21 minute read
Zanzibar – eiland van tijdloos geluk
Een eiland als een ketting van aarde, water, lucht en vuur. Het magische Zanzibar is volgens de Arabieren het ‘eiland van de zwarte mensen’. Een kruispunt van de Afrikaanse, Europese, Arabische en Aziatische cultuur.
Advertisement
‘Zanzibar, bestaat dat echt?’
Ja, Zanzibar is het eiland van geuren en kleuren, waar Sultan Saïd prachtige baden liet bouwen voor zijn Perzische vrouw Sheherazade en handelaren in diamanten, goud, zilver, ivoor de voedingsbodem legden voor de sprookjes van Sinbad de Zeeman. De hoofdstad Stone Town is een stad die vergeten is door de tijd, waarover Livingstone met gevoel voor understanding zei: ‘Niets is wat het lijkt. Zet je zintuigen op scherp, dwaal en verdwaal door het historische labyrinth en laat je fantasieën over de Arabische 1001 nachten de vrije loop.’
Stad van wonderen
Ooit was Stone Town een wereldstad met de allure van grote handelssteden als New York en Bombay, waar het beste van het beste en het mooiste van het mooiste gekocht kon worden. Hier werd het eerste huis op het Afrikaanse continent gebouwd met elektrische verlichting en een lift. De bewoners noemden het daarom vol trots ‘het huis van de wonderen’. In die dagen liepen ezeltjes beladen met waterkruiken door de smalle straatjes van de binnenstad. Achter luiken en balkons leefden Arabische, Europese, Aziatische en Afrikaanse families in weelde. Hun verhalen werden zichtbaar in de rijk versierde houten deuren, die de toegang vormden tot de binnenwereld. Portier Yussuf, met als bijnaam Big Joe, van de koloniale Serena Inn leidt ons met een minzaam gebaar naar Chande die in een tuktuk op ons wacht. Chande heeft polio en loopt moeilijk. Maar zijn bedrijfje waarbij hij als enige met zijn tuktuk de nauwe straatjes van Stone Town mag berijden, maakt furore. In de binnenstad hangen elektriciteitsdraden als spaghettislierten langs de zwart uitgeslagen muren. Antennes dansen als voelsprieten op de daken in het ritme van de wind. Op de markt doe ik m’n ogen dicht en luister naar de stemmen, ronkende »
brommers, het ritselen van papier, sloffende slippers en krijsende brommers, het ritselen van papier, sloff ende slippers en krijsende transistorradio’s. transistorradio’s.
Schilder van het eiland Schilder van het eiland
‘Kom binnen, ik heb helaas vandaag niet zo’n goede dag.’ In een ‘Kom binnen, ik heb helaas vandaag niet zo’n goede dag.’ In een leunstoel zit een fragiele man, John DaSilva, kunsthistoricus en leunstoel zit een fragiele man, John DaSilva, kunsthistoricus en kunstenaar. Galant biedt hij een glas water aan dat gebracht wordt kunstenaar. Galant biedt hij een glas water aan dat gebracht wordt door een verlegen meisje. De vader van DaSilva was de kleermaker door een verlegen meisje. De vader van DaSilva was de kleermaker van de laatste drie vrouwen van de sultan. De familie komt van de laatste drie vrouwen van de sultan. De familie komt oorspronkelijk uit het Indiase Goa, maar zocht werk en rijkdom op oorspronkelijk uit het Indiase Goa, maar zocht werk en rijkdom op Zanzibar. Zijn ogen houden de mijne vast als hij vraagt waarom ik Zanzibar. Zijn ogen houden de mijne vast als hij vraagt waarom ik bij hem kom. Wat wordt mijn verhaal? Het zijne is zijn fascinatie bij hem kom. Wat wordt mijn verhaal? Het zijne is zijn fascinatie voor de kunst, geschiedenis en architectuur van het eiland. ‘Dit voor de kunst, geschiedenis en architectuur van het eiland. ‘Dit kleine stadje was ooit een wereldstad met consulaten van alle kleine stadje was ooit een wereldstad met consulaten van alle landen. Mijn doel is de historie van Stone Town vast te leggen, ik landen. Mijn doel is de historie van Stone Town vast te leggen, ik maak met mijn tekeningen een document van de stad. Ik verkoop maak met mijn tekeningen een document van de stad. Ik verkoop mijn schilderijen liever niet. De gebouwen zijn inmiddels veelal mijn schilderijen liever niet. De gebouwen zijn inmiddels veelal weg en dan heb ik nog de herinnering en een erfenis om door te weg en dan heb ik nog de herinnering en een erfenis om door te geven. Kijk naar de deuren. Na de fundering werd eerst de deur geven. Kijk naar de deuren. Na de fundering werd eerst de deur geplaatst en pas daarna de rest van het huis. De deur was als een geplaatst en pas daarna de rest van het huis. De deur was als een wens en vertelt het verhaal of de droom van de eigenaar. Hij kan wens en vertelt het verhaal of de droom van de eigenaar. Hij kan door patronen in de deur vragen om vruchtbaarheid of rijkdom en door patronen in de deur vragen om vruchtbaarheid of rijkdom en status. Ik zie de deur als een symbool, de toegang tot een leven.’ status. Ik zie de deur als een symbool, de toegang tot een leven.’ Moeizaam komt hij overeind uit zijn stoel om zijn collectie ansicht- Moeizaam komt hij overeind uit zijn stoel om zijn collectie ansicht- en prentbriefkaarten van Zanzibar te laten zien. ‘Het is de grootste en prentbriefk aarten van Zanzibar te laten zien. ‘Het is de grootste van Oost-Afrika. Kom gauw een keer terug en dan wandelen we van Oost-Afrika. Kom gauw een keer terug en dan wandelen we samen door de stad. Ik wil je de geschiedenis laten voelen, zoals de samen door de stad. Ik wil je de geschiedenis laten voelen, zoals de oude slavenmarkt en het Emerson & Green Hotel.’ oude slavenmarkt en het Emerson & Green Hotel.’ Helaas is John DaSilva op 20 maart 2013 overleden en zal ik de Helaas is John DaSilva op 20 maart 2013 overleden en zal ik de beloofde wandeling niet meer met hem kunnen maken. beloofde wandeling niet meer met hem kunnen maken.
De droom van Emerson en Green De droom van Emerson en Green
In de oude stad hebben we niet veel moeite om 236 Hurumzi In de oude stad hebben we niet veel moeite om 236 Hurumzi (het voormalige legendarische Emerson & Green) te vinden, (het voormalige legendarische Emerson & Green) te vinden, dé plaats om op het dakterras de zon te zien ondergaan achter dé plaats om op het dakterras de zon te zien ondergaan achter het woud van minaretten. We lezen, weggezakt in de kleurige het woud van minaretten. We lezen, weggezakt in de kleurige kussens, de recensie van Time Magazine: ‘heaven is a hotel’. Het kussens, de recensie van Time Magazine: ‘heaven is a hotel’. Het hotel was vroeger het paleis van een van de rijkste mannen van hotel was vroeger het paleis van een van de rijkste mannen van het Swahilische rijk en die grandeur voel je nu nog in het ‘huis op het Swahilische rijk en die grandeur voel je nu nog in het ‘huis op Hurumzi’. In 1883 werd de slavernij afgeschaft, maar het had nog Hurumzi’. In 1883 werd de slavernij afgeschaft, maar het had nog heel wat voeten in de aarde voor de eigenaren hun slaaf wilden heel wat voeten in de aarde voor de eigenaren hun slaaf wilden laten gaan. Ze hadden er toch immers voor betaald? Alleen door laten gaan. Ze hadden er toch immers voor betaald? Alleen door ze een premie te bieden, konden de slaven worden bevrijd. Het ze een premie te bieden, konden de slaven worden bevrijd. Het kantoor waarin de transacties werden afgerond is het huidige kantoor waarin de transacties werden afgerond is het huidige 126 Hurumzi. Destijds heette het pand Uhuru-Mzee, ‘bevrijd de 126 Hurumzi. Destijds heette het pand Uhuru-Mzee, ‘bevrijd de mensen’. »mensen’. »
Bij de plaats waar de laatste slavenmarkt van Zanzibar werd Bij de plaats waar de laatste slavenmarkt van Zanzibar werd gehouden, vinden we het slavenmonument in de tuin van de gehouden, vinden we het slavenmonument in de tuin van de Anglicaanse kerk. In een betonnen bak staan slaven van steen, Anglicaanse kerk. In een betonnen bak staan slaven van steen, geketend door de originele kettingen. Op de plaats van de geketend door de originele kettingen. Op de plaats van de ‘whipping tree’, de plek waar de ‘verse’ slaven geslagen werden om ‘whipping tree’, de plek waar de ‘verse’ slaven geslagen werden om hun uithoudingsvermogen te testen, is nu een kerk gebouwd met hun uithoudingsvermogen te testen, is nu een kerk gebouwd met een altaar van rood marmer dat het vergoten bloed symboliseert. een altaar van rood marmer dat het vergoten bloed symboliseert.
