Magazine Insight 19

P209977 - verschijnt 4x per jaar in augustus/november/februari/mei - afgiftekantoor Antwerpen X

insight 19

Coverstory Benjamin Millepied - februari 2019 - Antwerpen Productie: Kris De Smedt - Erik Vernieuwe

Een half uur claimen in het leven van een wereldster lijkt soms op een fulltime job. Niet dat Benjamin Millepied sterallures heeft of niet wil meewerken, het ligt gewoon aan de verschillende tijdzones en die oceaan die tussen zijn leven en het onze ligt. Wanneer Millepied weer eens in Europa verblijft, is moeilijk te zeggen.

De Franse choreograaf, filmmaker en voormalig principal van het New York City Ballet woont en werkt immers in Los Angeles.

Ook al blijven we hem associëren met zijn opmerkelijke passage in l’Opéra national de Paris, waar hij twee jaar lang directeur was, en is hij één van Frankrijks Chevaliers in de orde van Kunsten en Letteren. Amerika en de thriller Black Swan van Darren Aronofsky, waarvoor Millepied de choreografie maakte, zetten hem op de kaart als wereldster. Het feit dat hij een relatie en twee dochters heeft met Black Swan hoofdrolspeelster Natalie Portman maken hem voer voor jetset-news. Voor de filmliefhebber en Portman fans is hij dus vooral ‘de man van…’.

Maar goed na twee maanden nachtelijk over en weer gemail met L.A. is het zover. Benjamin Millepied is voor besprekingen van zijn Bach-studies productie bij Ballet Vlaanderen op het Eilandje in Antwerpen. We stellen de bescheiden set op, er worden de nodige shots met stand-in gemaakt om de belichting perfect te krijgen.

Millepied is in da house, maar druk in gesprek achter gesloten deuren. Iedereen is verwittigd dat hij niet in zijn taxi naar het station mag stappen zonder voor de lens van Kris te passeren.

De tijd gaat traag. En dan plots, omzwermd door enthousiaste balletcollega’s, komt Millepied er aan. Hij is - zoals de meeste Hollywoodsterren - kleiner dan verwacht en vooral heel french looking. Je merkt hoe hij gewoon is dat zulke dingen nu eenmaal deel uitmaken van een leven in de spotlights. Misschien heeft hij net daarvoor in de spiegel gekeken in het toilet, maar toch geeft hij de indruk helemaal niet met zijn uiterlijk bezig te zijn. En dan gebeurt het; hij zet zich neer, kijkt in de lens en produceert 35 minuscuul afwijkende poses in één minuut. Alsof zijn ogen een heel verhaal vertellen en je even in Millepieds ziel kan kijken. Star quality bestaat. Dat is ‘em. Fotograaf Kris pikt in even weinig tijd hét coverbeeld uit de reeks. Benjamin Millepied zag dat het goed was.

Plots verlegt zijn aandacht zich naar de jacht op dim sums vooraleer hij weer op de Thalys naar Parijs stapt. Bij Wagamama aan de bioscoop over het operagebouw weten ze op dat moment nog niet dat een half uur later dé Benjamin Millepied, van Black Swan én Natalie Portman, aan tafel zal schuiven. Ik vraag me af of ze hem zullen herkennen. Inmiddels ging hij immers weer schuil onder een pilotenbril met donkere glazen en een muts.

$$$$$ VANITAS #3 Tijdens het laatste seizoen van Aviel Cahn, dat in het teken staat van vergankelijkheid, brengt Insight een speciale coverreeks, gerealiseerd door fotograaf Kris De Smedt en stilist Erik Vernieuwe. Gebaseerd op het vanitas-principe, leggen we in vier bijzondere portretten het accent op de tijdelijkheid van het aardse, maar net zo goed op de veerkracht van de vernieuwing.

De vanitas-stillevens, die vooral in de 17de eeuw in trek waren, symboliseren de kwetsbaarheid van het menselijke leven en de kortheid van ons bestaan.

Erik Vernieuwe koos volgende elementen specifiek voor het portret van Benjamin Millepied: De rook van een uitgedoofde kaars staat symbool voor de vergane ziel, het verlies van zorg.

Wapens, meer specifiek messen zijn symbolen van mannelijkheid, macht en autoriteit. En in een latere fase ook kwetsbaarheid en sterfelijkheid.

Verwelkte bloemen voor vergankelijkheid, de illusie van schoonheid die ook op het einde van het leven van de bloem aanwezig is.

Insecten kondigen het verval aan, de ondergang van het lichaam, maar tegelijkertijd ook wedergeboorte in een andere gedaante.

Volgend vanitas-portret: Aviel Cahn

1

$$$$$

SUPPORTING PROFESSIONAL MAKEUP ARTISTS WORKING IN FILM, TELEVISION, THEATRE, MUSIC, EDITORIAL AND THE PERFORMING ARTS ARTISTRELATIONS@BE.MACCOSMETICS.COM 2

Ballet van Bach tot blow dryers Benjamin Millepied, what’s in a name

4

Bach blijft inspireren

8

Joy: Zweeds en luchtig

37

De Zweedse coalitie

40

Opera21 blijft verrassen Les Bienveillantes: een wereldcreatie in de maak

12

Grote en kleine geschiedenis

14

Van de roman naar muziektheater

15

Componist Hèctor Parra over zijn opera

18

Jeroen Olyslaegers fileert Max Aue

20

In the Penal Colony

34

De terugkeer van La Juive 184 jaar Hot

25

De keuze van Konwitschny

30

Verder Casting

43

Link: aanraders en reminders

44

Kalender

46

Column

Colofon Redactionele leiding Chris Van Camp Werkten mee aan dit nummer Vital Baeken, Mark Cloostermans, Mien Bogaert, Jan Michiels, Jeroen Olyslaegers, Astrid van Leeuwen, Erik Vernieuwe, Kris De Smedt, Piet De Volder, Koen Bollen, Tom Swaak, Katherina Lindekens, Claïs Lemmens, Wim Van Bree, Catherina Matthys.

48

Druk Bema Graphics Reacties? redactie@operaballet.be

Verantwoordelijke uitgever Kunsthuis Opera Vlaanderen Ballet Vlaanderen vzw, Bart Van der Roost Van Ertbornstraat 8, 2018 Antwerpen De redactie heeft in de mate van het mogelijke alle auteursrechten gerespecteerd. Mochten er bij vergetelheid fouten of vergissingen zijn gebeurd, dan kunnen personen die zich aangesproken voelen contact opnemen met de redactie. Niets uit deze uitgave mag onder enige vorm gereproduceerd worden zonder vooraf­­gaande toestemming van de uitgever.

Benjamin Millepied

“Een groot choreograaf is iemand die goede verbindingen maakt”

© Jonathan Potter

Benjamin Millepied over zijn avondvullende Bach Studies 4

Bach Studies

Nomen est omen: de achter­naam van Benjamin Millepied (Bordeaux, 1977) mag gerust worden beschouwd als hint naar zijn veelzijdige activiteiten.

Danser, choreograaf, artistiek leider, filmmaker, filmacteur (zelfs model voor een tekenfilmfiguur) en jurylid bij de Amerikaanse talentenjacht So You Think You Can Dance – hij heeft het allemaal gedaan, met succes bovendien. Maar, vertelt hij aan de telefoon vanuit zijn woonplaats Los Angeles, “ik wil niet meer zoveel rondrennen. Het liefst werk ik nu geconcentreerd op één plek.”

Des te opmerkelijker is het dat artistiek directeur Sidi Larbi Cherkaoui erin slaagde om Millepied te strikken voor een nieuwe, grote choreografie voor Ballet Vlaanderen. Ook al omdat de uitnodiging uit Antwerpen maar een van de vele is die regelmatig bij de Franse Amerikaan op de deurmat ploffen. Samen met Cherkaoui heeft Millepied een oplossing gevonden voor zijn voorkeur om in zijn eigen omgeving, op zijn eigen tempo – én dicht bij zijn vrouw, actrice Natalie Portman, en twee kinderen – aan nieuwe choreografieën te werken. Voor het avond­vullende Bach Studies (zoals de werktitel luidt) deed Millepied alvast voorbereidend werk met zijn gezelschap LA Dance Project, waarna hij de choreografie verder uitwerkte met de dansers van Ballet Vlaanderen. Zij zullen de première van de bijzondere coproductie dansen.

Het is niet de eerste keer dat Millepied een ballet maakt op composities van Johann Sebastian Bach (1685-1750). Al snel na zijn debuut als choreograaf koos hij voor de muziek van de grootste componist van de Barok. Diens Partita voor fluit, gespeeld door broer Sylvain Millepied, klonk tijdens Triple Duet uit 2002. Zeven jaar later gebruikte Benjamin Millepied dezelfde muziek opnieuw, aangevuld met delen uit twee Vioolpartita’s, voor Sarabande, een creatie voor zijn toenmalige reisgezelschap Danses Concertantes.

Leven in de muziek “Mijn verhouding met Bach was in die eerdere werken veel intuïtiever”, zegt hij, terugkijkend. “Voor het nieuwe werk voor Ballet Vlaanderen ben ik echt diep in de materie, de muzikale architectuur van Bach gedoken.

Destijds kwam de dans nog veel meer voort uit een heel directe lichamelijke reactie, uit mijn eerste gevoel bij de sfeer en dynamiek. Gewoon, léven in de muziek.”

Waarschijnlijk heeft dat alles te maken met het feit dat hij aan het begin van deze eeuw nog zelf danste. Millepied werd in 1995 geëngageerd door het vermaarde New York City Ballet, waar hij in 2011 als ‘principal’ zijn podiumcarrière beëindigde.

Een dergelijke glansrijke, klassieke loopbaan lag bij aanvang van zijn dansopleiding overigens niet voor de hand. Zijn moeder was weliswaar dansdocente, maar van moderne en Afrikaanse dans. Bovendien was de ‘uitdraai’ – essentieel voor precieze plaatsing van de balletposities – van de jonge Benjamin niet ideaal, en het was voor hem niet eenvoudig zijn voeten dóór te strekken. Docenten aan de dansacademie in Lyon zagen dan ook eerder een moderne dan een klassieke danser in hem. Dat was echter niet wat hem voor ogen stond. Michail Baryshnikov, de beroemde Russische danser die hij als vijfjarige in de film White Nights zag dansen, was immers zijn grote voorbeeld. Op overtuigingskracht en pure wil wist hij op zijn zestiende een plaats te verwerven op de School of American Ballet, de aan het New York City Ballet verbonden opleiding. In New York kwam Bach al snel op zijn pad. Nog als student aan de School of American Ballet werkte Millepied in 1994 met choreograaf Jerome Robbins aan diens creatie 2 & 3 Part Inventions.

Later trad hij op in andere iconische Bach-choreografieën, zoals Goldberg Variations van Jerome Robbins en Concerto Barocco van George Balanchine, de grootmeester van de neoklassieke dans. Dat zijn, althans voor Millepied, dé ultieme Bachballetten.

“Van een ongelooflijk natuurlijke kwaliteit, zo muzikaal. Ik heb het altijd een feest gevonden om die werken te dansen. Forsythes Artifact hoort ook in die categorie thuis, maar dat is van een heel ander karakter door de manier waarop hij de muziek gebruikt en versnijdt.”

Mathematisch proces

Bach Studies Antwerpen vanaf 19 mei Gent vanaf 2 juni

Voor Bach Studies heeft hij Bachs compositietechnieken onder de loep genomen – in die zin is ook de titel, althans de werktitel, een omen. Zijn avondvullende choreografie is gezet op de Passacaglia en Fuga voor orgel in c, BWV 582 en de Partita Nr. 2 in d voor vioolsolo, BWV 1004. Millepied is gefascineerd door de complexe ritmes, canons, fuga’s en, natuurlijk, het briljante contrapunt van de oude meester.

“Als je dat gaat bestuderen, ontdek je dat die muziek is geschreven als een mathematisch proces van harmonische principes en sequensen, de kwintencirkel en omkering van thema’s en dergelijke. Hoe kun je aan die structuren een fysieke vertaling geven? We zijn in LA aan het 5

Benjamin Millepied goeds heeft opgeleverd. Ik overweeg nu of en hoe ik daarvan iets kan overbrengen in het stuk.

Een extra laag over wat hoop is, over hoe je verschil kunt maken.”

experimenteren, we exploreren thema’s en variaties stukje bij beetje, laag voor laag analyserend. Dan zie je hoe de verschillende stemmen door elkaar zijn geweven. We zijn nu bezig uit te vinden wat dat in dans betekent, beweging in de ruimte, afstanden enzovoort. En vooral, hoe zitten de verbindingen tussen de verschillende delen in elkaar? Daarbij ben ik ervan doordrongen geraakt hoe belangrijk die transities zijn – een groot choreograaf is iemand die goede verbindingen maakt, die een logische manier vindt om van de ene frase naar de volgende te komen. Net zo onontkoombaar en vanzelfsprekend als de modulaties in Bachs muziek.”

Intermezzo in Parijs Ook het werk van Sidi Larbi Cherkaoui, waaruit vrijwel altijd een gevoel van hoop spreekt, vindt hij inspirerend. Om die reden nodigde Millepied de Vlaamse choreograaf uit voor het eerste seizoen dat hij als directeur van het Ballet de l’Opéra National de Paris programmeerde. Cherkaoui maakte ook werk voor LA Dance Project.

Millepieds directeurschap bij de Parijse Opéra was overigens geen lang leven beschoren. Het eindigde nauwelijks twee jaar na zijn aantreden in 2014, toen hij tot verbazing van velen de opvolger werd van de formidabele Brigitte Lefèvre, die het gezelschap twintig jaar lang leidde. Vol ambitie kwam hij naar Parijs, vast van plan om de programmering te vernieuwen, de hiërarchische structuur en het vastgeroeste personeelsbeleid op de schop te nemen. Al snel werd hij echter met de taaie werkelijkheid van de byzantijnse organisatiestructuur geconfronteerd.

Choreografen gebruiken, aldus Millepied, de term contrapunt heel gemakkelijk, maar bedoelen er iets heel anders, veel vrijblijvenders, mee dan Bach deed.

“Zijn contrapunt bestaat niet zomaar uit twee muzikale lijnen, bij Bach hebben ze altijd een heel precieze verhouding. Die enorm sterke architectuur heeft ervoor gezorgd dat zijn muziek tijdloos is, Bach overstijgt modes en trends. En hoewel zijn composities een totaal doordachte structuur hebben, zijn ze heel emotioneel, zonder romantisch of overmatig dramatisch te worden.”

“Ach, het helpt je in elk geval te beseffen wat je níet wilt. Ik ben in elk geval blij dat die last van mijn schouders is. Het leiderschap van een enorme organisatie als het Ballet van de Parijse Opera voelt alsof je twee balletgezelschappen, een festival en twee theaters moet runnen. Dat is meer iets voor een bestuurder die daar elke minuut van de dag aan wil wijden, niet voor iemand die zelf ook creatieve ambities heeft. Ik wil me nu vooral concentreren op mijn werk met LA Dance Project.”

Emotie en ratio Grote voorbeelden van die combinatie van emotionaliteit en rationaliteit zijn natuurlijk Bachs Passies. Het zijn de ultieme uitingen van de twee hoofddoelen die Bach zich stelde: muziek maken tot Gods eer en tot verrukking van de ziel. Het religieuze aspect van het werk van Bach, een vrome lutheraan, vindt de choreograaf fascinerend.

Er zijn nog maanden te gaan voor de première van zijn nieuwe creatie voor Ballet Vlaanderen en veel ligt nog open.

Maar één ding staat vast.

“De religieuze verwijzingen, de Bijbelse getallen­ symboliek, de connectie met het universum – het is allemaal heel magisch, terwijl veel mensen nog altijd denken dat Bachs muziek heel verstandelijk is.”

“Natuurlijk heb ik een bepaalde richting voor ogen, maar ik zoek niet naar een uniforme bewegingsstijl.

Ik wil de uniciteit van de dansers tonen, hun inbreng en creativiteit zal in elke frase te zien zijn.

Het belangrijkste is dat we hetzelfde doel delen.

