Opzij12 volledigspread lr kopie by MIMM

Advertentie

TONZON VLOERISOLATIE

DÉ OPLOSSING TEGEN VOCHTPROBLEMEN EN EEN KOUDE VLOER Heerlijk op je sokken door je huis kunnen lopen is voor velen een onbereikbare luxe omdat de vloer daarvoor simpelweg te koud is. Dankzij het slimme en duurzame Thermoskussen kun je daar nu snel, voordelig én duurzaam iets aan doen.

BIJ VLOERVERWARMING EXTRA HOGE BESPARING

Beter Isolerend effect TONZON Vloerisolatie heeft in een kruipruimte een beter isolerend effect dan andere isolatiematerialen. Dat is te danken aan het unieke Thermoskussen dat in 1980 in Nederland is uitgevonden. Dit is het enige materiaal dat de warmtestraling van de vloer vrijwel tot nul reduceert. De vloer wordt daardoor warmer en de energiebesparing is hoger. Andere isolatiematerialen zoals wol, EPS (polystyreen) of purschuim remmen de warmtestroom wel enigszins, maar de warmte die wordt doorgelaten, wordt aan de onderzijde uitgestraald naar de kruipruimtebodem en de nog koudere funderingsmuren. Door dit permanente warmtelek worden nieuwbouwvloeren niet zo warm en is een vloerverwarmingssysteem bijzonder traag. Het Thermoskussen heeft als bijkomend voordeel dat het volledig opvouwbaar is. Het past door ieder luikje, kan ook in krappe kruipruimtes worden toegepast, het geeft veel minder overlast en er zijn geen vrachtwagens nodig.

Voor TONZON Koud en klam

OPZI F E M I N I ST I S CH M A A N D B L A D 4.0

NR .12 /1 • 2 017/2 018 • 45 ste JAARGANG • € 5,99

COLOFON/UITGELICHT

GEEN DAG ZONDER...

DE OPZIJ AGENDA 2018

COLOFON

Na TONZON Warm en droog

Dubbele aanpak stopt vocht Een stevige Bodemfolie op de bodem van de kruipruimte stopt de verdamping van vocht. Daardoor kan geen vocht uit de bodem meer doordringen in de woning. De warme vloer en lagere luchtvochtigheid geven schimmels en huisstof mijten nauwelijks nog kans. De muffe geur uit de kruipruimte verdwijnt voorgoed. De gecombineerde aanpak met Thermoskussens en Bodemfolie is de perfecte basis voor een comfortabele, energiezuinige en gezonde woning. Hieronder een doorsnee van een kruipruimte met TONZON Thermoskussen en Bodemfolie. TONZON Thermoskussens

TONZON Bodemfolie

Kosteloze inspectie van uw kruipruimte Waarom nog langer wonen op een koude vloer boven een (vochtig) gat in de grond? Tonzon heeft de beste oplossing met de langste (37 jaar) praktijkervaring. Vraag nu een kosteloze inspectie aan van uw kruipruimte. U ontvangt vrijblijvend een offerte op maat. Kijk snel op tonzon.nl

www.tonzon.nl

Redactieadres Haagweg 4-H1, 2311 AA Leiden redactie@opzij.nl Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Eindredactie Marleen Hogendoorn Art Director Emmely Pardon Medewerkers Hadjar Benmiloud, Julie Blik, Emmi van den Boom, Dick Boot, Asha ten Broeke, Corbino, Sofie van den Enk, Jolene Groen, Marijn Helms, Nico Hofstra, Karlijn van Houwelingen, Myrthe Hilkens, Joëlle Kelderman, Claudi Kessels, Nina Klaassen, Sander Pardon, Alies Pegtel, Astrid Postma-Smeets, Noémi Prent, Lize Prins, De Reismeiden, Mijke van Sanden, Sheila Sitalsing, Debby Termonia, Fieke Tissink, Femmy Weijs, Renate van der Zee, Getty Images Directeur/uitgever Hans van Brussel Distributie Aldipress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever. ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post naar Opzij B.V., Abonnementenservice, Haagweg 4-H1, 2311 AA LEIDEN of per email naar abonnementen@opzij.nl. KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contactover abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 55,99 voor 10 nummers. PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V.. Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnementenadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL OF BESTEL VIA OPZIJ.NL

UITGELICHT GELICHT FIEKE TISSINK Kunsthistoricus Fieke Tissink werkte bij het Rijksmuseum en verzorgde kunstprogramma’s voor de AVRO. Ze is docent aan de Reinwardt Academie en maakt met haar bedrijf Bobcat Media films voor de culturele sector. In deze OPZIJ schrijft ze over de vrouwen van De Stijl. “Ik pleit voor meer bekendheid van vrouwelijke kunstenaars uit binnenen buitenland. Een mooi voorbeeld hiervan is ook de tentoonstelling in het Picassomuseum: de vrouwen van het surrealisme.”

MYRTHE HILKENS Oud-Kamerlid van de PvdA Myrthe Hilkens werkt nu als freelance journalist. Voor deze OPZIJ interviewde ze Carin Gaemers over haar manifest Scherp op ouderenzorg. Ook schreef ze een gastcolumn over de lezing van Melissa Farley in de Balie. Farley doet als klinisch psycholoog onderzoek naar de mentale gevolgen van prostitutie. Volgens haar is prostitutie intrinsiek schadelijk voor vrouwen. En daar was niet iedereen het met haar over eens. OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

EDITORIAL MARIANNE VERHOEVEN

BEHIND the SCENES

De correspondent De correspondenten van de Volkskrant bestrijken de vier windstreken. We vinden het belangrijk zelf ter plekke te zijn en met verhalen van echte mensen het buitenlandse nieuws invoelbaar te maken. Zo ontdekken onze correspondenten ook wat er echt speelt, want vaak blijkt de werkelijkheid ingewikkelder dan zij van veraf lijkt.

De correspondent Bekijk de mini-doc’s op:

Alex Burghoorn: Chef buitenland de Volkskrant

volkskrant.nl/scenes en start uw gratis maand

VERSLETEN TUINBROEK

inds ik hoofdredacteur ben van dit fijne blad (of zoals Youp het noemde in een column in 2009: “Vakblad voor Drentse theemutsen in de overgang, Versleten tuinbroekenblad en ook de Viva voor uitgewipte provincietaarten”) heb ik een hoop geleerd. En ik denk Youp ook, zie Man over Vrouw verderop in dit blad en zie ook het interview dat wij hadden met Debby Petter, je zal met zo’n geweldige vrouw getrouwd zijn! Wat ik geleerd heb en vooral heb mogen ervaren is dat het feminisme in al zijn facetten in positieve zin een prominente plaats heeft verworven. Goed, je kunt zeggen dat het jammer is dat na ruim een eeuw proberen om de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen overal z’n beslag te laten krijgen, we er nog steeds niet zijn. Aan de andere kant: in historisch perspectief zit er best schot in de zaak. Dat wordt misschien ook wel veroorzaakt door de snelheid en het gemak waarmee we tegenwoordig met elkaar kunnen communiceren. De ongelooflijke snelheid waarmee misstanden wereldwijd kunnen worden gedeeld, waardoor er actie kan worden genomen. Jodie Foster, met wie ik een interview had in Londen, heeft over die technologische mogelijkheden een mooie telefilm

geregisseerd. Zoals ze zegt: “Het internet heeft mensen die geen stem hadden, een stem gegeven.” We hebben daar dit jaar voorbeelden te over van gezien. Nog maar zo’n vijfentwintig jaar geleden kon je een papieren brief schrijven naar een officiële instantie, die dan een soort van verplicht was om daar binnen twee weken een antwoord op te fabriceren. Dat waren pas tijden. Dat er schot in de zaak zit, merken wij ook aan het enthousiasme waarmee OPZIJ wordt benaderd. Of het nu is door freelance redacteuren die waar dan ook ter wereld zijn en mooie reportages voor ons maken of door de goede en eagere stagiaires die zich bij ons aanmelden. Het feminisme bevindt zich duidelijk in een nieuwe en enthousiaste vierde golf. Daarvan getuigt meer dan ooit onze Top 100 van meest invloedrijke

vrouwen in Nederland, die we met veel plezier ook dit jaar weer hebben samengesteld. Een nummer 1 om een diepe buiging voor te maken, en 99 andere vrouwen die dit net zo hard verdienen. Eentje wil ik nog noemen: Lilianne Ploumen, is met She Decides een beetje buitencategorie geworden. Vanwege het belang van deze ‘beweging’, want zo mag ik het wel noemen, een mooie reportage in het kader van de Top 100, waarbij we samen mèt Lilianne wel verwachten dat Sigrid Kaag het stokje goed overneemt. Hoe dan ook, er is nog een hoop te doen, te bereiken en te bevechten. Met elkaar. En altijd in discussie – want dat heb ik ook gemerkt: OPZIJlezeressen delen graag hun mening. Op naar 2018, de redactie wenst jullie in alle opzichten en heel goed jaar. O

Vijfentwintig jaar geleden kon je een papieren brief schrijven naar een officiële instantie, die dan een soort van verplicht was om daar binnen twee weken een antwoord op te fabriceren. Dat waren pas tijden OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

OPZI

100

INHOUD

TOP

126

Kunst & cultuur

Maatschappij & Wetenschap 08

SAY WHAT?

CLAUDI’S KOPSTOOT

ONZE WERELD Opmerkelijk nieuws

100

FILMDIVA’S Talent, ervaring en een libido REPORTAGE BUITENLAND Bikini’s & Lingerie in Teheran

OUDERENZORG CARIN GAEMERS Niet lullen maar poetsen tot het blinkt

COVERINTERVIEW DEBBY PETTER

VAKVROUW JANINE DIJKMEIJER directeur Nederlands Dans Theater

SHE DECIDES LILIANNE PLOUMEN geeft niet op LIFESTYLE Zo herken je een goed dieetboek

Eind score 7

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT CORENDON Atilay Uslu

ZUSTERSCHAP NOOR SPANJER

TOP 100 De meest invloedrijke vrouwen van Nederland

126

MAN OVER VROUW YOUP VAN ‘T HEK

OPHEMELEN NANCY FRIDAY

131

OPEN DOEK SUSI SNYDER

ZIJ & KUNST PEGGY EN NELLY

ESSAY VROUWEN IN DE MUZIEK Pop, waar zijn de vrouwen aan de top?

100

INTERVIEW JODIE FOSTER

106

BOEKEN

111

BOEKEN TOP 5

112

FILM & TV

113

TENTOONSTELLING

114

PODIUM

116

VAN OPZIJ ANS MARKUS

120

OP REIS Málaga

114

Mensen 16

115

120

Columns 05 15 19 25 32 53

EDITORIAL SHEILA SITALSING SOFIE VAN DEN ENK MYRTHE HILKENS HADJAR BENMILOUD ASHA TEN BROEKE

Service 03 75 130

COLOFON ABONNEE WORDEN SHOPPING OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

SAY WHAT?

#PAARSE tuinbroek

BEDANKT! Dankzij het nieuwe kabinet is de abortuspil, waarmee zwangerschappen tot 6,5 week kunnen worden afgebroken, toch niet verkrijgbaar bij de huisarts. Edith Schippers, de voormalige VVDminister, maakte zich hard om deze pil via een recept van de huisarts te verkrijgen. Zo zou het aantal abortussen in een kliniek afnemen, was haar gedachte. Haar wetsvoorstel is ingetrokken. Het CDA en de ChristenUnie, die nu in de regering zitten, zijn tegen de verruiming van de regels. Ze denken dat vrouwen makkelijker voor een abortus kiezen als ze het recept van de huisarts kunnen krijgen. Iets wat door alle andere partijen van de Tweede Kamer - logischerwijs - wordt verworpen. Iets met baas in eigen buik?

Op onze website en Facebookpagina wordt veel gereageerd. Vaak waardevol en leerzaam. Soms zo zuur, dat we er de slappe lach van krijgen. Daarom de rubriek: #paarsetuinbroek. Hierbij de opvallendste oprisping van de afgelopen maand.

SAY

WHAT?

Beauty & BRAINS

HoofddoekBARBIE

FOTO TWITTER @ IBTIHAJ MUHAMMAD

Voor het eerst brengt Mattel een officiële Barbie met hoofddoek uit. Deze Barbie is geïnspireerd op Ibtihaj Muhammad, een schermster die tijdens de Olympische Zomerspelen van 2016 de eerste moslima is uit de VS die tijdens haar deelname een hoofddoek droeg en ook nog een medaille won. Vorig jaar stond ze in de Time-lijst van honderd meest invloedrijke personen ter wereld en zij staat voor velen symbool voor een divers en tolerant Amerika. Op Twitter reageerde ze trots: “I’m proud to know that little girls everywhere can now play with a Barbie who chooses to wear hijab! This is a childhood dream come true.”

If you don't STOP touching girls…

FOTO INSTAGRAM @SARAHIDAN

Miss Israël en Miss Irak strijden samen voor wereldvrede. De missen gingen samen op de foto tijdens de Miss International Beauty Pageant in Tokio en plaatsten het kiekje op Instagram. “Vrede en liefde van Miss Irak en Miss Israel,” schreef Miss Sarah Idan van Irak erbij. Zij wel.

EEN vrouw? Een exclusieve herenclub in Londen heeft voor het eerst in 150 jaar een vrouw geaccepteerd als lid. De Savile Club maakte een uitzondering toen een van de leden een geslachtsverandering had ondergaan. Het lid was dus eerst een man, en toen een vrouw. Of het een goede stap is, valt te betwijfelen. Want de club laat dus alleen vrouwen toe, als het mannen zijn geweest.

Party POOPER Op 6 december wilde het ministerie van Binnenlandse Zaken vieren dat het kiesrecht honderd jaar bestaat. Maar Kamervoorzitter Kadija Arib stak daar mooi een stokje voor. Want wat valt er immers te vieren als wij vrouwen pas twee jaar later (in 1919) mochten stemmen? Radiopresentator Tijs van den Brink snapte er weinig van toen ene Elma Drayer het hem in zijn programma probeerde uit te leggen. Laten we het gezamenlijk, mannen en vrouwen, dus jij ook Tijs, in 2019 extra groots vieren.

…Then I'm gonna fuck you up. Aldus de woorden van rapper Drake. Hij legde zijn show in Sydney stil om een man aan te spreken die een vrouw lastigviel. Toen de boodschap duidelijk was, ging Drake weer verder met zijn show. Eerder deed de frontman van de band The Architects hetzelfde toen hij zag dat een man in het publiek een crowdsurfende vrouw bij haar borst greep. “That’s fucking disgusting!” OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

SAY WHAT?

Claudi’s kopstoot No THANKS Vrouwen die tijdens een concert of festival worden lastiggevallen: het gebeurt helaas nog altijd. Soms neemt de band die optreedt het voor je op, maar eigenlijk zou er beleid over moeten komen. De Nederlandse actiegroep Say No Thanks, bestaande uit vrouwen die werken in de muziekindustrie, wil hierover in gesprek gaan met poppodia zodat personeel en andere concertgangers sneller kunnen ingrijpen. We houden de dames in de gaten.

The FINGER De Amerikaanse Juli Briskman fietste eind oktober op een weg toen ze door het konvooi van president Trump werd ingehaald. Ze stak haar middelvinger op om te laten zien wat ze van hem vond. En dat werd nou net vastgelegd door de fotograaf van het Witte Huis. De foto ging viral, en de werkgever van Briskman – waarschijnlijk een Trump-aanhanger – ontsloeg haar. Ze gebruikte de foto als profielfoto op social media en dat is tegen de regels van het bedrijf. Paniek bij de vrouw, want hoe betaal je dan je hypotheek en ander levensonderhoud? Een groep mensen besloot een inzamelingsactie te starten via GoFundMe, en in twee weken tijd werd er ruim een ton voor haar opgehaald, waarmee ze haar ontslag kan aanvechten. De initiatiefnemers schrijven: “Juli Briskman is een inspiratie voor ons. We hoorden dat ze is ontslagen, omdat zij gebruikmaakte van rechten die wettelijk zijn vastgelegd.”

ROBOT Saudi-Arabië heeft het staatsburgerschap toegekend aan een robot. Een vrouwelijke robot genaamd Sophia. De robot ziet er min of meer uit als een mens, kan vragen beantwoorden en bespotte tijdens haar eigen presentatie Elon Musk (de baas van Tesla). Er is flink wat kritiek op de robot als staatsburger, want in tegenstelling tot andere vrouwen in het land draagt ‘ze’ geen hoofddoek en heeft ze geen mannelijke voogd. Of de robot mag autorijden, is niet bekend. 10

Laten we hopen dat z’n moeder als last woman standing nog lang om zijn grapjes kan lachen. OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

ONZE WERELD

Opmerkelijk nieuws afgelopen maand.

Brussel Na Hollywood is het Europees Parlement in Brussel onderwerp van de #MeToo-discussie. De Amerikaanse nieuwssite Politico verzamelde enkele tientallen klachten over seksueel geweld door Europarlementariërs en stafleden. Het parlement stemde afgelopen maand in met een onderzoek naar seksueel misbruik in eigen huis. In het besluit worden alle lidstaten van de Europese Unie opgeroepen ook in eigen parlementen de situatie te onderzoeken.

Werkende vrouwen van 36 jaar en ouder verdienen gemiddeld acht procent minder dan mannen, zo blijkt uit onderzoek van Intermediair en Nyenrode Business Universiteit. Bij vrouwen jonger dan 36 jaar is dat verschil in salaris iets minder: vier procent. Het verschil in salarissen is de afgelopen jaren al iets teruggelopen, maar dat gaat nog niet heel hard, slechts enkele tienden van een procent. Een verklaring voor het verschil zou kunnen zijn dat vrouwen minder goed kunnen onderhandelen en dat ze sneller tevreden zijn met wat ze verdienen.

Irak

Duitsland

Meisjes van negen jaar kunnen binnenkort trouwen in Irak, dit uiteraard inclusief de verplichting tot het hebben van geslachtsgemeenschap. Tenminste, er ligt een wetsvoorstel hiervoor klaar waarover het parlement van Bagdad zich moet buigen. De huidige leeftijd is achttien jaar, en alleen met speciale toestemming kan een vijftienjarige ook in het huwelijk treden. Afgelopen maand diende een fractie van veertig leden dit wetvoorstel in. Het zou om een amendement gaan op een wet die in 2014 werd aangenomen en het zou bij wet regelen wat in de Iraakse Shi’a-beweging eigenlijk al gebruik is.

In Duitsland kun je je naast ‘man’ en ‘vrouw’ ook voor een derde geslacht laten registreren in het bevolkingsregister. Voor interseksuelen dus. Het Hof heeft dat bepaald nadat een persoon klaagde omdat ze als vrouw geregistreerd staat, maar uit analyse van haar chromosomen bleek zij noch man en noch vrouw te zijn.

Saoedi-Arabië

Engeland

Vanaf 2018 mogen vrouwen in Saudi-Arabië sportwedstrijden bezoeken in stadions. Dat schenen ze blijkbaar niet te mogen van het regime. Kroonprins Mohammed bin Salman, die eerder toestond dat ook vrouwen mogen autorijden, heeft dat besloten. Hij wil het land hervormen en moderniseren. De eerste vrouwelijke taxichauffeurs zijn ook al opgestaan. Duizenden vrouwen hebben zich al aangemeld bij Careem, een Uberconcurrent in de regio.

Voor het eerst in 650 jaar is de The Lady Usher of the Black Rod een vrouw. Afgelopen maand werd bekendgemaakt dat Sarah Clarke voor komend jaar benoemd wordt tot functionaris van het Hogerhuis. Een belangrijke functie, de Black Rod moet er onder andere voor zorgen dat het Hogerhuis goed functioneert, ze moet de vergaderingen regelen en onwelkome gasten tegenhouden. De naam van de functie verwijst naar de zwart met goud versierde staf die de functionaris draagt tijdens ceremonies.

Nederland

Brazilië

India

Het Braziliaanse congres heeft de wetgeving rondom abortus aangescherpt. Abortus is nu ook verboden bij een zwangerschap na verkrachting, bij een open rug van de baby en als de zwangere vrouw in levensgevaar is. Dus eigenlijk altijd.

Een politiebrigade bestaande uit vrouwelijke motoragenten. Dat heeft de politie van New Delhi aangesteld om vrouwen in die stad te beschermen tegen verkrachtingen. De brigade heet Raftaar, wat snelheid betekent. De agentes dragen vuurwapens, bodycams, pepperspray en stroomstootwapens. New Delhi is berucht vanwege de vele verkrachtingen. Afgelopen jaar werden er meer dan tweeduizend geregistreerd, het echte aantal ligt waarschijnlijk veel hoger. OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

mr. Inez Weski

Elske Doets LL.M.

prof. dr. Margriet Sitskoorn

FOTO: PETER LODDER

FOTO: WALTER KALLENBACH

Hadassah de Boer

FOTO: PETRINA

drs. Femke Halsema

mr. Naema Tahir

FOTO: GHISLAINE VINK

Shay Kreuger

FOTO: MARCEL KRIJGER

drs. Sabine Uitslag

FOTO: LUCIEN KROON

FOTO: HUNK FOR MINISTERIE VAN BEELD

Econoom Sheila Sitalsing (48) is freelance journalist en columnist bij de Volkskrant. Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

FOTO: WALTER KALLENBACH

FOTO: PETER VROON FOTO: STEPHAN VANFLETEREN

Anne-Marie Rakhorst

FOTO: VINCENT BOON

Aldith Hunkar

FOTO: WALTER KALLENBACH

COLUMN SHEILA SITALSING

Carola Rodriguez

Hélène Oosterhuis

wereld VREEMD

M AG

ACADEMY

STENHUYS ENITH STENHUYS © ENITH ©

rmeren: onze ‘Economie transfo het complete artikel Zie pagina 18 voor

I AZ

2017

EMY® MAGA SPEAKERS ACAD

& Thomas Rauub er Sabine Oberh rol als rentmeesters’

MAGAZINE

ZINE | E | OPLAGE 70.000

TI EIBEN PROF. DR. GUSZ

de ‘Robotbaby trapt e af ’ industriële evoluti

SJEIK IMRAN

s: Amerikanen ‘Geweldig nieuw !’ kunnen toch denken OIS FILLON

FRANÇ ’ vindt economie ‘Franse ‘Thatcher verworvenheden’ belangrijker dan

KUIPERS DR. ANDRÉ

in het ‘Een unieke kijk aut’ leven van een astron

FOTO: ROY BEUSKER

magazine@speakersacademy.nl

Manon Ossevoort

FOTO: NICK VAN ORMONDT

Judith Osborn

FOTO: WALTER KALLENBACH

Katinka Simonse (Tinkebell)

FOTO: RIANNE NOORDEGRAAF

FOTO: CASPER RILA

FOTO: ENITH STENHUYS

Barbara Barend

FOTO: RTV OOST

drs. Hedy d’Ancona

FOTO: MET DANK AAN TINKEBELL

FOTO: LONNEKE STULEN

mr. Fatima Moreira de Melo

Marlies Dekkers

(er zijn geen kosten aan verbonden)

speakersacademy.nl | 010-4333322

FOTO: IRIS@DUTCHANDFAMOUS FOTO: YPE DRIESSEN

prof. dr. ir. Ionica Smeets

LUGT

SOMMER

zijn ‘Waarnemingen niet altijd waar’

Inspirerende sprekers en dagvoorzitters boekt u bij Europa’s grootste sprekersinstituut

.indd 22 azine_2017.indd demy_Magazine_2017 Cover_Aca Cover_Academy_Mag

Vivianne Bendermacher

EVERT JAAP

tie ‘Succes kan innova juist belemmeren’ PROF. DR. IRIS

15:37 17-01-17 17-01-17 15:37

my.com | speakersacade

Astrid Joosten

IN NAZAR HOSE

Helga van Leur

Sherita Narain

FOTO: ENITH STENHUYS

JUBILEUMUITGAV

voorkomen dat ‘Kan de wereld het slechte?’ we afglijden naar

HOOIJDONK

FOTO: STIJN GHIJSEN

| I JACQUES ATTAL

RICHARD VAN

gearriveerd ‘De toekomst is ag’ het leven van vanda

FOTO: CARLI HERMES

NO 23

010 - 433 33 22

DAVID ICKE akt is het spel ‘Als de mens ontwa s uit’ van de machthebber

Bestel de jubileumuitgave van ACADEMY© Magazine 2017

FOTO: OLAF KRAAK

ANG DE 15 JAARG

FOTO: SEB TER BURG

Ebru Umar

Myrthe Hilkens

drs. Jacobine Geel

nlangs mocht ik een aula vol verse bachelors van de Erasmus Universiteit toespreken. Slimme, piepjonge economen. Met elke nieuwe lichting afgestudeerden gaat een wereld aan mogelijkheden open, hield ik ze voor. Deze jonge volwassenen gaan de fouten repareren die mijn generatie heeft gemaakt, ze gaan onze troep opruimen, nieuwe structuren bouwen. Van #MeToo naar #everybodyhappy. Veel meisjes ook, in alle maten en kleuren. Dus kon ik het niet nalaten om tussen alle loftuitingen een heel klein beetje te party poopen. Te zeggen dat we in de statistieken nog steeds zien dat hoogopgeleide vrouwen enthousiast met werken beginnen en ergens na hun dertigste gaan minderen, eruit stappen, soms deels, soms geheel, soms tijdelijk, soms permanent. Dat hier uitstekende redenen voor kunnen zijn, en dat het heerlijk is als je in een rijk land als Nederland in vrijheid die keuze kunt maken. Maar dat ze zich hiermee

afhankelijk maken van een ander, terwijl de lekkerste vrijheid de vrijheid is die je zelf kunt betalen. Waarschijnlijk dachten ze: waar hééft die oude raaskallende vrouw op het podium het over? – althans dat hoop ik. Net zoals ik hoop dat ze zullen breken met de traditie om nog voor hun veertigste een stap terug te doen, hun diploma wegschimmelend in een la. Nu gebeurt dat nog veel te vaak. Het is daarom beslist niet raar dat Nederland in het jaarlijkse Global Gender Report, waarin het World Economic Forum de man-vrouwgelijkheid op diverse terreinen meet, zo slecht scoort. Nederland doet het op veel vlakken prima, zo is er onderwijs op alle niveaus voor alle meisjes. Maar Nederland doet het bereslecht op het gebied van

vrouwen op hoge functies, vrouwen in de politiek, vrouwen die een redelijk salaris verdienen en vrouwen die voor zichzelf kunnen zorgen. Het is het doodsimpele gevolg van de deeltijden moederschapscultuur. Op de radio hoorde ik niettemin een verslaggever verbijsterd zeggen dat godbetert Rwanda in de toptien staat terwijl Nederland in de middenmoot bungelt. NRC schreef vol afschuw dat zelfs Nicaragua ver boven Nederland staat. Dat soort wereldvreemdheid – geen idéé hebben van wat er al twee decennia in Rwanda aan het gebeuren is, geen flauw benul hebben van de emancipatie in Nicaragua – krijg je dus als je hier de hele tijd hoort dat ‘onze cultuur de beste’ is, dat Nederland ‘gidsland’ is en dat de rest van de wereld achterlijk is. Het is eerder omgekeerd. O

De lekkerste vrijheid is de vrijheid die je zelf kunt betalen OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

Annemarie van Gaal

OPEN DOEK

DOOR NINA KLAASSEN

OPEN DOEK

De Nobelprijs voor de Vrede heeft een Nederlands tintje: de prijs ging dit jaar naar International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN). De Nederlandse vredesorganisatie PAX maakt deel uit van het internationale bestuur van ICAN. De Amerikaanse en in Nederland woonachtige Susi Snyder (40) was vanaf het begin betrokken bij de campagne en werkt bij PAX.