Mannen met een missie Mannen met een missie
Het Victoriaanse tijdperk van optimisme, avontuur en overtuiging Het Victoriaanse tijdperk van optimisme, avontuur en overtuiging van de superioriteit van het westen ten opzichte van de Arabische van de superioriteit van het westen ten opzichte van de Arabische landen en het Afrikaanse continent, leverde een aantal kleurrijke landen en het Afrikaanse continent, leverde een aantal kleurrijke ontdekkingsreizigers op. Zanzibar was het centrum van een ontdekkingsreizigers op. Zanzibar was het centrum van een wereldwijde handel in slaven en de thuisbasis van de beroemde wereldwijde handel in slaven en de thuisbasis van de beroemde ontdekkingsreizigers Livingstone, Stanley, Burton en Speke die van ontdekkingsreizigers Livingstone, Stanley, Burton en Speke die van hieruit het ‘donkere continent’ introkken om de bron van de Nijl te hieruit het ‘donkere continent’ introkken om de bron van de Nijl te ontdekken en geloof en beschaving te verspreiden. ontdekken en geloof en beschaving te verspreiden. David Livingstone verliet in januari 1866 het eiland voor zijn David Livingstone verliet in januari 1866 het eiland voor zijn laatste expeditie naar de binnenlanden van Afrika, op zoek naar de laatste expeditie naar de binnenlanden van Afrika, op zoek naar de bronnen van de Nijl. Hij dwaalde ver van gebaande paden en was bronnen van de Nijl. Hij dwaalde ver van gebaande paden en was jaren ‘kwijt’, waarna er drie expedities werden uitgerust om hem te jaren ‘kwijt’, waarna er drie expedities werden uitgerust om hem te vinden. Een daarvan werd uitgevoerd door de jonge verslaggever vinden. Een daarvan werd uitgevoerd door de jonge verslaggever Henry Morton Stanley. Zijn opdracht in 1869: vind Livingstone. Henry Morton Stanley. Zijn opdracht in 1869: vind Livingstone. Twee jaar later ontmoette hij in Ujiji in het westen van Tanzania Twee jaar later ontmoette hij in Ujiji in het westen van Tanzania een opvallende verschijning, een oudere blanke man gekleed in een opvallende verschijning, een oudere blanke man gekleed in rode flanellen blouse, grijze broek en blauwe hoed met gouden rode fl anellen blouse, grijze broek en blauwe hoed met gouden bies. Stanley: ‘Ik liep op hem af, nam mijn helm af, boog en vroeg: bies. Stanley: ‘Ik liep op hem af, nam mijn helm af, boog en vroeg: Dokter Livingstone, neem ik aan?’ ‘Ja,’ antwoordde de man met Dokter Livingstone, neem ik aan?’ ‘Ja,’ antwoordde de man met een gulle lach. een gulle lach. Livingstone is uiteindelijk bezweken aan dysenterie in het Livingstone is uiteindelijk bezweken aan dysenterie in het Zambiaanse dorp Chitambo. Zijn hart werd daar onder een boom Zambiaanse dorp Chitambo. Zijn hart werd daar onder een boom begraven door zijn twee bediendes, omdat men vond dat dat begraven door zijn twee bediendes, omdat men vond dat dat toebehoorde aan Afrika. Zijn lichaam brachten ze terug naar toebehoorde aan Afrika. Zijn lichaam brachten ze terug naar Zanzibar en uiteindelijk naar Londen, omdat het opgevoed was in Zanzibar en uiteindelijk naar Londen, omdat het opgevoed was in Europa. Europa.
