OPZIJ dec-jan 2020 by MIMM

OPZIJ GLOPINIE – FEMINISME 4.0

d ec /jan 2 0 1 9/2 02 0 • 4 8 s t e JA A RGA NG • € 6,99

RACISME & SEKSISME

Meghan Markle FLOOR JANSEN FENOMENAAL POWERHOUSE STAPPEN MET GREGORY SEDOC & ARIE BOOMSMA

DE TWEEDE SEKSE

HEDY D'ANCONA, FIDAN EKIZ & NIÑA WEIJERS

TIM HOFMAN BONDGENOOT EXCLUSIEF WERELDVROUWEN VAN HET PRINS CLAUS FONDS

0 0 N 1 E P W O U T ONZE E VRO

K J I R D E O L V T N S I MEE

‘Nu al de Grande Dame van het cabaret’ Parool

★★★★★ AD

★★★★ Theaterkrant

PA U L T O L E N

★★★★★ Telegraaf

Editorial Marianne Verhoeven

★★★★ Trouw

★★★★★ NRC

BLOED, ZWEET, GROTE SCHOENEN EN EEN WINNAAR

it dubbeldikke winternummer was weer hele productie. Nu het klaar is, kijken we er met heel veel voldoening en trots naar. Het jaarlijkse proces van het samenstellen van de ‘Top 100 meest invloedrijke vrouwen’ is zowel een enorm plezierige aangelegenheid als een heftige en zware verantwoordelijkheid. Plezierig om in het voortraject met alle redacteuren aan tafel de eerste selecties te maken. (De foto’s die aan tafel zijn genomen zijn helaas niet geschikt voor publicatie). Zwaar omdat we niemand tekort willen doen. Omdat invloed geen exacte wetenschap is en in onze ogen niet alleen bepaald wordt door de stoel waar je vanwege je baan op zit, maar misschien juist vooral door wat je daaraan toe weet te voegen.

15 T/M 18 JAN 2020 BOEK NU: CARRE.NL

En we zijn enorm trots en verwend door onze oud-winnaars. Wie had kunnen denken dat Wanda de Kanter haar invloed alleen maar zou weten te vergroten? Maar goed ook, want de strijd tegen de tabakslobby is nog niet gestreden.

de tekortkomingen van de zorg in het bijzonder. Ook Carin kan helaas nog niet tevreden achteroverleunen. Maar wat een geweldige vrouwen! Dat geldt zeker ook voor de winnaar van dit jaar. Vanaf pagina 47 vindt u niet alleen haar, maar ook alle andere vrouwen die deze Top 100 hebben gehaald en voor wie we een diepe buiging maken. Bijzondere aandacht ook voor de laureaten van het Prins Claus Fonds. Dit Fonds weet al jaren de meest bijzondere kunstenaars, schrijvers, architecten, filmers in Azië, Afrika, Zuid-Amerika en Oost-Europa te spotten en te ondersteunen. Met dit jaar als bijzonderheid een line-up van louter vrouwen. Reden voor ons om dit bijzondere Fonds en zijn laureaten ruim baan te geven. En dan de afsluiting van onze interviewreeks over De tweede sekse van de iconische Simone de Beauvoir. Met wie anders dan ons eigen icoon Hedy d’Ancona hadden we dit kunnen doen? Bij haar thuis, waar het vol hangt met prachtig kunstwerken, waaronder veel van haar vorig jaar overleden partner Aat Veldhoen, spraken we met haar, Fidan Ekiz en Niña Weijers over feminisme en leeftijd. Een mooi gesprek, waarbij het af en toe leek of Hedy haar fanclub op bezoek had. Wat een vrouw! Want ondanks mijn schoenmaat 42 is het een flinke taak in de schoenen te staan van deze oprichter van OPZIJ. O

En dan Carin Gaemers – sinds haar uitverkiezing zijn we in elk nummer getuige van haar continue strijd tegen onrechtvaardigheid en tegen OPZIJ 2019/2020

OPZI

Maatschappij & Wetenschap 42

106

110 26

SAY WHAT?! Opmerkelijk nieuws

INTERVIEW Floor Jansen

110

BOEKEN

GEZONDHEID Stappen met Boomsma en Sedoc

115

FILM/TV

GEZONDHEID Voor vrouwen door vrouwen

116

FILM UITGELICHT Catherine Deneuve

OPEN DOEK Aafke Romeijn

120

MUSEA

122

BOARDROOM

DE REISMEIDEN Engeland - Creative Coast

COVERINTERVIEW Meghan Markle

INTERVIEW De Tweede Sekse

VAKVROUW Margo Reuten

ZUSTERSCHAP PISSWIFE

126

TOP100 MAN OVER VROUWÂ Tim Hofman

126

PRINS CLAUS FONDS

106

KOPSTOOT

115

Kunst & Cultuur

Mensen

Columns 03

EDITORIAL

SHEILA SITALSING

ASHA TEN BROEKE

104

ETCHICA VOORN

131

CARIN GAEMERS

120

122

Service 06 25+113

COLOFON ABONNEE WORDEN OPZIJ 2019

OPZI

Colofon/Uitgelicht

OPSTEKER

G LO P I N I E − F E M I N I S M E 4 . 0

KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 41,50 voor 6 nummers.

d ec /ja n 2019/2020 • 48 ste ja a rga ng • € 6,99

COLOFON Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Eindredacteur Felix Huygen Art director Emmely Pardon Medewerkers Lisette Alberti, Irene Berbee, Asha ten Broeke, Corbino, Marc Deurlo, Kari-Anne Fygi, Carin Gaemers, Nina Klaassen, Lân Nguyen, Alies Pegtel, Noémi Prent, Lize Prins, De Reismeiden, Irene Schoenmacker, Sarah Smith, Sheila Sitalsing, Fieke Tissink, Paul Tolenaar, Etchica Voorn, Martine Willekens, Renate van der Zee. Coverfoto: Getty Images Directeur/uitgever Hans van Brussel Distributie Aldipress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

Achter de schermen Bij Hedy d’Ancona thuis. Een bijzondere zaterdagmiddag met Fidan Ekiz, Niña Weijers, Marianne Verhoeven, Irene Schoenmacker en fotograaf Paul Tolenaar.

ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post Perfect Groep B.V., Inzake OPZIJ, Karel Doormanweg 41, 3115 JD Schiedam. Of per email naar abonnementen@opzij.nl. PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V.. Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnementenadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement. 6

Na een interview met beroemde kookboeken-auteur Claudia Roden op het kantoor van het Prins Claus Fonds, kregen we een heerlijke lunch. Met hummus uiteraard. Want zonder de invloed van Roden hadden we dat niet en masse in huis gehaald.

Carin Gaemers, onze meest invloedrijke vrouw van 2018, blijft ook samen met Hugo helaas voorlopig nog hard nodig. OPZIJ 2019/2020

SAY WHAT?! Hou voor het actuele nieuws opzij.nl in de gaten en abonneer je op onze nieuwsbrief.

Vleugels aan de wilgen gehangen De jaarlijkse modeshow van het lingeriemerk Victoria’s Secret is geannuleerd. De shows waarin modellen als Doutzen Kroes, Heidi Klum en Naomi Campbell paradeerden waren sinds de eerste uitzending in 1995 wereldberoemd; supersterren als Lady Gaga en Rihanna stonden met de modellen op het podium. Toch lagen het merk én de bijbehorende modeshow al een aantal jaar onder vuur. De maten waren te beperkt en de lingerie werd slechts gemaakt voor één lichaamstype. Ook was er veel kritiek op de overdreven geseksualiseerde marketing van het bedrijf. Ze zeggen het geld van de modeshow nu te steken in een meer klantgerichte marketing.

Go Bridget! Hoe lekker is het om verliefd te zijn? Maar hoe *&^#! is het als de hele wereld over je heen valt, omdat ze niet begrijpen wat jij in HEM ziet. Of hij in JOU. Wat is nou een verschil van twintig jaar? In het winternummer van de SAAR (50+ maar nog lang niet dood) gaat het wel twaalf pagina’s lang over hoe leuk dat juist kan zijn - maar dan wel wanneer de man ouder is. Arme Bridget. Wij zeggen: geniet ervan!

Stille tocht Hoewel we natuurlijk eigenlijk hoopten dat dit niet meer zou gebeuren anno 2019, liepen er deze november duizenden mensen mee met het anti-abortusprotest van Stichting Schreeuw om Leven. Dit was het 27ste jaar dat de tocht werd georganiseerd. Dit was helaas niet de eerste keer dit jaar dat het debat rondom zelfbeschikking op scherp kwam te staan. Zo ontving een groot deel van Nederland deze november een antiabortusflyer. Waar het Humanistisch Verbond als antwoord een JA-NEE-sticker op maakte; JA, voor vrije keuze. NEE, tegen antiabortusreclame. Want dat is helaas nog steeds nodig.

Die zien we nooit meer TERUG

De Britse prins Andrew heeft in november al zijn taken neergelegd nadat hij compleet onderuit was gegaan in een interview met BBC-journaliste Emily Maitlis. Dat Andrew zich met ongure zaakjes bezighield was al geruime tijd een publiek geheim. Zo deden de foto’s van zijn aanwezigheid op de feestjes van Jeff rey Epstein al jaren de ronde. Vooral over zijn connectie met de overleden Epstein, spreekt de zoon van de Queen nauwelijks zijn spijt uit. Waarom Andrew, zelf beschuldigd van misbruik door een Epstein-slachtoffer, naar Epstein’s feestjes ging, kon hij niet duidelijk maken. Hoewel het interview bedoeld was om de schade te beperken, ging de koninklijke hoogheid voor nationaal en internationaal publiek af. Van koningin Eliz-abeth mag hij het koningshuis niet meer vertegenwoordigen, moet hij zijn kantoor in Buckingham Palace verlaten, en zijn zestigste verjaardag mag hij in z’n eentje vieren. 8

Sprekersbureau ZijSpreekt vierde dit jaar, op Internationale Vrouwendag, haar tiende verjaardag. Hoewel er wel meer wordt gesproken over (en door) vrouwelijke experts, ziet directeur Marga Miltenburg nog weinig inhoudelijke verandering. Besturen en directies zijn nog overwegend man. Er is dus nog veel werk te doen. ZijSpreekt is geheel gericht op het bevorderen van de zichtbaarheid van vrouwelijke experts. Niet alleen door vrouwen een platform te geven als spreker en dagvoorzitter, maar ook door de jaarlijkse Vrouw in de Media Award, georganiseerd samen met mediaplatform Vaker in de Media. Er wordt een landelijke prijs uitgereikt, waar Wanda de Kanter, de Meest Invloedrijke Vrouw van 2018 van OPZIJ, in zowel 2014 als 2015 de winnaar van was. Ook is er een prijs per provincie. “Daar begint het immers,” legt Miltenburg uit. Tot 20 december kunnen kandidaten genomineerd worden via de website van Vrouw in de Media en vanaf 6 januari 2020 kan er gestemd worden op de finalisten. “Zoek en gij zult vinden,” zegt Miltenburg over vrouwelijke experts, “en als je ze niet kan vinden, zoek je niet goed genoeg”. De doorgewinterde media-vrouw Miltenburg werkte jarenlang als programmamaker voor KRO-radio en is dan ook volledig voor het vrouwenquotum. “Het komt aan op doorpakken. Als je het nu niet doet, gebeurt het niet meer. Je laat anders heel veel vrouwen in de kou staan." OPZIJ 2019 /2020

Portret

Meghan Markle DE PRINSES, DE GEUR VAN RACISME

PERS EN DE

Ze is intelligent, welbespraakt, ambitieus, bloedmooi, energiek en strijdbaar. Meghan Markle heeft alles in zich om uit te groeien tot iconisch voorvechtster van vrouwenrechten en bi-racialiteit. Maar wordt dit haar als Britse royal gegund? Want juist haar sekse en huidskleur maken Meghan zelf tot doelwit van seksisme en racisme in de media. D O O R A L I E S P E G TE L

erkelijk alles wat Meghan Markle (38) doet of zegt, doet wereldwijd stof opwaaien. Het was daarom niet verbazend dat de camerabeelden van haar optreden in de Zuid Afrikaanse township Nyanga, net buiten Kaapstad, in oktober de hele aarde overvlogen. Het was de eerste dag van een werkreis die zij maakte met haar man Harry (35) en hun zoontje Archie (6 maanden) door Afrika, waarin het stel wilde laten zien dat zij het humanitaire werk van Harry’s moeder Diana willen voorzetten. In een eenvoudig betaalbaar zomerjurkje (volgens het blad Nouveau een duurzaam merk uit Malawi) klom Meghan op een boomstronk en zei tegen de toegestroomde vrouwen uit de gewelddadige Afrikaanse wijk: “Ik ben hier met mijn man en als lid

van de koninklijke familie, maar ik wil dat jullie weten dat ik hier ook sta als een moeder, als een echtgenote, als een vrouw van kleur en als jullie zuster.” Dat een Britse royal zich solidair betuigt met de arme zwarte Afrikaanse bevolking is revolutionair. In één klap overbrugde Meghan de gigantische kloof tussen de witte oppermacht van het Britse empire van weleer en de zwarte onderdrukte onderdanen van dit koloniale regime.

un Afrikaanse reis was bedoeld om de meedogenloze mediaaandacht voor hun doen en laten om te buigen tot iets positiefs. Want prins Harry ligt vanaf de dag dat hij Meghan eind 2016 introduceerde als zijn geliefde al in de clinch met de pers. Als Amerikaanse actrice van gemengde komaf werd zij volgens

hem niet alleen seksistisch maar ook racistisch behandeld en hij vroeg de media met hun tendentieuze berichtgeving te stoppen. Zijn verklaring die hij vanuit Kensington Palace verzond, was meteen ook de eerste officiële bevestiging dat Meghan zijn vriendin was. Dit nam niet weg dat de media − de beruchte Britse tabloids voorop − al volop in haar leven waren gedoken. De Daily Mail Online kondigde aan: Prince Harry could marry into gangster royalty—his new love is from a crime ridden Los Angeles neighborhood. In werkelijkheid groeide Meghan op in een nette buurt, als dochter van een zwarte yogalerares Doria Ragland, en een witte vader Thomas Markle, lichttechnicus bij tv-series als Married with Children. Haar ouders scheidden toen ze twee was. Zelf was Meghan, die naar een prestigieuze universiteit ging voordat ze actrice werd, ook

OPZIJ 2019/2020

Portret

gescheiden van een collega-acteur. Uit een eerder huwelijk van haar vader had ze een halfzus en halfbroer, die haar niet veel later publiekelijk zouden afvallen en gretig beweerden dat ze een opportunistische golddigger is. Dat was koren op de molen van de tabloids die niet nalieten te berichten dat Meghan afstamt van slaven. Now that’s upwardly mobile! schreef de Daily Mail, die in aanloop naar de verloving, een genealogisch onderzoek had laten verrichten. How in 150 years Meghan Markle’s family went from cotton slaves to royalty.

trots uit met verhalen over de eerste Amerikaanse die zou toetreden tot de Britse koninklijke familie na het befaamde huwelijk van socialite Wallis Simpson en Edward VIII, die 81 jaar eerder zijn troon voor de

liefde had moeten opgeven. Meghan, daarentegen, had al laten weten in het Amerikaanse blad Vanity Fair dat ze niet veranderd was door haar verhouding met prins Harry en dat zich nog nooit had laten ‘definiëren door een relatie’. Een waar woord. Want met de invulling van haar huwelijksdag maakte ze duidelijk dat ze haar biraciale afkomst omarmt en creatief kan omgaan met de hof-etiquette

iet gehinderd door de mediastorm kondigden Meghan en Harry hun huwelijk aan, dat op 19 mei 2018 zou plaatsvinden. De pers was ook positief: de hippe L.A.-girl zou weleens een frisse wind kunnen laten waaien door het ietwat stoffige Engelse koningshuis. Ze was een foodie, deed aan yoga, had een blog, was actief op social media en bezat bovendien de glamour van een echte ster. Amerikaanse bladen pakten

Prins Harry in een verklaring van 8 november 2016 waarin hij het opneemt voor zijn toen prille liefde: “Sommige laster is zeer openlijk. De beschuldigingen waarmee kranten openen, de raciale ondertoon van opinieartikelen; en het uitgesproken seksisme en racisme van social mediatrollen en webcommentatoren.”

De Britse commentator Katie Hopkins in de documentaire 60 minutes Australia. “Het is míjn koninklijke familie, het is míjn land, het is míjn prins Harry… Ze is gescheiden. Wanneer hebben we gevraagd om een gescheiden vrouw in de koninklijk familie? We hebben zoveel beters in ons eigen land.”

Volkskrant-columniste en historica Daniela Hooghiemstra, biograaf van Kees Boeke die werkt aan een boek over prinses Irene en Carlos Hugo van Bourbon Parma: “Meghan vergist zich als ze denkt dat het Britse koninklijk huis op aarde is om individuen te laten schitteren. Als je serieus aandacht wilt vragen voor de achtergestelde positie van vrouwen of mensen van kleur, kan dat beter ergens anders. Het is een misverstand dat een monarchie draait om iemands persoonlijkheid. Als prinses vertegenwoordigt ze de Britse monarchie, een eeuwenoud instituut, dat is groter dan wie dan ook. Groot Brittannië is nog altijd een klassenmaatschappij en de koninklijke familie is de top van de adellijke piramide. Er heersen strikte mores waar je je aan dient te onderwerpen. Kijk naar haar schoonzus Kate

en tradities. De bruiloft was een multicultureel evenement, met een gospelkoor en een flamboyante zwarte Amerikaanse bisschop die de Britse royals half zingend vertelde over de veerkracht van het geloof

tijdens de slavernij. Leden van de koninklijke familie waren zichtbaar overdonderd. Zoals een columnist van The Guardian het omschreef: Meghan gebruikte haar huwelijk ‘to introduce her new peers to blackness’. Windsor Castle was voor de gelegenheid ook een zeldzame ontmoetingsplek van stokoude adel en internationale celebrities. De Amerikaanse ‘tv-koningin’ Oprah Winfey zat tegenover the Queen, die in 1947 haar eerste officiële staatsbezoek bracht aan Zuid-Afrika, toen nog onderdeel van het Britse empire, waar een apartheidsregime heerste. De Volkskrant schreef dat het koppel wereldwijd de harten had gestolen met hun ‘betoverende bruiloft’. De

Middleton. Zij is weliswaar een burgermeisje uit de hogere middenklasse, maar ze heeft als een kameleon de gedaante van haar omgeving aangenomen. Kate laat niets persoonlijks zien, blijft op de achtergrond, glimlacht en doet wat van haar wordt gevraagd. Dat is de manier waarop men overleeft aan het Britse hof. Dat Meghan denkt dat ze als prinses op een zeepkist moet staan om te zeggen dat zij een sister is van de zwarte bevolking, duidt op een vreemd idee van wat de monarchie behelst. Het is namelijk juist het enige nog overgebleven westerse instituut dat ervan uit gaat dat mensen niet gelijk geboren zijn. De Engelse pers is genadeloos. Hoge bomen vangen veel wind. Iedere prinses die aan het koninklijke spel mee wil doen, wordt hard aangepakt, en voor een nieuwkomer van

Diana-biograaf Andrew Morton, in de documentaire 60 minutes Australia. Why Meghan Markle lost het sparkle: “Mijn zorg is dat ze haar pr-mensen uit Amerika haalt. De entourage die het voor haar opneemt, onder wie George Clooney en Oprah Winfrey, spreken vanuit het perspectief van Amerika, niet vanuit Brits perspectief.” progressieve Britse pers was er trots op dat Harry en Meghans huwelijk een ander gezicht van GrootBrittannië toonde dan de in zichzelf gekeerde brexit – open, inclusief en positief. De koninklijke bruiloft was mondiaal hét bericht dat in 2018 online de meeste aandacht trok, bij elkaar opgeteld werd het 1,1 miljoen uur gelezen.

aar het gejuich van de Britse kosmopolieten over het trendy, multiculturele koningskoppel, werd algauw overstemd door gemor van het behoudende, conservatieve volksdeel. Het was alsof het nationalistische deel van de natie dat had toegekeken hoe een charmante Amerikaanse megaster hun Britse koningshuis omtoverde tot een culturele meltingpot, ineens ontwaakte en hard op de rem ging staan. Wat dacht Meghan wel dat ze met hun eeuwenoude monarchie aan het doen was? Veel Britten, neem de brexit-stemmers, voelen helemaal niet voor inclusiviteit of vrouwenrechten. Harry is volgens

Meghan net als zijzelf ook een feminist. Voor veel conservatieve Engelsen is alleen al deze gedachte ondenkbaar. De tabloids, notoir rechts en antiimmigratie, voelden haarscherp aan dat Meghan met haar gemengde afkomst en uitgesproken liberale, progressieve idealen, niet in de traditionele koninklijke mal past. Volgens de Daily Mail zien zij en haar man eruit alsof ze weleens in een

argument diende zich ook al snel aan; terwijl ze zich openlijk zorgen maakt over het klimaat, vliegt het stel wel in kostenverslindende, vervuilende privéjets. Sinds de dood van zijn moeder is Harry de lieveling van veel Britten, en als ‘hun prins’ blijft hij zelf veelal buiten schot. Het is allemaal de schuld van indringer Meghan, die Harry zou laten dansen naar haar verwaande, veeleisende diva-pijpen. Ze zou hem haar Californische gewoontes opdringen, zich niets aantrekken van de Britse hoftradities (ze is een tegenstander van de jacht), en zich profileren ten koste van haar man. Meghan kan geen goed meer doen. Op social media-sites krijgt ze zelfs

Uit de open brief die 72 Britse vrouwelijke parlementsleden op 29 oktober ondertekenden om Meghan hun solidariteit te betuigen: “Hoewel wij op een andere wijze in het publiek optreden, delen we de ervaring dat misbruik en intimidatie beproefde middelen zijn om vrouwen met een belangrijk openbaar ambt te kleineren en het werk onmogelijk te maken.” demonstratie kunnen meelopen, en daar houdt de tabloid niet van. Alleen al vanwege hun linkse sympathieën beschouwen de rechtse tabloids Meghan en Harry als hypocrieten en een concreet

Afro-Amerikaanse komaf, die mijlenver afstaat van de witte Britse upperclass, geldt dat waarschijnlijk nog meer. Meghan en Harry zeggen dat ze een voorbeeld willen nemen aan prinses Diana. Zij had ook moeite om te accepteren dat het archaïsche instituut waar ze deel van uitmaakte, niet paste bij wie zij eigenlijk was. Heel begrijpelijk, maar waarom wilde ze dan ‘prinses’ zijn? Het hóeft natuurlijk niet, hè.

Sylvana Simons partijleider Bij1: “Prins Harry is een man van zijn tijd en zijn keuze voor Meghan onderstreept dit. Hij wist heel goed toen hij met haar trouwde dat ze geen mak lammetje was dat slaafs aan zijn arm zou lopen. Om haar kracht heeft haar juist gekozen. Het is een keuze uit liefde omdat hij houdt van

kritiek op de manier waar ze haar baby vasthoudt. Aangemoedigd door de tabloids namen veel Britten het haar hoogst kwalijk dat ze Archie niet meteen na de geboorte aan het publiek toonde en dat ze zijn doop

een zelfverzekerde, geëmancipeerde vrouw die haar mening durft te geven en haar eigen weg durft te gaan. Meghan heeft van begin af aan duidelijk laten weten dat zij een vrouw is die trots is op haar gemengde afkomst. Ik vind het heel verstandig dat ze nooit heeft geprobeerd om haar Afro Amerikaanse-roots te verdoezelen. Stel je voor dat ze mensen had meegenomen in de illusie dat ze niet van gemengde afkomst is; dan had ze zeker alsnog het deksel op haar neus gekregen. Want zelfs al had ze blauwe ogen en blond haar, dan nog had de echtgenote van prins Harry bakken bagger over zich heen gekregen. Het draait allemaal om geld. De tabloidindustrie heeft het koningshuis als verdienmodel en ellende verkoopt nu eenmaal beter dan goed nieuws, want daarmee verkoop je geen bladen. Dit neemt natuurlijk niet weg dat Meghan extra onder vuur

OPZIJ 2019/2020

Portret

Prins Harry in een verklaring op 1 oktober 2019 waarin hij uitlegt waarom hij de Mail on Sunday aanklaagt: “Het is mijn grootste angst dat de geschiedenis zich herhaalt [...] Ik ben mijn moeder verloren en nu zie ik dat mijn vrouw het slachtoffer wordt van dezelfde krachten.”

privé hield. Haar schoonzus Kate deed wel zoals het hoorde, en stond binnen een paar uur na ieder van haar drie bevallingen met baby en man glimlachend te zwaaien naar het volk. Nu is Kate volgens schrijfster Hilary Mantel net een ‘etalagepop’, zonder eigen persoonlijkheid, ‘wiens enige doel het is om te baren’, maar dat ziet een Brit nu eenmaal liever dan dat hij helemaal niets ziet. Omdat ze leven op kosten van de belastingbetalers, vinden de Engelsen dat de leden van het koninklijk huis publiek bezit zijn. Dat Meghan bij een Wimbledonwedstrijd fotografen op afstand hield, is daarom ook zeer slecht gevallen. Ze hecht aan haar privacy, terwijl ze daar volgens veel Britten helemaal geen recht op heeft.

natuurlijk niet. Wel de lusten, niet de lasten, dat pikken de Britten niet. Het is moeilijk om een royal te vinden die niet klem zit tussen de monarchie en het mens zijn, maar anders dan William en Kate, voor wie de toekomst helder is uitgestippeld, moeten Harry en Meghan een eigen invulling geven aan hun bestaan. Hun voornemen om het werk van Diana, de mythische ‘people’s princess’, voort te zetten, is ambitieus.

En het is ook maar helemaal de vraag in hoeverre ze de ruimte krijgen om hun eigen opvattingen en idealen uit te dragen als leden van het Britse koninklijk huis, dat als instituut politiek neutraal is. Los daarvan heeft Harry de

eek het eerst een voordeel dat Harry en Meghan zich emotioneel en menselijk tonen, en zich niet verschuilen achter de befaamde stiff upper lip, uiteindelijk blijkt dit in hun nadeel te zijn. Want ‘gewone’ mensen zijn de royals

door wat zij inmiddels zien als ‘Prince Harming’. Zij vinden dat als Harry en Meghan zo verzot zijn op hun privacy en geen media-aandacht willen, dat ze dan het koningshuis maar moeten verlaten en als ‘gewone’ celebrity’s door het leven moeten gaan. Op het einde van hun Afrikaanse

reis lieten Harry en Meghan weten dat ze er doorheen zitten door de genadeloze pers-bashing en dat ze aan het einde van het jaar een time-out nemen van zes weken. Vrouwelijke Britse parlementariërs reageerden met een unieke open brief, waarin ze het opnemen voor Meghan die het ook naar hun

ervaring als vrouw extra moeilijk heeft om zich tegen media-leugens en laster te wapenen. Het is nog te vroeg om te voorspellen hoe het afloopt. Maar zoals het er nu uitziet, hebben Harry en Meghan nog geen werkbare modus vivendi gevonden waarmee ze zich met hun koninklijke lot kunnen verzoenen.

De Britse historicus Peter Mandler, in De Morgen, 26 oktober 2019: ‘Recent genoeg was er een wijziging in de opvolgingswet waarbij vrouwen gelijkgesteld werden aan mannen en bijna niemand die er aandacht aan schonk, hoewel de opvolging duizend jaar lang via de mannelijke lijn is gegaan en dat toch een grote omwenteling was.”

ligt vanwege haar huidskleur, maar haar man steunt haar door dik en dun. Sterker, ik denk dat Harry haar aanmoedigt om zich uit te spreken over vrouwenrechten en zich bijvoorbeeld solidair te betonen met de zwarte bevolking in Zuid-Afrika. Dit stel pleegt daden van verzet, en daar hou ik van omdat je alleen zo vooruitgang boekt. Harry’s eerste daad van verzet was om met Meghan te trouwen, en daarmee heeft hij van alles in beweging gezet. Ik vind het bijvoorbeeld ijzersterk dat Britse vrouwelijke parlementariërs hun steun betuigd hebben aan Meghan omdat ze bijna bezwijkt onder de mediadruk. Dit zijn politici die begrijpen dat niet alles draait om het maken van beleid, maar dat het ook gaat om het tonen van moreel leiderschap: zo gaan we niet met elkaar om. Dat de steunbetuiging een vorm van

paparazzi de oorlog verklaard door tegen sommige tabloids een rechtszaak aan te spannen omdat ze Meghan blijven zwartmaken en achtervolgen. Bij hem ligt dit extreem gevoelig omdat hij zijn echtgenote wil beschermen tegen het kwaad, wat hem als een jongetje bij zijn moeder niet lukte. Maar de tabloids zijn zich van geen kwaad bewust en zien zichzelf als volwaardige spelers in het koninklijke ‘systeem’. Onder het motto: als je je huis wil laten renoveren met belastingcenten, moet je ons de foto’s van het interieur geven. Meghan speelt dit spel niet mee. Ze heeft een Amerikaans

pr-bureau in de arm genomen en communiceert liever via Twitter en Instagram op een Amerikaanse positieve wijze. Omdat het koningshuis hun broodwinning is, laten de tabloids zich niet zomaar buitenspel zetten

windowdressing zou zijn, gaat er bij mij niet. De vrouwen hoefden de brief toch niet te ondertekenen? Nee hoor, ik vind hun initiatief uitstekend. Van zo’n eendrachtig feministisch statement kan ik in Nederland alleen maar dromen.” Koningshuiskenner Dorine Hermans, auteur van Pieter van Vollenhoven. Burger aan het hof en medeauteur van Vertel dit toch aan niemand en Voor de troon wordt men niet ongestraft geboren: “Voor alle koningshuizen geldt: achter de schermen gaat het er heel anders aan toe dan wij als burgers te zien krijgen. Op hun huwelijksdag leek al het geluk Harry en Meghan toe te schijnen. Maar dat Meghans entree weerstand zou wekken in het oude Engelse koningshuis, kon gewoonweg niet

uitblijven. Zo was de traditionele garde aan het Nederlandse hof in de jaren zestig compleet in shock door het huwelijk van prinses Margriet en de burgerjongen Pieter van Vollenhoven. In de buitenwereld was er niets van te merken. Maar baron Guup Krayenhoff zei het zo: ‘De komst van Pieter valt te vergelijken met hoe het voor onze grootouders voelde toen de elektriciteit werd geïntroduceerd.’ En Pieter was niet eens een Amerikaan van gemengde afkomst.”

Nina de la Parra, regisseur, zangeres en

comedian, die met haar one woman show Gods Wegen door het land toert: “De haat die Megan Markle oproept heeft alles te maken met de leegte in mensen zelf. Hier is een mooie,

intelligente, ambitieuze, welbespraakte vrouw die met een prins trouwt. Ze trouwt voor het oog van de wereld in een prinsessenjurk, het is een sprookjeshuwelijk waaraan iedereen zich vergaapt. Ze heeft alles wat jijzelf zou willen hebben, en dan slaat de jaloezie toe: zij moet kapot. “De Britse pers is er een meester in om de sprookjes die ze zelf opbouwen weer helemaal tot de grond toe af te breken. Meghan wordt als Disneyprinses in de tabloids door het slijk gehaald. Ze zou een bitch zijn, een hypocriet, een golddigger, en een respectloze narciste. Geen verwijt blijft haar bespaard. Want wat is er nu lekkerder om in verwarrende brexit-tijden de realiteit te ontvluchten door je onder te dompelen in een reallifesoap van een boze prinses die ogenschijnlijk alles heeft, maar dit door eigen toedoen weer dreigt te verliezen?

OPZIJ 2019/2020

Annabelle Lopez Ochoa — Het Balletorkest — 6–25 februari — operaballet.nl

Portret

De vijandigheid tegen Meghan als ongewenste indringer komt ook voort uit xenofobie. Veel Britten zijn doodsbang dat ze gezien worden als het kleine broertje van de VS. Ze hekelen daarom de oppervlakkige Amerikaanse cultuur, en hemelen de Engelse tradities op, waaronder het koningshuis. Shakespeare, Lord Byron, Jane Austen − alle grote Britse literaire helden schreven boeken over en voor witte mensen. “Het komt de tabloids bij de onttakeling van Meghan heel goed uit dat ze als half zwarte Amerikaanse vrouw niet past in de Engelse verhalentraditie. Ik heb vanaf mijn achttiende in Engeland gewoond, en geloof mij, de tabloids zijn monsterlijk. Het zijn beesten, ze verscheuren je en ontnemen je alle krachten. Ik weet zeker dat Meghan hier niet op was voorbereid. Ja, ze was wel actrice in de Amerikaanse hit-serie Suits, maar ze leidde in Toronto een

vrij beschermd leven waarin ze kon kiezen wanneer ze de publiciteit opzocht. Nu staat ze 24/7 bloot aan de media, ze liggen in de bosjes, ze onderscheppen haar brieven. “Harry en Meghan hebben laten weten dat het niet goed met ze gaat. Harry heeft gezegd dat iedere keer dat een fotocamera klikt of flitst, hij terugdenkt aan zijn moeder, met wie het zo slecht is afgelopen. Ze hebben een grens getrokken, maar dit kan de tabloids niets schelen. Hoe erger hun prooi eraan toe is, hoe verder ze gaan in het uitbuiten van leedvermaak. Iets vergelijkbaar zag je gebeuren met Amy Winehouse. Met alle kennis die we nu hebben over psychische gezondheid vind ik het echt zeer kwalijk dat dit stel aan hun lot wordt overgelaten. We moeten ophouden van leiders bovenmenselijke verwachtingen te hebben en accepteren dat ze gewone mensen zijn die ook recht hebben op hun privacy.” O

FRIDA —

Ballet over een iconische kunstenares

OPZIJ 2019/2020

Interview De Tweede Sekse

“Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt vrouw gemaakt.” Wie kent ze niet, deze beroemde woorden van de Franse filosofe Simone de Beauvoir. Het is dit jaar zeventig jaar geleden dat het boek De Tweede Sekse uitkwam. Opzij discussieert in een reeks rondetafelgesprekken met prominente Nederlandse vrouwen over de impact van het boek. Met als slot van de serie een gesprek over ouder worden. DOOR I RENE SCH OE N M A CK E R B E E L D PAUL T OL E N A A R

eministe en oud-politica Hedy d’Ancona (82) is kortgeleden aan haar heup geopereerd en dus vindt het interview bij haar thuis plaats. Aan de lange tafel tussen de vele kunstwerken aan de muur schuiven ook journaliste en presentatrice Fidan Ekiz (42), schrijfster Niña Weijers (32) en OPZIJhoofdredacteur Marianne Verhoeven (60) aan. Laten we beginnen met de titel van het boek: is er ooit een moment geweest dat jullie je de tweede sekse voelden? Hedy: “Voor mij was dat eigenlijk vrij laat: pas in 1968, toen ik samen met Joke Smit Man Vrouw Maatschappij oprichtte. Dat ik het er rond mijn dertigste nogal goed vanaf had gebracht lag niet aan gunstige randvoorwaarden. Integendeel. Eerst was er de oorlog, waarin mijn vader en zijn familie werden gedeporteerd en vermoord. Mijn moeder hertrouwde met een OPZIJ 2019/2020

Interview De Tweede Sekse weduwnaar die hele jonge kinderen had en enkele jaren later overleed zodat mijn moeder, nauwelijks opgeleid, op haar vierendertigste een gezin met vijf kinderen overeind moest houden. Iets dat ze moedig en liefdevol heeft gedaan. Maar juist die achtergrond motiveerde me om te studeren en om mezelf financieel te bedruipen. Na mijn studie werkte ik bij de televisie, en later als docent bij de UvA. Ik was door de mazen van het net gekropen, zo voelde het. En toch dacht ik, het is te gek voor woorden dat ík nergens last van heb, terwijl het merendeel van mijn seksegenoten onderdrukt en achtergehouden worden.” Niña: “En nu we wat verderop zijn in de tijd merk ik juist weer vaak dat mensen denken dat bepaalde verworvenheden, omdat deze al zijn gewonnen, niet meer terug te draaien zijn. Maar dat kan wel, en dat is beangstigend.” Marianne: “Maar het is ook juist om te zeggen dat er veel dingen goed gaan tegenwoordig. Waar ik alleen niet goed van word is dat op het moment dat er iets misgaat met een vróuw, steeds de genderkaart wordt getrokken. Terwijl ik denk, hoeveel mannen hebben er een zooitje van gemaakt, bij de banken, in de politiek? Tja, ik mag daar misschien niet boos over zijn...” Niña: [onderbreekt] “Waarom mag dat niet eigenlijk?” Marianne: [denkt na] “Omdat feminisme in het verleden erg geassocieerd werd met boos en een gebrek aan humor.” Niña: “Ik denk dat het een fout is om te denken dat je als vrouw niet boos mag zijn. Als je in een emancipatoire beweging zit, of welke actiegroep dan ook, begint dat vaak met boosheid of frustratie. Als we niet allemaal een beetje boos waren geweest en tevreden waren met de status quo, dan was er niets gebeurd. Tuurlijk, je moet mensen niet afschrikken met je woede, maar het is van oudsher al zo geweest dat vrouwen eigenlijk niet boos mogen zijn.” Fidan: “Of emotioneel, überhaupt.” Niña: “Terugkomend op het onderwerp: ik herken wel wat Hedy zegt, omdat ik ook ben opgevoed met het idee dat alles mogelijk was. Pas toen ik ging werken, merkte ik dat mensen anders met mij omgingen omdat ik een meisje was. Een van de dingen die ik graag doe is mensen interviewen en ik heb wel eens hele denigrerende mannen tegenover me gehad. Tommy Wieringa bijvoorbeeld, die begon met de zin: zo meisje, jij hebt wel hele mooie bladwijzertjes tussen mijn boek gedaan. Hij wilde zich ten koste van mij framen. Dan ben je wel bloody bewust van je positie hoor, voor een zaal met vijftienhonderd mensen.”

Interview De Tweede Sekse Fidan: “Je had alle recht om heel boos te worden.” Niña: “Ja, misschien is dat waarom ik zo aansla op wat Marianne zegt, want ik ben van nature heel slecht in boos worden. Daarom ageer ik er júist tegen.” De bekendste quote van Simone de Beauvoir is natuurlijk: je wordt niet als vrouw geboren, je wordt vrouw gemáákt. Wat betekent vrouw-zijn en vrouwelijkheid voor jullie? Niña: “Poeh, dat is een hele grote vraag. [denkt na] Ik heb lang gedacht dat ik me als schrijver kon losmaken van mijn vrouwelijkheid, dat in het schrijven juist de vrije ruimte lag. Nu, met wat meer ervaring, moet ik toegeven dat de factor sekse prominenter aanwezig is in mijn schrijven dan ik eerst vermoedde. Ik heb lang gedacht dat je als man moest schrijven om serieus genomen te worden. Een heel oud idee natuurlijk. Nu voel ik veel meer ruimte: schrijvers van mijn generatie zijn over het algemeen vrouwen. Ik las laatst de dagboeken van Mensje van Keulen en dacht: mijn god, wat ben ik blij dat ik dat niet meer hoef mee te maken, zo als enige vrouw tussen de mannen.” Marianne: “Ik ben opgegroeid met een werkende moeder, een vader die ten minste zoveel deed, zo niet meer, in het huishouden als mijn moeder. En mijn broertje en ik moesten beiden meehelpen met de verschillende taken. In die zin heb ik lang niet stilgestaan bij mijn rol als vrouw, het was voor mij geen issue, ook niet toen ik ging werken. Maar het was anderzijds ook wel weer zo dat ik jaloers keek naar de moeder van mijn allerbeste vriendin, die thuis was.” Fidan: “Voor mij neemt vrouwelijkheid een heel groot deel van mijn leven in, ook omdat ik in een patriarchale cultuur ben grootgebracht. Vrouwelijkheid was allesbepalend. Mijn moeder had twee moeders, omdat mijn opa twee vrouwen had. Op een gegeven moment had hij er gewoon eentje bij genomen. Voor mijn moeder was het ticket naar de vrijheid trouwen met een man uit Europa. Ze ging hier direct aan het werk. Zonder enige voorbeelden was ze uiteindelijk zeer feministisch. Ook ik begon met tien-nul achterstand omdat ik in een dorp, in een gemeenschap leefde waar de emancipatie nog niet was doorgedrongen. Jongens mochten van alles, meisjes mochten niets. Ik heb die vrijheid echt moeten bevechten.”

NIÑA ‘Mijn ouders hebben me altijd de vrijheid gegeven, alhoewel ze op dit moment meer last hebben van rammelende eierstokken dan ik’

Voelen jullie de druk van het ouder worden? Fidan: “Ik wel. Ik wilde altijd vier kinderen, maar voor ik het wist was mijn kind alweer vier en ik over de veertig. Ik dacht, waar is de tijd gebleven? Toen volgde er ook nog een scheiding en daarna begon er een nieuwe fase. Ik had

geen voetballer, die nu met pensioen zou zijn. Wel moet ik toegeven dat ik sinds een jaar opeens dure dagcrème koop in plaats van potten Nivea, dat had ik niet van mezelf verwacht.” Fidan: (lacht) “En ik kan je vertellen dat het niet helpt.”