ullie waren niet de favoriet om de Nobelprijs te winnen. Zagen jullie jezelf wel als potentiële winnaars? “Nee, totaal niet. We waren dan wel genomineerd, maar de kans om te winnen was niet heel groot. Met deze campagne belichten we een moeilijk probleem: er bestaan nog steeds nucleaire wapens die alles kunnen vernietigen. Tegelijkertijd hebben we ook met heel veel plezier aan deze campagne gewerkt. Het voelde daarom een beetje raar om te winnen. We dachten: Wacht even, hebben we nou gewonnen met iets waar we met zoveel plezier aan gewerkt hebben? Ik werk nu al twintig jaar aan het bestrijden van kernwapens en om dan deze erkenning te krijgen, dat is echt geweldig.” Hoe ben je bij de campagne terecht gekomen? “Ik begon in 2007 al samen te werken met ICAN, dat toen net was opgestart. Ik werkte op dat moment voor The Women’s International League for Peace and Freedom in Genève. In het begin probeerden we voornamelijk om opnieuw de aandacht te vestigen op dit probleem. In 2010 begon ik te werken voor PAX, een vredesorganisatie uit Nederland die ook meewerkte aan ICAN. Ik kreeg de ruimte om daar verder aan te werken. We werden in deze campagne geïnspireerd door een beweging die streed voor het afschaffen van landmijnen. Jody Williams liep toen rond met een plastic beenprothese. En echt laten zien: dit is wat landmijnen veroorzaken. Mensen werden daardoor met hun neus op de feiten gedrukt.” Het verdrag zorgt er niet voor dat de landen met kernwapens die in de ban doen. Heeft het dan wel zin? “Dit verdrag zorgt ervoor dat de landen die wel kernwapens hebben, ze minder graag willen. Laat me dat anders zeggen. Ik rookte vroeger altijd. Toen kwam er regelgeving dat je niet meer binnen mocht roken, maar alleen buiten in de kou. Beetje bij beetje haakten de rokers af. Iedereen was op een gegeven moment binnen en ik was nog in mijn eentje aan het roken. Als je iemand zijn gedrag wilt veranderen, dan moet diegene dat wel willen. Ik wilde niet meer buiten roken, omdat ik liever

bij de rest was. Zo werkt het ook met nucleaire wapens. Als iedereen om de landen met kernwapens heen de wapens afzweert, dan komt er een tijd dat de landen die nu nog wel kernwapens hebben, ze in de ban doen. Misschien binden ze zich wel nooit aan dit verdrag, dat hoeft ook niet. Als ze uiteindelijk maar geen kernwapens meer hebben.” Het is lang geleden dat kernwapens zijn gebruikt. Waarom is het verdrag nu nodig? “Ik denk dat we gewoonweg heel veel geluk hebben gehad dat ze niet meer zijn gebruikt in een oorlog. Maar ik denk niet dat we op ons geluk kunnen vertrouwen. Mijn huis is erg veilig, maar ik heb wel een brandverzekering. Daarnaast neemt het risico dat de bommen per ongeluk afgaan toe. De VS is bezig met het vernieuwen van de wapens, dat kost een triljoen dollar die ze de komende dertig jaar gaan besteden aan het moderniseren. Dat is te gek voor woorden. De bommen in Hiroshima en Nagasaki hebben honderdduizend mensen het leven gekost.. En niet alleen de mensen die er op dat moment waren, maar ook de generaties die volgden hadden last van de gevolgen. En er zijn dan misschien geen bommen meer ontploft, er is wel mee geoefend. Ik heb vrouwen op de Marshalleilanden ontmoet die geen tenen hadden. Daar kun je nog vrij gemakkelijk over praten, zij hebben het overleefd. Er werden ook baby’s geboren zonder botten. De wapens blijven jaren na dato nog steeds hun impact hebben. Daar moet nu echt een einde aan komen.” Trump heeft in zijn eentje de macht om alle kernwapens van de Verenigde Staten af te laten gaan. Dat is wel een beangstigende gedachte. “Het maakt me erg bang. Hij heeft in zijn eentje de macht om de kernwapens van de Verenigde Staten te lanceren. En als de VS de wapens lanceert, dan zal Rusland volgen. Samen hebben deze twee landen de meeste kernwapens ter wereld. Als dit zou gebeuren, dan zou de wereld die wij nu kennen niet meer bestaan. En dat vind ik doodeng. Maar voor mij is de vraag eigenlijk: als we zo bang zijn voor Trump in combinatie met nucleaire wapens zijn we OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

OPEN DOEK

COLUMN SOFIE VAN DEN ENK Sofie van den Enk (36) presenteert Keuringsdienst van Waarde, is schrijver en treedt op als Amerikadeskundige. Ze woont met haar man, zoon en dochter in Utrecht.

dan niet gewoon bang voor de wapens? Als je hem er niet mee vertrouwt, waarom iemand anders dan wel? Door Trump hebben we wel veel meer aandacht gekregen voor dit onderwerp.” Nederland heeft als enige NAVO-land gestemd en zij stemden tegen het verdrag. Hoe vond je dat? “Ik had het verwacht. Ze zijn daar altijd erg duidelijk over geweest. Ze vertelden het van tevoren en deden ook wat ze zeiden dat ze zouden doen. Ik heb er wel veel respect voor dat ze hebben gestemd. Ze hadden dat ook niet kunnen doen. Als er dan de stemmen geteld moeten worden en je ziet 122 stemmen voor ‘ja’ staan, dan zie je niet die ene nee. Ik dacht alleen maar ‘wauw, tweederde van de leden van de VN heeft voor dit verdrag gestemd'." Ben jij een feminist? “Vroeger was ik bang voor het woord ‘feminist’. Nu realiseer ik me dat feminisme niet meer is dan geloven dat vrouwenrechten mensenrechten zijn. En er is niks mis mee om je met zo’n gedachtegoed te identificeren. Ik ben er ook best wel streng in. Ik vraag mijn vrienden continu of ze feminist zijn. Ik houd van feministen. Ik heb een zoontje van twee die ik feministisch wil opvoeden. Ik vind het best lastig. Zeker omdat mijn zoontje een witte huid heeft. Hij heeft privileges. Hij heeft daar geen invloed op gehad, maar hij heeft ze wel. Ik wil hem inspireren om deze privileges voor iets goeds te gebruiken. Ik heb nog geen antwoorden op de vraag hoe ik hem zo kan opvoeden, maar ik ben aan het leren.” Je studeerde Literature and Computer programming. Hoe kwam je zo bij het activisme terecht? “Toen ik was afgestudeerd, besloot ik om bij een bank te gaan werken. Daar kon ik voor een tijdje veel geld verdienen om mijn studieschuld af te betalen. Ik verdiende veel geld, maar was er niet gelukkig. Niemand lachte er ooit. Dus toen ik genoeg geld had verdiend, vertrok ik. Ik kwam uiteindelijk in Californië terecht bij een organisatie die zich inzette om Redwood bomen te beschermen. Daar leerde ik voor het eerst iets over activisme. Ik besloot toen een pauze

te nemen en reisde naar Las Vegas. Ik kwam daar een groep mensen tegen die met hart en ziel tegen kernwapens streden. Door hen realiseerde ik me: de gevolgen van kernwapens zal je altijd blijven zien. Dat was voor mij de druppel. Als ik iets kon veranderen aan het kernwapenprogramma, dan zou ik daar duizenden generaties mee helpen.” Is het winnen van de Nobelprijs een droom die uitkomt? “Het is geweldig dat we de Nobelprijs hebben gewonnen en dat we een verdrag hebben gemaakt dat kernwapens verbant. Het is een van de hoogtepunten uit mijn leven. Maar het delen van die spotlight die wij hebben gekregen, is minstens zo belangrijk. Mensen zijn zo gegroeid door deze campagne en ze hebben geweldige dingen gedaan. Niemand kan het alleen doen. Ik heb veel geluk gehad dat ik met zulke goede mensen heb mogen werken.” Denk je dat we ooit in een wereld zullen leven zonder kernwapens? “Ja, ik denk dat het sneller gaat gebeuren dan we nu denken. Ik denk namelijk niet dat een wereld zonder kernwapens zo veel zou verschillen van de wereld waarin we nu leven. En op een bepaalde manier is dat best wel treurig. Het zou geweldig zijn als een wereld zonder kernwapens automatisch zou betekenen dat er geen oorlog meer zou zijn en dat iedereen in vrede en totale gelijkheid zou samenleven. Dat zal wat langer duren, maar ik weet zeker dat we dat ooit zullen bereiken.” De paus feliciteerde je met het winnen van de Nobelprijs. Hoe was dat? “Het was een hele bijzondere ervaring. De paus maakte een sterk statement over kernwapens. Hij noemde het bewaren en gebruiken van kernwapens zondig. Je hoeft niet katholiek te zijn om bij die woorden even stil te blijven staan. Het was erg krachtig. Daarna nam hij de tijd om ons individueel te ontmoeten. Hij schudde ons hand en keek ons even in de ogen. Iedereen liep daarna weg met een lach op zijn gezicht.” O

‘Als iedereen om de landen met kernwapens heen de wapens afzweert, dan komt er een tijd dat de landen die nu nog wel kernwapens hebben, ze in de ban doen’ 18

MOEILIJK DOEN

isschien gaat 2017 wel in als het jaar waarin de definitieve barsten in het patriarchaat ingezet werden. Als Harry Mulisch niet zo’n exponent daarvan was, dan zouden we het net als in zijn opus magnum De ontdekking van de hemel het begin van het einde kunnen noemen. Want er begint iets te kantelen. Het grootste gevolg van de hashtag aller hashtags, namelijk #MeToo, is wel dat er getornd wordt aan de onaantastbare positie van de alfa man. Dat juist een hekje (#) een barrière omver werpt, vind ik een prachtig gegeven. Het gaat verder dan de vrouwen die paal en perk stellen aan handtastelijke mannen. Die oproep heeft mij ook zelf weer doen realiseren hoe ver het allemaal al is gegaan, hoeveel ik ook op de koop toenam en accepteerde als hinderlijk maar vanzelfsprekend onderdeel van het leven van een vrouw. Maar er was meer. Niet alleen vrouwen stapten naar voren. Journalist Jelle Brandt Corstius deed zijn verhaal en als een van de relatief weinigen bleek ik de beschuldigde te kennen. Het greep me naar de keel. Dapper verteld en zeer aangrijpend was ook het verhaal in de Volkskrant over de structureel geplaagde, verkrachte en vernederde militair van

de Luchtmobiele brigade in Schaarsbergen. ‘Sadistisch’ was een woord dat hij gebruikte. Een lepel in je kont en dan ronddraaien, tot bloedens toe als onderdeel van het inwijden. En dan sta je voor vrede en veiligheid. Eindelijk doe je je verhaal en ‘s avonds zie je de vertrouwenspersoon aan de bar zitten met de mensen die jou dit aandeden. Mijn maag keerde om toen ik het las. Een van de weinige vrouwelijke bewindspersonen in dit kabinet wilde niet direct zeggen dat het afgelopen moest zijn met de ontgroeningsrituelen. Ik was zo teleurgesteld in Barbara Visser. En toch, het beroemde hekje hielp ook deze mannen om naar voren te stappen en te zeggen: ik ook. Met ieder ook ik-verhaal wordt er een klein deukje geslagen in onze macho instituten. Eindelijk worden deze verhalen serieus genomen, niet in de laatste plaats door de mensen die het overkwam. Het laatste wat we zouden moeten nastreven is welles-nietes; dat is de dood aan de constructieve discussie. De underdog mobiliseert, krijgt een stem en die stem wordt versterkt en gedeeld dankzij sociale

media. Luisteren helpt bij het creëren van een gelijkwaardige wereld. Wie niet luistert, geeft wel een duidelijk signaal hier geen voorstander van te zijn. En er zijn mensen en instituten die nogal wat te verliezen hebben, dus de weerstand is te volgen. Ik kan hier dolgelukkig over mijmeren, tot ik – met veel plezier – Formule 1 zit te kijken. Juist die vanzelfsprekende tradities (ik noem een ontgroening of Zwarte Piet) zijn zo fnuikend. Drie beeldige dames in naveltruitjes rijken microfoons uit aan de mannen die een podiumplek hebben bemachtigd, en geven deze mannen letterlijk een stem. Nadat ze uitgepraat zijn pakken ze alle drie hun XXL champagneflessen en beginnen ze vanaf heuphoogte te spuiten op de klanken van Bizet’s Carmen - waarin de hoofdpersoon uiteindelijk vermoord wordt omdat ze voor zichzelf kiest. Maar dat weet natuurlijk niemand, daar gaat het niet om, doe nou niet zo moeilijk Sofie. Dat hele moeilijk doen heeft in 2017 behoorlijk wat opgeleverd. Moeilijk doen stelt kwalijke gewoontes aan de kaak. Ik stel voor dat we daar in 2018 lekker mee doorgaan. Ik hef het glas op alle dappere verhalenvertellers. O

Met ieder ook ik-verhaal wordt er een klein deukje geslagen in onze macho instituten OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

COVERINTERVIEW

DOOR MARLEEN HOGENDOORN BEELD JULIE BLIK/FACESTORIES EN CORBINO

COVERINTERVIEW

Verhalenverteller

DEBBY

PETTER “Ik weet wat goede seks is. Ik weet wat goede seks is.” Zo begint de voorstelling In mijn hoofd van Debby Petter (1956). Bam, het ijs is meteen gebroken. De monoloog gaat over een vrouw die een relatie heeft met een op het eerste gezicht leuke man. Later komt ze erachter dat hij van haar steelt en liegt. Sterker nog: zijn halve leven is verzonnen. Wat doe je dan als vrouw als je daarachter komt? Stilzwijgen, hem confronteren of toch maar gewoon meegaan in de leugen?

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

COVERINTERVIEW

oorafgaand aan het interview bekijken we de voorstelling in het theater van Huizen, een dorp in het Gooi. Echtgenoot Youp is de avond van de voorstelling in Huizen ook aanwezig, hij kijkt vanuit de coulissen mee. Na de voorstelling wacht hij op zijn vrouw en drinkt hij een drankje in de zaal mee. Petter begint uitdagend, eerst sensueel dansend met opvallende rode laarzen aan en dan die zin: “Ik weet wat goede seks is, ik weet wat goede seks is.” Het publiek bestaat vanavond vooral uit wat ouderen en lacht ongemakkelijk. Over die zin vertelt ze later: “Ze zijn het niet van me gewend. Er wordt inderdaad ongemakkelijk gelachen of gereageerd met verbazing. Ik doe dat vaker, bij Bed&Breakfast was ik bijvoorbeeld van tevoren aanwezig als gastvrouw in de zaal, dat speelde ik namelijk in die voorstelling. Ik deed me heel erg nerveus voor en heette iedereen van harte welkom. Zo’n vrouw die alles leuk probeert te maken, om maar niet te hoeven nadenken. Ik heb In mijn hoofd zelf geschreven en moest gewoon met deze zin beginnen. Ik vind het zo grappig, mensen denken: Wat is dit nou? Het pakt je meteen.” Dat klopt want de meeste mensen kennen Petter als serieuze nieuwslezeres van het NOSJournaal vroeger. Ze begon haar carrière echter wel in het cabaret. Tijdens haar eindexamenfeest hoorde Youp van ’t Hek haar een liedje zingen en vroeg haar meteen voor zijn cabaretgroep Nar. Daarover vertelde ze ooit: “Hij zei dat ik het zo goed deed. Haha, hij was gewoon verliefd!” Dat bleek een goede aanpak, inmiddels is het stel drie kinderen en twee kleinkinderen verder. Na Nar werkte ze even in het onderwijs en ging ze aan de slag bij de Amsterdamse zender AT5. Later maakte ze de overstap naar de publieke omroep, waar ze onder andere het programma Spoorloos presenteerde en vervolgens zowel het NOS journaal als het Jeugdjournaal. In 2002 richtte ze samen met Suzette Wyers Stichting Metakids op, een stichting die geld inzamelt voor onderzoek om metabole ziekten bij kinderen vroeg te diagnosticeren en vervolgens te behandelen. Ze was er een tijd lang de voorzitter en maakt momenteel deel uit van het comité van aanbeveling. In 2009 stapte ze het theater in met actrice Wivineke van Groningen, dit keer met eenakters geschreven door haar man Youp van ‘t Hek. Komische stukken met snelle dialogen. Dat komische aspect zet ze in 2011 door met de theaterversie van Zadelpijn en ander damesleed, naar het boek van Liza van Sambeek, en het vervolg, Zadelpijn II, een jaar later. Aan de eettafel in het huis van Debby en Youp in Amsterdam wordt OPZIJ ontvangen.

Je tourt met je voorstelling langs de kleinere theaters. Houd je van een intieme setting? “Ik houd een monoloog, of eigenlijk vertel ik een verhaal. Er wordt van mensen gevraagd een uur lang naar me te luisteren. Ik houd ervan om in kleine theaters te spelen, je maakt contact met je publiek. Met de voorstelling treed ik door het hele land op en zit ik telkens in een totaal andere setting. In Beilen speelde ik bijvoorbeeld in een café en deed ik de monoloog vanaf de bar. Heel anders dan een uitverkocht Carré bijvoorbeeld. Met vijftienhonderd man om me heen zou het heel anders overkomen. Dan moet je het groter spelen en groter vertellen. Ik zou bij Youp te rade moeten gaan. Nu in de kleine theaters spreek ik het publiek bijna letterlijk aan, en ik kan ze ook aankijken. Na afloop kunnen de mensen blijven hangen voor een drankje en kunnen we nog even napraten. Dat gebeurt vaak.” Wat zijn de reacties van het publiek? “De voorstelling zet je aan het denken. Het raakt mensen, in dit geval omdat liegen zo’n extreme vorm kan aannemen. Ik heb al een paar keer gehad dat er iemand na afloop op me afkwam en vertelde dat hij ook zo iemand kent. Dat er iemand in de familie loog dat hij aan het studeren was of dat iemand het zelfs nog veel erger heeft meegemaakt en dat dat heel slecht is afgelopen. Ik heb trouwens helemaal geen boodschap met deze voorstelling, maar ik vraag wel om mededogen aan het einde.”

‘Een leugentje om bestwil vertellen we elke dag gemiddeld twee keer’

En dat krijgt ze. De voorstelling In mijn hoofd is haar vierde monoloog. In 2011 begon ze met deze vorm van theater toen schrijver Thomas Verbogt haar gelijknamige boek bewerkte voor het theater. Het verhaal gaat over de moeder van Petter, Hélène Egger, die als enige van het joodse gezin waarin ze is opgegroeid de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd. Ook voor de monologen Gaandeweg (2013) en Bed&Breakfast (2015) zocht ze Verbogt weer op voor de theaterbewerkingen. Petter schreef de tekst van In mijn hoofd zelf. Nu, bij monoloog nummer vier, heeft ze haar eigen vorm goed te pakken. Een vorm die ze ‘de kunst van het verhalen vertellen’ noemt, ofwel ‘De oudste vorm van theater.’ In Huizen is het dan ook een uur lang doodstil, op wat gelach na natuurlijk wanneer Petter weer iets onverwachts of iets grappigs zegt, als ze op meeslepende wijze het verhaal over de liegende man vertelt. Deze monoloog gaat over extreem liegen, eerder maakte je een voorstelling over de Tweede Wereldoorlog, over afscheid nemen en over het

gedwongen afstaan van een kind. Hele zware onderwerpen. “Klopt. Ik ben er nog is het verhaal van mijn moeder, ze overleefde de oorlog. Ik had er een boek over geschreven. Thomas Verbogt vond dat ik er het theater mee in moest. Door hem is het er eigenlijk allemaal van gekomen. Ik twijfelde eerst, omdat het zo’n kwetsbaar en persoonlijk verhaal is dat niet verkeerd mocht gaan omdat het over mijn moeder gaat. Thomas bleef volhouden en bewerkte het voor het theater. Hij voegde er een tweede laag aan toe, die van de tweede generatie. Gaandeweg ging over allerlei vormen van afscheid nemen, en er zat een verhaal over incest onder. Daar kon de hoofdpersoon geen afscheid van nemen. Bed&Breakfast gaat over adoptie en wat het doet met je als er wordt verzwegen dat je ouders niet je biologische ouders blijken te zijn. Mijn voorstellingen moeten altijd over iets gaan dat me raakt of triggert.” Hoe kom je op die verhalen? “De verhalen zijn gebaseerd op waargebeurde verhalen. Ik was bijvoorbeeld tijdens een vakantie in Frankrijk in gesprek met een vrouw die vertelde dat ze geadopteerd was en weg wilde uit het adoptiegezin. Daarom was ze in Frankrijk gaan wonen. Ze voelde altijd dat er iets was, en dat iets werd verzwegen. Ze ging op zoek naar haar roots, ze had contact met haar biologische moeder die in België woonde. Later bleek dat haar moeder heel toevallig op precies dezelfde plek had gewoond als zij in Frankrijk. Dat is dan iets wat ik hoor en wat me raakt. Daar wilde ik iets mee doen.” En bij je huidige voorstelling? “Voor In mijn hoofd had ik het onderwerp al een tijdje in mijn gedachten. Ik deed research. Ik sprak onder andere een psycholoog erover en leerde dat er veel vormen van

liegen bestaan. Van leugentje om bestwil, tot echt manipulerende, gewetenloze leugenaars en mensen die een dubbelleven leiden. Het is een verslaving die vaak ook gepaard gaat met andere verslavingen. Sommigen zijn gewoon niet meer te helpen. Bij mensen die dit gedrag vertonen, is er vaak wat misgegaan in hun jeugd. Of kinderen die met een onschuldig leugentje beginnen en niet worden gecorrigeerd, dan wordt het vervolgens een hele makkelijke manier om te blijven liegen. Een leugentje om bestwil vertellen doen we elke dag gemiddeld twee keer, de zogeheten the little white lies. OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

COLUMN MYRTHE HILKENS

COVERINTERVIEW

Myrthe Hilkens (38) is oud-Kamerlid van de PvdA en freelance journalist. Ze woont met haar man en twee kinderen onder de rook van Haarlem.

Dat is bijvoorbeeld als jij veel te laat zou komen voor onze afspraak vandaag, je verontschuldigt je hiervoor en ik zeg: ‘Ach joh, maakt niet uit hoor, kan gebeuren’. En dat terwijl ik een afspraak heb die ik nu moet afzeggen door jou en eigenlijk denk: jeetje, wat vervelend is dit.” En dat terwijl je bent begonnen bij cabaretgroep Nar en speelde in de theaterversie van Zadelpijn en ander damesleed. Toen waren de onderwerpen een stuk lichter. “Ik vind dit veel leuker. Het was echt leuk om mee te maken met een groep, een grote productie en volle zalen. Een mooie ervaring. Maar ik ben graag in m’n uppie. Het reizen maakt me niet uit, ik rij zo het hele land door. Onderweg zijn heeft een soort romantiek vind ik , zolang je maar de files vermijdt, hé. Ik houd van de verhalen van mensen. Lang geleden werkte ik voor Spoorloos. Ik stelde voor om op reis te gaan voor de zoektocht in plaats van het in de studio te houden. Zo breng je het verhaal veel beter. Ik ben begaan met mensen. Het is zo ontzettend leuk om verhalen van mensen te horen, over hun leven en wat ze zijn tegengekomen en hoe ze daarmee zijn omgegaan. Wat zijn hun drijfveren en wat is hun passie? Ik had ook wel psychologie kunnen studeren. Ach, het is nog niet te laat.” Ik las in een wat ouder interview dat je man je

moet geruststellen voordat je aan een theatertour begint. “Ik vind het doodeng om aan iets nieuws te beginnen, maar nu kan ik dat wel weer goed relativeren en hoeft dat geruststellen ook niet meer. Youp zegt: ‘Ik ben heel objectief en vind het fantastisch!’ Ik heb het verhaal vooraf aan hem voorgelezen. Als hij het niet mooi vindt, dan zegt hij dat wel eerlijk. Zijn kritiek neem ik altijd wel serieus.” Wat ga je na deze voorstelling doen? “Oh, ik wil weer een nieuw verhaal gaan vertellen. Ik ben er nu alweer een beetje mee bezig. Zodra de huidige voorstelling loopt, dan gaat het alweer kriebelen. Dan hoor ik iets. Als iemand iets zit te vertellen, en ik krijg kippenvel, dan weet ik: daar moet ik wat mee. In mijn hoofd is een spannende voorstelling, een andere emotie dan bij mijn eerdere voorstellingen. Daar waren mensen echt door aangedaan. Ik houd ervan om de voorstellingen verschillend te houden, maar wel weer in m’n eentje. Je kunt het dan helemaal maken zoals jij het wil, dat vind ik een heel mooi proces. Zelf erheen rijden, zelf spelen en dan na afloop ook nog zelf de reacties horen. Ik vind dit het leukste werk dat er is.” O In mijn hoofd is tot en met 25 maart te zien door het hele land. Kijk op www.hekwerk.nl voor de speellijst.

‘Als iemand iets zit te vertellen, en ik krijg kippenvel, dan weet ik: daar moet ik wat mee’

PREUTSE

DOOS

usters, we moeten praten. Terwijl wij ruziemaken – “jij bent gewoon een anti-hoer!” worden er elke dag ergens in onze steden en dorpen meisjes en vrouwen uitgebuit, mishandeld en verkracht. Zusters die in handen vielen van mensenhandelaren. Zusters uit OostEuropese landen, Nigeria of Ghana, of - dichterbij huis - minderjarige zusters uit bijvoorbeeld Heerlen, Oosterhout of Amersfoort. “Ja maar, met mij gaat het prima. Ik ben geen slachtoffer!” Onze Nationaal Rapporteur Mensenhandel bracht kort voordat ze haar aftocht aankondigde nog onderzoek naar buiten waaruit blijkt dat het aantal slachtoffers van mensenhandel in ons land vijf keer hoger ligt dan het aantal meldingen op jaarbasis. Ieder jaar gaat het om 6250 slachtoffers, vertelde Corinne Dettmeijer. Dat zijn om en nabij de zeventien mensen voor elke dag van het jaar. “Kan ze wel zeggen, maar dat zijn schattingen. Kom anders even aan mijn duim zuigen.” Een aantal jaar geleden presenteerden wetenschappers verbonden aan de London School of Economics de uitkomst van hun verkennende onderzoek naar onder meer de effecten van legalisering van prostitutie. Eerste conclusie: in landen waar prostitutie gelegaliseerd is, intensiveert de mensenhandel. “Dat zeg je goed. Ver-ken-nend onderzoek. Zegt niet zoveel dus.” Mensenhandel. Misschien is het woord te verhullend, te afstandelijk,

zou dat het zijn? De wereld achter dat woord is er een van slavernij, waarin vrouwen en meisjes – en soms jongens en mannen – eigendom worden gemaakt van slavenhouders. Beulen, die mensen dwingen tot betaalde seks. Klanten die allicht in de illusie verkeren dat de vrouw die ze neuken daarvan geniet. Een vrolijke, geëmancipeerde hoer die door hem keurig vergoed wordt voor bewezen diensten. “Ik ben heel tevreden met mijn vaste klantenkring, allemaal lieverds.” Overigens wil klinisch psychologe Melissa Farley, vijfenzeventig jaar, woonachtig in San Francisco, goed voor twintig jaar onderzoek naar seksueel geweld en de effecten van prostitutie op de (geestelijke) gezondheid van prostituees, daar nog iets aan toevoegen. Mensen die wereldwijd in de seksindustrie werken, ook als die mensen daar vrijwillig voor kiezen, leiden vaak aan post traumatische stress. Ze overleven de dagelijkse praktijk van seks voor geld in meerderheid, zo toont haar onderzoek, door dissociatie. Ze koppelen zich in hun hoofd los van de realiteit. Farley voegt daar in de grote zaal van debatcentrum de Balie in Amsterdam aan toe dat prostituees ook bovengemiddeld vaak slachtoffer van verkrachting zijn. “De uitkomst van jouw onderzoeken is van tevoren al bepaald door je stiekeme morele agenda.” En zo ruziën we verder. De een kwaad omdat ze zich geen slachtoffer voelt en meer gebaat is bij gesprek over verdere professionalisering van de seksbranche. De ander pissig omdat haar inzet zich richt op de slachtoffers en ze in gesprek voortdurend geacht

wordt zich tot de wel gelukkige top van de prostitutiepiramide te richten. “Die kunnen uitstekend voor zichzelf praten. Ik zit hier voor alle vrouwen en meisjes die dat niet kunnen.” Anti-hoeren versus pro-hoeren. Preutse doos versus progressieve punani. Valse aannames struikelend over treurige clichés. Zusters in een wild geraas. Staakt! Het gekrakeel is oorverdovend en smoort te vaak ons vermogen om elkaar te horen. Het is de hoogste tijd dat wij ons verenigen. Niet in een stem voor- of tegen legalisering. Niet in een vereniging van belangenbehartigers voor tevreden sekswerkers. Maar in een vereniging die erkent dat dit dossier twee verschillende belangen dient, die elk een andere inzet vragen. Een vereniging die bovendien begint bij het perspectief van het slachtoffer, de slaaf, en pas dan doorschakelt naar dat van de gelukkige sekswerker. Want dat is nu te vaak andersom. Ik. Ik. Ik. En dan in de p.s. “uiteraard vind ik mensenhandel niet goed.” Een wat krakkemikkig vormgegeven solidariteit. Maar goed, uiteindelijk wél solidariteit. En daar gaat het om. Om wat ons verbindt. Niemand wil dat vrouwen tot seksslaven worden gemaakt. Niemand wil dat tevreden prostituees voor de wolven worden gegooid. Met dat in de oren geknoopt, kunnen we nu misschien met echt luisteren beginnen. O OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

FILMDIVA’S

DOOR RENATE VAN DER ZEE

TALENT, ERVARING EN EEN LIBIDO Annette Bening, Jane Fonda, Diane Keaton, Helen Mirren, Judi Dench, Meryl Streep - wat zien we de laatste tijd toch veel geweldige oudere actrices in mooie filmrollen. Is er nu eindelijk iets aan het veranderen aan de achtergestelde positie van actrices op leeftijd in de filmindustrie? “Ik denk dat het gaat veranderen en dat het gaat beter worden.”

