Andries Botha

Kunstenaar met een verhaal

Zijn kunstwerken zijn levensgroot en bevatten allemaal een niet te missen boodschap voor de mensheid. Zijn handelsmerk is de olifant. De naam: Andries Botha, geëngageerd kunstenaar uit het Zuid-Afrikaanse Durban. Plaats van de ontmoeting: ANDRIES Eten&Drinken in Culemborg.

Hij is even in Nederland, Andries Botha, de vermaarde kunstenaar die ik mateloos bewonder sinds ik in 2006 zijn houten olifanten op het strand in het Belgische De Panne zag. Kolossen, gemaakt van drijfhout, op weg naar de zee, lelijke flats op de achtergrond. Bijna onwerkelijk. Later stond een levensgrote olifant op de Lange Voorhout in Den Haag. Een dierenkop gemaakt van autobanden siert de entree van het Kunssentrum in hartje Stellenbosch. De Star Rock Lion heeft een plek gevonden in Tsau als symbool van de terugkeer van de witte leeuw op aarde. En sinds juni 2017 prijkt er een olifantje, tweehonderd kilo zwaar en gemaakt van autobanden, op het terras van ANDRIES Eten&Drinken in Culemborg, de geboorteplaats van Jan van Riebeeck. Vier maanden werkte de kunstenaar aan het olifantje en stuurde het vervolgens naar Nederland. Door het plaatsen van olifantenbeelden, allemaal gemaakt van gerecycled materiaal, vraagt hij aandacht voor een betere wereld. Zijn stelling: als de olifant er niet meer is, gaat de wereld ten onder. ‘Realiseer je eens dat de enige plek voor wilde dieren een kooi in een dierentuin is. Dat is voor mij een onleefbare wereld.’

Olifant in Wondergrot

Zijn boodschap geeft hij door in de vorm van olifanten. Een ingeving die tijdens een reis naar Danielskuil in de Noordkaap tot hem kwam. Het was 2005, kort na kerst en Botha passeerde een bordje langs de kant van de weg met het opschrift Wondergrot. Hij besloot enkele kilometers verderop dat je een wondergrot nooit in je leven links moet laten liggen en keerde terug. Een man nam hem mee de berg op en leidde hem de grot binnen, naar de tekening die voor hem het meest belangrijk was: die van een witte olifant. De olifant is in verschillende Afrikaanse culturen het symbool voor macht en overvloed. Ganesha, de hindoegod met de olifantskop staat voor kennis en wijsheid en is de beschermheilige van reizigers. In Durban, de woonplaats van Botha, is hij alomtegenwoordig. Toen Andries vervolgens werd uitgenodigd om een kunstwerk te maken voor de Beaufort Kunsttriënale, een driejaarlijkse beeldententoonstelling langs de Belgische kust, besloot hij de olifant te gebruiken om zijn boodschap uit te dragen. En er kwamen er negen, gemaakt van drijfhout, het kunstwerk kreeg de titel mee: You can buy my heart and my soul.

Een cynische titel

‘Het betekent letterlijk dat alles wat kostbaar is in Afrika vandaag de dag te koop wordt aangeboden aan wie het maar wil hebben. We verkopen onze olifanten, neushoorns, leeuwen aan iedereen die er geld voor over heeft. En daarmee zetten we de tragedie voort van het kolonialisme dat dit continent zoveel schade heeft toegebracht. We zijn kennelijk bereid om onze ziel en ons hart te verkopen, voor geld. Tot er niets meer is. Op het strand van De Panne komen land en zee samen. Mijn olifanten kwamen uit Afrika, ik vond het achterland er niet verwelkomend uitzien en besloot de standbeelden zo te plaatsen dat ze naar de zee liepen, terug naar Afrika waar ze horen.’