Zo werk ik meestal. Heel anders dan veel traditionele balletchoreografen, hun manier van werken is mij veel te rigide.”

Zelf is hij ook religieus – in 2014 bekeerde hij zich tot het Jodendom, het geloof van zijn vrouw, die Israëlische van geboorte is. Het stel ontmoette elkaar op de set van de psychologische balletthriller Black Swan (Darren Aronofsky, 2010). Hij was verantwoordelijk voor de originele choreo­ grafieën in de film en trad op als de danspartner van Nina, het zwaar getroebleerde personage van Portman. Sinds de opnames in 2009 zijn de twee onafscheidelijk en trotse ouders van een zoon en een dochter. Ze zijn ook eensgezind in hun politieke overtuigingen, waarmee ze regelmatig in de publiciteit treden, vooral sinds Donald Trump in de Verenigde Staten aan de macht is gekomen.

Mogelijk zal iets van zijn eigen spiritualiteit en dat maatschappelijke engagement tot uitdrukking komen in de choreografie, al dan niet door het gebruik van tekst – daar is hij nog niet helemaal uit wanneer dit interview plaatsvindt.

De formele rigiditeit van Bach stoort hem niet in het minst, integendeel. Ook schrikt hij niet terug voor de ‘heilige’ status van de componist en van sommige van diens werken.

De reden waarom Bach-balletten vaak extra kritisch worden beoordeeld. Millepied zal zich er niet door laten weerhouden: “Misschien dat ik me niet aan alle composities van Bach zou durven wagen. Wat niet wegneemt dat ik deze twee composities ook al heilig vind, hoor!”

“Je ontkomt er als kunstenaar niet aan beïnvloed te raken door je omgeving. Zeker de laatste jaren niet.

De ontwikkelingen in de wereld en in Amerika zijn zo verontrustend. De verdeeldheid is enorm, daar maak ik me zorgen over. Maar ik ben geïnspireerd geraakt door de boeken van Rebecca Solnit, een geweldig denker. In Hope in the Dark beschrijft zij hoe een crisis ook mogelijkheden biedt en hoe politiek activisme in de donkerste tijden van onze geschiedenis ook veel

Astrid van Leeuwen

6

call 03 25 25 502 visit www.kevinmurphy.be KEVIN.MURPHY BELUX

KEVIN.MURPHY

skincare for your hair

Waarom Bach blijft inspireren

Bach Studies Antwerpen vanaf 19 mei Gent vanaf 2 juni 8

Bach Studies

Twee composities van Johann Sebastian Bach vormen de muzikale basis van Benjamin Millepieds nieuwe avondvullende balletvoorstelling: de Partita Nr. 2 in d en de Passacaglia en Fuga in c mineur. Benjamin Millepied nam voor zijn B ach Studies (werktitel) Bachs compositietechnieken zorgvuldig onder de loep en geraakte helemaal in de ban van de complexe ritmes, canons, fuga’s en het briljante contrapunt van de oude meester. Een gesprek met de Belgische sterpianist Jan Michiels over de inspirerende kracht van Bachs muziek.

Brahms’ transcriptie met enkel de vijf vingers van de linkerhand voor elkaar krijgen. Dat op zich is een fenomenale vondst. Hij transponeert het stuk ook een octaaf naar beneden in het meest zingende register van de piano. Busoni daarentegen schrijft voor beide handen en maakt er bijna een orgelstuk van met zeer brede akkoorden en grote dynamische verschillen. Fascinerend is dat echter in alle bewerkingen die van de Chaconne gemaakt zijn, de essentie van Bachs compositie overeind blijft.

Er zijn trouwens nogal wat elementen die erop wijzen dat de Chaconne voor Bach zelf zeer speciaal was.

Er is een these dat de Chaconne een grafschrift zou zijn voor Bachs eerste vrouw, Maria Barbara.

Subtiele cryptogrammen, zoals het continu herhalen van de la (a) op het einde van de Chaconne, om de klinkers van Maria Barbara haar naam te imiteren, alsook de klagende lijn die wordt gecreëerd door de tweestemmigheid van de viool, ondersteunen deze these. Ik kan me intussen niet meer van dit beeld ontdoen: de Chaconne als een klaagzang, als een lamento voor Bachs eerste vrouw.

Als pianist was je onlangs nog te gast in Opera Vlaanderen.

Eind vorig seizoen speelde je bijvoorbeeld het middag­ concert Faites vos jeux met muziek van Debussy, Prokofjev, Kurtág en Cage. Ook werkte je reeds samen met choreo­ grafen als Anne Teresa De Keersmaeker, Vincent Dunoyer en Sen Hea Ha. Vanwaar die interesse voor de danswereld?

Jan Michiels: De vraag hoe men muziek omzet in beweging heeft me altijd al geboeid. Muziek komt voort uit beweging: instrumentalisten en zangers moeten hun spieren bewegen om tonen te produceren.

Hoe dansers en choreografen vervolgens die geproduceerde tonen weer in beweging omzetten, is iets fascinerends. Anne Teresa De Keersmaeker laat muzikanten samen met dansers op scène bewegen. Ze zoekt echt naar een cohesie tussen die twee. Maar muziek en dans blijven natuurlijk twee gescheiden werelden. Wat men ziet en wat men hoort, is vaak iets totaal anders. De frictie tussen die twee componenten vind ik enorm spannend.

“Het moment van de grootste emotie is het moment van de grootste organisatie.”

“Bach stond met beide voeten op de grond, maar was tegelijk met een fijn draadje verbonden met boven.”

De Partita Nr. 2 en de Passacaglia en Fuga, de composities die Benjamin Millepied gebruikt in zijn balletvoorstelling, werden door Bach respectievelijk voor solo viool en voor orgel geschreven. Beide stukken werden echter ook voor piano getranscribeerd.

Bachs muziek heeft de mysterieuze eigenschap dat ze hoogst onvoorspelbaar is, maar als je dieper gaat graven, in haar logica telkens weer onvermijdelijk blijkt te zijn.

Hoe verklaar je dat?

Michiels: Bachs Passacaglia en Fuga heb ik zelf nooit gespeeld. Ik herinner me wel nog de fenomenale interpretatie die de Poolse pianist Krystian Zimerman ooit in BOZAR afleverde: dat was iets om nooit te vergeten. Ook de Chaconne, het laatste deel van de Partita Nr. 2, is inderdaad verschillende keren voor piano bewerkt. Alleen voor de linkerhand door Brahms, voor de twee handen door Busoni en voor viool en piano zowel door Mendelssohn als door Schumann. Er bestaat dus een hele romantische traditie om die Chaconne door andere instrumenten dan de viool te laten spelen. Het is interessant om de pianotranscriptie van Brahms met die van Busoni te vergelijken: Brahms probeerde de moeilijkheidsgraad van de vioolpartituur te vertalen naar de pianoschriftuur door enkel voor de linkerhand te schrijven. Wat een violist op vier vioolsnaren met één boog moet spelen, moet een pianist volgens

ichiels: Je kunt het vergelijken met de hedendaagM se fysica. Alles is perfect logisch te verklaren maar uiteindelijk stuit men toch op één groot mysterie.

Wat was er bijvoorbeeld voor de big bang? Hoe logisch alles ook is, het einde staat er altijd een aan vraagt­ eken en dat is bij Bach ook zo. De logica is zijn ambacht, dat heeft hij overgeërfd van zijn voorvaders. En voor de rest is Bach één van de weinige mensen die – zoals Philippe Herreweghe het ooit eens heeft geformuleerd – weliswaar met zijn twee voeten op de grond stond, maar tevens ook met een heel fijn draadje verbonden was met boven.

9

Benjamin Millepied Zoals reeds eerder aangehaald, heb jij in het verleden als pianist meermaals samengewerkt met choreografen.

Zijn er uitdagingen aan zo’n samenwerking?

De Partita Nr. 2 schreef Bach in d mineur, de Passacaglia en Fuga in c mineur. Wat steekt er achter de keuze van die toonaarden? ichiels: Vandaag klinkt elke toonaard ongeveer M hetzelfde, maar dan getransponeerd. In de tijd van Bach had elke toonaard een wezenlijk andere kleur.

De tertsen hadden toen nog niet allemaal precies dezelfde grootte, omdat de manier van stemmen anders was dan vandaag. Eigenlijk is het pas sinds Bach – hij speelde daarin met zijn Das wohltemperierte Klavier een sleutelrol – dat de verschillen tussen de toonaarden telkens wat kleiner werden gemaakt. Zo konden componisten elke toonaard gaan gebruiken.

Vroeger klonken de toonaarden die het verst verwijderd waren van de centrale toon behoorlijk vals en waren ze dus zo goed als onbruikbaar. Dat probleem heeft Bach mede opgelost. Maar toonaarden zoals d mineur worden vandaag, als een resultaat van die vroegere stemming nog steeds, als doods beschouwd.

In Schneewittchen van Heinz Holliger bijvoorbeeld, een hedendaagse compositie, is d mineur de sneeuw­toonaard, omdat de tekst waarop Heinz Holliger zijn opera baseerde afkomstig is van de Duitstalige, Zwitserse schrijver Robert Walser, die tijdens een bergwandeling in de sneeuw stierf aan een hartinfarct. d mineur is de requiemtoonaard bij uitstek, wat dan weer klopt met de these dat de Chaconne uit de Partita Nr. 2 een grafschrift zou zijn voor Bachs eerste vrouw. Ook c mineur, de toonaard van de Passacaglia en Fuga, is een eerder tragische toonaard: van Mozart kent men bijvoorbeeld de mis in c mineur en het pianoconcerto in c mineur.

Je mag ervan uitgaan dat Bach zijn toonaarden doelbewust uitkoos.

“Ik zou mijn hand er niet voor in het vuur durven steken Bach thuis daadwerkelijk een sara­bande danste met zijn vrouw.”

De Partita Nr. 2 bestaat uit vijf verschillende delen: de Allemande, de Corrente, de Sarabande, de Gigue en tot slot de Chaconne (die even lang duurt als alle andere delen samen). Deze delen zijn stuk voor stuk gebaseerd op oude hofdansen. Stonden die dansen Bach bij het componeren helder voor de geest of waren dat voor hem niets meer dan bepaalde ritmes?

Michiels: Ik kan natuurlijk niet in Bach zijn hoofd kijken, maar ik ben er quasi zeker van dat hij die dansen goed kende. Die dansen waren een gemeenschappelijke toonspraak van honderden componisten over heel Europa en iedereen gebruikte datzelfde vocabularium, diezelfde grammatica. Dat valt niet te vergelijken met de dag van vandaag. Nu leven we in een tijd van eclecticisme waarbij we werkelijk alles spelen, van Gregoriaans tot Stockhausen. In 1700 speelde men bij wijze van spreken enkel de muziek die gecomponeerd was tussen 1675 en 1700. Het kan niet anders dan dat Bach die dansen van binnenuit kende. Al zou ik er mijn hand niet voor in het vuur durven steken dat Bach thuis daadwerkelijk een sarabande danste met zijn vrouw.

10

Michiels: De conditio sine qua non om zo’n samenwerking succesvol te laten verlopen, is dat de choreograaf een zeer duidelijk idee heeft van wat hij of zij wil. Dat was bij de mensen waar ik mee heb samengewerkt - Anne Teresa De Keersmaeker, Vincent Dunoyer en Sen Hea Ha - geen probleem.

Voor ons als uitvoerders blijft het bepalen van het juiste het tempo de grootste uitdaging. Dansers hebben nood aan een continue puls. Ik herinner me dat Anne Teresa De Keersmaeker toen ik Ligeti’s Études speelde – stukken die veel virtuositeit vragen – op bepaalde tempi stond waar ikzelf soms bijna het verschil niet meer van voelde. Maar de dansers wel, omdat ze erop moesten bewegen.

Mien Bogaert

Perfectie en vernieuwing zijn de sleutelwoorden van patissier en chocolatier Joost Arijs.

No-nonsense patisserie, geen extreme of zware smaakcombinaties, geen gekke tierlantijntjes of drukke decoraties. Alles draait hier om de puurheid van de ingrediënten, verfijnde smaken en texturen. Zijn uitgepuurde creaties zijn een genot voor alle zintuigen.

VLAANDERENSTRAAT 24 9000 GENT T. 09 336 23 10

THEODOOR VAN RIJSWIJCKPLAATS 3 2000 ANTWERPEN T. 03 501 98 39

WWW.JOOSTARIJS.BE

Opera21

LES BIENVEILLANTES Een creatie in Opera Vlaanderen

Troeven De creatie van Les Bienveillantes in Opera Vlaanderen heeft vele troeven.

We zetten ze voor u op een rijtje.

De Catalaanse componist Hèctor Parra is op het vlak van opera en muziektheater allesbehalve aan zijn proefstuk toe. Met Les Bienveillantes levert hij zijn zesde opus voor het muziektheater af. Zijn laatste opera Wilde (2014-’15), die in première ging op de Schwetzinger Festspiele (Duitsland), werd internationaal lovend ontvangen. Gezien Parra voor die gelegenheid reeds samenwerkte met Händl Klaus en regisseur Calixto Bieito, staan voor Les Bienveillantes de neuzen gegarandeerd in dezelfde richting.

Het literair hoogstaande libretto van de gelauwerde Oostenrijkse auteur en filmregisseur Händl Klaus brengt de verschillende inhoudelijke en thematische strengen van Littells gelaagde verhaal op indrukwekkende en heldere wijze samen en verleent het een nieuwe, poëtische dimensie.

Er is de slimme set van scenografe Rebecca Ringst, die kan bogen op een lange, nauwe samenwerking met Bieito. In Opera Vlaanderen gooide ze hoge ogen met haar surrealistische camping in Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny (Weill) en met de grauwe, post-industriële biotoop van Lady Macbeth van Mtsensk (Sjostakovitsj).

12

Les Bienveillantes Les Bienveillantes Antwerpen vanaf 24 april Gent vanaf 12 mei

De zangers die de rollen van Max en zijn zus Una gestalte geven zijn niet de minste.

Grote verrassing: de Amerikaanse tenor Peter Tansits, die eerder dit seizoen met een groot inlevingsvermogen de pacifist Gandhi vertolkte in Satyagraha (Glass), is Max Aue - het perfecte negatief van Gandhi!

Als Una horen we de Zwitserse sopraan Rachel Harnisch, die eerder een verpletterende indruk op het publiek van Opera Vlaanderen maakte met haar vertolking van Emilia Marty in De zaak Makropoulos.

Sterregisseur Calixto Bieito tekent steevast voor theater dat u bij uw nekvel grijpt. Wie in het recente verleden Bieito’s producties zag van Die Soldaten (B.A. Zimmermann) in de Komische Oper (Berlijn) of Lear (A. Reimann) in de Parijse Opera, weet dat Bieito strak en gecontroleerd weet om te gaan met thema’s als gewelddadigheid en fysieke en psychische terreur.

Geen horrorshow dus noch een orgie van bloed!

13

Kan het kwade even gemakkelijk verjaren als het goede? Heeft het een houdbaarheidsdatum? Het zijn cruciale vragen die steeds weer rijzen bij de berechting van hoog­bejaarde nazibeulen en andere gewezen oorlogsmisdadigers.

In de ophefmakende roman Les Bienveillantes (2006), alias De Welwillenden, van Jonathan Littell, schudt nazikopstuk Max Aue zijn verleden probleemloos van zich af om vlotjes te transformeren in een decente, gehuwde burgerman en directeur van een Franse kantfabriek.

Aues SS-carrière is geschiedenis geworden, veilig toegedekt door een voltooid verleden tijd. Zo lijkt het. Want de man die zonder enige spijt terugblikt op onnoemelijk geweld, wordt ook getergd door hallucinaties, trauma’s en fysieke walging. In het kader van Opera21 pakt Opera Vlaanderen uit met gloednieuw muziektheater naar Littells vuistdikke, minutieus gedocumenteerde roman. Dramaturg Piet De Volder maakt u wegwijs in de materie.

Wat wordt Les Bienveillantes in Opera Vlaanderen alvast niet? Een naturalis­ tische verdubbeling op scène van de genoegzaam bekende nazigruwel.