“W

e hebben meer films nodig over oudere vrouwen en seks,” zei Annette Bening vorige maand tegen een verslaggeefster van de BBC. De 59-jarige filmster deed die memorabele uitspraak bij het uitkomen van haar nieuwe film, Film Stars Don’t Die In Liverpool. De film vertelt het waargebeurde verhaal van de liefdesrelatie tussen de nu vergeten, maar indertijd gevierde Amerikaanse actrice Gloria Grahame en de Britse acteur Peter Turner. Toen ze elkaar ontmoetten was zij 55 en hij 27.

ening noemde het ‘verfrissend’ dat ze nu eindelijk eens een vrouw kon spelen die een romance beleeft met een veel jongere man. “Toen ik begon te acteren, ik was in de dertig, waren mijn mannelijke tegenspelers altijd veel ouder dan ik – Robert De Niro, Harrison Ford, mijn echtgenoot (Warren Beatty). Fantastische acteurs, je hoort mij niet klagen, ik vond het heerlijk – maar dat is de norm, en om de rollen om te draaien op een liefhebbende en stijlvolle manier, dat was geweldig.”

rouwen ‘van een zekere leeftijd’: Hollywood heeft zich nooit raad met hen geweten. Ze werden niet sexy genoeg bevonden en dus zoveel mogelijk genegeerd. Traditiegetrouw waren er, als het om rollen voor oudere actrices ging, drie smaken: moeder, grootmoeder of heks.

iefdesgeschiedenissen over oudere vrouwen en jongere mannen waren al helemaal een zeldzaamheid. Als het thema al aan de orde kwam, dan was er steevast iets mis met de oudere vrouw in kwestie. Denk aan de excentrieke, in vergetelheid geraakte filmster Norma Desmond in Billy Wilders Sunset Boulevard (1950). Of neem Mrs. Robinson, de getrouwde vrouw die de 21-jarige Benjamin Braddock verleidde in The Graduate (1967). Dat werd indertijd als behoorlijk

schandalig gezien. Mrs. Robinson werd ook beslist niet neergezet als een sympathieke vrouw of een avontuurlijke cougar, maar als een harteloze alcoholiste. Pikant detail: in werkelijkheid was de 36-jarige Anne Bancroft maar zes jaar ouder dan haar tegenspeler Dustin Hoffmann.

och lijkt er de laatste tijd iets te veranderen. Het lijkt alsof de filmindustrie langzaam meer oog krijgt voor de oudere vrouw. Steeds vaker duiken er filmmakers op die doorhebben dat oudere vrouwen mensen zijn, dat ze een leven hebben – èn een libido. De afgelopen tijd

verscheen er een hele reeks films waarin populaire oudere actrices levensechte, complexe personages speelden. En geen moeders, grootmoeders of heksen.

eem Diane Keaton, zij maakte op haar 57ste al de romantische komedie Something’s Gotta Give (2003), waarin ze een succesvolle schrijfster speelde die zowel door Jack Nicholson als de achttien jaar jongere Keanu Reeves het hof werd gemaakt. Helaas was regisseur/ scenarioschrijver Nancy Meyers indertijd nog wel zo braaf om Keaton te laten kiezen voor Jack, maar toch was het beslist vooruitstrevend dat OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

FILMDIVA’S

ze het aandurfde een oudere vrouw in een Hollywoodfilm als begeerlijk neer te zetten.

eaton is nu, op haar 71ste , weer te zien in een romantische komedie. In Hampstead beleeft ze een romance met Brendan Gleeson (Alastor Moody in de Harry Potterfilms). Toegegeven, hij is niet zo woest aantrekkelijk als Keanu Reeves indertijd, maar wel negen jaar jonger.

f neem Jane Fonda - bijna tachtig. Zij speelde in Et si on vivait tous ensemble? een gepensioneerde hoogleraar in de filosofie die volkomen ongegeneerd over seks praatte en daarmee haar gesprekspartner, een jonge mannelijk student, in verlegenheid bracht.

it jaar ging het romantische drama Our Souls at Night in première, waarin ze een liefdesrelatie beleeft met Robert Redford - ook al weer 81. Er zit zelfs een seksscène in de film, waarover Fonda tijdens het filmfestival van Venetië opmerkte dat ze het best

FILMDIVA’S

leuk had gevonden als die wat langer had geduurd en dat seks op latere leeftijd misschien zelfs beter is. “Want wat heb je als oudere te verliezen?”

elen Mirren (72) is ook zo’n immens populaire oudere actrice die maar door blijft gaan. Ze dook dit jaar op in de actiefilm The Fate of the Furious, in een kleine rol als maffiabaas. Leuk om te weten: ze kreeg die rol omdat ze tijdens een feestje op hoofdrolspeler Vin Diesel afstapte en zei dat ze wel zin had om mee te spelen in zijn film. Diesel aarzelde geen moment en regelde dat ze er in werd geschreven. Helaas ging haar grote wens, namelijk om zelf een auto te besturen in een actiescène, niet in vervulling.

instens even populair als Mirren is de 82-jarige Maggie Smith, die in haar laatste film The Lady in the Van een excentrieke pianiste speelde die in een bestelbusje woont en uiteindelijk vriendschap sluit met de 23 jaar jongere Alex Jennings. De ster van Downton Abbey en de Harry Potter-films peinst er niet over om keurige, breiende omaatjes te spelen

– gelukkig niet. Hetzelfde geldt voor de 83-jarige Judi Dench, die we sinds 1995 steeds weer in de rol van James Bonds machtige opdrachtgever M zagen opdraven. Dit jaar speelde ze de hoofdrol in Victoria & Abdul van de gelauwerde Britse filmmaker Stephen Frears. Die film draait om de vriendschap van koningin Victoria met, hoe kan het ook anders, een veel jongere Indiase bediende.

ok Meryl Streep is onvermoeibaar en gaat op 68-jarige leeftijd gewoon beginnen aan een vervolg op Mamma Mia!.

Interessant om te weten: ze is ouder dan haar mannelijke tegenspelers Pierce Brosnan, Stellan Skarsgard en Colin Firth. Vorig jaar had ze in ‘Florence Foster Jenkins’ in Hugh Grant trouwens ook een veel jongere man.

de grootvader kunnen zijn. Richard Gere en Robert Redford spannen de kroon als het om het leeftijdsverschil tussen hen en hun filmliefdes gaat. Bij Redford waren zijn vrouwelijke tegenspelers lange tijd gemiddeld twintig jaar jonger.

r lijkt dus iets te veranderen voor oudere actrices in de filmindustrie, maar laten we vooral niet te vroeg juichen. Want de meeste van die recente films waarin oudere vrouwen mogen schitteren, zijn geen grote kaskrakers maar kleinere, op een filmhuispubliek gerichte, producties. En het gaat bij al deze oudere actrices om succesvolle filmsterren die al decennia lang populair zijn. Dat zij rollen spelen die meer om het lijf hebben dan in Hollywood gebruikelijk is voor oudere vrouwen geeft hoop, maar we zijn er nog lang niet.

ant voorlopig is het nog de gewoonste zaak van de wereld dat mannelijke acteurs van een zekere leeftijd op het witte doek romances beleven met actrices van wie ze makkelijk de vader of zelfs

iemand vindt het opmerkelijk als de achttienjarige Scarlett Johansson in Lost in Translation, iets moois heeft met de 52-jarige Bill Murray, als de 25-jarige Emma Stone in Magic in the Moonlight voor de charmes van de 53-jarige Colin Firth valt of als Jennifer Lawrence in Mother getrouwd blijkt te zijn met de 21 jaar oudere Javier Bardem.

aar als Daniel Craig in zijn rol van James Bond aan de zwier gaat met de vier jaar oudere Monica Bellucci, is er meteen een journalist die het opmerkelijk vindt dat Bond valt voor de charmes van een ‘oudere vrouw’. Gelukkig antwoordde Craig alert: “Ik denk dat je bedoelt: de charmes van een vrouw van zijn eigen leeftijd. Hallo, we hebben het over Monica Bellucci. Als iemand als zij Bond girl wil zijn, dan mag je je handen dichtknijpen.”

et kan altijd nog gekker in Hollywood. De actrice Maggie Gyllenhaal kreeg bijvoorbeeld op haar 37ste te horen dat ze te oud was

Pikant detail: in werkelijkheid was de 36-jarige Anne Bancroft maar zes jaar ouder dan haar tegenspeler Dustin Hoffmann OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

FILMDIVA’S

Zij blijven een voorkeur houden voor jonge vrouwen. Een heel extreem voorbeeld daarvan was te zien in de film Alexander, van Oliver Stone. De 28-jarige Angelina Jolie speelt daarin de moeder van de 27-jarige Colin Farrell om de vriendin van een man van 55 te spelen. “Ik was stomverbaasd,” zei ze erover. “Eerst gaf het me een rotgevoel, toen werd ik kwaad en uiteindelijk moest ik erom lachen.”

et Amerikaanse blad Time zocht het uit en analyseerde in 2015 de carrières van meer dan zesduizend

actrices en acteurs. Uit dat onderzoek bleek dat actrices als ze in de twintig zijn meer rollen krijgen dan acteurs. Maar dat verandert onherroepelijk als ze over de dertig zijn. Het aantal rollen dat ze spelen neemt dan gestaag af, terwijl het aantal rollen voor mannen blijft groeien tot ze 46 zijn.

udere actrices krijgen trouwens ook minder betaald. Zo ontstond er in 2015 een rel rond Jane Fonda en Lily Tomlin (79), hoofdrolspeelsters in de Netflix-serie Grace & Frankie. Tijdens een persconferentie verklaarde Fonda dat zij en Tomlin net zo veel betaald kregen als bijrolspelers Martin Sheen en Sam Waterson. Reden voor woedende fans om een petitie te starten en duizenden handtekeningen op te halen. Sheen en Waterson verklaarden zich solidair, maar uiteindelijk susten Fonda en Tomlin de zaak door te zeggen dat ze best tevreden waren over hun gages.

en voorbeeldje: de carrière van Sandra Bullock bereikte zijn piek toen ze 29 was – toen kreeg ze de meeste rollen. Daarna nam de werkgelegenheid voor haar duidelijk af. Maar George Clooney’s loopbaan piekte daarentegen toen hij al 38 was.

et is wonderlijk: oudere vrouwen krijgen steeds meer invloed in de wereld, maar die realiteit wil maar niet voldoende doordringen tot de casting directors van Hollywood. Zij blijven een voorkeur houden voor jonge vrouwen. Zelfs als er een personage gespeeld moet worden dat wat ouder is. Een heel extreem voorbeeld daarvan was te zien in de film Alexander, een historisch drama van Oliver Stone. De 28-jarige Angelina Jolie speelt daarin de moeder van de 27-jarige Colin Farrell.

en onderzoek van het Centre for the Study of Women in Television and Film bevestigt het beeld dat vrouwen in de film vooral jong moeten zijn. De onderzoekers berekenden dat in de meest succesvolle films van 2014 meer dan de helft van de actrices in de twintig of in de dertig was. Slechts een derde van de actrices was over de veertig. Terwijl meer dan de helft van de acteurs over de veertig was.

bijvoorbeeld maar twaalf procent van de romantische films voor hun rekening.

r is dus nog een lange weg te gaan. Maar Annette Bening, die volgend jaar zelf haar zestigste verjaardag viert, blijft optimistisch als het om de toekomst van de oudere actrice gaat. “Hopelijk komen er meer verhalen over mensen die niet

alleen jong en verliefd zijn, maar ook over mensen die ouder en stijlvol zijn – hoe de seks is, hoe de werkelijkheid is, vooral voor vrouwen die ouder worden,” zei ze tegen de BBC. “De levens van mijn vriendinnen zijn zo interessant en dat vindt je vaak niet terug in de manier waarop we vrouwen in de film zien. (…) Maar ik denk dat het gaat veranderen en dat het gaat beter worden.” O

e oplossing lijkt zo simpel. Als er alleen maar meer vrouwelijke filmregisseurs, scenarioschrijvers en filmproducenten zouden rondlopen in Hollywood, dan zouden al heel wat meer oudere actrices leuke rollen krijgen. Uit onderzoek van de University of Southern California blijkt namelijk dat in films waaraan tenminste één vrouwelijke scenarioschrijver heeft meegewerkt, al meer vrouwelijke personages zijn te zien en ook meer vrouwen in de leeftijdsgroep van veertig tot 64 jaar. Maar ja, hoe krijg je meer vrouwelijke filmmakers aan het werk in het witte mannenbolwerk dat Hollywood heet? De cijfers zijn deprimerend. Volgens een Engels onderzoek uit 2015 nemen vrouwelijke regisseurs OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

COLUMN HADJAR BENMILOUD

FOTO FEMMY WEIJS

Hadjar Benmiloud (1989) woonde in Amsterdam, Parijs, Hollywood en... Zutphen en werkt sinds haar vijftiende bij allerlei verschillende kranten, tijdschriften, televisie en radio. Ze studeerde een beetje Mediamarketing en een beetje Filosofie. In 2016 lanceerde ze Vileine.com: een dagelijks vrijwilligersmedium door ruim honderd activistische en journalistieke stemmen.

#METOO ESCALEERT

ABSOLUUT NIET

osgeslagen heksenjacht. Hysterische wijven. Lekker in de slachtofferrol zwelgen. Tot zover de troostende woorden van veel nuchtere Nederlandse mannen die onze beschaving bewaken. Rutte kan trots zijn op alle ‘Doe.Normaal’-meneren die stuk voor stuk volgens henzelf géén deel zijn van het diepgewortelde probleem dat verkrachtingscultuur* heet: die lieten zich hun cultuur niet afpakken. Met verkrachtingscultuur* bedoel ik

normaliseren van seksueel geweld en helaas bleek inderdaad dat veel mannen hier seksuele grensoverschrijding helemaal niet zo’n groot probleem vinden. Wat ondertussen wel een groot probleem bleek, is dat al die arme mannen nu “helemaal geen vrouwen meer durven te versieren.” Dat lieten ze ons luid en duidelijk horen toen we onze stemmen eindelijk hoorbaar verenigden en onze ervaringen met seksueel geweld deelden onder de hashtag #MeToo. Al na een week konden we elkaar nauwelijks meer verstaan, door al dit fragiele

Al na een week konden we elkaar nauwelijks meer verstaan, door al dit fragiele masculiene gejank op de timelines. natuurlijk de vertaling van het Engelse rape culture en niet de radicaalfeministische stelling uit de jaren zeventig dat elke vorm van penetratie verkrachting is. Verkrachtingscultuur is in 2017 het 32

masculiene gejank op de timelines. Niet alleen wilden de meesten niet inzien dat seksueel geweld en intimidatie een structureel probleem in onze eigen samenleving vormt en dat niet minder belangrijk is dan

seksueel geweld in India, ook van enig historisch besef hebben veel Nederlanders blijkbaar geen kaas gegeten. Hysterische heksenjacht gedreven door slachtofferschap?! Als ‘heksenjacht’ het enige woord is dat je tot je beschikking hebt wanneer wij al die mannelijke machtsmisbruikers verantwoordelijk houden voor hun daden, dan heb je mooi ons punt bewezen: dat het zijn van een vrouw alléén al zelfs etymologisch gevaarlijker is dan het bezitten van een wormvormig uitschuifbrein. Als je vervolgens ‘hysterie’ gebruikt om te duiden hoe vrouwen klinken die hun onderdrukking niet meer pikken, dan verlang je wellicht wel stiekem terug naar de tijd dat hysterie net als het lezen van een boek genoeg reden was om een vrouw in het gesticht te gooien. En als je het uitkomen voor de schadelijke gevolgen van een verkrachting of structurele intimidatie op de werkplek ziet als gespeeld slachtofferschap, dan kan ik niet anders dan een verdrietige conclusie trekken over je eigen daderschap. Een wekelijkse hand op de bil, een grapje over de borsten van de baas, een stiekem verwijderd condoom of een verkrachting die ‘per ongeluk’

plaatsvond toen er wat alcohol gedronken was: allemaal dagelijkse sleur die een sterke vrouw zonder zeuren ondergaat. Het slachtofferschap gaat blijkbaar pas in op het moment dat we ons verzetten. Dat we aan de verkeerde kant van een hele scheve machtsverdeling staan is nog nooit zo duidelijk geweest. Het bepalen van wat belangrijk is, ging ongeveer als volgt: aan talkshowtafels en in opinierubrieken werden de volgende vragen opgeworpen door – machtige - mannen. 1. Is #MeToo niet erg overdreven? 2. Werkt #MeToo niet averechts? 3. Waarom hebben #MeToo-vrouwen niet eerder aangifte gedaan (lees als: waarom is het hun eigen schuld dat de dader niet is veroordeeld en dus niet als: waarom schiet ons juridische systeem te kort)? Conclusies waren ook snel getrokken, want praktisch zijn de heren wel: 1. #MeToo gooit alles op één hoop en wat privé is moet privé blijven 2. Zoveel verschillende gevallen als er zijn, daar kunnen we ons niet mee bemoeien want #MeToo zijn individuele gebeurtenissen die in de rechtszaal thuishoren 3. We moeten meer medelijden hebben met verdachten, dronken daders en onzekere mannen. Nou, bedankt. Net als veel andere slachtoffers (of moet ik ‘ervaringsdeskundigen’ zeggen?) van seksueel geweld kroop ik ergens halverwege de actie totaal uitgeput in mijn leunstoel. Zo hoopgevend als onze onderlinge solidariteit was, zo teleurstellend bleek dat ons belangrijkste punt in deze actie werd genegeerd. Het ging namelijk om erkenning voor slachtoffers die altijd maar in hun eentje alles moeten verwerken en erkenning voor het feit dat dit een maatschappelijk probleem is dat wij allemaal in stand houden. Sámen. De enige aanklachten die echt direct serieus genomen werden, kwamen van mannen: rondom jongensaanrander Kevin Spacey en slachtoffer Jelle Brandt Corstius. Maar zelfs in deze zaken leek het alsof we

homoseksualiteit belangrijker vinden dan misbruik. Absurd. Zogenaamd empathische opiniemakers uit het Redelijke MiddenTM staken in de blessuretijd ook nog even een mes in onze rug door te benadrukken dat onze hele #MeToo-beweging eigenlijk niets minder een misdaad tegen de mensheid is. Micha Werteim bijvoorbeeld maakte teleurstellend duidelijk hoe ver we qua beschaving achterlopen op bijvoorbeeld Amerika: “Louis C.K. heeft geweldig werk gemaakt en wat hij in zijn vrije tijd doet, daar heeft zowel dader als slachtoffer mijn verontwaardiging niet bij nodig.” Die verontwaardiging is wel nodig. Emancipatie is nu namelijk: je mond houden en meedoen met de machthebbers. Seksuele bevrijding in Nederland blijkt: dat mannen hun lusten niet kunnen tegenhouden want: ‘iets met biologie en

ooit de kans had om in debat te gaan met voormalig emancipatieminister Jet Bussemaker vond ik het ook moeilijk om rustig te blijven: waarom is hier in de afgelopen acht jaar eigenlijk bijna niets aan gedaan? Ja, een beetje seksuele voorlichting in het onderwijs extra en een symbolisch dreigement over het intrekken van overheidsgeld op studentenverenigingen bij wangedrag. Een paar zinnen in Bussemakers midterm review, meer aandacht kreeg het hele onderwerp ‘seksuele emancipatie’ niet. Alleen het verbod op straatintimidatie van vorig jaar gaf even hoop, maar lijkt enkel te worden gehandhaafd als het etnische profilering makkelijker maakt. Toen ik laatst een agent om hulp riep na te zijn vastgepakt door een witte jongen, werd ik letterlijk genegeerd. Dit was eerlijk gezegd nog traumatischer dan

Dit is hoe machtsstrijd werkt: we gaan steeds drie stappen vooruit maar ook twee naar achteren wetenschap.’ Deze publiekelijke ontkleding van onze seksuele normen en waarden is om wanhopig van te worden. Dit probleem was nog nooit zo duidelijk. Probeer nu maar eens sterk en gebalanceerd in je schoenen te blijven staan, als hooggehakt hysterisch wijf op heksenjacht. Onze Nationale Rapporteur Mensenhandel en Seksueel geweld bleef gelukkig niét rustig. “#MeToo escaleert absoluut niet,” was haar kritiek op het dominante witte mannengeluid dat #MeToo probeert uit te doven. “Het probleem wordt niet groot gemaakt, het probleem is heel groot. De Nederlandse overheid zou alles moeten doen wat in haar macht licht om seksueel geweld te signaleren en voorkomen. Het laat diepe sporen na en ontwricht levens niet alleen van het slachtoffer, maar ook de generaties erna. Het is onbegrijpelijk dat hierover niks in het regeerakkoord is opgenomen.” Toen ik

het voorval zelf. “Laten we doorgaan met ons werk,” siste een collegaagent geërgerd terwijl ik bijna huilend vroeg of ze de jongen een waarschuwing wilden geven zodat ik rustig naar huis kon lopen. Ik moest vervolgens dus in mijn eentje maar uitvinden hoe ik mezelf ging beschermen tegen twee mannen die hadden gezien dat ik de politie op ze af wilde sturen. Wachtend op de wc van de Starbucks dus. Dit is hoe machtsstrijd werkt: we gaan steeds drie stappen vooruit maar ook twee naar achteren. Het is nu eenmaal geen kleine taak om onze hele samenleving opnieuw in te richten, want blijkbaar zit dit onacceptabele machtsverschil veel dieper dan we dachten. Word je daar wanhopig van en voel je je soms een slachtoffer? Dat is oké, #MeToo. Zolang we maar doorgaan met oplossingen formuleren en onze stemmen laten horen: néé is néé. Dat is niet overdreven. O OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

DOOR EMMI VAN DEN BOOM

REPORTAGE BUITENLAND FOTO ZOLTAN VAN HEYNINGEN

REPORTAGE BUITENLAND

BIKINI'S & LINGERIE IN TEHERAN

Iran en bikiniâ&#x20AC;&#x2122;s, niet de meest voor de hand liggende associatie. Toch worden ze in het land verkocht, samen met sexy lingerie. Emmi van den Boom sprak met ontwerpster Tala Raassi, die, ondanks een fikse lijfstraf in haar thuisland, de badmode is ingegaan. 34

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

REPORTAGE BUITENLAND

“V

eertig zweepslagen.” Wanneer de rechter haar straf uitspreekt kan de Iraanse Tala Raassi het eigenlijk niet geloven. Onder begeleiding staat ze op en wordt ze naar het gebouw gebracht waar de straffen worden uitgevoerd. Ze gaat liggen en dan begint het. “Van het moment in de rechtbank totdat het eindelijk over was, is een grote waas. Het enige wat ik mij nog goed kan herinneren, zijn mijn vaders ogen. Hij was gebroken.” Tala Raassi is zestien als ze in de gevangenis van Teheran, de hoofdstad van Iran, belandt. Hoe verschrikkelijk die herinnering ook is, het heeft haar gevormd tot de vrouw die ze nu is. Achttien jaar later woont ze in Washington DC, runt ze haar succesvolle badmode-label Tala Raassi Swimwear en heeft ze net haar eerste boek Fashion is Freedom uitgebracht. “Mensen denken dat ik de badmode in ben gegaan als tegenreactie op mijn jeugd in Iran,” vertelt ze via Skype vanuit haar huis in Washington. “Maar dat is niet zo. Ik hou van bikini’s en badpakken. In Iran droeg ik regelmatig bikini’s.” Bikini’s. Het is niet het eerste wat bij je opkomt als je aan de Islamitische Republiek Iran denkt. Maar, al zijn het er niet veel, ook hier zijn winkels waar vrouwen pikante

REPORTAGE BUITENLAND

lingerie en de nieuwste badmode kunnen kopen. In de gloednieuwe winkelcentra in het rijke noorden en moderne westen van Teheran zijn onder andere boetieks van het Spaanse merk woman'secret en Duitse Triumph gevestigd. De winkels worden gerund door vrouwen, mannen zijn er niet welkom. Voor de etalages en deuren hangen dikke, fluwelen gordijnen. Daarachter schuilen sfeervolle lingeriewinkels zoals we die hier kennen en kunnen vrouwen, ongesluierd en in alle rust, lingerie passen. “Ik kom hier graag,” vertelt Mina Fakhar in een winkel van woman'secret. Ze is een jonge vrouw uit Teheran die al haar vrije tijd steekt in het opzetten van haar eigen modelabel. “Het is fijn dat er alleen vrouwen werken. Op de bazaar kun je ook ondergoed kopen, maar die winkels worden vrijwel altijd gerund door mannen. Dat vind ik toch minder prettig. De meeste winkels hebben trouwens vooral lingerie, badmode zie je bijna nooit.” Ze lacht: “Wanneer moet je dat aan hier in Iran?” “Ik ben al jaren niet meer in Iran geweest.” Raassi klinkt nostalgisch als ze terugdenkt aan haar laatste bezoek in 2004. “Ik weet niet precies wat er in winkels hangt. Ik kan mij voorstellen dat bikini’s niet in de etalages hangen, maar onder de toonbank is alles te krijgen in Iran. Via

‘Onder de toonbank is alles te krijgen in Iran. Het zal je verbazen hoe modern jonge vrouwen er nu bijlopen’ vrienden blijf ik op de hoogte. Het zal je verbazen hoe modern jonge vrouwen er nu bijlopen.” Dat klopt. Vooral in het noorden van Teheran lopen jonge vrouwen rond in kleurrijke overjassen die soms niet meer bedekken dan de heupen, terwijl de wet voorschrijft dat ze toch minstens tot de knieën moeten komen. Kleine, kleurrijke hoofddoeken bedekken slechts een deel van de lange, zwarte haren van de moderne Teherani. De zwarte, alles bedekkende sluier wordt vrijwel alleen nog gedragen door streng religieuze vrouwen. “Het is zo anders dan toen ik opgroeide”, vertelt Raassi. “Ik groeide op net na de revolutie. Vrouwen waren ineens verplicht zich te sluieren. Mijn familie was ruimdenkend, mijn moeder en tantes lagen voor de revolutie vaak in bikini op het strand. Ineens was dat verboden, net als alcohol en contact tussen mannen en vrouwen die geen familie waren. Dat was moeilijk voor ze. Binnenshuis bleven familieleden illegaal verkregen alcohol drinken en illegale feestjes organiseren. Buitenshuis liep ik rond in een zwart gewaad en moest ik mij verantwoorden tegenover de moraalpolitie als ik met mijn broer de straat 36

op ging. We moesten bewijzen dat we echt familie waren. Dat was verwarrend. Toch groeide ik op als ieder ander zestienjarig meisje. Ik keek naar Baywatch en 90210, dat ontvingen we via de illegale satelliettelevisie. Ik wilde net zo leven als zij. Ik begon te experimenteren met kleding, probeerde binnen de regels toch mijn eigen stijl en identiteit te ontwikkelen. Dit leidde tot veel spanningen thuis. Ik dacht dat mijn ouders niet wilden dat ik levenservaring opdeed. Er was altijd ruzie. Ik werd tegendraads, droeg veel make-up terwijl dat verboden was en kwam steeds vaker in de problemen op school. Ik deed van alles in het geheim. Nu realiseer ik mij dat mijn ouders mij alleen maar wilden beschermen. Ze wilden precies dat voorkomen wat uiteindelijk toch gebeurde.” Raassi was net zestien toen het noodlot toesloeg. Een vriendin organiseerde een huisfeestje. Raassi moest er heen, want ze zou daar haar zestiende verjaardag vieren. “Mijn ouders hadden mij verboden om te gaan. Ik smeekte mijn broer om mee te gaan. Dankzij hem mocht ik toch naar het feest.” Zoals altijd gingen de hoofddoeken af bij de voordeur en ook de verplichte lange overjassen OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

