Saskia Vredeveld
Zoektocht naar het paradijs
Amsterdam en Utrecht. Amersfoort en Ermelo. Haarlem en Dordrecht. Dorpen en dorpjes die diep verscholen liggen in het binnenland van Zuid-Afrika, waar nooit of vrijwel nooit bezoekers komen. De Nederlands-Zuid-Afrikaanse filmmaker Saskia Vredeveld reisde de afgelopen jaren 5000 kilometer door haar geboorteland. Het werd een dubbele odyssee. Ze wilde antwoord vinden op de vraag of Zuid-Afrika nog steeds haar land is én een wereld vol Nederlandse namen ontsluiten die op het punt staan van de landkaart te verdwijnen. Het resultaat is te zien in haar filmische roadtrip door Zuid-Afrika A Fool’s Paradise (2019). Ze is geboren aan de voet van de Tafelberg en groeide op in Kaapstad in de tijd van apartheid. Ze leefde ‘alsof het altijd vakantie was’. Aan het leven in haar paradijs kwam een einde toen haar ouders terugverhuisden naar Nederland. Voor Saskia een nachtmerrie. Als blanke Zuid-Afrikaanse werd ze hard veroordeeld. Je zult wel een racist zijn. ‘Ik deed zo mijn best aansluiting te vinden dat ik zelfs klompen ging dragen. Dat ik uit Zuid-Afrika kwam, kon ik maar beter niet zeggen. Iedereen, ook mijn eigen familie, ging mij vertellen hoe het was in Zuid-Afrika, terwijl ik er net vandaan kwam.’ Om de vragen en meningen over haar dierbare geboorteland te ontwijken verklaarde ze haar accent door te zeggen dat ze uit Canada kwam. Pas in Nederland zag ze de andere kant van de medaille van apartheid. ‘Van Nelson Mandela had ik nog nooit gehoord. Terwijl wij elk weekend zonnebadend op het strand lagen, met uitzicht op Robbeneiland. Zuid-Afrika had nog geen televisie, en er was censuur. Het was dan ook een enorme schok toen ik op de Nederlandse televisie voor het eerst beelden zag van rellen in de townships, onderdrukking, politiegeweld.’ Saskia werd filmmaker en begon de verhalen van haar geboorteland te filmen. Kritisch en geëngageerd, maar ook vol liefde, want heimwee naar Zuid-Afrika bleef knagen. Altijd. Bij haar nieuwste documentaire wilde ze in eerste instantie het verhaal vertellen van het Zuid-Afrika van nu, wat 25 jaar
democratie het land heeft opgeleverd. Ze besloot het boek van historicus Bart de Graaff, 1599 km tussen Amsterdam en Gouda, en de plaatsen met Nederlandse namen die hij daarin beschrijft als leidraad te nemen voor haar roadtrip. Het werd echter meer dan een verslag, A Fool’s Paradise werd een persoonlijk document, waarin Saskia teruggaat naar haar jeugdherinneringen, de ontmoeting tussen haar Nederlandse ouders in Zuid-Afrika, destijds voor naoorlogse Nederlanders het beloofde paradijs en land van de onbegrensde mogelijkheden. Is Zuid-Afrika nog mijn paradijs? Saskia realiseert zich dat ze destijds weinig tot niets meekreeg van de apartheid. ‘Ik groeide op in een land dat ik eigenlijk helemaal niet goed kende. Wij leefden in een witte bubbel. Apartheid was heel normaal. Elk volk heeft toch een eigen taal, een eigen land, een eigen cultuur? Daarom heb ik voor de publieke omroep meer dan twintig documentaires over Zuid-Afrika gemaakt. Ik moet weten waar ik vandaan kom.’ Met haar jeugd in het achterhoofd vraagt ze zich tijdens haar roadtrip af of het opgroeien tijdens de apartheid haar tot een racist heeft gemaakt? Na de eerste democratische verkiezingen in 1994 is er in ZuidAfrika veel ten goede veranderd. Maar kun je vierhonderd jaar kolonialisme in 25 jaar wegpoetsen? Bij veel blanken, waaronder Saskia, speelt nog steeds schaamte. ‘Ik had zelfs in Nederland altijd de neiging om extra aardig te zijn tegen zwarte mensen.’ »
Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Privébezit Saskia Vredeveld en A Fool’s Paradise
