Schrijvers liegen allemaal de waarheid

Interview ‘Schrijvers liegen allemaal de waarheid’

Tanzania is het land waar onze vaste columnist Rik Felderhof een huis op de heuvel liet bouwen en waar hij een aantal maanden per jaar doorbrengt. Om te schrijven. Het derde deel van zijn Vliegenvanger-trilogie verscheen in mei 2017 en speelt zich voor een groot deel af in Tanzania. Tijd dus voor een goed gesprek over De schoonheid van de leugen onder de bladeren van de bananenpalmen met uitzicht op Mount Meru.

De schoonheid van de leugen speelt zich voor een groot deel af in Tanzania. Hier groeit Olivia, de hoofdrolspeelster van het derde deel van de trilogie op onder de beschermende vleugels van Mzee Amoz en de excentrieke Duitse barones Helga von Bissacker die in de buurt van Arusha een lodge runt. Neem ons mee naar jouw fascinatie voor dit land en haar bewoners. En wat we daarvan terugvinden in het boek.

‘Ik ben vooral verbonden met Tanzania doordat ik er woon. En dan is het heerlijk om het te beschrijven. De geuren, de houtvuurtjes, de langzaam draaiende ventilatoren aan het plafond. Het is een andere wereld, een wereld die mij fascineert. Ik heb in Afrika heel veel geleerd. Ook doordat ik dagelijks optrek met lokale bevolking en de mensen met wie ik samenwerk. Een van hen is Andreas. Hij is opgegroeid bij de Mbulustam, was als jongetje schaapsherder, ging naar school en leerde voor safarigids. Tijdens de ritten die we maken, praten we over de wijsheden die hij heeft overgenomen van zijn stam, over zijn kijk op de natuur. Hij gaat steevast met zijn bijbel op stap, ik met m’n fles wijn en sigaar.’

Dat klinkt als een perfecte combinatie. Wijn, de bijbel en wijsheid. Het leven in een notendop. Waren dat ook de ingrediënten voor Olivia’s jeugd in Tanzania?

‘Ik heb Andreas in het boek opgevoerd als Amoz. Hij begeleidt dat meisje dat vanuit Italië als kind in Afrika terechtkomt. Ze komt met haar vader die als arts voor Flying Doctors gaat werken in de omgeving van Arusha terecht. Ze wordt overdonderd door de aanwezigheid van een paar personen die in haar jonge leven een belangrijke rol gaan spelen. Na aankomst worden ze welkom geheten op het bordes van een lodge door een barones, die daar de scepter zwaait en haar buurvrouw wordt. Daar ziet ze ook die prachtige zwarte man staan met een wandelstok. Voor haar een soort wijze koning uit Afrika die heel nauw betrokken raakt bij haar opvoeding. Haar naar school brengt, leert tellen in het Swahili, haar op de raadselen en schoonheid van de natuur wijst.’ In de verte beklommen drie giraffen de helling van een heuvel en daarboven zweefden twee adelaars gedragen door de thermiek in de ijle lucht. Zwijgend lieten ze hun blik over het landschap glijden; een geelgroene vlakte met daarboven een strakblauwe hemel met een paar witte wolken die langzaam voorbijdreven. ‘Zie je die wolken?’, verbrak Amoz de stilte. Olivia knikte. ‘Dat zijn de taxi’s van de hemel.’ ‘O, misschien zit mijn moeder dan wel in zo’n wolk.’ ‘Denk je weleens aan je moeder?’ ‘Vanmorgen nog onder de douche. Maar verder niet zo vaak.’ ‘Het is ook al lang geleden.’ ‘Misschien moet ik vaker aan haar denken.’ ‘Elk moment is goed.’ ‘Hebt u een leuke moeder, Amoz?’ ‘Ze is ook overleden.’ ‘Jammer.’ ‘Het leven is vaak jammer, daar moet je rekening mee houden. Maar het is belangrijk hoe je ermee omgaat. Elke dag is een bladzijde die je

kunt omslaan. Onthoud dat goed.’

Even terug naar de excentrieke Duitse barones die een lodge runt en die Olivia laat kennismaken met alles wat groeit en bloeit. Zij heeft haar heil in Tanzania gezocht en gevonden na een niet zo leuke jeugd, waarin ze zelfs even de kapster van Hitler was. Het valt me op dat je in elk van de drie delen van De Vliegenvanger een belangrijke rol hebt ingeruimd voor een of meer vrouwen ‘op leeftijd’.