REPORTAGE BUITENLAND

hingen ze aan de kapstok. Raassi was gekleed in een kort rokje en T-shirt. Er waren jongens en meisjes. Alcohol en muziek. Ze dansten. “De sfeer was goed,” herinnert ze zich. Tot er hard op de deur gebonsd wordt. De politie en Basij, een paramilitaire militie van vrijwilligers die onder direct gezag van de religieus leider staan, haasten zich het

REPORTAGE BUITENLAND

Drie… het voelde alsof iemand mijn rug in brand stak. Het leek een eeuwigheid te duren. Om daarna mijn ouders onder ogen te komen, was misschien wel het ergste van alles. Ik schaamde mij dat ik ze dit had aangedaan. Ik heb niet eens gevraagd hoe het met mijn vriendinnen ging, we zijn direct naar huis gereden. Mijn rug deed pijn, maar ik

‘Ik hield mijn T-shirt aan, dacht dat die mijn huid zou beschermen. Het voelde alsof iemand mijn rug in brand stak. Het leek een eeuwigheid te duren. Om daarna mijn ouders onder ogen te komen, was misschien wel het ergste van alles’ appartement in. Raassi schrikt en vlucht samen met een vriendin – in minirokje en zonder hoofddoek – naar buiten. Daar worden ze alsnog gearresteerd. Samen met alle andere jongeren op het feest wordt ze naar het politiebureau gebracht en opgesloten in een cel. “We hoorden regelmatig verhalen van anderen die op feestjes waren waar de politie of Basij binnendrong. Maar we leefden in de veronderstelling dat ons nooit iets zou overkomen. We wisten dat je de politie kon omkopen. Toen we in de cel zaten, speelden we spelletjes en vonden we het vooral interessant. We zagen daar vrouwen prostituees, criminelen, drugsverslaafden - die we nooit eerder hadden gezien. We dachten dat onze ouders het allemaal wel zouden regelen. Maar toen de avond viel, werden we stiller. Het duurde nu wel erg lang. Uiteindelijk hebben we vijf dagen vastgezeten. Het was een mentale marteling. We wisten niet wat er ging gebeuren. Hoe lang we daar zouden zitten. Op de vijfde dag werden onze namen opgeroepen en moesten we in de rechtbank verschijnen. Ik kan me nog herinneren dat mijn ouders in de rechtszaal zaten. Ik durfde ze niet aan te kijken. Ze hadden alles gedaan om dit te voorkomen en nu stond ik hier toch. Ik hoorde de rechter onze straf uitspreken: veertig zweepslagen voor de meisjes, vijftig voor de jongens. Het voelde als een nare droom. We werden naar de strafkamer gebracht en daar gebeurde het. Ik moest op mijn buik op een houten bed gaan liggen. Ik hield mijn T-shirt aan, dacht dat die mijn huid zou beschermen. Éen. Twee. 38

voelde mij vooral erg respectloos behandeld. Ik was een emotioneel wrak. Het duurde lang voordat werkelijk doordrong wat er precies was gebeurd. In de tijd daarna deed ik weinig. Ik ging naar school, haalde mijn examen en toen ben ik op aandringen van mijn ouders naar Dubai gegaan.” Opgegroeid in een milieu waarin ze nooit mocht dragen wat ze wilde, zag ze in Dubai voor het eerst dat het ook anders kon. “Op het strand zag ik een vrouw die zich volledig bedekte met de islamitische kleding. Ze deed dat uit eigen keus en ik vond het indrukwekkend dat ze die keuze zelf had gemaakt. Vlak naast haar stond een vrouw in bikini. Ook zij had de vrije keuze om zich zo te kleden. Niemand van hen liep het risico om gestraft te worden. Ik vond het krachtig om te zien dat deze twee werelden naast elkaar konden bestaan in een land. Dat beide vrouwen vrij waren om te dragen wat ze wilden. Toen realiseerde ik me pas dat vrijheid niet gaat om hoeveel kleding je aan- of uittrekt, maar dat het gaat om dat je de keuze hebt om te dragen waar jij je prettig in voelt. Toen kreeg ik het idee dat mode voor vrijheid staat en begon ik te dromen van mijn eigen kledinglijn om vrouwen te inspireren hun dromen achterna te gaan.” Ze vertrekt naar Amerika, slechts zeventien jaar oud en zonder dat ze een woord Engels spreekt. Ze begint met Engelse taalles, studeert aan een universiteit en vindt een baan in een boetiek. Op haar 21e

begint ze haar eerste t-shirtlijn: simpele witte shirts met veertig ingesneden gaten op de rug. “Ieder gat stond voor één van de zweepslagen. Maar ik had geen goed plan, dus het werd een mislukking.” In 2008 begint ze een boetiek samen met een partner. Maar de samenwerking loopt niet goed en de markt stortte in. “Dat was mijn tweede mislukte poging om een eigen bedrijf te beginnen. Ondertussen bleven mijn ouders pushen dat ik rechten moest gaan studeren. Maar mijn droom was om de mode in te gaan. Die zou ik niet zomaar opgeven.” Tijdens een modeshow van een bikinilijn in Brazilië wordt Raassi verliefd op de badmode. Dit is waar ze mee verder wil. Ze reist vijf jaar lang het land af om advies te vragen bij andere ontwerpers en begint thuis de eerste bikini’s te ontwerpen. Nu heeft ze een succesvol bedrijf, Tala Raassi Swimwear, en wordt haar badkleding over het hele land verkocht. “Als ik terugkijk op mijn leven ben ik enorm dankbaar en blij dat ik hier zo goed uit ben gekomen. Dat ik een kans heb gehad om iets van mijn leven te maken. Maar ik word er verdrietig van als ik bedenk dat ik die kans alleen had omdat ik ook een Amerikaans paspoort heb. Mijn vriendinnen in Iran hebben nooit dezelfde kansen gehad. Sommigen van hen zijn daarna vaker opgepakt omdat ze volgens de overheid iets verkeerds deden. Ondanks die traumatische ervaringen blijven ze sterk genoeg om zich te kleden zoals zij willen en zijn ze niet bang hiervoor gestraft te worden. Ik zou dat niet durven, ik wil nooit meer terug naar die gevangenis. Zij zijn zo veel sterker en dapperder dan ik.” Voor haar vrienden, maar ook voor jonge meiden in Iran en andere delen van de wereld, heeft Raassi haar memoires geschreven. In het boek blikt ze terug op haar leven en alle strijden die ze heeft moeten leveren om te komen waar ze nu is. “Door mijn jeugd in Iran weet ik dat het voor sommige meisjes in de wereld niet makkelijk is om hun dromen na te jagen. Ik wil hen inspireren en de kracht geven om dit toch te doen. Tegelijkertijd wil ik iedereen die nog nooit in Iran is geweest, laten kennismaken met het land. Want het is zo veel meer dan het beeld dat media schetsen. Iran wordt door zo veel mensen gehaat, terwijl het zo’n prachtig land is vol lieve en warme mensen, met een rijke geschiedenis en prachtige cultuur. Ja, zelfs na mijn eigen ervaring, houd ik nog steeds van Iran. Ik wil een woordvoerder zijn van de Iraniërs, laten zien hoe mooi het land is en tegelijkertijd mensen inspireren hun dromen achterna te gaan.”

Want het voormalig Perzië zit vol talentvolle jongeren, weet Raassi. Wie over de straten van Iran loopt, ziet dat ook. Vrouwen dragen de mooiste kleding en op Instagram kom je de ene na de andere modeontwerpster tegen die in geheime studio’s hun creaties in elkaar naaien. Zoals Mina Fakhar die we tegenkwamen in een lingeriewinkel in Teheran. Naast haar gewone baan werkt ze dag en nacht om haar echte droom te verwezenlijken. “Ik ben altijd gefascineerd geweest door kleding en wil in mijn ontwerpen de traditionele Iraanse cultuur combineren met de nieuwe westerse trends. Ik gebruik veel kleuren, want vroeger droegen Iraanse vrouwen dat ook.” Via Instagram blijft ze op de hoogte van de nieuwste trends en kan ze ook haar eigen kleding aan de buitenwereld presenteren. Dankzij Instagram staan Iraanse jongeren in contact met de buitenwereld. Op die manier kan ook Raassi contact krijgen met jongeren in haar thuisland. Ze is voornemens om dit voorjaar haar kleding te gaan verkopen in een boetiek van een vriendin in Iran. “Ik kan niet wachten om alle mooie vrouwen in Iran in mijn kledingstukken te zien. Dan komt een van mijn grootste dromen uit.” O OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

VAKVROUW JANINE DIJKMEIJER IN 159 WOORDEN WERKT heel divers. Maandag en dinsdag heb ik vaak vergaderingen en ‘s avonds bezoek ik een voorstelling, première of opening, maar niet vaker dan drie keer per week. Dat is mijn limiet. VERDIENT genoeg om een gezin van te onderhouden; twee kinderen van twaalf en vijftien. Mijn Amerikaanse echtgenoot werkt als therapeut in Amerika. BETAALT DAARVAN kinderen, huur en de auto. We gaan graag op vakantie naar Amerika of Mexico, zoals afgelopen zomer.

VAKVROUW

DOOR NICO HOFSTRA BEELD RAHI REZVANI

MOEILIJK MOMENT IN CARRIÈRE probeer ik niet als moeilijk te zien. Als het moeilijk wordt denk ik: leuk, een uitdaging! PRESTATIE toen ik stopte met dansen en twee prijzen won. De nieuwe vestiging van het NDT wordt eveneens een mijlpaal, een doel waar ik naartoe werk. DROOM het liefst zou ik dicht bij zee willen werken als onderwaterbioloog, maar zo’n carrièreswitch zie ik mezelf niet meer maken. Met het NDT zou ik het liefst wereldwijd de verbinding willen zoeken met andere culturen en dat in onze dans verwerken.

Janine Dijkmeijer (54) is sinds 2014 directeur van het Nederlands Dans Theater. Na een jarenlange ervaring, onder andere als zakelijk leider van Het Nationale Ballet, leidt zij dit instituut naar een geheel nieuwe hoofdvestiging in het centrum van Den Haag. Haar stijl is die van een danser: zowel gracieus als gedisciplineerd. “Mijn collega’s vinden me warm, maar zij kennen ook mijn extreme, harde kant.”

JANINE DIJKMEIJER

DIRECTEUR NEDERLANDS DANS THEATER

e heeft het gezicht van een danseres. Lacht en reageert: “Dat is niet vreemd als je zo lang hebt gedanst. Ik denk dat het gezicht een tekening is van wie je bent, van hoe je in elkaar zit vanbinnen. Als we het hebben over mijn rol als directeur, denk ik dat ik nog steeds een danser ben, een dansende manager.” Het Spuiplein in het centrum van Den Haag is een grote bouwput, omheind door een houten muur met ronde kijkgaten van verschillende formaten. Er is voorlopig niet meer te zien dan de voorbereidingen voor de aanleg van een fundering. In de zomer van 2020 zal volgens de planning de bouw van het nieuwe Onderwijs en Cultuur Cultuurcomplex (OCC) worden afgerond. Het gebouw huisvest straks vier grote culturele instellingen: het Residentie Orkest, de stichting Dans- en Muziekcentrum, het Koninklijk Conservatorium en het Nederlands Dans Theater (NDT). De hoge zwarte gevel en het achterliggende pand van deze laatste instelling staan nog overeind, terwijl de andere helft van het gebouw reeds heeft plaatsgemaakt voor bouwwerkzaamheden aan het nieuwe complex. In het kantoor huist de organisatie van NDT. In maart 2014 trad Janine Dijkmeijer aan als directeur van dit internationaal gerichte dansgezelschap. In tijden van het Spuiforum, het voormalige bouwplan van het toekomstige cultuurcentrum, kwam ze aan het roer te staan van een organisatie die zich in turbulente tijden bevond. “Het was een moeilijke periode,” zegt Dijkmeijer over haar eerste jaar als directeur. “Wij stonden afwijzend tegenover het plan Spuiforum. De afmetingen van de theaterzaal waren bijvoorbeeld niet goed, terwijl dat voor ons toch het belangrijkste is. En het podium was niet vanuit elke hoek van de zaal goed te zien zijn. De chaos van buitenaf heeft een grote impact gehad op onze interne organisatie. Mijn grootste ambitie was om weer rust en structuur aan te brengen. Tijdens vergaderingen, voorheen vluchtige paniekbijeenkomsten, is er nu sprake van een structureel teamoverleg.” Tot de opening van de nieuwe vestiging blijft het oude kantoor dienstdoen als thuisbasis voor zowel de zakelijke als artistieke organisatie van het NDT. Het oude gebouw

OPZIJ I NR.12/1 I 2017/2018

VAKVROUW

biedt ruimte aan ruim 110 werknemers, inclusief de dansers, de kantoorstaf, technische medewerkers en fysiotherapeuten, vijf dansstudio’s en een naaiatelier waar vier personen de kostuums maken. In het nieuwe complex krijgt het NDT de beschikking over een theaterzaal en twee ruime verdiepingen. Dijkmeijer heeft een lange staat van dienst in de culturele

VAKVROUW

directeur pleitte ik voor een structurele en evenwichtige organisatie, maar in die rol wil ik de rebellie niet onderdrukken. Dat zou doodzonde zijn.” Met twee internationaal georiënteerde dansgezelschappen geeft het NDT jaarlijks ongeveer zeventig voorstellingen in onder meer Europa, Australië, Azië en de Verenigde Staten. Jaarlijks trekken de voorstellingen ruim 150.000 bezoekers. Dit betekent voor Dijkmeijer een pittig schema om bij te benen. “De laatste weken hadden we vaak meerdere events op dezelfde dag. Optredens in Brazilië en het Zuiderstrandtheater, een jubileum met een hoofdsponsor en daarnaast de Nederlandse Dansdagen in Maastricht. Dat alles op één zaterdag. In die chaos is het mijn taak om de puntjes te verbinden.” Dijkmeijer werkt nauw samen met choreograaf en artistiek directeur Paul Lightfoot, die sinds 1985 aan het NDT verbonden is. Samen met hem geeft Dijkmeijer leiding aan de twee gezelschappen bij het Nederlands Dans Theater: NDT 1, bestaande uit 28 dansers in de leeftijd van 24 tot 38 jaar en NDT 2 bestaande uit pas afgestudeerde dansers in de leeftijd van 17 tot 23 jaar. “Hij ademt dans,” zegt Dijkmeijer over haar collega. “Dat levert soms discussie op, want het artistieke deel zal aan moeten sluiten op de financiële kant van het gezelschap. Ik probeer hem mee te nemen in die overwegingen en dat is soms lastig. Als creatieveling werkt hij in het moment, terwijl ik drie jaar vooruit moet denken. We genereren jaarlijks ruim veertien miljoen aan inkomsten. Ik probeer besluitvaardig te zijn om de toekomst van het NDT te waarborgen. We richten ons daarom onder andere op fundraising. De kunst zal daarvoor echter nooit moeten wijken.” Na de opening van de nieuwe locatie aan het Spuiplein zal Dijkmeijer naar eigen zeggen nog ruim een jaar aanblijven als directeur. Ze legt uit: “’Als ik je een viool had gegeven was je violist geworden,’ zei mijn moeder. Waarom? Omdat ze wist dat ik het net zo lang zou volhouden totdat ik het kon. Wanneer ik iets in de vingers heb is het klaar, dan moet ik naar het volgende hoofdstuk. Zo ging het ook bij Cinedans. Na tien jaar verliet ik dit festival, want anders zou het evenement niet kunnen innoveren. Cultuur moet gebonden zijn aan wat er om je heen gebeurt. Te lang in dezelfde functie maakt dit moeilijker. Daarom moet er een frisse wind gaan waaien.” Dijkmeijer lijkt zichzelf hiermee weg te cijferen voor het voortbestaan van een zo innovatief mogelijk

‘Mijn grootste ambitie was om weer rust en structuur aan te brengen. Tijdens vergaderingen, voorheen vluchtige paniekbijeenkomsten, is er nu sprake van een structureel teamoverleg’ sector. Voor haar aanstelling bij het NDT was ze onder andere zakelijk leider van Het Nationale Ballet, stichtte ze in 2003 het internationale dansfilmfestival Cinedans en adviseerde ze de Raad voor Cultuur en het Fonds Podiumkunsten. Na een carrière als professioneel danseres ontving ze in 1999 de Gouden Zwaan en de Prijs van Verdienste van het Dansersfonds ’79. “Als kind wilde ik arts worden,” vertelt ze. “Mijn moeder is arts, ik wilde in haar voetsporen treden. Ik had geen hoog gemiddelde op school en werd uiteindelijk uitgeloot voor een studie medicijnen. Ondertussen danste ik al vanaf mijn vijftiende, maar had nooit het idee dat ik daadwerkelijk danseres kon worden.” Dijkmeijer ging vervolgens naar de Academie voor Theater en Dans in Amsterdam en beëindigde op 37-jarige leeftijd haar loopbaan als professionele danseres. “De meeste dansers stoppen voor hun veertigste en gaan daarna lesgeven,” legt Dijkmeijer uit. “Ik ben gestopt met dansen omdat ik kinderen wilde. En ik wist, ik kan niet dansen en tegelijk kinderen opvoeden. Ik stopte op mijn hoogtepunt om ruimte te maken voor iets anders.” Dijkmeijer heeft daarna nooit meer gedanst. “Maar,” zegt ze, “als iemand hier de radio aanzet kan ik me natuurlijk niet bedwingen. ‘Oh nee, daar gaat ze weer’, roepen ze dan.” Dijkmeijer bewaakt de identiteit van het NDT, een dansgezelschap dat werd opgericht door Aart Verstegen, Carel Birnie en Benjamin Harkarvy, met de steun van achttien dansers, onder wie grootheden als Hans van Manen, Rudi van Dantzig, Han Ebbelaar en Alexandra Radius. In 1959 deed deze groep virtuozen afstand van het Nationale Ballet en diens beruchte choreograaf Sonia Gaskell. Volgens Dijkmeijer zit het eigenzinnige karakter van toen nog altijd in het dna van de huidige generatie. “Ik noem het de rebellie die onderdeel is van onze organisatie. Deze tensie is nodig om het publiek te blijven verrassen. Wrijving geeft glans. Als je dat kwijtraakt verlies je een deel van de essentie. Toen ik hier begon als 42

dansinstituut. Ze reageert: “Ik wil doen wat het beste is voor het theater. Daarom zou ik ook een goede arts zijn geworden. Als die arm eraf moet, omdat de patiënt anders sterft, dan haal ik hem eraf. Ook als de persoon schreeuwt. Ik praat hier soms over met collega’s. Zij vinden me warm, maar kennen tegelijkertijd mijn extreme, harde kant.” Ze vergelijkt haar werk als directeur met de leerschool van een danser. Volgens Dijkmeijer is techniek voor beide vakken aan te leren, maar bezieling is volgens

haar een vereiste. “Ik zoek naar wat ik van mezelf kan laten zien in mijn werk, zodat ik mensen daadwerkelijk bereik. Zo werkt dat ook met dans. Je kunt alles leren uit een boekje, but you cannot write down how a soul moves through space. Dit klinkt zweverig, maar het is werkelijk zo. Dat probeer ik door te geven met mijn werk; hoe kun je al die aangeleerde techniek afpellen, vertrouwen hebben in wat je kan, zodat er een moment overblijft – een fractie van een seconde – dat je zo vrij kunt zijn dat je een ander datzelfde vrije gevoel kan bezorgen.” O

‘Wanneer ik iets in de vingers heb is het klaar, dan moet ik naar het volgende hoofdstuk’

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

DOOR ALIES PEGTEL EN MARIANNE VERHOEVEN

BEELD CORBINO

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

Langs de feministische meetlat neemt maandelijks een Nederlands bedrijf de emancipatoire maat. Dit aan de hand van een persoonlijk interview - met hun topvrouw of –man en afgezet tegen de benchmark. Met historische dank aan Cisca Dresselhuys.

CORENDON ATILAY USLU Atilay Uslu (49) is oprichter van reisorganisatie Corendon. Begonnen als Turkije-specialist, omvat het bedrijf nu een luchtvaartmaatschappij en hotels in binnenen buitenland. Corendon telt meer vrouwelijke werknemers dan mannelijke, maar dat is geen bewust beleid. “Ik kijk naar de kwaliteit van de persoon. Ik ben niet voor een excuusvrouw of excuusallochtoon, die toevallig aan de top moet omdat het een vrouw of een allochtoon is.” 44

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

e hebben afgesproken in het Corendon Vitality Hotel in Amsterdam-West. Het hotel huisvest in een groot modern pand, van veraf herkenbaar aan de lichtgevende bordeauxrode Corendonletters. In de lobby, waar geweven tapijten op de zwarte vloer liggen, zitten veel hotelgasten te werken op hun laptops. Het viersterrenhotel biedt een pleisterplaats aan zakenmensen, toeristen en buitenlanders die per bus Europa doorkruisen en paar dagen Amsterdam aandoen. Als tiener zag Atilay Uslu, die als eenjarige dreumes naar Nederland kwam, het als ultiem levensdoel om een miljoen gulden te verdienen. Omdat hij al snel ontdekte dat hij dit als elektrotechnicus in loondienst nooit zou bereiken, kocht hij op zijn 23ste met geleend geld van zijn eerste echtgenote het shoarmazaakje van zijn oom in Haarlem. In 1994 stapte hij over naar de reiswereld. Net na de Balkanoorlog was het lastig om over land naar Turkije te reizen en hij ontdekte een gat in de markt door aan Turkse Nederlanders vliegreizen naar hun geboorteland te verkopen. Volgens Uslu heeft tegenwerking zijn bedrijf groot gemaakt. Onder druk van concurrerende touroperators wilden luchtvaartmaatschappijen Corendon ineens geen stoelen meer verkopen, en daarom kocht hij zelf maar vliegtuigen. Sinds een paar jaar bouwt Corendon ook aan een eigen hotelketen. Leidinggeven aan een reisimperium was nooit zijn ideaal en in 2014 droeg Uslu zijn functie als CEO over aan oud-TUI-topman Steven van der Heijden. Zelf houdt hij zich sindsdien bezig met de ontwikkeling van nieuwe producten. Turkije, ooit goed voor zeventig procent van de omzet, is door de politieke spanningen minder in trek bij toeristen en daarom zoekt hij naar mogelijkheden in met name Griekenland, Spanje en Sicilië. Of zoals hij het zelf uitdrukte in een tv-interview, hij zoekt “nieuwe handel voor de verkoop.” Tijdens ons gesprek, met een druilerig uitzicht vanaf de achtste verdieping, vertelt Uslu dat dit eerste Corendon Vitality Hotel mede tot stand kwam dankzij zijn jongste zusje Gunay. Zij was het die de grootscheepse verbouwing van een voormalig kantoorpand binnen een jaar in goede

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

banen leidde. Uslu zegt dat de bouw aanvankelijk te lijden had onder de voortdurende ruzies tussen zijn neef Talip, die hij had aangesteld als aannemer, en Kees, de hotelmanager. “Ik was er op een gegeven moment klaar mee en dacht: er moet een vrouw komen. Een vrouw kan als mediator deze twee macho’s beteugelen.” Inmiddels staat Gunay, getrouwd en moeder van twee kinderen, aan het hoofd van Corendon Development, maar in de tijd dat Uslu een beroep op haar deed, gaf ze als kunsthistorica college op de Universiteit van Amsterdam. “Ik dacht meteen aan mijn zus voor de coördinatie van de bouw. Ze is slim en ik wist gewoon dat ze het kon, ook al had ze de specifieke kennis niet.” Het kostte hem wel enige moeite haar te overtuigen, “maar als ze echt niet had gewild, was ze mans genoeg geweest om ‘nee’ tegen mij te zeggen.” De eerste keer dat Gunay de bouwplaats opliep, droeg ze torenhoge hakken. “Iedereen keek naar haar. Die twee mannen hadden moeite haar als baas te accepteren, maar ze moesten en uiteindelijk kwam het helemaal goed.” Er is zelfs een soap van dit hotelproject gemaakt: Van Luchtkasteel tot Droomhotel, Corendon sponsorde de tiendelige realityserie. Gedurende het gesprek zal blijken dat deze werkwijze typerend is voor de charmante, innemende Uslu; hij werkt snel en intuïtief, en is eerder onder indruk van een persoonlijkheid dan van een piekfijn cv. Een van de vrouwen in de Corendon-top komt ons halen voor het gesprek, het is het hoofd pr, Daisy Homoet-Mijnals. Zij zal bij het gesprek blijven, net als Mariska Nunes, de voormalige PA van Uslu. Zij is nu als Operationeel Directeur Corendon Hotels & Resorts Nederland verantwoordelijk voor de Nederlandse hotelgroep, waaronder ook het College Hotel in Amsterdam-zuid valt. Nunes is tevens oprichter van het jonge reislabel MarisLife, gespecialiseerd in eenouder-vakanties. Dat de twee dames aan tafel blijven zitten tijdens het gesprek, is een spontane ingeving. Wie weet komt het ook wel doordat het gesprek gaat over het vrouwenbeleid van Corendon. Tijdens ons gesprek vullen ze regelmatig het verhaal van Uslu aan, ze zijn niet bang om hem te onderbreken en tegen te spreken. Nunes maakt af en toe

aantekeningen. “Als jullie opletten, merk je dat Atilay nogal wat spreekwoorden en gezegden door elkaar haalt,” zegt ze. Uslu: “Maris houdt dat allemaal bij, want zij wil een boek over mij gaan schrijven.” Nunes: “Hopelijk wordt het een bestseller, want ik ben niet verzekerd van een heel goed pensioen, haha.”

en Transatlas. Sinds 2000 is hij mede-eigenaar/directeur van de Corendon groep, als touroperator verantwoordelijk voor het opzetten, verkopen en uitvoeren van vakantie-reizen en hotels in binnen en buitenland. OPMERKELIJK Kijkt op iedere bestemming naar de prijzen van de huizen. Ook naar wat een koffie en een biertje kost. BOEK OP HET NACHTKASTJE Geen boek maar wel de boekingscijfers van Corendon. VOOR HET LAATST GELACHEN Afgelopen weekend tijdens de ‘mannentrip’ in New York met zijn twee zonen. LIEVELINGSSERIE Homeland en Flikken Maastricht.

Dat je dezelfde vrijetijdsbesteding hebt, merk je pas als je met elkaar werkt. Of vraag je tijdens een sollicitatiegesprek naar welke tv-series iemand kijkt? Uslu: “Nee, ik kijk naar mensen, niet naar achtergrond. Niet of iemand een kleur heeft of rood, blauw, zwart of blond haar heeft. Dat maakt me echt niet uit.”