Hedy d’Ancona (1937) is een van de oprichters en oudhoofdredacteur van OPZIJ en boegbeeld van de tweede feministische golf. Ze was namens de PvdA staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, minister voor Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur en zat in het Europees Parlement. Kunstenaar Aat Veldhoen, die in 2018 overleed, was 21 jaar lang haar partner. Uit vorige huwelijken heeft ze een zoon en een dochter. Hedy woont in Amsterdam.

niet gedacht dat die haast met zich zou meebrengen, maar dat deed het wel. Ik ging rekenen en voor mijn gevoel was ik over de helft van mijn leven en was er minder tijd. Nu ben ik 42 en zijn de haast en de paniek weer weg. Ik kan heel blij worden van iemand als Hedy, die nog zo volop in het leven staat.” Marianne: “Als ik naar Fidan luister, herken ik helemaal niets. Ik heb nooit haast gehad, nog nooit een planning gemaakt. Ik zag het allemaal wel.” Fidan: “Misschien bedoel ik meer een soort onrust die je vanaf een bepaalde tijd in je leven overvalt. Wellicht komt dat ook vanuit mijn opvoeding. Ik kom uit een gemeenschap waar vanaf je 25ste wordt gevraagd: waarom ben je nog steeds niet getrouwd, waarom heb je nog geen kinderen?” Niña: “Ik denk dat het inderdaad uitmaakt, zoals bij Fidan, uit wat voor gezin je komt. Mijn ouders hebben me altijd de vrijheid gegeven, alhoewel ze op dit moment meer last hebben van rammelende eierstokken dan ik. Als je jong bent vraag je je af wanneer het nu allemaal gaat beginnen. Tot je op een gegeven moment erachter komt dat je er al middenin zit. En daar kom ik voortdurend achter: ik ben 32, en dat is toch de leeftijd waarop vriendinnen ook met kinderen beginnen. Het scheelt dat ik een wat atypische vriendengroep heb van jong tot oud, daardoor heb ik niet per se het idee met de molen mee te moeten draaien. Ook misschien omdat ik schrijf: ik heb een carrière waar je niet steeds een stapje omhoog doet, maar die veel wisselvalliger is. Ik heb vanaf jongs af aan dat geestelijke zo belangrijk gevonden: ik ben gelukkig

En jij, Hedy? Je bent natuurlijk inmiddels 82. Heb je haast gekregen? Hedy: “Nou, jij zegt natuurlijk, maar zo natuurlijk is het helemaal niet dat ik 82 ben. Ik vind het heel eigenaardig, een voorrecht omdat er al heel veel mensen niet meer zijn. Ik heb nooit iets gepland. Ik wist alleen dat ik kinderen wilde, een man hoefde niet per se, en dat ik fulltime wilde werken om niet economisch afhankelijk te zijn. Verder zag ik het wel. Ik heb nooit het gevoel gehad dat mijn houdbaarheid gekoppeld was aan mijn vruchtbaarheid.” Dat sluit aan bij deze quote van Simone de Beauvoir: “Terwijl de man geleidelijk aan veroudert, wordt de vrouw plotseling haar vrouwelijkheid ontnomen. Ze is nog jong als ze haar erotische aantrekkingskracht verliest en haar vruchtbaarheid, waaruit zij, in de ogen van de maatschappij en in haar eigen ogen, de rechtvaardiging van haar bestaan en haar kansen op geluk putte.” Hedy: “Precies. Zoals ik zei, nu mijn tijd beperkt is en het lichamelijk verval natuurlijk zijn entree heeft gedaan, herken ik niets van wat De Beauvoir hier zegt. Dat je als vrouw helemaal bestaat als lichaam, zowel van binnen (de baarmoeder), als van buiten (het fysiek), daar heb ik nooit iets mee gehad. Ik vind De tweede sekse naast prachtig, intellectueel en geschreven met enorme belezenheid, tegelijkertijd ook gedateerd. Ik heb wat zij schrijft nooit zo ervaren, niet tijdens mijn vruchtbare jaren en ook niet daarna. De manier waarop zij die ouderdom beschrijft... Nee, ik herken het niet, ik zie ouder worden juist als een enorme vrijheid.” Marianne: “Dat klopt: lange tijd zijn er een hele hoop verplichtingen. OPZIJ 2019/2020

Interview De Tweede Sekse Je moet zorgen dat je je broek omhoog kunt houden, bij sommige mensen speelt er zoiets als ambitie en pas veel later komt er weer ruimte voor andere dingen.” Fidan: “Ik ben zover nog niet dat ik die rust en ruimte van het ouder worden voel. Ik denk ook dat als er ooit een punt komt dat als ik mezelf niet meer in de spiegel herken, ik daar zeker moeite mee zou hebben.” Marianne: (lacht). “Dat wordt alleen maar erger hoor, kan ik je vertellen.” Fidan: “Momenteel voel ik me juist mooier dan tien jaar geleden, bijvoorbeeld door de neusoperatie die ik heb gehad. Ik vind dat ik er beter uitzie en zit lekkerder in mijn vel. Ik maak me graag mooi en ben verzorgd, iets dat ik van huis uit heb meegekregen. Maar als ik me ziek voel, of depressief, wat ik ben geweest, dan heb ik het ook nodig om er goed uit te zien, om me juist beter te voelen. Ik zou er wel moeite mee hebben als de zwaartekracht uiteindelijk zijn werk gaat doen. Ik erger me ook aan mensen die zeggen dat beauty en brains niet samengaan. Wat heeft dat nou met elkaar te maken?”

Interview De Tweede Sekse Niña: “Ik denk vooral, waarom zitten we het nu weer over vrouwen en uiterlijk te hebben? Ik ben daar misschien ouderwets in, maar ik vraag me af waarom bij vrouwen het uiterlijk altijd een eerste onderwerp van discussie is. Als ik aan Simone de Beauvoir denk, of aan Susan Sontag of Hannah Arendt, voor wie het geestelijke leven zó belangrijk waren, spreekt me dat aan. Het feminisme vandaag de dag gaat te veel over lichamelijkheid, over het vrouwenlichaam.” Hedy: “Nou, ik ben het helemaal met Niña eens. Ik vind het ook zo naar als ik hoor dat het uiterlijk wéér een grotere rol speelt. Het gaat over cosmetische ingrepen, het gaat over fitness. Wij feministen verzorgden ons vroeger net zo goed. Niet voor de ander, maar voor onszelf. Kijk naar de vrouwen in de concentratiekampen, waar ook mijn familie in terechtkwam, die zich altijd probeerden te verzorgen, al hadden ze nog maar een lucifertje met een beetje houtskool. Daar ontleenden ze hun levenskracht aan. En dat had niets te maken met de ander. Wel waren het de vrouwen die het over het algemeen langer volhielden. Maar het gelul over dat uiterlijk, d typische vrouwenpraat: ik vind het verschrikkelijk.” Fidan: “Het zijn ook vooral de vrouwen die het in stand houden.” Hedy: “Ja, en dat vind ik vervelend.” Hebben vrouwen meer last van ouder worden dan mannen? Fidan: “Ik zie dat wel terug bij mijn vader. Mijn moeder zei vaak, wij vrouwen kunnen elkaar opzoeken en praten over ons verdriet, maar mannen doen dat niet. Die zijn eenzamer. Ik merk dat nu ook trouwens, vrienden van mijn generatie zeggen dat de angst om na de pensioenleeftijd in een zwart gat te vallen veel groter is dan bij vrouwen, omdat zij niet echt met elkaar praten. Mijn moeder gaf mee: je vader emancipeert op zijn eigen manier, zijn eigen tempo en in zijn eigen wereld. Hij kan in het Turkse café ook niet over bepaalde

Fidan Ekiz (1976) is journalist, documentairemaakster en presentatrice. Ze was buienlandcorrespondent voor RTL en zat voor de GPD in Istanboel. Ze presenteert onder andere de talkshow De Nieuwe Maan. Ze was getrouwd met journalist Wierd Duk en woont nu in Rotterdam met haar zoon Ferran (5).

zaken praten: geef hem tijd. En mijn vader is inderdaad mee geëmancipeerd door de jaren heen, vooral als je het vergelijkt met andere mannen uit zijn omgeving. Het is dus gekomen en daar heb ik bewondering voor.” Hedy: “Ik denk dat vrouwen er inderdaad makkelijker in zijn. Mannen hebben meer moeite dan vrouwen met het opgeven van hun maatschappelijke positie. Het zijn ook altijd mannen die aan mij vragen, goh, doe jij nog wat? En dan bedoelen ze niet de keukenvloer dweilen, nee, ze bedoelen iets dat maatschappelijke betekenis heeft. Bovendien worden ze behoorlijk sloom.” Niña: “Het verschilt per generatie. Het is een groep mannen die niet zo goed voor zichzelf kan zorgen en niet weet wat het is om iets anders te doen dan werken.” Marianne: “Nou ja, de mannen van mijn generatie kunnen echt wel voor zichzelf kunnen zorgen, hoor.” Niña: “Ze kunnen natuurlijk wel een ei bakken, maar ik denk dat het vergeleken met mijn generatie toch anders is: de mannen in mijn omgeving zijn veel meer geëmancipeerd. Al moet ik er aan toevoegen dat ik ook in een bepaalde bubbel zit. Ik ben benieuwd hoe de mannen van mijn generatie zijn als ze tachtig zijn.” Hedy: (knikt) “Ik was twee weken geleden in de bioscoop

HEDY ‘Het zijn ook altijd mannen die aan mij vragen, goh, doe jij nog wat? En dan bedoelen ze niet de keukenvloer dweilen’

voor een vraaggesprek over de film Feminister, een documentaire over Margot Wallström, de Zweedse minister van Buitenlandse Zaken. Die zei op haar eerste dag: “Ik ben weliswaar minister, maar ook feminist en zal mijn werk op die manier doen.” Niet alleen zat de zaal vol, maar die bestond ook uit zeker 49 procent mannen die prima vragen stelden, al viel het me wel op dat de mannen meer vroegen dan de vrouwen.” Niña: “Mannen voelen zich meer onderdeel van feministische discussies. Zes jaar geleden had ik een zogenoemde ‘seksistische talkshow’ waarin Simone van Saarloos en ik vrouwen interviewden. We moesten echt moeite doen om de mannen binnen te krijgen: vrouwen mochten zelfs gratis een man mee naar binnen nemen. En tot mijn vreugde zie ik dat de mannen om mij heen nu veel meer naar dat soort programma’s gaan en vrouwelijke schrijvers lezen. Ik merk echt een verandering, een significante zelfs, in vergelijking met een paar jaar geleden. Marianne: “Mij valt dat niet zo op, niet positief, niet negatief. Ik zie wel dat, generaliserend gesproken, meisjes nog steeds niet opgroeien met het besef of het gevoel dat ze tot hun pensioen moeten werken. Dat dat net zo’n gegeven is als dat je de rest van je leven je tanden poetst. Iets wat er bij jongens wel inzit. Dat vind ik een van de meest onwerkelijke dingen bij de jongere generatie vrouwen, dat zo’n besef er nog steeds niet is.” Hedy: “We zijn nu eenmaal een samenleving met anderhalve kostwinner. Tijdens de tweede feministische golf hebben we geprobeerd dat gelijk te trekken, door de vijfurige werkdag in te voeren. Maar ik lees nog steeds bij het Sociaal en Cultureel Planbureau hoe groot het percentage parttimers is onder de vrouwen.” Niña: “Wat vind je daarvan?” Hedy: “We moeten niet zitten tutten over het glazen plafond, als het ene deel van de bevolking fulltime OPZIJ 2019/2020

Interview De Tweede Sekse FIDAN ‘Ik wilde altijd vier kinderen, maar voor ik het wist was mijn kind alweer vier en ik over de veertig. Ik dacht: waar is de tijd gebleven?’

werkt en het andere deel slechts parttime. Logisch dat er dan niemand door dat plafond schiet. En geen politicus die erover durft te praten, want ze hebben zelf allemaal parttimevrouwen ofwel thuis, ofwel in dienst.” Fidan: “Ik hoor ook jonge vrouwen zeggen dat het een vorm van emancipatie is om er voor te kunnen kiezen om thuis te zitten, niet te werken en je daar niet schuldig over te voelen. Ik kan daar met mijn hoofd niet bij.” Niña: “Het is bovendien vrije wil tot op zekere hoogte: zo autonoom ben je niet in je keuzes. Ik denk, net als wat Hedy zei, dat er pas vrijheid is als parttime werken ook een vrije keus van mannen zou zijn. Achter het idee dat een man per se zeventig uur per week moet

Marianne Verhoeven (1959) is sinds 2017 hoofdredacteur van OPZIJ. Ze begon haar lange loopbaan ooit bij Haagse Post en HP/De Tijd. Na in de goededoelenbranche te hebben gezeten bij de Hartstichting en als directeur van het Prinses Beatrix Fonds, keerde ze terug naar de journalistiek. Ze heeft twee zoons en woont in Leiden.

werken, schuilt ook een raar idee van mannelijkheid.” Tot slot maak ik een uitstapje naar een ander boek van Simone de Beauvoir: Niemand is onsterfelijk, waarin het hoofdpersonage het eeuwige leven heeft. Hoe bewust zijn jullie je van je sterfelijkheid? Marianne: “Dit jaar werd ik zestig en ik vond dat voor het eerst toch wel een rare leeftijd. Ook omdat ik me realiseerde dat de bulk van m’n leven erop zit. Totdat tijdens onze vakantie in Italië iemand een semantische oplossing gaf: zeg gewoon 6.0. En toen dacht ik, hoera: 6.0 betekent dat er volgend jaar een verbeterde versie van mezelf komt, namelijk, 6.1.” Niña: “Ik ben nog steeds onsterfelijk, ik ben 32. Ik weet dat natuurlijk heus dat de dood er ooit aan zit te komen, maar ik ben er niet mee bezig.” Hedy: “Ik ben me natuurlijk wel terdege bewust van mijn sterfelijkheid. Maar ik ga er niet onder gebukt, want ik heb mijn voorzorgsmaatregelen genomen en gekozen voor zelfbeschikking. Over dat laatste is de strijd nog steeds niet gestreden. Die lijkt op de emancipatiestrijd die we vroeger voerden, waarin we ook vochten voor zelfontplooiing en zelfbeschikking voor vrouwen. Met het eerste zijn we op weg, het tweede werd in 1981 door de legalisering van abortus geregeld. Maar zelfbeschikking voor ouderen is nog steeds niet aan de orde: we kunnen niet zelf beoordelen of we ons leven voltooid vinden.” Fidan: “Ik zou heel graag willen zeggen: pluk de dag, leef elke dag alsof het je laatste is, maar ik heb heel erg moeite met het idee van sterfelijkheid. Ik ben bang voor de dood en wil er ook niet te veel over nadenken, want dan overvalt me het gevoel, waar doe ik het eigenlijk allemaal voor. Het liefst zou ik willen blijven zoals ik nu ben, zou ik willen dat ik nog steeds heel veel kinderen kan krijgen, dat iedereen om me heen blijft leven: ik weet dat het idioot is, maar dat zou ik heel graag willen, al weet ik heus dat het helaas anders is.” O

NEEM NU EEN ABONNEMENT VOOR

6x OPZĲ

en ontvang het boek ‘t Hooge Nest CADEAU!

6x OPZIJ + BOEK VOOR

€ 41,50

GA NAAR OPZĲ.NL Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. De eenmalige bezorgkosten bedragen €4,95. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (12 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden. Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon.

Vakvrouw

MEESTERLIJK Margo Reuten (1965) is een klasse apart in de horecasector. Met haar restaurant Da Vinci in Maasbracht ging ze van één naar twee Michelinsterren, en weer terug naar één. Dat gaf een dip, maar Margo, de enige vrouw in Nederland met een Michelinster op haar naam en een van de twee Meesterkoks in ons land, kwam helemaal terug. D OOR NINA K L A A S S E N

Vakvrouw MARGOT IN 125 WOORDEN Werkt: Het is mijn levensritme. Verdient: Genoeg om veel leuke dingen mee te doen. Betaalt daarvan: Af en toe gaan we als we een keer vrij zijn lekker uit eten met z’n tweeën (met haar man Petro, red.). Moeilijk moment in carrière: Het verliezen van de tweede Michelinster. We zagen het totaal niet aankomen. Het was echt een klap. Maar we

kijken terug op een hele mooie tijd. Ik heb nergens spijt van. Prestatie: Al 26 jaar een prachtige zaak hebben waar gasten uit heel Nederland naar toe komen. We hebben een restaurant gecreëerd dat eten maakt op Michelin niveau, maar waar het wel toegankelijk genoeg is zodat mensen zich hier prettig voelen. We willen laten zien dat lekker eten voor iedereen is. Droom: Om dit te blijven doen. Het is nog niet af.

e is de enige vrouw in Nederland met een Michelinster op haar naam, is een van de twee vrouwelijke Meesterkoks in Nederland en Samen met haar man Petro Kools, die zichzelf Meestergastheer mag noemen, zorgden ze ervoor dat Da Vinci door Lekker werd uitgeroepen tot het beste restaurant van Limburg – waar de competitie groot is – en staat ze op de elfde plaats in de Lekker top 100.

Fantastischer kun je het niet hebben. Nu ik ouder ben denk ik weleens: Godverdikke, pap en mam hebben me wel losgelaten, hè.”

Het restaurant is gevestigd in Maasbracht, waar het uitkijkt op de haven. Het is niet per se de eerste plek waar je een Michelinsterrenrestaurant zou verwachten. Maasbracht is een klein dorp in Limburg en maakt onderdeel uit van de gemeente Maasgouw. Het is een bijzondere plek voor Reuten, die inmiddels ereburger is van deze gemeente. Op een steenworp afstand van het restaurant groeide zij op als oudste van vier kinderen. Haar ouders hadden een boerderij en een grootschalige vleeshouwerij, waar Margo’s liefde voor eten begon. “Mijn opvoeding heeft me natuurlijk geïnspireerd, omdat wij thuis altijd met voedsel bezig waren en alles in eigen tuin hadden. Op zondag hielpen wij allemaal mee met koken. De liefde voor eten is zo ontstaan op een hele leuke en simpele manier. Bij ons kon ook iedereen aanschuiven. Of dat nou door de week was of op zondag, er was altijd eten genoeg.”

In Valkenburg weet meteen: dit is wat ik wil. “Die stage heeft mij echt het begin gebracht. Ik slaagde voor mijn examen aan de koksopleiding in Roermond en iedereen in mijn klas had al werk, behalve ik. Maar ik dacht ik bel wel even de chef op, die vindt het wel leuk om te horen dat ik geslaagd ben. Ik belde meneer Hermsen op en die zei, ‘Margo, kun je 1 augustus beginnen?’ Drie weken later draaide ik mee in de keuken. Ik heb het op het juiste moment gebeld, maar heb ook wel die kans gepakt en er wat mee gedaan.”

Hoe belangrijk haar ouders zijn in haar carrière blijkt als Margo als zestienjarige chef in opleiding de kans krijgt om bij sterrenrestaurant Juliana in Valkenburg stage te komen lopen. Het is in de eerste instantie helemaal niet de bedoeling dat ze daar heen gaat, maar als een klasgenoot de kans aan hem voorbij laat gaan, neemt Margo graag zijn plaats in. “Ik was zó blij, maar ik moest het wel thuis uit gaan leggen. Ze zeiden geen nee, maar ze wilden wel weten waar ik terechtkwam. Mijn ouders kwamen met me mee toen ik mijn sollicitatiegesprek had voor die stage. En ik denk dat ze nog zenuwachtiger waren dan ik,” lacht Margo. “Ik verhuisde naar Valkenburg en heb enorm veel last gehad van heimwee. Het is een uur rijden van Valkenburg naar Maasbracht, maar als het moest, kwam mijn vader me gewoon halen.

Ze laat haar kansen inderdaad niet liggen. In 1990 wordt ze Meesterkok. Een bijzondere onderscheiding waar een zware test aan voorafgaat. Ze is de eerste vrouwelijke chef-kok die deze titel mag voeren en is dan met haar 24 jaar ook meteen de allerjongste ooit die de titel krijgt. “Ik heb er alles voor gedaan om dat doel te behalen. Ik heb daar zo veel bekendheid door gekregen. Pas tien jaar later ontving de tweede vrouw de titel. Ik zou niet weten waarom er zo weinig vrouwen zijn. Vertel het mij.” Twee vrouwen op 107 mannen, is inderdaad uit balans. Op zesentwintigjarige leeftijd opent OPZIJ 2019/2020

ze samen met haar man Petro haar eigen restaurant. Ze ontmoet hem als ze samenwerken in het restaurant Toine Hermsen in Maastricht. Als zich in 1993 een kans voordoet om samen een restaurant te openen, pakken ze die met beide handen aan. Margo staat in de keuken, terwijl Petro als sommelier en gastheer verantwoordelijk is. En sinds dit jaar wonen letterlijk boven op het restaurant. De naam van het restaurant heeft Margo niet zelf uitgekozen. “Oorspronkelijk wilden we de naam veranderen, maar een schipper vertelde me toen dat je in de scheepvaart de naam van een schip nooit vervangt. Dat brengt ongeluk.” En dus bleef het restaurant onder de naam Da Vinci bekendstaan. De keuken is vanuit het zitgedeelte van het restaurant goed te zien. Door de grote ramen kunnen de gasten meegenieten van de reuring in de keuken. Aan alles merk je dat dit het bruisende hart van de zaak is. Margo is in haar element en als de voorbereidingen voor de lunch beginnen, stuurt zij haar keuken aan. De jonge jongens die haar assisteren zijn al druk in de weer. Het eten is kleurrijk en wordt op prachtig servies geserveerd, wat een vrolijke indruk geeft. “Ik noem dat altijd de female touch, haha.” In 1999 ontvangt Margo haar eerste Michelinster. “Dat was super. Ik heb altijd in sterrenrestaurants gewerkt en dan ineens krijg je er zelf een. Dat is heel groots, fenomenaal. Vanaf die dag pak je alles wel even anders vast.” In 2008 ontving ze als tweede vrouw in Nederland ooit de tweede Michelinster. “De tweede ster voelt ook weer heel anders. Als je één Michelinster hebt, hoor je bij een groep van negentig restaurants die op dat niveau opereren. Maar als je twee sterren hebt, dan hoor je bij een groep van vijftien restaurants. Dat is iets heel anders. En dan ook nog als enige dame! Dan voel je je echt gedragen.” Tien jaar lang weet Da Vinci twee sterren te behouden. Maar in 2017 wordt compleet onverwachts een ster afgenomen. “Ik had zoiets van what the fuck? Wat is dit? Ik zag het totaal niet aankomen. Het is meer dan een klap die je dan krijgt. Bij mij kwam er wel echt een leeuwin omhoog. Maar ik wil het dan wel weer in het positieve omzetten. Ik heb een ster en ik sta er nog steeds tussen. Ik kan er weleens aan terugdenken en dan herinner ik het 28

me als een fantastische tijd. Ik heb er alles mee gedaan wat ik wilde. Ik heb tien jaar twee sterren gehad en ik kijk daar met heel veel trots op terug. Maar het is natuurlijk logisch dat het wat met je doet. Napoleon dronk bij iedere strijd die hij won champagne, maar ook bij elke strijd die hij verloor. En daar kan ik me wel in vinden, haha.” Margo draagt een witte koksbuis waar in grote zwarte letters ‘Woman of the Year’ op staat. Het verwijst naar de prijs met dezelfde naam die ze ontving in 2017 in Tokio. Het is een titel die Margo met veel trots draagt. “Het is heel belangrijk dat dat soort prijzen er zijn. Dat stimuleert zeker en ik draag het ook uit. Er zijn genoeg dames die zeggen: zo’n jasje wil ik ook.” Het idee dat ze daarmee ook een rolmodel is voor beginnende chefs, vindt ze fijn. “Ik probeer het vak op een mooie en positieve manier uit te dragen. Maar je moet het volhouden. Want wij werken ’s avonds en op momenten dat andere mensen uitgaan. Je moet het dus wel heel graag willen. En ik heb het virus te pakken, ik ervaar het echt als mijn levensritme. Ik zeg altijd: iedereen komt kroontjes tegen op z’n pad of geluksmomentjes. Je moet alleen opletten en wakker blijven. Het glipt je anders door de vingers en dan is het weg.” O

Het leven getekend

Werk op papier 1850–1950 t/m 19 januari 2020

Van snelle krabbels in schetsboekjes en eerste aanzetten tot schilderijen tot in detail uitgewerkte pastels en aquarellen. Het leven getekend toont 150 werken op papier uit de rijke collectie van het Kröller-Müller Museum. De basis van de collectie werk op papier van het Kröller-Müller wordt in de eerste decennia van de twintigste eeuw gelegd door de oprichtster van het museum, Helene Kröller-Müller. De werken uit de periode 1850–1950 geven een inkijkje in het alledaagse leven van eind 19e en begin 20ste eeuw. In Het leven getekend zie je veel werken die zelden of nog nooit het daglicht hebben gezien. Van onder meer Isaac Israels, Jan Toorop, George Breitner, Piet Mondriaan, Pablo Picasso, Paul Signac, Odilon Redon en Georges Seurat. Een buitenkans voor liefhebbers. Op zondag 19 januari 2020 organiseert het museum een lezing als inleiding op de tentoonstelling. Aanmelden: info@krollermuller.nl Voor informatie en tickets ga naar www.krollermuller.nl OPZIJ 2019 29

Gezondheid

STAPPEN MET

BOOMSMA & SEDOC

Wandelen is gezond. Bijna wekelijks vind je in krant, blad op een site wel een onderzoek waarin geconcludeerd wordt dat de paden op, de lanen in goed is voor lichaam en ziel. OPZIJ, fan van wandelen, liep mee met de Healthy Academy Walk door de duinen bij Noordwijk. Met tientallen medewandelaars luisteren naar experts als het gaat om gezondheid in lichaam en geest. D O O R K A R I - A N N E FY G I

‘S

tel je voor dat het vandaag een prachtige dag was. Dat we in de warmte van de zon door de duinen liepen. Nou, dan had je morgen geen verhaal op het werk te vertellen! Want dan was het gewoon een leuke wandelervaring in de duinen. Maar nu! Wandelen in de regen! Het gebeurt niet vaak dat je met zoveel medewandelaars door de regen in de duinen loopt. Het bijzondere, dát is wat je bijblijft!’ Arie Boomsma bejubelt de kou en de plensbuien zoals alleen Arie Boomsma iets kan bejubelen. OPZIJ loopt op een gure zondagmiddag in de Noordwijkse duinen mee met Healthy Academy Walk, onderdeel van RTL Nederland’s Healthy Fest. Het doel van dit initiatief: het promoten van

een gezondere levensstijl voor iedereen. Deze Walk is een wandeling van zo’n acht kilometer door de duinen in Noordwijk. Doel? Inspireren, informeren en te motiveren. Dus niet alleen in de natuur wandelen, maar met tientallen - vooral vrouwelijke deelnemers - onder leiding van bovengenoemde rasoptimist Boomsma twee uur lang via een koptelefoon luisteren naar gesprekken met voormalig olympisch hordeloper en nu tv-presenator Gregory Sedoc, Nina Pierson, ondernemer en oprichter van de biologische saladebar SLA en geluksprofessor Ap Dijksterhuis. De eerste gedachte is: waarom zou je met heel veel mensen à la de Nijmeegse Vierdaagse achter elkaar in de duinen lopen? Met allemaal een koptelefoon op, afgesneden van de vogelzang, het geluid van het zwiepen van de bomen en duingras, en van elkaar? Waarom zou je het lopen in de natuur tot een afgesloten ervaring in je koptelefooncocoon willen terugbrengen? Moeten we niet, om minder stress te ervaren, juist in het hier en nu zijn? Minder in het hoofd zitten? Dat is toch wat al die gezondheidsonderzoeken ons adviseren? Rebecca Solnit schrijft in Wanderlust, haar onlangs in het Nederlandse vertaalde boek over wandelen, dat in OPZIJ 2019/2020

Column Sheila Sitalsing

Gezondheid

Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist en columnist bij de Volkskrant. Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

je eentje wandelen een ‘een enorme spirituele, culturele en politieke resonantie’ heeft. Dit geldt dus niet voor de Healthy Academy Walk, hier wordt omdenken gevraagd. De wandeling is geen eenzame Solnit-wandeling, maar een vervanging van zittend in een ruimte naar interessante vraaggesprekken luisteren. Waarom zou je op een stoel (zitten is volgens zo’n gezondheidsonderzoek heel slecht voor je, dus zo min mogelijk doen, hoor)

‘Waarom zou je op een stoel geïnspireerd willen worden, als dat ook tijdens een twee uur durende wandeling in de Hollandse duinen kan?’ geïnspireerd willen worden, als dat ook tijdens een twee uur durende wandeling in de Hollandse duinen kan? Omdenken dus. Omdenken is iets waar Arie Boomsma heel goed in is, zo blijkt ook later als de groep wandelaars, diep gedoken in de jassen en de capuchons strak om het hoofd getrokken, het verlaten strand bereikt. Met de ruggen tegen de wind in voor enige dekking tegen de striemende regen en windstoten van 75 km per uur. Boomsma: ‘Kijk nou toch! We zijn de enigen op het strand! Wanneer maak je dat mee? Geweldig, wat bijzonder!’ Zijn geluk kan niet op. Geluksprofessor Ap Dijksterhuis geeft Boomsma via de koptelefoon gelijk. Het gaat er namelijk ook om wat je verwachtingen van iets zijn. Zijn je verwachtingen hooggespannen, dan kan de ervaring eigenlijk alleen maar tegenvallen als het niet gaat zoals verwacht. Stel je je in op het ergste, dan valt het mee, aldus Dijksterhuis. Zo makkelijk kan geluk dus soms zijn. Kwestie van verwachtingsmanagement. Tegen Boomsma’s oprechte positivisme is weinig in te brengen. Ook al heeft de regen inmiddels de onderbroek bereikt, het maakt niet uit. We zijn bezig met het maken van een bijzondere herinnering. En draaien tijdens de wandeling het stresshormoon cortisol de nek om. Of nou ja, we jagen het in ieder geval terug in zijn hok. We weten dat bewegen goed voor de mens is. En om voldoende te bewegen in de strijd tegen suikerziekte, harten vaatziekten en slechte botte hoeven we geen marathons te lopen (integendeel zelfs, bleek onlangs maar weer eens uit een ander gezondheidsonderzoek), maar is 2,5 uur per week stevig doorlopen ook al goed. Maar wandelen is ook goed voor de ziel en het hoofd. Lopen 32

ruimt de rommel in je hoofd op, zegt Dijksterhuis door de koptelefoon. Hij vergelijkt wandelen met een ventiel waardoor lucht ontsnapt. “Het werkt tegen stress en is meditatief. Je hoofd zit zo vol met allerlei dingen waar je je druk over maakt.” Tijdens het wandelen verdwijnen die nare dingen. Burn-out is inmiddels volksziekte nummer één omdat we te veel willen maar eigenlijk niet kunnen, want tijd en keuzes maken is moeilijk. En we hebben te hoge verwachtingen. Depressie ligt op de loer. Wie alles van depressie weet, is oud-atleet Gregory Sedoc. In de koptelefoon vertelt hij dat hij van kinds af aan met atletiek bezig is geweest. Hij deed drie keer mee aan de Olympische Spelen en werd in 2007 Europees kampioen op de 110 meter horden lopen indoor. Maar in 2011 leek hij zijn hele carrière te hebben vergooid, door drie keer op een rij door stommiteiten dopingcontroles te missen. Hij werd geschorst. Door de schorsing raakte hij zijn doel in het leven kwijt en werd hij depressief. Hij vertelt aan de Healthy Academy-wandelaars hoe hij uiteindelijk om hulp vroeg en uit het diepe gat kwam. Maar Sedoc weet, de zwarte hond ligt altijd op de loer en in zijn dagelijkse leven houdt hij er rekening mee dat hij voldoende rust neemt en niet te veel hooi op de vork. Hij hoopt door open te zijn over zijn depressie andere mensen te helpen. Zijn verhaal vertellen op deze regenachtige wandeling is een manier om te helpen. Het omdenken lukt deze wandelaar maar gedeeltelijk die middag, bekent ze. De regen? Check. Zonder wrijving

PAK DIE HOERRR

rouwen in de publieke ruimte, vrouwen die zich in het openbaar uitlaten, vrouwen met een mening op televisie: ook in 2019 wemelt het nog altijd van de mensen die daar ernstig van in de war kunnen raken. En wel dusdanig dat ze dampende fluimen vol haat, bedreigingen en intimidaties over de vrouwen in kwestie uitspugen. Soms met succes. Dan worden niet de bedreigers met pek en veren in het cachot gesmeten, maar gooien de bedreigden het bijltje erbij neer. Dan doen de vrouwen moegestreden een stap opzij om een andere zuster de arena in te sturen.

Onafhankelijk van elkaar verklaarden achttien vrouwen ze dat ze ermee uitscheiden omdat ze de drek die ze over zich heen krijgen zat zijn. geen glans en dat geldt ook voor regen. We staan altijd ‘aan’, weet Dijksterhuis. We krijgen de hele dag door prikkels en indrukken te verwerken. Die prikkels bereiken mij die zondagmiddag door het zware apparaat dat op mijn hoofd over mijn oren hangt. Als ik hem het laatste half uur van de wandeling om mijn hals hang, hoor ik de wind en een enkele verdwaalde vogel zingen. En is mijn hoofd lichter. Zen. O

Af en toe komt er een verontwaardigd debatje van. Zoals afgelopen oktober, toen er een golfje was van opstappers onder vrouwelijke Britse politici. Onafhankelijk van elkaar verklaarden achttien vrouwen ze dat ze ermee uitscheiden omdat ze de drek die ze

over zich heen krijgen zat zijn. Intimidatie, doodsbedreigingen wegens brexit- of remainstandpunten. Krijgen hun mannelijke collega’s ook, was altijd het verweer. Maar de verkrachtingsfantasieën die met de bedreigingen gepaard gaan, de virulente vrouwenhaat, de smerige diskwalificaties die ze er gratis bij krijgen, enkel vanwege hun vrouw-zijn: dát kenden hun mannelijke collega’s niet. Eerder dit jaar waren het Belgische aspirant-politici die aan de bel trokken. Ze hadden zich kandidaat gesteld voor verkiezingen en wat daarna gebeurde zal weinig nog verbazen: seksuele intimidatie en onkuise voorstellen naast de gebruikelijke beledigingen, zo getuigden ze in La Libre Belgique. Over hun politieke standpunten ging het zelden of nooit. Over hun vrouw-zijn continu. Het gebeurt allerwegen dat publieke figuren worden belaagd en uitgescholden. Ook in Nederland. Maar er is een cruciaal verschil: mannelijke burgemeesters worden doorgaans wanneer ze op een podium staan getrakteerd op wat boe-geroep, een fluitconcert of andere afkeurende geluiden. Hun vrouwelijke collega krijgt daarbovenop van een vol Museumplein uit duizenden kelen ‘Pak die hoerrrr’ te horen. Over het nette broertje van dit ‘hoerrr’-gebrul, namelijk het gegraai onder rokjes door keurige collega-politici die denken dat dit hun toekomt, deed Marietje Schaake onlangs een boekje open in NRC Handelsblad. Schaake zat jarenlang in het Europees Parlement voor D66 en verhaalde over ‘bewindspersonen die op rare tijdstippen berichten sturen. Dat je om elf uur ’s avonds een berichtje krijgt dat hij tijd heeft voor een afspraak met een drankje, en dat je het beste even naar zijn hotel kan komen.’ Onder al deze voorvallen zit de doorleefde overtuiging: ‘Zij hoort hier niet.’ Daar past maar één antwoord op: sodemieter op, broer. Jouw tijd is voorbij. O OPZIJ 2019/2020

Zusterschap

Zusterschap Tessel ten Zweege (21) heeft al veel meer ondernomen binnen het feminisme dan menig ander. Chapeau! In 2017 richtte ze het feministische kunstenaarscollectief PISSWIFE op. Onder deze provocerende naam werkt Tessel met zo’n twaalf anderen aan onder andere een zine. Afgelopen oktober kwam hun derde en nieuwste editie over relaties uit. Daarnaast is ze betrokken bij de Women’s March. Volgens haar kan het feminisme vooral wat meer solidariteit gebruiken. “Ik geloof dat feminisme 2019 meer gaat over intersectionaliteit en solidariteit met alle feministen en mensen die niet de meest prominente plek in de maatschappij hebben.” DOOR NINA K LA A S S E N BEEL D LÂ N NGU YE N

ZEIK WIJF 34

ertel. Waar dat komt dat activisme vandaan? “Ik merkte dat de wereld anders naar verschillende geslachten kijkt. Toen begon ik er meer over te lezen en te studeren en kwam ik erachter dat feminisme eigenlijk draait om solidariteit en niet alleen om je eigen rechten. Ik geloof dat feminisme 2019 meer gaat over intersectionaliteit en solidariteit met alle feministen en mensen die niet de meest prominente plek in de maatschappij hebben. Toen ben ik me gaan verdiepen in de positie van transgendermensen in Nederland, de emancipatie van zwarte vrouwen, non-binaire mensen en vrouwen met een lichamelijke beperking. Door al die dingen te onderzoeken ontdek je ook je eigen privileges en hoe belangrijk het is dat feminisme niet alleen om jou draait. Alles is eigenlijk met elkaar

verbonden. Je kunt niet aan je eigen bevrijding werken zonder dat je iedereen in acht neemt.” Is dat iets van dat je huis uit ook hebt meegekregen? “Op zich wel. Ik ben ook vernoemd naar de eerste vrouwelijke dichter van Nederland, Maria Tesselschade. Dus ik heb zeker iets van feminisme meegekregen. Maar ik moet wel zeggen dat mijn moeder was en ik echt een andere generatie feminist zijn. Ik ben een stuk actiever bezig met feminisme dan mijn moeder was. In mijn moeders tijd hadden feministen het totaal nog niet over interseksualiteit of transgenderpersonen. Dat is nu een essentieel onderdeel van intersectioneel feminisme. Het is niet dat mijn moeder daar niet voor openstaat, maar ze was nooit zo strijdbaar voor dat soort thema’s. Ze wist er ook gewoon nog niet zo veel over.”

Dus dat je je nog meer focust op inclusiviteit? “Ja, voor mij gaat het daar heel erg over. Ik merk dat feminisme steeds meer een soort van populaire term wordt. Aan de ene kant vind ik dat heel goed, omdat er steeds meer mensen voor openstaan en het steeds bespreekbaarder wordt, maar aan de andere kant merk ik dat het daardoor af en toe ook een beetje een lege term wordt. Ik heb vorig jaar ook geholpen met de organisatie van de Women’s March en dan wil ik ook altijd graag weten van mensen waarom ze meelopen. Zijn ze heel strijdbaar of zijn ze nieuwsgierig en willen ze een kijkje komen nemen? Beide is goed, maar ik zou het fijn vinden als het dan niet blijft bij ‘girlpower’ op een bordje schrijven. Het zou mooi zijn als mensen zich dan ook meer gaan verdiepen en zich inlezen.” Vind jij jezelf ook radicaal? “Ja, al weet ik nooit zo goed wat dat nou echt betekent. Als ik mezelf vergelijk met de gemiddelde persoon die ik spreek, dan zie ik mezelf wel als radicaal. Maar ik heb een heleboel feministische vriendinnen en vrienden die ik heb ontmoet door PISSWIFE en de Women’s march, en dan ben ik niet per se het meest feministisch. Maar als ik kijk naar mijn vriendinnen van de middelbare school, dan ben ik zeker wel de meest radicale. En ja, wat is radicaal? Sommige mensen vinden het al radicaal als je je benen niet scheert en dat doe ik al twee jaar niet haha.” Hoe reageert jouw omgeving erop dat je je zo voor feminisme inzet? “Ik merk dat als ik gewoon een gesprek heb met iemand en ik geef mijn mening, dat mensen als snel iets hebben van ‘doe niet zo feministisch.’ OPZIJ 2019/2020

Zusterschap

‘Ik zou het fijn vinden als het dan niet blijft bij ‘girlpower’ op een bordje schrijven’ Maar dat geldt eigenlijk ook als ik mensen aanspreek als ze racistische dingen zeggen. Dan merk ik wel dat mensen denken van ‘daar heb je haar weer. Waarom moet het altijd zo politiek correct?’ Maar ik krijg ook veel positieve reacties. “Vaak als ik iets zeg, voelen mensen zich aangevallen. Stiekem weten ze dan misschien ook wel dat wat ze zeggen niet hele-maal oké is. En dan gaan ze doen alsof jij een zeikerd bent.” Is dat ook de aanleiding geweest om met PISSWIFE te beginnen? “Toen ik begon met studeren was ik al feministisch en niet per se op mijn mondje gevallen. En als ik dan in gesprek was met mensen die minder met feminisme bezig waren, vonden ze me een zeikwijf. Een aantal internationale studenten vroegen toen aan mij wat dat betekende. Toen heb ik er als een soort geuzennaam Pisswife van gemaakt. Om het juist te omarmen. Ik vind het irritant dat mensen het altijd maar gezeik vinden, het gaat over mijn bestaansrecht. Als ik mensen aanspreek op hun alledaagse seksisme of racisme, dan ben ik weer een 36

zeikwijf. En toen dacht ik Pisswife is een leuke naam om een collectief mee te beginnen. We maken een zine (onafhankelijk tijdschrift, vrij van reclame − red.) waarin we onze persoonlijke verhalen kwijt kunnen, maar waarin ook ruimte is voor kunst en poëzie.” En af en toe een beetje provoceren? “Absoluut. Dat is ook wel een beetje ons imago. We zijn brutaal en niet op ons mondje gevallen en dat willen we ook uitstralen. We geloven dat als de norm ver weg ligt, je hard moet schreeuwen om het de juiste kant op te trekken. Sommige mensen vinden dat heel gaaf, anderen kan het was afschrikken maar so be it. De naam is een beetje vulgair en gewoon heel erg out there. Maar ik geloof dat dat in het feminisme nog wel meer nodig is. Ik vind dat brutale ook leuk. Het geeft je de ruimte om lekker gek te doen en om echt ongezouten je mening te geven. Maar je kunt ook fouten maken. Wij zeggen ook weleens dingen waarvan je later denkt: o, niet zo handig. We willen het liefst gewoon een community creëren. Dat is natuurlijk ook een beetje waarom we zijn begonnen. We misten een plek waar feministen gewoon zichzelf konden zijn en niet meer hoefden te zijn van ‘sorry, dat ik weer zeik.’” Waar zou je met PISSWIFE nog meer de aandacht op willen vestigen? “Ik ben nu bezig met een groot onderzoek naar intiem partnergeweld voor mijn bachelorscriptie. Daarnaast heb ik vrijwilligerswerk gedaan voor Transgendernetwerk Nederland en daar werd mij pijnlijk duidelijk dat transgendermensen echt de meest achtergestelde groep in Nederland zijn. Ook binnen het feminisme en het activisme is er nog weinig ruimte voor de transcommunity. Hun emancipatie is relevant voor iedereen. Transgendermensen zijn niet de enigen die zich niet aan ‘gendernormen’ houden. Iedereen

zou zich moeten kleden en gedragen zoals die persoon dat wil, zonder dat daardoor de veiligheid in gevaar komt. “Ik doe ook veel met de emancipatie van de LGBT-community, want ik merk dat er daar vaak een beetje schamper wordt gedaan over biseksualiteit. Alsof het een soort fase is. Het wordt ook vaak heel erg geseksualiseerd en dat vind ik heel storend. Ik denk dat het productief is om ook heel kritisch te kijken naar de LGBT-community. Natuurlijk is die heel belangrijk, maar in die community zijn mannen de overheersende groep. Lesbiennes en biseksuele vrouwen vallen nog vaak buiten de boot. Er is ook daar nog veel werk te verrichten.” Je hebt ook meegeholpen bij de organisatie van de Women’s March afgelopen maart. Hoe ben je bij hen terechtgekomen? “Toen ik vrijwilligerswerk deed voor een festival in 2017, ontmoette ik Adinda Veltrop, een van organisatoren van de Women’s March. We raakten goed bevriend en ik begon haar een beetje mee te helpen. En toen werd ik zo enthousiast dat ik dacht ‘ja, ik ga hier aan mee doen.’ Daarvoor had ik al een keer meegelopen in Amsterdam. Dat vond ik zo gaaf. Het voelt heel empowering om met zo veel mensen te lopen voor vrouwenrechten. Soms voelt het weleens eenzaam in het dagelijks leven als je mensen tegenkomt die het niet echt begrijpen of die vinden dat je zeurt. Dan is het heel fijn om met duizenden mensen te lopen die dezelfde idealen hebben als jij.” Het was nog een groter succes dan voorgaande jaren. Waar heeft dat denk je mee te maken? “Ik hoop gewoon dat er een hele positieve shift gaande is in de maatschappij en in de publieke opinie over feminisme. Dat zal ook wel in zekere zin. Maar soms lijkt het alsof er een hele erge backlash

‘Vaak als ik iets zeg, voelen mensen zich aangevallen. Stiekem weten ze dan misschien ook wel dat wat ze zeggen niet helemaal oké is. En dan gaan ze doen alsof jij een zeikerd bent.’ is vanwege bijvoorbeeld de winst van Forum voor Democratie. Daar schrok ik heel erg van. Toen dacht ik: is dit de publieke opinie in Nederland? De dingen die Thierry Baudet heeft gezegd over

vrouwen, over mensen van kleur, vindt Nederland dat echt acceptabel? Maar misschien waren er daarom wel zoveel meer mensen. Het is ook een tegenreactie geweest, denk ik. Dat vind ik wel hoopvol.” O OPZIJ 2019/2020