Evenmin: een Hollywoodiaanse vertelling die de lange, epische adem van het boek overneemt, met inbegrip van een indrukwekkende cast historische figuren. Componist Hèctor Parra, librettist Händl Klaus en regisseur Calixto Bieito gaan voor een strakke voorstelling die het narratieve en de historische stoffering van het literaire origineel overstijgt. Ze volgen daarmee de wens van Jonathan Littell om op basis van zijn immense roman een totaal ander werk te creëren muziektheater dat op zichzelf staat en dat ook zonder grondige voorkennis van het boek kan worden gesmaakt.

Confronterend wordt het zeker!

Opera21 Wie zijn de Welwillenden?

De titel van de roman en van de creatie in Opera Vlaanderen verwijst naar de Griekse mythologie en naar de Oresteia van Aischylos. De ‘Welwillenden’ of Eumeniden zijn tot redelijkheid gebrachte, voormalige wraakgodinnen ofte wraakgodinnen die bloedwraak hebben afgezworen. Deze angstaan­ jagende en afzichtelijke creaturen worden in de mythologie aangeduid met de naam Erinyen - bekend ook als ‘Furiën’. Ze jagen op al wie zich bezondigd heeft aan meineed en moord. In de Oresteia heeft Orestes zijn moeder Klytaimnestra vermoord als wraak voor haar moord op de vader – Agamennon. De schim van Klytaimnestra spoort de wraakgodinnen aan om Orestes te achtervolgen en te straffen. Eens in Athene beland worden de wraakgodinnen verzoend door de gerechtelijke uitspraak van de godin Pallas Athena, waarbij Orestes wordt vrijgepleit. Als Welwillenden krijgen de voormalige godinnen een plaats in de nieuwe rechtsorde. Ze beschermen voortaan het land en volk van Athene.

In de roman en de opera worden de Welwillenden op satirische wijze verbonden met de rechercheurs Clemens en Weser die Max Aue op de hielen zitten omwille van de beschuldiging van moord op zijn moeder. Ze dagen op de meest onverwachte momenten op maar Max weet telkens te ontsnappen.

Grote en kleine geschiedenis “De moderne geschiedenis heeft, meen ik, intussen afdoende bewezen dat iedereen, of vrijwel iedereen, in een bepaalde combinatie van omstandigheden doet wat hem wordt opgedragen: en neemt u mij niet kwalijk, maar er is weinig kans dat u een uitzondering bent, net zomin als ik. (...) u hebt misschien meer geluk gehad dan ik, maar dat maakt u nog niet tot een beter mens.” vertaling: Jeanne Holierhoek & Janneke van der Meulen

Zo vertrouwt Max Aue ons toe in de proloog tot de roman. In dezelfde omstandigheden als hemzelf zouden we waarschijnlijk exact dezelfde keuzes hebben gemaakt.

Het is het vaak aangehaalde, controversiële standpunt van waaruit Aue zijn rijk gedetailleerde levensverhaal doet. Aue betoont op geen enkel moment spijt over zijn verleden en onderstreept dat de grens tussen dader en slachtoffer heel dun is.

De roman Les Bienveillantes ‘covert’ kapitale pagina’s uit de geschiedenis van het Derde Rijk, van de ‘shoah door kogels’ aan het oostfront in 1941 – met de massa-executies van Babi Jar (Oekraïne) als macaber dieptepunt – over de slag van Stalingrad tot de val van Berlijn in 1945. Dramaturg Erwin Jans, die samen met regisseur Guy Cassiers de lijvige roman bewerkte voor theater (zie ook verder), meldt De kloof van Babi Jar (nabij Kiev) in 1949 daarover: “Aue is aanwezig op alle belangrijke plekken en ontmoet alle personen die ertoe doen in de jaren 19411945. Dat is feitelijk onmogelijk, maar het stelt Littell in staat om de verschillende episoden in het boek samen te binden.”

Max Aue beleeft de geschiedenis vanop de eerste rij. Hij heeft persoonlijke contacten met nazikopstukken als Heinrich Himmler, Adolf Eichmann en Albert Speer en naar het groteske einde van het boek toe staat hij oog in oog met de Führer himself. Historische personages en fictieve personen – waaronder Aue zelf – worden met elkaar gecombineerd. De auteur verstaat daarbij de kunst om theoretische discussies en bespiegelingen rond de Endlösung te vertalen in boeiende confrontaties en dito dialogen tussen de vele personages die het boek bevolken. Temidden van de vele donkere bladzijden uit de 20ste-boek eeuwse geschiedenis biedt Littell ons een indringende blik op Max’ getormenteerde relatie tot zijn moeder - die de vader dood heeft verklaard na zijn verdwijning – en tot zijn zus Una. Max heeft zijn incestueuze liefde voor haar nooit vergeten. Geen enkele andere vrouw kan haar plaats innemen. Una en haar echtgenoot, componist en aristocraat Berndt Von Üxküll, delen Max’ begeestering voor het nazisme geenszins.

14

Les Bienveillantes

Van de roman naar het muziektheater Productiedramaturg Luc Joosten over het ontstaansproces

manuscript van de opera Les Bienveillantes

Dramaturg Luc Joosten begeleidde de omzetting van de roman naar de nieuwe opera van Hèctor Parra en Händl Klaus. We troffen hem voor een gesprek.

“Eens de keuze was gemaakt voor de roman Les Bienveillantes als basis voor een nieuwe opera, was er snel een ontmoeting in Parijs tussen de auteur en de componist. We realiseerden ons dat er duidelijke keuzes moesten gemaakt worden in de omgang met Littells roman, die bijna duizend bladzijden telt. Hoe reduceer je zo’n kanjer tot een libretto voor een werk dat maximum drie uur mag duren?

Littell zelf heeft een grote muzikale bagage en hij is bijzonder geïnteresseerd in muziektheater. Een van de voornaamste voorwaarden voor de creatie, die hij ook al contractueel had gesteld, was dat het zeker niet zou gaan om een illustratieve aanpak van Les Bienveillantes. Hij wilde uitdrukkelijk dat er op basis van de roman een volledig nieuw werk zou ontstaan en dat er nieuwe openingen in de materie zouden worden gezocht. Geen ‘haken­kruisenshow’ dus; geen beelden van de holocaust noch zoiets als Schindler’s List. Er bestaan intussen theater­ bewerkingen van de roman [zoals de versie die Guy Cassiers en Erwin Jans

realiseerden voor het Toneelhuis en TG Amsterdam – vandaag ITA – en Die Wohlgesinnten; een productie van Stabilemobile compagnia Antonio Latella, die in Wenen en Basel te zien was. n.v.d.r.]. Behalve de lijvigheid van de roman waren er andere problemen bij een vertaalslag naar het muziek­ theater zoals het enorme aantal personages en de vele locaties doorheen het verhaal. Littells Les Bienveillantes is een uiterst gedocumenteerd werkstuk waarvoor de auteur massa’s literatuur heeft doorgenomen en waarvoor hij ontelbare notities heeft gemaakt.

Enerzijds heeft de roman veel tegen om te dramatiseren of om in afzonderlijke scènes te vertalen. Er zijn wel degelijk fantastische en uitgesproken theatrale scènes in het boek, maar daarnaast zijn er ook vele theoretische uiteenzettingen. Er moest in het libretto een eenheid in de vertelling worden gevonden en dit vanuit de gigantische veelheid van het materiaal.

Deze reductie van de verhaalstof is een lang proces geweest. We moesten hartverscheurende keuzes maken want Littells Les Bienveillantes bulkt van interessant materiaal. De librettist heeft er als het ware mee gevochten.

Hij werd er bijna waanzinnig van!

Gezien Max Aue tussen twee culturen zit – de Duitse en de Franse – is het 15

Les Bienveillantes kort Gewezen nazi-officier Max Aue blikt terug op zijn verleden. Hij is een gecultiveerde homoseksueel met een bijzondere voorliefde voor Franse barokmuziek en J.S. Bach.

Hij maakt carrière door toedoen van de SS-er Thomas Hauser, die hij in Berlijn leert kennen. Thomas groeit uit tot een nauwe vriend en vertrouwenspersoon.

Hij redt Max verschillende keren uit hachelijke situaties. We volgen Max’ traject doorheen de geschiedenis van het Derde Rijk maar horen ook zijn innerlijke stemmen. We vernemen hoe hij en zus Una van elkaar gescheiden werden op jonge leeftijd, toen bleek dat ze een incestueuze relatie hadden.

Max’ vader verdween op mysterieuze wijze. Zijn moeder hertrouwde met de Fransman Aristide Moreau, voor wie Max een diepgewortelde haat voelt.

Max trekt als officier van de Einsatz­ gruppen naar Oekraïne, waar hij voor het eerst geconfronteerd wordt met de massale uitroeiing van de Joden.

Vervolgens wordt hij naar Stalingrad gezonden, waar hij als bij wonder ontsnapt aan de dood. Na vele jaren van complete stilte zoekt hij zijn moeder in Antibes op. Ze wordt samen met haar partner in geheimzinnige omstandigheden vermoord. Terug in Duitsland botst Max op rechercheurs Clemens en Weser die hem verdenken van de misdaad. Max speelt een belangrijke rol bij de organisatie van de dwangarbeid van joden in de Duitse (oorlogs)industrie. Hij vlucht voor de oprukkende Russische krijgsmacht naar het landhuis van zijn zus in Pommeren, waar hij zich overgeeft aan zijn seksuele fantasieën. Hij verlangt naar een hereniging met de afwezige en intussen gehuwde Una. Terug op de vlucht belandt hij in het inferno van het gebombardeerde Berlijn. Hij redt zijn leven door het uniform en de papieren te roven van een gesneuvelde Fransman, die werkzaam was voor de Service du travail obligatoire – de Verplichte werkdienst die honderd­ duizenden Fransen inzette als dwangarbeiders in nazi-Duitsland.

Een nieuw leven begint.

P.D.V.

Opera21 libretto tweetalig. Frans is de taal van zijn jeugd maar ook van zijn nieuwe leven na de nazitijd.

van de verhouding tussen Orestes en zijn zus Elektra, die centraal staat in de Oresteia, waren voor Littell heel belangrijk. In dat opzicht is het libretto van de nieuwe opera zoveel meer geworden dan de evocatie van de gruwel van de Tweede Wereldoorlog.

Jonathan Littell

Wat erg dankbaar was voor een theater­bewerking is het feit dat de hele roman is opgevat als een baroksuite met opeenvolgende dansen en een inleidende toccata. Na ruggespraak met Calixto Bieito hebben we er snel voor gekozen om die structuur aan te houden. We hebben beslist welke narratieve elementen we uit elk van die hoofdstukken zouden lichten en we hebben daarbij steeds een hoofdthema bepaald. Wat in de roman opvalt, is dat de karakters van de verschillende dansvormen zoals allemande, gigue etc. zich ook vertalen in de literaire schriftuur en in de atmosfeer. De gigue heeft, ondanks de tragische gebeurtenissen, een lichter en satirisch karakter het hoofdstuk waarin Max Aue himself in de neus van de Führer bijt op het moment van het toekennen van decoraties. Dat is allemaal meegenomen door librettist Händl Klaus.

Het hoofdstuk Menuet in Littells boek handelt over Auschwitz en andere concentratiekampen. In dat geval vroegen we ons af hoe we met die zwaar beladen materie zouden omgaan.

Na lange discussies zijn we tot de conclusie gekomen dat er moeilijk een ‘heldere omzetting’ van Auschwitz op scène kan worden gebracht.

We herinnerden ons het befaamde dictum van Theodor W. Adorno: “Nach Auschwitz ein Gedicht zu schreiben ist barbarisch”. Daarom hebben we besloten eerder associatief te werken. Händl Klaus heeft, in weerwil van Adorno’s statement, wel een gedicht geschreven maar deze poëzie heeft juist het voordeel van de suggestie. Er is geen directe evocatie van de holocaust. Bij de bewerking hebben we de titel van Littells roman goed voor ogen gehouden. Zoals we weten [zie ook eerder] is dit eveneens de titel van het laatste luik van het theaterwerk Oresteia van Aischylos. Daarin krijgt Orestes - die bij Littell duidelijk met Max Aue wordt gerelateerd - uiteindelijk absolutie voor de moord op zijn moeder Klytaimnestra.

De geest van de Griekse tragedie en

Beelden van de executie door de nazi’s van de Russische partisane Zoja Kosmodemjanskaja (november 1941) waren, naar Jonathan Littells eigen zeggen, de trigger voor het schrijven van zijn roman.

De persoonlijke geschiedenis van Max Aue weegt er sterk in door: zijn verhouding tot zijn zus Una; hun relatie tot de moeder en de verdwenen vader en tot de nieuwe partner van de moeder – Aristide Moreau. In de roman is die persoonlijke geschiedenis ook steeds aanwezig en verweven met de historische gebeurtenissen, maar door de veelheid aan materiaal belandt ze geregeld op de achtergrond. In de opera hebben we getracht de twee sporen van de roman meer in evenwicht met elkaar te brengen. De relatie tussen Max en Una - alias Orestes en Elektra - staat in de opera sterk in de focus. Het was voor de makers essentieel om de vraag te stellen hoe een hoogopgeleide en heel gecultiveerde man als Max tegelijk een moordenaar kan zijn; een nazibeul. De link met de persoonlijke achtergrond en trauma’s is in dat opzicht verhelderend. Niet dat zijn eigen verleden dan als excuus dient of als een rechtstreekse verklaring voor zijn handelingen, maar toch kunnen we er diverse persoonlijke motieven uit aflezen.

De kloof van Babi Jar als herdenkingsplaats vandaag.

Een andere link met de Griekse tragedie in de opera is ook de aanwezigheid van het koor. In de roman is er een eindeloze rij van beulen die bij naam worden genoemd. Die veelheid aan namen wijst meteen op het immense 16

karakter van de Duitse vernietigingsmachine. Voor die collectiviteit moesten we een stem vinden.

Anderzijds wilden we ook een stem geven aan zij die er geen meer hebben – de talloze slachtoffers. Denk aan het bloedbad van Babi Jar (Oekraïne) en aan de massagraven die de slachtoffers zelf hebben moeten graven; Stalingrad, Auschwitz… Het koor geeft gestalte aan zowel de daders als de slachtoffers.

Op die manier is ook de dunne scheidings­lijn tussen de beide partijen onderstreept. Niemand kan met stellige zekerheid beweren nooit in de situatie van dader terecht te komen.

We hebben allemaal het potentieel in ons om aan beide kanten te staan – dat was ons uitgangspunt.

Händl Klaus

Een aspect uit de roman dat eveneens in de omzetting naar het libretto is meegenomen, is de vervaging van de grenzen tussen realiteit en droom.

Bij Littell komen we geregeld in droomachtige situaties terecht of in Max’ hallucinaties waarbij we als lezer niet meer weten wat er precies gebeurt.

Die droomachtige dimensie is in de opera niet bedoeld om de wreedheid van de gebeurtenissen te ontkrachten of te neutraliseren. Het is eerder andersom: de werkelijkheid is dermate onvoorstelbaar dat men er alleen nog mee om kan door te vluchten in de droom of de hallucinatie. Er is bijvoorbeeld dat lange hoofdstuk Air, waarin Max’ incestueuze verlangen ultiem samen te komen met zijn zus Una, het karakter heeft van één lange, pornografische droom. Ook dat heeft een plaats gekregen in de opera.

We balanceren daar voortdurend tussen droom en werkelijkheid.

Regisseur Calixto Bieito werd voortdurend op de hoogte gehouden van het werkproces. Bepaalde keuzes werden met hem afgetoetst. Maar bij het ontstaan van het libretto verliepen de gesprekken grotendeels tussen Hèctor Parra, Händl Klaus en mezelf.

Doordat Klaus en Parra al eerder hadden samengewerkt [voor de opera Wilde, n.v.d.r.], wist de librettist ook goed hoe hij voor muziek moest schrijven. Indien Klaus voor een

Les Bienveillantes andere componist dan Parra had moeten schrijven, dan was het zeker een ander soort libretto geworden.

De heel gerichte houding van de tekstschrijver naar de signatuur van de componist is natuurlijk een uitzonderlijk gegeven, zeker nu het metier van een librettist verloren gaat.