ATILAY USLU NAAM Atilay Uslu GEBOREN 03-01-1968 OPLEIDING Elektrotechniek LOOPBAAN Na de normale basisopleidingen heeft hij elektrotechniek gestudeerd en deze studie tot 1990 toegepast als technicus bij Fokker In 1990 is hij begonnen als zelfstandig ondernemer. Tot 1993 als eigenaar/uitbater van restaurant Paspoort in Haarlem. In 1993 volgde de overstap naar de reiswereld. Vanaf die tijd was hij eigenaar/directeur van respectievelijk Mega Reizen, Snowman 46

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: hoe zit het met jullie man-vrouwbeleid? Uslu: “Ik kan daar erg kort over zijn: ik ben daar helemaal niet mee bezig. Ik kijk naar de kwaliteit van een persoon. Ik ben niet voor een excuusvrouw of excuusallochtoon voor iemand die aan de top moet komen omdat zij nu eenmaal vrouw is of allochtoon. Dat Mariska nu de hotelgroep leidt, komt doordat ze goed is. Ik trek niemand voor, maar ik laat het ook niet gebeuren dat iemand omdat zij vrouw is of omdat hij misschien gay is, wordt buitengesloten. Dat gebeurt hier niet, we hebben een zeer gemixt managementteam.” Dat is bijzonder. Als verklaring dat in veel toppen van bedrijven witte mannen zitten, wordt vaak aangevoerd dat de zittende leidinggevenden als opvolgers klonen van zichzelf zoeken. De witte mannen In Nederland laten zich bij voorkeur opvolgen door jongere witte mannen, omdat ze in hen de leidinggevende eigenschappen van zichzelf menen te herkennen. Waarom zoek jij niet naar een kloon van jezelf? Uslu: “Mariska was mijn PA, maar ze lijkt niet op me, nee.” Nunes (lachend): “We kunnen wel lezen en schrijven met elkaar, maar we zijn inderdaad geen klonen.” Uslu: “We hebben wel een paar dezelfde eigenschappen. Ook zij speelt Candy Crush, ook zij kijkt naar Homeland, hahaha.”

geschikt is voor de job, moet het doen. Als je open staat, komt het met die diversiteit vanzelf goed.” Is dat naar buiten toe ook bekend van Corendon? Uslu: “Om de een of andere reden hebben wij een veel hoger vrouwenpercentage en allochtonenpercentage dan het gemiddelde Nederlandse bedrijf.” Mijnals: “Bij ons werken 231 vrouwen en 174 mannen.” Uslu: “Kijk, we hebben dus meer vrouwen dan mannen in dienst. Ik wist het niet eens precies, ik zie deze cijfers nu voor het eerst.” We hadden wel het vermoeden dat hier veel vrouwen zouden werken, want het is tenslotte de reisbranche, van oudsher zijn reisgidsen of -leiders toch ook vaak vrouw? Mijnals: “Dit zijn de medewerkers van Corendon Dutch Airlines en Touroperator Corendon. De gidsen vallen buiten deze cijfers.” Uslu: “Wij werken juist heel veel met mannelijke gidsen. Vooral in Turkije zijn veel mannen gids, daar is het een heel serieus beroep. Wij sturen vanuit Nederland geen reisleiders naar het buitenland. Met Corendon proberen we zoveel mogelijk met lokale mensen te werken, die overigens wel Nederlands spreken. We willen in de landen van onze bestemmingen werkgelegenheid creëren. Wij brengen mensen daarheen op vakantie en de locals moeten omgekeerd ook werk krijgen.”

‘Ik kijk naar mensen, niet naar achtergrond. Niet of iemand een kleur heeft of rood, blauw, zwart of blond haar heeft’

Wat is jouw bezwaar tegen het gericht zoeken naar vrouwen of allochtonen? Uslu: “Waarom zou je dat moeten doen? Wie het meest

Even terug naar jouw personeelsbeleid: hoe komt het dat jij als werkgever zo’n onbevangen blik hebt op de arbeidsmarkt? Uslu: “Dat komt natuurlijk omdat ikzelf van allochtone komaf ben. In Nederland heerst een hele sterke onskent-ons-scene, daar val ik buiten. Stel dat iemand baas wordt van een groot museum of CEO van een grote onderneming. Dan kijkt zo’n persoon niet breed om zich heen naar nieuwe medewerkers. In de regel neemt zo’n man na zijn aantreden zijn eigen team mee. Vaak zijn dat oud-studiegenoten, mannen die elkaar al heel lang kennen. Als buitenstaander dring je niet binnen in zo’n vertrouwenscirkel. Je ziet de laatste tijd wel dat er voor de show nog een vrouw bij wordt gevraagd. Die maken ze dan verantwoordelijk voor duurzaamheidsbeleid, of hr-beleid ofzo.” Werk jijzelf ook niet met een kring getrouwen, OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

onder wie je familieleden: je zus, je neef? Uslu: “Ik heb mijn zus niet aangenomen omdat zij mijn zus is. Ik wist gewoon dat Gunay geschikt was om de bouw van dit hotel te coördineren. Als zij niet mijn zus was geweest was, had ik haar ook gevraagd.” Nunes: “Er zijn ook veel projecten of functies geweest, waarin je besloot om nìet met iemand samen te werken die familie of naaste is, dat je bewust koos voor een derde partij.” Maar jij ziet als buitenstaander wel dat het typisch Nederlandse mannelijke ons-kent-ons-sfeertje in de weg staat van de doorstroom van vrouwen? Uslu: “Dat is probleem één. Probleem twee is de Nederlandse vrouw zelf.” Vertel? Uslu: “In Nederland mag je alles als vrouw, je hebt in principe alle rechten. Ik praat nu generaliserend, maar als een Nederlandse vrouw een kind krijgt, dan is het afgelopen met werken. Als ze eenmaal moeder is dan blijft ze thuis. En Nederlandse vrouwen zijn ook heel volgzaam, als hun man in het buitenland gaat werken, dan volgen ze hem. Ook al waren zij beter in hun studie of in hun werk, ze volgen altijd hun man. Dat zou een Turkse vrouw niet zo snel doen.” Dat is niet het beeld van de gemiddelde Turkse vrouw hier in Nederland, die is toch ook haar man gevolgd toen ze hiernaartoe kwam? Uslu: “In Turkije zelf, in Istanbul bijvoorbeeld, zie je heel veel vrouwen in topfuncties die moeder zijn en vijf dagen of meer werken. Als een Nederlandse vrouw dat doet, zegt iedereen: ‘Wat zielig voor haar kind.’ In Turkije wordt gezegd: ‘Wat knap van die vrouw, een kind en nog fulltime werken ook.’”

‘Als ik iemand nodig heb die flexibel is, dan weet ik dat ik daar een allochtoon voor moet inzetten en geen Nederlander’

Nunes: “Ik was een van die vrouwen die, toen ik moeder werd, zei: ‘Ik ga stoppen met werken.’ En toen zei Atilay tegen me: ‘Ga nou eerst maar een tijdje vanuit huis werken, doe maar rustig aan en dan kijken we wel.’ Hij heeft me overgehaald, anders was ik zeker gestopt. De sociale druk hier op werkende moeders is gewoon heel hoog. Ik had een hele ouderwetse schoonmoeder en die vond het echt belachelijk dat ik door wilde werken.” Mijnals: “Ik heb een paar maanden extra zwangerschapsverlof kunnen opnemen, en ik kon op aangepaste tijden aan het werk, soms ook vanuit huis, dat is erg prettig als je net moeder bent.” Is dat bewust personeelsbeleid bij Corendon om jonge moeders flexibiliteit te bieden? Uslu: “Nee, ik houd me daar echt niet mee bezig, net zoals ik me ook niet bewust bezighoud met diversiteitsbeleid.” Maar als je nu bijvoorbeeld kijkt naar het nieuwe kabinet en je ziet dat er naast weinig vrouwen geen enkele allochtone bewindspersoon in zit, wat denk jij dan? Uslu: “Niet veel. Ik heb geen verstand van politiek, en dat wil ik graag zo houden. Iedereen doet op zijn eigen manier zaken en ik ook. Anderen bekritiseren, is niet echt mijn ding. Ik ben positief ingesteld. Ik zeg ook altijd over mezelf: ‘Als je mijn minpunten zoekt, zijn dat er heel veel. Probeer mijn goede punten te zoeken, dat is veel lastiger, want die zijn er veel minder.’” Heb jij een geëmancipeerde moeder? Uslu: “Eh…nou…” Nunes: “Ja, ik vind van wel. Ik vind dat jouw moeder heel erg zelfstandig is en voor zichzelf denkt en handelt.” Uslu: “Dat is zo. Mijn moeder draagt wel een hoofdoek, maar ze werkte vroeger altijd. Ze was kamermeisje in een hotel in Zandvoort.” En wat zegt ze nu als ze bijvoorbeeld in dit hotel van haar zoon komt? Uslu lachend: “Ze komt niet zo vaak, maar toen ze hier laatst was, vond ze het wel prettig om even naar de spa te gaan.” Ze is trots? Uslu: “Natuurlijk. Zij komt hier af en toe, mijn vader komt nooit. Die woont in Turkije en heeft een vriendin die 35 jaar jonger is.” En dat weet je moeder? Zijn nog getrouwd? Uslu: “Alleen op papier, maar ze wonen niet meer samen. Mijn moeder heeft voor haar kinderen gekozen.” Jouw vader is teruggegaan naar Turkije? Uslu: “Mijn vader zei: ‘Ik wil voor mijn eigen leven kiezen.’ Mijn moeder koos ervoor om bij mijn oudere zus Meral, broer Tuncay, zusje Gunay en mij te blijven. Dus

mijn vader is naar Turkije gegaan en mijn moeder is hier gebleven.” Maar aanvankelijk is je moeder dus wel je vader achternagegaan toen ze naar Nederland kwam. Uslu: “Klopt. Maar dat is mede ingegeven doordat mijn vader eind jaren zestig in Nederland naast mijn moeder ook al een andere vriendin had. Carla, een Nederlandse vrouw, zij wist niet dat mijn vader getrouwd was en kinderen had. Mijn vader was een echte womanizer, een vrijgevochten jongen, hij stond bekend als de vader van alle Turken in Haarlem, die hij tegen betaling naar Nederland had gebracht.” Je oudste zus Meral heeft een prachtige documentaire over hem gemaakt De kinderen van mijn vader. Uslu: “Hij was zeker geen gemakkelijke echtgenoot, nee. Mijn moeder zegt altijd dat het haar eigen schuld is dat ze met hem getrouwd is. Toen ze jong was, wilde ze een knappe man. Mijn vader was knap, maar er was ook een lelijke man die haar wilde. Ik weet nog toen ik klein was dat ze zei: ‘Had ik hem maar gekozen in plaats van die gekke Ata’.” Ben je hecht met je moeder? Uslu: “Met mijn moeder heb ik een sterke band. Met mijn vader ook, hij is een warmbloedig mens, sociaal sterk, heel ondernemend. Dat laatste heb ik van hem. Maar we leven een beetje langs elkaar heen, hij is altijd uithuizig geweest, een beetje een einzelgänger.” Zou je overwegen om hem achterna te gaan en later in Turkije te gaan wonen? Uslu: “Ik was één jaar toen ik naar Nederland kwam, mijn leven is hier, mijn kinderen en mijn huidige vrouw spreken niet eens Turks. Mijn oudste zoon van 27 jaar uit mijn eerste huwelijk wel. Met mijn tweede vrouw, die ooit bij Corendon werkte, heb ik een zoon van dertien en een dochtertje van tien, zij spreken maar een paar woorden Turks.” Denk je dat het een meerwaarde is als reisondernemer dat je twee culturen goed kent? De Turkse en de Nederlandse? Uslu: “Absoluut ja. Je moet het zo zien, ik ken niet alleen de Turkse cultuur, maar de hele cultuur van het Middellandse zeegebied. De Griekse, Italiaanse, Spaanse cultuur, ieder land is weer anders, de Arabische cultuur, de Balkancultuur.” Hoe doe je met die kennis voordeel op? Uslu: “Als ik bijvoorbeeld iemand nodig heb die flexibel is, dan weet ik dat ik daar een allochtoon voor moet inzetten en geen Nederlander.” Je opende op je 23ste een shoarmazaak, en 25 jaar later sta je aan het hoofd van het grootste OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

Nederlandse reisimperium. Dat had je waarschijnlijk niet voorzien. Uslu: “Nee. Het was ook niet mijn bedoeling, ik heb dit nooit gewild. Mijn doel was een miljoen gulden verdienen voor mijn dertigste, dat geld zou ik op de bank zetten en van de rente, die ik toen berekende op 50.000 gulden per jaar, kon ik rustig leven. Het is een beetje anders gelopen. Die rente is helemaal niets meer, maar ik leef nog steeds van dat bedrag, al zijn het nu euro’s geworden. Vrijheid, onafhankelijkheid, dat was mijn doel. De groei van mijn onderneming is me overkomen.”

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

dat zelf vertellen?” Nunes: “Met MarisLife verkopen we reizen voor alleenstaande ouders, die in groepsverband op vakantie gaan. Ik ben zelf gescheiden en toen ik alleen op vakantie ging met mijn twee kinderen liep ik tegen bepaalde dingen aan. Toen heb ik het idee opgevat om daar wat mee te doen, ik legde het voor aan Atilay en hij zei gelijk: ‘Moet je doen.’ En hij heeft het ook gefinancierd.”

Zijn er vergelijkbare initiatieven van medewerkers die worden gedragen binnen de organisatie? Uslu: “Stip Reizen is ook zo’n voorbeeld.” Nunes: “Dat was ook iemand die een eigen initiatief had.” Uslu: “Ja, dat ging goed, hij is onafhankelijk geworden, en daarna hebben we Stip weer teruggekocht.” Nunes: “Corendon Parking, is ook op eigen initiatief van een medewerker ontstaan. Atilay zei meteen: ‘Let’s go.’”

Als laatste: toerisme is de grootste industrie op aarde, sommige critici vinden dat toeristen de lokale authentieke cultuur in landen verpesten. Nunes: “Ik vind dat zo elitair en kortzichtig. Ieder mens wil een betere toekomst, en toerisme brengt ook geld in armere gebieden.” Uslu: “Je moet als land of stad wel een visie hebben op toerisme. Laatst zei ik dat Amsterdammers niet zo

Het klinkt nu een beetje alsof je er niet van geniet. Uslu: “Ach, zodra je zakendoet, ben je al snel een harde zakenman. Maar bij zakendoen draait het om geld verdienen, zo simpel is het nu eenmaal. Het voelt soms alsof ik twee persoonlijkheden bezit.” Heb je het gevoel dat je werk je opslokt? Uslu: “Nou, ik probeer de weekends vrij te houden en ik heb ook gewoon vakantiedagen. Maar ik ben natuurlijk wel altijd in mijn hoofd met Corendon bezig, dat stopt eigenlijk nooit omdat je altijd ver vooruit moet kijken waar de kansen liggen.” Ben je soms bang dat je je scherpte verliest? Uslu: “Ja, als je verslapt in deze business, dan gaat het mis.” Je zegt wel dat je twee persoonlijkheden bezit; een harde zakelijke kant en een zachtere privé kant. Maar in de informele werksfeer die we hier treffen, zien we toch ook de weerspiegeling van Atilay Uslu als privépersoon? Uslu: “Dat is waar, ik ben overal mezelf. Als je niet uitkijkt, creëer je allemaal managementlagen, met assistent-managers en assistenten van assistenten. Daar hou ik niet van. Ik ben veel te onrustig en ongeduldig om lang te vergaderen.” Nunes: “Je geeft mensen ook veel eigen verantwoordelijkheid. Iedereen bij Corendon voelt zich een beetje een ondernemer en werkt met de intentie en passie alsof het zijn of haar eigen toko is.” Mijnals: “Corendon is een platte organisatie. Naast verantwoordelijkheid hebben mensen veel vrijheid in de uitvoering van hun werk en is er veel ruimte voor ideeën. Tuurlijk zijn er wel hoge verwachtingen, je moet immers goede resultaten boeken.” Onder de vlag van Corendon is Mariska toch ook letterlijk een eigen reislabel begonnen MarisLife, voor eenoudervakanties? Uslu: “Dat is Mariska’s bedrijf, ja.” En toch ook deels van Corendon? Uslu: “Corendon is 51 procent eigenaar en 49 procent is van Maris en haar zakenpartner, maar misschien moet je OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

moeten klagen over de overlast van Airbnb, omdat ze zelf het probleem hebben veroorzaakt. Wie verhuurt aan Airbnb? Amsterdammers. Wie verdienen er geld aan Airbnb? Amsterdammers. Wie zijn er dus verantwoordelijk voor het succes van Airbnb?” Milieu, vliegtax, duurzaamheid; het zijn issues die behoorlijk in de politieke belangstelling staan. Doen jullie iets aan maatschappelijk verantwoord ondernemen? Uslu: “We hebben een bos in Turkije gecreëerd dat twee keer groter is dan het Amsterdamse Bos, we hebben ruim 400.000 bomen geplant. We zijn bezig met de plastic soep, we steunen milieuprojecten op onze bestemmingen. Wij vinden dat intern belangrijk, maar we geven er geen ruchtbaarheid aan.” Waarom niet? Uslu: “Wij zijn gewoon een commerciële onderneming. Ik kan er niet tegen als je dan met zogenaamde groene, sociale projecten marketing gaat bedrijven, dat irriteert enorm.” Dus de rode letters van Corendon worden niet groen zoals die van McDonalds? Uslu: “Haha, absoluut niet. Dat is allemaal show: kijk eens hoe goed we zijn. Zo zit ik niet in elkaar.”

OVERWEGING Het cijfer op de Meetlat is altijd een cijfer voor de organisatie. Aan de hand van het interview met het vrouwelijke of mannelijke boegbeeld wordt het vrouwenbeleid van de organisatie in een persoonlijke context gezet. Wat ons opvalt tijdens het gesprek met Corendon-oprichter Atilay Uslu, is dat hij mensen volstrekt onbevooroordeeld tegemoet treedt. Vrouw, man, afkomst; Uslu maakt zelf geen onderscheid tussen mensen en zijn open houding wordt weerspiegeld in zijn personeelssamenstelling. Bij Corendon Dutch Airlines en Touroperator Corendon werken 231 vrouwen en 174 mannen. Een dikke pluim voor het jonge bedrijf waar vrouwelijke werknemers in de meerderheid zijn, terwijl er zelfs geen enkel gericht personeelsbeleid op de aanname van vrouwen wordt gevoerd. Tegelijkertijd worden we dan weer minder blij dat minder dan eenderde van de managers vrouw is, om precies te zijn 28,8 procent; een percentage dat flets afsteekt bij het totale aantal vrouwelijke werknemers. Corendon voert als verweer aan dat het vooral mannen zijn die op de managementvacatures bij Corendon Airlines reageren, net zoals het met name vrouwen zijn die op de HR-functies af komen. Zolang jongetjes ervan dromen om piloot te worden en meisjes niet, zal dit niet veranderen. O 52

COLUMN ASHA TEN BROEKE Asha ten Broeke (34) is wetenschapsjournalist en auteur van Het idee M/V en Eet Mij. Ze woont met haar man en twee dochters in Deventer.

EINDSCORE 10

WILD

WATER

BAAN

n het zwembad hebben drie jongetjes besloten dat zij niet op hun beurt hoeven te wachten bij de wildwaterbaan. Ze schreeuwen, duwen, stompen en zwemmen bijna over een peuter heen. Ik pak mijn dochters bij hun hand en trek ze zachtjes opzij. “Laat ze maar even voorgaan,” zeg ik. “Zulke jongens heb je liever voor je dan achter je.” Het is de week waarop #MeToo op het hoogtepunt is, en we zijn op vakantie in een braaf bungalowpark; honderden huisjes met allemaal precies hetzelfde schilderijtje aan de muur, een hobbelige midgetgolfbaan, en een onevenredig groot zwembad. Met wildwaterbaan dus, inclusief stroomversnellingen, glijbaantjes en niveauverschillen. Mijn dochters vinden dat uiteraard schitterend, en zo kwam het dat ik nadacht over #MeToo terwijl ik met hen door het water stuiterde. Vooral deze vraag liet me niet los: hoe kan het toch dat zoveel mannen denken dat ze recht hebben op het lichaam of de seks van vrouwen? Dat dit zaken zijn die ze menen te kunnen claimen? Nu wil het toeval dat een wildwaterbaan eigenlijk de samenleving in het klein is. Je hebt er brave burgers; opa’s en oma’s met hun bezwemvleugelde kleine grut, ouders die door hun kinderen zijn overgehaald om ah-toe-nog-éénkeertje mee te gaan. Je hebt ook de

grotere kinderen, de meeste meisjes en de fijne jongetjes, die vooral plezier willen maken. En dan zijn er die andere jongens, die denken dat ze er recht op hebben om als eerste van de glijbaan te gaan. Het kan ze niet schelen dat ze anderen daarmee benadelen of verdriet doen. Als ze denken dat ze ermee wegkomen vinden ze het ook niet zo erg om iemand een beetje pijn te doen. In het Engels bestaat er een treffend woord voor dat idee dat je recht hebt op van alles: entitlement. Het is precies wat ik zie bij die voordringertjes in de wildwaterbaan. Entitlement is ook wat veel feministen beschouwen als een van de oorzaken voor de epidemie van seksueel misbruik die #MeToo blootlegde. Niet dat ik daarmee wil zeggen dat elke klierjongen zal opgroeien tot grensoverschrijder. Wel dat entitlement

gekweekt wordt. Wat me verontrust, is hoe wij hier als wildwatermaatschappij mee omgaan. Bij de jongens hoort vaak een vergoelijkend grijzende vader, die zijn kind een soort leuk-stoute Pietje Bell vindt en asociale acties wegwuift met een variant op boys will be boys. De brave burgers zeggen niets, maar drukken hun peuters tegen zich aan, en veranderen in de zwijgende meerderheid. Het leert die jongetjes dat ze straffeloos kunnen nemen wat ze willen. En ik speel zelf ook een kwalijke rol. Ik zeg immers tegen mijn dochters dat ze maar beter een stapje opzij kunnen doen. Zo leer ik ze om deze jongens hun zin te geven, om het conflict te vermijden. Mijn meiden willen misschien best hun glijbaangrenzen bewaken, maar ik moedig ze aan dat niet te doen. Ik schaam me. Dat moet onmiddellijk anders. O

“Laat ze maar even voorgaan,” zeg ik. “Zulke jongens heb je liever voor je dan achter je” OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

ZUSTERSCHAP

DOOR JOËLLE KELDERMAN EN NINA KLAASSEN BEELD DEBBY TERMONIA

ZUSTERSCHAP

Zusterschap: je hoeft het niet met elkaar eens te zijn, maar je moet elkaar wel helpen.

NOOR

SPANJER

Noor Spanjer (35) is hoofdredacteur van de Nederlandse Broadly, dat onderdeel uitmaakt van het digitale mediabedrijf VICE. Dit vrouwenplatform richt zich met name op jongeren en promoot inclusief feminisme. Dus een feminisme dat iedereen omarmt: vrouw, man, LHBTQ+ en van alle culturen. Het online medium bestaat nog maar zo’n twee jaar, maar het is in die tijd uitgegroeid tot een belangrijk medium voor met name jonge vrouwen. Ze is schrijver van het boek Dertig dates cadeau - Een zoektocht naar liefde in een single bestaan. OPZIJ sprak haar over zusterschap: “Zusterschap gaat over verder kijken dan je eigen positie.”

ZUSTERSCHAP

Gefeliciteerd met je nominatie voor de Joke Smit aanmoedigingsprijs. “Het is een eer om genomineerd te zijn voor een prijs die vernoemd is naar zo’n belangrijke feminist. We hebben hard gewerkt met Broadly voor de vrouwenzaak, dus het voelt ook wel een beetje logisch, haha.” Is Broadly een feministisch platform? “Ja, de hoofdredacteur van Broadly in de Verenigde Staten schreef al in haar eerste editorial: ‘Ja, Broadly is een feministische website. Dan hoeven we het daar niet meer over te hebben’. Zelf vind ik dat we altijd zowel expliciet als impliciet feministisch zijn. We hebben het over zaken als vaderschapsverlof, abortus en seksueel geweld. Maar daarnaast is het ook impliciet, doordat we vrouwelijke perspectieven bieden. De norm is niet wit en mannelijk en het is in die zin feministisch.” Inclusiviteit is voor jullie ook erg belangrijk. “Je kunt er gewoon niet meer mee wegkomen om een soort wit feminisme te bezigen. Het is niet goed om altijd maar die ene blik te behouden. Het is heel belangrijk om het gender spectrum, LGBTQ+, mee te nemen in je verhalen. Anders lijkt het me zo saai. Ik bedoel, we willen het gewoon over alle vrouwen hebben. Of alle vrouwen een stem geven en aan het woord laten en dan zou het gek zijn om maar een groep te kiezen, namelijk wit en welvarend. Dat is niks, dat is niet waar mijn feminisme over gaat.” Hoe ben jij bij Broadly terechtgekomen? “Ik werkte al bij VICE en zag hoe Broadly in de Verenigde Staten aan het opkomen was. Ik was meteen geïnteresseerd. Toen bekend werd dat er een Nederlandse variant zou komen, wist ik meteen dat ik het wilde doen. En nu heb ik de leukste baan van de wereld.” Wat zijn de belangrijkste onderwerpen waar Broadly over schrijft? “Vanaf het begin schrijven we al veel over seksueel geweld. En over seksisme op de werkvloer, zoals zwangerschapsdiscriminatie en vaderschapsverlof. Daar kunnen we in Nederland nog veel aan veranderen en dat gebeurt ook langzaam. Ook door #MeToo zie je het patriarchaat langzaam een klein beetje vallen. Wat ik ook een leuke kwestie vind, is de wildplasaffaire. Dat is een soort instapfeminisme, omdat het kleine dingen zijn die veranderd kunnen worden. Het gaat over iets heel basaals, maar het gaat alle mensen aan. Je ziet bij deze kwestie heel goed hoe de patriarchale verhoudingen zijn. Het is niet slecht bedoeld en daarom kunnen we het er goed over hebben. Dat maakt de wereld gelijkwaardiger en dat is natuurlijk ook waar het om gaat.

Was je altijd al bezig met feminisme? “Ik weet het niet. Ik heb de achternaam van mijn moeder. Dat was niet feministisch bedoeld, mijn vader heeft gewoon een hele saaie achternaam. Ik heb het idee dat dat wel een beginnetje is geweest. Daar heb ik altijd wel een soort trots over gedragen, dat het dus ook anders kan. Mijn stiefmoeder is Renate Dorrestein en zij is al vanaf mijn achtste in mijn leven. Zij is natuurlijk een belangrijke feminist geweest voor Nederland. Maar het is niet zo dat zij de hele tijd bij ons thuis het patriarchaat omver stond te schoppen. Mijn moeder en stiefmoeder zijn allebei vrouwen die verder kijken dan hoe het hoort of wat logisch is en hun eigen plan trekken. Maar ik kan me niet precies herinneren wanneer ik mezelf ‘feminist’ ben gaan noemen. Ik denk dat het er altijd al in zat.” Hoe zou jij feminisme omschrijven? “Ik denk dat feminisme gaat over dat je als vrouw je eigen plan kunt trekken. Je bent nu eenmaal met een vagina geboren, maar dat mag je nooit belemmeren, al is dat voor mij eenvoudiger om te zeggen omdat ik wit en rijk ben en daardoor meer keuzes en kansen heb. Ik word altijd heel kwaad van mensen die beweren dat feminisme niet meer nodig is in Nederland, omdat ze zelf wel aan de bestuurstafel zitten. Alleen al het feit dat we nog nooit een vrouwelijke premier hebben gehad, laat zien dat feminisme nog steeds nodig is. Cardi B, een ex-stripper uit New York die nu een beroemde hiphopartiest is, zegt dat ze niks met het woord ‘feminisme’ heeft, omdat dat volgens haar gaat over lange rokken dragen en belezen zijn. Voor haar gaat feminisme over hetzelfde kunnen doen als mannen. Daarmee legt ze precies de vinger op de juiste plek. Daar gaat het over. Als mannen het kunnen, dan kunnen wij het ook.” Wat betekent zusterschap voor jou? “Zusterschap gaat over verder kijken dan je eigen positie. Zelf probeer ik op posities, waar je niet direct een vrouw verwacht, juist om een vrouw te vragen. Zoals vragen om een vrouwelijke loodgieter of belastingadviseur. Een soort tegenovergestelde daarvan is one of the guys willen zijn. Daar zie ik altijd zoveel slechts in, omdat je daarmee eigenlijk ook impliciet andere vrouwen afvalt en meedoet met seksistische grappen. Je gebruikt dan andere vrouwen om je eigen positie tussen mannen te versterken.”