Star Rock Lion – de witte leeuw als icoon van Afrika

‘Er klinkt een stem op uit de verschroeide dalen van mijn oeroude moederland. Een eenzame stem die uitstijgt boven de heuvels van het eeuwige Afrika en een oproep doet aan alle onverschilligen. Het is een smeekbede aan iedereen die ervoor kiest werkeloos toe te zien bij het uitroeien van de witte leeuwen, de iconen van Zuid-Afrika. »

De heiligste dieren van mijn land. Laat ze met rust. Laat ze zich weer voortplanten, laat ze leven in de wildernis, in de natuur die hun moeder is. Op een dag, ergens in de donkere dalen van de toekomst, zal de mensheid proberen op haar schreden terug te keren en zich realiseren hoeveel er verloren is. Hoeveel er van de kennis van Afrika verdwenen is.’ – Credo Mutwa

Er zijn op deze wereld plekken waar geen wanklank te bespeuren is. Tsau, het eigendom van Linda en Jason Tucker en het hoofdkantoor van de Global White Lion Protection Trust, is er zo één. Hier staat de Star Rock Lion, een immens kunstwerk opgetrokken uit witte kristallen en staaldraad, met een hart van roze kwarts. Naast het kunstwerk ligt een berg kwarts. Iedereen die bij het beeld stopt, mag een steentje in de ‘witte leeuw’ plaatsen en een wens doen. Andries neemt me mee terug naar de nacht dat hij de witte leeuwen van Timbavati bezocht. ‘We hadden ’s avonds de witte leeuwen gezien, voor mij waren het mysterieuze geestverschijningen in de nacht. Terwijl we in bed lagen hoorde ik nog het gebrul. En toen kreeg ik een droom die de volgende ochtend nog bij me was. Linda nam ons mee naar een stuk land dat ze wilde kopen voor haar witte leeuwen. Ik vertelde haar dat ik een dergelijk oerlandschap in mijn droom had gezien. Er rees een leeuw uit op die riep naar de nieuwe maan. Het was dat moment, deze droom die me deed besluiten een kristallen leeuw te maken, om Linda te helpen met het werk dat zij voor de leeuwen doet. Ik wees haar de plek waar het standbeeld moest komen. Ze was verbijsterd. Ik had exact de Nijlmeridiaan gekozen die Credo Mutwa een lijn van goud noemt. Hij verbindt de sfinx van Gizeh met Groot Zimbabwe, Timbavati en Durban en volgt de loop van de Nijl en de Oost-Afrikaanse Riftvallei, het geboortekanaal van de menselijke soort. Mijn leeuw die roept naar de maan zie ik als de sfinx van wijsheid. De eeuwenoude belofte van de ‘star lions’, de witte leeuwen van Timbavati is ingelost. Het is nu een pelgrimsplek waar oude Afrikaanse sjamanen naartoe komen.’

Wat is het verhaal van de sterleeuwen?

‘Het verhaal gaat dat ooit een witte vallende ster, een enorme bal licht het landschap van Timbavati verlichtte. Nog jaren daarna kregen de dieren die in de buurt van het witte wonder waren geweest sneeuwwitte nakomelingen. De toenmalige koning Npepo verklaarde Timbavati tot een heilige plek waar niet gejaagd mocht worden. De andere witte dieren stierven uit, maar witte leeuwen bleven keer op keer geboren worden. Ik kende beide verhalen niet en toch kreeg ik deze droom, bijna een visioen.’

Help de helpers van de aarde, zo klinkt jouw boodschap me in de oren.