Gemakkelijk geluk Gemakkelijk geluk
Na de hectiek van Stone Town rijden we naar de noordelijkste Na de hectiek van Stone Town rijden we naar de noordelijkste punt van het eiland, naar Nungwi, waar nog steeds de traditionele punt van het eiland, naar Nungwi, waar nog steeds de traditionele Arabische zeilschepen, de dhows, worden gemaakt. Onderweg Arabische zeilschepen, de dhows, worden gemaakt. Onderweg ossenkarren, af en toe een ezel, een brommer die bijna bezwijkt ossenkarren, af en toe een ezel, een brommer die bijna bezwijkt onder balen stof en langs de kant van de weg houten tribunes, de onder balen stof en langs de kant van de weg houten tribunes, de praatplek voor mannen. Als de school eind van de dag uitgaat, praatplek voor mannen. Als de school eind van de dag uitgaat, dwarrelen de kinderen als witblauwe vlinders de straat op. dwarrelen de kinderen als witblauwe vlinders de straat op. Halve autobanden beschermen de huisjes tegen een mogelijke Halve autobanden beschermen de huisjes tegen een mogelijke onverlaat die met zijn auto binnen zou willen parkeren. In de verte onverlaat die met zijn auto binnen zou willen parkeren. In de verte ontwaren we wandelende takkenbosjes; het blijken meisjes die ontwaren we wandelende takkenbosjes; het blijken meisjes die hout naar hun school dragen. De haan kraait ondanks het late »hout naar hun school dragen. De haan kraait ondanks het late »
uur en eenden drinken uit een plas op straat, gevormd door een eerdere onverwachte regenbui. Op de plaats waar de vissers zijn samengekomen om hun vangst van de dag te verkopen, bespreken de oudere mannen het leven. Elke dag opnieuw. Kinderen voetballen met een bal die gemaakt is van elastiekjes, naast de doelpaal grazen koeien. Hier geen televisie, iPads, geen luxe, maar aandacht en tijd voor elkaar. Kan geluk zo gemakkelijk zijn?
Onder de yuccaboom
De bladeren van de statige koningspalmen klikken tegen elkaar alsof je naar de stenen in een sjoelbak luistert. Tussen de dhows in aanbouw knoopt een man felblauwe netten. De zeilboten met de typerende driehoekige zeilen brachten vanaf de achtste eeuw Arabieren, Indiërs, Perzen en Afrikanen van het vasteland naar Zanzibar. Opzichter Haji Omar Haji kijkt me peinzend aan. ‘Het duurt twee maanden voor de boot af is. Er werken wel acht mensen aan. Voor de eilanders kost hij dan 3000 dollar. Soms kopen buitenlanders een dhow om er toeristen mee te laten varen. Dan moet-ie met mooie symbolen worden versierd en kost hij 5000 dollar.’ Naast ons bedient een jongen met een strijkstok een boor. Hij doet het met verve als was hij de eerste violist van het Concertgebouworkest. ‘Geen elektriciteit?’ ‘Nee, we zouden het gebruiken als het er was, maar het zou alles veranderen. We hebben het niet nodig. Ons leven is goed.’