‘Als mannen het kunnen, dan kunnen wij het ook’

Hebben mannen ook een rol binnen het feminisme? “Ik denk dat mannen vooral een rol kunnen hebben in hun omgeving. Dus dat ze mannen in hun kring aanspreken als ze bijvoorbeeld seksistische grappen maken. Of natuurlijk als ze grensoverschrijdend gedrag

‘Je kunt er gewoon niet meer mee wegkomen om een soort wit feminisme te bezigen’

vertonen. Dan kunnen ze er lekker met elkaar over discussiëren. Ze moeten elkaar tot denken aanzetten. Maar van die mannen die zeggen: ‘Wij hebben het ook heel zwaar’, daar heb ik helemaal niks mee.” “Soms vind ik het weleens jammer dat ik altijd degene moet zijn die problemen met gender of stereotypes moet aankaarten. Ik merk dat als ik bijvoorbeeld een film kijk, ik meteen let op de verhoudingen van de vrouwen in de film. Ik vind het jammer dat ik dan niet gewoon van de film kan genieten, en altijd die ‘bril’ op heb. Ik bejubel films waarin vrouwen andere rollen vertolken dan wat standaard is.” Je boek wordt feministisch genoemd. Zie je dat zelf ook zo? “De grap is dat bij dit soort dingen in mijn leven het eigenlijk nooit gebeurt vanuit een feministisch statement. Het is meestal dat ik later denk: oh ja, dat is misschien wel feministisch. In mijn boek trek ik mij niet zo veel aan van de norm, van hoe het hoort. Ik krijg dertig dates cadeau. Ik wrik daarmee erg aan de romantische norm. Maar daar denk ik pas later aan. Het is niet per se

feministisch bedoeld. Maar dat is eigenlijk ook wel het soort feminisme dat ik wil hebben. Dat ik in alle vrijheid ideeën kan bedenken zonder dat ik me ervan bewust ben dat het eigenlijk een hele ideologische actie is. En dat is wel een ultieme vorm van vrijheid voor mij. Ik kan dingen in vrijheid doen, zonder dat ik het gevoel heb dat ik me ergens tegen moet verzetten.” Is er nog iets wat je de nieuwe generatie feministen zou willen meegeven? “Laat je vooral niet tegenhouden door het feit dat je bent geboren met een vagina. Maar wees je ook bewust van je eigen plek in de wereld en de positie waarin je bent geboren en opgegroeid. En die bewustwording doe je door heel veel verschillende perspectieven te lezen en te zien. Word ook gewoon fan van een aantal vrouwen die vette dingen doen. Verder denk ik dat het goed is om verhalen en biografieën van andere vrouwen te lezen. Leer door al deze verschillende perspectieven je eigen plek in de wereld goed kennen. Sta dichtbij de maatschappij en probeer de dingen dichtbij, in je eigen omgeving, te veranderen. Maak vrouwen je norm. Als je een revolutie wilt starten, zul je soms best hard moeten schreeuwen.” O OPZIJ I NR.12/1 I 2017/2018

TOP 100 - NUMMER 1 CARIN GAEMERS

OPZI

100

DOOR MYRTHE HILKENS ILLUSTRATIES LIZE PRINS

TOP 100 - NUMMER 1 CARIN GAEMERS

TOP

NIET LULLEN MAAR POETSEN

TOT HET BLINKT

Carin Gaemers is de invloedrijkste vrouw van 2017. Met het manifest Scherp op Ouderenzorg zette Carin samen met haar strijdmakker Hugo Borst de verpleeghuiszorg politiek en maatschappelijk haarscherp op de agenda. Onder het motto ‘niet lullen, maar poetsen’ riep het tweetal zorgbestuurders en politici op om korte metten te maken met de hier en daar beschamende omstandigheden in verpleeghuizen. In een rijk land laten we onze hulpbehoevende ouderen niet vereenzamen, stelt Gaemers. Goede zorg is geen politiek strijdpunt, maar een mensenrecht. Het begin van een zegetocht.

36 pagina’s hygiëne en infectieziekten. Bij het medicijnen geven moet een geel hesje worden aangetrokken met daarop: niet storen. Eerlijk gezegd weet ik niet meer wat we zelf allemaal hebben bedacht. Wat overbodig is. Maar het risico dat de inspectie komt, is zo groot dat we alles maar vastleggen.” De angst regeert, concludeert Borst, en de aandacht voor bewoners schiet tekort. De brief veroorzaakt een lawine aan reacties, van familieleden met geliefden in de verpleegzorg, van zorgmedewerkers zelf. Herkenbare verhalen over verschraling, vereenzaming en overbelasting. Het motiveert Borst om samen met Gaemers aan een actieplan verpleegzorg te gaan werken. En in dat verband ontmoeten we elkaar bij een glas wijn in de kroeg. Hij, Hugo, de man met het scherpe mediaprofiel. Zij, de onverzettelijke dossiervreter en, bovenal, allebei ongewild ervaringsdeskundigen. Want het is in verpleeghuis De Hofstee in Rotterdam dat de twee elkaar ontmoeten. Daar woont Hugo’s moeder en daar stierf Carin’s moeder. Allebei werden ze opgevreten door,

in Gaemers woorden, “Meneer Alzheimer. Een echte klootzak.” “Mijn moeder had veel pech,” vertelt ze. “Normaal heeft een alzheimerpatiënt als hij fase drie van de ziekte bereikt zelf niet meer echt door wat er aan de hand is. Je glijdt van fase een, de periode van het niet-pluis-gevoel waarin je geheugen begint te haperen, naar fase twee. Je raakt de regie kwijt. En dan, bij drie, je woorden, communicatie. Ondanks dat allemaal, besefte mijn moeder voortdurend dat er iets niet goed was. Met als gevolg dat ze permanent bang, angstig en boos was.” Ze schiet met woorden, als ze over alzheimer praat. “Het is een chronische, neurologische, degeneratieve ziekte met terminale afloop.” Soms erfelijk, ja. Maar daar is ze niet mee bezig. Het leven is Russisch roulette, vertelt ze. Ergens in een van die kamers zit een kogel. “Ik denk er niet over na wanneer die dan komt.” Over al het andere denkt

argets. Product-markt-combinaties. State of the art-zorg. Ze spreekt elk woord uit met een vies gezicht en een natte, Rotterdamse t. “Eigen regie, ook zo’n vreselijke. Alsof een alzheimerpatiënt nog de regie heeft.” Nee, Carin Gaemers –“schrijf maar op dat ik geboren ben twee jaar nadat vrouwen eindelijk handelingsbekwaam werden”– is nog lang niet klaar met haar strijd voor een betere verpleeghuiszorg en tegen de technocratische zonnekoninkjes in de zorgbesturen. “Ik heb een broertje dood aan het echelon bestuurders dat besturen als een functie op zichzelf ziet, zonder specifieke interesse in branche of sector.” Ongeveer anderhalf jaar geleden ontmoet ik Gaemers voor het eerst. In een café in de Havenstad zit ze aan tafel te sparren met haar kompaan op de barricade, schrijver en journalist Hugo Borst. Hij heeft dan net een open brief aan staatssecretaris Martin van Rijn, inmiddels oudstaatssecretaris, geschreven in het Algemeen Dagblad. Kort samengevat een pamflettistische hartenkreet voor kwalitatief goede verpleegzorg en tegen de gekmakende bureaucratie in diezelfde sector. In zijn brief citeert Borst een zorgmanager. “25 kantjes vocht- en voedingsbeleid.

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

TOP 100 - NUMMER 1 CARIN GAEMERS

ze wel na. Als klein meisje al vreet Carin zich in de lokale bibliotheek via de Egyptenaren naar de Romeinen een weg door de geschiedenis. Vele jaren later gaat ze Geschiedenis studeren aan de Erasmus Universiteit, ze klimt stap voor stap omhoog op de onderwijsladder, van een zesjes-leerling ontwikkelt ze zich in een “eigenwijze fucking bitch.” Antiautoritair, ook. Haar woorden, voor de duidelijkheid. Zelf denkt ze dat de echtscheiding van haar ouders haar in belangrijke mate vormt. Ze is nog maar twaalf jaar oud en scheiden is dan nog een rariteit, iets wat niet hoort. Ze wordt plots onderdeel van een gespleten familie, voor de buitenwacht een exotische diersoort. Niets is vanzelfsprekend, leert ze. En dan die gulle lach. “Een eigenwijze fucking bitch, ja. Maar ik was niet in alle opzichten een haantje de voorste hoor. Zo lenig als mijn geest is, zo star is de rest. Ik krijg geen bal in een net, maakt niet uit welk net. Ik slof, waar anderen rennen.

TOP 100 - NUMMER 1 CARIN GAEMERS

Ik vond gym dus ook echt verspeelde tijd en snapte het uitstekend dat ik altijd als laatste gekozen werd. Ik zou mezelf ook niet kiezen.” Het kenmerkt haar, de combinatie van scherpe analyses en een Rotterdams relativeringsvermogen. Onversneden betrokkenheid, de diepe overtuiging dat je moet veranderen en kunt veranderen wat je in deze wereld anders wil zien, gaat in de persoon Gaemers moeiteloos gepaard met een zalige nuchterheid. En ze hecht enorm aan onafhankelijkheid, ze wil helemaal niemand iets verschuldigd zijn in het voor haar zo belangrijke zorgdebat. “Ik word weleens gevraagd om ergens te spreken en soms bieden ze me dan een vergoeding. Ik accepteer geen euro. Maak maar fijn over aan de vriendenstichting van De Hofstee, of koop lekker een keer Chinees voor de hele zorgafdeling. Geen euro wil ik. Ik doe dit omdat ik niet

tegen onrecht kan en nergens anders om. Van onrecht word ik heel onaangenaam.’ Toch valt de actie van Borst en Gaemers uiteindelijk vooral op vanwege de juist aangename aanvliegroute. Ze lanceren in oktober vorig jaar samen het manifest Scherp op Ouderenzorg. Ze formuleren daarin tien punten ter verbetering van de zorg in verpleeghuizen. Ze willen dat bestuurders en volksvertegenwoordigers in Den Haag ophouden de ouderenzorg te politiseren, bijvoorbeeld. “Ouderenzorg is geen schadepost maar een kwestie van fatsoen,” schrijven ze. “Geen politiek thema, maar een algemeen belang.” Ze vragen om meer geld voor meer zorgpersoneel. Roepen op tot een verplichte ballotage voor bestuurders en toezichthouders. En ze willen dat cliëntenraden in verpleeghuizen beter inzicht krijgen in geldstromen en meer invloed op de kwaliteit van leven van verpleeghuisbewoners.

Ze lanceren hun manifest via, alweer, het Algemeen Dagblad en een eigen website. Duizenden handtekeningen stromen binnen en ’s avonds zit het tweetal bij De Wereld Draait Door aan tafel. Inmiddels hebben ze dan, als heuse lobbyisten, de meeste zorgwoordvoerders uit de Tweede Kamer persoonlijk gesproken en ze zijn in hun oordeel glashelder. Allemaal, VVD’ er of SP’er, PVV’er of GroenLinkser, betrokken, deskundige en gelijkgestemde mensen, verbonden in de noodzaak tot constructieve oplossingen in de verpleegzorg. “Let maar op, Matthijs,” zeggen ze bij DWDD in koor, “er komt een oplossing.” Geen cynisme. Geen dedain. Maar in plaats daarvan vertrouwen. Heel aangenaam dus, voor iemand die onaangenaam wordt van onrecht. Niet voor niks krijgen de twee begin dit jaar de

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

Machiavelliprijs, een prijs die door de gelijknamige stichting jaarlijks wordt toegekend aan “een politicus of organisatie die een markante bijdrage heeft geleverd aan de communicatie tussen politiek, overheid en burgers.” En ze halen hun gelijk ook parlementair. Als de PVV het manifest van Hugo en Carin min of meer integraal als motie indient, wordt die kamerbreed aangenomen. Dat betekent dat de Partij van de Arbeid bij wijze van uitzondering haar eigen vuistregel breekt, namelijk nooit voor een PVV motie te stemmen. Depolitisering: afgevinkt. Later wordt ook nog bekend dat er op de zorgbegroting structureel 2,1 miljard euro wordt vrijgemaakt voor

TOP 100 - NUMMER 1 CARIN GAEMERS

diep. “En de Tom-Jan Meeus-en (politiek commentator NRC Handelsblad -red.) van deze wereld zijn allemaal druk met feestvieren. Twitteren van: ‘Hoera, zie je wel, het gaat hartstikke goed.’ Beter zouden ze wat meer tijd investeren in het zorgvuldig lezen van dat soort onderzoeken. Als Meeus en de rest echt parate kennis hadden op dit ingewikkelde dossier, zouden ze hier niet zo meesmuilend opgesprongen zijn. De voor het onderzoek geïnterviewde mensen zeggen bijvoorbeeld dat de medische zorg goed is, maar de aandacht tekortschiet. Ze spreken van eenzaamheid. Precies ons punt. En ook niet onbelangrijk, dementerenden zijn in dit onderzoek niet gehoord. Want ja, dement je weet wel. Zo’n Meeus, die denkt toch niet dat ik koekkoek ben?” Ze fluistert nu. “Leuk hoor, Hugo en Carin in Den Haag. Maar echt snappen doen ze het hier natuurlijk niet.” Ze heeft Den Haag, de beroemde postzegel waarop politici, voorlichters, journalisten en lobbyisten zich bewegen, de

de verpleegzorg. Een laatste actie van scheidend staatssecretaris Martin van Rijn. “En er is nu een Minister speciaal voor Langdurige Zorg,” vertelt Gaemers met glunderende pretogen. “Hugo de Jonge, voorheen wethouder in Rotterdam.”

afgelopen achttien maanden van dichtbij leren kennen. Als Nieuwspoortrapporteur mocht ze recent een boek schrijven gebaseerd op haar Haagse waarnemingen. Te vaak een wereld van papierbevrediging, vindt ze. En dan wordt het toch even onaangenaam.

Toch voelt het niet alsof hun werk er nu op zit. Carin wrijft met een hand door haar grijze haren. “Ik ben gewoon te lui om het te verven.” Ze neemt een slok koffie en dan, vastberaden: “Er wordt nog naar mij en Hugo geluisterd. Er zit nog beweging in dit dossier, dus ik voel me moreel verplicht om door te gaan.” Als ik haar wijs op recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) waaruit zou blijken dat het heel goed gaat met onze verpleeghuiszorg, zucht ze

“Kamerleden, maar ook journalisten, zouden kunnen weten dat er sprake is van een complexe systeemcrisis. De commissie Dijsselbloem deed jaren geleden onderzoek naar de onderwijsvernieuwingen. We hebben het fout gedaan, luidt de belangrijkste conclusie kortweg. We hebben niet of onvoldoende geluisterd naar de mensen die uitvoeren. We hebben in onze besluitvorming niet of onvoldoende geluisterd naar ouders, leerlingen, leraren. De commissie die onderzoek

FOTO JULIE BLIK

TOP 100 - NUMMER 1 CARIN GAEMERS

deed naar de woningbouwcorporaties, concludeert min of meer hetzelfde. Iedereen die dat wil, kan zich verdiepen en zien dat we een probleem hebben. In veel sectoren tegelijk. Maar dan heb je natuurlijk ook de ballen en de verbeeldingskracht nodig om daarmee aan de slag te gaan en daar schort het bij de zichzelf feliciterende establishment-kijkers nogal aan.” Een monoloog, vurig en nog steeds met natte T’s. Carin vertelt over de zorgsector die volgens haar diagnose lijdt aan een teveel van Deloitte, McKinsey, KPMG en PWC. Adviesbureaus met een duurbetaalde advieslogica. Niet redenerend vanuit kennis van de zorg en goed werkgeverschap, maar vanuit een papieren logica. Nooit arbeidscontracten van boven de twintig tot vierentwintig uur met als gevolg gebroken diensten. Personeel alleen aanwezig tijdens de piekuren. “Er lopen zat verpleegkundigen rond in de verpleeghuizen die snakken naar een fulltime dienstverband. Mensen die meer salaris goed kunnen gebruiken, de zekerheid van een vast contract in een vast team met uitzicht op betaalde bijscholing.” Overigens wil ze ook benadrukken dat haar strijd niet tegen zorgmedewerkers is. In het geheel niet zelfs. Ze bewondert de mensen die in de zorg werken. En zij kunnen er niks aan doen dat ze in veel verpleeghuizen

met te weinig mensen zijn. “Ik zat bij De Hofstee, de zorginstelling waar Hugo’s moeder woont, in de cliëntenraad. Zo is het in mijn leven altijd geweest. Ik had altijd vrijwilligerswerk, zat in medezeggenschapsraden of bestuurtjes van clubs waar ik veel mee te maken had. Enfin. Op enig moment kwam Laurens in een vrije val terecht. De bezetting op de werkvloer werd tot twee keer toe gehalveerd. De echte shit begon na een slechte overname. Er bleken geen schotten tussen de verschillende begrotingen te zitten. een technisch verhaal maar met een simpele conclusie: door een foute overname van een thuiszorgorganisatie, kreeg de moeder van Hugo onvoldoende zorg. Mijn moeder was toen al overleden.” En Carin was niet de enige met klachten. De cliëntenraad ontvangt ze in die fase aan de lopende band. “Meer valmeldingen. Incidentmeldingen. Door onderbezetting was er minder toezicht en dat leidde tot meer verwondingen en verwaarlozing.” Ze somt nog meer misstanden op, weer staccato, elk woord een kogel. Vieze nagels. Eten dat weggehaald werd nog voordat iemand ervan had kunnen eten. Vervuilde kleding en beddengoed. Kamertjes gevuld met de weeïge lucht van urine. “Zorgmedewerkers deden hun uiterste best, maar kwamen simpelweg handen tekort.” Ze roept, ze tiert, ze werkt en ze schopt. Intern. Maar ze is ‘maar’ Carin Gaemers van de cliëntenraad. Totdat Hugo Borst haar leven binnenwandelt. Die bezoekt samen met zijn broer Laurens een door de cliëntenraad georganiseerde bijeenkomst voor familieleden. “En weet je, de naam Hugo Borst opent dus wel deuren. Daar kun je boos van worden, of je kunt er gebruik van maken. Ik lach erom en ben blij dat het hem wel lukt. Dankzij Hugo komen we op de meeste plekken meteen op hoog niveau binnen. En hij heeft de media mee.” Dan is het even stil. Hugo zelf ergert zich kapot aan de medialogica die Carin omschrijft. Dat vertelt ze eerder in ons gesprek. Hij corrigeert de media die vergeten Carin te noemen. Al hoeft dat voor haar niet. Ze is dol op Borst en verder zal ’t haar aan d’r Rotterdamse reet roesten. Hoewel. “Niet helemaal. Meer algemeen zouden mensen zonder Hugo Borst in hun leven ook gehoord moeten worden. Het is in principe natuurlijk van de zotte dat relevante kritiek aan relevantie wint omdat een bekende Nederlander die formuleert. Daar zou ik wel iets aan willen doen.” Het is een beetje als met die werkvloer die niet serieus genomen wordt. “Zo bezien wel, ja. Maar ik zei al dat ik nog lang niet klaar ben.” O

‘Leuk hoor, Hugo en Carin in Den Haag. Maar echt snappen doen ze het daar natuurlijk niet’

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

OPZI

100

OPZI

TOP 10 - GEZONDHEIDSZORG

TOP

CARINA HILDERS DIANDA VELDMAN

(1958), directeur-bestuurder van Patiëntenfederatie Nederland Sinds 2015 bestuurt ze de Patiëntenfederatie en ze is daarnaast coördinator van het afsprakenstelsel MedMij. Het doel hiervan is om patiënten eenvoudig zelf toegang te geven tot hun eigen medische informatie. Ze wil daarnaast dat er meer geld komt voor de wijkverpleging. “We willen met zijn allen dat mensen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Dan moeten we ook voor zorgen dat deze mensen de zorg en de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben.” (Zorgkrant)

(1967), gynaecoloog en directeurvoorzitter Reinier de Graaf Hospital Delft, Parttime chair Medical Management en Leadership EUR Wil meer tijd voor consultgesprekken tussen specialist en patiënt en zet zich daarnaast in voor een gezamenlijke besluitvorming tussen patiënt en arts. “Als een specialist bij me komt omdat hij meer tijd nodig heeft om goede zorg te leveren, dan zou ik een slechte directeur zijn als ik zou zeggen: ‘je krijgt tien tot vijftien minuten, anders gaat het ons teveel geld kosten.”’ (skipr.nl)

EDITH SCHIPPERS (1964), voormalig minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Na zeven jaar ministerschap zwaait ze af in Den Haag. De afgelopen jaren heeft ze het onder andere mogelijk gemaakt dat een medicijn tegen Cystic Fybrosic (taaislijmziekte) tegenwoordig in het basispakket zit. Daarnaast heeft ze er jaren voor gestreden om de abortuspil ook bij de huisarts verkrijgbaar te maken. Kabinet Rutte III heeft hier helaas niks mee gedaan.

aar de Top 100 van meest invloedrijke vrouwen in Nederland, die dit jaar alweer voor de negende maal door OPZIJ wordt gepubliceerd, wordt met belangstelling uitgekeken. Niet dat er geen andere toppen worden gepubliceerd; allemaal even belangrijk en allemaal met als doel het werk, de zichtbaarheid en de impact van vrouwen in onze maatschappij te vergroten. Omdat OPZIJ sinds halverwege dit jaar door een andere equipe wordt uitgegeven en er dus ook een andere redactie verantwoordelijk is voor de inhoud, hebben we het moment aangegrepen om een paar kleine wijzigingen door te voeren. Want ‘invloedrijk’, hoe meet je dat? Aan het aantal malen dat je in de publiciteit bent geweest? Het aantal mensen dat in positieve zin te maken heeft gehad met een maatregel of een wet die door een van onze belangrijke vrouwen is geïnitieerd? Bedragen die zijn bespaard of juist ter beschikking zijn gekomen dankzij de inspanningen van een onzer? Het is natuurlijk een mix van deze factoren en de uitkomst zal, zoals zo’n beetje bij alles wat wij publiceren,

ongetwijfeld niet door iedereen voor de volle honderd procent omarmd worden. Wat we hebben gedaan is naar eer en geweten gekeken naar een mix van bovenstaande factoren in de tien categorieën die onze Top 100 kent. Dat heeft een fantastische lijst vrouwen opgeleverd, die ieder in hun eigen vakgebied bergen hebben verzet. Respect. Vervolgens hebben we, na heel wat bijeenkomsten en overleggen, voor elk van deze categorieën een nummer 1 gekozen. Dat was soms makkelijk, en ja, soms niet, omdat het aanbod zo mooi was. Wat we daarom niet hebben gedaan, in tegenstelling tot vorige jaren, is per categorie een verdere ranking maken van twee tot tien. Immers, het maken van deze rankings is geen exacte wetenschap en het kan daarom toch niet zo zijn dat je als nummer tien ‘minder’ bent dan nummer twee? Daarom presenteren wij met veel plezier tien fantastische nummers 1, omringd door negentig geweldige vrouwen die in 2017 hun invloed goed hebben weten te verzilveren. En natuurlijk hebben wij ook een absolute nummer 1. En dat is Carin Gaemers, die onvermoeibaar en niet uit hoofde van een betaalde baan,

maar als logisch gevolg van haar lidmaatschap van de cliëntenraad het belang van een goede ouderenzorg en de veranderingen die daarvoor nodig zijn, erin geramd heeft met een vlammend manifest. Met niet de minste resultaten: twee miljard extra voor ouderenzorg en zowaar in het nieuwe kabinet een speciale minister voor ouderenzorg. En nog veel meer. Bovendien deed ze dit alles samen met kompaan Hugo Borst, waarmee ze in onze ogen het feminisme 4.0 voorbeeldig ten uitvoer brengt. Want zoals ‘wij van 4.0’ bepleiten: wij vrouwen kunnen de maatschappij niet veranderen als we niet die andere helft van de maatschappij daarin meenemen en betrekken. Voor een prachtig interview met Carin Gaemers door onze redacteur Myrthe Hilkens, zie pagina 76. Voor Carin was 2017 behoorlijk succesvol, en dankzij al dit succes en de media-aandacht die daarmee gepaard gaat, zal haar invloed alleen nog maar toenemen. En dat is goed nieuws, want als het over goede en fatsoenlijke zorg voor ouderen gaat, is er nog heel veel te doen. Dus Carin: proficiat en succes de komende jaren. Op onze steun kun je blijven rekenen.

CARIN GAEMERS

(1958), onderzoekster Historisch Tijdschrift Holland

GERDA FEUNEKES Feunekes (1965), directeur Voedingscentrum Is vanaf 2014 directeur van het Voedingscentrum. Spoort mensen aan om duurzamer te eten en wil dat over tien jaar iedereen doelgroepgerichter eet. Heeft de eerste stap al gezet door middel van dagmenu’s, aangepast op de behoeften van mannen en vrouwen.

Stelde samen met Hugo Borst het Manifest Scherp op ouderenzorg op die de Machiavelliprijs won. “Ik word weleens gevraagd om ergens te spreken en soms bieden opdrachtgevers me dan een vergoeding. Ik accepteer geen euro. Maak maar fijn over aan de Vriendenstichting van De Hofstee.” (OPZIJ)

WANDA DE KANTER (1959) longarts Antoni van Leeuwenhoek en voorzitter van de Stichting Rookpreventie Jeugd Zet zich al jaren in tegen de tabaksindustrie en klaagt deze samen met topadvocaat Bénédicte Ficq aan. Zelf rookte de longarts ook voor een tijdje, maar stopte vanwege haar dochter, die het altijd erg vond dat haar moeder rookte. “De aanstaande jeugd dient rigoureus beschermd te worden tegen de gevaren van roken.” (tabaknee.nl)

JACOBINE GEEL (1963), voorzitter van het bestuur van GGZ Nederland Zet zich in om de administratieve rompslomp waar psychologen tegenwoordig mee te maken krijgen, terug te dringen. “Het is een enorme stapeling van administratieve taken. Dat kost niet alleen geld, maar ook aandacht en tijd. Die moet naar de patiënt, niet naar administratie,” zei ze tegen de NOS.

GREET PRINS (1954), voorzitter Raad van Bestuur Stichting Philadelphia Zorg Dit jaar experimenteerde de zorgaanbieder met een platform voor sociale robots ter ondersteuning van cliënten. Toen ze net voorzitter Raad van Bestuur werd moest ze flink bezuinigen, maar Philadelphia staat weer op de rit.

PAULINE MEURS (1953), voorzitter van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg Meurs werkt sinds 2015 voor de RVS en leidt deze raad met veel succes. Ze pleitte afgelopen november nog voor goedkopere medicijnen. “Het belangrijkste in alles wat ik doe, is steeds om verschillende perspectieven op maatschappelijke kwesties te laten zien.” (socialevraagstukken.nl)

ANGELA MAAS (1956), hoogleraar cardiologie voor vrouwen aan het Radboudumc D Wereld Is regelmatig te zien als tafeldame bij De Draait Door en schuift vaak aan als Turkijedeskundige. Ook schrijft ze columns voor het Algemeen Dagblad. “Als journalist vind ik het spannend dat er zo fel wordt gereageerd, maar ik kan me voorstellen dat het best moeilijk is voor iemand die midden in de samenleving staat,” zei ze tegen Flair. OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

HETTY KLAVERS (1965), Dijkgraaf Waterschap Zuiderzeeland Klavers is sinds januari vorig jaar toegetreden tot het bestuur van de Unie van Waterschappen, met de portefeuille waterveiligheid. Ook won ze de Vrouw in de Media Award 2017 voor Flevoland. “Ik ga altijd uit van het goede in mensen en vind dubbele agenda’s moeilijk te hanteren. Bij mij is het: What you see, is what you get.” (Hoogwaterbescherming.nl)

KAJSA OLLONGREN

(1967), minister van Binnenlandse Zaken in het kabinet Rutte IIII. Was voormalig wethouder in Amsterdam en locoburgemeester en is sinds oktober minister van Binnenlandse Zaken en Koningsrelaties. Volgend jaar hopen we haar terug te zien in de categorie Politiek. “Ik doe de dingen die ik wil doen en doe ze zo goed als ik kan. Ik moet het gevoel hebben dat het zin heeft, dat ik iets toevoeg,” zei ze dit jaar tegen Vogue.