‘Mijn missie is om in elke grote stad van de wereld een olifant te

plaatsen en ze met elkaar te verbinden door een lijn die eenzelfde energie moet geven als de gouden meridiaan waar ik je net over vertelde. Met die energie moet de wereld een betere plaats worden. Ik gebruik olifanten omdat ze in mijn overtuiging de dragers zijn van het hart en beschermers van de ziel. Ze zijn zo gelijk aan ons in hun gedrag. Een olifant ontroert je, er lijkt een diepe verbinding met het verleden aan de verstandhouding tussen de mens en dit dier ten grondslag te liggen. Ik geloof dat ze vroeger de beschermers waren van de mensen tegen roofdieren en ze levens konden redden omdat zij altijd naar het water leiden. We moeten wilde dieren echter niet romantiseren of omgeven met sentimentaliteit. De werkelijke opdracht voor ons is ons nu te realiseren dat dieren de sleutel vormen tot een menswaardig bestaan. Als we de natuur en dieren vernietigen, vernietigen we onszelf. We moeten daarom om aandacht vragen voor mensen die zorgen voor het voortbestaan van natuur en wilde dieren. Natuurlijk moet je genieten van wat Afrika je biedt aan schoonheid, maar probeer daarbij ook uit te vinden hoe je mensen die dieren beschermen kunt helpen. Jij kunt dat doen door ze aandacht te geven, door de wereld deze boodschap mee te geven. Doe zoveel als je kunt doen! Dat is mijn boodschap aan iedereen.’

Je hebt nog een bijzonder project op stapel staan om aandacht te vragen voor met uitsterven bedreigde dieren.

‘Ik heb een reusachtige neushoorn gemaakt, die ik met hout en kolen vul en ga verbranden bij iMfolozi, de plek waar Ian Player de witte neushoorn behoedde voor uitsterven. Met het Burning Rhino project wil ik de wereld via sociale media laten zien wat voor impact het heeft als de laatste neushoorn omvalt. De plek staat ook symbool voor de negatieve bijeffecten van het gebruik van fossiele brandstoffen. De Zuid-Afrikaanse regering heeft onlangs toestemming gegeven aan het in Texas gevestigde onderzoeksbureau Rhino Resources om op zoek te gaan naar de aanwezigheid van olie en gas in het centrale deel van Kwa-Zulu Natal, een stuk ongelooflijk kwetsbare natuur. Ik ben beeldhouwer en de Burning Rhino is mijn cadeau van bewustwording aan mijn medemens.’ ˙

QuickFACTS

Ga voor meer informatie over de kunstwerken en projecten naar www.andriesbotha.net

104

lezen &

kijken

Een selectie van boeken en films die wij het waard vinden om gezien te worden

De onvoltooide autobiografie

Nelson Mandela heeft de lange weg naar de vrijheid afgelegd. In de onvoltooide biografie zegt hij: ‘vrijheid brengt verantwoordelijkheden met zich mee en ik durf niet te dralen, omdat mijn lange weg nog niet ten einde is.’ Dit is het boek over de jaren dat Mandela president werd. Het laat zien welke moeilijkheden hij moest overwinnen om zijn droom voor ZuidAfrika te verwezenlijken. Het lukte hem niet het boek te voltooien, dat deed de Zuid-Afrikaanse schrijver Mandla Langa, gesteund door de Nelson Mandela Foundation en Graça Machel, Mandela’s weduwe. Denkend aan alles wat er nu gebeurt in Zuid-Afrika, is de Presidentiële Jaren een belangrijk boek.

Nelson Mandela, Mandla Langa, De Presidentiële Jaren | Uitgeverij Atlas Contact, 2017 | Vertaling Merel Leene, Marianne Palm en Nicole Seegers | ISBN 978 90 450 31484 | Paperback, 400 pagina’s | € 24,99, ook verkrijgbaar als e-book

Mammie

Mammie is een rauw en liefdevol requiem voor een overleden moeder. 59 was ze pas, ‘ik kon niet besluiten of dat oud genoeg was / om dood te gaan’. In haar derde bundel laat Ronelda Kamfer vooral zien hoe onverwoestbaar de band tussen moeder en dochter kan zijn. Zelfs al was thuis in Eersterivier geen veilige haven en zijn er flinke butsen en schrammen opgelopen, ook dan kan de leegte die een moeder achterlaat immens zijn. Ook dan kan het verlangen opduiken naar dat ‘plekje achter mijn moeders rug’. ‘Zij was mijn moeder/ en zij heeft me geleerd/ hoe niet van mezelf te houden.’ Helder snijdt ze haar rauwe jeugd aan, die de toon zette voor de rest van haar leven. Kijkt terug op het leven van haar moeder en daarmee op haar eigen jeugd in een buitenwijk van Kaapstad, een buurt waar de pizzabezorger niet kwam omdat het er te ruig was. Maar bovenal ontgint ze datgene wat zo vaak ongezegd blijft tussen ouders en kinderen. Dat resulteert in pijnlijk openhartige versregels vol liefde, woede, hoop en teleurstelling. In de bundel staan ook de originele gedichten in het Afrikaans.

