Wieke Biesheuvel in Zambia

Bridget en ik, nadat we hebben verhinderd dat ze met een oude man moest trouwen In Kasuza metselen de mannen een stevig plateau om de pomp heen

Haar onvergetelijke jaren

‘Moeten jullie daar in een hut wonen? Ze hebben allemaal aids, kijk maar uit.’ Deze reacties kregen Wieke Biesheuvel en haar man Rob, toen ze de kans kregen naar Zambia te verhuizen voor zijn werk. Wieke schreef een boek over haar leven daar, Onvergetelijke jaren. OOG VOOR AFRIKA legt vooroordelen en de Afrikaanse werkelijkheid langs Wiekes meetlat.

Voor Wieke Biesheuvel kwam met de verhuizing naar Zambia een grote droom uit, want haar liefde voor Afrika begon al 45 jaar geleden. In de jaren zeventig reisde ze, juf Engels, als backpacker iedere zomer naar het platteland van Kenia. Afrika betekende een kennismaking met ultieme vrijheid, gemeenschapszin en terug naar waar het leven werkelijk om gaat. Als journalist maakte ze er diverse reportages en zag de armoede, de wanhoop, maar ook de hoop en de levenslust, de schoonheid van elk Afrikaans land waar ze kwam. Ze wilde altijd weer terug, liefst voor jaren. Maar ze had een gezin, een man met een vaste goede baan, een eigen carrière, er waren kleinkinderen op komst … Tot ze zich als vitale zestig plusser realiseerde dat het nu of nooit was. Niet gaan was geen optie, dan zou ze de rest van haar leven met het gevoel blijven zitten dat ze iets belangrijks had gemist.

Vooroordelen en werkelijkheid

Zes jaar geleden was het zover en verhuisde Wieke samen met haar man Rob naar Zambia, naar Katete vlakbij South Luangwa, een van de mooiste nationale wildparken van Afrika. Terwijl Rob in een lokaal ziekenhuis als chirurg aan het werk ging, zat ook Wieke niet stil. Ze startte een Facebookpagina Wieke in Zambia waar ze haar duizenden volgers op de hoogte hield van het wel en

Tekst: Marjolein Westerterp Foto’s: Privébezit Kennedy zit vast in de containergevangenis van Katete De drummers wachten in de hete zon totdat zij eindelijk los mogen gaan

Illegale stokerij in een van onze borehole dorpjes Dit kindje had heet water over zich heen gekregen. Het is weer helemaal goed gekomen

ook vele wee van haar leven. Ze zag de nood op het platteland en besloot waterpompen te gaan installeren. Onder haar bezielende leiding zijn er inmiddels al zesenzeventig (!) geplaatst, waardoor heel veel mensen een beter leven hebben gekregen. Ze beschrijft haar ervaringen natuurlijk ook in haar column in Libelle. En sinds november is er haar boek Wieke in Zambia waarin ze vertelt over de avonturen en uitdagingen waarvoor ze zich gesteld ziet, teleurstellingen en nieuwe inzichten, over de tranen en lachbuien. Kortom over haar leven in Afrika en mensen die zomaar “too much happy” zijn en vrienden voor het leven worden. Met OOG VOOR AFRIKA zet ze de reacties die haar voor hun vertrek om de oren vlogen en de werkelijkheid van haar leven als ‘Madam Professor’ naast elkaar.

Wat goed van jullie!

‘Ik kan niets met zo’n opmerking. Het is een besluit dat je neemt en dat bij ons al heel lang leefde. Rob wilde al in zijn jeugd kindjes in Afrika beter maken. Het leven daar heeft ervoor gezorgd dat ik iets zinvols met mijn leven heb gedaan.’

Zoiets had ik ook graag gewild, nu ben ik te oud.

‘Donder op. Als je het echt wilt, dan ga je het doen. Dat is mijn motto, al mijn hele leven lang. Laat je handen vooral wapperen en zoek naar voedsel voor je ziel. Je wordt er gelukkig van als je je dromen najaagt. Het is niet erg om buiten je comfortzone te treden. Ik heb veel opgestoken van mijn leven in Zambia, ik ben vooral erg geduldig geworden, en ik heb leren nee-zeggen, bijna een levensvoorwaarde. Ik ben een nieuwsgierige avonturier, altijd op zoek naar het onbekende. Als ik daarbij goed kan doen is dat mooi meegenomen.’