Gezondheid

OPMAAT E

Gezondheidszorg voor vrouwen door vrouwen – is dat waar we naar toe moeten? In de reguliere gezondheidszorg is nog te weinig aandacht voor de specifieke gezondheidsklachten van vrouwen. Verslag uit het Alexander Monro ziekenhuis en de HeartLife klinieken, waar de vrouwelijke directeuren het radicaal anders aanpakken. “Ik wijk soms af van de protocollen. Want die zijn doorgaans voor mannen gemaakt en daar passen vrouwen minder goed in.” D O O R R E N AT E VA N D E R Z E E I L L U S TRATI ES L I Z E P R I N S

enorme foto van een hardloopster hangt boven de receptie van de HeartLife kliniek in Utrecht. Zo ziet de directeur, cardioloog Janneke Wittekoek, haar patiënten graag: in beweging. Haar kliniek is een bijzondere plek: de overgrote meerderheid van de patiënten is vrouw. Dat komt omdat Wittekoek bijzondere aandacht heeft voor de hartklachten van vrouwen. “Dat is nodig omdat vrouwen andere hartklachten hebben dan mannen en de reguliere gezondheidszorg daar nog steeds aan voorbijgaat,” zegt Wittekoek. “Ik wijk soms af van de protocollen. Want die zijn doorgaans voor mannen gemaakt en daar passen vrouwen minder goed in.” Haar gedrevenheid ontstond toen ze arts in opleiding was. “Ik maakte mee dat vrouwen met serieuze hartklachten op het spreekuur kwamen, maar dat uit de onderzoeken niets naar voren kwam. Ik had daar zó’n onvrede mee, dat ik telkens weer geen antwoord had. Ik hoorde ook het gezucht van collega’s als er weer een vrouw binnenkwam met wat ze omschreven als atypische klachten. Zo van: ‘daar heb je er weer een, het zal wel weer niets zijn’.” Uiteindelijk ontdekte ze dat de klachten van deze vrouwen vaak het gevolg waren van een klein beetje aderverkalking. Dat zorgt voor krampen in de bloedvaten en dat is een belangrijk signaal dat er binnen een paar jaar een hartinfarct zit aan te komen. “Mannen krijgen dat soort signalen niet, maar vrouwen wél,” legt ze uit. “Als je goed op die signalen inspeelt, kun je een hartinfarct voorkomen. Die klachten worden atypisch genoemd, maar het zijn typische vrouwenklachten. Ik wilde daar meer aandacht voor, maar dat kreeg ik binnen de muren van een ziekenhuis niet voor elkaar. Het gaat langzaam beter, maar er is nog steeds onvoldoende oog voor. Ik zie wekelijks twee of drie patiënten die echt

zwaar tekort zijn gedaan. Doordat hun klachten niet serieus zijn genomen, is een diagnose gemist.” De aanpak van de HeartLife kliniek is niet alleen opmerkelijk omdat er aandacht is voor het vrouwenhart, maar ook omdat Wittekoek kijkt naar de hele levensloop van de patiënt. Haar werkwijze is holistisch. “Vaak hebben klachten te maken met stress, met dat vrouwen veel ballen in de lucht moeten houden. Daarom wil ik het hele verhaal weten. Heeft een vrouw het zwaar op haar werk, is ze moe, slaapt ze slecht – bijvoorbeeld door de overgang - en drinkt ze daardoor meer koffie? Ik kan haar een bètablokker geven, maar misschien is ze meer gebaat bij een slaappil of bij een minder volle agenda. Ik moet mijn patiëntes vaak empoweren, want ze zijn altijd met anderen bezig, met hun kinderen, met hun man. Ze moeten leren om een keer nee te zeggen, om op zaterdag gewoon eens naar de sauna

‘Onderzoek gebeurt vaak met ontbloot bovenlĳf en dan is het prettig als je alleen vrouwen om je heen hebt’ te gaan. Dat gaat niet van de ene op de andere dag, daar is tijd en aandacht voor nodig. Voor het eerste consult trek ik twee uur uit, om een echt goed beeld te krijgen van de patiënt. Want empowerment, dat krijg je als arts niet voor elkaar als je OPZIJ 2019/2020

Gezondheid

Gezondheid je patiënten niet een beetje kent.” Opmerkelijk is ook dat in de HeartLife-kliniek alleen vrouwen werken. “Dat schept een bepaalde sfeer,” zegt Wittekoek. “Ik hoor van mijn patiëntes dat ze dat plezierig vinden. Onderzoek gebeurt vaak met ontbloot bovenlijf en dan is het prettig als je alleen vrouwen om je

‘Empathie is een belangrĳke eigenschap voor een arts, en daar ontbreekt het nog wel eens aan’ heen hebt. Vrouwen die bijvoorbeeld weten wat het is om door de overgang te gaan met een baan en kinderen. Het is gewoon fijn als je sommige dingen niet hoeft uit te leggen. Dat is de sfeer die we willen creëren. Empathie is een belangrijke eigenschap voor een arts, en daar ontbreekt het nog weleens aan.” Speciale aandacht voor vrouwenklachten in een kliniek waar alleen vrouwen rondlopen, is dat waar we in de toekomst naar toe moeten? Is het beter als vrouwelijke artsen en zorgverleners zich over vrouwelijke patiënten ontfermen – omdat die meer oog hebben voor hun specifieke klachten en hen beter het gevoel kunnen geven dat ze begrepen worden? Wittekoek schudt haar hoofd: “Ik ben helemaal voor integratie, niet voor segregatie. De kennis over specifieke vrouwelijke klachten en ook over de manier van communiceren van vrouwen, die vaak anders is dan die van mannen, moet veel beter tijdens de opleidingen worden overgebracht. Voor de transitiefase waar we nu in zitten, is mijn kliniek een goede oplossing, maar ik hoop dat die op een gegeven moment niet meer nodig is.”

en ander ziekenhuis waar vrouwen zorgdragen voor

vrouwen op een vernieuwende manier, is het Alexander Monro Ziekenhuis in Bilthoven. Dit ziekenhuis is volledig gespecialiseerd in borstkanker en de sfeer die er hangt, is niet te vergelijken met die in een gewoon ziekenhuis. Je krijgt het gevoel dat je in een wellness-centrum bent beland als je de ruime lounge inloopt met zijn smaakvolle zitjes, kunst aan de muur en open haard. Boven de receptie hangt een portret van Frida Kahlo, een vrouw die als geen ander wist hoe het was om zware operaties te ondergaan. “We willen de beste zorg geven, en ook lief en mensgericht zijn,” zegt directeur en voormalig oncologisch chirurg Marjolein de Jong. “Wij geloven dat die combinatie nodig is als je een patiënt echt goed wilt helpen. Als je niet werkelijk geïnteresseerd bent in de klacht of de vrouw, kom je nooit tot een goed traject.” Die mensgerichtheid uit zich in details die je in gewone ziekenhuizen niet aantreft. Als patiëntes hun borsten moeten ontbloten voor onderzoek, ligt bijvoorbeeld een omslagdoek klaar waarmee ze zich kunnen bedekken. Voor vrouwen die een chemokuur ondergaan, zijn er sokken, omdat ze vaak koude voeten krijgen. De ruime kamers – genoemd naar inspirerende vrouwen, zoals Aletta Jacobs of Jane Goodall – zijn mooi ingericht en partners kunnen er ook overnachten. In de badkamers staan verzorgingsproducten van een goed merk. “Ik heb in verschillende ziekenhuizen gewerkt,” vertelt De Jong. “En daar zag ik dat er vaak te weinig oog was voor het feit dat een prettige omgeving, met rustige kleuren, waar het lekker ruikt, beter is voor de patiënt. En ook voor de medewerkers, trouwens. Het hoeft niet per se veel te kosten. Het gaat om keuzes maken en om simpele dingen, bijvoorbeeld dat je een karaf water en een schaal met appels neerzet. Dat zijn details, maar ze creëren een sfeer die prettig is voor de patiënten. Ik geloof in een healing environment. Of dat typisch vrouwelijk is? Ik zou het heel jammer vinden als dat zo zou zijn.” Omdat er in het ziekenhuis alleen borstkanker en overige borstaandoeningen worden behandeld, bestaat er een scherpe focus. Ook als het om het herkennen van borstklachten gaat. “Als een vrouw zegt: mijn borst is veranderd, dan nemen we dat bloedserieus,” zegt De Jong. Het komt nog geregeld voor dat er te lang wordt afgewacht. Wij zijn alert. Wij geloven dat een vrouw haar borsten in ‘normale’ doen zelf goed kent, en zo niet helpen we met informatie om je borsten goed te leren kennen en te weten op welke veranderingen je op moet letten.” In haar ziekenhuis is de overgrote meerderheid van het personeel vrouw. Dat komt omdat in de borstkankerzorg sowieso veel vrouwen werken. “Wij nemen niet geforceerd alleen vrouwen aan. Als er een steengoede man tussen de sollicitanten zit, krijgt hij de baan. Mannen zijn ook nodig. De samenwerking tussen vrouwen en mannen kan heel versterkend zijn. Mannen en vrouwen kunnen soms net even anders naar dingen kijken en daarmee een waardevolle inbreng geven,” legt ze uit. “De manier

waarop wij werken spreekt vrouwen erg aan en ik merk dan ook dat de overstap van een algemeen naar een gespecialiseerd ziekenhuis nu makkelijker wordt gemaakt dan bij de start van het Alexander Monro.” Van haar patiënten hoort ze, net als Janneke Wittekoek, dat ze een omgeving met zoveel vrouwen erg prettig vinden. “Ze zeggen tegen me: ze begrijpen vaak beter wat ik doormaak. Het is een basisvertrouwen. Bij een man geven sommige patienten aan sneller het gevoel te hebben dat ze moeten uitleggen wat het allemaal voor hen betekent. Daar kunnen ze zich wel eens opgelaten over voelen. Ik zie dat sommige patiëntes zelfs rekening houden met mannen, ze willen hen niet belasten met hun emoties. Voor vrouwen is een omgeving met veel vrouwelijke zorgverleners gewoon minder beladen.”

at blijkt ook uit onderzoek. Internist Jeanine Roeters van Lennep ondervroeg bijvoorbeeld een onderzoeksgroep van 7000 patiënten naar hun voorkeur voor een vrouwelijke of mannelijke huisarts. Ze kwam erachter dat het aantal vrouwen dat behoefte heeft hun klachten met een huisarts van hetzelfde geslacht te bespreken, drie keer zo groot is als het aantal mannen dat die behoefte heeft (39% versus 13%). De wens om een vrouwelijke huisarts te zien was het grootst als het over seksuele klachten, intieme lichaamsdelen of psychologische problemen ging. “Ze associëren vrouwelijke huisartsen met meer empathie, met een persoonlijkere aanpak, meer inlevingsvermogen,” legt Roeters van Lennep uit. “Schaamte speelt ook een rol bij de voorkeur voor een vrouwelijke arts. Veel vrouwen vinden het dan toch makkelijker een klacht te bespreken of zich lichamelijk te laten onderzoeken. Die schaamte kan soms zelf tot gevolg hebben dat vrouwen het bezoek aan een huisarts van het andere geslacht uitstellen. Vooral jonge vrouwen, en daarmee bedoel ik vrouwen in de leeftijd van achttien tot 44 jaar, hebben die neiging: een vijfde van hen bleek een bezoek aan de huisarts om deze reden weleens te hebben uitgesteld.” Roeters van Lennep vindt de uitkomsten van het onderzoek belangrijk. “Het is belangrijk te erkennen dat een behoorlijk percentage vrouwen liever een arts van het eigen geslacht ziet bij klachten die gevoelig liggen of onderzoek dat belastend is, omdat er schaamte bij

komt kijken. Een mannelijke arts reageerde op mijn onderzoek met de opmerking: maar we hebben toch allemaal dezelfde opleiding gehad? Dat is naïef gedacht. Al ben je arts, je blijft man of vrouw. En daar hebben vrouwen bepaalde gevoelens bij.”

eel goed dus, dat er steeds meer vrouwelijke artsen komen. Artsen en bestuurders die hopelijk net als Wittekoek en De Jong meer oog hebben voor wat vrouwen nodig hebben en niet bang zijn om de gezondheidszorg op hun manier aan te pakken. “Er zit nu meer dan tachtig procent vrouwen in de collegebanken bij geneeskunde,” zegt Jeanine Roeters van Lennep. “De feminisering van de gezondheidszorg zal dus in de toekomst toenemen. Misschien moeten we tegen die tijd gaan oppassen dat het niet te ver doorslaat.” Voorlopig is het nog niet zover en valt er nog een wereld te winnen als het gaat om aandacht voor de specifieke gezondheidsklachten van vrouwen. “Die inhaalslag gaat ontzettend langzaam. In de jaren tachtig zagen we de eerste onderzoeken die bewezen

‘Nu zijn we dertig jaar verder en is men nog verbaasd als blijkt dat vrouwen geen kleine mannen zĳn’ dat er verschillen zijn tussen de gezondheidsklachten van vrouwen en mannen. Nu zijn we dertig jaar verder en is men nog verbaasd als blijkt dat vrouwen geen kleine mannen zijn,” zegt Janneke Wittekoek. “In een ideale wereld weten artsen evenveel over de gezondheid van vrouwen als van mannen. Ik wil daar geen feministisch ding van maken, maar in de toekomst moet dat gewoon geregeld zijn.” O OPZIJ 2019/2020

Open doek

DWARSKIKKER Aafke Romeijn (1986) is een artistiek alleskunner. Vorig jaar bracht ze haar debuutroman Concept M uit. In oktober van dit jaar volgde het album M dat als een soundtrack bij het boek is geschreven. Naast muzikant en schrijfster is Aafke columnist en fervent twitteraar over feminisme, depressie, politiek, maar ook over tv-programma’s. In 2020 wordt de opvolger van Concept M verwacht. DOOR NI NA K L A A S S E N B E E LD M A RC DE U R L O O

efeliciteerd met je nieuwe album. Wist je al direct dat je een album bij je boek wilde maken? “Concept M is een sciencefiction roman en toen ik het boek aan het schrijven was, ben ik heel lang bezig geweest met het creëren van de wereld waarin het verhaal zich afspeelde. Dat was best een klus en toen ik klaar was met mijn boek, wilde ik een muziekalbum maken. Maar ik was eigenlijk nog helemaal niet klaar met die wereld. Dus toen bedacht ik om een album te schrijven dat zich in die wereld afspeelt. Ik heb eigenlijk alle personages uit het boek aan het woord gelaten op de plaat. Qua muziek is het een bijzondere plaat voor mij, omdat ik het meeste zelf heb gedaan. Ik heb bijna alles zelf geproduceerd en ik heb veel samengewerkt met mijn familie. Mijn man, vader, moeder en zusje zijn allemaal te horen op de plaat. Dat was ook heel bijzonder, want we hebben nog nooit op deze manier met elkaar samengewerkt.” Was dit de eerste keer dat je je album helemaal zelf

produceerde? “Ik houd het liefst altijd alles zo veel mogelijk in eigen hand. Van oorsprong ben ik componist van klassieke muziek. Dan schrijf je gewoon zelf alle noten en dan voert iemand anders dat uit. Maar als popmuzikant ben je vaak afhankelijk van anderen, vooral als je dingen elektronisch wilt doen. Dan moet je je eerst echt verdiepen in alle software die er komt kijken bij het maken van een plaat, dus echt de technische details. Maar ik wilde het toch allemaal leren en zelf doen.” Ik las dat je vroeger ook nog in een punkband hebt gezeten? Hoe kom je dan uit bij elektropop? “Ik heb altijd interesse gehad in alle genres van muziek en heb echt van kleins af aan alles opgeslorpt. Ik hou van klassieke muziek, maar ook van hiphop, punk, metal en elektro. Als het maar muziek is. Ik ben steeds een paar jaar met een genre bezig en dan vloeit het weer over in iets anders.” Je werkt ook met Spinvis samen op je album. Hoe ging dat? “Dat was heel bijzonder. We waren al heel lang van plan om samen iets te doen, maar het kwam er maar steeds niet van. En uiteindelijk was het album al helemaal af en op het laatste nummer ‘Ameland’ hoorde ik in mijn hoofd zijn stem de hele tijd. En dacht ik: wauw, hij moet eigenlijk gewoon meezingen. Dus toen heb ik dat nummer gewoon gestuurd, waarop hij zei: ‘Tof, ik kom wel even langs.’ Dus het is eigenlijk heel makkelijk gegaan allemaal. Maar wel heel bijzonder, want Spinvis is echt een jeugdheld van me.”

Waarom wilde je als klassiek componist graag een boek schrijven? “Dat wist ik van kinds af aan al. Het duurde gewoon even voordat ik een boek af had dat ik goed genoeg vond. Ik heb vanaf de basisschool altijd geprobeerd om boeken te schrijven en dat is een paar keer ook wel echt gelukt. Maar de boeken die ik als kind schreef waren natuurlijk niet goed genoeg om uit te geven. Daarna kwam een manuscript dat ik weliswaar helemaal af heb geschreven, maar ik vond het niet origineel genoeg. Het ging vooral over mezelf: mijn eigen leven en mijn liefdesperikelen. Toen kreeg ik het idee voor een sciencefictionroman en dacht ik: het is ook gewoon veel vetter om daarmee te debuteren. Dat trekt veel meer aandacht en is gewoon veel interessanter.” Was dat dan ook meteen de eerste keer dat je sciencefiction schreef? “Gek genoeg heb ik als kind wel een aantal sciencefictionverhalen geschreven. Maar dat ging meer over iemand die aanspoelde op een onbewoond eiland en dat er allemaal gekke dingen gebeurden die in de echt wereld niet konden. Maar echt scifi had ik eigenlijk nog nooit geschreven. Dat was wel spannend. Ik heb me ook echt moeten verdiepen in het genre om te zien wat er allemaal al was, want ik ben helemaal niet iemand die alleen maar scifi leest of kijkt.” Je boek wordt vaak omschreven als maatschappijkritisch. Was dat ook je intentie? “Ik probeer met mijn boeken niet per se kritiek te leveren, maar ik wil juist mensen aan het denken zetten en beide kanten van een verhaal laten zien zonder dat ze daar dan meteen een mening over moeten hebben of een oordeel over moeten vellen. Kijk naar Twitter: iemand gooit z’n mening erop en daar komen dan gelijk weer andere meningen overheen. Terwijl het soms ook wel fijn is om ergens geen mening over te OPZIJ 2019/2020

Open doek

Column Asha ten Broeke Asha ten Broeke (1983) is wetenschapsjournalist en auteur van Het idee M/V en Eet mij. Ze woont met haar man en twee dochters in Deventer.

hebben en gewoon te filosoferen over wat de mogelijkheden zijn. Dat is eigenlijk wat ik probeer te doen met mijn boek. Door dingen die spelen in onze maatschappij uit te vergroten en die niet meteen als goed of kwaad neer te zetten. Zo probeer ik een gedachteruimte te maken voor de lezer.” Dat is eigenlijk het tegenovergestelde van wat je doet in je werk als columnist. Wat vind je leuker? “Als je columns schrijft, moet je natuurlijk altijd je mening geven over iets wat er dan speelt. En het moet snel en actueel zijn. In die zin is het fijn om een boek te schrijven, omdat het een veel langer project is waar je veel grotere lijnen in kunt leggen en je niet meteen een mening hoeft te geven. Juist daarom is het leuk om allebei te doen. Want ik ben wel iemand die een mening heeft, maar ik ben ook iemand die graag veel langer nadenkt over dingen, waardoor ik mijn mening bij in de loop van tijd soms bijstel. En het is heel fijn om een boek te kunnen schrijven omdat je dat daar veel meer kunt laten zien.”

‘Ik wil me blijven uitspreken tegen dingen waar mensen met een psychische ziekte tegenaan lopen.’ Jouw dochter heeft jouw achternaam, je schreef daar een column over. “Ik denk dat het stellen van de vraag welke achternaam een kind krijgt op zich al bijna feministisch te noemen is. Je mag in Nederland al best wel lang de naam van de moeder doorgeven, maar het gebeurt echt heel weinig. Natuurlijk heeft iedereen daar zijn eigen keuze in, maar ik denk dat het pas echt een vrije keuze is wanneer het een neutrale vraag wordt. En nu is dat nog niet zo. Nu krijg een kind standaard de naam van de vader, tenzij je besluit om het niet te doen. Het geven van de achternaam van de moeder is nog steeds afwijkend.” 44

Jij noemt jezelf ook feminist. Wat houdt dat volgens jou in? “Dat ik me altijd de vraag probeer te stellen waarom intermenselijke verhoudingen zijn zoals ze zijn. En of dat de meest logische en meest gelijkwaardige manier is. Dat heeft natuurlijk met vrouw/man te maken omdat dat voor mij als witte vrouw de duidelijkste tegenstelling is, maar in principe is het intersectioneel. Het gaat voor mij over hoe het lichaam politiek is en hoe maatschappelijke verhoudingen geworden zijn zoals ze zijn en gewoon gevonden worden omdat het nu eenmaal zo is. Door dat steeds een beetje los te peuteren, wil ik proberen om uiteindelijk die verhoudingen zo neutraal en gelijkwaardig mogelijk te krijgen. Zodat iedereen zijn eigen keuzes kan maken vanuit gelijkwaardigheid.” Je deelt op je platform ook dingen over je depressie. Hoe moeilijk is dat voor je? “Ik vind het heel erg belangrijk en ik ben me ervan bewust dat ik een podium heb. Dus op het moment dat ik mensen op de een of andere manier kan vertegenwoordigen die niet een hele sterke stem hebben, dan doe ik dat graag. Het is soms best wel spannend want je bent toch bang dat dat mensen me een aansteller vinden. Maar elke keer als ik erover schrijf, krijg ik zo ontzettend veel positieve reacties, dat het blijkbaar heel erg nodig is. Dat het wordt ervaren als iets dat gewoon bestaat en bespreekbaar moet zijn. En ik wil me blijven uitspreken tegen dingen waar mensen met een psychische ziekte tegenaan lopen.” Waar loop je dan zoal tegenaan? “Ik heb een hele tijd met buikpijn rondgelopen. In de eerste instantie konden ze niet vinden wat het was. Toen werd mij door meerdere mensen verteld: ‘Ik zie dat u psychiatrisch patiënt bent, dus zit het tussen uw oren.’ En dan werd ik naar huis gestuurd terwijl ik gewoon lag te creperen van de pijn. Het heeft echt een paar jaar geduurd voordat een arts constateerde dat ik iets in mijn baarmoeder had zitten. En dat hoor ik wel van veel meer mensen. Dat je soms gewoon niet serieus genomen wordt en dat klachten ten onrechte worden toegeschreven aan je ziekte.” Hoe gaat het nu met je? “Het gaat heel wisselend momenteel, maar naar omstandigheden goed. Ik heb de afgelopen maand een paar flinke terugvallen gehad. Dus dat was niet zo’n fijne periode. Het gaat wel de goede kant op, maar ik ben nog heel erg op zoek naar of mijn medicijnen nog werken en dat soort dingen. Eens in de paar jaar heb ik gewoon zo’n periode dat het gewoon niet zo lekker gaat.” Wat mogen we in 2020 van je verwachten? “Volgend jaar wil ik mijn tweede boek uitbrengen. Het is een vervolg op Concept M, al speelt het zich wel tien jaar later af dan het eerste deel.” O

ONGEDWONGEN

et blijft me verbazen dat er feministen bestaan die niet solidair zijn met sekswerkers. Vaak mopperen ze wat over ‘menselijke waardigheid’ en ‘dat wil je ook niet voor je dochter’, om zich vervolgens af te keren van een groep (niet uitsluitend maar wel vooral) vrouwen die strijden voor hun recht om echt helemaal zelf te mogen beschikken over hun lichaam. Wat dan weer een recht is dat ik mijn dochters juist zeer gun, en dat toch ook beslist bijdraagt aan die menselijke waardigheid. Waarmee dit gebrek aan solidariteit tegenstrijdig is met zichzelf – u snapt mijn verwarring. Ik begin hierover omdat juist nu sekswerkers wel wat feministische saamhorigheid kunnen gebruiken. Er ligt namelijk een wetsvoorstel klaar die de branche wil ‘reguleren’, wat erop neerkomt dat sekswerkers verplicht een vergunning moeten aanvragen bij een ambtenaar van de gemeente. Die moet dan in een gesprek bepalen of je wel zelfredzaam genoeg bent en of je niet stiekem gedwongen wordt. De sekswerkers die zo’n vergunning bemachtigen, komen met een nummer in een register. Dat nummer moeten ze ook gebruiken als ze adverteren. Wie niet in zo’n register wil, riskeert hoge boetes, celstraffen voor klanten, huisuitzetting, dat je boekhouder wordt aangemerkt als pooier, en verder nog wat hel en verdoemenis assorti.

vorm van zelfbeschikking: we dachten dat zoiets hier niet zou kunnen gebeuren, dat we beschermd waren – totdat het te laat was. Het zijn woorden om ter harte te nemen, zeker nu de conservatieve wind aantrekt. De antisekswerkerswet is hier een kanariein-de-kolenmijn. Nog wat kanaries: de anti-abortuslobby wordt steeds invloedrijker, Thierry Baudet sprak zich eerder dit jaar uit tegen abortus, Siriz (fan van de bescherming van het ongeboren kind) behield subsidie voor ‘neutrale abortushulp’. We bewegen niet langer richting meer vrijheid en zelfbeschikking voor vrouwen. Integendeel: er komen

Die ambtenaar moet dan in een gesprek bepalen of je wel zelfredzaam genoeg bent en of je niet stiekem gedwongen wordt.

Misschien komt het doordat ik in de herfstvakantie Margaret Atwoods The handmaid’s tale herlas, maar ik dacht nou niet direct: een registratieplicht voor sekswerkers, wat een jofel plan. Dat zal natuurlijk gegarandeerd helemaal nooit leiden tot leed, privacyschendingen, chantage of de zorg dat op een dag alle sekswerkers collectief bestraft zullen worden als er een extreem-rechtse en/of ultra-conservatieve regering aan de macht komt.

wetten, regels en besluiten bij die vrouwen beperken als ze met hun lichaam dingen willen doen die niet passen bij wat een vrouw volgens het patriarchaat idealiter moet zijn: eerst een maagd, dan een moeder.

Ik realiseer me dat dit laatste in onze rechtstaat wel erg dystopisch klinkt, maar laten we wel wezen: het is niet alsof registers nooit eerder tegen burgers zijn gebruikt. Bovendien blijf ik maar denken aan wat de vrouwen in The handmaid’s tale zeiden nadat de superorthodoxe republiek Gilead ze had onteigend, gearresteerd en ontdaan van elke

Ik denk dat alle feministen het erover eens kunnen zijn dat we onmiddellijk de andere kant op moeten: niet mopperend, niet lopend, maar rennend, en met alle solidariteit die we kunnen vinden. O OPZIJ 2019/2020

Onze nummer 1 is

Angela Maas

OPZI

‘Ik heb me altijd beter gevoeld in een doktersjas dan met een keukenschort voor.’

aar de Top van 100 meest invloedrijke vrouwen wordt met veel belangstelling uitgekeken. We zijn inmiddels niet de enige meer met een lijst van vrouwen waar we met achting en bewondering naar kijken, en hoe goed is dat! Hoe meer vrouwen als inspirerend voorbeeld zichtbaar worden, hoe beter. En invloedrijk, hoe meet je dat? Het is geen exacte wetenschap, dus met de hele redactie en bijgestaan door eerder op de lijst genoemde vrouwen maken we een oprechte keuze. In tien categorieën hebben we tien vrouwen gekozen. En een nummer 1 in elke categorie. De onderverdeling van twee tot en met tien laten we achterwege. De vermel-

ding daarvan hebben we op alfabetische volgorde gedaan. We hebben met bewondering gekeken naar al die vrouwen die de revue passeerden. Wat een geweldige lijst met vrouwen die ieder in hun eigen vakgebied bergen hebben verzet. Respect. En we kijken vol verwachting uit naar wat er komende jaren door hen tot stand zal worden gebracht. In het bijzonder natuurlijk Angela Maas, onze nummer 1. De altijd gesoigneerde Angela Maas is een vechter en een volhouder. Ze is onze eerste cardiofeministe en strijdt al ruim dertig jaar om het vrouwenhart op de kaart te zetten. Als beginnend arts raakte ze begin jaren negentig geïnteresseerd in vrouwencardiologie, maar onder haar mannelijke vakgenoten stond ze daarom bekend als een zonderlinge. Binnen de beroepsgroep heerste dertig jaar geleden de overtuiging dat harten vaatproblemen typische mannenziekten zijn. “De man was de norm, hartklachten bij vrouwen waren vager en werden door mannelijke artsen afgedaan als óf overgangsklachten óf gezeur.” Er was geen aandacht voor de vraag hoe hartziekten zich bij mannen en bij vrouwen verschillend manifesteren, of dat bloedvaten van vrouwen anders verouderen. En nog steeds wil de oude garde hartspecialisten hier niets van weten. “Ik heb hoon en minachting over me heen gehad,” vertelde Maas. Een cardioloog zei eens tegen haar: “Ik ga letterlijk kotsen als

ik het woord gender hoor.” In 2003 begon ze vanuit de Isala-kliniek een vrouwenpoli in Kampen, voor vrouwen tussen de 45 en 65 jaar met hartklachten. Door beter naar vrouwen te kijken wilde ze leren waarom de ene vrouw een ander risico of probleem heeft dan de andere. Haar mannelijke collega’s vonden het maar een raar initiatief, huisartsen verwezen vrouwen gewoon niet door. Het bleef aanvankelijk stil op het spreekuur, maar ze beet zich erin vast, en uiteindelijk begon het te lopen. Gezien alle weerstand was het daarom een reusachtige overwinning toen Maas in 2012 aan het Radboudumc in Nijmegen de eerste leerstoel vrouwencardiologie kreeg. Er bestaat inmiddels een wachttijd van een jaar voor het spreekuur van de drukbezette Maas, die ook buiten het ziekenhuis uiterst actief is. Ze startte een onderzoeksfonds voor hartonderzoek bij vrouwen en schreef Hart voor vrouwen, voor een breed publiek. Als bestuurslid van het landelijk netwerk van vrouwelijke hoogleraren (LNVH), komt ze op voor de carrièrekansen van vrouwen op de universiteiten, voor wie ze zelf inmiddels een groot rolmodel is. Ze aarzelt niet haar gezag in te zetten om haantjes een toontje lager te laten zingen. Op een diplomatiek stilzwijgen heeft nog nooit iemand haar kunnen betrappen. In 2020 is Angela Maas namens Nederland VN Vrouwenvertegenwoordiger en zal ze tijdens de algemene vergadering van de Verenigde Naties de gelegenheid krijgen om de vergadering toe te spreken. We wensen haar alle succes! O OPZIJ 2019/2020

Top 10 - Bedrijfsleven

Bedrijfsleven OPZI

Stephanie Hottenhuis (1965), voorzitter raad van bestuur KPMG Nederland

Simone Brummelhuis

Sinds vorig jaar CEO van KPMG. Was voorheen de CEO van Arcadis Duitsland. Onderscheid zich door haar maatschappelijke focus en verbindende leiderschapsstijl.

(1965), commissaris bĳ Schiphol, TMG, Rabobank en Stern, en oprichter van The Next Women en het Borski Fonds

Neelie Kroes (1971), voorzitter beleidsadviesraad Uber Deze doorgewinterde bestuurder zit nu al een aantal jaar op de stoel van voorzitter van de adviesraad van Uber. De oud-eurocommissaris, oud-minister en oud-staatssecretaris geeft de taxi-app advies op het gebied van regelgeving. Kroes stond drie keer aan de top van de categorie Politiek, en ontving in 2014 van OPZIJ de Oeuvreprijs Machtige Vrouwen. Kroes is niet alleen wereldberoemd in eigen land: haar naam prijkte ook op de Forbes-lijst van machtigste vrouwen ter wereld.

Naast haar werk als commissaris bij meerdere bedrijven, richtte Brummelhuis in The Next Women op, een netwerk dat zich volledig richt op het ondersteunen van vrouwelijke ondernemers. Nu heeft Simone Brummelhuis een belangrijkse extra stap gezet voor vrouwelijke ondernemers: samen met Laura Rooseboom van StartGreen Capital hebben ze het Borski Fund opgericht. Dit fonds heeft 21 miljoen euro beschikbaar om in bedrijven van vrouwelijke ondernemers te investeren. Het doel is om hiermee in vijf jaar tijd zo'n vijftien tot twintig ondernemingen verder te helpen. “We pionieren. We hebben gezien dat het werkt, de markt gescand en een groot netwerk opgebouwd”. (Managementscope)

Rachelle van der Linden, mede-oprichter KNAB en oprichter van Brave the Seaz Heeft gewerkt bij onder andere ABN AMRO en Essent, en specialiseert zich in het opzetten van baanbrekende initiatieven binnen verschillende branches. Een voorbeeld hiervan is Knab in 2012, waar Van der Linden mede-oprichter van is. In het najaar van 2019 trad Van der Linden toe tot de raad van commissarissen van Albron. Ook stond ze aan de wieg van Creatinc., een consultancy voor creatief ondernemerschap.

Rahma el Mouden (1959), oprichter MAS Dienstverlenersgroep El Mouden kwam op haar zestiende van haar geboorteland Marokko naar Nederland en vond een baan als schoonmaakster. Sindsdien heeft ze MAS Dienstverleners opgericht en werd ze door de European Federation of Black Women Business Owners uitgeroepen tot Nederlandse Zakenvrouw van het Jaar in 1999. Haar bedrijf heeft inmiddels meer dan 500 werknemers en als grootste klant het Rijksmuseum. El Mouden stond tot 2018 aan het hoofd van dit schoonmaakimperium, waarna ze het bedrijf overdroeg aan haar dochter Oumaima. Dit jaar bracht ze haar boek Rahma: op weg naar mijn vrijheid uit. “De klant is koning, de medewerker keizer.” (De Ondernemer)

Barbara Baarsma (1969), directievoorzitter Rabobank en hoogleraar Economie aan de Universiteit van Amsterdam Sinds dit jaar directievoorzitter van de Rabobank Nederland. Schuift ook regelmatig aan bij de Wereld Draait Door. “Het is dus niet zo dat ik als strenge tante andere mensen maar van alles wil opleggen, ik zie hoe dingen werken en dat alles in elkaar grijpt. Laat mij maar de optimist zijn die gelooft in kansenversterking”. (de Volkskrant)

Marian Spier (1970), CEO en oprichter van TEDxAmsterdamWomen en FEM-START

Marry de Gaay Fortman (1965), partner Houthoff advocaten, commissaris DNB en KLM Als topadvocate en partner bij Houthoff en commissaris bij zowel DNB en KLM houdt De Gaay Fortman zich bezig met publiek-private regulering. Ook zet ze zich als lid van het bestuur van Stichting Topvrouwen in voor meer vrouwen in topposities, én is ze mondig voorstander van het vrouwenquotum. “Eerst een gelijk speelveld en dan praten we verder”. (de Volkskrant)

JULIE B FOTO LIK

T FO

Hoewel Faber in 2018 nog werd aangesteld als President Europe bij Unilever, wisselde ze dit jaar al de Europese arena in voor de functie van President Foods en Refreshments worldwide binnen hetzelfde bedrijf. “Want merken met een missie, dáárin zit de groei”. (Adformatie)

O LOUIZA ME I K IN G

Hanneke Faber, president Foods & Refreshments bij Unilever

Spier richtte in 2009 TedxAmsterdamWomen op, en organiseert elk jaar de bijbehorende Female Startup Awards. Hiermee geeft ze vrouwen een platform en helpt ze vrouwelijke ondernemers bij het opzetten van een succesvol bedrijf. Daarnaast zit ze in de raad van toezicht van Rutgers, en is sinds dit jaar ook lid van de raad van bestuur van de VandenEnde Foundation en de raad van toezicht van het Van Gogh Museum. “We moeten niet zielig doen. Als mensen zeggen dat je iets niet kunt, bewijs dat ze ongelijk hebben. Dat is wat we willen met TEDxAmsterdamWOmen en de Female Startup Awards: laten zien dat vrouwen het kunnen. Zo kunnen zij andere vrouwen inspireren”. (deondernemer.nl)

Herna Verhagen (1966), CEO PostNL Verhagen werd in 2012 de eerste vrouw die aan het roer stond van een AEX genoteerd bedrijf. Ook voerde ze in 2014 in de OPZIJ Top 100 de lijst aan in de categorie Bedrijfsleven aan. Verhagen trad dit voorjaar aan als commissaris bij ING. “Je moet trouw zijn aan wat je belangrijk vindt. Als je kind klaar is op school, haal je het op. Dan werk je ’s avonds een paar uur langer door. Er zijn ook veel mannen die dat doen, hè. Ik vind het gewoon een non-issue.” (AD) OPZIJ 2019/2020

Top 10 - Cultuur

Cultuur

OPZI

Claudia de Breij (1975), cabaretiere

FOTO CORBINO

Het is amper bij te houden maar dit jaar is de cabaretière op tournee gegaan met haar show #NU, genomineerd voor de Annie M. G. Schmidtprijs, maakte het nummer Zie Die Leeuwinnen voor het wereldkampioenschap voetbal voor vrouwen, doet de oudejaarsconference, bracht het boek Lang Leve Ons: Wie willen we eigenlijk zijn? uit én is daarnaast een genot te om volgen op Twitter, met haar stevige meningen en bijzondere observaties.

Igone de Jongh (1979), balletdanseres Na een glansrijke carrière van 24 jaar, maakte de primaballerina dit jaar bekend te vertrekken bij Het Nationale Ballet. In 2003 werd ze daar eerste solist en danste sindsdien vrijwel alle solo’s bij het prestigieuze dansgezelschap. Op 31 oktober danste ze haar laatste show met Het Nationale Ballet, Romeo en Julia.

Meta Knol (1969), directeur Museum de Lakenhal Directeur van het Leidse Museum de Lakenhal sinds 2011. Na een lange verbouwing opende het museum dit jaar zijn deuren weer. Durfde te kiezen voor spraakmakende architectuur. “Pure passie brengt je verder. Niet een sjabloon waar je in moet passen”. (OPZIJ okt/nov 2019)

Emilie Gordenker (1965), museumdirecteur

Lakshmi (1993), zangeres

Van het Mauritshuis in Den Haag naar het Van Gogh Museum Amsterdam; Gordenker maakt een majeure carrièremove. De rol van de museumdirecteur is volgens haar de afgelopen jaren flink veranderd: "Die is commerciëler geworden. Je bent meer bezig met financiën, met het toegankelijk maken van het museum, met toerisme en maatschappelijke discussies.” (NRC)

De zangeres is niet op haar mondje gevallen en dat werd duidelijk toen ze aan het einde van vorig jaar uithaalde naar dj Ronald Molendijk, nadat hij had gezegd dat "vrouwen nou eenmaal minder goede muziek maken dan mannen" en daarom ondervertegenwoordigd zijn in de Top 2000. Dit najaar speelt Lakshmi een reprise van haar succesvolle theatershow ADEM in theaters voor heel Nederland.

Sacha Polak (1982), regisseur en filmmaker

Rineke Dijkstra (1959), fotograaf Een household name in de Nederlandse (en internationale!) culturele kringen. Dit jaar was haar verpletterende film Night Watching te zien in het Rijksmuseum. Deze liefdevolle film is gemaakt vanuit het perspectief van het schilderij dat nu opgeknapt wordt. “Kan het schilderij hierna met hernieuwde kracht luisteren naar wat al die mensen erover te zeggen hebben – en zachtjes glimlachen”. (de Volkskrant)

Sandra den Hamer (1959), directeur filminstituut EYE EYE is tien jaar na de fusie van het Nederlands Filmmuseum, Holland Film, het Nederlands Instituut voor Filmeducatie en de Filmbank meer dan af. Onder de bezielende leiding van Sandra den Hamer groeide de aandacht voor erfgoed en internationalisering, terwijl de tentoonstellingen onverminderd veel publiek blijven trekken dankzij originele invalshoeken. EYE ontving de Aica-Oorkonde 2019 (Association Internationale des Critiques d’Art), omdat het zich op een bijzondere manier heeft onderscheiden op het gebied van beeldende kunst in de jaren 2016, 2017 en 2018.

De concurrentie kon opgeveegd worden toen Polak zowel het Gouden Kalf voor Beste Regie, Beste Film én Beste Muziek won met Dirty God. Daarnaast opende Polak met haar derde film het International Film Festival Rotterdam, en was het de eerste Nederlandse film die ooit mee mocht dingen op het wereldberoemde Sundance Filmfestival. “Ik wil niet gewoon een of andere film maken om maar geld te verdienen. Dan heb ik liever geen geld”. (de Volkskrant)

Halina Reijn (1975), actrice, regisseur en auteur Had dit jaar groot succes met haar film Instinct, waarin boezemvriendin Carice de hoofdrol had. Hoewel ze met de film haar debut als regisseur maakte, werd de film niet alleen de opener voor het Nederlands Film Festival maar ook gelijk de Nederlandse nominatie voor de Oscars in 2020. “Voor mijn gevoel hebben we net stemrecht. Er is nog zo veel te doen!” (OPZIJ okt/nov 2019)

Aafke Romeijn (1986), muzikant, auteur en journalist Schrijft een column in LINDA en bracht dit jaar een nieuw album uit. De alleskunner gebruikte haar platform om een boekje open te doen over haar depressie. “Ik zou willen vragen om ook om je heen te kijken naar mensen die minder vocaal zijn dan ik: zij hebben onze steun ook nodig”. (Instagram @aafkeromeijn) OPZIJ 2019/2020

Top 10 - Gezondheid

Gezondheid OPZI

Angela Maas (1956), cardioloog

Hoogleraar cardiologie aan het Radboudumc en oprichter van Hart voor Vrouwen – een stichting die zich volledig richt op onderzoek naar harten vaatziekten bij vrouwen. Dit jaar verscheen haar boek Hart voor Vrouwen. Ze startte een onderzoeksfonds voor hartonderzoek bij vrouwen. Als bestuurslid van het landelijk netwerk van vrouwelijke hoogleraren (LNVH) komt ze op voor de carrièrekansen van vrouwen op de universiteiten, voor wie ze zelf inmiddels een groot rolmodel is. In 2020 is Angela Maas namens Nederland VN Vrouwenvertegenwoordiger.

Iva Bicanic (1972), psycholoog en Hoofd Landelijk Psychotraumacentrum & Centrum Seksueel Geweld Werkt al jaren als psycholoog met jongeren die slachtoffer zijn geworden van seksueel misbruik en is het hoofd van het Centrum Seksueel Geweld. Bicanic is daarnaast een krachtig geluid in het publieke debat over de verbetering van gezondheidszorg omtrent seksuele trauma’s. Zo heeft ze zich dit jaar hard gemaakt voor het oprichten van een noodlijn voor slachtoffers van seksueel geweld.

Ronnie van Diemen (1958), inspecteur-generaal Gezondheidszorg en Jeugd Is sinds 2012 inspecteur-generaal Gezondheidszorg en Jeugd en neemt daarmee een vormende rol aan voor de nationale gezondheidszorg. Van Diemen ziet toe op kwaliteits-waarborging en verbetering in de zorg en oefent daarmee direct invloed uit op nationaal beleid. “Het is niet erg als het schuurt, sterker nog, als iets schuurt gaat het echt ergens over”. (Trouw) Is pleitbezorger voor een landelijk in te voeren EPD (Electronisch Patiënten Dossier).

FOTO JULIE BLIK

Carin Gaemers (1958), onderzoeker en activist voor de gezondheidszorg Kreeg in 2017 de titel Meest Invloedrijke Vrouw voor haar onuitputtelijke inzet voor de verbetering van de gezondheidszorg, voornamelijk ouderenzorg. Samen met Hugo Borst schreef ze het manifest Scherp op ouderenzorg. Maar hoe goed de resultaten van hun actie ook waren – twee miljard extra voor de ouderenzorg en een speciale minister voor de ouderenzorg – zijn ze terecht nog lang niet tevreden. In oktober verscheen een nieuw manifest: ‘De Tien Geboden voor de zorg voor ouderen die vanwege dementie in het verpleeghuis zitten’. Ondanks die twee miljard extra is er immers nog steeds veel te weinig oog voor de menselijke maat, is het personeelstekort nog steeds niet opgelost en de administratieve druk nog te hoog.

