5 minute read
Zoektocht naar het paradijs
Saskia Vredeveld Zoektocht naar het paradijs
Amsterdam en Utrecht. Amersfoort en Ermelo. Haarlem en Dordrecht. Dorpen en dorpjes die diep verscholen liggen in het binnenland van Zuid-Afrika, waar nooit of vrijwel nooit bezoekers komen. De Nederlands-Zuid-Afrikaanse filmmaker Saskia Vredeveld reisde de afgelopen jaren 5000 kilometer door haar geboorteland. Het werd een dubbele odyssee. Ze wilde antwoord vinden op de vraag of Zuid-Afrika nog steeds haar land is én een wereld vol Nederlandse namen ontsluiten die op het punt staan van de landkaart te verdwijnen. Het resultaat is te zien in haar filmische roadtrip door Zuid-Afrika A Fool’s Paradise (2019).
Advertisement
Ze is geboren aan de voet van de Tafelberg en groeide op in Kaapstad in de tijd van apartheid. Ze leefde ‘alsof het altijd vakantie was’. Aan het leven in haar paradijs kwam een einde toen haar ouders terugverhuisden naar Nederland. Voor Saskia een nachtmerrie. Als blanke Zuid-Afrikaanse werd ze hard veroordeeld. Je zult wel een racist zijn. ‘Ik deed zo mijn best aansluiting te vinden dat ik zelfs klompen ging dragen. Dat ik uit Zuid-Afrika kwam, kon ik maar beter niet zeggen. Iedereen, ook mijn eigen familie, ging mij vertellen hoe het was in Zuid-Afrika, terwijl ik er net vandaan kwam.’ Om de vragen en meningen over haar dierbare geboorteland te ontwijken verklaarde ze haar accent door te zeggen dat ze uit Canada kwam. Pas in Nederland zag ze de andere kant van de medaille van apartheid. ‘Van Nelson Mandela had ik nog nooit gehoord. Terwijl wij elk weekend zonnebadend op het strand lagen, met uitzicht op Robbeneiland. Zuid-Afrika had nog geen televisie, en er was censuur. Het was dan ook een enorme schok toen ik op de Nederlandse televisie voor het eerst beelden zag van rellen in de townships, onderdrukking, politiegeweld.’
Saskia werd filmmaker en begon de verhalen van haar geboorteland te filmen. Kritisch en geëngageerd, maar ook vol liefde, want heimwee naar Zuid-Afrika bleef knagen. Altijd. Bij haar nieuwste documentaire wilde ze in eerste instantie het verhaal vertellen van het Zuid-Afrika van nu, wat 25 jaar democratie het land heeft opgeleverd. Ze besloot het boek van historicus Bart de Graaff, 1599 km tussen Amsterdam en Gouda, en de plaatsen met Nederlandse namen die hij daarin beschrijft als leidraad te nemen voor haar roadtrip. Het werd echter meer dan een verslag, A Fool’s Paradise werd een persoonlijk document, waarin Saskia teruggaat naar haar jeugdherinneringen, de ontmoeting tussen haar Nederlandse ouders in Zuid-Afrika, destijds voor naoorlogse Nederlanders het beloofde paradijs en land van de onbegrensde mogelijkheden.
Is Zuid-Afrika nog mijn paradijs?
Saskia realiseert zich dat ze destijds weinig tot niets meekreeg van de apartheid. ‘Ik groeide op in een land dat ik eigenlijk helemaal niet goed kende. Wij leefden in een witte bubbel. Apartheid was heel normaal. Elk volk heeft toch een eigen taal, een eigen land, een eigen cultuur? Daarom heb ik voor de publieke omroep meer dan twintig documentaires over Zuid-Afrika gemaakt. Ik moet weten waar ik vandaan kom.’ Met haar jeugd in het achterhoofd vraagt ze zich tijdens haar roadtrip af of het opgroeien tijdens de apartheid haar tot een racist heeft gemaakt? Na de eerste democratische verkiezingen in 1994 is er in ZuidAfrika veel ten goede veranderd. Maar kun je vierhonderd jaar kolonialisme in 25 jaar wegpoetsen? Bij veel blanken, waaronder Saskia, speelt nog steeds schaamte. ‘Ik had zelfs in Nederland altijd de neiging om extra aardig te zijn tegen zwarte mensen.’ »
In de loop der jaren hebben hoop en wanhoop om voorrang gestreden. ‘Dankzij iemand als Nelson Mandela is het nu weer oké om te zeggen dat je een Zuid-Afrikaan bent. Schaamte is veranderd in trots. Maar dat wisselt elkaar af.’ Haar droom? ‘Dat is die van Nelson Mandela: een samenleving waar iedereen in harmonie kan samenleven in een vrije democratie zonder armoede.’ Dat is echter niet het beeld dat ze krijgt als ze door het land reist.
In naam van de documentaire
A Fool’s Paradise is een uitdrukking die zoveel betekent als “een gevoel van geluk dat je kunt hebben omdat je onwetend bent over de negatieve aspecten van een situatie”. Geluk gebaseerd op valse hoop dus. De vraag die ze zich stelt: wat is er geworden van de hoop die Nelson Mandela mij gaf? Gaande het proces werd A Fool’s Paradise een persoonlijke essayfilm, road movie en antropologische studie ineen, een eigentijds portret waarin ze de camera richt op de mensen die buiten het welgestelde, witte plaatje van haar jeugd vielen. Het levert veel vragen en twijfels op: Zuid-Afrika, het beloofde land, maar voor wie dan? ‘Mijn Zuid-Afrika was veilig en vrij. Maar hoe vrij is het dan nu? Als witte kun je alleen met beveiliging de townships in.’ Ze zag een land dat zich opnieuw aan het uitvinden is, waarin iedereen op zoek is naar een eigen gemeenschap waarin hij of zij zich veilig voelt. De vraag of Zuid-Afrika nog steeds haar land is, levert een resoluut antwoord op. ‘Ja, mijn hart ligt in Zuid-Afrika, met Nederland heb ik een verstandshuwelijk. Als ik in Nederland ben mis ik altijd de geuren, geluiden, de zeewind, het licht. Ik vind het een rijkdom om twee vaderlanden te hebben, maar het voelt ook gespleten. Of ik in Nederland ben of daar, na een tijdje krijg ik heimwee en moet ik weer naar de andere kant om mijn balans te hervinden. In mijn films laat ik die twee kanten zien en word ik heel. Met A Fool’s Paradise heb ik voor mijn gevoel mijn plaats opgeëist in mijn Zuid-Afrika.’ ˙
QuickFACTS
Meer info: afoolsparadisefilm.com De filmdocumentaire A Fool’s Paradise is te zien via Picl:
https://picl.nl/films/a-fools-paradise/
Meer films en documentaires van Saskia Vredeveld vind je op
https://southafricanstories.com/saskia-vredeveld/
Het boek van Bart de Graaff, 1599 kilometer tussen Amsterdam en Gouda - een ontdekkingstocht langs Nederlandse plaatsnamen in Zuid-Afrika | Uitgeverij Scriptum, 2012| ISBN 978 90 55948925 | Paperback, 136 pagina’s met foto’s | € 15,75 vormde de basis voor Saskia Vredevelds roadtrip door Zuid-Afrika.