In een vroeg stadium is er reeds gesproken over muzikale vormen.

Parra heeft een aparte fascinatie voor J.S. Bach. Uiteraard werd dat verbonden met het idee van de baroksuite uit de roman, maar anderzijds heeft hij ook inspiratie geput uit de Passies van Bach en de structuur daarvan. Hij heeft veel Bach geanalyseerd en zich de vraag gesteld in hoeverre hij elementen uit Bachs muziek kon verbinden met de verhaalstof. Maar samengevat was het hele werkproces een intense wisselwerking tussen alle makers.

Er was geen sprake van prima la musica of prime le parole.

personages. Hij is een componist met een grote bandbreedte die dramatisch heel efficiënte muziek schrijft en die zich als kunstenaar nooit op de voorgrond plaatst.”

Tekst op basis van een interview Piet De Volder

Themadag Les Bien­veillantes Opera Antwerpen

Charlotte Wajnberg

Op zondag 7 april zoomt Opera Vlaanderen in op het boek Les Bienveillantes van Jonathan Littell en op de nieuwe, gelijknamige creatie.

We brengen de makers van de opera en andere sprekers samen in een rondetafelgesprek. Er is een middagconcert rond de componisten van Theresienstadt met sopraan Charlotte Wajnberg – laureate van de Koningin Elisabethwedstrijd 2018 en winnares van de publieksprijs van Klara/Canvas – en pianist Aaron Wajnberg.

Het gedetailleerde programma wordt later meegedeeld.

Save the date!

Still uit Brazil van Terry Gilliam inspiratiebron van de enscenering.

Les Bienveillantes is muziektheater dat zich ergens tussen opera en oratorium situeert. Je zou over een opera-oratorium kunnen spreken.

Maar zoals we weten, is de huidige scenische omgang met het oratorium enorm geëvolueerd. Denk maar aan de ensceneringen van Bachs Passies of Händels Messiah. In de praktijk zijn de grenzen tussen de genres vervaagd.

Er zijn in Les Bienveillantes handelende personages en dialogen, maar uiteraard niet in de lijn van Mozart of Verdi. Er is uitdrukkelijk voor gekozen geen operaversies van historische figuren als Hitler of Himmler op scène te brengen. Dat wordt snel pathetisch of karikaturaal. Militaire uniformen zullen afwezig zijn, temeer daar het ons te doen is om de stemmen van de daders - een polyfonie die de inwisselbaarheid van de beulen uitdrukt. En daarbij is er ook een continue vermenging van innerlijke en uiterlijke stemmen. Hèctor Parra heeft een heel helder klankidioom dat zich bijzonder goed leent voor dramatisering van situaties. Ook al gaat hij uit van abstracte muzikale structuren, hij focust enorm op de tekst en de interactie tussen de

zondag 7 april vanaf 10.30u Toegangsprijs: 15 EUR inclusief broodjeslunch info en tickets www.operaballet.be

17

Les Bienveillantes

“Een kooi vol resonanties” Componist Hèctor Parra over zijn nieuwe opera

de slag gingen, hadden Calixto, Klaus en mezelf het over Bachs Passies. De muziek en de structuur van de Johannes­ passie is de onderliggende laag van de partituur maar Bachs compositie is getransformeerd, in metamorfose, vervormd en aanwezig door enkele, niet-letterlijke citaten. Het werk wordt ook geweld aangedaan, ‘gebrutaliseerd’. Zoals we weten uit de roman heeft de protagonist Max Aue een fanatieke liefde voor Bach en voor barokmuziek. We hebben het idee van de baroksuite, zoals die ten grondslag ligt aan de roman, aangehouden. Uiteraard hebben de historische dansvormen mij geïnspireerd. In het deel Sarabande is er werkelijk een sarabande te horen in de piano en in de strijkers. Het ritme van de gigue doordringt het hele deel Gigue enzovoort.

Er zijn andere citaten die hun weg hebben gevonden naar de opera. Er is Sjostakovitsj die een symfonie Babi Jar schreef [de Symfonie Nr. 13, opus 113, nvdr]; er is Bergs Wozzeck - een werk dat vele raakpunten vertoont met Les Bienveillantes; als ‘oorlogsopera’ en als een treffend werk over de menselijke existentie. Bergs Lulu inspireerde bij de evocatie van Berlijn en Max’ seksuele avontuurtjes daar.

Voorts Die Soldaten van Zimmermann en de Zevende Symfonie van Anton Bruckner, die zoals in de roman wordt verteld, weerklinkt op de Duitse radio na de nederlaag in Stalingrad. De muziek zelf wordt het drama in onze opera en verwijst naar de rijke muzikale cultuur van Max Aue. Maar versta me goed, ik wou geen catalogus van citaten!

Het gaat over intertekstualiteit, niet over citaatmuziek.

Via de vele echo’s van het westerse muzikale erfgoed appeleren we aan een collectief cultureel geheugen en aan collectieve emoties. Maar met de bestaande muziek creëren we eveneens een afstand en waardigheid tegenover het menselijke leed, dat in de opera centraal staat, en dat geen realistische weergave verdraagt.

Les Bienveillantes is op die manier een kooi vol resonanties geworden. We blijven niet bij de gruwelijke feiten maar gaan in de diepte kijken.”

“Ik had het boek van Jonathan Littell nog niet gelezen toen de compositieopdracht kwam. Wel wist ik dat het verschijnen van de roman in 2006 tegelijk een grote gebeurtenis was en een schandaal! Ik heb me in tien dagen tijd geworsteld door Littells enorme werk. Het was heel intensieve lectuur waarbij ik vele nota’s heb genomen over de gevoelens die ik erbij had. Wanneer ik dan met de compositie begon, heb ik de roman geregeld ‘herbezocht’ en geraadpleegd. Voor het deel Menuet ben ik ook gereisd naar Auschwitz en Birkenau om die plaatsen op mij te laten inwerken.

Drie jaar geleden had Calixto Bieito al het idee om Les Bienveillantes te bewerken voor het theater en op die manier ben ik betrokken geraakt bij het project. We kenden elkaar al van de opera Wilde. In de zomer van 2016 hebben we de auteur ontmoet, die ons heel veel vrijheid gaf om de roman tot een opera te bewerken. Opera is een totaal ander medium dan literatuur. Op die manier is de opera Les Bienveillantes een entiteit op zichzelf geworden. Ik ben blij dat we terug het team hebben dat aan de basis lag van Wilde. Calixto Bieito in het bijzonder was vragende partij om terug met mij samen te werken. Trouwens heeft Wilde, dat eveneens berust op een libretto van Händl Klaus, qua thematiek veel gemeen met Les Bienveillantes. Ook die opera gaat over menselijke wreedheid; over de menselijke capaciteit om onnoemelijke misdaden te begaan tegen de eigen soort maar ook over de fragiliteit en kwetsbaarheid van de mens zelf. Dat laatste bedoel ik ook in de zin nooit zeker te zijn dat gruwel en genocides niet herbeginnen. Denken we aan de opmars van extreem-rechts in Zuid-Spanje, Brazilië…

De thematiek is vandaag brandend actueel.

Voor ons allemaal waren de Passies van J.S. Bach heel belangrijk als inspiratiebron, in het bijzonder de Johannes­ passie, die ook al een rol speelde in Wilde en in mijn compositie Orgia –Irrisorio alito d’aria [uit 2017, voor barokorkest en hedendaags ensemble, nvdr]. Littells boek over het hele proces van nazificatie, de holocaust en de uiteindelijke val van het Derde Rijk, is een soort passie.

Trouwens heeft Calixto recent een productie gemaakt op basis van de Johannespassie [die in Bilbao was te zien en die later dit seizoen in het Théâtre du Châtelet in Parijs staat, nvdr] en nog voor we met de roman van Littell aan

tekst op basis van een gesprek dat Hèctor Parra had met Piet De Volder op 22 januari

18

Met de steun van Piano’s Maene

Ontdek onze nieuwe Doutreligne en Doutreligne Master series

Maene Creation

Hoofdzetel Ruiselede en Atelier Chris Maene

Piano’s Maene Brussel

Piano’s Maene Gent en Steinway Piano Gallery

Piano’s Maene Antwerpen

Piano’s Maene Limburg

Industriestraat 42 B8755 Ruiselede +32 51 68 64 37

Argonnestraat 37 B1060 Brussel +32 2 537 86 44

P. Van Reysschootlaan 2 B9051 Gent +32 9 222 18 36

Herentalsebaan 431 B2160 Wommelgem +32 3 321 78 00

Paterstraat 36 B3621 Oud-Rekem +32 89 21 52 72

www.facebook.com/ pianosmaene

www.maene.be gebrevetteerd hofleverancier van België

Verhaal met een moraal Opera21

dat naar zwavel ĂŠn naar mensen ruikt

Nazi’s applaudisseren voor Berliner Philharmoniker

Jeroen Olyslaegers

20

Les Bienveillantes Mensenbroeders, laat mij u vertellen hoe het is gegaan. Wij zijn uw broeders niet, zult u zeggen, en we willen het niet eens weten. Het is inderdaad een treurige geschiedenis, zij het ook een stichtelijke, echt een verhaal met een moraal. Wel zou het een vrij lang verhaal kunnen worden, want er heeft zich heel wat afgespeeld, maar misschien bent u niet al te gehaast, met een beetje geluk hebt u de tijd. Bovendien gaat dit alles ook u aan: u zult zien dat het ook u aangaat. En denkt u nu niet dat ik ga proberen u ergens van te overtuigen; u moet zelf maar zien wat u ervan vindt.

“De mens lijdt aan dwangmatige zelfoverschatting en tegelijk weet hij dat hij niet meer is dan een worm.”

Zo begint Les Bienveillantes van Jonathan Littell, een boek dat deze van oorsprong Amerikaanse auteur rechtstreeks in een confronterend Frans schreef en dat werd gepubliceerd in 2006, waarna het vrijwel meteen insloeg als een bom en waarvoor de schrijver de Prix Goncourt kreeg, de meest prestigieuze literaire prijs in Frankrijk.

Het Nederlands dat u hierboven leest, is van de hand van de vertaalsters Jeanne Holierhoek en Janneke van der Meulen die een waar titanenwerk op zich hebben genomen. Wat in de eerste regels wordt aangekondigd is immers waar: er volgt een lang verhaal van honderden bladzijden waarin verteller en hoofdpersonage Max Aue zijn rol uit de doeken doet tijdens de Endlösung (de gaandeweg geïndustrialiseerde Nazi-moordmachine gericht tegen Joden, zigeuners en andersgezinden).

De toon van de openingsbladzijden verdwijnt gaandeweg in de minutieuze beschrijvingen van gruwel en vernietiging, gebaseerd op een al even minutieuze lectuur van een uitgebreide bibliotheek aangaande de Shoah, de lange ideologische gesprekken over raciale hegemonie, linguïstische uitweidingen, de ellende aan het Oostfront, seksuele fantasieën tijdens de finale van het Reich en een adaptatie van Orestes die permanent op de vlucht is voor de schikgodinnen nadat hij zijn moeder heeft vermoord. Het is wonderlijk dat dit allemaal in een boek te vinden valt. Toen ik het boek voor de eerste keer las, dacht ik te staren in de zwarte doos van een door mensen bewust veroorzaakt Armageddon. Vaak overkwam me het gevoel dat de mateloze indruk die dit maakt een bewuste strategie was van de auteur. Het morele moeras dat hij beschrijft, reikt tot aan de horizon en als lezer dreig je kopje-onder te gaan, ware het niet dat dit grote literatuur is en je dus stug blijft doorlezen en daar nog van geniet ook. Meer nog, je wilt in deze onderwereld blijven. Althans, ik toch. Dat is het mysterie. Hoe komt dat?

Pervers spel Veel heeft volgens mij te maken met de opening van de roman, waarbij we met z’n allen als ‘mensenbroeders’ worden aangesproken. Het zijn woorden met gewicht, zeker, en ze zetten ons in ons hemd. Tegelijk is het wat men in de retorica een captatio benevolentiae noemt, een opening die ons als lezer of luisteraar gunstig moet stemmen zodat we gerustgesteld de rest van het verhaal willen aanhoren.

Littell gebruikt dus een zeer klassieke aanhef, maar dwingt ons daarbij, moreel gezien, op een weinig klassiek pad. Het is een pervers spel met de lezer als klankbord en uiteindelijk met ons allen als medeplichtigen. En het ruikt daarbij wat naar zwavel…

Please allow me to introduce myself, I’m a man of wealth and taste. I’ve been around for long, long years. Stole many a man’s soul and faith. U hoort Mick Jagger het al zingen in zijn Sympathy for the Devil, allicht een van de eerste keren dat de duivel zelf aan het woord komt in de popmuziek, wat uiteraard toen in 1969 voor enige controverse zorgde. Jagger schreef die tekst toen hij De Meester en Margarita aan het lezen was van Michail Boelgakov. Deze fascinerende roman bestaat uit drie verhaallijnen. Een daarvan is het bezoek van Satan aan Moskou tijdens de jaren van de grote stalinistische zuivering. In de eerste bladzijden confronteert de duivel, in de gedaante van de mysterieuze professor Woland, al meteen een redacteur en een dichter die beweren dat het levensverhaal van Jezus een fabel is en dat geloof irrelevant is geworden. In de roman is het niet de duivel zelf die dit verhaal vertelt, dat is wat Mick Jagger en de Rolling Stones ervan maken in hun lied. Maar de duivel is wel iemand met smaak, intelligentie en een groot redeneervermogen.

Hij confronteert simpelweg de a priori’s van de mensen, meestal intellectuelen, die hij aantreft en brengt hun inconsequenties in kaart op een confronterende manier. De duivel is dus iemand zoals wij allen, alleen is hij begiftigd met een razendsnel intellect dat als een scheermesje gaat door alles wat we wijsmaken, al onze zekerheden, en alles wat wij menen te moeten zijn. Satan is een mensenkenner, zoveel is duidelijk, en het is juist door ons aberrante gebrek aan zelfanalyse dat hij macht over ons heeft, meestal zonder dat we ons daar echt bewust van zijn.

Het is namelijk onze arrogantie en onze stelligheid wat onze overtuigingen betreft die ons tot prooi maken.

21

Les Bienveillantes Antwerpen vanaf 24 april Gent vanaf 12 mei

Opera21

“Hoe is dat allemaal kunnen gebeuren? Dat is de vraag die wij ons stellen over Auschwitz en de Endlösung.”

Het is ook de duivel die weet dat het niet gaat over het verschil tussen goed en kwaad, maar dat vooral het verschil tussen theorie en praktijk komt spoken wanneer het over morele kwesties gaat. Om die kloof te overbruggen, om het besef te bezweren dat we dingen doen waarvan de overgrote meerderheid van ons weet dat ze misdadig zijn, overtuigen we onszelf met ideologische overwegingen, diepgewortelde angsten, waanbeelden, fantasieën, doemscenario’s en de verontrustende eigenschap om gehoorzaamheid niet enkel te aanvaarden als een fundamentele deugd, maar tevens als morele nooduitgang.

Faust In het begin van Goethes Faust, komt de Geest van de aarde spoken bij de geleerde Faust die hem aanroept terwijl hij zichzelf tormenteert met de gedachte dat hij elke dag les geeft aan studenten, maar zelf in feite niets begrijpt van wat we hier op deze aarde komen doen. De Geest maakt meteen duidelijk dat Faust als mens zich niet hem kan meten. Hij is immers een maat te klein. Dat verdiept de vertwijfeling die zich al zo diep in de ziel van Faust genesteld heeft.

“Ik ben te zwak om mij met jou te meten; dat je verscheen, die kracht heb ik bezeten maar ‘k had over jouw blijven geen gezag.

Op dat moment van opperste verrukking was ik zowel een dreumes als een god; jouw vloek doemde mijn leven tot mislukking, weer speelbal van het grillig mensenlot.

Wie wijst de weg? En wat moet ik vermijden?

Is ’t wijs gehoor te geven aan mijn drang?

Ach! Wat we doen en lijden belemmert ons een leven lang.”