Irene van der Horst, reumatoloog en hoogleraar Als hoogleraar reumatologie aan Amsterdam UMC houdt Van der Horst zich bezig met de invloed van gender op de signalering van reumatiek en andere ontstekingsziekten. “De man is voor alles het prototype geweest, ook in de geneeskunde." Haar motto luidt: Adam is geen Eva. “Er moet meer bewustzijn komen voor de man-vrouw verschillen in de reumatologie. Dat is ook voor mannen goed. Veel andere vormen van reuma komen veel bij vrouwen voor en worden weer juist bij mannen gemist. Kortom, er is meer seksistisch onderzoek nodig.” (Trouw)

Angelique Houtveen (1986), radiopresentator Houtveen is er in deze zomer even tussenuit geweest voor een operatie ter behandeling van endometriose, maar liet zich niet uit het veld slaan. Als radiopresentatrice gebruikt ze haar platform voor het creëren van meer bewustwording over endometriose, en de signalering, behandeling en gevolgen van deze ziekte. “Laat je niet wegsturen als je aanhoudende pijn hebt.” (WOMENinc)

Marjolein de Jong (1973), directeur Alexander Monro Ziekenhuis De Jong, oncologisch chirurg en klinisch psycholoog, staat aan het roer van het enige ziekenhuis dat zich volledig gespecialiseerd heeft in borstkanker, van screening tot behandeling. Hiermee levert ze een belangrijke bijdrage aan vrouwgerichte gezondheidszorg. “Ik heb één missie: snel toegankelijke en menselijke zorg-op-maat bieden met het best mogelijke resultaat.” (Trouw). “Een wikkeldoek om niet half bloot te hoeven wachten op een onderzoek, snelle uitslagen: borstzorg kan zoveel liefdevoller. Niemand komt hier voor zijn lol." (Het Parool)

Wanda de Kanter (1959), longarts Was de meest invloedrijke vrouw van OPZIJ in 2018 dankzij haar strijd tegen de tabaksindustrie. En daar heeft ze in 2019 eigenlijk nog een schep bovenop gedaan. Ze was dit jaar te gast in nagenoeg alle talkshows en kreeg een hele avond de gelegenheid haar beweegredenen – en ook een beetje zichzelf – te tonen in een zeer goed bekeken en gewaardeerde uitzending van in Zomergasten. “Ik sta nooit echt uit,” zei ze tegen Janine Abbring tijdens deze uitzending. Nee, dat weten we. Want ze post in een ongelooflijk tempo op haar social media-accounts alle berichten die haar helpen in haar onverbiddelijke strijd tegen de tabaksindustrie. Dat ze niet alleen heel kundig en boos is, maar dat ze ook een zeer aanstekelijk gevoel voor humor heeft, blijkt uit haar hilarische kookboek dat in oktober verscheen: Niet roken, maar koken. Zoals we eerder schreven in OPZIJ: Absolutely Fabulous.

Marieke Werner (1973), hoogleraar Neurologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum Werner zet zich in voor een bredere signalering van vrouwspecifieke risicofactoren voor een beroerte. Ze is bezig met het bestuderen van het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke bloedvaten en hoe dat in verband staat met hersenbloedingen. Hiermee timmert ze aan de weg om de gezondheidszorg beter op vrouwen af te stemmen.

Janneke Wittekoek (1969), directeur HeartLife klinieken Janneke Wittekoek is cardioloog en heeft zich gespecialiseerd in hartproblemen bij vrouwen. Ze zet zich al enkele jaren in voor de erkenning van man-vrouwverschillen in harten vaatziekten. Met De vrouwenhartshow staat deze cardioloog dit najaar én het begin van 2020 op de planken. Deze interactieve show maakt van het theater een spreekkamer waar ze haar publiek helpt door vragen te beantwoorden over een gezonde levensstijl, het signaleren van hartproblemen, en het verschil tussen een vrouwenhart en een mannenhart. Begin 2019 ontving Wittekoek de ‘Vrouw in de Media-award’ voor haar vele optredens in onder andere Dokters, Je Lijf, je leven, Galileo en Hoe word ik 100? OPZIJ 2019/2020

Top 10 - Media

Media OPZI

Angela de Jong (1976), journalist en columnist

Deze genadeloze televisierecensent heeft al bijna tien jaar een vaste column bij het AD en schuift vaak aan bij verschillende talkshows. “Ik voel bovendien aan welke sentimenten er leven. Maar ik schrijf niet wat onze lezers willen horen, ik schrijf wat ík vind. Dat valt alleen vaak naadloos samen." (de Volkskrant) Inderdaad, menig doek viel over programma's waar zij al van had voorspeld dat het niks zou worden. Maar alles uit liefde voor het medium.

Diana Matroos (1971), presentator Jammer genoeg vertrok Diana Matroos deze zomer na slechts een jaar bij Buitenhof. Hoewel de roddelmolen flink aanstond rondom haar vertrek stonden zowel Buitenhof als Matroos erop dat het afscheid in 'goed overleg was gegaan'. Matroos maakte dit jaar indruk met haar interview van prins Constantijn ter ere van zijn vijftigste verjaardag. Maar dat doet ze ook met regelmaat op BNR in het programma Beeldbepalers.

Linda de Mol (1964), media-ondernemer en creatief directeur televisie Net5

Eva Jinek (1978), presentator Na zes jaar haar late avond talkshow Jinek te hebben gehad, nam ze dit jaar afscheid van de NPO. Na een indrukwekkende carrière bij de publieke omroep die begon bij het NOS Journaal, maakte ze dit jaar de verrassende overstap naar RTL waar ze vanaf januari weer op de late avond te zien zal zijn. De verwachtingen zijn hooggespannen en onze nummer 1 in deze categorie zal haar ongetwijfeld nauwlettend gaan volgen.

Elma Drayer (1957), columnist en schrijfster In haar column in de Volkskrant is geen onderwerp heilig of veilig, want Drayer is een oorspronkelijke denker, die niet vastloopt op de rails van het voorspelde gelijk. In haar boek Witte schuld schrijft ze over haar ergernis over de snelle opmars van het uit Amerika overgewaaide identiteitspolitieke denken in Nederland, en dan met name in het racismedebat. “Identiteitspolitiek is een giffabriekje dat alleen maar méér identiteitspolitiek produceert," schrijft ze.

Is al ruim een jaar de presentator van De Nieuwe Maan en bracht dit jaar haar boek Alles begint en eindigt met familie uit. Daarnaast schuift Ekiz aan bij andere talkshows, zo is ze geregeld te zien als tafeldame bij De Wereld Draait Door. Volgens de geruchten een van de kansmakers als Jineks opvolger bij de NPO. “Dat zou ik zo graag willen zien; dat mensen niet in de slachtofferrol vervallen. Het biedt je namelijk niks. Ik kom ook van ver.” (Het Parool)

Met haar media kritische Instagram account @zeikschrift – meer dan 27.000 volgers houdt ze Nederlandse media scherp. Het account richt zich op seksisme, bodyshaming, racisme, klassisme en heteronormativiteit in de media. Madeleijn maakt ze zich hard voor een inclusiever medialandschap en een zichtbaardere vertegenwoordiging voor minderheden.

PA U L T O L E N A A

Fidan Ekiz (1976), journalist en presentator

Madeleijn van den Nieuwenhuizen (1992), oprichter van @zeikschrift

PA U L T O L E

Schitterde dit jaar als presentator van Zomergasten en sprak met onder andere Maxim Februari, Nina Jurna en de meest invloedrijke vrouw van 2018 volgens OPZIJ Wanda de Kanter. We hopen dat ze ook volgend jaar het programma weer presenteert. Naast Zomergasten is Abbring eindredacteur van het succesvolle Zondag met Lubach.

Janine Abbring (1976), programmamaker en presentator

Al jaren een household name in het Nederlandse medialandschap. Staat aan het roer van het tijdschrift LINDA. Dit jaar werd ze creatief directeur televisie van Net5. Daar gaat het nog niet zo lekker; de door Linda aangetrokken Merel Westrik zit duidelijk niet op haar plek en ook de andere nieuwe programma's powered by Linda zijn het nog niet. Maar van je fouten leer je het meest, en Linda heeft meer dan eens bewezen een neus te hebben voor talent, dus we zijn benieuwd wat er nog gaat komen.

Margriet van der Linden (1970), journalist en presentator

Sheila Sitalsing (1968), journalist en columnist

De oud-hoofdredacteur van OPZIJ heeft sinds een jaar haar eigen talkshow M. Weliswaar zijn de kijkciijfers nog niet zo hoog als die van DWDD, dat op hetzelfde tijdslot wordt uitgezonden, maar de mix van onderwerpen en de gasten aan tafel bevallen ons wel. Van der Linden werd in 2019 genomineerd voor de Pride Award en is te zien in How to be a man, het vervolg op haar documentaireserie How to be gay.

Met haar vlijmscherpe pen heeft Sitalsing meerdere columns, waaronder in de Volkskrant en in OPZIJ. Deze econome fileert menig misbaksel dat in Den Haag en omstreken wordt gebakken. En is als feministe pijnlijk helder. “De vrouw als kwezelig wezen dat het zonder zelfhulpboek niet redt in het leven. Houd er toch mee op.” (OPZIJ okt/nov 2019) OPZIJ 2019/2020

Top 10 - Non profit

Non profit AN

OPZI

ROGI

Prinses Mabel van Oranje (1968), medeoprichter en voorzitter Girls Not Brides Richtte in 2016 de stichting Girls Not Brides op. Door deze organisatie zet Mabel zich in tegen kindhuwelijken. Girls Not Brides boekte dit jaar grote successen. Zo nam de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties dit jaar een derde resolutie aan over Child, Early and Forced Marriage (CEFM). Dit gebeurde mede dankzij de lobby van Mabel’s organisatie.

Devika Partiman (1988), oprichter stichting Stem op een Vrouw

TO TOLENAAR PA U L

Myrthe Hilkens zat van 2011 tot 2013 in de Tweede Kamer namens de PvdA, maar stapte in augustus 2013 op omdat haar idealen niet strookten met de richting van de partij. Ze zag af van wachtgeld en stort zich op zaken die volkomen ingaan tegen haar nogal sterk ontwikkelde gevoel voor rechtvaardigheid. In Haagse Lobby van WNL doet Rick Nieman uit de doeken hoe Carin Gaemers en Hugo Borst twee miljard wegsleepten voor de ouderenzorg. Door Nieman met gevoel voor overstatement ‘het perfecte politieke misdrijf’ genoemd. Wat weinigen weten is dat Myrthe Hilkens hier de politieke strategie voor bedacht. En dat doet ze vaker als ze zich ergens ongelooflijk druk over maakt. Haar betrokkenheid bij het verkrijgen van een verblijfsvergunning voor Lili en Howick was veel groter dan bekend en ook het kinderpardon was er dit jaar niet gekomen zonder Hilkens strategische inzet. Zie ook wat Tim Hofman hierover zegt in dit nummer. “Mij gaat het uitsluitend om het lot van de 700 kinderen om wie het gaat. Door alle politieke commotie zou je het bijna vergeten, maar die kinderen bestaan echt”. (de Volkskrant)

Richtte in 2017 stichting Stem op een Vrouw op. Voor dit werk won Partiman dit jaar de Ribbius Peletier Penning. “Er is nog zoveel te doen." (OPZIJ aug/sept 2019) “Maar wij zijn geen morele autoriteit, we willen geen individuele kandidaten aanwijzen alsof die voor iedereen de beste keuze zijn. Dus zeggen we: kies een vrouw lager op de lijst die je goed vindt. Iemand die een beetje op je lijkt, bij wie je het idee hebt dat ze jouw stem het best vertegenwoordigt. Dat is ook de beste garantie voor echte diversiteit”. (de Volkskrant)

Linda Terpstra (1955), directeur Fier Sigrid van Aken (1970), COO Novamedia en directeur Goede Doelen Loterijen Is sinds 2013 lid van de raad van bestuur van Novamedia. Van Aken is daarmee deel van de directie van de Goede Doelen loterijen, Nationale Postcode Loterij, BankGiro Loterij en VriendenLoterij. Novamedia is de op twee na grootste private fondsenwerver ter wereld, en daarmee heeft Van Aken flink wat invloed op de goede doelen en organisaties waar het geld naartoe gaat.

Ellen Brudet (1967), oprichter en eigenaar Coloured Goodies Maakt in haar winkel in Amsterdam-Noord poppen die afwijken van de standaard lichtrose babypop waarmee ze kinderen over de hele wereld blij maakt. Brudet biedt niet alleen poppen uiteenlopende huidskleuren aan, maar ook poppen met bijvoorbeeld zichtbare wijnvlekken, albinisme of het syndroom van Down. “'Kijk mama, die pop lijkt op mij!’ Op zo’n moment hebben wij ons doel bereikt." (Trouw)

O PA U L T O L E N A

Deul vat zichzelf in drie woorden samen: female, fabulous en fashion activist. Ze gebruikt haar platform Diversity Rules om diversiteit in de mode en modemagazines vooruit te helpen. Hierbij richt ze zich op diversiteit wanneer het op leeftijd, lichaamsbouw, gender en etniciteit aankomt. Schreef in 2015 samen met Sandra Sprott Little black hair book en gaf datzelfde jaar een Tedx Talk getiteld Use the power of fashion for a more inclusive world. “Ik wéét hoe het werkt: wie er op de cover staat, maar ook wie er in films de hoofdrol speelt. Helaas zijn nog altijd dezelfde types de norm. Wit, dun, blond, jong”. (de Volkskrant)

Houdt zich als directeur van het expertise en behandelcentrum Fier bezig met geweld en mishandeling in afhankelijkheidsrelaties. Zo bekommert Fier zich om de slachtoffers van onder andere huiselijk geweld, seksueel geweld, mensenhandel en kindermishandeling. Dit jaar richtte Fier zich onder andere op een vaak onzichtbare groep slachtoffers van seksuele uitbuiting: minderjarige jongens. Hier wonnen ze dit jaar de NRC Charity Awards voor. “We willen jongeren niet reduceren tot hun probleem. We ze zijn zoveel meer dan dat. Het zijn jonge mensen met dromen, verlangens en talenten.” (Friesch Dagblad)

Jannet Vaessen (1969), oprichter en directeur WOMENinc Sinds ze in 2004 WOMENInc oprichtte, is Vaessen directeur van de organisatie. Middels WOMENInc maakt ze zich hard voor de kansen van vrouwen binnen de thema’s van geld, gezondheid en beeldvorming. Dit jaar waren ze onder andere druk bezig met een project om de loonkloof aan de kaak te stellen door een digitaal magazine uit te geven (vijftienprocent.nl) met onder andere een loonkloofmeter. “Met WOMENInc wil ik de achtergestelde positie van vrouwen aanpakken. Maar ook mensen met een bepaalde huidskleur, leeftijd of met een arbeidsbeperking ervaren een vorm van uitsluiting. Als je het optelt, kom je tot een meerderheid van minderheden” (MaatschappijWij)

Adinda Veltrop (1987), initiatiefnemer Women’s March Netherlands AR

Janice Deul (1962), oprichter van Diversity Rules, auteur en fashionactivist

FOT

F O T O PA U L T O L E N A A R

(1979), journalist en campagnemaker

Musa richtte in 2011 de organisatie Femmes for Freedom op en staat daar sindsdien van aan het roer. Met Femmes for Freedom strijdt ze onder andere tegen huwelijkse gevangenschap en genitale verminking bij vrouwen. Vorig jaar werd Musa vervolgd voor smaad na uitspraken die ze had gedaan op Twitter. Dit jaar werd haar zaak door het OM geseponeerd. “Het gaat uiteindelijk om het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen zoals huwelijkse vrijheid of onvrijheid, daar vallen onderwerpen als huwelijksdwang of achterlating onder. Maar ook genitale verminking.” (OPZIJ)

Myrthe Hilkens

ER MAA

Shirin Musa (1977), oprichter en directeur Femmes for Freedom

Organiseerde dit jaar de Women’s March Netherlands, die plaatsvond in maart en waar meer dan 15.000 mensen meeliepen. Hierbinnen legde Veltrop expliciet de nadruk op intersectionaliteit, diversiteit en inclusiviteit. Ook schreef Veltrop dit jaar twee keer een stuk dat werd gepubliceerd in Het Parool. Naast de Women’s March schreef ze ook over de stilte rond misbruik van vrouwen van kleur. “Als je telkens alles op dezelfde manier blijft doen, dan gaat er nooit iets veranderen. Dan kan er ook niets veranderen. Dus je moet minder braaf de status quo volgen en meer je eigen pad durven trekken. We moeten af van dingen doen omdat ze altijd zo zijn gedaan”. (Hard//hoofd) OPZIJ 2019/2020

Top 10 - Onderwijs & wetenschap

Onderwijs & wetenschap OPZI

Cisca Wijmenga (1964), rector magnificus en hoogleraar Humane genetica aan de Rijksuniversiteit Groningen

Wijmenga werd dit voorjaar benoemd tot rector magnificus van de Rijksuniversiteit Groningen. Daarmee is Wijmenga de eerste vrouw in deze positie sinds het oprichten van de universiteit 405 jaar geleden. Als hoogleraar focust Wijmenga zich op genetica. In juni dit jaar ontving ze de European Society of Human Genetics (ESHG) Award 2019 voor haar baanbrekende werk in de ontwikkeling en toepassing van methoden op het gebied van innovatieve systeemgenetica om inzicht te krijgen in complexe ziekten als coeliakie en diabetes type 2. Haar onderzoek en de uitkomsten ervan worden beschouwd als enorme doorbraken in de humane genetica. “Ik heb zoveel talentvolle vrouwen om mij heen. Ik zie dat het echt wel kan, maar soms gaat het niet zoals het moet. Ergens in het systeem zitten hickups”. (RTV Noord)

Ewine van Dishoeck (1955), president Internationale Astronomische Unie en hoogleraar Astronomie aan de Universiteit Leiden

Louise Fresco (1952), voorzitter van raad van bestuur van Wageningen University & Research Fresco is sinds 2014 voorzitter van de raad van bestuur van Wageningen University & Research. Ze houdt zich bezig met duurzame ontwikkeling van landbouw. Dit jaar is ze benoemd tot non-executive Independent Director van Syngenta, een biotechnologiebedrijf dat genomisch onderzoek doet binnen de agrarische sector. “Het gaat om veel meer dan de landbouw, het gaat om het conglomeraat van landbouw, voeding, milieu, klimaat. Dat besef zou langzamerhand tot iedereen moeten doordringen. Maar mensen zijn ook bang voor verandering." (Vrij Nederland)

Letschert is al sinds 2016 rector magnificus van de Universiteit Maastricht. Dit jaar werd ze herbenoemd voor een volgende periode van vier jaar. Ook werd Letschert dit jaar uitgeroepen tot Topvrouw van het Jaar door de gelijknamige Stichting. “Het algemene beeld binnen moet veranderen: dat niet die ene vrouw op eenzame hoogte als rolmodel wordt gezien, maar dat het de norm is." (Jinek.kro-ncrv.nl)

Elphi Nelissen (1959), hoogleraar en decaan aan de faculteit Bouwkunde bij de Technische Universiteit Eindhoven Nelissen kwam dit jaar uitgebreid in het nieuws doordat haar faculteit alleen vrouwen aan zal nemen op openstaande functies. Ze is de eerste vrouwelijke decaan aan de faculteit Bouwkunde sinds de opening van de Universiteit Eindhoven in 1956. Nelissen houdt zich als hoogleraar bezig met circulaire bouweconomie. “Dat is mijn belangrijkste tip aan die meiden: blijf vooral jezelf. Ga niet mee in dat mannelijke gedrag”. (AD)

Monika Sie (1967), directeur van Instituut Clingendael Sie staat sinds 2016 aan het roer van onderzoeksinstituut en denktank Instituut Clingendael. Daarnaast is ze ook vice-president van de European Integration Committee of the Advisory Council on International Affairs (AIV). “Het vertrouwde machtsevenwicht is verstoord, er is sprak van multi-orde met verschillende landen die een rol van betekenis spelen”. (Tubantia)

CORBINO

Ellemers won dit jaar de Career Contribution Award. Deze prestigieuze oeuvreprijs wordt uitgereikt door The Society for Personality and Social Psychology (SPSP). Als hoogleraar doet ze onderzoek naar diversiteit en inclusiviteit, en integriteit en ethiek binnen organisaties. “Kijk verder dan de ranglijsten, de prijzen, de cum laudes. Dan besteed je namelijk je kwaliteitsoordeel uit aan anderen”. (de Volkskrant)

Rianne Letschert (1976), rector magnificus aan de Universiteit Maastricht

Naomi Ellemers (1963), sociaal-psychologe en universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht

De Graaf is hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, en vaak te zien in de media om haar expertise over terrorisme te delen. Ze won in 2018 de Stevinpremie; een van de grootste prijzen binnen de Nederlandse wetenschap. Ook is De Graaf medeoprichter van het Centre for Terrorism and Counterterrorism aan de Universiteit Leiden in 2007. “Ik probeer nu nuttig te zijn voor de maatschappij door mijn werk toegankelijk te maken voor een groter publiek dan de wetenschappelijke elite”. (de Volkskrant)

Van Dishoeck doet research naar moleculen in de ruimte, waarbinnen ze vooral focust op water. Tevens is ze de president van de Internationale Astronomische Unie tot en met 2021. Van Dishoeck werd wereldberoemd met haar onderzoek, dat eerder werd bekroond met de gezaghebbende Kavli-prijs. “Mijn advies: doe nooit iets waar je hart niet ligt, en zorg dat je ergens echt in uitblinkt. Geef niet te snel op; ook als je talent hebt, kun je niet zonder doorzettingsvermogen”. (de Volkskrant)

Béatrice de Graaf (1976), terrorisme-expert en hoogleraar History of International Relations and Global Governance

Janka Stoker (1970), hoogleraar Leiderschap en Organisatieverandering aan de Rijksuniversiteit Groningen Stoker is hoogleraar Leiderschap en Organisatieverandering aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hiernaast schrijft ze regelmatig voor het Financieele Dagblad met Harry Garretsen. Ook staat Stoker aan het roer van het expertisecentrum Leadership, Evidence, Advice & Data (LEAD). Ze schreef Goede leiders zweven niet, wetenschappelijk gestoeld met glasheldere en zeer toepasbare adviezen. Stoker deed in het FD de suggestie om dankzij het quotum van middelmatige (mannelijke?) managers af te komen.

Gloria Wekker (1950), emeritus hoogeleraar Gender en Ethniciteit aan de Universiteit Utrecht en auteur Wekker is bekend door haar anti-racismewerk en activisme. Auteur van onder andere Witte onschuld – Paradoxen van kolonialisme en ras. Een boek waarvan de impact nog lang niet is uitgewerkt. Won in 2017 zowel de Joke Smitprijs als de Black Achievement Award. “Het is zo dat je heel graag zou willen dat ras er niet toe deed. Dat het er werkelijk niet toe deed. Maar zover zijn we nog niet." (Brainwash) OPZIJ 2019/2020

Top 10 - Openbaar bestuur & -orde

Openbaar bestuur & -orde OPZI

Mariëtte Hamer

ANGELIEN SWINKELS

(1958), SER-voorzitter

Onder haar leiding heeft de Sociaal-Economische Raad samen met het Sociaal Cultureel Planbureau dit jaar het advies gegeven een vrouwenquotum in te voeren. Hiermee wordt de diversiteit bevorderd en de achterstand ingehaald. Dit baanbrekende advies zal ervoor moeten zorgen dat er meer vrouwen in de top van beursgenoteerde bedrijven komen. Hoogste tijd zeggen wij. En natuurlijk niet alleen beursgenoteerde ondernemingen, maar overal in werkend en toezichthoudend Nederland. Hulde voor Mariëtte, die al polderend draagvlak heeft gekregen voor dit positieve advies.

Margrite Kalverboer (1960), kinderombudsman Sinds 2016 kinderombudsman en oefent daarmee belangrijke invloed uit op nationaal beleid. Was dit jaar druk met het vraagstuk rondom het terughalen van kinderen uit ISgebieden. Naast kinderombudsman is ze ook jurist en orthopedagoog. “Ik probeer genuanceerd te zijn en mijn standpunten goed te onderbouwen. Maar als je met een standpunt komt, wordt het makkelijk op de persoon gespeeld”. (De Volkskrant)

Jacqueline Prins, directeur Emancipatie bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Als directeur Emancipatie bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is Prins elke dag bezig met emancipatie van minderheden. Zo is ze bezig met het verkleinen van de afstand die veel vrouwen tot de arbeidsmarkt ervaren, en de sociale acceptatie van seksuele minderheden. De Rotterdamse Prins zou graag zien dat er grotere stappen gemaakt worden.

Corien Prins (1961), voorzitter WRR Bénédicte Ficq (1957), advocaat Stond vorig jaar nog op 1 in de categorie Gezondheid, samen met Wanda de Kanter. Samen slepen ze de tabaksindustrie voor de rechter, in hun ogen een van de grootste criminelen op dit moment. Maar de bekende advocate heeft een diverse clientèle. Al dertig jaar lang verdedigt Ficq bekende cliënten als Badr Hari en Dino S. in de Passagezaak. En ze werd dit jaar door Willem Holleeder beticht van valsspelen. Die tuchtzaak werd – zoals we wel verwachtten – geseponeerd. Ficq maakte zich verder druk over de voorgenomen inkrimping van het pro deo-budget door minister Sander Dekker. “Hij begrijpt er niets van.”

Laura van Geest (1962), directeur Centraal Planbureau, per februari 2020 bestuursvoorzitter AFM Werd in 2013 de eerste vrouwelijke directeur van het Centraal Planbureau, maar verlaat die functie binnenkort. Vanaf begin volgend jaar bekleedt ze de stoel van bestuursvoorzitter bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Zij zal in die functie de nasleep van brexit in goede banen moeten gaan leiden.

Sinds april 2017 de voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, en daarmee de eerste vrouw die die functie bekleedt. Daarnaast is Prins ook hoogleraar Recht en Informatisering aan de Universiteit Tilburg. Haar waarschuwing voor het gevaar van een digitale ontwrichting van Nederland wordt steeds serieuzer genomen.

Renske van der Veer (1980), directeur van het International Centre for Counter-Terrorism Van der Veer staat sinds vorig jaar aan het roer van het International Centre for Counter-Terrorism als directeur. Hiermee is ze leidend in onderzoek en raadgeving rondom het antiterrorismebeleid in Nederland. Ook is Van der Veer regelmatig te zien op televisie als ze aanschuift als terrorisme-expert, waar ze met kalmte en gewapend met feiten de hitte uit menige discussie haalt.

Monique Vogelzang (1969), Inspecteur-generaal van het Onderwijs Vogelzang is sinds 2015 Inspecteur-generaal van het Onderwijs. Eerder zette ze voor dat ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de directie Leraren op. Heeft een duidelijke visie op onderwijsvernieuwing "Het ambitieniveau moet hoger liggen". Ze mag wat ons betreft haar stem nog veel meer laten horen.

Corien Wortmann (1959), bestuursvoorzitter ABP Femke Halsema (1966), burgemeester van Amsterdam Kwam dit jaar onder vuur te liggen door missers in privésfeer. Desalniettemin houdt ze zich als burgemeester van Amsterdam staande. Ze werd in 2018 als eerste vrouw beëdigd als burgemeester van de hoofdstad en heeft een flink aantal lastige dossiers. Maar grote stad, grote problemen en ook een grote meid.

Sinds 2015 de bestuursvoorzitter van het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds, het grootste pensioenfonds van Nederland. Heeft al jarenlang ervaring binnen het openbaar bestuur. Zo was Wortmann van 2004 tot 2014 lid van het Europees Parlement namens het CDA en was ze eerder plaatsvervangend directeur Transport en Infrastructuur bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Wortmann vindt het niet uit te leggen dat pensioenen verlaagd worden terwijl de kas voller is dan ooit. Wij ook niet. OPZIJ 2019/2020

Top 10 - Politiek

Politiek OPZI

Sigrid Kaag (1961), minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking

Lilianne Ploumen

Heeft jarenlang ervaring op het internationale toneel als diplomate. Nu bekleedt ze de functie van minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, en was – tot de beëdiging van Stef Blok - de eerste vrouwelijke minister van Buitenlandse Zaken. Waarom het stokje van Zijlstra naar Blok is gegaan, en Kaag heeft overgeslagen, is voor ons een raadsel. Kaag pleitte in augustus in het AD voor een vrouwelijke premier: “Alle partijen hebben supervrouwen. Maar nog steeds is de lijsttrekker een man. Dat automatisme in Nederland is een beetje achterhaald. Kijk ook vooral naar het vrouwelijk leiderschap dat we hebben, zou ik tegen alle partijen willen zeggen.”

(1962), lid Tweede Kamer PvdA, trekker She Decides

Middels She Decides, dat ze begin 2017 oprichtte na een van de faux pas van Trump, maakt Ploumen zich hard voor toegang tot veilige abortussen, seksuele voorlichting en adequate kraamzorg wereldwijd. Dit werk werd eerder bekroond met de Machiavelliprijs. Voormalig partijvoorzitter en minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, nu met voorkeurstemmen lid van de Tweede Kamer namens de PvdA, is een onvermoeibare voorvechter van gelijkwaardigheid, zit er bovenop als het gaat om gezondheidszorg in eigen land, en vooral om het terughalen van de pil in het basispakket.

Sadet Karabulut (1975), lid Tweede Kamer SP Houdt zich sinds 2017 als Tweede Kamerlid bezig met buitenlandse zaken, defensie en ontwikkelingssamenwerking. Neemt geen blad voor haar mond wanneer het gaat om mensenrechten, gewapend conflict en internationale spanningen. Haar mening ten aanzien van het feminisme maakte dit jaar, zoals blijkt uit een interview in NRC van dit jaar, een draai van 180 graden. Van ‘Feminisme is niet nodig. Het valt wel mee met de situatie van vrouwen, zowel in de privésfeer als qua inkomen. Positieve discriminatie, er extra op letten dat vrouwen, zeker met een migratieachtergrond, ergens binnenkomen, is niet nodig. Want vrouwen zijn niet zielig en staan hun mannetje.” Ging ze naar ‘Door de opkomst van autocraten als Trump, Bolsonaro en Erdogan staan democratieën onder druk en dreigen vrouwen weer lijdend voorwerp te worden. Daar komen nog de gevolgen bij van permanente oorlogen en conflicten, waarvan vrouwen en kinderen als eersten het slachtoffer worden. Alles bij elkaar zie ik vrouwenrechten meer onder druk staan.’

Khadija Arib (1960), voorzitter Tweede Kamer

Mona Keijzer (1968), staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat

MARTIJN BEE K

Is al meer dan twintig jaar actief in lokale en nationale politiek en heeft in die tijd de functie van gemeenteraadslid, wethouder, Tweede Kamerlid gehad. Keijzer is nu sinds 2017 staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat. “Het ging in de media maar over kroonprinsen. Sinds ik vijftig ben geworden, ben ik daar helemaal klaar mee, met de ‘we kunnen ze niet vinden-discussie’.” (Het Parool)

ARENDA OOM TO

Nam dit jaar gedwongen door haar partij afscheid van haar positie als voorzitter van de Eerste Kamer, en zong toen bij Jaïr van Eva Jinek We’ll meet again. Nou, dat duurde niet zo lang, want Ankie verving Harbers als staatssecretaris van Justitie en Veiligheid. Broekers-Knol is al lang een stevige voorvechter van meer vrouwen in de politiek, pleit openlijk voor Edith Schippers als opvolger van Rutte en maakt gehakt van ambtenaren die in haar ogen niet alert genoeg zijn.

Ankie Broekers-Knol (1946), staatssecretaris van Justitie en Veiligheid

Arib, sinds 2016 Kamervoorzitter, en de eerste Kamervoorzitter met een dubbele nationaliteit, kreeg dit jaar de Aletta Jacobsprijs 2020 toegekend. Deze prijs mocht ze in ontvangst nemen wegens 'haar niet-aflatende strijd voor de positie van vooral Marokkaanse vrouwen in Nederland, haar inspirerende voorbeeldrol als eerste vrouwelijke Kamervoorzitter met een migratieachtergrond en voor de wijze waarop zij het vieren van 100 jaar kiesrecht in Nederland heeft weten te markeren als een viering van het algemeen kiesrecht, voor mannen én vrouwen'. Bovendien groeit Arib nog steeds in haar rol, en weet feilloos binnen de Kamer de grenzen van de democratie en de orde te bewaken.

Carola Schouten (1977), vicepremier en minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Schouten had dit jaar een zwaar jaar door het explosieve stikstofdebat. Als minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit kwam ze flink onder vuur te liggen. Hoewel ze het moeilijk goed lijkt te kunnen doen, staat ze als vicepremier en minister haar mannetje in het boerengeweld.

Pia Dijkstra (1954), lid Tweede Kamer D66

AA AUL TO LEN TO P

Binnen haar functie als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap maakt Van Engelshoven veel ruimte voor emancipatie, diversiteit gendergelijkheid. Bekleedt de ministerpost sinds 2017 en was daarvoor onder andere wethouder en locoburgemeester van Den Haag. ‘Ik ben hier niet om een vriendelijke vrouw te zijn’ (NRC). Nou, ze mag van ons best even onaardig doen om het advies inzake het vrouwenquotum als regeringsbesluit over te nemen.

Ingrid van Engelshoven (1966), minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Maakt zich sinds 2010 al hard voor hervorming in de zorg. Dit jaar is ze hard aan het werk geweest met het recht op euthanasie door de initiatiefwet ‘voltooid leven’. Hoewel er nogal wat tegengas wordt gegeven door het CDA en ChristenUnie, staat Dijkstra erop dat mensen waardig moeten kunnen leven én waardig moeten kunnen sterven. Een dossier dat nog niet gesloten kan worden, dus we vertrouwen nog wel even op haar volledige inzet.

Sylvana Simons (1971), gemeenteraadslid in Amsterdam, fractievoorzitter en oprichter van BIJ1 Na jarenlang actief te zijn geweest in de Nederlandse media als actrice, presentatrice en zangeres, zette ze in 2016 de politieke partij Artikel 1, inmiddels BIJ1, op. Simons zit nu alweer anderhalf jaar in de gemeenteraad van Amsterdam namens de partij, en zet zich op die manier in voor anti-racisme, dekolonisatie en inclusiviteit. Hoe invloedrijk ze is, blijkt uit de enorme stroom van dagelijkse standaardberichten over haar. Nog steeds worden emmers vol haat over haar uitgestort. “De algemene gedachte dat de emancipatie voltooid is als we een x-aantal vrouwen aan de top hebben, vind ik een hele gevaarlijke.” (OPZIJ mei/juni 2019) OPZIJ 2019/2020

Top 10 - Sport

Sport OPZI Rocky Hehakaija (1984), voetballer

Sari van Veenendaal (1990), voetballer

Het vrouwenvoetbal won ook in 2019 weer aan de al niet geringe populariteit. Het WK vrouwen brak kijkcijfers, wat mede te danken was aan keepster Sari van Veenendaal, die in Eva Jinek haar grootste fan vond (Eva zei tijdens de wedstrijden haar haar met een elastiekje op z’n Sari’s in een strak staartje te doen). Van Veenendaal stond dit jaar het doel van de Oranjeleeuwinnen weergaloos te verdedigen tot aan de helaas verloren finale van het wereldkampioenschap, waarna ze werd ze uitgeroepen tot beste keeper ter wereld. Sari: “Het is ook maar een oordeel van een aantal mensen.” Sari besloot al voor haar succes op het wereldkampioenschap de overstap van Arsenal WFC, waar ze sinds 2015 speelde, naar Atlético Madrid te maken. Van Veenendaal bekijkt alles met nuchterheid: “De ene dag lukt alles, de andere dag gaat het minder. Dat is het leven van een keeper." Dat is zeker zo, want de voetbalsters in de Spaanse competitie raken vanaf 16 november even geen bal meer aan: er wordt na dertien maanden tevergeefs onderhandelen gestaakt voor een betere cao.

TO STEVEN PI S

Kiki Bertens (1992), tennisser Staat sinds dit jaar vierde op de Women’s Tennis Association ranglijst. Hiermee is ze de hoogst genoteerde Nederlandse tennisser ooit en sloeg ook een recordbedrag binnen. “Ik heb mijn ups en downs, maar ik kom er telkens weer uit. Als ik mijn ergernis opkrop, wordt mijn spel daar niet beter van,” zei Kiki in de Volkskrant. Haar coach, Raemon Sluiter, wist daar lang een antwoord op, maar toch brak ze deze zomer met hem. Eerst tijdelijk, maar naar later bleek toch permanent.

Nouchka Fontijn (1987), bokser Versloeg in oktober haar tegenstander tijdens de finale van het wereldkampioenschap in Rusland, maar greep toch naast de wereldtitel. Door een nieuw ingevoerde regel werd via het gebruik van videobeelden na de afloop van de door Fontijn gewonnen finale, de winst alsnog toegekend aan haar tegenstander. Desalniettemin veroverde ze de zilveren medaille en daarmee voert ze nog steeds de internationale top aan.

Rocky – of oorspronkelijk Roxanne – speelde in Jong Oranje en was de eerste (en enige) vrouw in het wereldberoemde Street Legends – het straatvoetbalteam onder leiding van Edgar Davids. Na een blessure aan haar knie op haar 22ste moest ze het profvoetbal opgeven. Maar net als die andere Rocky komt ze sterk terug en richt ze de Favela Street Foundation op. Deze stichting gebruikt voetbal als een weg naar emancipatie in sloppenwijken over de hele wereld. Dit jaar schreef ze opnieuw geschiedenis toen ze als eerste vrouwelijke voetballer werd toegevoegd aan het razend populaire FIFA, een voetbalvideogame.

Aniek van Koot (1990), rolstoeltennisser Won dit jaar de Cajun Classic, was deel van het team dat de World Team Cup won én werd als kers op de taart ook nog glansrijk nummer één op Wimbledon door verrassend haar dubbelpartner Diede de Groot te verslaan.

Suzanne Schulting (1997), shorttrackster Op slechts 22-jarige leeftijd heeft Schulting al Europese-, Wereld- en Olympische kampioenstitels op haar naam staan. Dit voorjaar pakte ze goud op het EK, waarmee ze direct bewees dat ze geen eendagsvlieg was. Daar was ze zelf bang voor, wij niet. Dit najaar schitterde ze in Salt Lake City op de Wereldbekerwedstrijden shorttrack, waar ze op de eerste dag al een gouden medaille te pakken had op de 1000 meter.

Sabrina van der Sloot (1991), waterpoloër Ondanks een blessure aan de hand waarmee ze werpt – ze brak haar middelvinger – is Van der Sloot dit jaar druk bezig geweest met Olympische kwalificatiewedstrijden. Werd aan het begin van 2019 uitgeroepen tot beste waterpoloër van de wereld in 2018 door Swimming World. “We spelen altijd voor de medailles, heel simpel." (De Volkskrant)

Annemiek van Vleuten (1982), wielrenner Nóg een wereldkampioen in onze lijst. Van Vleuten maakte gehakt van de concurrentie tijdens het wereldkampioenschap wielrennen in september in Yorkshire. Door meer dan 100 kilometer alleen te fietsen veroverde ze de titel van wereldkampioen op de weg. Daarnaast had ze ook nog een nominatie voor de prestigieuze wielrenprijs de Vélo d’Or te pakken. “Ik dacht steeds: ik ben eraan begonnen, dan moet ik ook maar doorgaan." (NOS)

Sifan Hassan (1993), atleet Dit jaar schreef ze geschiedenis door wereldkampioen te worden op zowel de 1500 als de 10.000 meter. Buiten haar topprestatie kwam ze dit jaar in het nieuws omdat haar coach in de problemen kwam met het het anti-dopingreglement. Desondanks heeft Hassan haar titel op eigen kracht gewonnen en mag zich dus terecht wereldkampioen noemen. Genieten van haar magistrale race was er direct na afloop dan ook niet bij. "Ik was gewoon zó ontzettend boos. Ik ging daarom voluit in de race, om iedereen te laten zien dat hard werken boven alles staat. Ik train mijn hele carrière al keihard. Ik sta al vanaf 2014 aan de wereldtop, lang voordat ik naar deze coach overstapte. Nu beginnen mensen ineens allemaal ---weggepiept door de BBC--- over mij te roepen. Excuses voor mijn taalgebruik."

Marianne Vos (1987), wielrenner Vos zei begin 2019 in NRC: “Ik ben altijd bang dat ik te lui ben.” Nou, daar is ook dit jaar weer niets van gebleken. Ze behaalde dit jaar maar liefst negentien zeges tijdens het wegseizoen. Daarmee is ze de meest succesvolle Nederlandse renner van het jaar. In het verleden won ze maar liefst twaalf keer de wereldtitel, en sleepte ze twee plakken Olympisch goud binnen. Na afloop van het wielerseizoen en ter voorbereiding van de Olympische Spelen in 2020 Tokio beklom ze vast de 3776 meter hoge Mount Fuji. OPZIJ 2019

Top 10 - Tech

Tech OPZI

TT SE

CIELA RO S

Als medeoprichter van SparkOptimus focust ze zich op het verbeteren van rendement en strategische innovatie in media en communicatie. Bracht dit jaar in samenwerking met Tom Voskes het boek Make Disruption Work uit: 'het handboek voor digitale transformatie'. (Atlas Contact) “Samengevat is de uitdaging dat de aanbieder zowel in de breedte als in de diepte maximaal de kansen benut om een samenhangend palet aan kansen op contact en interactie te bieden.” (Emerce)

Alexandra Jankovich, medeoprichter SparkOptimus

GRA

Digitale ondernemer, medeoprichter van CapitalT en VCVolt én mentor voor start-ups. Daarnaast heeft ze de InspiringFifty opgericht samen met Joëlle Frijters. Deze jaarlijkse lijst zet de vijftig meest inspirerende vrouwen uit de techsector in het zonnetje. “Mensen voelen zich al gauw persoonlijk aangevallen, wat de discussie lastig maakt. Want het gaat niet om één persoon, maar om het geheel.” (Emerce)

(1978), mede-oprichter van CapitalT en VCVolt -

Doekhie is bij Fox-IT voornamelijk bezig met het opsporen van cybercriminelen. Daarnaast is ze sinds dit jaar ingeschreven in het Nederlands register gerechtelijke deskundigen. Hierdoor is ze de eerste die een commerciële partij vertegenwoordigt die in een rechtszaak bij mag dragen aan digitaal forensisch onderzoek. “We pakken letterlijk onze uitruk-koffers uit het lab en gaan de digitale brand blussen. De schade van een digitale aanval kan nog vele malen groter zijn dan een echte brand, het is daarom van belang dat wij zo snel mogelijk ter plaatse zijn”. (MuseWeekly)

Janneke Niessen

Gina Doekhie (1986), gerechtelijk deskundige bij Fox-IT

Jaya Baloo (1973), CISO bij Avast Baloo begon dit jaar als chief information security officer bij KPN, maar maakte per 30 september de overstap naar softwarebedrijf Avast. Ze heeft bijna twintig jaar ervaring in het veld van information security en heeft in het verleden bij giganten zoals Verizon en France Telecom gewerkt. Deze rising star hamert er nog maar eens op: "Herinner personeel hoe belangrijk best practices zijn en coach hen om op de hoogte te blijven van wachtwoorden, in VPN-gebruik en veilige netwerken. Beveiliging moet in het DNA zitten van iedereen die in onze branche werkt.”