Ronelda S. Kamfer, Mammie | Vertaald door Alfred Schaffer | Uitgeverij Podium, 2017 | ISBN 978 90 575 98739 | Paperback, 128 pagina’s | € 21,50

Het verhaal van een eerlijke reep

Als drie journalisten iets willen doen aan de hartverscheurende situatie van twee miljoen kindslaven op Afrikaanse cacaoplantages, komen ze er al snel achter dat een aanklacht tegen machtige westerse chocoladeproducenten weinig zin heeft. Ze besluiten zichzelf aan te klagen, als gewetenloze chocoladeconsumenten. Wanneer de rechter hen vrijspreekt, weten ze dat het tijd is voor een onorthodoxe aanpak: ze gaan zélf slaafvrije chocolade maken. In 2005 ligt de eerste reep van Tony’s Chocolonely in de schappen. Terwijl de chocoladerebellen naarstig proberen om hun reep honderd procent slaafvrij te krijgen, koopt een ondernemer het merk en maakt er een internationaal verkoopsucces van. Op weergaloze wijze groeit het journalistieke project uit tot een hippe, sociale onderneming die zich ten doel stelt consumenten bewust te maken

van wat ze eten. Zo klein als ze zijn, proberen de Tony’s de complete keten te veranderen, van boon tot reep, in de hoop dat op een goede dag de grote producenten hun voorbeeld gaan volgen. Dit is het verslag van een bijzonder ondernemingsproject: over het vasthouden aan idealen, ook al is de werkelijkheid nog zo weerbarstig. Een waargebeurd verhaal dat smelt op de tong en leest als een spannend jongensboek. Als je nu de Tony’s in je boodschappenmandje ziet liggen, weet je dat er goede chocola ligt. Het boek is geschreven in opdracht van het chocolademerk.

Jeroen Siebelink, Het wereldschokkende en onweerstaanbaar lekkere verhaal van Tony’s Chocolonely | Thomas Rap, 2018 | ISBN 978 94 004 0404 5 (paperback) | 396 pagina’s | € 19,99, ook verkrijgbaar als hardcover en als e-book

De troost van sterren

Deze indringende roman speelt zich af rond 1900 als in Zuid-Afrika in de Tweede Anglo-Boerenoorlog (1899-2002) de Britten en Boeren elkaar bevechten. 22.000 Boerenkinderen kwamen om in Britse concentratiekampen in noordelijk Zuid-Afrika. Doordat de Britten dertigduizend boerderijen platbrandden, de tactiek van de verschroeide aarde, belandden tienduizenden vrouwen en kinderen in de slecht gerunde concentratiekampen waar ziektes uitbraken en talloze slachtoffers vielen, vrouwen, kinderen en zwarte Afrikanen. Tegen deze achtergrond wordt het verhaal verteld van Lettie die met haar moeder, broertjes en zusje in zo’n kamp probeert te overleven. Haar enige wapens: hoop en verbeeldingskracht. Ze vindt troost in haar herinneringen aan het sterrenkijken met haar opa, haar droom om schrijfster te worden en haar vriendschap met een jonge Britse soldaat. Een roman die je bijblijft, nog lang nadat je het boek hebt dichtgeslagen.