Dat zijn prachtige verzen in een heldere vertaling van Ard Posthuma. Boelgakov is een satiricus op het scherpst van de snee (overigens op gevaar van eigen leven tijdens het schrikbewind van Stalin), en dus ook een moralist, aangezien satire pas écht werkt als er een morele kracht achter schuilgaat. Met zijn olympische kracht hoeft Goethe zich niet van satire te bedienen. Hij kijkt naar de mens Faust en maakt diens morele twijfels scherp duidelijk. In feite zet hij zo de hele mensheid in zijn blootje, net zoals de duivel vermomd als professor dat doet in Boelgakovs De Meester en Margarita. Wie wijst de weg? En wat moet ik vermijden? We weten dat Faust zichzelf met deze vragen zonder het te beseffen in de armen van Mefistofeles duwt. Goethe schenkt ons daarmee een hele resem van ongemakkelijke inzichten die minstens een leven nodig hebben om ze allemaal te kunnen doorgronden. Laat mij twee ervan benoemen. De mens waant zich een god in het diepst van zijn gedachten; hij lijdt aan dwangmatige zelfoverschatting en tegelijk weet hij dat hij – zoals Faust het zelf zegt – niet meer is dan een worm. Dat is de eerste vaststelling, wat hier neerkomt op het besef van een tegenstelling. Zich een meester wanen, en zich heimelijk een worm voelen. Ten tweede spookt er iets werkelijk verontrustends. De woorden die ik hierboven citeer van Faust jegens de Geest van de aarde, zouden qua echo net zo goed kunnen dienen om de houding van de gevallen engel Lucifer jegens God duidelijk te maken. Want wie anders voelt zich zowel een “dreumes als een god” en dient te leven onder Gods vloek die zijn leven tot mislukking heeft gedoemd? Mefistofeles is slechts een instrument.

Hij maakt deel uit van een leerproces. Goethes Faust is gelijk de duivel zelf en met hem wij allemaal. En waarom? Omdat we onze ziel veronachtzamen of zelfs twijfelen over het nut daarvan. Dat is immers het Faustiaanse pact. Mefistofeles biedt Faust alle kennis en alle inzicht in ruil voor iets waar de intellectueel Faust niet veel waarde aan hecht: zijn eigen ziel.

Tijd doden Max Aue in De Welwillenden is ook een intellectueel. Hij maakt ons vrij snel duidelijk dat hij belezen is en veel genoegen schept in gesprekken met mensen op zijn intellectuele niveau. Maar tegelijk is hij een larf, naar eigen zeggen, die ooit hoopte te ontpoppen tot vlinder en wanneer het duidelijk werd dat dit niet zou gebeuren geen zelfmoord pleegt, zonder echt te weten waarom. Wat ons rest is volgens hem de tijd te doden en dat doet Max Aue door te schrijven. Maar dat schrijven en dat vertellen heeft uiteraard wel een functie, zelfs een doel, en het is dat spel dat Aue - en dus uiteraard ook Littell - speelt.

22

Les Bienveillantes We zijn met z’n allen geobsedeerd door de Tweede Wereldoorlog. In zekere zin is Europa nog steeds een morele traumapatiënt van de verschrikking die nu bijna vijfenzeventig jaar geleden geëindigd is. Het heeft onze historische horizon in zekere mate verkleind. We geraken in veel gevallen niet meer voorbij de Holocaust.

Loop een gemiddelde boekenwinkel binnen en zoek naar de afdeling geschiedenis.

Het aantal boeken over de Tweede Wereldoorlog overtreft moeiteloos alle andere historische periodes en gebeurtenissen. Ikzelf ken aardig wat mensen die een vrij mateloze fascinatie hebben voor die periode. En uiteraard heb ik er ook mijn roman Wil aan gewijd. Vanwaar komt die obsessie? Onze houding is fundamenteel dubbelzinnig. We zijn bezig over een van de meest gedocumenteerde en geanalyseerde genocides uit de geschiedenis en toch blijven we haar bevragen.

Hoe is dat allemaal kunnen gebeuren? Dat is de vraag die wij ons stellen over Auschwitz en de Endlösung. We herhalen haar als een mantra. Hoe was dit toch mogelijk? Max Aue geeft nu net dat. Hij laat zien hoe het mogelijk werd en op welke manier moordpartijen aan de rand van een kuil in een bos met bloedspatten op SS-laarzen en smeekbedes van de slachtoffers ergens in Polen of Oekraïne uiteindelijk uitmonden in doodsfabrieken als Treblinka of Auschwitz, waar mensen op treinperrons worden geselecteerd en de meerderheid in verschillende fases naar de gaskamer werden geleid. “Wie wijst de weg? En wat moet ik vermijden?”

Dat is wat de verteller en protagonist, getuige en beul, ons laat zien, tot we niet meer verder kunnen lezen, tot ruim over de rand van het draaglijke, niet alleen vanwege de stortvloed aan beschrijvingen, maar vooral vanwege de uitvoerige behandeling die elk detail krijgt. Er zijn lange fragmenten bij waarvan de geïnformeerde lezer zelfs aanvoelt welke boeken hij juist gebruikt heeft uit de Holocaust-bibliotheek. Het is echt exhaustief proza wat die kennis betreft.

Het is dus de stem van de ex-beul die ons inlicht wat zijn job heeft behelsd, wat zijn gedachten daarbij waren, of de gedachten van de andere beulen daarmee rijmden of niet, hoe zij samen als beulen en functionarissen in een systeem hebben gefunctioneerd.

Geen biecht Het is geen biecht, maar een vertelling ‘hoe het is gegaan’, tegen ons, de ‘mensenbroeders’. De Welwillenden sluit door die stem, door al die details en de hardnekkigheid die dit leesavontuur aanbiedt, een Faustiaans pact met ons. Max Aue is dus een mens én een duivel in menselijke vermomming, een professor Woland zoals Boelgakov het zag en een Mefistofeles zoals Goethe hem heeft opgevoerd. Onze drang naar kennis over de gruwel is een daad van zelfbegoocheling. Het verbergt ons moreel ongemak, omdat ons een spiegel wordt voorgehouden. Ja, de kennis over de Endlösung bestaat en ja, ze kan in een roman worden verteld, zo maken Aue en Littell ons duidelijk als beul. Maar in ruil daarvoor, voor al dat leesplezier en afgrijzen, moet u wel één ding afgeven. Het is iets kleins, het is zelfs niet zeker of het wel bestaat. Het heet ziel. En dat is wat geofferd moet worden tijdens het lezen.

Dat is het verhaal met een moraal. En het ruikt, zoals ik al schreef, naar zwavel én naar mensen.

23

Olyslaegers’ Wil Na het verschijnen van zijn roman Wil en het losbarsten van de prijzen­regen die erop volgde, mag Jeroen Olyslaegers zich tot de top van de Nederlandstalige literatuur reken. In Wil vertelt het hoofdpersonage Wilfried Wils hoe hij in de marge van de jodenvervolging laveert tussen goed en kwaad.

Het vertelperspectief sluit aan bij dat van Littell.

Wil van Jeroen Olyslaegers werd in Vlaanderen en Nederland met enthousiast ontvangen. Nu toont het buitenland ook interesse en wordt het boek vertaald in het Tsjechisch, Duits, Frans én Engels.

Jacques Fromental HalĂŠvy

La Juive herneming wegens groot succes 24

La Juive

Regisseur Peter Konwitschny maakte van La Juive een gebalde voorstelling, zonder toegevingen aan conventies op dramatisch en muzikaal vlak. De druk van de samenleving, die onder invloed van religieus fanatisme leidt tot een fatale vernietiging van de liefde, kwam helder bloot te liggen. De indrukwekkende koorprestaties, de fascinerende set en de beklijvende vertolking van de solisten lieten niemand onberoerd. Pers en publiek waren laaiend enthousiast over de herontdekking van deze door de nazi’s verboden opera. De productie kreeg de prestigieuze prijs Der Faust 2016 voor de beste operaregie en werd internationaal met lof omgeven. Dat de thematiek nog erg actueel is, werd onderlijnd door de extra bewaking die ingezet werd tijdens de voorstellingen.

“Sterk, doeltreffend theater.

Konwitschny, op en top een vakman, boort recht naar de essentie.”

DE STANDAARD

“Verpletterende voorstelling.

Konwitschny zet deze weerzin­wekkende explosie van intolerantie urenlang op scherp.”

NRC

“Briljante en geëngageerde productie, nog versterkt door het uitzonderlijke niveau van de zangers. ... Je gaat enthousiast én door elkaar geschud naar huis.”

LA LIBRE BELGIQUE

“Goede opera maakt een beter mens van je. Het verhaal toont heel algemeen dat mensen door ideologie verleid kunnen worden en dan geen mensen meer zijn, maar domoren en moordenaars”.

Al 184 jaar een hot issue Van bij de creatie in 1835 beroerde Fromental Halévy’s La Juive de gemoederen. Voor de een was het een belediging van de religie en de staat, voor de ander net een oproep tot verstandhouding. Bovenal is het een menselijke tragedie van een Joodse vader en zijn dochter. Aan de hand van het levensverhaal van Rachel schetst La Juive een ontwrichte samen­ leving die haar heil zoekt in toenemend extremisme.

Rachel, geboren in een christelijke familie, wordt als baby uit een brand gered door de Jood Eléazar.

Hij voedt het kind op als Joodse en verzwijgt haar afkomst. Wanneer het meisje verliefd wordt op een zogenaamd Joodse kunstenaar die een christelijke strijder blijkt te zijn, komt ze in een noodlottige, vicieuze cirkel terecht.

DE MORGEN

“Deze productie toont hoe een 180 jaar oude grand opéra ons weer (of nog altijd) zo veel belangrijks en urgents te zeggen heeft.

Deze La Juive is de reis naar België waard.”

FRANKFURTER ALLGEMEINE

Deze opera stond model voor wat men later de grand opéra is gaan noemen. La Juive verdween echter van de bühne onder de heersende nazi-ideologie tijdens de Tweede Wereldoorlog, en begon pas na 1950 aan een remonte. Terecht, want deze relatief onbekende opera blijft een sleutelwerk uit de operageschiedenis.

La Juive is spraakmakend omdat de opera een brandend actueel thema als nefast fundamentalisme behandelt, maar ook omdat er veel gezegd en geschreven wordt over deze grand opéra van Fromental Halévy in de regie van de rebelse Peter Konwitschny.

La Juive Antwerpen vanaf 10 maart Gent vanaf 29 maart

25

26

La Juive / Opera Vlaanderen 2015 © Annemie Augustijns van links naar rechts: Toby Girling (Ruggiero), Dmitry Ulyanov (Cardinal de Brogni), Roberto Sacca (Eléazar) en Asmik Grigorian (Rachel)

Jacques Fromental Halévy

La Juive Het werk van een collectief met Halévy op kop

La Juive: weetjes

Het oorspronkelijke libretto voorzag een goed einde, waarin iedereen zich verzoende en waarbij Rachel zich bekeerde tot het christendom. Daar was componist Halévy het echter niet mee eens. Hij had zin in een tragisch einde!

Omdat er in de originele voorstelling wel twintig paarden op de scène kwamen, werd er speciaal annex aan de Parijse Opera een manege ingericht.

Halévy bleef maar sleutelen aan La Juive en haalde de deadline niet helemaal. Pas na de 45ste opvoering was de ouverture klaar!

De grand opéra werd alleen al in de Parijse opera 500 keer opgevoerd in 50 jaar tijd. Nooit werd een werk zo vaak hernomen in hetzelfde huis.

Het was ook een van de eerste opera’s waarin een belangrijke rol was weggelegd voor de regisseur. Dat kwam omdat de hele productie zo complex was geworden dat iemand wel het overzicht moest houden om alle vondsten scenisch te kunnen realiseren.

In de eindscène van de opera worden de hoofdrolspelers gekookt. No worries: we doen lekker alsof. Bij de eerste voorstellingen kwam hier heel veel rook aan te pas, waar het publiek sterk van onder de indruk was.

Ontdek in de voorstelling het spel met de gekleurde handen… welke kleur hebben de christenen en welke kleur de joden?

Voor regisseur Peter Konwitschny kreeg de opera een extra dimensie toen hij plots linken zag met zijn eigen moeizame vader-dochterrelatie, waarbij derden hen vaak weer bijeenbrachten.

De Franse componist (Jacques) Fromental Halévy (1799-1862) behoorde samen met zijn broer, de auteur Léon Halévy, tot de generatie van jonge, Franse en joodse kunstenaars die in hun composities en geschriften actief bijdroegen aan de nieuwe geest van liberalisme in het vroegnegentiende-eeuwse Frankrijk.

Zowel de problematiek van de geestelijke als van religieuze vrijheid stond centraal in hun opvattingen.

​Als componist van muziektheater­ werken deed Fromental Halévy zijn eerste ervaring op met het schrijven van lichtere, komische opera’s. Sinds 1829 verbond hij zich aan de Parijse Opera waar hij onder meer de functie van ‘chef de chant’ vervult. Daar krijgt hij van theaterdirecteur Véron in 1934 de toelating om een libretto aan te vragen bij dé succesauteur van het Franse theater, Eugène Scribe. Die spreekt met hem over zijn werk aan het libretto van La Juive, dat hij oorspronkelijk voor die andere Joodse componist, Giacomo Meyerbeer, had voorzien.

Door zijn persoonlijke band met het thema van het werk, ging Halévy onmiddellijk aan de slag en componeert de scènes naarmate het libretto vervolledigd wordt. Uiteindelijk werd La Juive het werk van een collectief waarin Halévy de grootste hand had.

Naast Scribe werkten ook broer Léon en de tenor Adolphe Nourrit intensief mee aan de opera. Sterzanger Nourrit werd de eerste vertolker van de Jood Eléazar, een rol die op zijn vraag aan zijn stemtype werd aangepast.

Het werk aan La Juive was bij de eerste uitvoering op 23 februari 1835 nog niet volledig afgerond. De ouverture werd pas in de 45ste voorstelling toegevoegd.

En ook daarna werd er nog voortdurend gesleuteld aan de opera door coupures en muzikale wijzigingen door te voeren.

Na het succes van La Juive zou Halévy nog een twintigtal muziektheaterwerken componeren, maar ondanks hun relatieve succes zou geen enkel stuk de bekendheid van La Juive overtreffen.

27

life can be perfect even after the finale Restaurant Cafe Theatre is 7/7 open, u kan er steeds terecht voor of na een operavoorstelling.

De bar van Cafe Theatre is open van dinsdag t.e.m zaterdag: Cheesebar tot 24 u en Cocktailbar tot 02 u.

Breakfast | Lunch | Afternoon tea | Shop

new

new

RESTAUR ANT MA-DO: 12:0 0-14:0 0 & 18:0 0-21:30, VRIJ-ZAT: 12:0 0-14:0 0 & 18:0 0-22:0 0, ZON: 12:0 0-14:30 & 18:0 0-21:0 0 BLOCH DI-ZA 8:0 0-18:0 0 | CHEESEBAR & COCKTAILBAR DI-ZA VANAF 18:0 0 W W W.CAFETHEATRE .BE | SCHOUWBURGSTRA AT 7 | 90 0 0 GENT | RESERVATIES 09 265 05 50 | INFO@CAFETHEATRE.BE KOUTER | SAVA ANSTRA AT | KORTE MEER

La Juive

La Juive / Opera Vlaanderen 2015 © Annemie Augustijns

29

Toen ik het werk begon te bestuderen, vooral de muziek, dacht ik alleen maar:

Mijn God, hoe moet dit ooit interessant worden?

Regisseur Peter Konwitschny over zijn interpretatie van La Juive 30

La Juive

La Juive Antwerpen vanaf 10 maart Gent vanaf 29 maart

Tegen intolerantie Tijdens een voorbereidingsperiode van ongeveer twee jaar kwam ik dichter bij het stuk en ook bij de centrale vraag.

Het gaat om de vraag over samenleven, of mensen met botsende religies kúnnen samenleven. Het gaat er zeker niet om, die twee arme joden te beklagen, of te laten zien hoe slecht de christenen zijn.

Dat zou pathetisch zijn, sentimenteel en vals. Het punt is dat de christenen en de joden even intolerant zijn. A la limite moet het doel van de voorstelling dus zijn dat het publiek zich verzet tegen de intolerantie, in alle vormen, wereldwijd.