Vivianne Bendermacher (1982), mede-oprichter Techionista Na hoofdredacteur geweest te zijn geweest bij Kijk en Viva, zette Bendermacher samen met Tamira van Roeyen Techionista op. Dit platform zet zich in om de gendergelijkheid in de tech-wereld te bevorderen door vrouwen te inspireren, op te leiden en aan een baan te helpen. Daarnaast schuift Bendermacher regelmatig aan bij RTLBoulevard als tech-expert. “En het is gek: Nederland is een van de slechtst scorende landen in Europa, als je kijkt naar het aantal vrouwen in de techsector. Dat heeft te maken met hardnekkige stereotypes die hier gelden: meisjes leren al jong dat technologie iets voor jongens is. Dus kiezen we vervolgens geen schoolprofiel met bètavakken. En gaan ze daarna ook geen technische studie doen”. (De Ondernemer)

Lotte de Bruijn (1980), directeur van Nederland ICT en lid van de executive board van DIGITALEUROPE Als directeur van branchevereniging Nederland ICT helpt ze met digitale transformaties van bedrijven, en de overheid. Hierbij ziet zij de grootste nog te behalen winst bij het onderwijs en de zorg. “De oplossingen zijn voorhanden, maar de mogelijkheden worden maar niet gegrepen. De zorgsector is enorm versnipperd, iedereen kijkt naar elkaar, het gaat zo weinig over wat er valt te halen. Ook hier zou de regering een grotere rol moeten spelen. Er ontbreekt een leider, de minister van Volksgezondheid zou van digitalisering een speerpunt moeten maken”. (Analyse Nederland) “En dan bedoel ik niet dat we iedereen moeten opleiden tot programmeur, maar we hebben de verantwoordelijkheid binnen ons onderwijs om onze kinderen voor te bereiden op de toekomst. In die toekomst is digitalisering niet meer weg te denken”. (Analyse Nederland)

Anneke Keller (1970), head van de Jumbo Tech Campus Keller is sinds 2017 head van de Tech Campus van de supermarkt. De Tech Campus biedt een opleidingstraject aan werknemers om zich binnen het bedrijf digitaal te blijven ontwikkelen. Daarnaast is Keller lid van de supervisory board van het Wereld Natuur Fonds.

Mary-Jo de Leeuw (1975), associate Partner en Cyber Security/Innovation lead bij Revnext Houdt zich bezig met digitale veiligheid en privacy. Naast haar werk bij Revnext is ze ook mede-oprichter en directeur van het Platform Internet of Toys. Hier houdt ze zich bezig met de digitale veiligheid van kinderspeelgoed dat met internet verbonden is. Daarnaast is ze óók nog vice-president van de Women in Cyber Security Foundation, een organisatie die zich inzet voor meer vrouwen in het veld. “Ik wil de wereld digitaal veiliger maken, maar vrijwel niemand leek te begrijpen waar ik het over had. Nu is dat anders.” (B’Elle Zakenmagazine)

Inge Philips Bryan (1969), directeur van Deloitte Cyber Risk Services Philips Bryan staat sinds 2016 aan het roer van de Cyber Risk Services van Deloitte. Philips Bryan heeft daarvoor twintig jaar gewerkt voor politie en de inlichtingendienst, waaronder als adjunct-directeur van de Nationale Recherche. Hier hield ze zich bezig met onder andere het bestrijden van cybercriminaliteit, witwaspraktijken, drugshandel en terrorismebestrijding.

Ineke Scheffers (1989), oprichter Girl Code Richt zich op gendergelijkheid in de tech-wereld door haar initiatief Girl Code, een platform dat vrouwen helpt met het starten en bevorderen van hun tech-carrière. Dit doet ze door het organiseren van netwerkevenementen en meetups. “Voor ik developer werd, werkte ik als tech-schrijver bij een bedrijf met 50 tot 60 developers. Daar zaten slechts 3 vrouwen tussen. En dat bedrijf was heel trots op dat aantal. Ze zeiden toen: “We doen het niet slecht, vergeleken met andere software-bedrijven”. Ik dacht toen bij mezelf: hoe krijg je het uit je mond? Ook al zou het veel zijn, dan is het nog steeds weinig”. (Change in Business) OPZIJ 2019/2020

Top 100 overzicht

Boardroom

Openbaar bestuur & -orde

Bedrijfsleven Simone Brummelhuis Barbara Baarsma Hanneke Faber Marry de Gaay Fortman Stephanie Hottenhuis Neelie Kroes Rachelle van der Linden Rahma el Mouden Marian Spier Herna Verhagen

Mariëtte Hamer Bénédicte Ficq Laura van Geest Femke Halsema Margrite Kalverboer Jacqueline Prins Corien Prins Renske van der Veer Monique Vogelzang Corien Wortmann

Cultuur

Politiek

Claudia de Breij Emilie Gordenker Rineke Dijkstra Sandra den Hamer Igone de Jongh Meta Knol Lakshmi Sacha Polak Halina Reijn Aafke Romeijn

Lilianne Ploumen Khadija Arib Ankie Broekers-Knol Pia Dijkstra Ingrid van Engelshoven Sigrid Kaag Sadet Karabulut Mona Keijzer Carola Schouten Sylvana Simons

OPZI

Gezondheid

Non profit

Sport

Angela Maas Iva Bicanic Ronnie van Diemen Carin Gaemers Irene van der Horst Angelique Houtveen Marjolein de Jong Wanda de Kanter Marieke Werner Janneke Wittekoek

Myrthe Hilkens Sigrid van Aken Ellen Brudet Janice Deul Shirin Musa Prinses Mabel van Oranje Devika Partiman Linda Terpstra Jannet Vaessen Adinda Veltrop

Sari van Veenendaal Kiki Bertens Nouchka Fontijn Sifan Hassan Rocky Hehakaija Aniek van Koot Suzanne Schulting Sabrina van der Sloot Annemiek van Vleuten Marianne Vos

Media

Onderwijs & wetenschap

Angela de Jong Janine Abbring Fidan Ekiz Eva Jinek Margriet van der Linden Diana Matroos Linda de Mol Madeleijn van den Nieuwenhuizen Elma Drayer Sheila Sitalsing

Cisca Wijmenga Ewine van Dishoeck Naomi Ellemers Louise Fresco Béatrice de Graaf Rianne Letschert Elphi Nelissen Monika Sie Janka Stoker Gloria Wekker

Tech Janneke Niessen Jaya Baloo Vivianne Bendermacher Lotte de Bruijn Gina Doekhie Alexandra Jankovich Anneke Keller Mary-Jo de Leeuw Inge Philips Bryan Ineke Scheffers

aan de BAL Deze zomer kwam de SER samen met het SCP met een advies om een tijdelijk vrouwenquotum in te voeren. We schreven er al heel veel over. Natuurlijk moeten er meer vrouwen in álle lagen van de werkvloer komen – tegen een gelijk inkomen. Hoewel tijdens het ter perse gaan van dit nummer nog niet zeker is of het door de regering gevraagde advies ook wordt overgenomen, gaan we – optimistisch als we zijn – ervan uit dat dit wel het geval zal zijn.

aar dan? Dan is het zaak dat al die vrouwen die goed genoeg zijn, maar niet gevonden konden worden zich in de picture spelen. En dat ze, als ze wanneer ze een commissariaat of toezichthouderschap ambiëren, ook voldoende zijn toegerust. Iets dat overigens ook geldt voor mannen, want google falend toezichthouderschap en het aantal mannen dat onderuitgaat is lang en deprimerend. Een manier om te weten waar je aan begint en wat onontbeerlijk is voor je CV, is een adequate opleiding. Carla Aalse van crmLiNK, een organisatie die opleidingen verzorgt op dit terrein: “Ik merk dat er steeds meer vrouwen tussen de 35 en 45 jaar reflecteren op een functie als toezichthouder. Wat ik zie bij vrouwen van 55 jaar en ouder die beginnen te denken over een loopbaan als toezichthouder is dat zij dit willen doen vanuit een context van overdracht van opgedane expertise. Vaak zijn het vrouwen die een mooie executive loopbaan hebben gehad, maar tot

Larissa Frank

(1970) strategisch adviseur in de zorg Hoe heb je de opleiding ervaren? De leergang is inspirerend doordat de docenten zelf in de praktijk als toezichthouder actief zijn. Het heeft mij een breder denkkader gegeven over toezicht en bestuur en actuele kennis over toezicht nieuwe stijl. Heb je de theorie naar de praktijk kunnen omzetten? De docenten geven tips die je direct kunt toepassen. Een voorbeeld zijn de concrete tips voor het bevorderen van de kwaliteit van toezicht, zoals onder andere een gezamenlijke toezichtsvisie, een gezamenlijk toezichtsplan en veel aandacht voor relationele aspecten. Wat is in dit kader het beste advies dat je ooit gehad hebt (en je graag wilt delen)? Durf vragen te stellen. Probeer over de rand heen te kijken, vaak zitten er in het toezicht specialisten met een tunnelvisie. En als bonusvraag: ben je voor een quotum zoals geadviseerd door SER en SCP? Ik ben voor een tijdelijk bindend quotum. Er is te weinig vooruitgang. Het is belangrijk dat er meer balans is aan de top, wat betreft vrouwen, jongeren en minderheden.

Céline Blom

(1972) senior beleidsadviseur bij de VOraad, fractievoorzitter van de Gelderse Statenfractie en lid van de raad van toezicht St Donnerschool Hoe heb je de opleiding ervaren? Het was goed om met een groep gelijkgestemden, in mijn geval een groep vrouwen, van gedachte te wisselen over het toezichthouderschap en de dilemma’s die je daar tegen komt. Persoonlijk vond ik dat er een mooie balans was tussen praktijk -hoe doe je dat nu in de boardroom en theorie - juridische en financiële aspecten. Heb je de theorie naar de praktijk kunnen omzetten? Heb vooral geleerd hoe je goede vragen stelt en dat heb ik al toegepast :-) Wat is in dit kader het beste advies dat je ooit gehad hebt (en je graag wilt delen)? Dat je niet moet denken dat het toezichthouderschap niet voor jou is maar dat je vooral lef moet hebben en er voor gaan! En als bonusvraag: ben je voor een quotum zoals geadviseerd door SER en SCP? Voor de top van beursgenoteerde bedrijven zou ik wel een tijdelijk vrouwenquotum willen. Op dit moment is namelijk slechts één op de twaalf bestuurders vrouw. Zolang de top nu nog voornamelijk uit mannen bestaat, zal het moeilijk zijn hier verandering in te brengen, mannen kiezen makkelijker voor mannen omdat ze kiezen voor wat ze gewend zijn.

OPZIJ 2019/2020

Boardroom

dan niet zijn toegekomen aan een toezichtfunctie, of dat het niet bij hen is opgekomen wat de meerwaarde ervan kan zijn voor hun executive baan. “Goed toezicht houden is vandaag de dag een must. Dat betekent dat je goed voorbereid moet zijn voordat je eraan begint. Door het hebben gevolgd van een opleiding voorafgaand aan de start van een dergelijke functie kun je dingen beter plaatsen, je snapt het jargon, je herkent dilemma’s en kunt beter meedoen aan de dialoog. Kortom, het is een vak.” Er is een flink aantal aanbieders

van dit type opleidingen, dus vraag in je omgeving naar ervaringen. Governance Basics van crmLiNK bijvoorbeeld is een leertraject bedoeld voor mensen die een toezichthoudende functie ambiëren, maar ook voor (beginnend) commissarissen die uitbreiding en verdieping van hun kennis willen. Een derde groep bestaat uit bestuurders en (statutair) directeuren die de dynamiek met hun toezichthouders beter willen begrijpen. Ook Marianne Verhoeven, hoofdredacteur van OPZIJ, heeft deze opleiding met plezier gevolgd. “Het was niet alleen leerzaam en

inspirerend met persoonlijke bijdragen van gepokte en gemazelde toezichthouders en commissarissen. Zij gaven met hun ervaring en praktijkvoorbeelden een breed inzicht in de benodigde kwalificaties en uitdagingen. Maar de grote verrassing zat in de onderlinge dynamiek van de deelnemers. Alsof er geselecteerd was op diversiteit en temperament. Een goede reden om de netwerkborrel die tweemaal per jaar wordt organiseerd te bezoeken.” OPZIJ vroeg een aantal mensen naar hun ervaring.

Jeff Balch

(1956) Docent Engels Ignatius Gymnasium, Amsterdam Hoe heb je de opleiding ervaren? Deze opleiding Governance Basics van CrmLiNK gaf me een nieuw perspectief op hoe organisaties, bedrijven en overheidsorganisaties meer verantwoord kunnen werken. Na een carrière ter bevordering van goed bestuur en de bestrijding van corruptie in Afrika wilde ik hetzelfde werk dichter bij huis doen. De opleiding heeft me nieuwe vaardigheden gegeven; hoe stel ik de juiste vragen en hoe kan ik onderscheid maken tussen de rollen van werkgever, leidinggevende en klankbord. Ik vond het ook verfrissend om deel uit te maken van een leerervaring en een netwerk waarin blanke mannen de duidelijke minderheid vormden. Hoe theorie naar de praktijk omzetten? Na het volgen van de opleiding raakte ik betrokken bij de oprichting van een stichting gericht op het voorkomen van zelfmoord onder tieners en jonge volwassenen. Zelfmoord is wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak onder adolescente meisjes en jonge vrouwen. De raad van bestuur

is volledig samengesteld uit jongeren en het is een uitdaging om advies te geven zonder op de stoel van de bestuurders te gaan zitten. Ik heb geleerd om de diversiteit in het bestuur te waarderen, daarom hebben we verschillende stakeholdergroepen benaderd om een unieke samenstelling te krijgen. Wat is het beste advies dat je hebt gehad? Mijn favoriete motto voor toezichthouders is: eeuwige waakzaamheid is de prijs van vrijheid. Houd je ogen niet van de bal af. Als parttime bestuurslid ben je er niet altijd om de ontwikkelingen te volgen. Net als een werkende moeder die haar kind ‘s avonds na school en andere activiteiten ziet, moet je een actieve luisteraar zijn en snel een idee krijgen van hoe het is gegaan sinds je voor het laatst hebt ingecheckt. Als er iets belangrijks is gebeurd, goed of slecht, je moet het weten en dienovereenkomstig handelen. Het beste advies dat ik heb gehad is om voldoende in contact te blijven tussen de vergaderingen door. Ben je voor een genderquotum? Quota zijn tijdelijke maatregelen om onevenwichtigheden op de lange termijn te corrigeren. Ik ben er voor! Ik heb gezien dat quota voor genderevenwicht in het politieke leven in jonge democratieën een groot verschil maken in het respecteren van de rechten en belangen van vrouwen. Oudere - en door mannen gedomineerde - democratieën kunnen veel leren van jongere met een hoger percentage vrouwenparticipatie. Hetzelfde geldt voor andere lagen van de bevolking - en zeker in raden van toezicht. Alle belanghebbenden moeten hun belangen en zorgen laten vertegenwoordigen, en de beste besturen weerspiegelen de diversiteit en rijkdom van de samenleving.

Liesbeth Krol

(1960) onderzoeker, consultant en hogeschool docent Hoe heb je de opleiding ervaren? Enthousiasmerend, warm en to the point. Heb je de theorie naar de praktijk kunnen omzetten? Van belang voor je cv in de rol van commissaris is het inzicht dat je niet naar een baan solliciteert en wel naar een toezichtplek. Je aanbod gaat toegevoegde waarde bieden aan een bestuurder. Wat is in dit kader het beste advies dat je ooit gehad hebt (en je graag wilt delen)? Het beste advies is dat je moet vertrouwen op je gut feeling. Voelt het niet goed, dan doorvragen. En de bonusvraag: ben je voor een quotum zoals geadviseerd door SER en SCP? Ik ben voor een quotum. (Afgelopen D66 congres bij de Topvrouwen: mannen reageren goed op een target, dus bied een target (grijns))

Marelva van Erp-Bito

(1971) zelfstandig ondernemer op het gebied van toezicht, bestuur en advies/ director of finance Hoe heb je de opleiding ervaren? Ik heb mijn commissarissenopleiding gevolgd bij Wagner. Inhoudelijk zijn dit soort opleidingen best vergelijkbaar. Ik kreeg een degelijke basis voor een positie als toezichthouder mee. De harde kanten, zoals de organisatorische, juridische en financiële aspecten, maar ook de nadruk op soft skills door het behandelen van bestaande cases en dilemma’s die je vaker wel dan niet tegenkomt. Wat ik echt als positief ervaar zijn de alumni-/ netwerkbijeenkomsten. Daar word je steeds weer bijgespijkerd op de laatste trends in het vakgebied en ontmoet je collega-toezichthouders. Heb je de theorie naar de praktijk kunnen omzetten? Ik heb wel een behoorlijk verschil ervaren tussen theorie en praktijk. Verrassend was om te ontdekken dat ervaren toezichthouders

een andere visie en manier van werken hadden dan wat ik op de opleiding heb meegekregen. Ik heb minder aandacht ervaren voor bijvoorbeeld de statuten van een organisatie, die voor een toezichthouder best een belangrijk instrument vormen. Ook merk ik dat het hanteren van een functionele balans tussen toezichthouden, adviseren en werkgever zijn, constante aandacht behoeft. Goed met elkaar overweg kunnen kan soms op gespannen voet staan met een kritische blik. Wat is in dit kader het beste advies dat je ooit gehad hebt (en je graag wilt delen)? Probeer niet alles in één keer te veranderen in een bestaand team van toezichthouders. Sommige zaken werken op de ene plek beter dan op de andere plek, dus is het van belang om te kiezen. En als bonusvraag: ben je voor een quotum zoals geadviseerd door SER en SCP? Zeker. Voor de eerste vrouwen die binnen zullen komen dankzij een quotum zal het niet makkelijk worden. Waarschijnlijk zullen ze vaak vragen krijgen over hun kwalificaties voor de positie. Ik denk dat het quotum noodzakelijk is om de weg vrij(er) te maken voor de dames die zullen volgen.

Arxen Alders

(1988) rijksambtenaar Hoe heb je de opleiding ervaren? De samenstelling van docenten is sterk. Een mix van experts met eigen specialisaties en diepe kennis van corporate governance als gemene deler. We zijn door hen figuurlijk in uitdagende en zelfs ongemakkelijke boardroomsituaties geplaatst. Bij deze exercities grijp je gauw terug naar wat je leert over rolopvattingen en onderlinge dynamiek. Deze opleiding gaf mij een goede kennisbasis om op voort te bouwen. Daarnaast heb ik er een bijzonder netwerk van professionals aan overgehouden! Dat is een waardevolle bonus. Heb je de theorie naar de praktijk kunnen omzetten? De opgedane kennis kwam direct van pas. Ik adviseer gemeentelijke overheden over de herstructurering van de eigen overheidsdeelnemingen. Dat gaat snel over de toezichtstructuur, de statuten, het commissariaat en goed aandeelhouderschap. Het is een mooie uitdaging waar ik van geniet en dankzij de goede opleiding overtuigend op kan sturen. Wat is in dit kader het beste advies dat je ooit gehad hebt (en je graag wilt delen)? Kritisch kijken naar (en binnen) de club voordat je op de stoel van toezichthouder of bestuurder gaat zitten. Goed bedenken in welke situatie je terechtkomt, de historie, dynamiek en of het bij jouw past. En als bonusvraag: ben je voor een quotum zoals geadviseerd door SER en SCP? Ik ben voor het quotum. Meer diversiteit in die organen heeft een positieve impact op de cultuur en het functioneren. O

OPZIJ 2019/2020

PHOTO CREDIT: THE PHOTO WAS TAKEN BY AART VERRIPS AND FEATURES THE TORN AIRTECH MESH TOP AND TORN AIRTECH MESH PLEATED SKIRT, MODELLED BY ANYON FROM FAB WITH MAKE UP FROM ORLI MEIRI.

Prins Claus Fonds

TOEVAL #YCREATE opens your eyes to extraordinary stories and connects you to creative people all over the world. Why do you create? Follow us on Instagram @ycreate_pcf

“I used to have terrible nightmares as a child, and my mother made me write them all down, as a way of externalizing them. She found those journals a few months ago and I thought it would be so special to turn something so ugly into something beautiful by printing, pleating and in some parts tearing and tacking them onto Japanese Dutchess Satin and Navy Airtech Mesh. This piece is so incredibly special to me, mainly because it brings up the dynamics of perspective.” – Thebe Magugu

progressie

Deze zomer kwam er een mooi bericht binnen op onze redactie, op dat moment weliswaar nog onder embargo, maar we werden er vrolijk van. Want de jaarlijkse line-up voor de Prins Claus Prijzen bestaat dit jaar alleen uit vrouwen. Nu zijn wij van OPZIJ warm voorstander van een gelijke verdeling van mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt, maar een honderd procent-score is wel heel bijzonder.

it is overigens de eerste keer dat dit gebeurde en, zoals alle betrokkenen en de Prins Claus Prijzen commissie benadrukken, ‘het was louter toeval’. Gender speelt bij beoordeling geen leidende rol, wel kwaliteit en het vermogen om met dat talent de wereld een beetje te veranderen, nieuwe ideeën en perspectieven te ontwikkelen. En het resultaat dit jaar is een afspiegeling van het groeiende aantal vrouwen dat in hun vakgebied grote vooruitgang boekt. Dat noemen wij geen toeval; dat heet progressie. En het leidde tot een mooie samenwerking van ons met het Prins Claus Fonds: deze bijzondere en inspirerende vrouwen krijgen op de volgende pagina’s van ons de ruimte en aandacht die ze verdienen. Bovendien hebben we een bijzondere ontmoeting met Claudia Roden, de inmiddels wereldberoemde auteur van kookboeken. Zij is oud-laureaat en voormalig lid van de Prijzen commissie van het Fonds, en

zij heeft een belangrijk aandeel gehad in onze westerse omarming van de keuken uit het Midden-Oosten. Wie had er zonder Claudia hummus in huis gehad? De hoofdlaureaat van de Prins Claus Prijs 2019 is Kamala Ibrahim Ishag (Soedan), kunstenaar en pionier voor de beeldende kunsten in haar land sinds 1960. De andere laureaten zijn Mariam Kamara (Niger) architect, Bill Kouélany (CongoBrazzaville) visual artist, auteur, Djamila Ribeiro (Brazilië) filosoof, en Anocha Suwichakornpong (Thailand) filmmaker. De Next Generation Prijs is voor Mónica Ojeda (Ecuador), auteur. Aan deze prijzen zijn overigens mooie geldbedragen verbonden; de hoofdlaureaat ontvangt 100.000 euro, de andere laureaten ieder 25.000 euro. Ook kent het fonds een aanmoedigingsprijs: de Next Generation Prijs, waar 20.000 euro voor beschikbaar is. De internationale prijzencommissie van het fonds, onder leiding van de Peruviaanse architect Manuel de Rivero, is autonoom en wordt vanuit Nederland ondersteund door Fariba Derakhshani, verantwoordelijk voor het Prijzen-programma. Op de volgende pagina's presenteren we de laureaten van 2019 en eren we oud-laureaten. Waarbij we dankbaar gebruik hebben gemaakt van de rapporten van de Prijzencommissie.O

CULTUUR IS EEN BASISBEHOEFTE Het Prins Claus Fonds voor Cultuur en Ontwikkeling is opgericht op 6 september 1996 als eerbetoon aan ZKH Prins Claus voor zijn toewijding aan cultuur en ontwikkeling. Al meer dan twintig jaar stimuleert het Fonds cultuur, vrijheid van expressie en interculturele uitwisseling in voornamelijk Latijns-Amerika, Azië,

Afrika, het Caribisch gebied en OostEuropa. Naast de uitreiking van de jaarlijkse awards beschermt het Fonds cultureel erfgoed met het Cultural Emergency Response-programma, door het verlenen van ‘eerste hulp’ aan erfgoed dat bedreigd wordt door conflictsituaties of natuurrampen.

Door verschillende programma's ondersteunt het Fonds culturele projecten en creëert netwerken en kansen voor interculturele uitwisseling. Het Fonds wordt gesteund door het ministerie van Buitenlandse Zaken, de Nationale Postcode Loterij, particulieren en bedrijven. Meer informatie princeclausfund.org

OPZIJ 2019/2020

Vervormde gezichten, indringende ogen

Kamala Ibrahim Ishag (1937) Omdurman, Soedan Planten, bomen, gezichten. Heel veel gezichten. Dromerige blikken, verwrongen gezichten. Ishag schildert ze dagelijks. Al decennia lang. Inmiddels is ze 82 en een van de belangrijkste hedendaagse vrouwelijke kunstenaars van Afrika. Maar wie is deze hoofdlaureaat uit Soedan? Wat maakt zij voor kunst? Hoe gaat ze te werk? Wat wenst ze de komende generatie toe? OPZIJ stelde vragen, bezocht haar eerste solotentoonstelling in Nederland en stond oog in oog met haar fascinerende werk. FOTO MOHAMED NOURELDIN

Dag in dag uit schilderen Ishag schildert het liefst dingen die afwijken. Want waarom zou je schilderen wat al bestaat? Wat de natuur ons geeft? Ishag zet de werkelijkheid naar haar hand en maakt er sprookjesachtige taferelen van. De verwrongen gezichten zag ze voor zich in de Londense metro. Ze zag zichzelf en haar medepassagiers weerspiegeld in het glas. Betoverend. Dat is ze gaan schilderen, op haar eigen manier. Toen, in de jaren zestig. En dat doet ze nu nog steeds. Dagelijks. Iedere dag staat Ishag voor dag en dauw op, om rond half vijf al aan de slag te gaan. Ze gaat zitten voor een canvas, verf en penselen binnen handbereik. Dan komen de beelden en herinneringen vanzelf. En die zet ze op het doek. Iedere dag weer. Ze heeft dan ook een gigantisch oeuvre. Haar motto is: neem nooit een dag pauze. Gewoon doorwerken dus, dag in dag uit. Opleiding, loopbaan, denkbeelden Kamala was een van de eerste vrouwen die afstudeerden aan de Academie voor beeldende en toegepaste kunst in Khartoem. Dat was in 1963. Vervolgens vertrok ze naar Londen, waar ze haar master deed aan het Royal College of Art (1964-1966). Na terugkeer in Khartoem werd zij docent aan de kunstacademie waar zij was opgeleid. Na verloop van tijd werd ze eervol benoemd tot hoogleraar en hoofd van de afdeling schilderkunst. Terugkijkend blijkt die periode in Londen voor Ishags ontwikkeling van groot belang te zijn geweest. Hier maakte ze kennis met de kunst van William Blake, vol symboliek, en het expressieve werk van Francis Bacon. Twee totaal verschillende kunstenaars, maar hun werk zou van blijvende invloed zijn op Ishags schilderstijl. Ook kwam ze er in aanraking met het existentialisme en het feministische gedachtengoed waardoor haar werk nieuwe impulsen kreeg. Terug in Khartoem brak ze, samen met een groep

studenten, met de lokale conventies en richtte ze de Crystalist Group op. In het manifest uit 1976 omschreef deze groep de visuele wereld als oneindig en onbegrensd, net zo als de facetten van een kristal. Het doel van de Crystalisten was het leven te onderzoeken zonder opgelegde ideologieĂŤn, zonder sociale taboes en verboden. Ze legden de nadruk op de voortdurende verandering en een wereld in wording, op de toevalligheid van waarnemingen. Ishag verwierp de denkbeelden van de Khartoum School en eiste dat vrouwen gelijke kansen zouden krijgen in de kunstwereld, in overeenstemming met hun vaardigheden en prestaties. Tot op de dag van vandaag ondersteunt en begeleidt Ishag jonge vrouwelijke kunstenaars. Alleen al daarom verdient ze deze Grote Prins Claus Prijs.

F O T O G R A F I E M A A R T E N VA N H A A F F

Prins Claus Fonds Hoofdlaureaat

Soedan Soedan. Ishag is er geboren en na enige omzwervingen - naast Londen woonde en werkte ze ook in Muscat, Oman - altijd weer teruggekeerd. Ondanks alle onrust in dit immer verscheurde land. De 82-jarige Ishag heeft veel van die onrust meegemaakt. Ze maakte de onafhankelijkheidsviering mee, na de Brits-Egyptische periode, in 1956, en de militaire coup tien jaar later. Meer militaire coups volgden, sommige lukten andere niet. En zelfs dit jaar, in 2019, was er een militaire coup die president Omar al-Bashir verdreef. Sindsdien eist de Soedanese burgerbevolking meer invloed. Protesten zijn aan de orde van de dag. In juni werden meer dan honderd ongewapende betogers door paramilitairen doodgeschoten. Ishag hoorde vanuit haar huis in de hoofdstad Khartoem dat er geschoten werd. Pas de volgende dag werd de omvang van het drama duidelijk. Ishag verwerkte het drama in een enorm schilderij en bracht de martelaren van die nacht in beeld. Niet letterlijk, maar op haar eigen manier. Op het grote doek verschijnen de contouren van hun gezichten, als witte sterren tegen een donkerblauwe achtergrond. Een krachtig, veelzeggend werk dat een afschuwelijke avond verbeeldt. OPZIJ 2019/2020

Prins Claus Fonds Hoofdlaureaat

FOTO MOHAMED NOURELDIN

Vrouwen Veel van haar werken tonen vrouwen: gezichten en lichamen. Die vrouwen zijn vaak ingesloten en met elkaar verbonden door borduursteken, slingerende planten of lijnen die wierook verbeelden. Die verbondenheid van vrouwen met elkaar, en met planten, bomen en organische elementen is een thema dat Ishag onderzoekt en uitbeeldt. Haar huis in Khartoem wordt omringd door een tuin, waar bloemen en planten weelderig groeien. Ze zorgt er goed voor; ze praat met de planten. Ze zijn voor haar een belangrijke bron van inspiratie. Ze komen terug in haar werken, die figuratief en verhalend zijn, maar ook steeds iets mysterieus in zich dragen. Invloed Kamala Ibrahim Ishag wordt gehuldigd vanwege haar originele, levendige en indringende kunstwerken, die de toeschouwer inspireren om onder de objectieve fysieke verschijningsvormen van ons bestaan de diepere lagen te zien. Door haar grondige onderzoek naar de ervaringen van vrouwen en de creatieve, inventieve manier waarop zij een non-seksistische, metafysische kunst heeft gecreëerd, schenkt zij vrouwen een nieuw imago in 76

een door mannen gedomineerde samenleving. Op revolutionaire en intellectuele wijze verzet ze zich tegen het gevestigde artistieke paradigma van Soedan en veel Afrikaanse en Arabische landen, en loopt voorop in een kunstopvatting die wars is van demagogie. Zij ijvert voor vrij intellectueel denken en expressie binnen de Soedanese samenleving, waarin introspectie, verzet, engagement en vrijheid kunnen gedijen. Op ongekende wijze draagt zij bij aan de empowerment van vrouwen en vervult een voortrekkersrol in de uitbreiding van de invloed en rechten van vrouwen in Soedan. Haar bijdrage aan de kunstzinnige vorming in Soedan als docent en mentor van vele generaties jonge kunstenaars is immens en heeft de weg bereid voor een opener en universeler discours over kunst. Kamala zet zich op integere en onvermoeibare wijze in voor vernieuwende ideeën over esthetiek en creativiteit in een repressieve omgeving, in een land dat vanaf 1960 de ene crisis na de andere heeft gekend. De solotentoonstelling van Kamal Ibrahim Ishag Women in Crystal Cubes is tot en met 1 mei 2020 te zien in de Prince Claus Fund Gallery te Amsterdam.

Women in Cubes, 2015. Olie op doek, 155 x 115 cm. Uit de collectie van Samia Omer Osman. Courtesy of the Sharjah Art Foundation

perspectieven die vrouwen kunnen bieden? “Vrouwen zijn deel van de samenleving. Kunst van vrouwelijke kunstenaars biedt de samenleving hetzelfde als de kunst van mannelijke kunstenaars: kennis.”

Hoe voel je je? “Mijn geest is helder en ik ben blij. Ik denk aan het beginnen van nieuwe dingen.” Wat hoop je met je werk te bereiken? “Ik hoop het idee van kunst als een secundair onderwerp in mijn samenleving te veranderen.” Wat is jouw kijk op de plek van vrouwen in de samenleving? Wat zijn de specifieke kwaliteiten en

Wie is je grootste inspiratiebron? “Mijn belangrijkste inspiratiebron is de mens, of die nu mannelijk of vrouwelijk is.” Van wie heb je de belangrijkste les geleerd? “Van mijn ouders. Zij hebben mij van jongs af aan geleerd om mezelf te zijn.” Wat is je grootste angst? “Mijn grootste angst is dat er oorlog uitbreekt in mijn land.” Waar hoop je op voor de volgende generaties in de samenleving waar je uit komt? “Ik wens hen een gelukkig leven in een land met vrijheid, vrede en gerechtigheid.” O

OPZIJ 2019/2020

FOTO FRANCIS KODIA

Prins Claus Fonds Laureaten

Scheuren breken lijmen stikken

Bill Kouélany (1965) Brazzaville, Republiek Congo

eze technieken gebruikt beeldend kunstenaar Bill Kouélany om haar werken te creëren. Ze werd bekend met haar muren van papier-maché, die te zien waren op de vijfde Biënnale in Dakar (2002) en op Documenta 12 in Kassel (2007). Haar werk, waarop menselijke lichamen zijn te zien, deels van hun huid ontdaan en zonder hoofd, gaat volgens veel interpretaties over geweld en conflicten. Maar zelf zegt ze juist dat ze op deze manier wil laten zien dat we allemaal hetzelfde zijn. Zonder huid is

iedereen gelijk. Voor het hoofd geldt hetzelfde: haal je dat eraf, dan is ieder mens gelijk. Bovendien, zo betoogt Kouélany, is het vanuit artistiek oogpunt sterker zo. Vaak wordt het hoofd beschouwd als de kern van een portret en daarom laat ze het bewust achterwege. Naast beeldend kunstenaar is ze ook decorontwerper en de oprichter van het kunstencentrum aan de rand van Brazzaville, de hoofdstad van de Republiek Congo. Dit centrum, Les Ateliers Sahm, startte ze in 2012 en biedt ruimten, materialen en gereedschappen aan beeldend kunstenaars, rappers, dansers, schrijvers, fotografen, acteurs, zangers, cabaretiers en muzikanten. Het is een plek waar zij kunnen werken, experimenteren en ideeën uitwisselen. Ook is er een bibliotheek en een lees- en

schrijfclub. Veelal jonge kunstenaars zijn hier dagelijks aan het werk. En vrouwen: gendergelijkheid staat voorop. Vrouwen kunnen een beurs krijgen om kunstbenodigdheden aan te schaffen. In de avond zijn er dikwijls optredens voor mensen uit de buurt. Het is het enige kunstencentrum in het land. In de Republiek Congo wordt het kunstenaars niet makkelijk gemaakt: wie iets doet wat tegen de smaak ingaat van de 75-jarige president Denis Sassou N’Guesso is zijn leven niet zeker. Taboes als

homoseksualiteit of oorlog aankaarten, is zeker niet zonder gevaar. Kouélany laat zich niet gek maken en zal zich zeker niet aanpassen aan de politieke wensen. In haar kunstwerken levert ze kritiek op de hedendaagse samenleving en de politiek. Op een integere manier stelt ze vaak pijnlijke onderwerpen aan de kaak. Ze helpt jonge kunstenaars en inspireert tot culturele uitwisseling. Bill Kouélany wordt gehuldigd voor de moedige wijze waarop zij richting geeft aan het doen verdwijnen van de grenzen tussen media, disciplines, ruimten en mensen, en de uitbreiding en diversiteit van de hedendaagse cultuur in de Republiek Congo.

OPZIJ 2019/2020

Prins Claus Fonds Laureaten

Hoe voel je je? “Strijdbaar, zoals gewoonlijk. Eenzaam in de menigte, maar samen met allen die hun weg buiten de gebaande paden bewandelen.” Wat hoop je met je werk te bereiken? “Voor Les Ateliers Sahm, het kunstcentrum dat ik heb opgericht in Brazzaville, Congo, zou ik de deelnemers graag meer willen kunnen bieden. "Ik zou graag meer mogelijkheden willen hebben om hen verder te helpen dan ik zelf ben gekomen. Ik heb het centrum, dat sinds 2012 bestaat, vanuit mijn hart opgezet. Met alle moeilijkheden van dien. Maar ik zou graag willen dat we tenminste wat meer financiële middelen hebben om meer zichtbaar te worden. Na mij komt zeker niet de zondvloed!” Wat is jouw kijk op de plek van

Prins Claus Fonds Laureaten vrouwen in de samenleving? Wat zijn de specifieke kwaliteiten en perspectieven die vrouwen kunnen bieden? “Serieus, het is moeilijk voor mij om antwoord op dit soort vragen te geven. Ik weet dat er vrouwen zijn die zich geschoffeerd voelen door mannen en zich slachtoffer voelen van hun sekse. Maar dat is bij mij nooit het geval geweest. Er zijn best dingen die beter zouden kunnen gaan in mijn leven, dat is waar, maar dan zeg ik simpelweg tegen mezelf: als alles slecht gaat, sta ik even aan de verkeerde kant van de weg. Als ik maatschappelijke problemen zie of heb, dan wijt ik ze aan m’n mens-zijn en niet aan het feit dat ik vrouw ben. Dat geldt voor mijn kunstenaarschap. Ik exposeer als mens en niet als vrouw. Ik zou niet weten of ik iets anders zou hebben gedaan als man. In die zin begrijp ik ook niet wat het betekent om een vrouw te zijn. Het zijn maar woorden, man en vrouw. Ik begrijp de verschillende betekenissen niet en dat zal ik wel nooit doen.” Wie is je grootste inspiratiebron? “De bewijzen van mijn leven. Zelfs de minder goede en slechte dingen inspireren me. Mijn kunst is de uitkomst van mijn ongeluk, mijn mislukkingen, mijn ondeugden. Van alle dingen waardoor ik op m’n gezicht ben gegaan, zonder om hulp te roepen.” Van wie heb je de belangrijkste les geleerd? “Van schrijvers zoals Marguerite Duras, Georges Sand, Ken Bugul, Maya Angelou, Toni Morrison… grappig genoeg allemaal vrouwen (lacht). Ik heb ze allemaal gelezen toen ik erg jong was. Ze hebben me bij de hand

Waar hoop je op voor de volgende generaties in de samenleving waar je uit komt? “LES ATELIERS SAHM is mijn cadeau aan de jeugd van mijn geboorteland en de wereld. Ik plaats mezelf tegenover hen in de toekomst. Ik ben Wat is je grootste angst? de toekomst. Ik hoop dat de jongeren “Ik heb mijn grootste angst al dwazer, vrijer en moediger zullen zijn. bezworen, maar dat is moeilijk De Congolese schrijver Sony Labou om over te praten. Door erover te Tansi heeft gezegd: “Wij zijn het land praten, zet ik de deur naar mijn van de strijders. Je moet durven lopen. kwetsbaarheid wagenwijd open. Ik hou m’n angst opgesloten. Ik bezweer Anders sterf je. We moeten Congo heruitvinden. Of liever: we moeten de mijn angsten tussen de muren van wereld heruitvinden!” O trots en stilte. genomen toen ik mezelf aan het zoeken was. Ze hebben me niet meer vrouw gemaakt, wel meer mens, en een persoon die altijd klaar is voor de strijd.”

OPZIJ 2019/2020

Prins Claus Fonds Laureaten

Bevlogen architectuur Mariam Kamara (1979) Niamey, Niger

Voor Mariam Kamara is architectuur het middel om gemeenschappen te dienen en levens te verbeteren. Na zeven jaar werkzaam te zijn geweest in de informatica, besloot ze bouwkunde te gaan studeren in Washington, ervan overtuigd dat ze als architect meer voor mensen kon betekenen. Na haar studie keerde ze terug naar Niger en richtte in 2014 Atelier Masōmī op, een collectief voor architectuur en onderzoek. Haar eerste bouwproject werd gerealiseerd in haar geboortestad Niamey. Kamara, die woontorens verwerpt omdat mensen daardoor niet bij elkaar gebracht worden maar juist gescheiden, ontwierp juist lage gebouwen, met buitenkeukens en woonruimtes in de openlucht. De huizen hebben veel privacy, maar ook voldoende gemeenschappelijke ruimtes. Voor dit complex werkte ze samen met lokale bouwkundigen, metselaars en ambachtslieden om de lokale bouwmethoden toe te passen. Kamara wil van de plaatselijke ambachtslieden leren, maar wil vooral ook met ze samenwerken en nadenken om de woon- en leefomgeving beter te maken. Ze

maakt ook gebruik van lokale materialen, waaronder geperste leemstenen, die goedkoop en ter plekke worden geproduceerd. Deze stenen houden bovendien koele lucht vast en weren de warmte. Zo zorgen ze voor een lager energieverbruik en dus voor lagere kosten voor de bewoners. Kamara bouwt duurzaam, en mooi, met de bouwstenen uit de buurt ontstaat een bouwwerk dat past in het landschap. Echt Afrikaanse architectuur. In 2018 ontwierp Kamara vrolijke kleurige metalen luifels, die als parasols bescherming bieden tegen de hitte voor de marktkooplieden en de bezoekers. Onder de luifels wordt de koopwaar uitgestald, terwijl het publiek langsloopt, ook in de schaduw. Een mooie oplossing en een sieraad voor het marktplein. Steeds weer stelt Kamara de behoefte van de mens voorop bij het ontwerpen van bouwwerken en het zoeken naar oplossingen. Door met de gebruiker in gesprek te gaan probeert ze erachter te komen waar de wensen en behoeften van de gemeenschappen liggen om zo gezamenlijk tot het beste resultaat te komen. Extra aandacht besteed zij aan vrouwen in de openbare ruimte en creëert voor hen plekken waar ze net als mannen kunnen samenkomen, maar dan op beschutte plekken, zonder sociale controle. Mariam Kamara krijgt de prijs omdat ze mooie, fantasievolle en praktische ontwerpen maakt waarbij de mens steeds centraal staat. Haar oplossingen zijn vernieuwend en gaan uit van de lokale identiteit en leefgewoonten in plaats van te imiteren wat elders in de wereld gedaan wordt.

Hoe voel je je? “Ik voel me onwijs vereerd door de keuze van het Prins Claus Fonds om mij deze prijs toe te kennen. Het is een gewichtige erkenning van het werk dat ik doe en het geeft me moed om door te gaan in de richting die ik gekozen heb. Om architectuur te gebruiken om culturele, socioeconomische en politieke uitdagingen te onderzoeken. Het is een eer.” Wat hoop je met je werk te bereiken? “Ik hou van architectuur. Ik hou van maken, en ik hou van het bedenken van ruimtes en ze vervolgens echt te zien worden. Maar de kers op de taart is dat ik heb me gerealiseerd hoe belangrijk ruimtelijk onderwerp is. Het is een manier om controle uit te oefenen en buiten te sluiten, maar het kan ook op oneindig veel positieve manieren gebruikt worden. “Ik geloof dat architectuur een van de belangrijkste uitingen van cultuur en zelfvertegenwoordiging is. Mijn werk houdt zich vooral bezig met de vraag naar moderniteit. Wat het precies is, wat het precies doet, maar vooral hoe het zich verhoudt tot eurocentrische esthetiek. De twee zijn niet synoniem, hoewel dat wel de aanname is geworden in de loop van de vorige eeuw. Voor mij draait moderniteit vooral om het erkennen van het nu en het creëren van een inspirerende toekomst. Het gaat om het vertrouwen in de toekomst die een samenleving heeft. Het dromen. Dat is heel relevant voor mijn werk in Afrika, bijvoorbeeld. Veel van de Afrikaanse hoofdsteden zijn gebouwd ten tijde van het kolonialisme en zijn daarom gebaseerd op een ander idee van wat een stad zou moeten zijn. Of van wat een thuis zou moeten zijn, en hoe dat zou moeten werken. In die context pakken we meerdere problemen aan, waar we dingen verbinden en waar we door design onderliggende problemen kunnen oplossen.”