Bi, de koningin van Zanzibar
Ze is de koningin van het eiland, de eminence grise van de taraabmuziek. Het gezicht van chauffeur Yusto splijt open in een brede lach als ik de bestemming van vandaag noem. Ik ga op bezoek bij Bi Kidude, wat letterlijk ‘kleintje’ betekent. Bij de uitlopers van Stone Town, rijdt Yusto een stoffige wijk in met betonnen huizen en golfplaten daken. ‘Yusto, we gaan naar Bi Kidude,’ zeg ik voor de zekerheid. Hij knikt: ‘Yes mama, Bi verwacht je.’ Op de stoep voor het huis van Bi, dat net als de traditionele huizen in Stone Town verstopt zit achter een grote deur met veel houtsnijwerk en zich daarna verdeelt in verschillende ruimtes rond een binnenplaats, zitten twee jongens. Neefjes van Bi. Ze nemen ons mee naar een vierkante kamer waar een van de kleinste vrouwen die ik ooit heb ontmoet, opstaat en me omhelst. Haar gezicht is een landkaart van rimpels, haar ogen fel en vurig. In haar mondhoek een sigaret, binnen handbereik een thermoskan koffie, aangelengd met sterke drank. Haar mond een grote glimlach. Ik heb mijn vragen goed voorbereid, maar er niet op gerekend dat deze kleine vrouw die met haar enorme stem de wereld heeft veroverd, geen Engels spreekt, alleen swahili. Yusto zal moeten helpen. Hij kijkt er serieus bij, vertaalt mijn vraag, waarna er een gezellig gesprek ontstaat en komt terug met eenlettergrepige antwoorden. ‘Ja mama, Bi houdt van muziek.’ Het duurt even voor ik hem heb ingewijd in de wereld van de journalistiek en hij begrijpt dat ik hier niet alleen ben om naar Bi te kijken. Via Yusto vertelt Bi me dat ze is begonnen met muziek maken toen ze 10 jaar oud was, dat ze de koran heeft geleerd en later als »
Quick fact Zanzibar is het grootste van de drie hoofdeilanden uit de archipel voor de kust van het Afrikaanse Tanzania, met een heel afwisselende tropische vegetatie. Stone Town in het westen kijkt uit op het vasteland van Tanzania, slechts 35 km weg. Het merendeel van de bevolking woont in en rond de hoofdstad, de rest van het eiland bestaat uit kruidenplantages, tropisch woud en uitgestrekte stranden. De infrastructuur is redelijk Quick fact Zanzibar is het grootste van de drie hoofdeilanden uit de archipel voor de kust van het Afrikaanse Tanzania, met een heel afwisselende tropische vegetatie. Stone Town in het westen kijkt uit op het vasteland van Tanzania, slechts 35 km weg. Het merendeel van de bevolking woont in en rond de hoofdstad, de rest van het eiland bestaat uit kruidenplantages, tropisch woud en uitgestrekte stranden. De infrastructuur is redelijk ontwikkeld. ontwikkeld.
een van de eersten haar sluier heeft afgeworpen. Ze is twee keer een van de eersten haar sluier heeft afgeworpen. Ze is twee keer getrouwd, heeft uit allebei de huwelijken geen kinderen gekregen. getrouwd, heeft uit allebei de huwelijken geen kinderen gekregen. ‘Vindt ze dat erg?’ ‘Nee,’ weet Yusto. ‘Wil ze niet nog eens ‘Vindt ze dat erg?’ ‘Nee,’ weet Yusto. ‘Wil ze niet nog eens trouwen?’ ‘Nee,’ weet Yusto weer, ‘ze is single en leeft van dansen, trouwen?’ ‘Nee,’ weet Yusto weer, ‘ze is single en leeft van dansen, zingen en drummen en zo is het goed.’ zingen en drummen en zo is het goed.’ In 2005 heeft Bi de Lifetime Achievement Award gekregen voor In 2005 heeft Bi de Lifetime Achievement Award gekregen voor haar bijdragen aan de vrouwenemancipatie en de WOMEX Award haar bijdragen aan de vrouwenemancipatie en de WOMEX Award voor haar bijdrage aan de muziek en cultuur van Zanzibar. Hoe oud voor haar bijdrage aan de muziek en cultuur van Zanzibar. Hoe oud Bi is? Yusto zegt dat haar precieze geboortedatum niet bekend is, Bi is? Yusto zegt dat haar precieze geboortedatum niet bekend is, maar dat ze rond 1910 is geboren en zelf al jaren vertelt dat ze 113 maar dat ze rond 1910 is geboren en zelf al jaren vertelt dat ze 113 jaar is. jaar is. De diepe, donkere en tegelijkertijd schelle stem van Bi klinkt naar De diepe, donkere en tegelijkertijd schelle stem van Bi klinkt naar tragiek, naar lachen zonder blij te zijn. tragiek, naar lachen zonder blij te zijn. Ik kijk naar de vrouw op haar bloemensprei