Ik citeer vaak Moeder Courage van Bertolt Brecht, die drie kinderen in de oorlog heeft verloren en aan het eind tegen de soldaten zegt: “Neem me mee!”

De dichter Friedrich Wolf, auteur van de De matrozen van Cattaro, schreef dat Brecht een geweldig dichter is, maar dat dit einde toch anders had gemoeten: dat Moeder Courage had moeten zeggen: “Nee, ik kom niet mee! Ik ben alles kwijt en steun de oorlog niet meer!” Daarbij is ze een marketentster en draagt ze zo bij aan de oorlog. In een brief aan Wolf heeft Brecht toen gesteld dat het einde precies moest blijven zoals het was. Immers, als Moeder Courage hardleers is, ontstaat er bij de toeschouwer een weerstand; hij zal zich dan afvragen of deze vrouw nog wel te redden valt. Deze reactie zal meer impact hebben dan een voorspelbaar einde ooit kan hebben.

Daarom moest ik in La Juive voorkomen dat we te veel mededogen voor de Joden voelden. En we zijn nog verder gegaan. Wij (dramaturgen Luc Joosten en Bettina Bartz, toneel- en kostuum­ ontwerper Johannes Leiacker en ik) hebben besloten: dit zijn geen Joden en christenen. Als we joden toonden met keppeltjes en orthodoxe haarlokken, 31

en christenen met hun kruisen, zou het conflict heel klein zijn. In plaats daarvan hadden we het idee van de blauwe en gele handen, een manier om twee groepen te identificeren, die intolerant zijn tegenover elkaar. Deze opera is nu meer dan 180 jaar oud, en er is altijd de vraag hoe trouw je moet blijven aan het origineel. Toon je een replica van de tijd van toen, die in de loop der jaren veranderd is?

Rode kaart voor de ouverture Ik heb toen de moed gevonden om, als Duitser, de Joodse personages te bekritiseren. Ik ben zelf katholiek opgevoed. Als kind en adolescent neem je dat allemaal in je op en je draagt het in principe mee tot het einde. Persoonlijk vond ik het een genoegen om de katholieken zo militant te tonen – want helaas is dat de waarheid.

© Annemie Augustijns

Het andere probleem betrof de Joodse personages. Ik wist als Duitser niet hoe ik me hiertoe moest verhouden.

Daar kwam nog bij dat ik nog nooit iemand van Joodse origine in mijn vriendenkring had gehad. Er was mij alleen geleerd dat het fascisme nooit meer terug mocht komen; ik ben immers in Oost-Duitsland opgegroeid.Te beginnen met het tweede probleem: er zijn twee joden in het verhaal, en een groep christenen. En wat doen de Joden? De vader is geen nobel persoon, hij is wantrouwig en autoritair en uiteindelijk vertelt hij zijn dochter niet dat ze in werkelijkheid christen is. De vraag die dan rijst, voor mij als Duitser, is of ik hem überhaupt mag bekritiseren.

© Annemie Augustijns

Het werd me heel duidelijk dat deze opera was geschreven voor de stemmen, met coloraturen en herhalingen.

Daarom duurt hij lang en lange tijd gebeurt er niets, er wordt alleen gezongen.

Ook de koren zijn te lang.

Dat was het eerste van de twee problemen die opgelost moesten worden.

Een volgende vraag is: wanneer speelt het verhaal zich af, en voor wie maken we deze voorstelling? Voor historici, zodat die kunnen zeggen “ja, dat is inderdaad die plek, zo was Konstanz”?

Of voor ons, in de zin dat deze opvoering ons verrijkt?

Laten we nog even terugkomen op de lengte van de voorstelling en van de muziek, en daarmee ook op onze versie van de opera. De ouverture duurt ongeveer tien minuten, zonder ingrepen. Mag men zeggen dat de muziek niet goed is? Ik vind van wel.

We moeten dat durven, zo niet zitten we in de klauwen van de eerbied, en dat is volkomen ongepast als je graag op een punt van waarheid wil stoten.

Dus vroegen we ons af: wat brengt deze ouverture ons bij? Natuurlijk is het een sfeerzetter, maar ik vrees dat dit soort muziek de alertheid van het

Jacques Fromental Halévy publiek na tien of misschien zelfs al na vijf minuten geen goed doet. Dus de ouverture kreeg een rode kaart. Meteen daarop volgt het orgel en het Te Deum, een centraal punt voor de katholieken.

Toen werd ons duidelijk dat het eigenlijke onderwerp onmiddellijk aangereikt wordt! Het begint meteen met een muzikale vorm die centraal is voor een religieuze groepering.

Weloverwogen cuts

© Annemie Augustijns

In het laatste bedrijf, bij de executie, hebben we hetzelfde gedaan. Er zijn twee mensen op het toneel, een man links, een vrouw rechts, allebei heel vulgair. Ze schreeuwen: “Wanneer begint het hier eindelijk?”, Ruggiero zingt “Het is tijd” en de beul grijpt Rachel. Die beul was weer een nieuw personage, overbodig bovendien, dus die rol wordt opgevangen door leden van het koor.

Ik wil hier herhalen: ik denk dat deze dingen 180 jaar geleden anders

ook niet meer alleen op de scène.

Haar aria gaat over haar vreugde omwille van de terugkeer van haar man. Natuurlijk weet ze niet waar hij vandaan komt, ze neemt aan dat hij bij Jan Hus was en de Hussieten verslagen heeft.

© Annemie Augustijns

Wat de cuts in het eerste bedrijf betreft: het eerste koor hebben we met een derde ingekort. Vervolgens zit de muziek een tijdlang relatief dicht op de plot, dus daar hebben we weinig verwijderd. Maar toen kwam er een scène met Léopold, vlak na de aria van Brogni, waarin hij een romance zou moeten zingen. Hij is Rachels minnaar en ik vermoed dat het simpelweg gewoonte was in Parijs, om op dat punt de tenor een grote aria te geven. Deze aria zet echter een rem op de plot, dus hebben we beslist om haar te schrappen.

In het verdere verloop van het eerste bedrijf heeft Léopold scènes met zowel Albert als Ruggiero. Omdat die twee dezelfde stem hebben, hebben we hen tot één personage versmolten, om geen extra personage te moeten introduceren.

aangevoeld werden. Ik kan me voorstellen dat de lengte van de opera en de talloze rollen, de weelderigheid van het geheel versterkten en dat dit werd gewaardeerd door het publiek.

Maar de manier waarop wij een werk ontvangen is veranderd. We hebben vandaag ook een andere tijdservaring.

Het tweede bedrijf begint met een soort Joods Te Deum. Zo hebben we het eerste bedrijf dat begint met het katholieke Te Deum en het tweede met een Joodse variant daarop, als een statement. In het tweede bedrijf zijn de muziekstukken wel ingekort, maar nooit integraal verwijderd [zoals wèl gebeurde in het eerste bedrijf, waarin nummers 3, 4, 5 en 6 integraal geschrapt werden, red.]. We hebben de aria van Eléazar op een andere plaats gezet.

In het origineel komt die na het gebed, wanneer het brood gebroken is en het Rachel opvalt dat Léopold het brood niet eet. Op dit punt in het verhaal is dat onzin. Daarom hebben we besloten dat dit het juiste moment is voor de verschijning van Eudoxie, net wanneer Léopold het brood weggooit en Rachel hem vraagt w ​​ at hij doet. Dan volgt de rest van de handeling, die vervolgens eindigt met het grote conflict tussen Eléazar, Rachel en Léopold. Het doek valt, het is eigenlijk afgelopen en dáár hebben we de aria van Eleazar ingevoegd. Die verwijst nu niet meer naar een concrete situatie, maar bestrijkt zijn hele wereldbeeld, de vraag aan God hoe het nu verder moet.

We hadden de aria volledig kunnen schrappen, maar als de intendant ontevreden kijkt en de tenor zegt dat hij de aria heel graag wil brengen, dan bekijk ik de dingen nog een keer – en daardoor hebben we tijdens de repetities deze dramatisch geweldige oplossing gevonden, om de aria, een beetje concertant, vóór het doek te zingen. Het was een fantastische reflectie op het hele gebeuren.

Zo, dat was de manier waarop we dit stuk met een derde ingekort hebben en het veranderd hebben, in de geest van Halévy, denk ik. In deze ingekorte versie laat het een sterke indruk achter.

Ik denk dat we met deze versie een heel opwindende voorstelling kunnen maken. Ik ben dan ook erg dankbaar dat ik dit stuk heb leren kennen: ik denk dat het net zo politiek en menselijk is als Verdi of Wagner.

Peter Konwitschny

Opwindende voorstelling Het derde bedrijf, aan het begin, bevat een romance van Eudoxie. De zangeres staat dan alleen op de scène. We vonden dat een beetje saai. In een andere versie van La Juive, die wij niet kenden, vond onze dramaturg een recitatief van Léopold. De muziek van dat recitatief is erg nerveus en gedreven.

En aangezien Léopold net thuiskomt van zijn mislukte poging om te bidden met de Joden, aangezien hij dus zelf erg geagiteerd en wanhopig is, hebben we in dit recitatief het passende vervolg van het tweede bedrijf gevonden.

En als Eudoxie dan opkomt, staat ze 32

uit het boek Judaism in Opera Isolde Smidt-Reiter & Aviel Cahn 2017 ConBrio Verlagsgesellschaft vertaling Mark Cloostermans

La Juive

La Juive / Opera Vlaanderen 2015 © Annemie Augustijns

33

Clara Pons

In the Penal Colony Een opera-installatie gebaseerd op Franz Kafka en Philip Glass “Het is een eigenaardig apparaat”, zei de officier tegen de ontdekkingsreiziger en bekeek met een in zekere zin bewonderende blik het apparaat dat hem toch zeer bekend was. De reiziger scheen alleen uit beleefdheid de uitnodiging van de commandant te hebben aangenomen, die hem verzocht had de executie van een soldaat bij te wonen die wegens ongehoorzaamheid en belediging van zijn superieur veroordeeld was….”

Franz Kafka, In de Strafkolonie

Twee personages, twee verschillende zienswijzen. We zijn getuige van het laatste gesprek dat hij voert met de officier die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van de executie. Als vreemde bezoeker uit het buitenland, durft de bezoeker enkel te observeren. Hij gelooft dat hij geen keuze heeft en willoos moet assisteren bij de executie.

Aan het einde veroordeelt de officier zichzelf met de volgende uitspraak: “WEES RECHTVAARDIG”. We werken slaafs mee, net zoals de bezoeker dat doet, aan het drama van onze eigen executie. Zijn we niet zelf even schuldig door ons niet-handelen?

Moeten we niet ingrijpen? Of is alles dat geschiedt rechtvaardig en juist?

Deze vragen dwalen als kwelgeesten door de opera-installatie van auteur en cineaste Clara Pons. Ze baseerde zich voor deze bijzondere voorstelling op In de strafkolonie van Franz Kafka uit 1914. Het is dit verhaal dat Philip Glass op muziek zette in een mechanische, heldere en kille compositie, nu en dan onderbroken door lyrische momenten wanneer de officier losbarst in nostalgische redevoeringen.

Eerder dan het inbedden van het werk van Kafka en Glass in een geactualiseerde wereld, bevraagt deze operainstallatie het perspectief waaruit we kijken naar de ander. Zijn we in staat om onszelf te distantiëren en te abstraheren van wat geschiedt?

En is deze onthechte blik niet een wegkijken van de eigen persoon en het eigen lichaam?

Dit werk van Clara Pons focust op het ontdekken van nieuwe narratieve lagen in muziek en vervaagt de grenzen tussen fictie en realiteit.

Iets wat versterkt wordt door de inbreng van de scenografe en videokunstenares Claudia Rohrmoser, die als het ware de muziek visualiseert.

Het HERMES­ensemble, dat wel vaker opereert in de grensgebieden van de hedendaagse muziek en kunst, speelt dit bijzondere werk van Glass.

De in Berlijn wonende BelgischCatalaanse Clara Pons studeerde filosofie en piano en vervolgens videokunst en regie. Ze was regie­ assistent in o.a. De Munt, de Ruhr­ triennale en Theater Basel. Clara Pons’ internationale doorbraak kwam er met een scenische versie van Schuberts Schwanengesang in 2011, te zien in o.a.

De Munt, de Komische Oper Berlin, Theater an der Wien en de opera van Oslo. Ze schreef en regisseerde IRRSAL/ Forbidden Prayers naar Hugo Wolfs Mörike-liederen. Pons’ eerste film was te zien in 2013 in de Tonhalle Düsseldorf, in Rotterdam (met Het Rotterdams Philharmonisch Orkest), in Chemnitz (Robert-SchumannPhilharmonie) en met het Antwerp Symphony Orchestra en Philippe Herreweghe in België en Nederland.

Het project WUNDERHORN, wat onder andere een full-length film inhoudt, was geïnspireerd op Mahlers 24 Wunderhorn-Lieder, tourde in Europa tussen 2015 en 2017. Pons creëerde een film voor Messiaens Harawi (deSingel, 2017), die nog steeds tourt.

Haar project LEBENSLICHT, sloot de Bach Academie in het Concertgebouw Brugge af in januari 2019 met Collegium Vocale en Philippe Herreweghe en is daarna op tournee nog te zien zijn.

Het werk van Clara Pons focust op het ontdekken van nieuwe narratieve lagen in muziek en vervaagt de grenzen tussen fictie en realiteit.

In the Penal Colony Antwerpen 28 april 34

In the Penal Colony

35

OPERA21 MUZIEK THEATER FESTIVAL van dinsdag 23 april tot zaterdag 4 mei

ANTWERPEN Samen met Muziektheater Transparant, LOD muziektheater, deSingel en tal van (inter)nationale productiehuizen serveren we de zevende editie van Opera21. Dit festival is een van de meest gebalde momenten van muziektheater creaties en nieuw gecomponeerde werken in Europa. Een vaste afspraak voor wie houdt van muziektheater op het scherpst van de snee. De positie van de vrouw en de polarisatie in onze maatschappij zijn de rode draad doorheen deze editie met maar liefst vier wereldcreaties en heel wat werk dat voor het eerst in België te zien zal zijn. Aan Josse De Pauw om met A Concert Called Landscape het festival te openen op 23 april in deSingel.

OPERA21.BE

Johan Inger & Alexander Ekman

JOY

Š Cheryl Mann

Happiness made in Sweden Ekman & Inger houden het letterlijk luchtig 37

Johan Inger & Alexander Ekman

Ze zijn hot in Zweden en ver daar­buiten: choreografen Alexander Ekman en Johan Inger. Elk op hun eigen manier zoeken ze de grenzen van de absurditeit op en balanceren ze tussen humor en ernst.

JOY Antwerpen vanaf 29 maart Gent vanaf 12 april

Pure pret Ekman is de choreograaf van de verfijnde absurditeit.

“Wat is vreugde? Kunnen we vreugde creëren? Zijn er bewegingen die vreugde uitdrukken?” De toeschouwer krijgt deze vragen bij wijze van voice-over bij het ballet. Ekman doorbreekt daarmee de vierde wand en ontmaskert zo het publiek als kijker. “Kun je de dansers herkennen die echt vreugde voelen en zij die maar doen alsof?” Er zit veel snelheid en bruisende energie vervat in de choreografie, ontwikkeld vanuit de klassieke techniek en gecreëerd vanuit de improvisatie en het pure plezier van het dansen. JOY is een intrigerend en hoogst entertainend werk over het concept van de vreugde, dat gevierd wordt maar tezelfdertijd ook in vraag gesteld wordt.

Alexander Ekman over JOY Hoe kun je vreugde uitdrukken in je bewegingen?

Die vraag stelde ik aan de dansers op de eerste dag van het creatieproces. Ik leunde achterover en keek hoe ze elk op hun eigen manier gestalte gaven aan hun blijdschap. Ik begon automatisch te glimlachen.

De dansers plezier zien beleven op het podium is besmettelijk.

“Joy” is mijn 47ste werk. Een ballet dat ik in slechts twee weken maakte in Chicago met het Joffrey Ballet.