OPZI

TOP

100

MICHÈLE BLOM (1963), directeur-generaal Rijkswaterstaat Is op 15 mei dit jaar benoemd tot directeur-generaal Rijkswaterstaat en daarmee is ze de eerste vrouw op deze post. Voorheen was Blom directeurgeneraal Straffen en Beschermen bij het ministerie van Veiligheid en Justitie. Minister Schultz over haar komst: “Rijkswaterstaat krijgt met haar een gedreven directeur-generaal die gaat voor het beste resultaat, verbindingen legt tussen de verschillende belangen van betrokken partijen en nieuwe ontwikkelingen aanjaagt.”

MANON LEIJTEN (1966), secretaris-generaal ministerie van Financiën Als adviseur van de minister van Financiën heeft ze een invloedrijke positie. Zo zat ze afgelopen april aan de formatietafel als afgevaardigde van de Studiegroep Begrotingsruimte waarbij ze advies gaf voor mogelijke bezuinigingen en voorstellen deed voor uitgaven. 66

(1964), media-ondernemer en hoofdredacteur van LINDA Is al jaren een groots ondernemer en blijft het merk LINDA. innoveren. De Mol stond dit jaar op nummer 5 van de Media Top 100 en ze was daarmee de hoogste vrouw op deze ranglijst. Ook won ze dit jaar de oeuvre-award van De Tv-Beelden 2017.

(1972), directeur Jan Doets America Tours Doets is dit jaar uitgeroepen tot Zakenvrouw van het Jaar. Sinds 2001 is ze directeur-eigenaar van Jan Doets America Tours. Ook zet ze zich in om jonge vrouwen te inspireren en te helpen om hun professionele dromen na te jagen. “Ik wil me daarbij in het bijzonder richten tot de jonge doelgroep omdat die nog te inspireren is. Daar valt nog wat te winnen. Mensen van mijn leeftijd zijn over het algemeen nogal vastgeroest.” (deondernemer.nl)

(1972), oprichter DQ&A Media en medeoprichter en partner bij investeringsmaatschappij Peak Capital Is lid van de jury voor Accenture Innovations Awards en is bestuurslid bij de stichting Jong Ondernemen. Deze stichting heeft tot doel de ondernemersgeest van jonge mensen in Nederland te bevorderen. Samen met andere ondernemers heeft ze de LOEY Awards (Leading Online Entrepreneur of the Year) opgericht. “We willen iedere jongere in Nederland laten kennismaken met het ondernemerschap, want niet iedereen krijgt dat van huis uit mee”. (deondernemer.nl)

(1968), directeur Emancipatie bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Vervult deze functie sinds augustus 2015 en streeft naar een inclusieve samenleving. “Ik zie nog veel vrouwen die nog niet economisch zelfstandig zijn. Mijn droom is dat deze vrouwen hun eigen keuzes kunnen maken en op hun eigen benen kunnen staat. Als dat moment er is, ben ik tevreden!” (B’elle Magazine)

MARIËTTE HAMER (1958), voorzitter Sociaal Economische Raad (SER) Zet zich in om de samenwerking tussen het mbo en het bedrijfsleven te verbeteren. Haar drijfveer is om iedereen in de samenleving en op de arbeidsmarkt te laten participeren. “We moeten alle kansen benutten om iedereen een plek op de arbeidsmarkt te laten vinden,” zei ze dit jaar tegen Nieuwsuur.

MEREL VAN VROONHOVEN (1968), bestuursvoorzitter Autoriteit Financiële markten Bekleedt sinds 2014 de functie van bestuursvoorzitter en zet zich in voor meer diversiteit op de werkvloer. Verder zorgde AFM dit jaar voor strengere regels rond crowdfunding. Van Vroonhoven kwam afgelopen jaar in het nieuws met een waarschuwing voor het investeren in digitale valuta, zoals de Bitcoin. Ook is ze lid van Dutch Council INSEAD en de Nederlandse Sportraad.

(1955), oprichter en creatief directeur Mecanoo Houben is medeoprichter van het internationaal gerenommeerde architectenbureau Mecanoo. Ze stond in de NRC Cultuur Top 100 op de vierde plaats. Volgens het laatste nieuws zit ze in de race om het nieuwe stadskantoor in Heerlen te mogen ontwerpen.

Karmijn Kapitaal Deze drie vrouwen zijn de oprichters van Karmijn Kapitaal, het eerste investeringsfonds dat enkel investeert in ondernemingen die worden geleid door een gebalanceerd management team van vrouwen en mannen. “Het wordt telkens weer bewezen dat bedrijven met een divers management het beter doen. Gemengd leiderschap levert gewoon geld op,” zei Van Boxtel tegen Businessinsider.nl

CORINNE VIGREUX JESSICA EIJGELSHEIM (1992) EN SHARINA KIESEBRINK (1994)

FOTO INSTAGRAM @ANNANOOSHIN

LAURA VAN GEEST (1962), directeur Centraal Planbureau Is sinds drie jaar directeur van het Centraal Planbureau en de eerste vrouw in deze functie. “Luchtfietserij,” zei ze dit jaar over politieke partijen die hun verkiezingsprogramma niet lieten doorrekenen door het CPB. (de Volkskrant)

FRANCINE HOUBEN

DÉSIRÉE VAN BOXTEL (1969), HADEWYCH CELS (1969) EN CILIAN JANSEN VERPLANKE (1965)

(1964), medeoprichter en managing director TomTom NV De van oorsprong Franse Vigreux werd in 2016 benoemd tot officier in de Orde van Oranje-Nassau. Met haar bedrijf focust ze zich op de nieuwste snufjes en loopt ze voorop als het gaat om het ontwerpen van navigatiekaarten. “Ik geloof dat als technologie een groot probleem oplost, het vanzelf wordt geaccepteerd.” (financialexpress.com)

MARGRITE KALVERBOER (1960), Kinderombudsman In 2016 werd ze verkozen tot tweede Kinderombudsman. Daarnaast is ze bijzonder hoogleraar Kind, (ortho)pedagogiek en Vreemdelingenrecht. Ze focust zich met name op kinderen van kwetsbare ouders en asielzoekerskinderen. In augustus kwam ze in het nieuws toen ze zich hard maakte voor de rechten van vluchtelingenkinderen van uitgezette moeders.

ELSKE DOETS

LINDA DE MOL

HELEEN DURA-VAN OORD

JACQUELINE PRINS

TOP 10 - ONDERNEMERS FOTO R.BEUSKER

CORIEN PRINS (1961), Nederlandse hoogleraar Recht en Informatisering aan de Universiteit van Tilburg Werd op 1 april benoemd tot voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Ze is hiermee de eerste vrouwelijke voorzitter van de WRR ooit. Prins heeft vooral ervaring op het gebied van de juridische aspecten van informatisering. “Niemand is tegen privacy en niemand is tegen veiligheid en toch zullen die twee met elkaar verenigd moeten worden.” (website Tilburg University)

OPZI

100

TOP 10 - OPENBAAR BESTUUR

ANNA NOOSHIN (1986), oprichter van online Magazine NSMBL en presentatrice Met twee boeken, een nominatie voor de Televizier Aanstormend Talent Award, een eigen lingerielijn, online magazine en ruim 200.000 abonnees op YouTube, hoort Anna beslist in het rijtje succesvolle ondernemers thuis. Deze jonge Iraanse blogger begon haar tv-carrière bij RTL Boulevard en presenteerde dit jaar Holland’s Next Top Model.

MAYA MEIJER-BERGMANS (1944), projectontwikkelaar MeyerBergman Erfgoed Meijer-Bergmans is fondsenwerver voor goede doelen en eigenaar van de Westergasfabriek. Tevens is zij de ontwikkelaar die Paleis Soestdijk op de schop neemt. “Door dit project ben ik nóg meer gaan inzien dat architectuur het leven en welzijn van mensen direct kan beïnvloeden,” zei ze tegen het FD.

Code Qube Code Qube is ontstaan uit een gezamenlijk afstudeerproject aan de opleiding Communicatie & Multimedia design aan Avans Hogeschool Breda in 2015. Ze leren kinderen vanaf acht jaar stap voor stap met de Code Qube hoe ze hun eigen website kunnen bouwen.

MARIANNE VAN SASSE VAN IJSSELT (1964), medeoprichter van Secrid Runt samen met haar man sinds 2009 het portemonneeimperium Secrid. Over de hele wereld zijn deze Secrid Cardprotector verkrijgbaar. Een op de 25 Nederlanders heeft een portemonnee van Secrid. Ze begint de dag in de gezamenlijke ruimte met haar medewerkers. “We geven elkaar een hand in de ochtend,” vertelt de ondernemer. “Dat zorgt ervoor dat je iedereen echt even ziet en in de ogen kijkt.” (NU.nl)

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

OPZI

TOP

100

LIESBETH ZEGVELD

(1961), minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en voormalig diplomaat bij de Verenigde Naties in Libanon Heeft een jarenlange ervaring als diplomaat en kan deze kennis goed gebruiken bij haar nieuwe functie als minister. De jury is blij dat er gekozen is voor een vrouw voor deze functie, maar ze was met haar enorme ervaring geschikter geweest als eerste minister van Buitenlandse Zaken.

(1957), advocaat en strafpleiter Is advocaat bij Meijering, Van Kleef, Ficq & Van der Werf. Ze kwam dit jaar in het nieuws door het aanklagen van de tabaksindustrie. Over de praktijken van Vindicat zei ze: “Het is eigenlijk belachelijk dat deze hele discussie wordt gevoerd. Dat het erop lijkt dat vrouwen in corpora als zielige hete hertjes worden besprongen door debiele bavianen.” (quotenet.nl)

FOTO CATHERINE ROCKHOLD

SIGRID KAAG

(1968), directeur van Hermitage Amsterdam en de Nieuwe Kerk Wordt alom geprezen om haar ondernemerschap en grote kunstkennis. Ze haalde afgelopen jaar 63 werken van Hollandse Meesters uit Sint Petersburg naar Nederland. Paul Spies, directeur van het Amsterdam Museum, zei over haar: “Ze heeft niet het machogedrag van menig cultureel directeur. Ze krijgt amper subsidie, moet alles afdwingen en doet dat zonder een dwingeland te zijn.” (de Volkskrant, 2015)

(1965), directeur van het Mauritshuis De van oorsprong Amerikaanse Gordenker is inmiddels alweer acht jaar de directeur van het Mauritshuis. Ze werkte als curator in Schotland, toen ze werd gevraagd om in Nederland te komen werken. “Mijn CV ziet er niet uit,” zei ze tegen RTL Nieuws. Toch lijkt ze een goede keuze voor het museum, dat jaarlijks anderhalf miljoen bezoekers per jaar trekt. Daarmee staat het internationaal op de kaart.

IRIS VAN HERPEN (1984), modeontwerper Begon in 2007 haar eigen modelabel. Ze werd geïnterviewd door de Amerikaanse Vogue en werd bejubeld om haar herfstcollectie die ze in Parijs presenteerde. In haar kleding combineert ze mode met techniek. Ze won dit jaar nog de Johannes Vermeer prijs, de Nederlandse Staatsprijs voor de kunsten. “Met haar creaties doorkruist ze domeinen en disciplines. Ze verbindt cultuur, innovatie, kunst en wetenschap met elkaar,” aldus minister Van Engelshoven in het Parool.

directeur Nationale Opera en Ballet Is sinds 2012 directeur van Nationale Opera & Ballet, wat dit jaar was genomineerd voor Education en Outreach door de International Opera Awards. “Cultuur komt nu gelukkig wat uit haar ivoren toren. Daar wil ik aan bijdragen. Onze opera- en balletvoorstellingen waren al lang van wereldniveau, maar aan fondsenwerving bijvoorbeeld werd bij de opera nog weinig gedaan.” (Elsevier)

(1964), Kwartiermaker korpsleiding Nationale Politie Van den Berg is sinds 2013 lid van de korpsleiding en is in 2015 benoemd tot politiechef Landelijke Eenheid. “Natuurlijk heb ik er baat bij gehad om als vrouw in de politieorganisatie te stappen, zeker in de periode dat er nog veel minder vrouwen waren. Daardoor val je eerder op in de mannenwereld. Maar als je er eenmaal zit, word je net zo hard op je kwaliteiten beoordeeld als ieder ander.” (de Volkskrant, 2016)

BÉNÉDICTE FICQ

CATHELIJNE BROERS

EMILIE GORDENKER

ELS VAN DER PLAS

JANNINE VAN DEN BERG

FOTO K. EFFENBERGER

(1970), advocaat en hoogleraar, gespecialiseerd in de rechten van de mens In 2016 werd Zegveld gekozen tot meest gewaardeerde advocaat van het jaar door de bezoekers van het evenement Advocatie Live! Ze zet zich voornamelijk in voor oorlogsslachtoffers en heeft tegenwoordig haar eigen foundation die toegang tot het recht voor oorlogsslachtoffers vergemakkelijkt.

TOP 10 - CULTUUR FOTO M. KOOT STUDIO

FOTO H. VAN HEUSDEN

CORINNE DETTMEIJER (1949), Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen Dit jaar zette ze zich onder andere in voor overheidsonderzoek naar het eigen rechtssysteem dat de Jehova’s Getuigen toepassen in gevallen van seksueel misbruik. Dettmeijer stopte dit jaar als Nationaal Rapporteur. In haar afscheidsstatement sprak ze zich uit over #MeToo en de vraag of deze discussie doorslaat. “Tegen de mensen die zo reageren wil ik zeggen: het wordt niet groot, het is groot.”

FOTO I. TEUNISSEN

(1964), directeur Cyber Security en plaatsvervangend nationaal coördinator terrorismebestrijding en veiligheid Zorko werkt sinds 2015 als directeur Cyber Security en draagt na een carrière van 34 jaar bij de Nationale Politie voor het eerst geen uniform meer. Maar haar huidige functie ligt in het verlengde van haar voorgaande functies. “Ook deze baan draait om het veilig houden van Nederland, dat is de rode draad in mijn loopbaan,” zei ze tegen OPZIJ.

FOTO CORBINO

PATRICIA ZORKO

OPZI

100

TOP 10 - JUSTITIE EN OPENBARE ORDE

JUDITH KADEE (1992), directeur Villa Mondriaan Ze begon er als stagiaire, maar is inmiddels met haar 24 jaar de jongste museumdirecteur in Nederland ooit. Ze wil meer jonge museumbezoekers trekken en doet dat met initiatieven als een Mondriaan Escape Room. “Ik zie het als mijn missie meer jongeren naar musea te trekken. Door het stoffige imago gaan ze nu veel te weinig. Als je het verhaal maar op de goede manier vertelt, dan komen de jongeren heus wel.” (Financieel Dagblad)

ROMANA VREDE (1972), actrice en theatermaakster

Won dit jaar als eerste donkere actrice een Theo d’Or, de belangrijkste toneelprijs van Nederland. “Ik kan geen revolutie ontketenen. Ik ben geen activist, ik ben actrice,” zei ze in haar dankwoord.

(1964), partner advocatenkantoor Baker McKenzie Werd in 2017 voor de vierde keer verkozen tot beste arbeidsrechtadvocaat van Europa. Ze heeft daarnaast veel nevenfuncties, waaronder dat van voorzitter van de Female Cancer Foundation. Ze werd in 2016 uitgeroepen tot Best in Labour and Employment bij de European Women in Business and Law Awards. Haar advies voor andere vrouwen bespreekt ze in OPZIJ: “Je moet het gewoon doen en dan leer je het vanzelf.”

BIRGIT DONKER (1965), directeur Mondriaan Fonds Is sinds 2012 directeur van het Mondriaan Fonds. “Ik ben ervan overtuigd dat in een wereld vol schuivende panelen kunst en cultureel erfgoed meer nodig zijn dan ooit.” (mondriaanfonds.nl) Ze was voorheen de eerste vrouwelijke hoofdredacteur van een dagblad, namelijk het NRC Handelsblad.

(1962) hoofd drama bij de NTR Zette veel dramaseries bij de NTR op de rails en dat al jarenlang. Produceerde onder andere A’dam E.V.A en was co-producent van Layla M. dat aankomend jaar de Nederlandse Oscarinzending wordt. Maakt zich sterk om los van alle fusies in omroepland een eenheid te vormen voor groot drama.

PIEN ZAAIJER (1960), persoonlijk adviseur koning en koningin Werd na de kroning van Koning Willem-Alexander persoonlijk adviseur van het koningspaar, een functie die ze al jaren op de achtergrond vervult. In een profiel in de Volkskrant noemen insiders haar ‘slim en handig, alert op maatschappelijke ontwikkelingen.’ En: “Pien kan sturen met haar ogen.” 68

MARRY DE GAAY FORTMAN FOTO M. GEELS

FOTO LINKEDIN

ANOUSHA NZUME

(1965), commissaris DNB en KLM, voorzitter stichting Topvrouwen en partner Houthoff advocaten Is een fel voorstander voor meer vrouwen aan de top. Ze is in haar functie als voorzitter stichting Topvrouwen iemand die vrouwen board ready maakt door ze zichtbaar te maken voor een functie in de bestuurskamer. “Er is een grote groep hooggekwalificeerde vrouwen in Nederland die nu buiten beeld van de boardroom blijft. Ons doel is dat minstens 20% van de top in 2019 uit vrouwen bestaat.” (topvrouwen.nl)

DOREEN BOONEKAMP (1968), directeur Nederlands Filmfonds Is sinds 2015 bezig met lobbyen voor meer diversiteit in Nederlandse speelfilms. Ze wil dat de culturele diversiteit van de samenleving wordt weerspiegelt in de Nederlandse films. “Nederland is in cultureel opzicht een zeer divers land, met heel veel culturele achtergronden. Dat willen we ook meer terugzien in de filmproductie.”

(1969), actrice, schrijfster Schreef dit jaar het boek Hallo witte mensen over alledaags racisme in Nederland. Ze maakte hiermee veel los. Haar boek ontketende een debat over racisme en hoe witte mensen hiernaar kijken. “Ik merk dat er onder mensen van kleur nog angst is om zich uit te spreken. Zo ben ik ook opgegroeid: slikken, ademhalen, leuk blijven doen. Ik wil mensen niet vertellen wat ze moeten doen. Maar ik wil wel zeggen: als je wilt, kun je erover beginnen. Dit is ook jouw ruimte. Daarom draag ik dit boek op aan jonge mensen. Dit is jouw land, doe het, grijp je kans, ga ervoor,” zei ze dit jaar tegen NRC Handelsblad. OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

FOTO TWITTER

(1976), commandant Koninklijke Luchtmacht Werd in 2016 de eerste vrouwelijke commandant. Ze is daarnaast genomineerd voor overheidsmanager van het jaar 2017. Ze is tevens de eerste niet-vliegenier die binnen Defensie commandant is geworden. Over de weinige vrouwen bij defensie zei ze tegen NOS: “Dat gaat nog wel veranderen. Ik ben de eerste, maar er komen er een heleboel aan.”

MIRJAM DE BLÉCOURT

FOTO CORBINO

ELANOR BOEKHOLT-O’SULLIVAN

FOTO LINKEDIN

MARINA BLOK

TOP

JILDOU VAN DER BIJL (1971), hoofdredacteur LINDA. Is al bijna tien jaar hoofdredacteur van dit blad. Dit succesvolle merk bouwde ze uit met vijf andere bladen die onder LINDA vallen. Dit jaar wordt tevens het tweede LINDA-festival georganiseerd. “LINDA. zit heel dicht bij wie ik ben. Ik ben LINDA. als het gaat om humor, ik ben dol op goede teksten, geweldige fotografie, wil graag vermaakt worden en er ook nog iets van opsteken,” zei ze tegen het Noord-Hollands dagblad.

100

TOP 10 - ONDERWIJS EN WETENSCHAP

JOSÉ VAN DIJCK (1960), president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Is sinds 2015 de eerste vrouwelijke president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en werd door dit blad verkozen tot meest invloedrijke vrouw van 2016. Daarnaast is ze per 1 januari 2017 universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht. “Er werken veel vrouwen in de wetenschap maar tegelijkertijd zitten er nog te weinig vrouwen aan de top.” (OPZIJ, 2016)

FOTO F. VAN RIJSWIJK

OPZI

FOTO F. RUITER

SHULA RIJXMAN (1959), voorzitter stichting NPO Is sinds 2016 bestuursvoorzitter van deze omroep. Startte dit jaar een campagne in samenwerking met Women INC. en Vice tegen stereotypering. Daarnaast strijdt ze met de campagne voor meer diversiteit in de media. “Vrouwen verdienen een even prominente plek voor en achter de schermen als mannen en dat vergt doelbewust beleid.” (AD)

OPZI

100

TOP 10 - MEDIA

BEATRICE DE GRAAF (1976), hoogleraar internationale en politieke geschiedenis Expert op het gebied van terrorisme en geeft regelmatig haar visie in de media op het gebied van veiligheid en terrorisme, maar probeert minimaal 24 uur te wachten om informatie en context te verzamelen. “Ik denk dat we ons allemaal wel eens een adempauze mogen gunnen, je moet elkaar tijd geven om na te denken,” zei ze tegen NPO Radio 1. Sinds dit jaar is ze benoemd tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.

ROSANNE HERTZBERGER (1984), schrijver, NRC-columnist en microbioloog Publiceerde dit jaar het boek Ode aan de E-nummers, waarin ze E-nummers in een positief daglicht zette. Maar ze was bovenal een van de initiatiefnemers van het pamflet dat adverteerders opriep GeenStijl te boycotten nadat zij opriepen tot extreem seksuele uitingen richting vrouwen met de vraag ‘Zou u haar doen?’. Ruim honderd vrouwen tekenden het pamflet. De oproep werd geplaatst in het NRC en de Volkskrant.

LIEKE MARTENS (1992), profvoetballer Werd dit jaar door FIFA verkozen tot beste vrouwelijke voetballer van de wereld en is verkozen tot beste voetballer van het EK. Zelf is ze vooral blij dat jonge meisjes nu ook een vrouwelijk rolmodel hebben. “Vroeger had ik mannenvoorbeelden, dus het is leuk dat die kinderen nu ook vrouwen als voorbeeld kunnen hebben.” (Voetbal International)

FIDAN EKIZ FOTO MASHA BAKKER

FOTO CORBINO

HEDY D’ANCONA

(1976), journaliste en documentairemaker d Wereld Is regelmatig te zien als tafeldame bij de Draait Door en schuift vaak aan als Turkijedeskundige. Ook schrijft ze columns voor het Dagblad “Als journalist vind ik het Algemeen Dagblad. spannend dat er zo fel wordt gereageerd, maar ik kan me voorstellen dat het best moeilijk is voor iemand die midden in de samenleving staat,” zei ze tegen Flair.

(1952) voorzitter van Wageningen University & Research Schrijft columns in NRC Handelsblad en is daarnaast invloedrijk als landbouw- en voedseldeskundige. Ook motiveert ze mensen uit allerlei verschillende sociale klassen om meer groenten te eten. “We missen helaas een coherent beleid voor een gezonde, duurzame voedselketen waarbij productie, verwerking, hergebruik van afval en consumptie als geheel worden gezien en geoptimaliseerd,” zegt ze in haar eigen column.

FOTO S. VAN LEEUWEN

INEKE SLUITER (1959), hoogleraar Griekse literatuur en letterkunde Ontving dit jaar de Zwaartekrachtpremie waarmee ze onlangs 18,8 miljoen euro binnenhaalde voor onderzoek naar verandering van innovatie. Is een van de vier Athena’s Angels, die zich inzetten voor vrouwen in de wetenschap. “Ik denk dat ik ook wel geluk heb gehad. Dat ik altijd mensen, of eerlijk gezegd mannen om me heen heb gehad die me wel een kans gunden.” (OPZIJ)

(1975) hoogleraar Neurocognitieve Ontwikkelingspsychologie

MONIKA SIE (1967), directeur van het Nederlandse Instituut voor internationale betrekkingen Instituut Clingendael Sinds 1 juli 2016 staat zij aan het roer van dit klassieke instituut. Ze wil Clingendael als denktank, diplomatieke academie en onderzoeksinstituut meer profileren in het publieke debat. “Het is belangrijk dat we de vensters openen en onze horizon verbreden,” zei ze dit jaar in een interview met OPZIJ.

BARBARA BAARSMA

GLORIA WEKKER (1950), sociaal en cultureel antropoloog Schreef het veelbesproken boek White Innocence en is gespecialiseerd in racisme in Nederland en intersectioneel denken in het feminisme. “Ik ben een zwarte vrouw – maar het is nooit business as usual dat een zwarte vrouw in het middelpunt staat als opiniemaker, intellectueel of deelnemer aan het publieke debat. Nee, het is onwennig, uitzonderlijk en ongemakkelijk,” schreef ze in een artikel in NRC Handelsblad.

EVELINE CRONE

Ontving voor haar onderzoek naar de invloed van de hersenontwikkeling op pubergedrag dit jaar een Ammodo KNAW award en de Spinozapremie. Over het glazen plafond zei ze tegen De Kennis van Nu: “Ik ben er altijd doorheen gegaan. Ik kom het nog steeds tegen.”

FOTO CORBINO

(1968), columnist voor de Volkskrant en OPZIJ. Bespreekt vaak onder- of onbelichte feministische onderwerpen in haar columns. Haar opiniestukken zijn scherp, actueel en ze laat duidelijk merken dat het niet nodig is om altijd je mening voor je te houden. “Je verraadt niet meteen de feministische strijd als je uit beleefdheid een hoofddoek op doet.” (OPZIJ)

LOUISE FRESCO

FOTO CORA HENDRIKS

Presenteerde afgelopen zomer Zomergasten en ontving hiervoor de Sonja Barend Award. Is eindredacteur van Zondag met Lubach en won samen met het team een Televizierring. Al met al kunnen we stellen dat Janine een succesvol jaar heeft gehad, en het ziet er naar uit dat ze het volgende seizoen van Zomergasten weer gaat presenteren.

SHEILA SITALSING

(1976), Rector magnificus aan de Universiteit Maastricht Verliet bijna twee jaar geleden haar hoogleraar post Internationaal recht en victimologie aan de Universiteit van Tilburg voor de positie van rector aan de Universiteit van Maastricht en is nog steeds de jongste vrouwelijke rector ooit. “Ik wil zaken, die naar mijn idee anders zouden moeten, veranderen.” (OPZIJ)

FOTO MARC DE HAAN

JANINE ABBRING

(1937), socioloog, politica en medeoprichter van OPZIJ Spreekt zich op tachtigjarige leeftijd nog steeds uit voor emancipatie van onder andere vrouwen en ouderen. “Dat mensen er nu zo voor uitkomen dat ze feminist zijn, is voor mij wel fantastisch. Jarenlang kreeg ik op de vraag of iemand feminist was een ‘Ja, maar’- antwoord.” (OPZIJ)

(1979), hoogleraar Wetenschapscommunicatie aan de Universiteit van Leiden Is een van de bekendste wiskundigen van Nederland en schrijft sinds 2008 columns voor de Volkskrant. “Ik ben heel blij dat ik wiskunde heb gestudeerd. Het is een prachtig vak en ik beveel het met liefde aan. Ik vertel mensen graag over de schoonheid van het vak,” zei ze tegen Haarlems Dagblad.

(1971), lijsttrekker BIJ1 (voorheen Artikel 1) Is de eerste zwarte vrouwelijke lijsttrekker van Nederland. Haar partij kwam niet in de Kamer, maar ze zet door en blijft politiek bedrijven. Ze hoort in deze categorie thuis omdat ze onverstoord haar invloed blijft uitoefenen en zeer zichtbaar is in de media. Wie weet zien we haar volgend jaar terug in de categorie Politiek.

(1976), programmamaker en presentator

RIANNE LETSCHERT

IONICA SMEETS

SYLVANA SIMONS

FOTO JULIE BLIK

(1978), presentator Jinek De enige vrouwelijke presentator met een vaste talkshow hoort natuurlijk op deze lijst. Jinek had dit jaar hoge kijkcijfers en versloeg hiermee zowel Humberto Tan als Jeroen Pauw. Ze won daarnaast dit jaar de Zilveren Televizier voor beste presentatrice en was genomineerd voor de Sonja Barend Award. “Voor iedereen die thuis denkt: moet ik me aanpassen of veranderen, of meer lijken op de rest? Als je volhoudt dan kom je er,” zei ze in haar dankspeech.