Wat is jouw kijk op de plek van vrouwen in de samenleving? Wat zijn de specifieke kwaliteiten en perspectieven die vrouwen kunnen bieden? “Door architectuur heb ik me gerealiseerd dat de diversiteit aan ervaringen en perspectieven erg belangrijk zijn in het creatieve veld. Maar ook dat je de verantwoordelijkheid hebt om een ruimte voor iedereen te maken. We ontwerpen gebouwen voor hele diverse groepen mensen en ervaringen. Het is verdrietig en raar dat maar één soort mens voor al die anderen iets zou ontwerpen. Architectuur zou moeten bestaan uit verschillende soorten makers. Zodat de oplossingen ook meer divers worden.” Wie is je grootste inspiratiebron? “Mijn land. En ik weet dat het een beetje een cliché is, maar ik moet ook mijn ouders noemen. Mijn moeder had een succesvolle carrière als chemisch ingenieur in Niger, waar maar weinig vrouwen op dat terrein werkzaam zijn. Mijn vader was onvermoeibaar in zijn streven naar succes. Daarom verwachtte hij ook heel veel van mijn broer en mij, ongeacht ons geslacht. Ik realiseer me dat ik niet me bewust was van het feit dat sommige mensen denken dat vrouwen minder in hun mars hebben dan mannen. Het stelde me juist in staat om op te groeien zonder ooit na te hoeven denken over mijn gender op die manier. Dat is nog steeds een groot goed en inspiratiebron.” Van wie heb je de belangrijkste les geleerd? “Ik heb van mijn vader geleerd dat het leven in het teken staat van meer dan alleen jezelf.” Wat is je grootste angst? “Niet nuttig zijn.” Waar hoop je op voor de volgende generaties in de samenleving waar je uit komt? “Ik hoop dat ze groot durven te dromen. Met moed en vastberadenheid en dat ze geloven dat ze grootse dingen kunnen doen. Ik hoop op meer vertrouwen in onszelf.” O

FOTOGRAFIE MAURICE ASCANI

OPZIJ 2019/2020

Prins Claus Fonds Laureaten

By the Time It Gets Dark (2016)

Hoe voel je je? “In gelijke mate hoopvol en wanhopig.” Wat hoop je met je werk te bereiken? “Ik hoop dat mijn werk de ruimte kan maken voor het publiek om te reflecteren en zijn plek in de maatschappij te heronderzoeken. Hopelijk leidt die introspectie dan tot verandering.”

Inspireren, provoceren

Anocha Suwichakornpong (1976) Chonburi, Thailand De film Graceland van Anocha Suwichakornpong werd als eerste Thaise korte film geselecteerd voor het prestigieuze filmfestival in Cannes. Het betrof haar afstudeerfilm uit 2006 aan Columbia University, die een opmerkelijke blik bood op seksualiteit.

ok in haar eerste speelfi lm, Mundane History uit 2009, speelt seks een belangrijke rol. Vanwege een masturbatiescène was het de eerste Thaise film ooit niet goedgekeurd voor kijkers onder de twintig. De film gaat over een half verlamde jongeman die balanceert tussen verleden en toekomst en leeft in afzondering, liefdevol verpleegd door een verpleger en bedienden. Haar tweede speelfim, By the Time it Gets Dark ( 2016), gaat over de herdenking van het bloedbad in Bangkok in 1976. Suwichakornpong toont met deze film aan dat je geen historische film kunt maken als de geschiedenis gewist is of vervalst. De films speelt in op de politieke situatie van een paar jaar geleden en wordt door het Thaise en het internationale publiek als provocerend ervaren. De film won veel prijzen en ze is de eerst vrouw die de prijs voor de beste regisseur ontving van de National Film Association van Thailand.

Mundane History (2010)

Naast dat ze zelf films maakt, zet Suwichakornpong zich ook in voor onafhankelijke filmmakers in Zuidoost-Azië. Ze doceert in Thailand en aan Harvard University, maar heeft ook een eigen bedrijf voor opkomende talenten en beginnende regisseurs. Ze is tevens medeoprichter en artistiek directeur van Purin Pictures (2017) een filmfonds gewijd aan onder andere het vergroten van het aantal vrouwelijke filmmakers. Het fonds subsidieert de productie van acht tot tien films per jaar en helpt bij screenings, distributie, workshops, etc. Anocha Suwichakornpong wordt geëerd voor haar prachtige, indringende en diepzinnige films, rijk aan poëtische ambiguïteit en een variëteit aan inzichten. Als eerste heeft zij een modus ontwikkeld voor intellectuele feministische films en een onmisbaar model gecreëerd van feministisch leiderschap. Zij inspireert en bevordert een sterk vrouwelijk geluid in de filmwereld van ZuidoostAzië. Ze kiest gedurfde onderwerpen en kaart verzwegen kwesties en sociaal-politieke problemen aan, waardoor ze een lokaal publiek creëert voor progressieve en geëngageerde cinema in een moeilijke context. Anocha verzet zich moedig en overtuigend tegen het gevestigde gezag en vastgeroeste conventies, zowel in de filmwereld als de samenleving, en levert zodoende een grote bijdrage aan de artistieke en sociale bevrijding van Thailand.

Wat is jouw kijk op de plek van vrouwen in de samenleving? Wat zijn de specifieke kwaliteiten en perspectieven die vrouwen kunnen bieden? “In de loop van de geschiedenis zijn er veel fantastische voorbeelden geweest van veerkrachtige vrouwen die ondanks tegenspoed hun stem lieten horen. Helaas wordt er in de media niet heel veel rekening gehouden met vrouwen. Daarmee bedoel ik niet alleen de hoeveelheid representatie van vrouwen in de media, maar ook de manier waarop vrouwen worden weergegeven. Vrouwelijke kunstenaars kunnen vaak een genuanceerder beeld van vrouwen geven in hun werk. Ik denk ook dat vrouwen een interessant perspectief hebben wanneer het gaat om mannelijkheid. Dat wijkt denk ik nogal af van hoe mannen normaal weergegeven en beschouwd worden in de media. We zouden gewoon meer vrouwelijke kunstenaars moeten hebben.” Wie is jouw grootste inspiratiebron? “Te veel om op te noemen! Maar om er toch een paar uit te lichten: Puangthong Pawakapan doet nu fantastisch werk betreft het bloedbad tijdens de studentenprotesten op 6 Oktober 1976. En Ida Aroonwong, redacteur bij Aan Journal in Thailand.”

Mundane History (2010)

Van wie heb je de belangrijkste les geleerd? “Ik heb niet één les van één bepaald persoon geleerd. Ik ben nog steeds aan het leren.” Wat is je grootste angst? “Om als conservatief dood te gaan.” Waar hoop je op voor de volgende generaties in de samenleving waar je uit komt? “Dat ze in een gelijkwaardigere samenleving kunnen leven, met betere sociale voorzieningen en beter onderwijs. Dat ze vrijheid van meningsuiting hebben en zonder angst voor vervolging door de staat kunnen leven als ze kritiek hebben op het leger, religie of het koningshuis.” O

OPZIJ 2019/2020

By the Time It Gets Dark (2016)

FOTO LUIS CRISPINO

Prins Claus Fonds Laureaten

Zwart feminisme

Djamila Ribeiro (1980) Santos Djamila Ribeiro is een van de populairste en invloedrijkste leiders in de AfroBraziliaanse vrouwenbeweging. Ze is een intellectueel, activist, schrijver en filosoof en een belangrijk strijder voor inclusiviteit en rechtvaardigheid. Ze studeerde af in de politieke filosofie in São Paulo met een scriptie over Judith Butler, Simone de Beauvoir en zwart feminisme. Een jaar later, in 2016, werd ze benoemd tot vice-secretaris voor de mensenrechten en burgerzaken in het stadsbestuur van São Paulo.

ibeiro leverde een bijdrage aan The Freedom Papers in 2018 en schreef twee invloedrijke boeken. Lugar de fala (De rol van het vrije woord, 2017) was het eerste, waarin ze voorstelt het zwijgen te doorbreken om ruimte te geven aan diverse geluiden. Een jaar later werd dit boek gevolgd door Quem tem medo do feminismo negro? (Wie is bang voor zwart feminisme?, 2018), gebundelde artikelen over onderwerpen als sociale mobilisatie, raciaal quotabeleid en het ontstaan van zwart feminisme in Brazilië en Amerika. Naast haar eigen werk, zet ze zich ook in om het denken en werk van anderen te delen, schrijft ze voorwoorden bij publicaties, is ze redacteur, scriptbegeleider bij documentaires, en heeft ze bovendien enorm veel volgers

op sociale media. Op alle mogelijke manieren, via allerlei kanalen, spant zij zich in om feministische ideeën te verspreiden. Regelmatig spreekt ze in het openbaar, geeft ze interviews en neemt deel aan evenementen. Ze laat van zich horen! Djamila Ribeiro wordt geëerd omdat zij zich diepgaand intellectueel en conceptueel bezighoudt met onderdrukkende systemen, hun methodes en gevolgen, en vastberaden en consequent oppositie voert tegen het dominant racistische en seksistische paradigma in Brazilië. Zij zorgt voor een brede discussie over zwart feminisme, verzet zich tegen het uitwissen van kennis die door zwarte vrouwen wordt voortgebracht en verspreidt de ideeën van zwart feminisme in Brazilië en andere landen, waardoor zij een belangrijke bijdrage levert aan de zichtbaarheid, eigenwaarde en empowerment van zwarte vrouwen. Djamila Ribeiro wordt gehuldigd omdat zij onvermoeibaar de stilte doorbreekt en wegen opent naar communicatie en integratie.

Hoe voel je je? “Als laureaat van het Prins Claus Fonds voel ik me kalm, maar ook erg blij want het is een erkenning van onafhankelijk werk in het mondiale zuiden. Het is werk dat helpt in het creëren van een epistemologisch keerpunt, door waarde toe te kennen aan discussies over seksisme, klassenstrijd, racisme en kolonialisme. Deze beweging is tot stand gekomen door de creativiteit van de zwarte bevolking in hun strijd voor overleving en een waardig leven tijdens eeuwenlange slavernij en een tekortkoming aan integriteit in de samenleving. Daarom ben ik erg blij met het winnen van deze prijs, maar ook erg kalm omdat het berust op het werk van vorige generaties van donkere vrouwen en mannen. Zoals Jurema Werneck, een briljante zwarte feministe uit Brazilië zei: ‘our steps came from far away, There is still a lot to do, it is only the beginning’.” Wat hoop je met je werk te bereiken? “Een van de doelen van mijn werk is om het verstommende universele beeld, dat vaak maar één manier van zijn in

overweging neemt, te verbreken. Mijn werk vecht voor de democratisering van kennis in een land dat gekenmerkt wordt door diepgaande ongelijkheden. Waar economische macht gecombineerd met blanke superioriteit de kwaliteit van onderwijs bepaald. In die zin is het essentieel om de hiërarchie van de moderne wereld - waarvan de zwarte en inheemse bevolking de basis is - samen zichtbaar te maken. Lélia Gonzalez, een vooraanstaande zwarte Braziliaanse feminist, zei dat de geschiedenis van de zwarte bevolking er een van pijn is. Maar ook één van de nalatenschap van strijd. Vanuit deze nalatenschap, waarbinnen we onszelf verklaren op een manier die koloniale ideeën voorbijgaat, kunnen we denken aan de mogelijkheden van het bestaan die niet worden gedefinieerd door koloniaal geweld.” Wat is jouw kijk op de plek van vrouwen in de samenleving? “Nu de gevestigde manier van leven omver wordt gegooid, kan er opeens meer getransformeerd worden. Dus wanneer het gaat om vrouwen, en al helemaal over de plek van vrouwen van kleur in onze samenleving, moeten we volgens mij opeisen wat ons toebehoort. Sociale privileges produceren epistemische privileges. Een privilege voor menselijkheid, en dat zou voor reflectie moeten zorgen. Dus het is bijvoorbeeld niet aanvaardbaar dat we bij een universiteitsbezoek alleen zwarte vrouwen zien die onder slechte werkomstandigheden de toiletten moeten schoonmaken, en alleen witte mannen die lesgeven in filosofie. Dit is een echt voorbeeld van de faculteit filosofie aan de Universiteit van São Paulo, die wordt gezien als één van de beste faculteiten ter wereld.” Wat zijn de specifieke kwaliteiten en perspectieven die vrouwen kunnen bieden? “Ik vind Grada Kilomba een goed voorbeeld van interdisciplinair werk met een dekolonialiserende inslag, gemaakt door een vrouwelijke kunstenaar van kleur. Wie is jouw grootste inspiratiebron? “Moeilijk. Ik hou van Serena Williams. Ze is een van de beste tennissers aller tijden en een grote inspiratie voor mij. In mijn boek Who’s afraid of black feminism? staat een stuk over haar. Sportjournalisten op televisie, allemaal wit en sommigen van hen jaren geleden zelf middelmatige tennisspelers, waren het helemaal niet gewend om een onstuitbare zwarte vrouw alle wedstrijden te zien

OPZIJ 2019/2020

winnen. Dus begonnen ze racistische leuzen te schrijven en te roepen: ‘She is a beast’, terwijl de witte spelers mooi genoemd werden. Serena was een ‘boze zwarte vrouw’, terwijl John McEnroe ‘excentriek’ was. Om maar even een idee te krijgen van de intellectuele armoede van de commentatoren van Serena’s wedstrijden. Ze steken de draak met haar en reduceren haar tot een zwarte vrouw op een plek waar ze niet thuishoort. Dus ik heb een tekst geschreven op CartaCapital, een website waar ik een column had, en die tekst heette ‘Respect Serena Williams’. Ik hou van Serena. Ze overstijgt de beperkte wereld van die mensen. Daarnaast is mijn dochter begonnen met tennissen omdat ze Serena op televisie gezien had. Als het gaat om intellectuele inspiratie moet ik heel veel vrouwen noemen en dan zou het nog steeds oneerlijk zijn, omdat ik niet iedereen zou kunnen noemen. Dus, als voorbeeld, Lélia Gonzalez, een zwarte feminist en socioloog uit de jaren tachtig uit Brazilië, die haar tijd ver vooruit was door de voorhoede te zijn van de discussies die vandaag leven. Dan is er Luiza Bairros, een fantastische zwarte vrouw, de eerste minister met een special secretariaat ter bevordering van rassengelijkheid, de schrijver Conceicão Evaristo, mijn afro-diaspora zus Grada Kilomba. Er zijn er zoveel…” Van wie heb je de belangrijkste les geleerd? “Er is een gezegde onder de Afro-diaspora: ‘It takes a village to raise a child’. Ik weet niet of ik één bepaalde les kan kiezen, maar ik kan wel iets zeggen over belangrijke lessen. Mijn vader was een van de oprichters van de communistische partij in Santos, ik heb daar het grootste deel van mijn leven gewoond. Hij was een hele wijze man die geen formeel onderwijs heeft gehad, maar hij had toegang tot de bibliotheek en las elke dag boeken. Ik denk vaak terug aan dat we op het strand waren en hij naar de zee keek en zei: ‘Look at the size of the sea’. Gewoon om mij eraan te herinneren hoe klein onze problemen zijn in vergelijking met de grootsheid van de natuur. Dat inspireert me om op het pad te blijven, door te denken aan de omvang van ons bestaan.” Wat is je grootste angst? “Mijn grootste angst is om te moeten zien hoe er weer een zwarte vrouw ziek wordt door racisme. Er zijn meerdere onderzoeken gedaan, door bijvoorbeeld Frantz Fanon en Grada Kilomba, die de link tussen racisme en seksisme, en psychische problemen onder de zwarte bevolking vaststellen. Grada Kilomba geeft in haar boek Plantation Memories voorbeelden van gekwelde geesten voor racistisch en patriarchaal gewin.” Waar hoop je op voor de volgende generaties in de samenleving waar je uit komt? “Ik hoop op al het goede. We ervaren nu moeilijke tijden, dat is waar. Daarnaast is er een geschiedenis

van racistisch geweld en discriminatie in elke overheid, maar de situatie in Brazilië is nog erger. De gouverneur van Rio de Janeiro die tijdens zijn campagne zei dat onder zijn gezag de politie zich zou richten op ‘the little head’, en zou schieten. Dit ging over de gecriminaliseerde jonge zwarte jeugd. Het zijn moeilijke tijden, dat hebben we in Brazilië heel goed door. Maar tegelijkertijd is er een beweging die steeds groter wordt. Nog nooit eerder is het debat over racisme zo vaak gevoerd in de geschiedenis van Brazilië. Bij veel evenementen in dit land zijn de discussies over ras verplicht. De zwarte bevolking krijgt steeds meer macht, en dat brengt de samenleving uit evenwicht. Ik herinner me Angela Davis die zei dat we de sociale vooruitgang niet kunnen zien als we nog leven, maar dat de volgende generatie dat wel zal kunnen. Terwijl de zwarte bevolking zich verzet en nieuwe vormen van macht en bestaan wint, zien we elke dag een revolutie, zoals Audre Lorde zei. Voor de volgende generatie zal er een hele nieuwe situatie zijn ontstaan. Ik kan me niet eens voorstellen hoe een samenleving eruit zou zien die gewijd is aan het uitbannen van racisme als een essentieel doel voor een betere wereld. Dit gevecht zal elk deel van de samenleving beïnvloeden omdat het het fundament zal veranderen.” O

Het Prins Claus Fonds dankt iedereen die de uitreiking van de Prins Claus Prijzen 2019 mogelijk heeft gemaakt. De Nationale Postcode Loterij en het ministerie van Buitenlandse Zaken voor hun langdurige steun aan het Prins Claus Fonds. De Luxury Hotels of Amsterdam en Lloyd Hotel & Cultural Embassy voor het jaarlijks aanbieden van kamers aan de internationale gasten van het Prins Claus Fonds. En KLM die het mogelijk maakt dat de Laureaten vanuit alle hoeken van de wereld naar de uitreiking van de Prins Claus Prijzen kunnen vliegen.

Het Prins Claus Fonds is dankbaar voor de steun van de Nationale Postcode Loterij, onze partner sinds 2001. Deelnemers van de Postcode Loterij, bedankt!

GOED GELD GALA 2019. FOTO © ROY BEUSKER FOTOGRAFIE

Prins Claus Fonds Laureaten

‘Samen met onze partners maken we ons sterk voor vrijheid van culturele expressie.’

Cultuur is een basisbehoefte In grote delen van de wereld wordt cultureel erfgoed bedreigd, vrijheid van meningsuiting gelimiteerd en is de steun voor cultuur zeer beperkt. Het Prins Claus Fonds gelooft in de kracht van cultuur om een betere toekomst te bouwen. Daarom ondersteunen wij kunstenaars, makers, en culturele organisaties in plekken waar cultuur onder druk staat. We bieden noodhulp aan cultureel erfgoed tijdens conﬂicten of natuurrampen. Wij richten ons op Afrika, Azië, Latijns-Amerika en Oost-Europa waar de behoefte groot is, maar de middelen beperkt.

Doe mee!

Wij zoeken donateurs die onze toewijding aan cultuur delen. Uw steun aan het Prins Claus Fonds kan werkelijk het verschil maken. Samen kunnen we ervoor zorgen dat innovatieve ideeën een platform krijgen, creatieve rolmodellen hun mening kunnen uiten, en erfgoed wereldwijd wordt beschermd. Het Prins Claus Fonds heeft een kleine en zeer betrokken groep van bijzondere gevers – wij noemen ze Torchbearers. Wij informeren u graag over de mogelijkheid om deel te nemen. Stichting Prins Claus Fonds IBAN NL 75 ABNA 0240 3574 50 Amsterdam T (020) 344 91 68

Voor vragen over doneren aan het Prins Claus Fonds kunt u contact opnemen met Liesbeth van Biezen: L.vanbiezen@princeclausfund.nl princeclausfund.org/support-us

Prins Claus Fonds Laureaten

Prins Claus Fonds Laureaten Paulina Suárez Hesketh

Ambulante

Paulina Suárez Hesketh, María Inés Roqué, Mehgan Monsour & Roxana Alejo

María

Niet één maar vier vrouwen vormen het Mexicaanse Ambulante: Paulina Suárez Hesketh (general director), María Inés Roqué (director of training and production), Mehgan Monsour (director of programming) en Roxana Alejo (director of operations). De non-profit organisatie werd in 2005 opgericht in Mexico-stad, en houdt zich bezig met het ondersteunen, promoten en vertonen van documentaires, die de kijkers aanzetten tot sociale en culturele verandering.

mbulante wil op plekken komen waar niet of nauwelijks documentaires beschikbaar zijn. Dat doet de organisatie met een reizend filmfestival, het grootste van Mexico, met veelal gratis vertoningen. Tijdens de 14de editie dit jaar toerde Ambulante drie maanden door acht Mexicaanse staten en vertoonde 138 films. Er wordt op allerlei plekken vertoond, in bioscopen en buurthuizen, in parken en op pleinen, in kunstcentra en universiteiten en in musea. Behalve de films zelf draait het vooral ook om de ‘nazit’, met workshops, seminars, discussies met de filmmakers, om mensen bewuster te maken en te laten meedenken over problemen, lokale of internationale zaken, van alles komt aan de orde. Diversiteit en een internationaal en intercultureel perspectief staan bij het festival hoog in het vaandel. En Ambulante organiseert ook Ambulante Beyond, een opleidingsprogramma ter ondersteuning van onafhankelijke filmmakers uit dorpen en inheemse gemeenschappen.

sociaal-politieke actie met de documentaire Hasta los dientes: Tot de tanden toe gewapend (Alberto Arnaut). De film gaat over de moord op twee studenten door het Mexicaanse leger in 2010. Na ruim duizend vertoningen, waaronder in de Senaat, de Hoge Raad en een screening speciaal voor de minister van Binnenlandse Zaken, plus de discussies in kranten, online en op televisie, erkende de Mexicaanse staat zijn verantwoordelijkheid en werden er officieel excuses aangeboden aan de families van de vermoorde studenten. Voor het eerst in de Mexicaanse geschiedenis had een documentaire zoveel invloed.

Hasta los dientes Om wat voor films draait het hier eigenlijk? Naar aanleiding van The Moscow Trials (Zwitserland/Rusland), The Gugulethu 7 (Zuid-Afrika) en The Thin Blue Line (VS) werd er gediscussieerd over autoritaire systemen en ongelijkheid. De film Las visitadoras handelt over de ongelijke behandeling van inheemse Mexicanen. Un amor en rebeldia gaat over een LGBTQ+-pionier in Mexico. Telkens wordt er weer uitgebreid nagepraat en worden de verschillende lagen van de film belicht. Ambulante bereikt veel mensen, zowel direct als via de sociale media. In 2018-2019 droeg Ambulante bij aan een

Burgerparticipatie Ambulante levert een krachtige, veelzijdige bijdrage aan de filmcultuur in Mexico. Door de activiteiten vergroten ze de sociale betrokkenheid, verstreken het gemeenschapsgevoel en zorgen ervoor dat burgers participeren. Met heel veel energie brengt de organisatie discussies op gang en helpt mensen om anders te kijken naar en denken over actuele kwesties.

Hoe voel je je? “Op dit moment voel ik me uitgelaten door het nieuws van de prijs, maar ook een beetje overweldigd. Al onze activiteiten gaan gewoon op volle snelheid door en het normale leven is er ook nog. Ambulante bruist van de nieuwe projecten, activiteiten en plannen. We zitten midden in het plannen van de 2020 Documentary Tour, het schrijven van aanmeldingen, het evalueren van onze strategie, en al deze dingen gebeuren tegelijkertijd. Dit hoort bij het leven van een organisatie als Ambulante: het is altijd in beweging. Het is als een orkest dat constant aan het repeteren of aan het spelen is.”

Wat hopen jullie met je werk te bereiken? “Aan de ene kant proberen we een bredere waardering voor de kracht, complexiteit , schoonheid en diversiteit van documentairefilms te creëren. Aan de andere kant hoop ik dat we een moment kunnen creëren – door evenementen – waarbij publiek in aanraking komt met non-fictieve media, en daar een veelzijdige en diepgaande ontmoeting mee beleeft. Ik hoop dat we door ons werk verder kunnen blijven bouwen aan een divers veld voor documentaires in Mexico, hopelijk bestaande uit uiteenlopende geluiden vanuit verschillende culturele achtergronden. Ons trainingsprogramma Ambulante Beyond, dat gerund wordt door María Inés Roqué, heeft precies dit als doel.” Wat is jullie kijk op de plek van vrouwen in de samenleving? Wat zijn de specifieke kwaliteiten en perspectieven die vrouwen kunnen bieden? “Ik ben zelf niet per se een kunstenaar, maar door mijn werk voor Ambulante kom ik natuurlijk in aanraking met allerlei documentairemakers en filmkunstenaars. Ik denk dat machismo overal heel aanwezig is, zelfs onder de academici en kunstenaars. Toen ik iets jonger was, ging ik ervan uit dat kunstenaars door hun werk de

"Ambulante wordt geëerd omdat zij door het stereotiepe beeld van Mexico heen breekt en zo het land leert de eigen identiteit te omarmen, met een blik op de toekomst.’ OPZIJ 2019/2020

FOTO SERGIO CADIERNO

Prins Claus Fonds Laureaten

Prins Claus Fonds Next Generation

Onverschrokken

Mónica Ojeda Franco (1988) Guayaquil, Ecuador De 31-jarige Ojeda is schrijver en dichter en ontvanger van de Next Generation Prijs van het Prins Claus Fonds. Ojeda is een van de beste hedendaagse Latijns-Amerikaanse schrijvers. Ze schreef een dichtbundel, een verzameling korte verhalen en drie romans. Ojeda is een schrijver die geen blad voor de mond neemt. Mandibula (Kaak, 2018) is haar meest recente publicatie. Haar onverschrokken beschrijvingen van angst en pijn, macht en kwetsbaarheid, perversiteit en seksuele begeerte spreken een jonge generatie aan. Ze schrijft vanuit verschillende gezichtspunten, niet alleen vanuit het perspectief van een jong iemand, maar ook vanuit een feministisch, politiek, sociaal en psychologisch standpunt. Ze zegt dingen die niet gezegd mogen worden

status quo bevroegen en er daarom vaak progressieve, en zelfs radicale, politieke ideeën op na zouden houden. En daar ook hun dagelijks leven door lieten beïnvloeden. Maar, zoals veel feministische schrijvers al hebben opgemerkt, is dat vaak helemaal niet het geval. De symbolische waarde van productie en de materiële toestand van het bestaan zijn verdeeld en niet-samenhangend. Dat is ook heel erg het geval wanneer het gaat om machismo. Aan de andere kant leven documentaires heel erg in Mexico en Latijns-Amerika in het algemeen. Het is levendig en bruisend want het is een veld waar vrouwelijke kunstenaars echt tot hun recht komen. In tegenstelling tot veel fictief werk, kent non-fictie een aantal van de beste vrouwelijke kunstenaars, auteurs, makers en creatieve producers. Hun unieke kijk, perspectief en harde werk heeft ons veld echt gedefinieerd en heeft de lat heel hoog gelegd voor wat

over heikele onderwerpen, zoals gruwelijke, abjecte en obscene elementen in de hedendaagse maatschappij. Ze heeft een krachtige, vernieuwende stem. Ze bedenkt een nieuwe romantaal, vindt nieuwe genres uit en maakt gebruik van moderne media en digitale verschijnselen om zo de taal van de volgende generatie te verwoorden. Ojeda heeft een graad in Sociale Communicatie met een minor in literatuur, een master in Literary Creation en een tweede master in Cultuurtheorie en –kritiek. Zij was als literatuurdocent verbonden aan de katholieke universiteit van Santiago de Guayaquil. ‘Mónica Ojeda Franco wordt gehuldigd voor de dappere manier waarop zij haar eigen esthetische en intellectuele pad volgt en schrijvers van een volgende generatie inspireert om onbevreesd de literaire wereld grondig te hervormen.’

documentaires in Mexico doen, en zouden kunnen doen. Wie is jouw grootste inspiratiebron? “Mijn zussen en mijn vrouwelijke vrienden. Ik bewonder hun veerkracht, hun emotionele complexiteit, hun capaciteit om het beste uit hunzelf te halen ondanks tegenslagen, hun solidariteit en hun kwetsbaarheid. Ik bewonder vrouwen die de dubbelzinnigheid van moederschap, werk, ‘succes’ en falen kunnen omarmen.” Van wie heb je de belangrijkste les geleerd? “Van mijn moeder: accepteer mensen zoals ze zijn. Het lijkt zo simpel, maar het is echt een gouden regel die nog steeds leidend voor me is.” Wat is je grootste angst? “Smalltalk. Haha. Nee, ik denk betekenisloosheid.” Waar hoop je op voor de volgende generaties in de samenleving waar je uit komt? “Ik hoop dat volgende generaties kunst en creatieve processen een prominente rol blijven geven. Kunst is geen luxe: het is echt een centraal deel van ons leven. Nu institutionele steun voor de kunst aan het afnemen is, hoop ik dat we zullen blijven vechten voor de kritieke rol van kunst als een platform voor betekenis en plezier.” O

Hoe voel je je? “Blij, heel erg gemotiveerd en ik zit vol met ideeën over stukken die ik wil schrijven.”

te zijn. Schoonheid komt voort uit dat verschil.”

Wat hoop je met je werk te bereiken? “Ik hoop dat woorden deel worden van mijn lichaam en van het lichaam van mijn lezers. Ik wil dingen opschudden en nadenken over verboden dingen. Met andere woorden: ik wil literatuur schrijven die eerlijk en moedig is.”

Wie is jouw grootste inspiratiebron? “Alles wat voor mij moeilijk te begrijpen is. Ik denk dat ik probeer te schrijven over wat zich niet laat beschrijven, want dat komt overeen met waar ik over nadenk. Ik jaag het onmogelijke na: de taal van het onbekende.”

Wat is jouw kijk op de plek van vrouwen in de samenleving? Wat zijn de specifieke kwaliteiten en perspectieven die vrouwen kunnen bieden? “Ik denk dat vrouwen het kunnen hebben over de ervaring van vrouw-zijn in een samenleving die gewelddadig met ze omgaat. Ik denk ook dat alleen vrouwen van kleur, en inheemse, Arabische, Aziatische en Latijns-Amerikaanse vrouwen kunnen praten over hoe het niet hetzelfde is om een vrouw te zijn in het Westen, in vergelijking met hoe het is om een vrouw te zijn als je aan de hand van je ras wordt gedefinieerd. Het is belangrijk dat we naar elkaars werkelijkheden kijken, en kunst is een goed platform om dat te doen. Kunst maakt ons meer empathisch. Het maakt ons minder wreed want het laat ons zien dat we niet alleen zijn en dat anders zijn niet iets is om bang voor

Van wie heb je de belangrijkste les geleerd? “Van mijn moeder. Zij heeft me altijd laten zien hoe veel moed ervoor nodig is om lief te hebben. Ik durf lief te hebben door haar.” Wat is je grootste angst? “Dat ik de mensen van wie ik hou niets te bieden heb.” Waar hoop je op voor de volgende generaties in de samenleving waar je uit komt? “Ik hoop op minder racisme, minder onrechtvaardigheid, minder discriminatie op basis van klasse, minder wreedheid. Ik hoop dat we onze geest kunnen ontkentenen van mentale slavernij.” O

OPZIJ 2019/2020

ERFGOED

De wereldberoemde Britse kookboekenschrijfster Claudia Roden (83), geboren in Egypte in een Joodse familie, is even in Nederland. We lunchen met de inspirerende en superlevendige Roden en met Fariba Derakhskhani (59), verantwoordelijk voor het Prijzen-programma van het Prins Claus Fonds. In alle opzichten een heerlijke ontmoeting. DOOR RENAT E VA N D E R Z E E E N M A R I A N N E V E R H O E V E N

bent rond uw twintigste begonnen met het verzamelen van recepten uit het Midden-Oosten. Hoe kwam dat zo? Claudia: “Ik woonde als student in Londen. Mijn ouders, beiden Joods, woonden in Egypte toen de Suez-crisis in 1956 begon, maar ze moesten vluchten, zoals veel anderen. Omdat mijn moeder een Brits paspoort had mochten we in Engeland blijven. We woonden aanvankelijk met elkaar in een studentenflat, en werden omringd door Egyptische vluchtelingen. Elke vrijdagavond kwamen mensen bij ons eten, mijn moeder kookte altijd. De groep was een soort mozaïek van families die uit alle hoeken van het Ottomaanse Rijk en van rond de Middellandse Zee kwamen. Omdat veel van deze vluchtelingen doorgingen naar andere landen en steden, vroegen ze om recepten. ‘Mag ik het recept van jouw sinaasappelcake? Ik zie je waarschijnlijk nooit meer, maar hierdoor zal ik je herinneren’. Zo begon ik met verzamelen, recepten die anders misschien

verloren waren gegaan. Ik was toen een jaar of twintig en net getrouwd.” U bent jong getrouwd, was dat uw eigen keuze? Claudia: “Ik was negentien en toen zei mijn moeder: ‘Ze wilden allemaal met je trouwen toen je vijftien was, nu vraagt iedereen zich af wat er mis is met je.’ Hij heeft mij gekozen. (lachend) Echt! Hij was heel intelligent maar niet geschoold, en daar had hij last van. Ik had wel gestudeerd en uiteindelijk liep het tussen ons toch fout. Toen hij op een dag wegging, vertelde hij dat een vriend had gezegd dat je een intelligente vrouw net zo kunt missen als kiespijn. Hij kreeg daardoor het gevoel alsof hij niet meer nodig was. “In veel families in ons milieu mochten vrouwen niets anders studeren dan kunstgeschiedenis of piano, want anders waren ze niet meer aantrekkelijk om mee te trouwen. Ongeacht hoe intelligent ze waren. Ik kreeg van huis uit gelukkig wel alle kansen en stortte me op de recepten.”

Het verzamelen van recepten was als het verzamelen van verhalen. Claudia: “Ja, daarom staat mijn eerste boek, dat alweer 52 jaar geleden verscheen, ook vol staat met spreekwoorden en verhalen.” Toen u begon was niemand geïnteresseerd in de mediterrane keuken en die uit het MiddenOosten. En nu is het helemaal hip. Claudia: “Wat dacht je van hummus? In Engeland heeft tegenwoordig 45 procent van de mensen humus in hun koelkast staan.” Fariba: “Ik denk dat 25 procent daarvan door u komt.” Claudia: “Misschien in het begin. Maar nu heeft iedereen het…” Nu is er een eindeloze stroom aan kookboeken uit het Midden-Oosten. Claudia: “Ja, het houdt niet op. (lacht)

‘Ik was negentien en toen zei mijn moeder: 'Ze wilden allemaal met je trouwen toen je vijftien was, nu vraagt iedereen zich af wat er mis is met je.' Claudia Roden (1936), is geboren in Caïro. Haar ouders waren van Syrisch-Joodse komaf uit textielfamilies. Van 1951 tot 1954 gaat ze naar kostschool in Parijs, waarna de Central Sint Martin’s School of Art and Design in Londen volgt. In 1959 trouwt ze met de Russisch-Joodse zakenman Paul Roden en krijgt met hem twee dochters en een zoon. Het huwelijk eindigt in een scheiding. In 1968 wordt haar eerste kookboek gepubliceerd A Book of Middle

Een paar weken geleden kreeg ik zelfs een lifetime achievement award in Londen. De aanwezige chefs zeiden: ‘Dit is hoe we het hebben geleerd, dankzij u.'” Fariba: “U bent echt een van de eersten geweest. Maar toen u begon met het kookprogramma op de BBC in Engeland bestond dat nog helemaal niet. U heeft zo veel dingen als eerste gedaan.” Claudia: “Toen mijn kookboek over het Midden-Oosten uitkwam zei de uitgever: ‘We zullen het wel uitgeven maar niemand gaat het kopen want mensen houden gewoon niet van dat eten’. Dat bleek gelukkig niet het geval.” Fariba: “En uw Joodse kookboek, dat is een soort bijbel onder de kookboeken.” U ontving alweer twintig jaar geleden de Prins Claus Prijs. Hoe was dat voor u? Claudia: “Ja, het was fantastisch. Maar het was vooral zo bijzonder omdat ze een prijs gaven voor koken. Natuurlijk bestonden er wel culinaire prijzen, maar nog nooit voor eten als cultuurdrager. Het heeft er ongetwijfeld toe geleid dat in 2003 Alan Davidson, de bekende voedsel-auteur, de Erasmus Prijs ontving. Ten aanzien van voeding is er een hoop veranderd. Tegenwoordig kun je er op alle mogelijke manieren op afstuderen, terwijl het bereiden van eten toch lang alleen een vrouwending was en meer werd gezien als een last. “Toen ik werd benoemd tot Honorary Fellow van het University College in Londen, waren mijn collegafellows wetenschappers of wiskundigen. Toen we voor de ceremonie onze toga’s aandeden, vroeg iemand me: ‘En waarvoor bent u hier?’ Ik wist even niet welk woord of begrip ik moest noemen, dus ik zei: gastronomie. Er werd hard gelachen en iemand riep: ‘De volgende fellow is astroloog!’ Alsof het allemaal een grote grap was. En nu wordt het overal gezien als een belangrijk onderdeel van cultuur, dat van land tot land enorm kan verschillen. Ik word gevraagd colleges te geven en studenten vragen me om advies.” FOTO CHARLOTTE HOOIJ

KOKEN cultureel

Prins Claus Fonds Interview

Eastern Food. Ze had een kookprogramma op de BBC, werd en wordt over de hele wereld uitgenodigd om te praten over gastronomie en heeft allerlei onderscheidingen gekregen, zoals in Nederland de Prins Claus Prijs (1999) en de Johannes van Dam-prijs (2012). In het Nederlands zijn van haar onder meer verschenen: Het Midden-Oosten kookboek, De Joodse keuken – 800 authentieke recepten uit de diaspora, De smaken van Spanje en De smaken van Italië.

OPZIJ 2019/2020

FOTO CHARLOTTE HOOIJ

Prins Claus Fonds Interview of alleen architectuur. Het Fonds beslaat een heel breed spectrum. En dat is echt uniek in de wereld.” Ze richt zich tot Fariba, die sinds 2003 verantwoordelijk is voor het prijzen-programma. “Maar ook de manier waarop jullie echt je best doen om de juiste mensen te vinden, is geweldig. En als eenmaal die selectie is bepaald en de keuzes zijn gemaakt, dan zie je dat andere organisaties jullie volgen. En ook het belang van die laureaten zien. Fariba: “Dat klopt. Ik krijg zoveel telefoontjes van mensen die vragen: wij zijn op zoek naar een architect uit Afrika of Azië, hebben jullie iemand voor ons? Kunt u ons met hem of haar in contact brengen, kunt u hem of haar voor ons bellen?’ Alsof je naar de supermarkt gaat voor een kant-en-klaarmaaltijd, maar een heel breed assortiment van verschillende keukens aantreft.”

waren allemaal even briljant. Ik zei tegen een van hen dat ik bezig was met een nieuw boek en ze zei: ‘Claudia gaat een nieuw boek schrijven!’ Ze reageerden allemaal zo enthousiast, dat ik daar onzeker van werd. Misschien ben ik gewoon niet goed genoeg meer.” Wat heeft het u opgeleverd? Claudia: “Toen ik de prijs ontvangen had, heeft het Prins Claus Fonds me uitgenodigd om naar Egypte te gaan en ze vroegen me om daar lessen en seminars te geven op de Ambassade en op het Cultureel Intituut. Ik heb er research gedaan en het heeft vele deuren voor me geopend. Ik heb overal chefs ontmoet, en heb mijn kennis zo kunnen verbreden. “Het bijzondere is wel dat er geen Egyptische kookboeken waren, wel één Arabische, en ik meen één Syrische. Er waren gewoon geen lokale kookboeken. Er stonden niet eens recepten in de krant. Recepten werden binnen families doorgegeven.” Dus u heeft met uw kookboeken de keuken van het MiddenOosten voor ons geopend. Fariba: “Het is cultureel erfgoed.” Claudia: “Samen eten is ook een vorm van contact maken. Dat is altijd zo geweest, ook in oude samenlevingen. Er zijn heel veel 96

spreekwoorden over het breken van het brood, of dat als je samen hebt gegeten, je elkaar niet verraadt. Het schept een band. Het is mijn manier om mensen uit te nodigen, familie en vrienden, kinderen en kleinkinderen. Ik probeer dan nieuwe gerechten uit. Het zijn herinneringen aan de Middellandse Zee, Zuid-Frankrijk, Spanje, of het Midden-Oosten. Doordat ik voor hen kook en ze over de vloer krijg, blijf ik in contact met de wereld.” Kunnen we een nieuw boek van u verwachten? Claudia: “Ja, ik ben aan het reizen geweest voor research en interviews. Ik heb nu alleen een beetje koudwatervrees. Want ik doe er altijd lang over. Maar toen ik onlangs een lifetime achievement prijs kreeg, zei mijn uitgever: ‘Kun je het snel inleveren?’ Ik denk dat ze bang zijn dat ik dood ben voor het af is.” Koudwatervrees? Claudia: “Om de verwachting. Ik zat met een groep jonge culinaire journalisten in de trein vanuit Oxford, en ze schreven allemaal voor bladen en kranten en boeken en ze

U bent lid van de Prijzencommissie geweest? Claudia: “Ja, het is voor mij een geweldige ervaring om van dichtbij te zien wat het Fonds doet en wat

‘Alsof je naar de supermarkt gaat voor een kant-en-klaarmaaltĳd, maar een heel breed assortiment van verschillende keukens aantreft.’ een impact het heeft. Natuurlijk, we hebben de Unesco, en misschien dat er inmiddels meer organisaties zoals deze zijn bijgekomen. Maar het meest onderscheidende en belangrijke is dat het Prins Claus Fonds interdisciplinair werkt. Er zijn wereldwijd veel verschillende organisaties en stichtingen, maar die richten zich of alleen op kunst, of alleen literatuur

Hoe selecteren jullie de laureaten? Fariba: “Het belangrijkste is dat we een goed netwerk van mensen hebben, want we vragen elk jaar via dat netwerk om mensen te nomineren. Dat netwerk is voor ons heel belangrijk, daar investeren we continu in. Het begint ermee dat we dit netwerk als een vriendennetwerk zien. En vrienden hebben vrienden en die hebben ook weer vrienden, dus zo doen we dat wereldwijd. Binnen dat netwerk adviseren mensen ons en de prijzencommissie. “Wat onze prijzencommissie zo bijzonder maakt, is de manier waarop naar de genomineerden wordt gekeken. Hoe er wordt gediscussieerd. Het gaat om het kunstenaarschap, maar ook om de sociale impact. Het vult elkaar allemaal aan, dat maakt het allemaal zo veel meer. Het is een proces waar iedereen van leert. “Ik ben vanaf 2003 bij het prijzen-programma van het Prins Claus Fonds werkzaam, en wat je merkt is dat het onze levens verbreedt en verrijkt. Ik heb zo veel geleerd de afgelopen zeventien jaar. Elk jaar komen er meer dan honderd nominaties binnen, en daar kiezen we er tien van uit. Tegenwoordig zijn dat er vanwege het budget minder, maar dat betekent niet dat het nu minder waard is.” (lacht) Wat is het doel dat je voor ogen hebt voor het prijzen-programma? Wat is je droom daarvoor? Fariba: “De droom is eigenlijk iets dat we al hebben bereikt. De prijzen worden over de hele wereld echt gezien als een teken van erkenning en waardering. Waardoor voor de laureaten vaak nieuwe deuren opengaan en hun carrière een boost krijgt. Kijk maar naar Claudia! En zij is bepaald niet de enige.” OPZIJ 2019/2020

Prins Claus Fonds Interview

Over die laatste gesproken: dit jaar hebben jullie alleen maar vrouwelijke laureaten. Was dat toeval? Fariba: “Het gebeurde eigenlijk gewoon. Dit is ook de eerste keer. We hadden een longlist in december en bij de tweede vergadering in mei keken we naar de shortlist en opeens zei Claudia: ‘Oh mijn god, het zijn allemaal vrouwen!’ Het is niet dat we het van tevoren zo hadden bedacht. Het is echt uniek. Het is niet dat deze vrouwen een prijs hebben gekregen omdat ze vrouw zijn, maar omdat ze uniek en bijzonder zijn. Ieder op zijn eigen manier, binnen hun eigen context. Vrouwen worden eindelijk erkend, wat al zo lang geleden had moeten gebeuren. Kijk maar naar Kamala, bijvoorbeeld, onze hoofdlaureaat dit jaar. Ze is de tachtig gepasseerd en ze werkt nog steeds elke dag. Ze is zo’n fantastisch persoon. En ze heeft veel leerlingen, die haar zien als rolmodel en leraar.” Denk je dat de westerse wereld wat opener is geworden voor niet-westerse kunstenaars de afgelopen jaren? Fariba: “Natuurlijk. Ik weet nog toen ik begon bij het Fonds in 2002 dat het echt een andere wereld was. Maar

Fariba Derakhshani (1960) is programma coördinator Prins Claus Prijzen. Fariba is ook lid van de Raad van Toezicht van Witte de With Center for Contemporary Art. Na studies in Politieke Wetenschappen en Internationale Betrekkingen startte Fariba Derakhshani bij het Prins Claus Fonds voor Cultuur en Ontwikkeling in Amsterdam, Nederland, waar zij de programmacoördinator is van de Prins Claus Prijzen. Ze regisseert en beheert de jaarlijkse prijzen van het fonds voor excellentie, innovatie en uitstekende prestaties van kunstenaars en culturele instellingen die voornamelijk gevestigd zijn in Latijns-Amerika de Caraïben,

het is ook belangrijk ze in hun eigen land een groter podium te geven, dat de erkenning er daar ook is. Daarom organiseren we ook altijd een prijsuitreiking in het land waar ze wonen. Tenzij dat door lokale omstandigheden niet mogelijk is, zoals bijvoorbeeld conflictsituaties in Jemen, Irak en Syrië. We hebben een aantal laureaten uit Syrië gehad, zoals Marwa Al-Sabouni, een fantastische architect uit Syrië, waar we geen ceremonie konden houden de afgelopen jaren. Marwa heeft een boek geschreven The battle for Homs over de relatie tussen urban planning, sociale cohesie en het conflict in Syrië. In die tijd was de ambassade daar dicht. We hebben Marwas gevraagd wat ze met het geld zou willen doen dat normaal gesproken voor de lokale ceremonie zou worden aangewend. Ze zei: ‘We hebben bomen nodig om de openbare ruimte te herstellen." Dus zijn we bomen gaan planten. Blijf je alle laureaten volgen en het contact onderhouden? Fariba: “Zoveel mogelijk. Het is niet dat we ze een prijs geven en dat we ze daarna vergeten. We proberen het tenminste, zelfs door taalbarrières heen. Twee jaar geleden ben ik voor het eerst in China geweest voor een prijsuitreiking. Er waren veel van onze laureaten. Van een rockster tot een belangrijke filmmaker, hele verschillende mensen. Zelfs als je niet met ze kan praten, is het fijn om met hen te zijn.” Claudia: “Natuurlijk is het Prins Claus Fonds een professionele organisatie, met mensen die hun werk doen. Maar Fariba brengt echt iets extra’s. Zij doet het vol overgave en zij maakt het tot een familie.” O

Afrika en Azië. Haar opdracht omvat presentaties, publicaties, fondsenwerving, public relations en initiatieven om het werk van de laureaten te promoten en te verspreiden via tentoonstellingen, uitvoeringen, kunst en symposia. Fariba is geboren in Iran en brengt meer dan zeventien jaar culturele ervaring, haar speciale inzicht in niet-westerse regio’s en haar uitgebreide netwerk mee, waarmee zij op grote schaal partners en internationale contacten op het gebied van kunst en cultuur adviseert en consulteert. Ze heeft bijgedragen aan de programma’s van tal van internationale culturele instellingen.

