelijk kunt bevatten. En het gaf me het besef van het belang van de witte leeuwen in Zuid-Afrika. Ik wist dat ik geroepen was om ervoor te zorgen dat ze weer in vrijheid in het wild zouden kunnen leven. Daarvoor moeten we kunnen aantonen dat ze niet een fout van de natuur zijn, maar een aparte soort in de leeuwenfamilie. Alleen zo kunnen ze op de lijst met beschermde diersoorten komen. De laatste witte leeuwen waren in 1991 gesignaleerd. Daarna zijn ze alleen nog in gevangenschap geboren. Ze weer vrijheid te geven, zou voor mij het mooiste geschenk van liefde zijn.’

Marah, de kerstwelp

‘Op 25 december 2000, de eerste kerstdag in het nieuwe millennium wordt in een jachtkamp in het Zuid-Afrikaanse plaatsje Bethlehem een wit leeuwenwelpje geboren. Zoals gebruikelijk wordt ze meteen van haar moeder gescheiden om op te groeien als trofee voor de gekooide jacht. Gefokt om te worden doodgeschoten. Ik bezwoer dat ik haar zou bevrijden en terugbrengen naar het land dat haar geboorterecht was: Timbavati. Toen ik Credo Mutwa over haar vertelde, zei hij: “Ah, ze is gekomen. Op haar hebben de ouden van Afrika gewacht. Marah, de moeder van Ra, de zonnegod.” Het heeft jaren geduurd voor Jason en ik een omgeving hadden gecreëerd in Timbavati waar Marah in vrijheid zou kunnen leven. In de tussentijd had ik bedongen dat ze de jongen die zij kreeg zelf mocht opvoeden. Uiteindelijk kwam ze in 2004 vrij, met haar zoons Regeus, Letaba en dochter Zihra.’ »

Symbolen van hoop voor de toekomst

Vier leeuwen die alleen maar beton en hekken hadden gezien, moesten leren overleven in een hun vreemde en vijandelijke omgeving. Het is ze gelukt. Helaas is Marah na twee jaar overleden toen ze op jacht was naar een wrattenzwijn. Het was Pasen. Haar sterfdag was net zo symbolisch als die van haar geboorte. De witte leeuwen die we nu mogen zien, zijn nakomelingen van haar drie welpen, stralende zonnestralen van hoop. De ster-leeuwen van Timbavati. ‘Voor mij is de boodschap van de witte leeuwen niet toe te geven aan onze angst. Ze zijn het symbool van het hart van de mensheid en hier om ons te leren moedig te zijn en het leeuwenhart in ons te ontdekken en volgen. We kunnen angst overwinnen door moed, geloof en liefde. Liefde in het sjamanisme is het tegenovergestelde van angst. Er zijn vele manieren om te herinvesteren in onze aarde en haar rijkdom, er zijn vele manieren om iets terug te geven voor wat we hebben gekregen. De waarheid is dat we een verschil kunnen maken. Angst belemmert ons vaak in het ervaren van onze eigen kracht, ons innerlijk licht. Voor mij zijn de witte leeuwen hier op aarde als een baken om ons te leiden naar dat licht.’ In mijn boek schrijft Linda: ‘For Marjolein, Thank you for your shining lioness heart and for following it all the way to white lion territories.’ ˙

Informatie: www.whitelions.org

De Leeuwenvrouw (originele titel: Mystery of the White Lions, Children of the Sun God) is een indrukwekkende visie die de magie en oerkennis van de mens toont. Ankh-Hermes B.V. mei 2012 - € 29,95

Waarom de leeuw brult

De Zuid-Afrikanen hebben een diepgewortelde traditie van ‘story-telling’. Zo ook dit Batonka verhaaltje over hoe Leeuw aan zijn rollende donder kwam.