Misschien als ik er doorbetaald verlof voor zou krijgen?

‘Als je er niks voor over hebt, doe het dan niet. Zo’n vertrek betekent offers brengen, zoals het gemis van de dagelijkse omgang met kinderen en vrienden. En ook luxe en comfort blijven achter in Nederland.’

Dat jullie zomaar je kinderen en kleinkinderen achterlaten.

‘Ja, dat is al die jaren een lastig punt geweest. Als je niet uitkijkt vervreemd je van je eigen kinderen. Maar je moet keuzes maken en dit was er een van. Ze hebben geen ouders die in Nederland op hun krent blijven zitten. Ik ben zelf opgevoed met idee dat grenzen geslecht moeten worden.’

Moeten jullie daar in een hut wonen?

‘Dan vraag ik me werkelijk af, wat voor beeld hebben mensen nou van dat continent? Okee, het huis was niet van alle comfort voorzien, maar wij hebben echt niet in een hut hoeven wonen, hoor!’

Is er wel genoeg te eten?

‘Er is in het hele land genoeg te eten, maar natuurlijk zijn er mensen die honger lijden. Er zou meer voedsel kunnen zijn als ze beter gebruik zouden maken van de grond. Dan zouden ze een »

‘Een Afrikaan heeft een hart van elastiek, er kan altijd iemand bij. Daar steken wij als westerlingen nogal eens krenterig bij af’

De stenen worden tot een oven opgestapeld, met uitsparingen onderin voor het hout. Arme bomen. Maar iedereen wil een stenen huis

eigen moestuin kunnen hebben. Dat zie ik wel met lede ogen aan. De gemiddelde levensverwachting voor vrouwen is 45 jaar, er is heel veel kindersterfte. Zambia is geen onderontwikkeld land, het hangt van touwtjes aan elkaar zoals wij altijd zeggen.’

Al die enge insecten en slangen?

‘Ik liep vroeger weg van een wesp, maar sinds mijn eerste keer Kenia is dat over.’

Ik zou niet tegen de armoede kunnen.

‘Ja, dan moet je niet gaan. Wegkijken van armoede doe ik niet, ook niet als overlevingsmechanisme. Als het jou beter gaat dan een ander, dan help je, dat is het ubuntu-gevoel. “In Zambia we share”, is een vaak gebezigde uitspraak. Rob en ik zorgen waar het kan voor een hapje lucht, een pleister die je plakt om het leven voor anderen net ietsje beter te maken. Als je wegkijkt van armoede mis je naar mijn mening heel veel.’

Als jullie er weggaan, zakt alles weer in elkaar.

‘Vast. Dat geldt met name voor het ziekenhuis. Dat is een feit waar Rob mee moet omgaan. Wat de waterpompen betreft, dat heb ik goed geregeld. Ze zijn de eigen verantwoordelijkheid van de dorpen.’

Elke Afrikaan bedelt. Gat in hun hand.

‘Wat je krijgt geef je meteen uit, dat geldt zeker voor de arme mensen. Geletterden zullen niet bedelen. Het heeft dus alles met goed onderwijs te maken. Naast goede gezondheidszorg een basisvoorwaarde voor een beter leven.’

Je blijft geld pompen in Afrika, nutteloos.

‘Geef in godsnaam niet aan overheden, geef aan kleinschalige goede doelen die je vertrouwt, waarbij je kunt zien waar het geld blijft.’

Afrikanen zijn lui, daar veranderen jullie niets aan.

‘Het leven speelt zich af in een ander tempo. Tijd is nooit van belang geweest in de belevingswereld van een Afrikaan. Ze hebben een prachtige uitspraak: “Mzungu’s hebben haast in hun ziel, dat is niet goed”. Wij hebben tijd een rol laten spelen. Hoe ze daarmee om moeten gaan, dat hebben we ze niet geleerd. En met de werkeloosheid? Nee, ik wil ze zeker niet als lui bestempelen.’