‘Ik denk dat dat niet voor niets is. Ik ken veel oudere vrouwen, vind hun gezelschap vaak bijzonder plezierig en boeiend. Ze hebben een heel leven achter de rug, ze hebben de ervaring en het karakter om zichzelf en het leven te relativeren. Dat spreekt mij enorm aan. Ook deze Helga von Bissacker is een bijzondere vrouw. Voor haar karakter heb ik mijn inspiratie gevonden in een vrouw die hier bij mij in de omgeving woonde en daar een eigen lodge had. Een gekke vrouw, die toen ze jong was, hoedjes maakte van de dieren die ze schoot. In het boek zijn haar ouders bevriend met de ouders van Hitler. Adolf was een regelmatige gast van de familie. Als meisje speelde Helga graag kapster en zo mocht ze ook Hitler kappen »

en ontwikkelde op een mooie dag zijn bijzondere kapsel. Als ik zo’n scène aan het schrijven ben, dan heb ik enorm veel plezier. Het kan zo geweest zijn. Helga laat zich zonder schroom op veel dingen voorstaan: haar vruchtenbowl waarmee ze iedereen onder tafel krijgt en haar tuin die in de vijftiger jaren de inspiratie vormde, zoals ze zelf zegt, voor de Afrikaanse lijn Fleurs d’Afrique van Coco Chanel.’

We kunnen niet om een andere, bijzondere vrouw in Tanzania heen. Mama Twiga.

‘Nee, dat is ook niet de minste. Die komt galopperend het verhaal binnen. Een bijzondere vrouw die veel heeft betekend voor Tanzania en prachtige natuurfilms heeft geproduceerd samen met de vermaarde Hugo van Lawick. Ik heb haar in het boek een verhouding met Peter Linders ofwel de Vliegenvanger toebedeeld. Een korte liaison in Venetië. Mama Twiga is zo leuk om mee op pad te gaan. Ze is de schaamte voorbij, heeft een enorm gevoel voor humor en kan zonder enige gêne de boel totaal in het honderd laten lopen.’

Gezamenlijk observeren ze de ranke vrouw die een handkus werpt naar de kolonel, die op zijn beurt het glas naar haar heft. Ze heeft om haar hoofd een sjaal van giraffeprint geknoopt die ruim over haar schouders valt. Daaronder draagt ze een suède hesje en een vooroorlogse bruine rijbroek, zoals Meryl Streep in de film Out of Africa. ‘Mama Twiga presenteert zichzelf graag als de hedendaagse Karen Blixen,’ vertelt Helga. De vrouw heeft een mager figuur met extreem lange benen, waarmee ze statige passen maakt. Daaraan dankt ze haar bijnaam, die de lokale bevolking haar al snel gaf. Mama Twiga dat betekent in het Swahili “mevrouw Giraffe” en past in meerdere opzichten bij deze van oorsprong Hollandse telg uit een rijke patriciërsfamilie. ‘Ze kan drinken als een tempelier,’ vervolgt Helga. ‘Zelfs mijn vruchtenbowl komt bij haar pas tot ontploffing als de meeste mannen al gevloerd zijn.’

Maar de hoofdpersonen zijn twee jonge vrouwen. Olivia Ravelli heeft als jong meisje een duidelijk omschreven droom. Ze wil schrijfster, piloot én gelukkig worden.

‘En het lukt haar, alleen met dat gelukkig worden worstelt ze. Ze is de kleindochter van de Vliegenvanger en haar liefdespad is bijna net zo’n rollercoaster als dat van haar vermaarde grootvader. Maar ze schrijft een bestseller, De Vliegenvanger, en wordt samen met haar hartsvriendin, de Joodse Deborah met een H op het eind, gevechtsvlieger. Samen voeren ze missies uit in oorlogsgebieden. Tijdens een van die missies gaat het mis en wordt hun vriendschap ernstig op de proef gesteld. Dan komt ook barones Helga weer in beeld. De Joodse piloot en Duitse kapster van Hitler redden, gekleed in boerka’s, samen hun vriendin Olivia die in handen is gevallen van een Somalische rebellengroep. Het boek gaat dus om vriendschap en hoe loyaal je daarin bent. Hoe ver ben je bereid te gaan voor je vrienden?’

En natuurlijk is liefde ook een thema. Want Olivia heeft zich ook voorgenomen om gelukkig te worden.

‘Ja, een prachtig voornemen, maar de liefde laat zich niet dicteren, dat wordt de twee vriendinnen als snel duidelijk. Voor mij blijft de liefde een interessant onderwerp. Er is geen liefde zonder pijn, geen liefde zonder tranen, maar zolang de balans in een relatie doorslaat naar geluk, passie en geborgenheid blijft de liefde de moeite van het proberen meer dan waard.’

Je zegt in het boek op een gegeven moment dat Olivia lijdt aan geluksangst. Wat bedoel je daarmee?

‘Geluksangst is ook een herkenbaar thema in deel 3 van De Vliegenvanger. Ik bedoel ermee de angst om te verliezen wat je lief is. Als alles goed gaat, gezondheid, carrière, de liefde, dan kan die angst toeslaan. Wanneer stort het geluk in elkaar? Het kan niet allemaal alleen maar goed gaan. Er komt een moment dat tegenslag, verdriet en pijn zich presenteren. En de angst daarvoor noemt Olivia geluksangst.’

Is het moeilijk om je als man in de huid van een vrouw te verplaatsen?