die rond 1920 begonnen Ik kijk naar de vrouw op haar bloemensprei die rond 1920 begonnen is met optreden en de wereld bereisde om de kracht van de taraab, is met optreden en de wereld bereisde om de kracht van de taraab, een mix van Arabische, Afrikaanse en Indiase muziek, uit te dragen. een mix van Arabische, Afrikaanse en Indiase muziek, uit te dragen. Van oudsher werd deze muziek gezongen op bruiloften, en de Van oudsher werd deze muziek gezongen op bruiloften, en de liederen gingen voornamelijk over relaties, jaloezie en ontrouw. liederen gingen voornamelijk over relaties, jaloezie en ontrouw. Bi is op het eiland vooral beroemd als unyago-lerares. Unyago Bi is op het eiland vooral beroemd als unyago-lerares. Unyago is de ceremonie waarbij de moeder, grootmoeder en tantes een is de ceremonie waarbij de moeder, grootmoeder en tantes een pubermeisje inwijden in het leven van volwassen vrouw door pubermeisje inwijden in het leven van volwassen vrouw door in hurkzit alle mogelijke seksuele houdingen te laten zien. Bi is in hurkzit alle mogelijke seksuele houdingen te laten zien. Bi is volgens de eilanders de beste. Maar Bi blijft zingen … altijd. volgens de eilanders de beste. Maar Bi blijft zingen … altijd. ‘En hoe oud bent u nou echt?’ ‘En hoe oud bent u nou echt?’ ‘Zo oud als haar tong …’ lacht Yusto. ‘Zo oud als haar tong …’ lacht Yusto. Bi, de koningin én leukste oma van het eiland, is op 17 april 2013 Bi, de koningin én leukste oma van het eiland, is op 17 april van dit gestorven. jaar gestorven. Met het recente overlijden van de twee iconen van Zanzibar, Met het recente overlijden van de twee iconen van Zanzibar, moeten we afscheid nemen van een zichtbaar verleden. Voile moeten we afscheid nemen van een zichtbaar verleden. Voile gordijnen wapperen in de tropische bries. Bolletjes licht rollen de gordijnen wapperen in de tropische bries. Bolletjes licht rollen de kamer binnen en vallen uit elkaar op het Perzische tapijt. De zon kamer binnen en vallen uit elkaar op het Perzische tapijt. De zon spettert op het turkooizen water dat in minuscule golfjes landt spettert op het turkooizen water dat in minuscule golfj es landt op het spierwitte strand. In de verte de typisch gevormde houten op het spierwitte strand. In de verte de typisch gevormde houten dhows waarmee de vissers uitvaren. Dit is Zanzibar zoals ik het dhows waarmee de vissers uitvaren. Dit is Zanzibar zoals ik het droomde, zoals het bestond in sprookjes en dat waar wordt in het droomde, zoals het bestond in sprookjes en dat waar wordt in het heden. ˙heden. ˙
6 tips om te overnachten 6 tips om te overnachten
* Serena Inn, www.serenahotels.com/serenazanzibar: koloniaal * Serena Inn, www.serenahotels.com/serenazanzibar: koloniaal ingericht hotel in Stone Town. ingericht hotel in Stone Town. * 236 Hurumzi (voormalig Emerson & Green), een bijzonder hotel * 236 Hurumzi (voormalig Emerson & Green), een bijzonder hotel met een prachtig dakterras. Je kunt daar ook als je geen gast met een prachtig dakterras. Je kunt daar ook als je geen gast bent, genieten van de zonsondergang. bent, genieten van de zonsondergang. * Matemwe Beach Guesthouse, www.matemwebeach.com, * Matemwe Beach Guesthouse, www.matemwebeach.com, heerlijke lodge aan het strand, in het noorden van het eiland. heerlijke lodge aan het strand, in het noorden van het eiland. * Fumba Lodge, www.fumbabeachlodge.com, op een van de * Fumba Lodge, www.fumbabeachlodge.com, op een van de mooiste plekken in het zuidwesten van het eiland. mooiste plekken in het zuidwesten van het eiland. * Africa House Hotel, www.africahousehotel.com, dé plek om de * Africa House Hotel, www.africahousehotel.com, dé plek om de zonsondergang te beleven. zonsondergang te beleven. * Zanzibar Essque Zalu Hotel, www.essquehotels.com in het * Zanzibar Essque Zalu Hotel, www.essquehotels.com in het noordoosten van Zanzibar, bij Nungwi en het Mnarani Natural noordoosten van Zanzibar, bij Nungwi en het Mnarani Natural
Aquarium. Direct aan het strand en met een prachtige poolbar. Aquarium. Direct aan het strand en met een prachtige poolbar.