Ze hebben allemaal aids, kijk maar uit.

‘Iedereen kent wel iemand met aids. Het percentage is heel hoog, vreselijk. Maar waarom zou ik het moeten krijgen?’

Die armoedige vrouwen in lappen, ik heb dat helemaal gehad. ‘Bijna een Vogue-opmerking. Ik geniet van al die kleuren.’

Gaat iemand ze nog eens vertellen dat ze niet zoveel kinderen moeten krijgen?

‘Kinderen zijn je AOW, je verzekering voor je toekomst. Als je geen kinderen hebt, wie moet er dan later voor je zorgen? Je ziet bij

Weer eentje klaar. En proosten maar. Rechts van mij Lemmy Mwale, zonder wie ik dit project nooit had kunnen doen Vrachtrijders zijn vaak dagen, soms weken onderweg. Op pauzeplaatsen verkopen ze delen van de geslachte geit

mensen die meer onderwijs hebben genoten dit beeld kantelen. In de steden zijn kleinere gezinnen al een duidelijke trend. Als we in de afgelegen dorpen de pompen installeren, maken we er wel altijd een opmerking over … “o, wat veel kindertjes”. Het is in Nederland ook nog maar twee generaties geleden dat wij grote gezinnen hadden. Je kunt voorlichten, maar het blijft hun zaak.’

Afrikanen zitten echt niet op jullie te wachten.

‘Klopt. Toen wij kwamen werden we in eerste instantie wat wantrouwig aangekeken. Waarom we alles achterlieten. Een heleboel mensen denken wel: Ha, daar komt het einde van onze misère, het schip met geld. Er moet doordringen dat het anders moet, dat ze hun leven in eigen hand moeten nemen. Alleen het eigen initiatief is ze jaren-, misschien eeuwenlang uit handen geslagen. Ik wil zo graag dat het anders gaat, dat is misschien ook wel een drijfveer geweest voor ons besluit om naar Zambia te gaan. Maar ik ben er ook wat gaan halen: gemeenschapszin, manieren en respect voor wie je bent, ubuntu. Zaken die zij hebben en wij niet.’

Het mooie Zambia volgens Wieke

‘South Luangwa en het aangrenzende Nsefu, een nog ongerept en zeer lieflijk park en prachtig in de ‘esmerald season’. In South Luangwa staat ook de Mfuwe Lodge, waar af en toe olifanten op bezoek komen. Liuwa Park, grenzend aan Angola. Ik heb de beroemde leeuwin, Lady Liuwa nog gezien. Victoria Falls en de Zambezi zijn natuurlijk ook prachtige plekken. Lake Malawi en we hebben bij Mukambi Lodge gelogeerd, bij die Nederlander, bekend van de televisieserie van Amstelveen naar Afrika. Een heel fijne omgeving.’

In 2018 verhuist Wieke weer naar Nederland. Met haar boek heeft ze een prachtig monument geschreven voor de mensen die ze er heeft ontmoet en straks ook weer moet achterlaten. Het leven daar heeft haar heel veel gebracht; onvoorwaardelijke vriendschappen, petekindjes, het leven op het platteland dat glimlachend genomen wordt zoals het komt. ‘Afrika is voor mij leven ontdaan van de fratsen.’ En haar Afrikaanse verliefdheid? ‘Die gaat nooit meer over! Nederland is mijn vaderland, maar Zambia is mijn moederland, een oergevoel, het land waar ik me thuis voel.’ ˙

QuickFACTS

Wieke Biesheuvel (1948) is al 25 jaar columniste bij Libelle. Ruim 25.000 mensen volgen haar Facebookpagina Wieke Biesheuvel in Zambia. Het realiseren van de waterpompen wordt mogelijk gemaakt door deze vele volgers. Donateurs zien direct wat er met hun geld gebeurt. Wieke Biesheuvel, Wieke in Zambia, onvergetelijke jaren | Just Publishers 2017 | ISBN 978908975472 1 | 288 pagina’s | paperback, met fotokatern | € 19,95