Dave Boling, De troost van sterren | Vertaling Chris Canter | Uitgeverij Mozaïek, 2017 | ISBN 978 90 239 50752 | Paperback, 320 pagina’s | € 19,99 In dit bijzondere boek krijgt het Kenia en met name Nairobi van de 21ste eeuw een gezicht aan de hand van ontmoetingen van Carien Westerveld die in 2010 naar Kenia verhuist en probeert het leven daar te ontraadselen. Ze gaat op zoek naar jonge Kenianen met een droom om ‘iemand te worden’. Ze volgt een cursus rijk worden, bezoekt bruiloften, Bijbelgroepen en literaire avonden en ze praat; over politiek, liefde, geld en de toekomst. Een fascinerend en goed geschreven boek over een land dat zich evenals zovele landen in Afrika probeert opnieuw uit te vinden.

Carien Westerveld, De Afrikaanse droom | Uitgeverij De Bezige Bij, 2017 | ISBN 978 90 234 66758 | Paperback, 284 pagina’s | € 19,99, ook als e-book

Het droge seizoen

Een felgeschreven, poëtische roman over een relatie tussen een oudere Europese ontwerpster Ana en een jonge Afrikaanse man Ismail die een hard leven op straat heeft gehad. De overeenkomst: Ze zijn allebei alleen in Burkina Faso tijdens het droge seizoen. De natuur noch de liefde komen tot bloei, steeds duidelijker wordt de kloof tussen twee werelden. En een leegte die nog niet eens veroorzaakt wordt door het verschil in huidskleur of leeftijd, maar vooral door Ana’s verleden. Dit bijzondere boek is bekroond met de EU-Literatuurprijs.

Gabriela Babnik, Droge seizoenen | Vertaald door Roel Schuyt | Uitgeverij De Geus | ISBN 978 90 44 536508 | Paperback, 286 pagina’s | € 19,99, ook als e-book

Jonathan Robijn vertelt in Congo Blues een onmogelijk liefdesverhaal met als achtergrond een onderbelicht hoofdstuk uit de koloniale geschiedenis. Na de onafhankelijkheid in Congo vreesde men voor de toekomst van ongeveer duizend kinderen, geboren uit een Belgische vader en een Congolese moeder. De kinderen werden weggehaald bij hun moeder, in een internaat geplaatst en vervolgens naar België gebracht waar ze terechtkwamen bij gezinnen, in weeshuizen of internaten. De meesten van hen zagen hun familie nooit meer terug.

Jonathan Robijn, Congo Blues | Uitgeverij Cossee, 2017 | ISBN 978 90 593 67524 | Paperback, 190 pagina’s | € 18,99, ook als e-book

Landengids Zuid-Afrika

Zuid-Afrika is aantrekkelijk voor kampeerders en backpackers, voor liefhebbers van luxe lodges, actievelingen en voor reizigers die rust zoeken. Je kunt op zoek naar de Big Five in Kruger Park, Nelson Mandela’s huis bezoeken in Johannesburg en op onderzoek in Kaap de Goede Hoop. Wie één keer in Zuid-Afrika is geweest, keert nog eens terug voor meer olifanten, witte zandstranden, goede wijn en stevige wandelingen. Auteur van deze vernieuwde Dominicus landengids Zuid-Afrika is correspondent Elles van Gelder.

Elles van Gelder, Zuid-Afrika | Dominicus landengids, 2017 | ISBN 978 90 257 63831 | Paperback, met foto’s, 340 pagina’s | € 24,99 Bij de expositie We have a dream in de Nieuwe Kerk in Amsterdam schreef Bas Heijne het boek Wereldverbeteraars. Het maakte veel tongen los. Mahatma Gandhi. Martin Luther King. Nelson Mandela. Hun levens waren dramatisch – Gandhi en King werden vermoord, Mandela zat 27 jaar gevangen – maar toch staan zij bekend als overwinnaars, niet als martelaars. Met hun strijd tegen ongelijkheid en racisme maakten ze de wereld niet alleen een stukje beter, maar lieten zij ook een opdracht aan de mensheid achter. Bas Heijne onderzoekt in hoeverre hun boodschap ook voor ons nog geldig kan zijn, in een wereld die hun erfenis steeds feller lijkt te bekritiseren of zelfs te verwerpen. Wat hebben Gandhi, King en Mandela ons nog te zeggen? Tijdens hun leven en daarna werd hun vaak slapheid en naïviteit verweten, maar, zo betoogt Heijne in zijn scherpzinnige essay, is hun boodschap niet juist bij uitstek radicaal?