Al voordat de mens op aarde kwam, was Leeuw het meest gevreesde roofdier. Hij ving en at de andere dieren zonder enig probleem. Maar in die tijd had hij nog wel een vriendelijk stemgeluid. Natuurlijk waren de andere dieren daar niet blij mee, want ze wisten nooit wanneer Leeuw weer op jacht ging. Ze hielden, terwijl Leeuw lekker lag te slapen, een geheime vergadering om te zien hoe ze hem minder gevaarlijk konden maken. Ze spraken uren met elkaar, maar niemand had een goed idee. Totdat Haas ineens met een briljant plan kwam. ‘Ik weet een manier om de stem van Leeuw te laten klinken als een rollende donder tijdens een heftige zomerstorm,’ zei hij, ‘dan weten we voortaan altijd dat hij onderweg is.’ De andere dieren vonden het een erg goed idee. Maar hoe zou Haas dat voor elkaar krijgen? Haas knipoogde en ging op pad om zijn moeilijke opdracht uit te voeren. Na een tijdje vond hij Leeuw in de schaduw van een boom. Hij liep er voorzichtig naar toe en zei: ‘Oh Koning der Dieren, het spijt me vreselijk dat ik u slecht nieuws kom brengen, maar uw broer is ernstig ziek en wil u graag zien.’ Leeuw schrok en zei tegen Haas dat hij hem zo snel mogelijk naar z’n zieke broer moest brengen. Haas liep kilometers en kilometers door het droge bushveld, totdat Leeuw die toch al ruw in zijn ochtendslaap gestoord was na uren zei dat hij niet meer verder wilde. Hij ging op een plekje in de schaduw liggen en viel weer in slaap. Met de hulp van Honingvogel vond Haas een bijenkorf in een boom niet ver bij Leeuw vandaan. Een deel van de honingraat liet hij volgens goed gebruik achter voor de vogel. De rest van de honing uit de raat druppelde hij over het hele lijf van Leeuw. Daarna verstopte hij zich snel. Toen de bijen terug naar hun korf kwamen en zagen dat iemand hun honing had gestolen, werden ze furieus. Al snel vonden ze de slapende Leeuw, met hun honing over zijn hele lijf. Ze vormden een zwerm en vielen Leeuw aan. Hij werd zo vaak gestoken dat zijn kreten uiteindelijk uitmonden in een diepe, rollende brul die in de wijde omtrek gehoord werd. En zo veranderde de stem van Leeuw voor altijd. Alle dieren waren Haas heel dankbaar, want vanaf dat moment konden ze Leeuw altijd horen aankomen. ˙

16

lezen & kijken Gert Vlok Nel se beautiful woorde ‘Zinnen als zoenen’

Gerrit Komrij nam acht van Vlok Nels gedichten op in zijn gedichtenbundel De Afrikaanse poëzie in 1000 en enige gedichten.

Naar aanleiding van de documentaire Beautiful in Beaufort-Wes, ben ik jaren geleden naar het plaatsje van het grote niets in de Karoo gereden. Ik wilde zelf de eenzame verlatenheid voelen. Misschien oog in oog met Gertjie komen te staan en hem dan vragen stellen. Beaufort-Wes bleek meer dan eenzaamheid en Gertjie woont inmiddels in Gouda. Gouda Zuid-Afrika. Leger en kleiner nog dan zijn geboorteplaats. Nu is er dan de nieuwe cd, Onherroeplik, en toerde Gert in gezelschap van zijn vrouw, fotografe Tanja Erasmus en bassist, componist en goede vriend Schalk Joubert door Nederland.

Een land dat hij goed kent en waar hij, in Nijmegen, zelfs een tijdje woonde.

Er was de prijswinnende documentaire Beautiful in Beaufort-Wes (2006) van de Nederlandse filmmaker Walter Stokman, met de cd Beaufort-Wes se Beautiful Woorde. Er was de dichtbundel Het is onnatuurlijk om te leven (2007), er was de cd Onherroeplik (2012). En er was nooit een interview.

De Zuid-Afrikaanse dichter en zanger/gitarist Gert Vlok Nel was in juni Nederland om de muziek van zijn recente album Onherroeplik te presenteren. Gerts muziek is ingetogen, melancholiek, beklemmend en erg beeldend. Zijn taal is poëtisch, kleurrijk, vindingrijk, vol wonderlijke details en taalvondsten en een bijzondere mix van Afrikaans en Engels. Mijn verzoek om een interview wordt met opgetrokken wenkbrauwen aangehoord. ‘Not even The New York Times will get an interview,’ laat vaste begeleider Schalk Joubert weten. De Gelderlander uit 2007: ‘Gert Vlok Nel houdt niet van aandacht.’ Toch deed ik mijn huiswerk, want je weet maar nooit. Gert Vlok Nel (Beaufort-West, 1963) studeerde Engels, Afrikaans en geschiedenis aan de Universiteit van Stellenbosch en werkte daarna als gids bij die Kasteel in Kaapstad, barman en bewaker bij de universiteit van Stellenbosch. Hij publiceerde 1 dichtbundel, Om Te Lewe Is Onnatuurlik, en kreeg er de Ingrid Jonker-prijs voor. De bundel schetst een betoverend portret van zijn jeugd in Beaufort-West op het desolate platteland waar voornamelijk arme blanken woonden. Hij las er in 1998 uit voor op Poetry International in Rotterdam.