FOTO CHARLOTTE HOOIJ

Jullie zetten niet-westerse kunstenaars in de schijnwerpers. Fariba: “Dat is het belangrijkste. Want ze zijn net zo goed of zelfs beter! Het is gewoon dat mensen het soms niet zo zien. Het zit me altijd dwars dat iedereen zo in een hokje gestopt wordt: Afrikaanse kunstenaars, Arabische kunstenaars, vrouwelijke kunstenaars.

Prins Claus Fonds Blik op het verleden

Khadija Al-Salami

(Jemen) Prins Claus Prijs 2017 Khadija Al-Salami (Sanaa, 1966) is documentairemaker en zet zich in voor vrouwenrechten in Jemen. Toen ze elf jaar was begon ze met werken bij een plaatselijke tv-zender en kreeg vervolgens een beurs om in Amerika een opleiding tot filmmaker te volgen. Sindsdien brengt zij met haar films vrouwenlevens in beeld en heeft ze een stichting opgericht die meisjes de mogelijkheid biedt onderwijs te krijgen.

n 2015 maakte Al-Salami de film Ik ben Nojoom, 10 jaar en gescheiden, een aangrijpend verhaal over een kindhuwelijk. In het scenario heeft Al-Salami kundig haar eigen ervaring verwerkt, toen ze op haar elfde uit een gedwongen huwelijk ontsnapte. De film doet een beroep op compassie, gelijkheid en mensenrechten. De film is te bekijken op YouTube en er zijn veel kopieën in omloop, die vertoond worden in buurthuizen en die overal in Arabische gebieden worden verspreid. Bijzonder aan de film is ook dat het de tweede speelfilm is die in Jemen is gemaakt door een Jemenitische filmmaker. De cast en crew is compleet uit Jemen en opgeleid door Al-Salami zelf, zodat de film een uniek inkijkje biedt in het leven van Jemenieten. Khadija Al-Salami werd in 2017 gelauwerd omdat zij op moedige wijze gebruikmaakt van de macht van film om de samenleving in Jemen en daarbuiten positief te beïnvloeden en te hervormen en vanwege haar sterke standpunten over discriminatie tegen vrouwen en kindhuwelijken wereldwijd.

En, zo gaat staat in het rapport van de Prijzen-commisie : ‘Ze wordt gehuldigd vanwege haar voortrekkersrol in de cinema in Jemen en omdat ze een jonge generatie filmmakers inspireert om hun eigen verhalen te vertellen.’ Wat betekende de Prins Claus Prijs voor jou? “Internationale erkenning is een erg belangrijk signaal aan diegenen die zich verzetten tegen veranderingen die de wereld beter maken. Het voegt ook betrouwbaarheid toe aan ons werk. De prijs is een aanmoediging voor andere mensen om meer betrokken te zijn en zich bezig te houden met de veranderingen die gemaakt kunnen worden door cultuur en ontwikkeling te gebruiken. Daarbij moeten ze onthouden dat ze niet alleen zijn en dat een fonds zoals het Prins Claus Fonds bestaat om hun werk te erkennen en hun vak te ondersteunen.” “Deze prijs heeft mijn persoonlijk veel erkenning gebracht, maar het heeft ook blijdschap gebracht aan de 550 meisjes in Jemen die we sinds 2010 naar school kunnen laten gaan door het prijzengeld. Ik geloof heilig in onderwijs, want het is de sleutel tot vrijheid en geluk.” “Het Prins Claus Fonds doet niet alleen fantastisch werk door prijzen uit te reiken aan mensen die het moeilijk hebben doordat ze de wereld een betere plek proberen te maken, maar ook omdat ze menselijk erfgoed beschermen door middel van meerdere projecten in meerdere landen, het brengt mensen samen.” O OPZIJ 2019/2020

F O T O FA H I M S I D D I Q I

Prins Claus Fonds Blik op het verleden

Naiza Khan

(Pakistan) Prins Claus Prijs 2013

Beeldend kunstenaar Naiza Khan (Bahawalpur, 1968) kreeg in 2013 de prijs vanwege haar krachtige oeuvre dat complexe, genuanceerde inzichten verschaft over de Pakistaanse samenleving. Zij werd geëerd als rolmodel voor vrouwelijke kunstenaars in een door mannen gedomineerde omgeving, en wegens haar belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van de kunst en cultuur in Pakistan, zowel regionaal als landelijk. Maar ook vanwege haar moedige inspanningen in het kader van de publieke bewustwording over controversiële sociale en politieke kwesties.

uttend uit haar eigen ervaringen en niet bang om omstreden onderwerpen aan te pakken, richt zij zich op de relatie tussen identiteit en plaats, de verstrengeling van het persoonlijke en het politieke. Khan onderzoekt gender, en dan vooral het vrouwenlichaam in de openbare ruimte, in een door mannen gedomineerde context. Met haar expositie The Skin She Wears in 2008 stelde zij vragen over het vrouwenlichaam, door middel van een reeks sculpturen van gegalvaniseerd staal, kledingstukken die het midden houden tussen lingerie en een harnas. In haar project op het eiland Manora combineerde Khan veelzeggende fragmenten, gevonden voorwerpen,

100

vastgelegde impressies, video’s, aquarellen, grafische voorstellingen en performances, waarin zij tegenstrijdige verhalen over conflictgebieden onderzoekt. Haar schilderijen uit 2013, Karachi Elegies, verbeelden de ervaring van leven en werken in een stedelijk landschap, verstoord door politiek geweld en natuurrampen. Als katalysator in de lokale kunstwereld was Naiza Khan aanstichter en coördinator van een kunstenaarscollectief, de Vasl Artists' Collective. Ze deelt haar kennis met de jongere generaties en stimuleert de Pakistaanse kunsten met lezingen en het beheren van tentoonstellingen. “Het ontvangen van de Prins Claus Prijs was een grote eer en ik realiseerde me welke impact mijn werk had op de mensen om me heen, hoe ik als vrouwelijke kunstenaar kon helpen om de perceptie en verwachtingen binnen Pakistan en daarbuiten te veranderen en in te richten. “Het Fonds is een ongelooflijke organisatie, dankzij wie ik het werk van veel bijzondere mensen over de hele wereld heb leren kennen en veel van de kunstenaars zelf. Hen te ontmoeten was een enorm voorrecht waar ik ook veel van heb geleerd en door ben geïnspireerd. Ik voel me gesterkt.

Armour Suit for Rani of Jhansi, 2008 Galvanized steel, feathers, and leather

New Clothes for the Emperor (I), 2009 Silver gelatin print, 43 x 61 cm.

“Ik heb het gevoel alsof mijn kunst een rol te spelen heeft. Mijn werk omzeilt vaak aannames die gegrond zijn in conformiteit en het daagt gevestigde, vaak patriarchale, machtsstructuren uit. Dus werken door de gevestigde grenzen te negeren en de manier waarop het vrouwelijk lichaam wordt gezien te veranderen.’ ‘Een aantal werken – Heavenly Ornaments – waarmee ik in 2007 begon, bestaat uit stalen sculpturen en tekeningen; ze verkennen het vrouwelijke lichaam, haar weerspannigheid in de sociale orde en de hedendaagse problemen in de Pakistaanse samenleving en politiek. Ik ben vooral geïnteresseerd in het idee van vrouwelijke helden; de hedendaagse vormen van vrouwelijk verzet, zoals we bijvoorbeeld hebben gezien in de Soedanese revolutie, maar ook door mensen als Rani van Jhansi, die tegen de Britse koloniale machthebbers vocht tijdens de Indiase opstand in 1857 en historische figuren zoals Jeanne d’Arc.” O OPZIJ 2019/2020

101

Prins Claus Fonds Blik op het verleden

Zanele Muholi

(Zuid-Afrika) Prins Claus Prijs 2013 Zanele Muholi (Umlazi, 1972) is fotograaf en beeldend activist. Zij verbeeldt het zwarte vrouwenlichaam op een indringende manier. Zij toont de schoonheid en tederheid van intieme relaties. Sinds 2006 werkt ze aan Faces and Phases, een groeiend archief van de lesbische, gay, biseksuele en transgender (LGBT) gemeenschap in Zuid-Afrika. Door Muholi’s integriteit en affiniteit met de mensen die zij portretteert, ontstaat een sterke vertrouwensband. Met haar traditionele portretten in zwart-wit creëert zij visuele manifesten en plaatst deze tot nu toe onzichtbare groep van de bevolking op een voetstuk. LiTer II, 2012 - Courtesy of Stevenson, Cape Town and Johannesburg

MaID, Philadelphia, 2018 - Courtesy of Stevenson, Cape Town,Johannesburg and Yancey Richardson, New York

arapport van de Prijzencommissie verwoorde het in 21013 als volgt: Zanele Muholi wordt gehuldigd wegens haar krachtige beeldtaal, waarmee zij de zelfexpressie en trots binnen de homogemeenschap steunt en bevordert. Zij werd geëerd omdat zij kennis en begrip kweekt voor gevoelige kwesties in Zuid-Afrika en daarbuiten. Omdat zij in beeld en daad de rechten van LGBT-mensen verdedigt en hen aanwezig laat zijn in de openbare ruimte. "En omdat

102

zij ons allen tot getuigen maakt en ons een krachtig wapen in handen geeft bij de universele strijd tegen discriminatie," aldus het rapport van de Prins Claus Prijzen Commissie 2013. Inmiddels is Muholi wereldberoemd. In 2017 had ze een spraakmakende solo tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Momenteel is ze druk met de voorbereidingen voor haar overzichtstentoonstelling in het Tate Modern in London die in 2020 plaats zal vinden. O OPZIJ 2019/2020

103

KUNST & CULTUUR

Column Etchica Voorn

L IE

BL I

Etchica Voorn (1963) is talentcoach, auteur en blogger. Ze won in juni 2018 de OPZIJ literatuurprijs voor haar autobiografie Dubbelbloed. Ze woont met haar man en zoon in Amsterdam.

DROMEN Mijn moeder is een sterke dappere vrouw, na twee jaar verkering trouwt ze een pikzwarte man. In haar familie zijn ze daar niet blij mee.” Zo begint de voorstelling Anton de Kom, mijn vader in De Nieuwe Kerk in Amsterdam. De voorstelling maakt deel uit van de reeks De Suriname Monologen, die weer onderdeel zijn van De Grote SurinameTentoonstelling. De monologen wekken belangrijke historische figuren uit de Surinaamse geschiedenis tot leven en je krijgt een inkijkje in hun persoonlijke ervaringen. Anton de Kom, mijn vader wordt verteld vanuit het perspectief van de enige dochter en het jongste kind, Judith de Kom. Ik kan mij niet herinneren dat er tijdens geschiedenislessen ooit over deze vrijheidsstrijder is gesproken. Zoals wel vaker onderwerpen niet op de Nederlandse lesagenda stonden. Dochter Judith werpt een nieuw licht op de rol van Anton de Kom. Die van verzetsstrijder, echtgenoot én vader. Ze graaft in haar herinneringen hoe hij was als vader. Ze hemelt hem op, zonder de realiteit van zijn depressiviteit en opvliegende karakter te ontkennen. In de oorlog sluit hij zich aan bij het Nederlandse communistisch verzet. Als Judith dertien is, wordt hij door de Duitsers opgepakt. Hij ‘vertrekt’ uit haar leven, wat voor altijd een stempel drukt. Hij komt nooit meer thuis. Zijn stoffelijke resten zijn jaren later gevonden in een massagraf in Duitsland, overgebracht naar Nederland en zijn bijgezet op de erebegraafplaats in Loenen. Het stuk ontroerde me, niet in de laatste plaats omdat ik het verlangen naar een afwezige vader herkende.. 104

Ook voelde ik een verbondenheid vanwege Judith de Koms moeder, een moedige Nederlandse vrouw die kiest voor een Surinaamse man. Alhoewel mijn moeder veertig jaar later de keus maakte, was kiezen voor een zwarte man in haar tijd minstens zo omstreden. “Blij hoefde je niet te zijn met je zwarte vel,” zegt Judith in het stuk, toen ze zag wat het haar vader kostte om te strijden tegen het heersende kolonialisme en racisme. En ook: “Ik was blij dat hij mijn vader was, maar niet dat hij zwart was.” De achtentachtigjarige Judith de Kom verscheen na afloop van de monoloog ten tonele, een even fragiele als krachtige verschijning. De staande ovatie voor haar, voor actrice Urmie Plein en Noraly Beyer die de teksten schreef, hield minutenlang aan. Een krachtig vrouwentrio. Later wurmde ik me door het publiek om deze dame een hand te geven. Felblauwe ogen in een knap lichtbruin gezicht omlijst met zachte lichtgrijze krullen. Ik bedankte haar en nam – enigszins verlegen – afscheid. Terwijl ik nagenoot in het museumcafé kwamen er plotseling verontrustende berichten binnen over grof geweld tegen de actiegroep ‘Kick Out Zwarte Piet’, die nietsvermoedend vergaderde op een locatie in Den Haag. Auto’s en ramen waren aan gort geslagen door voorstanders van Zwarte Piet. Pogingen om vuurwerk naar binnen te gooien mislukten, maar binnen raakten mensen en kinderen volslagen in paniek. Ze sloten zichzelf noodgedwongen op en zaten als ratten in de val. Bij aankomst van de politie waren de tientallen aanvallers gevlogen. Er werden maar vijf mensen gearresteerd.

Ik kreeg een nare associatie met Selma – de film die handelt over Martin Luther King – waarin vier zwarte meisjes worden opgeblazen. Een van de vele gewelddadige incidenten tijdens de geweldloze protestmarsen die plaatsvonden in de jaren zestig. Goddank zijn er in Den Haag geen gewonden gevallen, maar het incident heeft een griezelige overeenkomst: geweldloos opkomen voor je rechten met grof geweld als antwoord. Dat Jerry Afriyie (oprichter van KOZP) te vergelijken zou zijn met Martin Luther King, gaat mij te ver. Maar ik vind hem wel een voorbeeld van beschaafde vastberadenheid. Als het nodig is, gaat hij opzij, maar hij wijkt niet. Zijn standpunt draagt hij consistent uit: Zwarte Piet is racistisch en het sinterklaasfeest zou voor álle kinderen moeten zijn. Daarbij gaat hij op alle mogelijke manieren met mensen en instanties in gesprek. Het geweld dat op hem en zijn medestanders afkomt, is van een gruwelijkheid die weinig te maken heeft met het voortzetten van een gezellige traditie, laat staan van een kinderfeest. Stel, Sinterkláás heeft een droom. In alle huishoudens wordt, naar goed Surinaams gebruik, Kinderdag gevierd. Deze traditie bestaat in Suriname sinds 1975. Alle kinderen, ongeacht religie of afkomst vieren feest en krijgen één cadeautje. De hele Kinderdag worden kinderen door grote mensen in het zonnetje gezet. De papa’s, mama’s, opa’s en oma’s laten zien dat ze van hun (klein-) kinderen houden. Behalve Zwarte Piet schopt Nederland sterk en dapper óók het goedheiligmanhuisje omver. Eindelijk rust. O

Met onder andere

BOEKEN

FILM/TV

KUNST

REIZEN

• Claudia de Breij • Isabel Allende • Griet Op de Beeck

• Catherine Deneuve • The Invisible Life of Eurídices Gusmão • The King of Cruise

• Louise Bourgeois • Niki de Saint Phalle • Emma Talbot

• Engeland Creative Coast

OPZIJ 2019/2020

105

Kunst & cultuur Interview

POWER

HOUSE Floor Jansen (1981) is een van de succesvolste Nederlandse zangeressen, maar ze bleef gek genoeg in eigen land lang relatief onbekend. Als fenomenale leadzanger van de Finse metalband Nightwish verkoopt ze wereldwijd miljoenen albums en treedt ze op voor tienduizenden mensen. Toen Floor afgelopen zomer meedeed met het tv-programma Beste Zangers was ze voor veel mensen een nieuw gezicht. Maar haar verpletterende optredens bezorgen haar posities boven in de Nederlandse hitlijsten en resulteren in een theatertour en een extra concert van Nightwish in de ZiggoDome. D O O R N IN A K L A A SSE N

106

aar komt die liefde voor metal vandaan? “Ik was zestien of zeventien toen ik met After Forever begon. Net daarvoor zat ik op de middelbare school en we mochten in de brugklas een musical opvoeren. Ik wist toen nog helemaal niet dat ik kon zingen, maar dat leek me wel wat. In groep 8 met de eindmuscial werd ik achterin gezet omdat ik niet populair was. Nou, fuck that, dacht ik toen op de middelbare school audities werden gehouden voor een musical. Ik weet eigenlijk nog steeds niet waarom ik dacht dat ik dat zou kunnen. Ik was als kind altijd de langste, de dunste, de witste en daarmee het mikpunt van spot. Maar ik vond het geweldig om op het podium te staan. We speelden Joseph and the Amazing Technicolor Dreamcoat. Dat vond ik echt prachtig. “Daarna zat ik in verschillende bandjes, maar toen we verhuisden naar Limburg stopte dat helaas. Wel was ik inmiddels gitaar gaan spelen en schreef ik mijn eigen liedjes. Mijn vrienden daar vonden dat leuk en vroegen of ik op feestjes wilde komen spelen. Ik had inmiddels een liefde ontwikkeld voor metal door naar bands als The Gathering te luisteren en ik dacht: ‘wauw, dat is dat wat ik wil.’ Een vriend van me kende jongens die in de band After Forever speelden en hoorde dat ze een

achtergrondzangeres nodig hadden. Ik deed auditie en werd aangenomen. We waren toen allemaal tieners en konden net een gitaar vasthouden en zingen. Metalbands met vrouwelijke zangeressen kwamen ook op andere plekken in opkomst, dus zo ontstond het eigenlijk allemaal een beetje “Als één band succes heeft, dan volgen er vanzelf meer. Dus toen The Gathering succesvol werd, maakte dat weer ruimte voor bands als Within Temptation en ook voor ons. Metalbands uit het buitenland, zoals Nightwish, maakten dat er een scene kwam, zowel buiten als binnen Nederland. Zeker in de beginjaren waren bands met Nederlandse zangeressen een fenomeen in het buitenland, en nog steeds trouwens.” Is een vrouwelijke leadsinger dan kenmerkend voor metal bands? “Nee, ik vind een goede stem veel belangrijker dan de sekse. Toen ik begon in After Forever vond ik dat in een metalband zat. Ergens is iemand gaan roepen dat het gothic metal was. Ik had nog nooit van gothic gehoord en alles wat ik ervan zag vond ik totaal niet passen bij wat wij deden. Maar iemand heeft het geroepen en we zijn er heel lang niet vanaf gekomen. En toen kwam later de term female fronted metal. Dat zegt ook lekker niks, hè. Hebben we dan nu opeens twee genres metal? Female fronted en male fronted? Het zegt geen fuck over de muziek. Dus daar schop ik ook al jaren tegen aan, omdat ik het een onzin naam vind. Ik vind het uiteindelijk zelf vooral belangrijk dat het een goede zanger of zangeres is. Dat komt gewoon neer op smaak. Ik vind de meeste vrouwenstemmen niet zo mooi, want ik houd van echte powerstemmen. Vrouwelijke zangers hebben vaak wat lichtere stemmen. Maar lekker belangrijk wie zingt, als het maar goed is. “Het is absoluut een vent geweest die heeft gezegd dat bands met zangeressen female fronted zijn. Een vrouw zou daar niet eens opkomen. Voor zover ik weet zing ik in een symfonische metalband en zingt Alissa (White Gluz − red.) OPZIJ 2019

107

Kunst & cultuur Interview in Arch Enemy in een death metalband en hebben die twee muzikaal gezien niks met elkaar te maken. Ik vind feminisme best wel een lastige discussie. Ik vind het leuk om te zien dat er steeds meer vrouwen in metal succesvol zijn en hun mannetje staan, zeg maar. Al is dat een beetje een jammere uitspraak haha. “De acceptatie van vrouwen in metal neemt ook nog steeds meer toe. Maar er zijn wel heel veel branches waar het wat beter in mag worden. Het blijft nog vaak een ongelijke strijd en dan denk ik: wauw, we zitten bijna in 2020. Maar goed, vrouwen worden gelukkig ook steeds mondiger. We zouden het met z’n allen gewoon precies moeten doen zoals ze het in IJsland doen. Krijg ik zoveel procent minder betaald? Oké, dan werk ik ook zo veel procent minder.” Hoe komt het dat het zo moeilijk is voor metalbands om door te breken in Nederland? “Metal wordt hier vaak al meteen afgewezen. Het is een genre dat op een verkeerde manier in Nederland onder de aandacht is geweest en veel Nederlandse bands, zoals Delain en Within Temptation, zijn gewoon onderbelicht. Het is kennelijk ook te heftig, het past niet op de radio. Er heerst echt een bepaald vooroordeel over onze muziek, en daar heb ik moeite mee. Deuren gaan gewoon meteen dicht en op de radio wordt het gewoon niet gedraaid. “Ik was bij Rob Stenders z’n radioprogramma en hij draaide een aantal Nightwish-nummers. Iedereen was blij verrast en vond het leuk. Ik denk dat niemand op z’n werk dacht van wow, wat een heftige muziek. Hier kan ik niet op werken. Oké, een flink aantal nummers van ons is dat wel, en die komen niet op de radio, fair enough. Maar er zijn er genoeg die daar dus wel geschikt voor zijn.” Na After Forever en ReVamp kwam je in 2012 bij Nightwish. Hoe was dat? “Nou, best wel spannend. Zij hadden net een hele moeilijke fase achter de rug met hun vorige zangeres en het was echt erop of eronder voor hen. Ik was nog aan het bijkomen van een burn-out en was net m’n leven weer een beetje aan het plannen. En toen belden ze me en vroegen: ‘Ken je onze songs?’ Ik zei: ‘uh, nee.’ Wat is er nou zo bijzonder aan mij? Maar de volgende dag stonden we al samen op podium. En dat was eigenlijk het beste begin dat we konden hebben. Ik voelde me al heel snel op m’n gemak en er was goede chemie tussen ons. Zij zaten midden in een tour, dus ik moest meteen mee. Maar natuurlijk ging ik het doen. Ik ben altijd al gek geweest op Nightwish en het is gewoon de grootste band in het genre. Dus als ze je bellen en je kunt, dan ga je.” En dan zit je dus in een hele succesvolle band, maar word je nu pas bekend in eigen land doordat je meedoet met Beste Zangers. Is het ook niet ergens vervelend om nu pas erkenning te krijgen? “Nee, er is hier in Nederland opeens een deur opengegaan en dat vind ik juist heel erg leuk. Mensen zijn 108

Kunst & cultuur Interview nieuwsgierig geworden en willen er meer over weten. Ik heb wel gezegd: ‘Ik ga meedoen maar ik ga het wel naar me toetrekken.’ Ik heb een versie gemaakt van Vilja, (een lied van Franz Léhar – red.) wat natuurlijk eigenlijk echt operette is. Nou, pfoe dikke gitaren eronder! Zo maakte ik het ook een beetje metal. Ik wilde metal muziek onder de aandacht brengen en natuurlijk mezelf daarmee ook. Maar ik hoef geen bekende Nederlander te worden. Dat was nooit de bedoeling.” Maar je gaat nu een wel theatertour doen. Had je dat van tevoren gedacht? “Nee, toen ik mee ging doen was het echt nooit in me opgekomen dat dit het resultaat zou zijn. Ik wilde de muziek die ik de afgelopen twintig jaar heb gemaakt op een muzikale manier onder de aandacht te brengen. Maar gedurende de weken nam de aandacht toe en kreeg ik steeds vraag of ik niet wat meer wilde gaan doen. Dan zei ik: ‘Jongens, ik heb al een carrière en een jong kind thuis, dus nee, denk het niet. Maar toen werd ik benaderd door Mojo en dacht, laat ik dan een paar shows doen. En dus planden we zes shows en die verkochten binnen een dag uit. Daarna nog drie erbij gedaan en vijf uur later waren die ook uitverkocht. Ik ben daar echt heel erg door verrast. Ik weet verder

ook nog helemaal niet hoe ik het ga aanpakken. Ik wil geen overhaaste beslissingen nemen. Ik heb een internationale carrière met Nightwish en volgend jaar komt onze nieuwe plaat uit. Er is al zo veel. Ik

zou het leuk vinden om er nog meer mee te gaan doen, maar dan wel als de tijd en energie het toelaten.” Kun je al iets verklappen over wat we kunnen verwachten van die theatershows? “Ik wil graag voor de mensen die Beste Zangers zo mooi vonden, de covers die ik gezongen heb nog een keer de revue laten passeren. Maar ook een stukje van mijn geschiedenis, als verdieping van wie ik ben als muzikant. En voor de mensen die mij al wel kennen: een walk down memory lane.” Je woont in Zweden, maar kom je ooit weer terug naar Nederland?

“Nee, voorlopig in ieder geval nog niet. Het kan niet zo zijn dat ik na een paar leuke tv-shows mijn hele Nightwish-verhaal de rug toekeer. Mijn hart ligt bij die band. Maar ik vind het heel leuk dat ik er nu dingen naast kan doen. Het was niet de ambitie, maar ik ben blij met alles wat er nu is. En nu gaan we kijken hoe we daar verder vorm aan gaan geven.” O

Kunst & cultuur Boeken

Claudia de Breĳ – Lang leve ons Claudia de Breij, onze meest invloedrijke vrouw in de categorie Cultuur, is overal. Columns in diverse bladen, tafeldame bij DWDD en een nieuw boek Lang leve ons. Hierin neemt Claudia ons mee in haar blik naar buiten. En geeft ze haar commentaar op alles wat haar opvalt in de soms volledig doorgedraaide wereld. Een toon die ze ongetwijfeld ook zal aanslaan in de oudejaarsconference, die ze dit jaar weer gaat doen. Gelukkig, want die eerste keer in december 2016 was verpletterend. Dus de lat ligt heel hoog. We kunnen niet wachten. DOOR MARIAN N E VE R H O E VE N

m met je oudejaarsconference te beginnen: hoe gaan de try-outs? Ben je al op stoom? “Altijd eng om te zeggen maar het gaat heel goed! Ik geniet er heel erg van. Het is alsof ik meer dan ooit samenval met wie ik wil zijn op het podium. Ik zeg precies wat ik wil zeggen en zing en speel precies wat ik wil zingen en spelen. Het is zo lachen om het publiek te laten lachen - en af en toe ook juist niet. Dat doe ik altijd al, en toch voelt het anders. Misschien heeft het met ouder worden te maken, dat je op het podium net als privé nog meer jezelf kunt zijn.” Kun je al iets zeggen over het centrale thema van de avond? “Ja. Dat is democratie, de democratische rechtsstaat. Ik denk dat die wereldwijd in gevaar is, en ook hier in Nederland. We kunnen wel heel tevreden met onszelf doen

110

omdat we de cijfers zo interpreteren dat het economisch heel goed lijkt te gaan, maar als de zorg, het onderwijs, de politie, de advocatuur, al die vakgebieden moeten knokken voor hun bestaan dan doe je dus iets niet goed in het onderhoud van je democratie. Hoera, we hebben meer miljardairs, lees ik, en binnen tien jaar een verdubbeling van het aantal daklozen. Dan doen we dus iets niet goed. En dat hoeft helemaal niet. In het boek heb ik een tien-punten-plan geschreven over hoe het beter kan. Gratis, voor politici die dan lekker uit eten kunnen van de kosten die ze besparen op een duur adviesbureau. Ik begon er gekscherend aan, maar toen het klaar was dacht ik: zo zou het écht een stuk beter gaan.” Je eerste oudejaarsconference was - terecht - een enorm succes. Je wist te ontroeren, te laten lachen, maar vooral ook mensen een beetje wakker te schudden en aan het denken te zetten.

Ik zag dat je, als je al je social media-accounts bij elkaar optelt, ruim een half miljoen volgers hebt. Ben je met je columns, en je tweets voortdurend iedereen een beetje bij de les aan het houden? “Eigenlijk wel, nu je het zo formuleert. Daarom heb ik Lang leve ons ook geschreven. Ben vooral bezig mezelf bij de les te houden hoor, opletten moet ik. Het nieuws is geschiedenis waar je nog invloed op kunt uitoefenen. En die invloed van een beetje aardige mensen - waar ik mezelf voor het gemak maar toe reken - is nu heel hard nodig.” Waar komt die drang om mensen een beetje op te voeden en bij te leren vandaan? “Tsja. Goede vraag. Ik ben gewoon niet in staat tot een onbewust leven, kan veel onrecht echt niet aanzien. Het gaat me er niet om andere mensen op te voeden, zo voel ik dat ook niet. Ik wil alleen iedereen even

serieus nemen. Dus als ik me ergens van bewust ben geworden wil ik dat delen.

knuffelende ruggen naar de camera weliswaar, want anders mag het niet van ons.”

In je columns en op je eigen social media ben je regelmatig de ontroerde en heftig liefhebbende moeder - waarmee je mij als moeder van twee hele grote jongens ook vaak natte ogen hebt bezorgd. Heb je die rol bewust toegevoegd ter compensatie van je stevige meningen? “Haha, nee. Wat een grappige aanname. Zo werkt dat niet. Ik vind zelf mijn meningen helemaal niet zo stevig dus ik voel ook helemaal niet de drang iets te compenseren. Die meningen komen uit hetzelfde nogal emotionele brein als die liefdesverklaringen aan mijn jongens. Het is allemaal hoe ik ben. Ze zijn trouwens wel heel trots dat ze in het boek staan. En erop, met hun

Mooi om te lezen dat je de winnares van de OPZIJLiteratuurprijs, Roxane van Iperen, zo weet te waarderen. Wat wordt je volgende boek? Broeit er nog ergens een roman? “Roxane haal ik in het boek aan ja, vanwege haar slimme stukken over belastingen. Eerlijk gezegd heb ik het boek waarmee ze de OPZIJLiteratuurprijs heeft gewonnen nog steeds niet gelezen, sorry. Een roman broeit er bij mij voorlopig niet. Het is als met muziek maken: ik speel de laatste jaren steeds meer piano en kan het nu redelijk. Daardoor zie ik juist in hoe geweldig goed mijn pianist is. Zo is het ook met schrijven. Doordat ik het kan, weet ik hoe niet te onderschatten het is. Een roman zie ik er de komende tijd

en verder... COVENTRY Na tien romans en een hand vol nonfictieboeken te hebben geschreven is Coventry Cusks eerste verzameling van essays. In de openhartige stukken bespreekt de prijswinnende schrijfster politiek, gender, moederschap en cultuur aan de hand van alledaagse taferelen. Toegankelijk doch grondig, luchtig doch diepgevoeld. Rachel Cusk – Coventry €22,99 (De Bezige Bij) HEB JE NOU AL EEN VRIEND? Heb je nou al een vriend? is het eerste gezamenlijke boek van de podcasters Marie Lotte Hagen en Nydia van Voorthuizen. Samen doen ze een boekje over de eindeloze vragen waar

dus niet van komen, daarvoor heb ik een andere concentratie nodig.” Wie of wat wil jij eigenlijk zijn, wat je nu nog niet bent. “De eerste vrouwelijke ministerpresident.” Waarom zouden de mensen de 31ste december volgens jou echt moeten kijken (of de volgende dag met een lichte kater via uitzending gemist). “Omdat het een fakking goede oudejaarsconference is, haha! Ik ben er gewoon superblij mee, en ik denk dat zeker de OPZIJ-lezers niet teleurgesteld zullen zijn.” Is er nog iets wat je in je conference niet kwijt kan of wil, maar waarvan je denkt: daar kunnen de OPZIJlezers wel iets mee? “Eh…. Nee! Dat heb ik er juist allemaal in gelaten!” O

je als feministische vrouw keer op keer mee geconfronteerd wordt. ‘Haat je dan alle mannen?’ ‘Ben je ongesteld of zo?’ – zucht, gelukkig hebben Marie Lotte en Nydia hierop allemaal antwoorden. En kunnen ze er ook nog de lol van inzien. Marie Lotte Hagen en Nydia van Voorthuizen – Heb je nou al een vriend? €17,99 (Blossom Books) MEISJE Wanneer een jong meisje wordt ontvoerd door Boko Haram, raakt ze alles wat ze kent kwijt. Ze wordt uitgehuwelijkt en raakt zwanger. Nog voor ze volwassen is, raakt ze compleet verslingerd in de chaos, gruwelijkheden en wreedheid van de terroristische organisatie. Tot ze kan ontsnappen. O’Briens roman Meisje is het verhaal van een meisje en haar een onbuigbare droom van een normaal leven. Edna O’Brien – Meisje €20,99 (De Bezige Bij) OPZIJ 2019/2020

111

Kunst & cultuur Boeken

NEEM NU EEN ABONNEMENT VOOR

12x OPZĲ

LOU Griet Op de Beecks debuutroman Vele hemels boven de zevende wordt verteld vanuit vijf perspectieven. Een van die perspectieven is die van de twaalfjarige Lou, nu gebundeld in haar eigen boekje. Lou herinnert ons aan ons twaalfjarige zelf en de tergingen van de vroege pubertijd. Een klein cadeautje, 62 pagina’s, maar het formaat doet niets af aan de diepgang.

en ontvang een sjaal van Sjaalmania ter waarde van €89,95 CADEAU!

BLOEMBAD VAN ZEE Griet Op de Beeck – Lou €1,99 (For Books)

HEKSEN: EERHERSTEL VOOR DE VROUWELIJKE REBEL Heksen zijn het ultieme feministisch symbool, volgens Chollet. De Zwitserse schrijver stelt het patriarchaat aan de kaak door het eeuwenlange verguisde figuur van de heks als maatstaf te nemen. In haar drie vormen – de kinderloze vrouw, de single vrouw en de oudere vrouw – verzet de heks zich tegen de wereld die vrouwen eeuwenlang heeft onderdrukt. En dat wordt hun niet in dank afgenomen. Mona Chollet – Heksen: Eerherstel voor de vrouwelijke rebel €21,50 (De Geus)

6x OPZIJ + SJAAL VOOR

€ 83,50

Materiaal: 8% cashmere, 47% merino wol, 30% viscose, 15% polyamide

Isabel Allende – Bloembad van zee €22,99 (Uitgeverij Wereldbibliotheek)

LIEVER 6x OPZIJ VOOR €41,50?

SONTAG: HAAR LEVEN EN WERK

Deze onverbiddelijke serie aan persoonlijke observaties eindigde in Ierland bovenaan de best sellerlijsten. Door te benoemen wat normaal zorgvuldig verzwegen wordt, vraagt Pine zich af hoe het nou echt is om vrouw te zijn. Herkenbaar. Aangrijpend. Ontroerend. Belangrijk.

Hoewel deze gewichtige biografie al in september verscheen, mag-ie niet ontbreken in de boekenkast. Benjamin Moser schreef het portret van een van de meest invloedrijke schrijfsters uit de twintigste eeuw, Susan Sontag. Van Sontags hand verschenen meerdere meesterwerken die nog steeds deel uitmaken van de canon. Mosers boek vertelt niet alleen het verhaal van een geprezen intellectueel, maar ook die van een gekwelde vrouw, getergd door onzekerheid.

Emilie Pine – Alles wat ik niet kan zeggen €20,- (Uitgeverij Nieuw Amsterdam)

Benjamin Moser – Sontag: Haar werk en leven €49,99 (Singel Uitgeverijen)

ALLES WAT IK NIET KAN ZEGGEN

112

De wereldberoemde Allende schrijft in haar nieuwe historische roman over ballingschap en liefde. Bloembad van Zee is een reis door de twintigste eeuw; van de burgeroorlog in Spanje, naar Franse vluchtelingenkampen en Chili. Allende, zelf een politiek vluchteling, stelt in haar nieuwe boek prangende vragen die relevanter dan ooit lijken. De verhalen van miljoenen ontheemden over de hele wereld worden gespiegeld in dit verhaal.

Dan ontvangt u een bol.com cadeaubon t.w.v. €10,-

Keuze uit deze drie kleuren. Wil je meer kleur? Kijk en koop er dan zelf een bij sjaalmania.nl

Kunst & cultuur Film/tv

De grootste quality film collection van Nederland

The Invisible Life of Eurídice Gusmão

4 MA A O N B E PE N D E N RK T kijken bij e FIL MS en Opzij-jaar abonneme nt! Ga naar op voor me zij.nl

In het Rio de Janeiro van de jaren vijftig worden de hechte zusjes Guida en Eurídice rond hun twintigste door hun conservatieve vader van elkaar gescheiden. Guida droomt van avontuur aan de andere kant van de oceaan terwijl Eurídice naar het conservatorium wil. Hoewel ze toekomstdromen hebben die de conservatieve omgeving overstijgen, worden ze gevangengehouden door de verwachtingen van hun vader en door impliciete en expliciete onderdrukking door de mannen in hun leven. Het prachtige The Invisible Life of Eurídices Gusmão is een subtiel en tergend familieportret dat in ruim twee uur het verhaal van de twee zussen vertelt, die hun weg terug naar elkaar proberen te vinden.

er info

The Invisible Life of Eurídice Gusmão is vanaf 5 december te zien in de bioscoop.

King of the Cruise Kijk onbeperkt naar de allermooiste kwaliteitsfilms. Met CineMember heb je onbeperkt toegang tot de grootste quality film collection van Nederland; meer dan 600 kwaliteitsfilms kun je onbeperkt streamen voor maar €9,99 per maand. Kijken waar en wanneer je maar wilt. Via web en app. Op tablet, desktop of mobiel. Of je nu thuis op de bank zit met je tablet of stiekem op je telefoon tijdens een rustig uurtje op je werk, CineMember kijk je overal.

Ga naar www.cinemember.nl

Sophie Dros haar nieuwe fi lm King of the Cruise lijkt in eerste instantie een portret van overdaad en rijkdom. De documentaire volgt Ronald Busch Reisinger van Inneryne, een Schotse baron en een Man bijt hond-waardig type dat zich als een parodie op zichzelf over een glanzendgepoetst cruiseschip beweegt. Tussen de overdaad van een all-inclusive cruise valt hij van het ene sterke verhaal in het andere. De interacties die de wonderlijke baron heeft op het schip maakt de King of the Cruise een kijkervaring vergelijkbaar met The Truman Show. De baron is te gelikt, te gemaakt, te pompeus. Maar het wordt al snel duidelijk dat achter de schijn van de hoogdravende verhalen eenzaamheid, geldingsdrang en angst voor vergankelijkheid schuilgaan. De opzichtige verhalen verbloemen Ronald’s eenzaamheid en fysieke aftakeling na een leven van overvloed. In de drijvende minigemeenschap van de cruiseschepen kan de 76-jarige baron zijn leven uitleggen aan de altijd wisselende groep vakantiegangers. Dros, bekend van haar documentaire Genderbende, weet middels de absurditeit van een luxecruise en een merkwaardig figuur universele vragen te stellen. Aan de hand van welke verhalen willen wij herinnerd worden, en vooral; wie zal ons herinneren als wij er niet meer zijn? King of the Cruise is vanaf 12 december in de bioscoop te zien.