Voor het eerst in tijden wilde ik in de studio aankomen zonder al te veel voorbereiding. Ik wilde gewoon zien wat de dansers in hun mars hadden. Het eindresultaat is iets compleet anders dan wat ik in gedachten had: het is het pure plezier van het ontstaansmoment.

Openstaan voor het talent en de unieke expressie­ mogelijkheden van de dansers geeft een sterke gelaagdheid en een eigen karakter aan het werk.

Door te spelen borrelde dit eigenzinnige universum op. Zoiets voor je eigen ogen zien gebeuren, is de beste job in de wereld. Ik hoop dat jullie ook ‘joy’ voelen wanneer jullie kijken!

Frisse wind Johan Inger onderzoekt in B.R.I.S.A. thema’s rond ontwaken en verandering. Wat voor een wereld schuilt er achter mensen en hun gewoontes? Brisa is het Spaanse woord voor wind. De geschiedenis leert ons, zo stelt Inger, dat een nieuwe wind die waait, steeds begint met de allerkleinste bries. De choreograaf ontketent zo, vanuit eenzame figuren in een lege ruimte, langzaamaan een ware revolutie, een wervelwind aan beweging vanuit het individu, die zich langzaam verspreidt doorheen de hele groep.

Hij bedient zich van waaiers en haardrogers tot bladblazers en van het onvergetelijke Wild is the wind van Nina Simone.

38

JOY

© Cheryl Mann

39

Johan Inger & Alexander Ekman

De Zweedse coalitie Stof voor het betere foyergesprek

Lagom

Zwartdrinkers

En zo blijft het maar fabels sneeuwen Zou het een toeval zijn dat de voorstelover Zweden. Het klopt dat er veel ling met werk van de Zweedse choreo­prachtige natuur is, doordat het land grafen Ekman en Inger kortweg JOY dunbevolkt is. Je mag er ongestraft heet? In ieder geval beantwoordt de wildkamperen, en ook qua recyclage titel aan een hardnekkig imago dat dit koninkrijk al sinds jaar en dag uitdraagt. scoort Zweden gigantisch goed.

Maar desondanks heeft Zweden een Het is in Zweden donkerder dan in afgrijselijke ecologische voetafdruk.

België, het aantal zelfmoorden is er De gemiddelde Zweedse consument aanzienlijk en de belastingen zijn er behoort tot de tien ergste verspillers torenhoog, maar toch is en blijft ter wereld. Het klopt ook dat er Zweden voor ons, en voor de rest van opvallend weinig alcohol wordt de wereld, het land van melk en gedronken, terwijl de Belg als alcoholist honing. Niet van de gevaarlijke extase, op nummer 3 staat in Europa, meteen maar van een gezond, evenwichtig welbehagen, betrouwbaar en duurzaam. na Litouwen en Tsjechië. Maar omdat de tax op drank in Zweden zo astronoIn de recent verschenen bestseller Leef misch hoog ligt, wordt er waanzinnig lagom, van de Zweeds-Amerikaanse veel “in het zwart” gedronken. Zodat Anna Brones, is het op iedere bladzijde die al te optimistische cijfers rond het begrip lagom dat de klok slaat, “de ’s lands drankgebruik, volstrekt niet te juiste verhouding”. Niet te veel, niet te betrouwen zijn. Zweden wordt ook weinig, maar nét genoeg. Samen met de praktijk van het döstädnig, het tijdig allang niet meer overspoeld door high tech Volvo’s, en, anders dan alles opruimen, zou dat lagom, zo wil de Neckermann-reisbrochures ons zij ons doen geloven, dé meest willen doen geloven: er worden wel betrouwbare weg zijn naar het geluk. degelijk aan de lopende band antiHet geluk, welteverstaan, waar depressiva geslikt.

Zweden een patent op heeft.

40

Vrouwvriendelijk Toch blijft daar ook, zelfs bij nader onderzoek, een serieus aantal ronduit sprankelende waarheden overeind.

Het land van de op ganzen vliegende Nils Holgersson telt het laagste aantal verkeersongevallen van Europa.

Effectief staat er ongewoon dikwijls zalm, haring of gehaktbal op het menu – geen culinaire wonderen, maar het goede is dat je daar ook niks verkeerds mee kan doen. En zo het al niet zou kloppen dat de gemiddelde Zweedse vrouw, met haar stevige, smetteloos witte voortanden, een grote, ravissante, blauwogige blondine moet wezen (onder Deense invloed zie je vooral in het zuiden ook merkwaardig veel rood haar), op zich is de Zweedse vrouw, objectief aantoonbaar, veel zelfstandiger dan eender waar. De Zweden pionierden nu eenmaal in vrouwenemancipatie.

En al hebben de Zweden, eveneens cijfermatig aanwijsbaar, significant meer aanleg tot promiscuïteit dan de gemiddelde Belg, hun gezinsvriendelijkheid uit zich dan weer in deze, dat hun land mooi voorziet in 16 maanden ouderschapsverlof, naar keuze te verdelen tussen moeder en vader.

JOY we nog steeds koude rillingen van de in Bästad geboren operasopraan Birgit Nilsson (1918-2005), gekend van haar Wagnervertolkingen, maar ook goed thuis in Strauss, Verdi en Puccini.

Sommige van Nilssons ultrahoge zangtonen konden oneindig lang voortduren - alleen al daarom belandde ze pal in de top tien van ‘s werelds bestbetaalde operadiva’s ooit.

Zweedse stranden

Sappig taaltje Vital Baeken

Ook de lange winters in Zweden moeten voor de gemiddelde Belg eerder als een pluspunt gelden.

Zoals de dichter T. S. Eliot het reeds stelde: winter kept us warm. In België is het altijd maar april, een hoogst klamme, onherbergzame maand.

Daarenboven zien de Zweden hun gedurige, strenge winters telkens met verve transformeren tot al even uitgebreide, schitterende, sfeervolle zomers. Zelfs in het uiterste noorden van Zweden zijn de zomers snikheet, zodat ook de oneindige kilometers strand er aardig van pas komen...

Om te beginnen lijken series als Beck, Springvloed of Wallander bijzonder goed gemaakt, zo netjes als ze het midden weten te houden tussen de voorbijgestreefde melodrama’s van Strindberg en Bergman enerzijds en de ondraaglijke lichtheid van Lindgrens Pippi Langkous anderzijds. En waar de plotvorming van zo’n Zweedse serie in wezen, beter bekeken, misschien niet àltijd een gemiddelde Derrick overtreft, toch blijven de Belgische kijkers in de ban - alleen al vanwege dat sappige taaltje. Een Vlaams acteur moet op zijn examen nog altijd zorgen dat het “Spaanse graan de orkaan heeft doorstaan”; een Zweeds acteur mag onbeschaamd voluit zeggen:”orkoan”.

“Ja, ga daar zagen, man,” klinkt in het Zweeds zonder gêne:”Joa, goa dér zoagen, màn!” Het gemakkelijke Duits van Jean-Marie Pfaff, maar dan juist dat éne exotische stapje verder, en iets muzikale. Tegelijk wordt, op die manier, ook ons kindertrauma rond de Zweedse chefkok van The Muppetshow ontmaskerd; dat “heurdi-geurdi-börki-bweur” van de zingende rosse snor lijkt, zuiver klankmatig gezien, eerder afkomstig uit Noorwegen.

De echte Birgit Nilsson

Allemaal Zweeds En al deze fraaie bijzonderheden bereiken ons grijze, vlakke land langs hét gedroomde propagandakanaal: de Zweedse series op Netflix. Als tieners verkopen we onze ziel reeds aan de duivel in de Ikea, waar het goedkope karakter van de Zweedse meubels wordt vergoelijkt door de ronduit euforische gewaarwording eindelijk alleen te zullen gaan wonen. Als jonge moeders en vaders zijn we tevreden over de betaalbaarheid van H&M, ‘s werelds tweede grootste kledingzaak, ooit opgestart door Erlig Persson; maar pas met de komst van Netflix is de gemiddelde Belg finaal voor de bijl gegaan.

Voor de Belgische operaliefhebber scoort Zweden ten slotte ook zeer goed.

We willen niet te chique zijn om zelfs voor het vederlichte Abba onze hoed af te nemen - de meest volmaakte popgroep aller tijden, met de meest stereomatig ingezongen songs aller tijden - ieder stemgeluid werd telkens exact tweemaal ingezongen, met iedere keer een bijna robotmatig perfecte gelijkenis. Maar vooral krijgen 41

JOY Antwerpen vanaf 29 maart Gent vanaf 12 april

www.kbc.be

KBC, trotse sponsor van Ballet Vlaanderen

© Filip Van Roe

Casting

Peter Tantsits wordt Maximilian Aue in Les Bienveillante

Rachel Harnisch zingt Una Moreau in Les Bienveillantes/Die Wohlgesinnten

Corinne Winters zingt Rachel in La Juive

Peter Tantsits, die eerder dit seizoen een zeer sterke zang-, acteer- en dans­prestatie leverde als Gandhi in Philip Glass’ Satyagraha, komt sneller dan verwacht ons huis weer versterken.

Tantsits zal Rainer Trost vervangen als Maximilian Aue in de creatie van Les Bienveillantes. Twee significante hoofdrollen op rij. De gerenommeerde Amerikaanse tenor debuteerde in 2008 in het Teatro alla Scala onder leiding van Lorin Maazel. Sindsdien werkte hij samen met ‘s werelds meest vooraanstaande orkesten onder leiding van befaamde dirigenten als Alan Gilbert, Lorin Maazel, Leonard Slatkin, Leon Botstein en Philip Walsh. Ook trad hij op met onder meer het New York Philharmonic, het Tonkünstler Orchester Niederösterreich, de Deutsche Kammerphilharmonie en het London Symphony Orchestra. In 2014 zong de tenor in Zimmermanns veelgeprezen productie Die Soldaten in de Bayerische Staatsoper in München.

Ook zong hij in de première van Alan Gilberts versie van Ligeti’s Le Grand Macabre, waarvoor hij bijzonder veel lof oogstte. Tantsits wordt internationaal geprezen omwille van zijn dramatische flair en vocale kracht. Het Britse magazine Opera noemde hem “one of his generation’s most consistently satisfying contemporary vocal music specialists”, terwijl Opera Now hem loofde om zijn vermogen een rol uitermate beheerst en vol overtuigings­ kracht te spelen.

De Zwitserse sopraan Rachel Harnisch wist het publiek van Opera Vlaanderen te betoveren in haar mysterieus beklijvende vertolking van Emilia Marty, alias Elina Makropulos in Kornél Mundruczó’s regie van De zaak Makropoulos in 2016. Daaruit bleek haar grote talent als sopraan, maar evenzeer als theaterpersoonlijkheid die probleemloos de overschakeling kon maken van een wat androgyne, verleidelijke jonge diva naar de 300-jarige Elina Makropulos. Harnisch was voordien ook al in Opera Vlaanderen te zien en te horen zowel in de recon­structie van Donizetti’s Le Duc d’Albe door Batistelli, als in L’amour de Loin van de Finse componiste Kajia Saariaho.

Haar interesse voor het moderne en hedendaagse repertoire blijkt daaruit, maar ze weet het moeiteloos te combineren met het opera- en concertrepertoire van Mozart of rollen als Marzelline in Beethovens Fidelio, Sophie in Der Rosenkavalier of Antonia uit Les contes d’Hoffmann. Die band­breedte in haar repertoire bracht haar als gast aan de grootste huizen in Europa en liet haar zingen onder dirigenten als Antonio Pappano, Christopher Hogwood, Claudio Abbado, Zubin Mehta,Donald Runnicles, Fabio Luisi, Nikolaus Harnoncourt en Philippe Herreweghe.

Corinne Winters houdt haar publiek in de ban met haar “meeslepende, diamanten stem in combinatie met een hypnotiserende theaterprésence” (Daily Telegraph). In Opera Vlaanderen bezorgde ze het publiek al Sternstunden met haar doorleefde vertolkingen van Donna Anna in Guy Joostens productie van Don Giovanni en van Desdemona (roldebuut) in Michael Thalheimers uitgepuurde lezing van Verdi’s Otello.

In 2013 maakte de Amerikaanse sopraan haar verbluffende Europese debuut als Violetta in Peter Konwitschny’s productie van La Traviata in English National Opera. Intussen heeft deze rol haar ook naar Covent Garden, de States en Theater Basel gebracht.

Andere paraderollen op haar palmares zijn onder meer Mimi/La bohème en Tatjana/Jevgeni Onegin. In het Franse repertoire liet Corinne Winters zich al opmerken als Juliette/Roméo et Juliette, Mélisande/Pelléas et Mélisande (in de opzienbarende productie van Dmitri Tsjerniakov in Zürich) en Micaëla/ Carmen. De rode loper voor een boeiende vertolking van Rachel/ La Juive is daarmee uitgerold.

43

Link

© Koen Broos

Krystian Lada wint eerste Gerard Mortier Next Generation Award

Extra kindervoorstelling: De Torens van Beiroet

De jonge Poolse dramaturg, librettist, regisseur en curator Krystian Lada heeft de eerste Gerard Mortier Next Generation Award gekregen. Krystian Lada onderzoekt en test nieuwe vormen van muziektheater in hun soms gespannen relatie met het bedrijfsleven, de politiek en de samenleving.

Zo stichtte hij het kunstenaarsplatform The Airport Society dat recent het opgemerkte Unknown, I Live With You bracht: een voorstelling waarin de Poolse componiste Katarzyna Glowicka muziek componeerde op gedichten van Afghaanse vrouwen.

De Gerard Mortier Next Generation Award is een nieuw internationaal initiatief en de prijs zal om de twee jaar uitgereikt worden aan jonge kunstenaars die werken in de geest van de Belgische dramaturg en artistiek leider die in 2014 overleed. De prijs, ter waarde van 30.000 euro, werd in het bijzijn van Vlaams minister voor Cultuur Sven Gatz, voor het eerst uitgereikt in Opera Gent, de geboortestad van Mortier. Krystian Lada zal in de toekomst in elk geval nog opduiken in dit huis.

De kindervoorstellingen van Opera Ballet Vlaanderen zijn gegeerd bij jong en oud. Niks fijners dan met je (klein)kinderen opgaan in een wonderlijke vertelling en de magie van muziektheater. De Torens van Beiroet is zo’n magische voorstelling die we extra toevoegen aan ons programma.

In De Torens van Beiroet leren we Nabila kennen. Ze is vijftien als ze van het platteland naar de stad vlucht. Ze jaagt de droom achterna van een liedje op de radio. En ze wil voor het eerst naar de zee. Tot ze een vrouw tegenkomt die haar iets lijkt te willen vertellen en dan is er ook nog de djinn die in haar neus is komen wonen. Meesterverteller Paul Verrept en regisseur Wouter van Looy - die eerder al tekenden voor het spannende sprookje De Koningin zonder Land - werken opnieuw samen voor dit verhaal van onzichtbare machten en kleine mensen die daarmee moeten leven in een dappere zoektocht naar geluk.

Theater ‘T Eilandje Donderdag 7 maart - 15 uur

Ballet op tour Ballet Vlaanderen stuurt binnenkort groetjes vanuit New York, Londen en Sankt-Pölten. In New York verzorgen onze dansers op 4 maart een showcase in The Joyce Theatre.

Ballet Vlaanderen toont er Faun van Sidi Larbi Cherkaoui en highlights uit Supreme, de choreografie die principal Drew Jacoby creëerde voor het recente Choreolab.

Ook The Royal Ballet in Londen heeft een eigen Choreolab.

Daar heet het Draft Works en kent het ook een internationale versie waarbij dansers uit de hele wereld hun eerste stappen mogen zetten als choreograaf. Onnodig te zeggen dat er veel meer gegadigden zijn dan er ruimte is. Ballet Vlaanderen mag dit jaar een choreografie insturen en ook Drew Jacoby zal nieuw werk creëren voor Draft Works.