Bas Heijne, Wereldverbeteraars | Prometheus, 2017 | ISBN 978 90 446 34648 | Paperback, 96 pagina’s | € 15,99

Tripping over Presidents

Matthew had één grote droom, een bekend fotograaf worden. Dat dromen waar worden als je er maar in blijft geloven en vertrouwen blijkt uit dit boek waarin Matthew zijn bijzondere momenten met Nelson Mandela deelt. Zijn vastberadenheid om Mandela de hand te schudden, brengt hem op een bijzondere reis. Met buitengewone foto’s.

Matthew Willman, Tripping over Presidents | Reach Publishers, 2017 | ISBN 978 0 620 77341 6 | buiten Zuid-Afrika alleen te bestellen als e-book via Amazon, $ 11,99

Waar ik jou word

De laatste kroon op haar werk was het winnen van de Gouden Ganzenveer omdat ze een van de belangrijkste dichters van Zuid-Afrika is. In 2017 verscheen de bundel Waar ik jou word, een verzameling van 25 gedichten die iedereen gelezen moet hebben. Een prachtige compilatie waarbij de gedichten zowel in het Afrikaans als in Nederlandse vertaling zijn opgenomen, verschenen ter ere van haar 65ste verjaardag. Lees elke dag maar één gedicht en laat je meevoeren op haar gedachtestromen en prachtige taal.

Antjie Krog, Waar ik jou word | Vertaling door Robert Dorsman, Jan van der Haar en Alfred Schaffer | Uitgeverij Podium, 2017 | ISBN 978 90 575 98722 | Paperback, 128 pagina’s | € 15,-

Félicité

De vrijgevochten en trotse Félicité is zangeres in een bar in Kinshasa. Haar leven komt volledig op z’n kop te staan wanneer haar 14-jarige zoon het slachtoffer wordt van een motorongeluk. Om hem te redden gaat ze op zoek naar manieren om geld te verdienen. Deze film volgt haar door de zinderende straten van Kinshasa, de bruisende hoofdstad van de Democratische Republiek Congo vol muziek en dromen. Als een rode draad door de film loopt de muziek van de wereldberoemde band de Kasai Allstars en het Symphony Orkest van Kinshasa. NRC Handelsblad: ‘Félicité kan met gemak zo’n film zijn die je je hele leven bijblijft’

https://cinemien.nl/product/felicite/

Winnie

Terwijl haar man gedurende 27 jaar gevangen zat en, paradoxaal genoeg, relatief veilig was voor de dagelijkse gewelddadige realiteit van de Zuid-Afrikaanse apartheid, stortte Winnie Mandela zich in een leven van strijd en geweld. Ondanks de voortdurende demonisering vanuit het buitenland is het respect dat zij ook nu nog geniet onder de Zuid-Afrikaanse activisten die haar strijd voortzetten, onverminderd groot. De film vertelt voor het eerst het meeslepende verhaal van Winnies radicale leven. Alle beschuldigingen en aanklachten, die haar nationaal en internationaal in een kwaad daglicht hebben gesteld en die uiteindelijk ook hebben geleid tot de breuk met Nelson Mandela, worden in een ander perspectief geplaatst. Winnie was degene die de strijd in Zuid-Afrika voerde. Zij moest dagelijks de vallen ontwijken die de geheime dienst van het apartheidsregime voor haar zette. Het regime deed er alles aan haar, net als Nelson, te vergeten.

Documentaire Winnie, regisseur Pascale Lamche | Speeltijd 84 minuten