114

OPZIJ 2019/2020

115

Kunst & cultuur Film uitgelicht Catherine Deneuve (1943) staat met haar kenmerkende lome charme opmerkelijk laconiek en vrij in het leven. Ze heeft meer dan honderd films op haar naam en levert er nog steeds elk jaar een aantal af. Begin november werd deze grote dame getroffen door een hersenbloeding, maar de berichten over haar herstel zijn positief. Dit geweldige stijlicoon zegt haar nog steeds fraaie uiterlijk te danken te hebben aan de hele dag door espresso drinken, frisse lucht, pilates en onbeschaamd dertig sigaretten per dag wegpaffen. En eten op zijn Frans, dus goed en lekker, want: “Tien kilo erbij, is tien jaar eraf.”

aar eerste kleine filmrol had Catherine in 1957 en daarna heeft ze aan de lopende band in films geacteerd. En nog steeds levert ze zo’n twee à drie films per jaar af. Niet allemaal meesterwerken, maar altijd bovengemiddeld. “Voor sommige collega’s is acteren een roeping,” zei ze in The Guardian. “Ik heb het altijd als werk gezien. Een nobele plicht. Een loodgieter moet werken, een actrice moet ook rekeningen betalen. En daarvoor moet gewerkt worden. Ik doe het met plezier, maar het is gewoon een vak.” Deneuve heeft de reputatie afstandelijk en ijzig te zijn, zoals veel rollen die ze speelt. Maar haar omgeving omschrijft haar haar als een warme, vrolijke persoonlijkheid zonder sterallures. Ze is geen financieel wonder of heel erg spaarzaam: om een belastingprobleem op te lossen en de boel draaiende te houden, neemt ze veel werk aan en schnabbelt ze af en toe wat commercieel werk bij. “Ik heb weinig overgehouden aan mijn werk, behalve mijn appartement in de buurt van de Saint-Sulpice waar ik al bijna dertig jaar woon en mijn huis met de heerlijke tuin in Normandië,” zei ze in Le Monde. “Dat vind ik jammer, maar ik heb intussen wel geleefd en genoten.”

GRANDE DAME 116

Claire Darling

"De schoonheid van mooie dingen voedt onze ziel," stelde Claire Darling in haar jongere jaren. Nu is ze de zeventig ver gepasseerd en zitten al die mooie dingen haar alleen maar in de weg in het grote landhuis waar ze alleen woont en waar haar kinderen

Dat lijkt zeker het geval. De dan al onconventionele Deneuve trekt op haar zeventiende in bij de veel oudere regisseur Roger Vadim, die net van Brigitte Bardot is gescheiden. Als ze zwanger is van hun zoon Christian, trouwen ze niet. “Ik wist dat het niet voor eeuwig zou zijn, dus wat is dan het nut van een huwelijk?” Met fotograaf David Bailey, die ze leert kennen bij een fotosessie voor Playboy, trouwt ze wel. Vijftien dagen later staan ze in Rome al voor het altaar. Mick Jagger is een van de getuigen. Het huwelijk houdt zeven jaar stand. Deneuve is er dan wel klaar mee: “Het huwelijk is een verouderde valstrik. Ik zie geen reden om te trouwen zolang er scheidingen bestaan.” Daarna heeft ze relaties met onder meer regisseur François Truffaut, Marcello Mastroianni, met wie ze nog een dochter krijgt, Burt Reynolds en Clint Eastwood. Ze weet ondanks al die bekende mannen haar privacy goed te bewaken. Het is dan ook bijzonder dat Deneuve in 1971 samen met onder andere Simone de Beauvoir en Françoise Sagan een van de ondertekenaars van het Manifeste des 343 Salopes (Manifest van de 343 Sletten) tegen anti-abortuswetgeving is, waarmee ze ervoor uitkwam ooit zelf ook zo’n ingreep te hebben ondergaan. Begin 2018 zet Deneuve weer een handtekening onder een open brief, samen met honderd Franse vrouwen werkzaam in de media en cultuur. Zij reageerden naar aanleiding van #MeToo op de “heksenjacht die is ontstaan na een gerechtvaardigd protest tegen het seksuele geweld waar vrouwen nu mee te maken hebben”. Volgens de schrijvers zijn verkrachtingen en andere vormen van misbruik en intimidatie een misdaad, maar moet men wel oppassen dat de seksuele vrijheid niet wordt bedreigd. De reacties waren nogal gemengd en Deneuve bood dan ook haar excuses aan aan de slachtoffers van seksueel geweld die zich door deze open brief beledigd voelden. In Paris Match omschreef ze zichzelf als volgt: “Ik ben een vrouw die getrouwd is geweest, die ongetrouwd kinderen heeft gekregen, die altijd een baan heeft gehad en meestal kostwinner was. In mijn hoofd ben ik nog duizend dingen meer, want ik fantaseer graag. Een mens kan nooit altijd alles tegelijk zijn, per situatie kies je wat het meest effectief is of het meest aangenaam. En al die facetten samen maken je compleet en gelukkig.”

net iets te lang hebben vertrouwd op de zelfredzaamheid van Maman. Claire huurt wat jongens uit het dorp in en laat ze alles in de tuin te koop tuin. Weg met de antieke meubels, de tientallen boeken en de vele poppen

die ze in haar leven verzamelde. In deze film ontvouwt de achterliggende tragiek zich allengs. Claire Darling is een ereronde voor de inmiddels 76-jarige actrice en is vanaf 8 januari te zien op CineMember. OPZIJ 2019/2020

117

Kunst & cultuur Film uitgelicht

Alle films uit Film uitgelicht zijn te zien bij CineMember.

NOG MEER VAN DENEUVE

en onze online selectie DIE GÖTTLICHE ORDNUNG 2017, Petra Biondina Volpe Het is 1971. Terwijl de wereld onrustig is, krijgt Nora, een huisvrouw op het Zwitserse platteland, hier weinig van mee. Tot ze hoort over de vrouwenbeweging. Hoewel ze op verzet vanuit haar eigen omgeving stuit, stort ze zich in het gevecht voor het vrouwenkiesrecht. Je kunt het je bijna niet meer voorstellen, maar de Zwitserse vrouwen mochten pas vanaf 1971 naar de stembus. Nora laat een pony knippen, koopt een strakke spijkerbroek en krijgt hoe langer hoe meer volgelingen in het dorp. Heerlijk tijdsbeeld en dat in het keurig aangeharkte Zwitserland. DESERT FLOWER

Potiche

2010, Françoise Ozon Deneuve schittert als trophy wife turns business woman in Potiche. Wanneer ze als burgelijke huisvrouw gedwongen wordt de leiding over de fabriek van haar geflipte man, Gérard Depardieu, over te nemen, walst ze over alle vooroordelen heen en ontpopt zich als een ware matriarch.

Elle s’en Va

2013, Emmanuelle Bercot Wanneer de zestigjarige Bettie zich realiseert dat eigenlijk niets gelopen is zoals ze wilde, besluit ze weg te lopen. Samen met haar kleinzoon maakt ze een roadtrip door Frankrijk. Het is goed te zien dat de film mede tot stand is gekomen dankzij de financiële steun van de diverse departementen waar Bettie al rokend achter het stuur van haar oude Mercedes doorheen rijdt. Een film waarvan je onmiddellijk zin krijgt om in de auto te stappen en haar achterna te reizen. 118

3 Coeurs

2014, Benoît Jacquot Een verhaal vol toevalligheden en een ongemakkelijke driehoeksverhouding. Marc en Sylvie lopen elkaar onverwacht tegen het lijf en worden smoorverliefd. Door een toeval zien ze elkaar niet meer terug, tot Marc met Sylvie’s zus trouwt. Met Deneuve als moeder van de twee zussen Sophie en Sylvie, gespeeld door Chiara Mastroianni, Deneuves eigen dochter.

La Tête Haute

2015, Emmanuelle Bercot De zestien-jarige probleempuber Malony wordt onder toezicht gesteld van kinderrechter Florence, gespeeld door Deneuve. Samen met een maatschappelijk werker probeert ze Malony op het rechte pad te krijgen en vooral daar te houden. De film schetst een reeel beeld van hoe moeilijk dat proces in de regel – en dus ook hier – verloopt. De openingsfilm van het Cannes Filmfestival in 2015.

2009, Sherry Hormann Het aangrijpende en waargebeurde verhaal van Waris Dirie. Opgegroeid in de armoede van Mogadishu wordt Waris op dertienjarige leeftijd uitgehuwelijkt. Om hieraan te ontkomen, vlucht ze naar haar oma en reist ze vanuit daar verder naar Londen waar ze wordt gescout als model. Al snel loopt Waris in de ene grote show na de andere. Ze gebruikt haar aanzien als topmodel om vrouwenbesnijdenis aan de kaak te stellen. STILL ALICE 2014, Richard Glatzer en Wash Westmoreland De Amerikaanse neurowetenschapper Lisa Genova bracht haar roman Still Alice in eigen beheer uit in 2007. Het werd een bestseller en verfilmd met een sublieme Julianne Moore in de hoofdrol, die er terecht een Oscar voor ontving. Alice heeft een leuke man, drie volwassen kinderen en een prestigieuze baan als taalwetenschapper op

Harvard. Maar langzamerhand raakt Alice de grip op haar leven kwijt. Ze vergeet afspraken, valt in de herhaling tijdens presentaties en verdwaalt tijdens haar standaard hardlooprondje. Al snel blijkt dat Alice alzheimer heeft, ook al is ze pas vijftig. Deze film leert je meer over hoe met dementie om te gaan, als patiënt en als omgeving, dan de meeste standaardbrochures. EL OLIVO 2016, Icíar Bollaín In deze tragikomedie probeert Alma de favoriete olijfboom van haar opa terug te vinden. De zoektocht naar de boom, nu het eigendom van een Duitse energiegigant, brengt haar van Spanje naar Düsseldorf. El Olivo bevraagd onze relatie met de natuur en, belangrijker nog, met elkaar. WOMEN WITHOUT MEN 2010, Shirin Neshat en Shoja Azari Dit aangrijpende drama, geregisseerd door kunstenares Shirin Neshat en Shoja Azari, speelt zich af tegen de achtergrond van de Iraanse staatsgreep in 1953. Women Without Men is het ontroerende verhaal van vier verschillende vrouwen en hun zoektocht naar onafhankelijkheid en troost in een politiek roerige tijd. GIRLHOOD 2015, Céline Sciamma Portret van een kansarme, maar veerkrachtige, puber. Marieme groeit op in de Parijse banlieues. De rebelse tiener wordt van school gestuurd en wordt het vijfde lid van een meisjesbende. Terwijl ze samen hun weg proberen te vinden, worden ze niet alleen geconfronteerd met de moeilijkheden van volwassen worden, maar ook met de harde realiteit van de voorsteden van Parijs. KOLLEKTIVET 2016, Thomas Vinterberg Wanneer het ingedutte stel Erik en Anna een groot landhuis erft, besluiten ze hier een commune in te beginnen. Dit verfrissende experiment voltrekt zich in de jaren zeventig in Denemarken. Hoewel de commune een hippie-ideaal lijkt, loopt het al snel in de soep wanneer de Erik verliefd wordt op een ander. OPZIJ 2019/2020

119

Kunst & cultuur Musea LOUISE BOURGEOIS - TO UNRAVEL A TORMENT

E KO

AG E

N T U R F O CUS

WAAR? Voorlinden, Wassenaar WAT? Nog een oude bekende: afgelopen zomer en najaar stond de museumtuin van het Rijksmuseum vol met haar sculpturen; nu wijdt Voorlinden een grote tentoonstelling, zowel binnen als buiten, aan het werk van deze bijzondere kunstenares. Nu staat de grootste spin die zij ooit maakte, Maman uit 1999, in de tuin van het museum in Wassenaar. Binnen is een selectie van vroege houten beelden te zien, maar ook van werken in brons, marmer, gips, rubber en textiel. Tevens worden er reeksen tekeningen en prenten getoond. WAAROM? Louise Bourgeois (19112010) was een vrouw die haar eigen weg bewandelde, ze was scherpzinnig, intelligent en had lef. Ze wordt nu gezien als een icoon, als de grand old lady van de beeldhouwkunst. Ze is oud geworden, heeft een flink oeuvre, maar de waardering voor haar werk en de erkenning kwamen pas laat op gang. Ze was 71 toen ze haar eerste overzichtstentoonstelling kreeg, in het Museum of Modern Art in New York in 1982. Maar ze brak pas door in 1999 met haar spinnen, op 87-jarige leeftijd. WANNEER? Nog tot en met 17 mei 2020 te bewonderen in Voorlinden. voorlinden.nl

F OT

Nana Sur Le Dauphin, 1994, beschilderd polyester, Niki Charitablle Art Foundation, Santee, California

NIKI DE SAINT PHALLE AAN ZEE WAAR? Museum Beelden aan Zee, Scheveningen WAT? Wie kent ze niet, de dolle Nana’s van Niki? Vrolijke, grote, bolle beelden van vrouwen. Dansend, springend, in beweging. Groot en klein, van textiel, polyester, papier-maché, gips of beton, maar altijd in knallende kleuren. Fel geel, knal rood, hel blauw. Heerlijk zinnelijke beelden met volle, ronde billen en kleine hoofdjes. Niki de Saint Phalle werd er wereldberoemd mee. Over de hele wereld staan haar beelden, in musea en in de openbare ruimte: komende maanden staat Museum Beelden aan Zee tjokvol met deze vrolijke Nana’s. Het is een solo voor Nana. WAAROM? Het museum heeft iets te vieren: het bestaat 25 jaar. In de collectie van het museum zit altijd al een beeld van Niki de Saint Phalle, maar ter gelegenheid van het jubileum is deze tentoonstelling georganiseerd, met heel veel Nana’s in bruikleen uit allerlei internationale museumcollecties. Heel passend al deze vrolijke dames in badpak zo dicht bij strand en zee. WANNEER? Tot en met 1 maart 2020. beeldenaanzee.nl 120

Van Gogh in de boom

Deze glazen kerstbal is aan de binnenkant beschilderd met een afbeelding van Van Goghs Brug te Arles (Pont de Langlois) (1888). Dat gebeurt handmatig, volgens een eeuwenoude techniek. Eerst worden de contouren van het ontwerp aangebracht, en daarna worden de details en achtergrond kleur voor kleur met een gebogen penseeltje ingeschilderd. Elk exemplaar is dus uniek! €14,95 krollermullershop.nl

EMMA TALBOT - SIRENEN UIT DE DIEPTE WAAR? Kunstmuseum Den Haag WAT? Tekeningen, beelden, beschilderde zijden doeken en geluid: in allerlei gedaanten trekken de vrouwfiguren van Emma Talbot aan ons voorbij op deze tentoonstelling. De gezichtsloze vrouwen die zij uitbeeldt, belanden vaak in onheilspellende avonturen, waarbij ze in een afgrond tuimelen of bijna worden geraakt door een bliksemschicht. In haar werk spelen vluchtigheid en tijdelijkheid, het onderbewustzijn, leven en dood, een belangrijke rol. WAAROM? Het is Talbots eerste museale solotentoonstelling buiten haar thuisland het Verenigd Koninkrijk. De tentoonstelling omvat zowel nieuw als bestaand werk in een chronologisch parcours van geboorte naar dood. Talbot verbeeldt begin en eind als twee epische momenten die iedereen heeft meegemaakt of zal meemaken, maar die niemand zich kan herinneren of voorstellen. Tussen die mijlpalen verloopt het leven als een slaapwandeling: een tijdelijk schemergebied dat geschiedenis en toekomst met elkaar verbindt. Spannend en poëtisch. WANNEER? Tot en met 16 februari 2020. kunstmuseum.nl P.S.: En als je dan toch in het Kunstmuseum bent: ga dan ook even naar Monet, tuinen van verbeelding (t/m 2 februari 2020). Wel even tickets vooraf regelen.

Feest op tafel

In de museumshop van het Mauritshuis. Decoratief bord met een detail van Jan Davidsz de Heem, Vaas met bloemen. Te gebruiken als decoratie of als onderbord. Het bord wordt geleverd in een witte cadeaudoos, inclusief een kartonnen standaard om het bord staand te presenteren. €7,50 shop.mauritshuis.nl

OPZIJ 2019/2020

121

Kunst & cultuur De Reismeiden

QUIRKY

UITWAAIEN OP DE CREATIVE COAST

Kunst & cultuur De Reismeiden

n deze streek maakt het eigenlijk niet uit welk dorp of stadje je bezoekt, ze zijn allemaal interessant en prachtig gelegen in het glooiende landschap langs de met kliffen uitgeruste kustlijn. We doen een hele kleine greep uit het aanbod.

Southend-on-Sea Hoewel we onze trip begonnen in Southend-on-Sea vanwege de musea en kunstgaleries, wilden we eerst de wereldberoemde pier op. Langs de kust van Engeland vind je talloze houten pieren. Deze langste pier ter wereld bezorgt is ruim twee

kilometer lang. En er gaat zelfs een trein heen en weer op dit houten monument. Toegang tot de pier kost een paar pond. Southend-on-Sea heeft een aantal bijzondere galerieĂŤn en musea. Zoals Chalkwell Hall, Metal House. 2

Kent, Essex en Sussex klinken zo bekend in de oren, maar dat komt meer door alle Engelse tv-series en het huizenprogramma van Phil en Kirstie dan dat we er zelf massaal naartoe trekken. Big mistake! Om daar verandering in te brengen worden er in 2020 langs die hele veertienhonderd kilometerlange kustlijn van deze graafschappen allerlei culturele evenementen en festivals georganiseerd. Een kustlijn die begint aan de inlandse monding van de Theems en loopt tot aan het Kanaal en waar de idyllische kustplaatsen ieder op zich al de moeite van een bezoek waard zijn. De Reismeiden namen vast een voorproefje, waarbij quirky het meest gebruikte woord werd. Oftewel: eigenzinnig en hip.

122

OPZIJ 2019

123

Kunst & cultuur De Reismeiden Bij metal denken we eigenlijk aan muziek, maar dit prachtig gelegen monument huisvest tal van creatieve evenementen en tentoonstellingen. Ook werd er tijdens ons bezoek een workshop gegeven aan militairen die in Afghanistan gewond waren geraakt en veelal ledematen misten, waarbij de vrolijkheid van de deelnemers nogal in contrast stond met onze besmuikte blikken op zoveel zichtbaar oorlogstrauma. Vanuit het ruime park rond Chalkwell Hall heb je uitzicht op de Theems en geniet je van het Digital Art Park. Wij brachten nog een bezoek aan Beecroft Gallery, met in de kelder een bijzondere collectie jazz-attributen en het naastgelegen historische Southend Museum.

Naze Tower in Walton-on-the-Naze De Naze toren is een historisch monument uit 1720, dat dramatisch gelegen is op de kliffen van de Naze. Dramatisch in die zin dat de landtong waar de toren op staat sinds 1500 nagenoeg is weggeslagen. Maar liefst tien kilometer land is verdwenen, waardoor de toren nog slechts op een kleine honderd meter van de zee af staat. Gelukkig is er in 2014 een zeewering aangelegd, waardoor de toren gered lijkt. De ruim 26 meter hoge achthoekige toren heeft een belangrijke rol gespeeld in de maritieme geschiedenis en is het enige gebouw in zijn soort en tijdperk in het land. Tijdens de Tweede Wereldoorlog plaatste het Engelse leger er een flinke radar op, om binnenkomende vliegtuigen te loodsen en te spotten. Door het gewicht van deze immense radar zakte de toren bijna door z’n hoeven. De acht verdiepingen zijn bereikbaar via een Victoriaanse wenteltrap en herbergen nu wisselende tentoonstellingen van kunstenaars uit deze streek. Op de begane grond is een café met heerlijke taarten en scones. De toren is grappig genoeg privébezit. 124

We worden rondgeleid door Michelle Nye-Browne, die ons vertelt dat haar moeder ooit thuiskwam met de boodschap dat ze voor 20.000 pond de toren had gekocht. Met een iets te optimistische kijk op het geheel, want ze dacht er met het gezin te kunnen wonen. Niet dus. Maar de toren is behouden en terwijl Michelle de boel draaiende houdt, woont haar moeder inmiddels op een steenworp afstand, tenzij ze verblijft in haar ook in een opwelling aangekochte huis in Spanje. Op het strand, onder bij de kliffen is het goed zoeken naar fossielen en haaientanden. MARGATE Turner Comtemporary Sinds Turner Contemporary musem in 2011 in Margate werd geopend, heeft er iets buitengewoons plaatsgevonden. Kom door de deuren en je kunt een nieuw kunstwerk tegenkomen, geïnspireerd raken door bijzondere tentoonstelling en je verdiepen in een activiteit, rondleiding of gesprek. Vanuit de ramen kun je de lucht en het licht observeren dat naamgever JMW Turner (1775-1851) inspireerde tijdens zijn bezoeken aan Margate. En de zeegezichten die hij beschreef als 'de mooiste in heel Europa'. Praktisch Londen is ondanks alle brexitperikelen nog steeds de meest geboekte Engelse stedentrip. Maar hoe leuk ook, kijk eens wat verder

en vlieg niet op Londen, maar op Southend. Southend heeft een gloednieuw vliegveld en dat is te zien. Modern, schoon en overzichtelijk. Tegenover het vliegveld ligt een treinstation. Vanaf daar kun je de kust afrijden, wat wij hebben gedaan. Maar ook zit je in minder dan 45 minuten in hartje Londen. Een online ticket naar Londen kost ongeveer twintig pond. Natuurlijk kun je hier een auto huren als je niet bang bent om links te rijden, maar je kunt ook gebruik maken van het uitstekende treinnetwerk om een aantal van de kuststeden die we hier genoemd hebben te bezoeken. Wellicht sluit je je trip af met een paar dagen Londen. In plaats van de ultrakorte vliegreis kun je er ook voor kiezen in Nederland al op de trein te stappen of de boot te nemen en te arriveren in Harwich. Hotels Wivenhoe House in Colchester, met prachtige kamers, vooral in het hoofdgebouw. Het Walpole Bay Hotel in Margate is dankzij de energie en verzamelwoede van eigenares Jane Bishop bijna een museum. Ze was voor ons de queen of quirkynes. Voor meer informatie englandscreativecoast.com houseofbritain.nl O

1. Southend-on-Sea 2. Naze Tower 3. Gravesend 4. Maritiem Musem, Chatham 5. muurtekeningen van Barbara Walker in het Turner Contemporary 6. historische badpakken in het Southend Museum 7. Margate OPZIJ 2019

125

Man over vrouw

BEBAARDE BONDGENOOT Programmamaker. Dichter. Allergisch voor hokjes, dol op het doorbreken van taboes. En de broer van Roos. Dat is Tim Hofman (1988) in een notendop. OPZIJ treft hem in een Amsterdams café, nippend van een kop gemberthee. “Tegen extreme masculiniteit heb ik altijd geageerd.” D O O R N OÉ M I P R E N T B E E LD CO R B I N O

n een NRC-artikel stelde je moeder dat je qua karakter erg op haar lijkt. Wie is moeder Hofman en wat maakt dat je zo op haar lijkt? “Mijn moeder is een Rotterdamse. Rotterdam is heel erg ‘niet lullen maar poetsen’. Het woordje ‘niet’ heeft mijn moeder geschrapt: lullen en poetsen. Práten en dan doen. Zo ben ik ook geworden. In mijn werk, relaties en vriendschappen, daar gaat het vaak over taboes. Dat is iets dat ik vanuit huis heb meegekregen – ook van mijn vader. Ik houd niet zo plafonds en ongewenste autoriteit. Iets niet mogen bespreken, hoort daar ook bij.” “Mijn moeder is trouwens 59 jaar en 1,63 meter hoog. Ik vind haar fascinerend. Ze heeft vijf kinderen opgevoed en altijd in het ziekenhuis

126

gewerkt. Op haar vijftigste dacht ze: ik ga marathons lopen. Gaat ze opeens marathons lopen. Die vrouw is niet uit te krijgen! Ze is ook fucking gezond. Niet roken, geen vlees. Het is zo geestig dat er zo veel energie en wilskracht zit in iemand van 1,63 meter.” “Mijn moeder en ik bellen elkaar heel vaak. We hebben het dan over hele intieme dingen. Als er iets in mijn relatie niet werkt, dat kan emotioneel of seksueel zijn, dan bespreek ik dat met mijn moeder. We kunnen huilen bij elkaar. Ik bij haar, en zij bij mij. Inmiddels gaat het gelijk op; ik praat ook op dat niveau met mijn vader. Daar hebben we hard aan gewerkt. Hij vindt het ook prettig om over onze gevoelens te praten. Met mijn mannelijke vrienden praat ik trouwens ook over gevoelskwesties.” Vertel. “Er is een groepje vrienden waar ik al ruim vijftien jaar bevriend mee ben. Wij zijn open over alles. Als iemand een nieuwe relatie heeft en die vriendin komt mee, denken ze vaak: bespreken jullie dát? Bijvoorbeeld als het gaat om de anticonceptie van onze partners. Mijn vrienden en ik bellen elkaar om te vragen: Hoe doen jullie dat thuis met anticonceptie? We bespreken dan heel serieus welk anticonceptiemiddel iemands vriendin gebruikt. Het is niet zo dat ik dan eerder een vrouwelijke vriendin bel. Toen ik zag dat deze rubriek Man over vrouw heette, dacht ik: wat ouderwets eigenlijk. Dat onderscheid is er voor mij niet zo.” Nee? “Ik geloof wel dat er kenmerken zijn – fysiek en hormonaal – waarin mannen en vrouwen verschillen. Maar dat is allemaal niet zo groot als we dachten dat het was. Dus ik probeer dat ook gelijk te trekken in vriendschappen. “Extreme masculiniteit, daar heb ik altijd tegen geageerd. Als jonge jongen al. Vrouwen zitten in een construct, maar mannen zitten ook in een construct. Ik was laatst naar het Televizier Gala en toen had ik een jumpsuit met hakken aangetrokken. Gewoon, omdat ik dat wilde. Als ik het mooi vind, waarom zou ik dat niet doen? Mijn vriendin Lize (Korpershoek – red.) voelt zich oprecht comfortabeler in een pak. Die moet je niet in een jurkje douwen. Dus ik zei: Lize, zullen we het gewoon doen? “Ik ben al langer bezig met het oprekken van die grenzen. 127

Man over vrouw We zijn allemaal zo bang, dat is niet nodig. We hangen aan mannelijkheid, dat is zogenaamd stoer en succesvol. Ik huil. Ik ga op hakken naar het Televizier Gala. Maar ik heb ook een baard en tatoeages. Ik squat 180 kilo. Dat zit elkaar helemaal niet in de weg. Al dat conservatieve bange gelul. Volgens mij ben ik fysiek een man. Ik voel me ook man. Maar ik heb niet dat ik denk: dit zijn de regels van mannelijkheid en daar moet ik aan voldoen.”

‘Ik huil. Ik ga op hakken naar het Televizier Gala. Maar ik heb ook een baard en tatoeages.’ Op 4 december lanceert jouw vriendin Lize Korpershoek de documentaire Mijn seks is stuk, een persoonlijke zoektocht naar het verdwijnen van haar libido in relaties. “Vanmorgen heb ik de eerste montage gezien. Het is heel mooi, heel open, kwetsbaar. Er wordt niks weggelachen. Zoals ik het zie gaat die film niet zo zeer over seks. Een laag libido is eerder een manifestatie. Zoals dat anorexia niet per se over de boterham gaat maar wat er onderhuids gebeurt. Lize merkte ook dat veel vrouwen die zij sprak hetzelfde ervoeren, maar niet wisten wat ze ermee moesten. Ik ben heel blij dat ze deze documentaire maakt, je moet het haar eigenlijk zelf vragen. Maar het gaat natuurlijk ook beetje over mij.” Vond je dat aanvankelijk niet lastig? “Wij praten thuis heel veel. Ik sta erachter en schaam me nergens voor. We zitten samen in dit traject van: hoe gaan wij deze relatie vasthouden als onze seksuele behoeftes zo verschillen? Daar zijn we vrij open over.” De focus in de documentaire ligt op vrouwen met een laag libido. Denk jij dat dit een vrouwenprobleem is? “Ik ken iemand dicht bij me die het als man heeft; hij had geen behoefte meer aan seks in zijn relatie. Zelf ken ik dat helemaal niet, mijn libido gaat door het dak. Daarom is dat ook ingewikkeld met Lize. Maar ik denk niet dat het is: je hebt een vulva, dus een lager libido. De constructie waarin vrouwen zich bevinden speelt volgens mij wel een rol. Het kan de seks an sich zijn. Soms is het iets wat vrouwen gewoon doen binnen een relatie, maar hebben ze binnen de seks andere behoeftes. Het kan ook aan andere zaken liggen. Ook mannen zullen bij deze documentaire denken: fuck, dit herken ik!” Je bent nu 3,5 jaar samen met Lize. Hoe zou je haar verder omschrijven? “Lize is een ongelofelijk fascinerende vrouw. Ik vind 128

Man over vrouw haar en hoe haar brein werkt, met name op creatief vlak, ongelofelijk. Daarom zijn we ook samen. Los van dat ik haar natuurlijk heel erg knap vind. We spreken dezelfde taal en dat vind ik bijzonder, dat is vrij zeldzaam. Niet dat ik zo bijzonder ben, maar het feit dat we die connectie hebben. Het is voor mij essentieel om met een partner op dezelfde golflengte te zitten. We hoeven het niet eens te zijn met elkaar, maar ik wil wel dat we alles met een luisterend oor kunnen bespreken. “Ik moet Talisia (Misiedjan – red.) trouwens niet vergeten als we het over belangrijke vrouwen in mijn leven hebben. Zij is mijn beste vriendin. Talisia is opgegroeid in de Bijlmer, samen met haar moeder, zusje en broertje. Ze heeft haar vmbo-opleiding gevolgd en is daarna uit die hele onderwijsconstructie gestapt. Inmiddels is ze directeur van A Million Faces en is ze manager van mensen als Geraldine Kemper. Zij heeft zich echt omhoog gevochten, en is altijd positief gebleven. Misschien wel dankzij haar achtergrond, waar het pittig is geweest. Maar dat is haar verhaal verder. Ik heb daar heel veel respect voor. Ik kijk nooit tegen mensen op, maar zij is wel iemand waar ik mij heel erg door laat inspireren.” Op sociale media noem je jezelf @debroervanroos. Wie is die zus van Tim? “Dat is mijn drie jaar jongere zus Roos. Onze hele jeugd zijn wij beste vrienden geweest. Ik heb daar hele warme herinneringen aan. Mijn zus was altijd veel populairder dan ik. Dus in de kroeg zeiden mensen: 'Jij bent toch de broer van Roos?' Mijn zus is een knappe verschijning. Menig man heeft zijn hart stukgelopen op mijn zus. Niet dat ze een bitch was, maar ze werd begeerd. Toen ze jonger was, keek ik altijd met een schuin oog naar die geïnteresseerde mannen. ‘Wie is dat,’ vroeg ik dan aan haar. ‘Is het oké?’ Maar op een gegeven moment moet je niet meer gaan denken voor een volwassen vrouw. “Mijn moeder en zus werken allebei in de zorg. Het zijn twee taaie vrouwen, dat vind ik bijzonder om te zien. Mijn zus werkt specifiek in de jeugdzorg. Dat is wel echt waar het gebeurt. Zij adviseert bijvoorbeeld de rechtbank als er een kind uit huis geplaatst moet worden. Kinderen die seksueel misbruikt zijn of in hun eigen poep in bed liggen. Ze doet het heel goed, ze is heel steady. Als we met de familie bij elkaar zijn gaat het soms al snel over het werk van mij of mijn broers, die zitten ook in de media. ‘We zagen je op tv.’ Dan denk ik: wacht effe. Hier zit iemand die veel interessantere dingen doet.” Welke vrouwen die minder dicht bij je staan inspireren jou? “Vrouwen als Margriet van der Linden, Eva Jinek, Nadia Moussaid, Fidan Ekiz. Al die vrouwelijke talkshowhosts en columnisten die op hoog niveau meedraaien, dat is fucking waardevol. Allemaal hele verschillende types, met een eigen achterban. Maar ik moet bijvoorbeeld ook denken aan Lizzo (zangeres – red.). Zij zegt hele zinnige dingen. Haar visie op zelfvertrouwen bijvoorbeeld. Er zijn

ook vrouwen die ik lees online, van wie ik veel van geleerd heb. Ken je Justine van de Beek? Van haar artikelen heb ik echt veel van geleerd.” Wat heb je van haar geleerd? “Maatschappelijk zijn we het niet altijd eens denk ik, maar als het gaat om de constructie man-vrouw, seksualiteit, daar heeft zij me veel over geleerd. Ik heb ook maar meegekregen wat ik meegekregen heb. Waarschijnlijk zeg ik zelf ook foute dingen in dit gesprek over emancipatie, maar mag ik ook nog een beetje leren? Daar lees ik dus Justine voor. Inmiddels ken ik haar ook, we drinken weleens een biertje. “Ik stoor me trouwens aan de term ‘girlboss’. Ik vind het ridicuul. Ik ben toch ook geen ‘manboss’? De term ‘girlboss’ zet de man centraal. Dan is de man de zon en de vrouw een planeet die eromheen mag draaien. Ik vind het wel inspirerend als vrouwen zich los weten te wringen uit beklemmende constructen. Maakt niet uit: links of rechts, christelijke of islamitische achtergrond. Ik vraag me altijd af wat mijn rol daarin is, als man met een podium. Ik wil niet gaan mansplainen, de saviour uithangen. Ik probeer behoedzaam te laveren hiertussen. De lijn is dun. “Ik ben niet zo dat ik op een verjaardag ga zeggen: het is boss, niet girlboss. Ik ben niet je vader. Maar ik zeg er wel iets van als vrouwen direct in het geding komen. Bijvoorbeeld als ik met mannen ben die vrouwen respectloos behandelen, ze gaan naroepen op straat. Dan heb je gedoe met mij. Vrouwen hoeven zich niet onveilig te voelen omdat mannen zo nodig domme shit moeten uithalen. Ik verkoop iemand geen tik, maar het is wel goed om te laten weten dat je er bent. Natuurlijk ga je liever het gesprek aan, maar dat is niet altijd mogelijk. Het is nu ongeveer een jaar geleden dat je jouw documentaire Terug Naar Je Eige Land lanceerde en je je succesvol inzette voor het verruimen van het Kinderpardon. Een vrouw waar je toen achter de schermen veel mee hebt samengewerkt was voormalig PvdA-Kamerlid Myrthe Hilkens, mede daarom staat zij dit jaar ook in de OPZIJ Top 100. “Dat is me er eentje! Samen met Tinkebell. Ik zeg die laatste naam erbij, omdat zij echt een duo waren in het

dossier van Lili en Howick. Later zat ik ook met hen aan tafel. Holy shit, dat zijn rouwdouwers. Ik was echt van Myrthe onder de indruk. Zij is nergens bang voor. “Myrthe en ik begonnen vrij pittig tegen elkaar. Toen ik bezig was met de documentaire, benaderde ze mij als eerste. ‘Dit wordt een shitshow en je weet het,’ zei ze. ‘Politici en journalisten zijn boos om wat jullie gedaan hebben.’ Toen zei ik: dat moeten we nog even zien. Later was ze aanwezig bij de première en hebben we elkaar de hand geschud en gezegd: laten we dit samen gaan doen. Ik was natuurlijk vooral zichtbaar in de media, maar zij komt uit de politiek. Ze is zo slim en tactisch op dat gebied. Daar was ik zeer van onder de indruk – niet omdat ze een vrouw was, maar gewoon om haar kunnen. Ik heb wel opgeschept dat ik dingen met haar gedaan had. Ze heeft een enorm aandeel gehad in de verruiming van het Kinderpardon.” Je hebt net je tweede dichtbundel uitgebracht: Grappig jammer. Gaat deze dichtbundel ook weer veel over de dood, net als je eerste? “Het gaat ook over de dood, want ik maak Over mijn lijk en een documentaire over euthanasie. Er gaan om mij heen dus geregeld mensen dood of bijna dood. Het gaat ook over het vrije woord. En over het onderdrukkende aspect van religie. Maar bijvoorbeeld ook over toen een partner ooit meedeelde dat ze een keer wilde proberen te daten met vrouwen. Toen was ik haar een paar weken kwijt. Ik heb gezegd: dat moet je doen. Maar het deed heel veel zeer. Ik heb toen een heel klein rijmpje geschreven. ‘Ik huil hierom, maar mensen vinden het raar want ik heb een baard.’ Daar gaat het ook over.” Vind je het spannend dit te delen? “Een beetje spannend blijft het wel, Grappig jammer delen met de buitenwereld. Het is net of ik mijn dagboek ingeleverd heb. Het gaat over mij. Net als de documentaire van Lize, die gaat deels ook over mij. Meestal maak ik iets over iemand anders. Hierna ga ik weer fijn dingen over iemand anders maken.” O

De dichtbundel Grappig jammer van Tim Hofman ligt nu in de winkels. De opvolger van Gedichten van de broer van Roos is een luchtig werk met diepgang, boordevol gedichten over leven, dood, relaties, seks, religie en de maatschappij. Verkrijgbaar in alle reguliere boekhandels. €15,99 (Meulenhoff) De documentaire Mijn seks is stuk van Lize Korpershoek is vanaf 4 december te bekijken op NPO3-YouTube en vpro.nl.

OPZIJ 2019/2020

129

I O JULIE BL

FOT

Carin Gaemers (1958) is onze meest invloedrijke vrouw 2017. Maandelijks houdt ze ons bij de les.

Take care Carin Gaemers

L’ORFEO

CLAUDIO MONTEVERDI DE ALLEREERSTE ‘OEROPERA’, OPNIEUW VORMGEGEVEN ALS EIGENTIJDS TOTAALKUNSTWERK Concept: Monique Wagemakers, Nanine Linning, Lonneke Gordijn Muzikale leiding: Hernán Schvartzman Regie: Monique Wagemakers Choreografie: Nanine Linning Installatie: Lonneke Gordijn (Studio Drift) Kostuums: Marlou Breuls Coproductie met Studio Drift en Opera2Day

25 JANUARI – 22 FEBRUARI 2020 REISOPERA.NL

SYSTEEMCRISIS

aat het inmiddels beter in de verpleeghuiszorg? Ja en nee. Op sommige plaatsen gaat het een klein beetje beter. Meer niet. Natuurlijk zijn er zorginstellingen waar al prima zorg werd geleverd toen Hugo Borst en ik ons manifest schreven. Die hadden last van de kaalslag van voorgaande jaren, maar daar kon je als mantelzorger na een bezoek met een gerust hart naar huis gaan. Omdat daar werd gewerkt vanuit een stevige visie op de inhoud van zorg. Deze instellingen herstellen met het extra geld de gevolgen van de bezuinigingen en worden nog beter dan ze al waren. Maar die vormen de minderheid. Hoe is het mogelijk dat in de ene zorginstelling ouderen het naar omstandigheden echt goed hebben terwijl de zorg in andere verpleeghuizen de toets der kritiek niet kan doorstaan? Destijds was dat de bron van onze woede. Helaas is dat nog niet veranderd. We zien hier en daar heus verbeteringen. Maar niet genoeg en niet over de hele linie. Merkwaardig. Al voor ons manifest werkte het ministerie van VWS hard en gedreven aan verbeteringen. Na het manifest kwam er een kwaliteitskader en 2,1 miljard euro. Sindsdien wordt er overal op grote schaal gewerkt aan verbeteringen. Al met al wordt er nu een jaar of vijf hard aan getrokken. Waarom blijft het grote resultaat dan uit? Want in de thuiszorg is de race naar de bodem nog volop aan de gang. Sinds de toegang tot het verpleeghuis fors is ingeperkt, zijn er nog meer kwetsbare ouderen die thuis zorg krijgen. Het zou logisch zijn als het aanbod in de thuiszorg dan ruimer en breder is geworden. Immers, deze ouderen hebben thuis net als in verpleeghuis naast verzorging en verpleging bijna altijd hulp nodig bij het eten en bij vrijwel alle dagelijkse bezigheden. Daarnaast hebben ook zij activiteiten met begeleiding nodig om het verlies van functies te vertragen; zoals dagbesteding, psychosociale ondersteuning en geestelijke verzorging. Ga er maar aan staan als thuiszorg wanneer je een kwart van je budget hebt moeten inleveren. Vanuit de gemeente zou het allemaal efficiënter en goedkoper worden. Nou, op een enkele uitzondering na valt dat in de praktijk vies tegen. En daarmee hebben we de ellende in de zorg nog niet gehad. De ggz en de zorg voor mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking is achteruitgegaan. Zowel bij thuiszorg als binnen instellingen is het beeld vergelijkbaar met dat in de ouderenzorg. Een verschraald aanbod en te weinig zorgverleners en behandelaars. Mensen met een zware, ingewikkelde zorgvraag of een zeldzame aandoening hebben daar het meeste last van. Met

veel leed tot gevolg. Niet alleen voor de zorgvragers zelf, maar ook voor hun gezin, familie en vrienden. Wat er binnen de jeugdzorg gebeurt is schrikbarend. Al voor de overgang van Rijk naar de gemeente waarschuwden medewerkers uit de ambulante en intramurale jeugdzorg meermalen dat de ondergrens bereikt was. Sinds die overgang is het alleen maar verder achteruit gegaan. Slachtoffers van kindermishandeling moeten maanden tot een half jaar wachten tot zij hulp krijgen. Jongeren met zware aandoeningen vaak zelfs langer. Meestal worden de klachten daardoor heviger. Zodat intensievere zorg over een langere periode nodig is dan wanneer daarmee kort na de aanvraag zou zijn gestart. Binnen instellingen is het leven voor kinderen en jongvolwassenen ondraaglijk zwaar. Zoek de documentaire Alicia op en constateer zelf wat het verblijf in een instelling betekent. En hoe moeilijk het voor hulpverleners is om onder die omstandigheden te werken. Onlangs lieten drie instellingen voor forensische zorg weten dat het ook daar zo niet langer kan. Gezamenlijk stapten zij naar de rechter om zo af te dwingen dat de overheid het geld beschikbaar stelt dat nodig is op een verantwoorde manier zorg te verlenen. Dat is dapper, maar het had niet nodig hoeven zijn. Na diverse incidenten met een fatale afloop is het al een poos duidelijk dat ook hier het water tot aan de lippen staat. Nergens ligt het aan de zorgverleners, artsen en behandelaars. Die willen maar al te graag goede zorg verlenen. Het is het beleid dat faalt. De structuren in de langdurige zorg zijn niet ontworpen om goed hulpverlenerschap te bevorderen, maar zijn gericht op het afleggen van verantwoording. Ten koste van de zorg. Het wordt tijd onder ogen te zien dat we niet te maken hebben met een ongelukkige samenkomst van op zichzelf staande incidenten. Er is een patroon. Langdurige zorg verdraagt het niet te worden georganiseerd als een bedrijf dat producten levert. Dit is het fundamentele probleem, een systeemcrisis. Waarom dringt dit maar niet door bij politici, bestuurders en bij iedereen in het maatschappelijk middenveld die tussen die twee groepen in zit? Er zijn bestuurders die dit begrijpen. Geef hun de ruimte. Bied de mogelijkheden waar zij om vragen. Een systeemcrisis verdwijnt niet als je krampachtig blijft doen alsof ie er niet is. Waarom snappen jullie dat niet?! O

Een reis die 1000 jaar meegaat Ă la TravelEssence Het Urewera regenwoud in Nieuw-Zeeland is weer veilig. Tenminste, als het aan deze Maori vrouwen ligt. Al sinds mensenheugenis bewaakt hun familie het woud en het unieke ecosysteem. Met onder meer woudreuzen van meer dan 1000 jaar oud. U mag er zelf een aantal bij planten. In ruil voor een adembenemende tocht waarbij deze vrouwen u alles over het woud kunnen vertellen.

vandaan en kennen deze locaties en de locals als geen ander. Zo kunnen wij een onvergetelijke rondreis voor u organiseren, volledig afgestemd op uw wensen. In een rustig tempo, via kleinschalige accommodaties en plaatsen waar u anders nooit gekomen zou zijn. En vooral: met exclusieve ontmoetingen als deze.

Onze lokale kennis maakt het verschil. Zo beleeft u Nieuw-Zeeland Ă la TravelEssence. Met echte Nieuw-Zeelanders, net als wij. Wij komen er immers zelf

Klanten waarderen ons gemiddeld met een 9.3 www.travelessence.nl | 030 272 5335