Sankt-Pölten in Oostenrijk mag dan wel een voortreffelijk skigebied zijn, dansliefhebbers zijn al lang lyrisch over het Festspielhaus, zowat de meest prestigieuze danstempel aan die kant van de Alpen. Op 26 april toont Ballet Vlaanderen er twee recente werken van Sidi Larbi Cherkaoui: L’oiseau de feu en Exhibition. © Nisha Rodboon

International Draft Works www.roh.org.uk L’oiseau de feu en Exhibition www.festspielhaus.at 44

Link

Middagconcert rond La Juive

Vriendennieuws JOY-ful ballet night gala jonge Vrienden Opera Ballet Vlaanderen

De wereld van Halévy Franse romantische liederen van Cherubini, Gounod, Bizet, Berlioz e.a.

Onze groep jonge fans wordt zienderogen groter, maar het mag natuurlijk altijd nog wat meer zijn. Daarom organiseren we op vrijdag 19 april voor het eerst een feestelijk gala van de jonge Vrienden van Opera Ballet Vlaanderen, speciaal voor iedereen die zich jong van hart voelt. En daar trekken we graag alle registers voor open: denk rode loper, Instagram-wall, de indrukwekkende balzalen van de Gentse opera, een hartverwarmende balletvoorstelling, tongstrelende catering en… een after-party om niet licht te vergeten.

Curator van de avond is onze principal Drew Jacoby, die met een aantal dansers voor extra verrassingen zal zorgen en DJ van dienst is Juliet Burnett.

De bekroonde productie van La Juive van Fromental Halévy is helemaal terug in Opera Vlaanderen. Rond Halévy’s meeslepende grand opéra presenteren we een rijk gevarieerd programma met mélodies van Halévy’s leermeester Luigi Cherubini en van befaamde leerlingen van de componist zoals Charles Gounod en Georges Bizet. De Albanese sopraan Ana Naqe - begin dit seizoen te horen in L’Homme de la Mancha in De Munt - neemt u samen met geboren liedbegeleider Jeanne-Minette Cilliers mee op een reis doorheen het te weinig gekende Franse liedrepertoire.

Opera Antwerpen 7 mrt, 12u30

Zo ziet je gala-avond er uit: vrijdag 19 april, Opera Gent vanaf 19u : ontvangst met een glaasje bubbels 20u: balletvoorstelling JOY, met het hoopvolle B.R.I.S.A. van Johan Inger op muziek van Nina Simone en het bontgekleurde JOY van Alexander Ekman, waarin alle registers worden opengetrokken 21u45: walking dinner + party time einde voorzien om 1u30

Opera Gent 8 mrt, 12u30

Opera Ballet Vlaanderen genomineerd als “Beste Operahuis” bij International Opera Awards 19 Wordt vier keer scheepsrecht voor Opera Ballet Vlaanderen?

Dat weten we op maandag 29 april als de International Opera Awards 19 worden uitgereikt in Londen. Opera Ballet Vlaanderen is voor de vierde keer genomineerd voor de hoofdprijs ‘Opera Company of the Year’.

Ook dit jaar wordt Opera Ballet Vlaanderen in deze categorie in één adem genoemd met wereldhuizen als Opéra national de Paris, Deutsche Oper am Rhein, Theater an der Wien, Houston Grand Opera en Göteborg Opera.

Het is de vierde keer - na 2014, 2015 en 2017 - dat Opera Ballet Vlaanderen genomineerd wordt als beste operahuis bij deze ‘Oscars van de opera’ - ook wel ‘Toscars’ genoemd - maar tot nu toe ging de prijs altijd aan de neus voorbij.

“Het zou fijn zijn mocht ik dit keer de jury eens kunnen bedanken,” glimlacht artistiek directeur Aviel Cahn. “Het is uniek dat een huis als Opera Ballet Vlaanderen - in grootte en budget veel bescheidener dan de andere genomineerden jaar na jaar meedraait aan de wereldtop. Het is een internationale erkenning voor de constante kwaliteit die we brengen.

Zoals iedereen weet neem ik na dit seizoen afscheid van dit huis waar we met het hele team het afgelopen decennium bakens hebben verzet.”

45

prijs 90 euro per persoon (incl. drank tot 23u) Bestellen via www.operaballet.be/joygala Verder nog op het programma van de Vrienden: – exclusieve voorstelling nieuw seizoen Opera Ballet Vlaanderen – bezoek aan Piano’s Maene – uitstap naar Amsterdam voor Madama Butterfly en Het Zwanenmeer – rondleidingen achter de schermen – bijwonen balletles – zie het koor aan het werk in een repetitie voor Macbeth

ma 11 feb

20:00u

Saint Amour

Plus

Opera Gent

di 12 feb

20:00u

Cardillac

Opera

Opera Antwerpen

vr 15 feb

20:00u

Vier letzte Lieder

Concert

De Bijloke Muziekcentrum

zo 17 feb

15:00u

Middagconcert: Roaring Twenties

Concert

Opera Gent

15:00u

Vier letzte Lieder

Concert

Koningin Elisabethzaal

ma 18 feb

11:00u

Het speelgoed van Spalanzani (5+)

Jeugd

Opera Gent

14:00u

Het speelgoed van Spalanzani (5+)

Jeugd

Opera Gent

wo 20 feb

15:00u

Als niemand me ziet (7+)

Jeugd

Theater ‘t Eilandje

do 21 feb

11:00u

Als niemand me ziet (7+)

Jeugd / scholen

Theater ‘t Eilandje

12:30u

Middagconcert: Roaring Twenties

Concert

Opera Antwerpen

14:00u

Als niemand me ziet (7+)

Jeugd / scholen

Theater ‘t Eilandje

19:00u

Ibsen huis

Plus

deSingel

20:00u

Cardillac

Opera

Opera Gent

za 23 feb

11:00u

Zaterdagrondleiding

Plus

Opera Gent

13:30u

Als niemand me ziet (7+)

Jeugd

Theater ‘t Eilandje

16:00u

Als niemand me ziet (7+)

Jeugd

Theater ‘t Eilandje

20:00u

Cardillac

Opera

Opera Gent

ma 25 feb

11:00u

Operareis (4+)

Jeugd

Opera Gent

11:00u

Het speelgoed van Spalanzani (5+)

Jeugd / scholen

Opera Antwerpen

ma 25 feb

14:00u

Operareis (4+)

Jeugd / scholen

Opera Gent

14:00u

Het speelgoed van Spalanzani (5+)

Jeugd / scholen

Opera Antwerpen

wo 27 feb

20:00u

Cardillac

Opera

Opera Gent

za 2 maa

11:00u

Carnavalbal (6+)

Jeugd

Opera Gent

zo 3 maa

11:00u

Carnavalbal (6+)

Jeugd

Opera Antwerpen

14:00u

Carnavalbal (6+)

Jeugd

Opera Antwerpen

zo 3 maa

15:00u

Cardillac

Opera

Opera Gent

ma 4 maa

11:00u

Het speelgoed van Spalanzani (5+)

Jeugd / scholen

Opera Gen

14:00u

Het speelgoed van Spalanzani (5+)

Jeugd / scholen

Opera Gent

do 7 maa

12:30u

Middagconcert: De wereld van Halévy

Concert

Opera Antwerpen

15:00u

De Torens van Beiroet (10+)

Jeugd

Theater ‘t Eilandje

vr 8 maa

12:30u

Middagconcert: De wereld van Halévy

Concert

Opera Gent

19:00u

BANKET! (9+)

Jeugd

Opera Gent

za 9 maa

15:00u

BANKET! (9+)

Jeugd

Opera Gent

zo 10 maa

15:00u

BANKET! (9+)

Jeugd

Opera Gent

19:30u

La Juive

Opera

Opera Antwerpen

ma 11 maa 10:00u

BANKET! (9+)

Jeugd / scholen

Opera Gent

11:00u

Het speelgoed van Spalanzani (5+)

Jeugd

Opera Antwerpen

14:00u

Het speelgoed van Spalanzani (5+)

Jeugd

Opera Antwerpen

di 12 maa

10:00u

BANKET! (9+)

Jeugd / scholen

Opera Gent

14:00u

BANKET! (9+)

Jeugd / scholen

Opera Gent

wo 13 maa

19:30u

La Juive

Opera

Opera Antwerpen

20:15u

Exhibition/Twelve Ton Rose/Ten Duets

Ballet

De Warande Turnhout

vr 15 maa

19:30u

La Juive

Opera

Opera Antwerpen

19:30u

De kracht van de waarheid

Jeugd

Opera Gent

Plus

deSingel

vr 15 maa 20:00u Liszt/Mozart/Mendelssohn

za 16 maa

11:00u

Zaterdagrondleiding

Plus

Opera Antwerpen

19:30u

De kracht van de waarheid

Jeugd

Opera Gent

za 16 maa

20:00u

Exhibition/Twelve Ton Rose/Ten Duets

Ballet

CC Zwaneberg Heist-op-den-Berg

zo 17 maa

15:00u

La Juive

Opera

Opera Antwerpen

ma 18 maa 11:00u

Operareis (4+)

Jeugd / scholen

Opera Antwerpen

14:00u

Operareis (4+)

Jeugd / scholen

Opera Antwerpen

di 19 maa

19:30u

La Juive

Opera

Opera Antwerpen

do 21 maa

19:30u

La Juive

Opera

Opera Antwerpen

20:15u

Exhibition/Twelve Ton Rose/Ten Duets

Ballet

De Spil Roeselare

ma 25 maa 11:00u

Operareis (4+)

Jeugd / scholen

Opera Gent

14:00u

Operareis (4+)

Jeugd / scholen

Opera Gent

wo 27 maa

10:00u

BANKET! (9+)

Jeugd / scholen

Theater ‘t Eilandje

15:00u

BANKET! (9+)

Jeugd

Theater ‘t Eilandje

do 28 maa

10:00u

BANKET! (9+)

Jeugd / scholen

Theater ‘t Eilandje

vr 29 maa

10:00u

BANKET! (9+)

Jeugd / scholen

Theater ‘t Eilandje

19:30u

La Juive

Opera

Opera Gent

20:00u

JOY

Ballet

Opera Antwerpen

za 30 maa

11:00u

Zaterdagrondleiding

Plus

Opera Gent

15:00u

BANKET! (9+)

Jeugd

Theater ‘t Eilandje

20:00u

JOY

Ballet

Opera Antwerpen

zo 31 maa

15:00u

La Juive

Opera

Opera Gent

15:00u

BANKET! (9+)

Jeugd

Theater ‘t Eilandje

15:00u

JOY

Ballet

Opera Antwerpen

di 2 apr

19:30u

La Juive

Opera

Opera Gent

20:00u

JOY

Ballet

Opera Antwerpen

do 4 apr

19:30u

La Juive

Opera

Opera Gent

za 6 apr

19:30u

La Juive

Opera

Opera Gent

zo 7 apr

10:30u

Themadag/concert Les Bienveillantes

Plus

Opera Antwerpen

vr 12 apr

20:00u

JOY

Ballet

Opera Gent

za 13 apr

20:00u

JOY

Ballet

Opera Gent

zo 14 apr

15:00u

JOY

Ballet

Opera Gent

wo 17 apr

20:00u

JOY

Ballet

Opera Gent

vr 19 apr

19:00u

Your night at the ballet / JOY

Ballet

Opera Gent

20:00u

JOY

Ballet

Opera Gent

za 20 apr

11:00u

Zaterdagrondleiding

Plus

Opera Gent

wo 24 apr

19:30u

Les Bienveillantes

Opera

Opera Antwerpen

vr 26 apr

19:30u

Les Bienveillantes

Opera

Opera Antwerpen

19:30u

Firebird/Exhibition

Ballet

Festspielhaus St. Pölten

za 27 apr

14:00u

Welgezind en furieus

Jeugd

Opera Antwerpen

zo 28 apr

15:00u

Les Bienveillantes

Opera

Opera Antwerpen

20:30u

In the Penal Colony

Plus

Opera Antwerpen

di 30 apr

19:30u

Les Bienveillantes

Opera

Opera Antwerpen

do 2 mei

19:30u

Les Bienveillantes

Opera

Opera Antwerpen

wo 8 mei

20:00u

Les Pêcheurs de perles

Opera

Grand Théâtre de Luxembourg

voorstelling seizoen 2019-2020

Column

Duurzaam engagement Zowat een jaar geleden zochten we Amir Nizar Zuabi op in Tel Aviv.

Een decennium nadat de Palestijnse theatermaker samen met de Israëlische Omri Nitzan bij Opera Vlaanderen de controversiële voorstelling Samson et Dalila maakte. Zuabi kijkt er met gemengde gevoelens op terug. Hij heeft naar eigen zeggen de naïviteit afgeworpen die hem nog deed geloven in de mogelijkheid van de Tweestaten­ oplossing. Zijn carrière is opvallend minder internationaal geworden.

Hij maakt voornamelijk in Gaza voorstellingen die soelaas brengen voor de plaatselijke bevolking. Op de vraag waar en wanneer we zijn werk in Europa kunnen zien, haalt hij de schouders op. In het geëngageerde circuit heeft de Palestijnse kwestie het moeten afleggen tegen de Syriëproblematiek. De fondsen zijn geslonken, er is een soort saturatie opgetreden. De jonge, bevlogen regisseur houdt ons een spiegel voor. Hij confronteert ons ongenadig met ons salonactivisme, met ons facebookengagement, met onze goedhartige, politieke correctheid die alle kanten op gaat maar vroeg of laat moeite krijgt met complexe situaties. We consumeren ‘goede zaken’ zonder ze kritisch te blijven benaderen, wat uiteindelijk in het gezicht van de theatermaker-activist ontploft. Wat heb je ook aan dat preken voor eigen kerk. Telkens weer dat homogene, specifieke publiek dat alvast ja-knikkend op de vaak even voorspelbare voorstellingen afkomt.

We zijn beschaafd verbolgen om vervolgens next te roepen, verweesd van onze eigen inzichten en gevoelens. Het gesprek bleef lang nazinderen.

Theater leent zich uitstekend om als pamfletten op de actualiteit te deinen, maar persoonlijk zie ik meer heil in de mogelijkheden tot bewustwording die opera biedt. Tussen de vele lagen valt zoveel meer te lezen, te interpreteren en te etaleren. Dat terwijl de publieke opinie opera graag wegzet als een oude kunstvorm die in zijn eigen bubbel leeft. Niets is minder waar. Neem nu La Juive, een werk dat zijn eigen geschiedenis heeft, maar desondanks perfect een intolerante maatschappij schetst die verdacht veel trekjes van de onze heeft.

Peter Konwitschny’s interpretatie laat geen ruimte voor personages die eenzijdig de goede of de slechte zijn. Hij laat zien hoe mensen geleefd worden door conflicten die haaks staan op wat er in hun hart leeft. Hoe alle partijen verliezen door de verdeeldheid. Hoe extremisme ons elke zin voor nuance ontneemt. De creatie Les Bienveillantes naar het gelijknamige boek van Jonathan Littell, stelt ons helemaal op de proef. Het demoniseren en ontmenselijken van wie zonder berouw tot extreem kwaad in staat is, blijkt een gemakkelijkheidsoplossing. Het verhaal beproeft ons in die zin dat we moeten leren leven met het besef dat een mens, die zich aan schoonheid en kunst laaft, deze graad van beschaving perfect kan verenigen met een nietsontziende drang tot destructie. We vinden allemaal wel eens de uitknop van de ethiek, zij het op microniveau. Zulke gedachten houden je wel even bezig. Opera werft ons niet direct voor een of ander idee, maar zorgt er vooral voor dat we blijven denken (en voelen). Noem het duurzaam engagement, dat soms pas veel later zijn doel treft.

Chris Van Camp

48

De Nationale Loterij zet dankzij haar spelers de schouders onder cultuur, sport, wetenschappelijk onderzoek, armoedebestrijding, ontwikkelingssamenwerking en solidariteitsacties. En elke inzet van deze spelers, hoe klein ook, maakt een wereld van verschil. opera ballet vlaanderen kiest voor de Nationale Loterij als betrouwbare partner om haar projecten te realiseren en bedankt dan ook de spelers voor de steun!

#iedereenteltmee

$$$$$

Genieten op alle niveaus Woon als wereldburger met een ongezien uitzicht op alles wat de stad te bieden heeft.

www.antwerptower.be VERKOOPKANTOOR Welkom op afspraak +32 3 309 00 05.

Frankrijklei 50, Antwerpen