‘Eh, dat lijkt moeilijk. Maar dat doe je ook als je vrouwen interviewt, dan verplaats je je ook in hun gedachten. Het is in de literatuur natuurlijk al veel vaker gebeurd. Madame de Bovary, Eline Vere, Terug tot Ina Damman van Vestdijk, Een schitterend gebrek van Arthur Japin, Twee Vrouwen van Harry Mulisch … Mannelijke auteurs zijn denk ik nogal onder de indruk van het mysterie van de vrouw. Ik kruip graag in het hoofd van vrouwen, ze fascineren me. Vrouwen zijn vechtlustig. Ze worden gedreven door woede en wraak als het gaat om vergelding. Als hun kinderen, hun geliefde, hun familie wordt getroffen door geweld, verkrachting, moord of vernedering, dan komt er in een vrouw een vulkaan tot uitbarsting, een vulkaan die vuur zal spuwen en met kokende lava het kwaad zal wegbranden. Nee, don’t fuck with women!’ »

En dan gebeurt er waar ze op gehoopt hebben: een kudde olifanten komt naar de waterplaats

Het huis op de heuvels

Op het eind van De schoonheid van de leugen komt de legendarische Vliegenvanger weer op de proppen als de oude broeder Petrus, een van zijn vele aliassen, net als graaf Ravelli. Gedurende de trilogie is de naam Ravelli in ieder geval door twee mannen gestolen …

‘Ook door mij. Het eerste deel, Verzamelaar van verboden liefdes, is geschreven onder de naam Ravelli omdat Peter Linders die naam gebruikt in zijn dagboeken die de basis vormden voor De Vliegenvanger. Het tweede deel, Echo van een verzwegen verleden, heb ik zelf geschreven, maar ik vond het verstandig om de naam Ravelli als schrijversnaam te handhaven. Ik voel me als auteur prettiger met die naam dan dat ik m’n eigen naam gebruik die verbonden is aan televisie. Het maakt mij vrijer en het boek wordt beoordeeld om wat het is en niet gekoppeld aan een loopbaan die voltooid is. De naam Ravelli is overigens niet alleen door mannen gestolen, ook door een oudere dame – ja, daar is ze weer – die vertelt dat haar naam Ravelli in de Tweede Wereldoorlog gebruikt is door mensen die Joodse onderduikers hielpen. Die naam heeft veel mensen gered. De leugen van die naam eigenlijk.’

Dat brengt ons bij de bijzondere titel. Schoonheid en leugen zijn twee begrippen die lijken te schuren.

‘Schrijvers liegen natuurlijk allemaal de waarheid. Ik bedoel ermee dat de leugen niet altijd negatief hoeft te zijn, maar ook góed gebruikt kan worden. Er wordt veel gelogen, ook in de samenleving. Adriaan van Dis zei: “de leugen is de smeerolie van 2,17 keer per dag liegen, mannen overigens drie keer zoveel als vrouwen. We liegen elke dag, soms zijn het lieve leugens, in het Engels zo mooi sweet lies genoemd, leugens om bestwil. Als we voor het altaar staan beloven we elkaar eeuwige trouw, maar hoe lang is eeuwig? Die belofte blijkt dan een leugen te zijn. Wat denk je van sprookjes … We worden opgevoed met leugens. Sinterklaas krijgen we voor onze kiezen, bomen die kunnen praten ... Alles is de waarheid ontwijkend waardoor de wereld eigenlijk veel kleurrijker wordt, spannender en daarom heb ik voor deze titel gekozen. Ik ben zelf geboren uit een leugen. Mijn moeder heeft in de Tweede Wereldoorlog een valse naam aangenomen en heeft standvastig twee jaar lang gelogen. Door die leugen heeft ze de oorlog overleefd en door die leugen heeft ze mij het leven geschonken.’

Niks mooier dus dan de leugen. Als je de drie delen bekijkt, lijkt het centrale thema dat de leugen zegeviert.

‘De Vliegenvanger heeft zich door het leven gelogen. Maar het bijzondere is dat de grootste leugenaar wordt gestraft met een leugen. Hij wordt als het ware teruggelogen. Hij weet niet dat hij een zoon heeft en z’n kleindochter maakt zich niet bekend. Niemand gunt hem zijn nakomelingen. Maar de leugen wordt ook gebruikt om anderen te beschermen en te helpen. Als je het over de leugen hebt, moet je het meteen ook hebben over de de samenleving”. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat we

waarheid. Wat is de waarheid? Iedereen heeft een eigen versie van de waarheid. Dat maakt hem rekbaar. Wat voor jou de waarheid is, is dat voor mij misschien helemaal niet. Ik kan iemand een held noemen die misschien aan de andere kant van de grens als een moordenaar wordt gezien. De kwaliteit van de waarheid wordt zwaar overschat, er is geen absolute waarheid.’

Behalve dan de waarheid dat dit uitzicht op Mount Meru fantastisch is?

‘Ja, dat wil ik wel als waarheid bestempelen. Althans onze versie van de waarheid.’ ˙

QuickFACTS

De schoonheid van de leugen lezen? OOG VOOR AFRIKA mag onder haar lezers 10 exemplaren van De Vliegenvanger III verloten. Wil je deze roman WINNEN w stuur dan een email naar info@mw-media.nl o.v.v. De Vliegenvanger III. De winnaars krijgen het boek thuisgestuurd.