Een aantal nummers op Onherroeplik verwijzen ernaar. De thema’s zijn weer, in willekeurige volgorde, treinen, water en vrouwen ofwel de liefde. Als ik hem dan eindelijk in Rotterdam durf aan te spreken, verlegen op afstand gebleven door alle mededelingen dat de populaire dichter niet op aandacht zit te wachten, blijkt hij goedlachs, geïnteresseerd, een leuke gesprekspartner na afloop van het optreden, dat ik als prachtig meld. ‘Dankie, Marjolein. Sometimes you have diamonds, sometimes you have stones. Met liefde, liefde!’ Het waren ook die avond Gert se beautiful woorde. Die alles zeggen. In het voorwoord

Afrika – Oog in oog met het onbekende,

Michael Bright, hardcover juni 2013, Tirion Natuur, € 29,95

Dit prachtige boek toont een spectaculaire reis door Afrika’s vijf unieke gebieden: de Kalahari, de Savanne, Congo, Kaap de Goede Hoop en de Sahara. Een reis waarin je aan de hand van intrigerende teksten en natuurfoto’s nieuwe elementen van het mysterieuze continent leert kennen. Arenden die reusachtige vleermuizen vangen, apen die op antilopen jagen en een zenuwslopende giraffenstrijd zijn slechts enkele voorbeelden van de spectaculaire verhalen en beelden. Afrika is een prachtige reis door een uitgestrekt en zeer divers continent en een niet te missen aanvulling op de populaire BBC Earth-serie Africa (€ 34,99). Een ‘must have’ voor natuurliefhebbers. You think you know Africa? Think again! van Het is onnatuurlijk om te leven (uitgeverij Podium, met prachtige vertalingen van Robert Dorsman) duidt schrijfster Antjie Krog zijn bijzondere telegram/sms-stijl van schrijven. Een trendsettende stijl, maar ook een stotterende, onzekere en zoekende stijl, onlosmakelijk verbonden met het arbeidersmilieu van waaruit hij schrijft. ‘De gedichten roepen het beeld op van een uiterst gevoelige waarnemer, een ‘ik’ die de tegenstellingen in zijn leven probeert te doorgronden. Intens is de weeklacht over mensen die sterven zonder dat er in hun bestaan ook maar iets is veranderd. In de poëzie van Gert Vlok Nel komt het leven als een bijl uit de nacht op je af.’

Safari in Afrika – Op safari in de grote

wildreservaten, Beverly Pickford & Peter Pickford, hardcover 2010, Veltman Uitgevers BV, € 64,95 (bol.com)

Peter en Beverly Pickford zijn reizigers in hart en nieren en in de achtentwintig jaar dat ze professioneel fotograferen en schrijven, hebben ze Afrika goed leren kennen. In Afrika richten ze hun blik op de Afrikaanse wildernis die al eeuwenlang een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefent op ontdekkingsreizigers van toen en natuurliefhebbers van nu.

Peter en Beverly hebben al talloze internationale prijzen gewonnen voor hun werk, waaronder de Agfaprijs voor de Wildfotograaf van het Jaar en de Kodiakprijs voor de Zwart-witfotograaf van het Jaar. De foto’s zijn vaak spectaculair, de parken zijn de mooiste van Zuid-Afrika, Namibië, Botswana, Zimbabwe, Zambia, Tanzania, Kenia, Rwanda en Oeganda. Indrukwekkend vind ik de ode aan Koos du Plessis in Waarom ek roep na jou vanaand: ‘GERT bo die grond roep na Koos onder die grond’ is een weergaloze binnenkomer. Of het nummer Tuesday: ‘Waarheen nou o waarheen nou dis reeds 7uur en ek sit nog steeds net hier. En jy sal nou weet, having said “be home at 5 o’clock we could go to the 5:15 movie show”. Waarheen nou? O waarheen nou, I should have left Tuesday when you still loved me so.

Ik heb geen vragen meer. Gert is Gert. En zijn gedichten en songs zijn prachtig. ˙

Nelson Mandela – In gesprek met mijzelf,

vertaald door Rob de Ridder, softcover, zesde druk 2013, uitgeverij Spectrum, € 15,-

Dit indrukwekkende boek is een must voor iedereen die geïnteresseerd is in Mandela. Met een persoonlijk voorwoord van Barack Obama. Het boek geeft ons een kijkje in het persoonlijke leven van Mandela aan de hand van brieven die hij heeft geschreven tijdens de moeilijkste momenten van zijn gevangenschap. ‘In het echte leven hebben we niet met goden te maken, maar met gewone mensen zoals we zelf zijn, mannen en vrouwen vol tegenstellingen, die standvastig zijn en wispelturig, sterk en zwak, eerbiedwaardig en eerloos.’ Lezen van In gesprek met mijzelf voelt als een zeldzame kans om in gedachten tijd door te brengen met deze grote wereldleider. Zijn woorden zijn direct, helder en intiem. Ze weerspiegelen de twijfel, angst en wanhoop die hij zo vaak gevoeld heeft en maken daarmee zijn leven nog aangrijpender en opmerkelijker.