FOTO J. OERLEMANS

FOTO PIM VAN BOESSCHOTEN

EVA JINEK

(1969), econoom en hoogleraar Marktwerking en Mededingingseconomie Tevens directeur Kennisontwikkeling bij de Rabobank en eindverantwoordelijk voor het project RaboResearch. Zo vindt ze dat arbeidscontracten voor onbepaalde tijd vervangen moeten worden. “Stop met vaste contracten, alleen nog contracten voor pakweg 5 jaar,” zei ze tegen deondernemer.nl. OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

TOP 10 - BEDRIJFSLEVEN GILLIAN TANS (1970), CEO Bookings.com Tans werkt sinds 2002 bij Booking.com en is sinds 2016 CEO van een van de grootste reis- en e-commerce organisaties ter wereld. Voor Tans is het een doorn in het oog dat er te weinig vrouwen werkzaam zijn in de techbranche. Daarom lanceerde het bedrijf vorige maand een studiebeurs voor jonge vrouwen die dromen van een baan in de techniek. “We zijn toegewijd dit vrouwelijke tech-talent te ondersteunen, de barrières die zij tegenkomen weg te halen en diversiteit te stimuleren.” (AD)

HERNA VERHAGEN

OPZI

TOP

100

(1966), CEO PostNL Verhagen is sinds 2012 CEO van PostNL en dat doet ze volgens de jury uitstekend. Zo loodste Verhagen PostNL door een pittige overnamestrijd en zorgde ze ervoor dat het bedrijf voor het eerst in vijf jaar weer dividend uitkeerde. Daarnaast zet Verhagen zich succesvol in voor meer diversiteit bij PostNL. Zo kwamen er dit jaar meer vrouwen in het topmanagement van de organisatie.

TOP 10 - POLITIEK MONA KEIJZER JET BUSSEMAKER (1961), voormalig minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Zette zich de afgelopen vier jaar als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap volop in voor de emancipatie. Ook stelde ze dit jaar vijf miljoen euro beschikbaar om geschikte vrouwelijke universitair hoofddocenten de komende vijf jaar aan te stellen als hoogleraar.

SUSAN DUINHOVEN

CONNY BRAAMS (1965), general manager Unilever Benelux Leidt sinds maart 2016 Unilever Benelux, maar werkt sinds 1990 voor Unilever in diverse internationale functies, waaronder in Azië. Naast meer innovatie en verduurzaming in de voedingsmiddelen-sector zet zij zich in voor diversiteit in topfuncties.

SOPHIE IN ‘T VELD

(1967), CEO Sanoma Is sinds oktober 2015 CEO van dit Finse mediabedrijf. Is afgelopen jaar voornamelijk in het nieuws geweest door de verkoop van SBS6 aan John de Mol. Maar Sanoma blijft nog steeds winstgevend met een omzet van ruim 500 miljoen euro in Nederland en België. “Voor Nederland en België hebben we de volle aandacht op onze sterke merken en ben ik vol vertrouwen,” zei ze dit jaar tegen VillaMedia.

MARJAN VAN LOON

(1965), president-directeur Shell Is sinds 2016 president-directeur van Shell. Ze stond vorig jaar als de hoogst genoteerde vrouw in de Volkskrant Top 200 van invloedrijkste Nederlanders. In een interview met OPZIJ zei ze: “Ik wist al jong dat ik een vrouwelijk rolmodel ben. Of je het wil of niet, je bent het.”

(1963), lid van het Europees Parlement voor D66 Is al dertien jaar lid van het Europees Parlement en heeft zich in deze functie ingezet voor vrouwen- en LHBTrechten. Tegen OPZIJ zei ze: “Ik denk dat er nog een hoop moet worden rechtgetrokken voor vrouwen op de arbeidsmarkt, waar wij in Nederland overigens echt geen voorlopers in zijn.”

JEANINE HENNIS-PLASSCHAERT KROES (1973), voormalig minister van Defensie, Tweede Kamerlid Bracht dit jaar samen met minister Plasterk een nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten tot stand. Was tot en met maart minister van Defensie, totdat ze vrijwillig aftrad en is nu Tweede Kamerlid voor VVD.

FOTO LEVIEN WILLEMSE

NEELIE KROES (1941), voorzitter beleidsadviesraad van Uber Was tien jaar Eurocommissaris voor VVD en daarvoor minister van Verkeer en Waterstaat. Tegenwoordig geeft ze taxi-app Uber advies over regelgeving en mededinging. Aan tafel bij Jinek sprak ze over feminisme: “Ik heb heel lang verondersteld dat als je hard werkt; bloed, zweet, geen tranen, dat je dan op mooie plekken kunt komen. Tot ik zag dat veel vrouwen om mij heen, die minstens zo goed of beter dan ik zijn, het niet lukte. Dat was voor mij het omslagpunt.”

PIA DIJKSTRA (1954), Tweede Kamerlid voor D66 Zit sinds 2010 in de Kamer voor D66 en zet zich hier hard in voor hervormingen en modernisering van de zorg. Werkte jaren aan een voorstel om de bestaande donorwet te veranderen en de initiatiefwet voor een actief donorregistratiesysteem kwam dit jaar door de Tweede Kamer. “Als je ze het op de man af vraagt, willen ze best wel orgaandonor zijn, maar ze zijn er niet mee bezig. Het is een verdrongen gedachte op de achtergrond.” (D66)

KHADIJA ARIB

(1960), voorzitter van de Tweede Kamer Was in 2017 voor het tweede jaar succesvol voorzitter. Vond dat het vieren van 100 jaar kiesrecht pas in 2019 moest plaatsvinden, een eeuw na het invoeren van het algemeen vrouwenkiesrecht. “Wat mij betreft zou dat juist het brandpunt van de viering moeten zijn,” schreef ze dan ook aan minister Plasterk.

STIENTJE VAN VELDHOVEN

INGRID THIJSSEN

(1967), CFO Bamgroep Sinds 2012 is Menssen CFO van de Koninklijke BAM Groep. Daar pleit ze voor meer vrouwen aan de top. “Belangrijk is om de pijplijn aan vrouwelijk talent op orde te hebben. Ik zit regelmatig met jonge mensen aan tafel. We praten over hoe hun motivatie en visie passen bij de strategische agenda van BAM,” zei Menssen in een interview met Management Team.

MIRJAM VERHOEVEN (1967), CIO Volksbank Is bij de Volksbank (SNS, ASN, Regiobank en BLG) verantwoordelijk voor de IT&Change-dienstverlening en voor Innovatie. Ze werd door de stichting Inspiring Fifty in een lijst geplaatst met de 50 meest inspirerende vrouwelijke ondernemers in het Nederlandse technologie domein van 2017. 72

NANCY MCKINSTRY (1959), CEO Wolters Kluwer De langst zittende CEO van een Nederlands AEX-fonds, is al sinds 2003 de bestuursvoorzitter van Wolters Kluwer en heeft deze uitgeverij een indrukwekkende metamorfose laten ondergaan van print naar digitaal. “Ik merk ook dat vrouwen vaak geënthousiasmeerd raken door het feit dat Wolters Kluwer een vrouwelijke CEO, en ook veel vrouwen in topposities, heeft. En dat terwijl wij in een sector – technologie – opereren die vrouwen vaak minder aanspreekt,” zei ze in 2014 tegen het FD.

(1973), staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Was tot oktober dit jaar Tweede Kamerlid voor D66. Werd drie keer benoemd tot groenste politicus en bracht het actieplan Op weg naar vrouwenrechten en gendergelijkheid uit, over Nederlandse vrouwenemancipatie in deze tijd. “Mede door haar toedoen hebben we nu het groenste regeerakkoord ooit,” schreef Alexander Pechtold op zijn Facebookpagina.

CAROLA SCHOUTEN (1977), vicepremier en Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Had namens de ChristenUnie een grote rol bij de formatieonderhandelingen en was daarmee de enige vrouw aan de formatietafel. Werd na zes jaar Tweede Kamerlid te zijn geweest dit jaar vicepremier. “Ze is veeleisend, om te beginnen voor zichzelf,” zei fractiewoordvoerder van de ChristenUnie Jonathan van der Geer over Schouten tegen de Volkskrant.

LILIAN MARIJNISSEN

DILAN YESILGÖZ (1977), Tweede Kamerlid voor VVD Zit sinds de laatste verkiezingen in de Tweede Kamer. Gaat zich hier bezighouden met emancipatie en deed dit vorig jaar al toen ze samen met Marijke Shahsavari een plan vormde om straatintimidatie strafbaar te maken. Ze wil nu de discussie aanwakkeren over het gevolg van parttime werken. “Is dat echt wat wij voor ogen hebben als het gaat om de emancipatie van de vrouw?” (OPZIJ)

FOTO JULIE BLIK

THESSA MENSSEN

(1968), CEO Alliander Thijssen werd afgelopen september de nieuwe CEO van Alliander. Ze werkt sinds 2014 voor dit netwerkbedrijf en werd topvrouw van het jaar 2016. Ook zet ze zich in voor meer diversiteit binnen het bedrijf. Alliander moet dit jaar nog veel vacatures vullen. Daar ziet ze maar één oplossing voor: “Techniek weer cool en sexy maken, zowel voor jongens, maar vooral voor meisjes.” (Financieel Dagblad)

(1968), staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat Is sinds oktober tweede vrouw van het CDA. Voorheen zat ze in de Tweede Kamer waar ze zich onder andere uitsprak over curatieve zorg, asiel en integratie. Ook maakte ze deel uit van het formatieteam van het CDA.

(1985), Tweede Kamerlid voor SP Werkte acht jaar bij de vakbond FNV, voordat ze in maart de overstap maakte naar de politiek. Viel meteen op, ze stond met de verkiezingen in maart als derde op de kandidatenlijst en kreeg meer voorkeurstemmen dan de nummer twee. Ze treedt namens haar partij op als woordvoerder Zorg. “Ik weet wel dat je er echt honderd procent voor moet willen gaan, anders heeft het geen zin.” (RTL Nieuws) OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

OPZI

100

TOP 10 - GOEDE DOELEN

ABONNEE WORDEN

PRINSES MABEL VAN ORANJE (1968), oprichter Girls Not Brides Lanceerde in 2016 de stichting tegen Girls Not Brides, waarbij zij zich inzet kindhuwelijken. “Zodat meisjes weer meisjes kunnen zijn en geen bruiden,’’ zei ze tegen het AD. Behoort volgens Harper’s Bazaar tot de 150 meest invloedrijke vrouwelijke leiders in het Verenigd Koninkrijk en ontving dit jaar de World without Aids Awards voor haar inzet tegen aids.

JEROO BILLIMORIA (1965), algemeen directeur en oprichter Child & Youth Finance International Deze van oorsprong Indiase sociale ondernemer zet zich sinds 1996 in voor kinderen over de hele wereld. Zo ontwikkelde ze een hulplijn in India die 24/7 bereikbaar is en speciaal bedoeld is voor kinderen. Ze bevordert wereldwijd economisch burgerschap van kinderen. “De problemen zijn overal anders. In Nederland gaat het om kindvriendelijke bankrekeningen, in india om ondernemerschap en sparen,” zei ze in 2015 tegen OPZIJ.

FOTO JAKOB POLACSEK

TOP

NEEM NU EEN JAARABONNEMENT OP DE VERNIEUWDE OPZIJ en ontvang een sjaal van Sjaalmania ter waarde van € 89,95 CADEAU!

GEA BROEKEMA (1957), directeur Alzheimer Nederland Zet zich oprecht en hard in voor mensen met dementie. Stroopt graag haar mouwen op en houdt van aanpakken, en doet dit met succes. “Door de persoonlijke verhalen krijgt dementie een gezicht. Zulke gesprekken ontroeren mij iedere keer weer.” (alzheimer-nederland.nl)

INEKE SYBESMA (1965), directeur Fonds Slachtofferhulp Zet zich op krachtige wijze in voor slachtoffers van seksueel geweld. Rondom de discussie #MeToo riep ze op tot meer financiering voor het Centrum Seksueel Geweld. “We doen een dringend beroep op de minister om alsnog over de brug te komen.” (ANP)

LILIANNE PLOUMEN

(1962), oprichter She Decides

MARJAN MINNESMA (1966), directeur stichting Urgenda en milieuactiviste Heeft al drie keer de eerste plek van de Duurzame 100 van Trouw behaald en blijft zich inzetten voor een duurzamer Nederland. Het was dit jaar bovendien tien jaar geleden dat ze Urgenda oprichtte. Ze schuift daarnaast vaak aan als deskundige bij talkshows waarbij ze optreedt als klimaatexpert.

FOTO SEBASTIAAN TER BRUG

Was voorheen minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Ze richtte tijdens haar ministerschap het fonds op. Dit fonds was een reactie op Trump die alle financiering voor anticonceptie in het buitenland terugtrok. Ze krijgt hier veel lof op, ook op internationaal niveau. She Decides maakt zich hard voor het recht dat meisjes en vrouwen over de hele wereld moeten hebben om te kiezen of ze kinderen willen, wanneer ze die willen en met wie.

SHIRIN MUSA (1977), oprichter en directeur Femmes for Freedom Is met haar organisatie al zes jaar aan het strijden voor de bevrijding van vrouwelijke gevangenen. Schreef dit jaar meerdere scherpe opiniestukken voor de Volkskrant: “Ik wil dat iedereen de gevangen vrouw herkent en helpt om een vrije en blije vrouw te worden,” vertelt ze op de website van Femmes for Freedom.

EEN HEE JAAR + SJ L VOO AAL R

€ 59,

JOUMANA EL ZEIN KHOURY (1975), directeur Prins Claus Fonds Sinds 2015 leidt ze dit fonds met de nodige ervaring. “Maar je moet luisteren naar dat sterke stemmetje in je, je moet je hart openen, wat lang niet altijd gemakkelijk is. Dat houd ik mijn kinderen ook altijd voor.” (Trouw)

MONIQUE VAN ‘T HEK FOTO B. BRONSHOF

ZOHRA MOOSA (1978), directeur Mama Cash Is sinds dit jaar directeur van Mama Cash, dat de activistische ideeën en initiatieven van vrouwen, meisjes en transgenders over heel de wereld financiert. “Ik zet me in voor een volledige revolutie. Zodat iedereen een prachtig leven kan leiden, met plezier en in een gemeenschap met elkaar.” (mamacash.org)

Materiaal: 8% cashmere, 47% merino wol, 30% viscose, 15% polyamide

(1952), directeur Plan Nederland Plan werkt aan duurzame armoedebestrijding en een beter leven voor kinderen in ontwikkelingslanden, met speciale aandacht voor gelijke rechten en kansen voor meisjes. “Meisjes van twaalf hebben geen echtgenoot nodig. En zeker niet een die veel ouder is en ze niet kennen. Wat meisjes van twaalf wel nodig hebben is onderwijs.” (Plan Nederland)

Keuze uit deze drie kleuren. Wil je meer kleur? Kijk en koop er dan zelf een bij sjaalmania.nl

GA NAAR OPZIJ.NL/ABONNEMENTEN Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. De eenmalige bezorgkosten bedragen €4,95. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (10 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van 1 maand. Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon. OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

DOOR KARLIJN VAN HOUWELINGEN

100 - PLOUMEN FOTO MIJKE VAN SANDEN

TOP 100 - PLOUMEN

LILIANNE

PLOUMEN

GEEFT NIET OP

Lilianne Ploumen bond als een van de eerste politieke leiders in de wereld openlijk de strijd aan met president Trump. Het bracht haar tot middenin de internationale machtscentra. OPZIJ volgde haar in de laatste dagen van haar termijn als minister in New York en bekeek met haar hoe de nieuwe regeringsploeg haar dossiers oppakt.

ls je iets voor elkaar wilt krijgen in de wereld, moet je in New York zijn tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, elk jaar in september. Bijna iedereen is er. Donald Trump, Emmanuel Macron, Theresa May, Hassan Rouhani, Shinzo Abe, Justin Trudeau, Mark Rutte. Een leger ministers en diplomaten uit letterlijk alle landen ter wereld. En Lilliane Ploumen, als Nederlands minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, in een van haar laatste internationale optredens. Het is meteen een van de meest memorabele. Ploumen is de hoofdgast op een bijeenkomst georganiseerd door The Guardian, een van de meest

gerespecteerde en gelezen kranten ter wereld. Ze bekent het na afloop: voor dat soort dingen werd ze als minister van een klein landje met een bescheiden portefeuille niet uitgenodigd voordat ze haar fonds She Decides lanceerde, in reactie op het besluit van president Trump om de financiering in te trekken voor internationale organisaties die gezinsplanning en dus ook abortus maar durven te noemen. Ze haalde ineens tijdschrift Foreign Policy als â&#x20AC;&#x2DC;het gezicht van het Europese verzet tegen Donald Trumpâ&#x20AC;&#x2122; en werd besproken in de New York Times. The Guardian wil dat ze een publiek van ontwikkelingsprofessionals uit de hele wereld vertelt over de lessen van She Decides. Hoe sla je aanvallen op vrouwenrechten succesvol af? Ploumen slaagde er immers in OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

TOP 100 - PLOUMEN

landen, ngo’s en enkele individuele rijkaards zover te krijgen het gat te vullen dat Trump sloeg door de zogeheten global gag rule in ere te herstellen, nog stringenter dan zijn Republikeinse voorgangers. Instellingen die naast abortussen ook zaken als voorbehoedsmiddelen en kraamzorg bieden, verliezen veel inkomsten. Ploumens initiatief leverde inmiddels zo’n 340 miljoen toegezegde dollars aan alternatieve financiering op. Er is nog zeker tot Amerika in 2020 weer naar de stembus gaat zo’n 600 miljoen dollar per jaar nodig, dus er blijft nog veel werk te doen. “Ik geloof dat She Decides een nieuwe weg vooruit toont,” zegt Ploumen in de microfoon die The Guardian voor haar heeft neergezet in een statige zaal in een historisch pand om de hoek van Fifth Avenue in New York, een paar minuten wandelen van de Trump Tower. “De brede steun voor She Decides maakt duidelijk dat de klok niet teruggedraaid kan worden. She Decides brengt een boodschap van hoop, heeft impact en verenigt. She Decides steekt een kaars aan, in plaats van alleen het donker te vervloeken.” In de zaal zit freelance onderzoeker Eleni Matheou zichzelf op te vreten. “Het maakt me boos dat dit nodig is. Al dat geld en de energie zouden ergens anders nuttig gemaakt kunnen worden als de Amerikaanse overheid zich niet had

100 - PLOUMEN

Nederlandse ambassade in Washington leverde een dame een envelop met een bedankbriefje en een biljet van vijf dollar af. In New York wordt ze ontvangen door enkele vrouwen achter de internationale tak van de Women’s March, die in de VS en de rest van de wereld miljoenen mensen op de been kreeg om te protesteren tegen Trumps presidentschap. “Een eer,” vindt internationaal marsleider Lindsey Asher het om Ploumen te ontmoeten. In rechtse kringen is ze minder populair. In Washington klonk eerder enige scepsis. Danielle Pletka, buitenlandexpert van het conservatieve American Enterprise Institute, vindt de actie van Ploumen onverstandig, zei ze in een bijeenkomst op de Nederlandse ambassade, waar ze in januari meedacht over de banden tussen Nederland en Amerika onder Trump. “Als de Nederlandse overheid een betere relatie wil met het nieuwe Witte Huis, dan is het geen geweldig plan om in het gezicht van dat nieuwe Witte Huis te spugen.” Enkele landen durfden het volgens Ploumen inderdaad niet aan om She Decides te steunen en daarmee openlijk in te gaan tegen Trump. In het vierkoppig team dat She Decides draaiende houdt, wordt juist weleens grappend opgemerkt dat niet Ploumen, maar Trump de oprichter is. Zonder hem was het nooit zo’n succes geworden: Trump

altijd lastig, het heeft me positief verrast dat er zo makkelijk 180 miljoen toegezegd werd,” zegt ook de Finse minister van Handel en Ontwikkeling Kai Mykkänen. “Dat toont aan hoe boos we allemaal zijn.” Mykkänen is inmiddels naast Ploumen een van de voortrekkers van She Decides. De Finse vertegenwoordiging bij de VN in New York organiseert tijdens de vergaderingsweek een bijeenkomst waar alle ambassadeurs samenkomen om met onder anderen Lilianne Ploumen van gedachten te wisselen over de toekomst. De discussie is er fel. Moet de focus bijvoorbeeld wel zo op abortus liggen? Het is een controversieel onderwerp in veel landen, benadrukt Mykkänen. Hij stelt voor meer te spreken over gezinsplanning – abortus is maar een klein onderdeel van alle diensten die belangrijk zijn voor de gezondheid en keuzevrijheid van vrouwen. Siva Thanenthiran, die de Indiase organisatie voor seksuele en reproductieve rechten Arrow vertegenwoordigt, is er pertinent op tegen. “Het woord ‘gezinsplanning’ is minder politiek. Maar zo draai je om de hete brij heen. Wat als anticonceptie misgaat, of als een vrouw geen anticonceptie gebruikt en verkracht wordt? Wat als de foetus overlijdt? Dan heb je een abortus nodig. Het is een medische ingreep. Ik ben blij dat we het er hierover eens zijn dat het niet-

‘Ik geloof dat She Decides een nieuwe weg vooruit toont. De brede steun maakt duidelijk dat de klok niet teruggedraaid kan worden’ teruggetrokken. In zekere zin is dit tijdsverspilling.” Ploumen wekte met haar actie bewondering en dankbaarheid van linkse, anti-Trump Amerikanen als Matheou. Bij de 78

en zijn vrouwonvriendelijke gedrag roepen zoveel afkeer op, dat hij als lont in het kruitvat het She Decidesvuurtje wereldwijd deed ontvlammen. “Geld vrijmaken is

kleine organisaties, die het dichtst bij de vrouwen staan die hulp nodig hebben. “Nu richt men zich te veel op landen en grote ngo’s.” En Tikhali Itaye fantaseert aan de zijlijn van het She Decides-feestje over een manier om de toegezegde miljoenen duurzaam te investeren, zodat het kleine team niet elk jaar opnieuw langs ministeries en penningmeesters hoeft om te leuren om dollars.

onderhandelbaar is.” De focus op abortus ligt gevoelig, erkent Ploumen. “Maar het punt is: er is gewoon een ondeelbaar recht voor vrouwen om zelf keuzes te maken.

Lindsey Asher, de activiste achter de internationale Women’s March, noemt het badass dat Ploumen de aandacht voor abortus niet uit de weg gaat. “Ja, Lilianne Ploumen is een badass,” herhaalt ze als ze even uit de menigte stapt op het She Decides Open House, in het pand van de Japan Society om de hoek van de VN. De hoofdrolspeelster is - na een onderonsje met Bill en Melinda Gates - zelf al terug naar Amsterdam gevlogen, als het succes van She Decides hier eens goed gevierd wordt. Want hoe moet het verder met She Decides als Lilianne Ploumen haar ministerspost kwijt is? In New York maken haar internationale partners zich er een tikkeltje zorgen om. “We noemen haar weleens de moeder van She Decides,” zegt haar Finse collega Mykkänen. “Wat doet de nieuwe Nederlandse ontwikkelingsminister? Het zou een flinke uitdaging zijn als we een actieve voortrekker in Europa verliezen.” En die global gag rule is natuurlijk niet pro choice, dat moet je toch adresseren.” De Tanzaniaanse Halima Lila, directeur van een gezondheidscentrum voor vrouwen en meisjes, vertelt verontwaardigd dat de president van Tanzania onlangs uitsprak dat hij tienermoeders na de geboorte van hun baby niet meer in de schoolbanken wil zien. Subarna Ghosh uit India deelt hoe ze tegen haar wil een keizersnee onderging, maar jaren later met een handtekeningenactie voor elkaar

kreeg dat Indiase ziekenhuizen voortaan moeten registeren hoeveel keizersneden ze uitvoeren. De kans dat meer vrouwen door geldbeluste artsen tot zo’n relatief hevige, prijzige ingreep worden aangezet verkleint. Er zijn She Decides tote bags en -gidsjes voor seksuele gezondheid en rechten. Die laatsten zijn overigens leeg – het symboliseert alle vrouwen voor wie die rechten in de praktijk helemaal niet gelden. Siva Thanenthiran uit India geeft deze week ook kritisch commentaar mee: ze wil meer aandacht voor

Ze heeft niet te veel nagedacht over het afscheid van haar ministerschap en de overstap naar de kamer. “Ik heb het een beetje verdrongen. Ik heb niet het gevoel dat ik uit She Decides stap, want ik blijf betrokken. Ik kan het natuurlijk nooit meer loslaten. Eens een moeder, altijd een moeder.” Ze heeft weinig keus, zegt ze: nu al krijgt ze een stroom verzoeken van groepen en mensen die willen dat ze volgend jaar over She Decides komt praten. Minister of Kamerlid – het maakt ze niet uit. Dat ze de confrontatie zocht met Donald Trump, maakte van Ploumen OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

Exclusief kennismakingspakket

TOP 100 - PLOUMEN

een internationale politieke ster. Als de Finse minister Mykkänen en zijn woordvoerder met een Nederlandse journalist praten, willen ze weten wat in Nederland bekend is over Ploumens toekomst. Ze zal toch wel een mooie internationale baan op het oog hebben? Siva Thanenthiran kan zich niet voorstellen dat Ploumen weinig of niets meer te

Aletta Jacobsprijs krijgt voor haar inspanningen voor She Decides. De prijs zal op Wereldvrouwendag, 8 maart 2018, worden uitgereikt. Een terechte erkenning van haar ongekende inzet. Maar hoe nu verder? Sinds eind oktober weten we hoe het nieuwe kabinet eruit zit. Hoe denkt ze over haar opvolger Sigrid Kaag? “Ik ben blij dat minister Kaag en dus de

bestraffen. Ploumen legt uit: “Momenteel zijn er alleen sanctieregimes tegen lànden, en waar dit om gaat is dat er een sanctieregime tegen een mìsstand kan worden opgelegd. Zoals bijvoorbeeld in Myanmar, daar worden vrouwen gruwelijk mishandeld, maar omdat er geen sanctieregime tegen het land zelf is,

Wijnhandel Léon Colaris is al ruim 95 jaar hét betrouwbare adres voor de particuliere wijnliefhebber zoals u. Wij importeren voor onze relaties kwaliteitswijnen uit alle belangrijke wijngebieden. Wijnen die nationaal en internationaal geprezen worden. Bestel een exclusief kennismakingspakket met zes verschillende wijnen. Wijnen die een geweldig rapportcijfer en een fraaie proefnotitie hebben gekregen van wijnschrijver Harold Hamersma in zijn nieuwste boek De Grote Hamersma 2018.

Proefpakket 6 flessen speciale prijs

€65 géén verzendkosten

‘Ik heb niet het gevoel dat ik uit She Decides stap, want ik blijf betrokken. Ik kan het natuurlijk nooit meer loslaten’ Nee, ze gaat écht de Tweede Kamer in, zegt een stellige Lilianne Ploumen in New York. “Ik ben met voorkeursstemmen gekozen, echt gedragen door al die mensen. Ik denk dat ze op me gestemd hebben omdat ze het belangrijk vinden dat ik mijn stem bij dit soort kwesties laat horen.” Er is internationale belangstelling, erkent ze. “Maar ik heb overal nee tegen gezegd.” Terug in Nederland werd eind september bekend dat Ploumen de

regering de motie die Lodewijk Asscher en ik hebben ingediend om door te gaan met She Decides heeft aangenomen.” Maar het is nog onduidelijk welke financiële middelen daarbij worden vrijgemaakt. Dit wordt later in de Kamer besloten. Maar heel teleurstellend vindt Lilianne het dat de motie Ploumen c.s. over seksueel geweld tegen vrouwen in crisisgebieden in november is afgewezen. Deze motie verzoekt de regering zich in de VN-Veiligheidsraad in te spannen om een thematisch sanctieregime in te stellen om seksueel geweld tegen vrouwen te

blijven de daders ongestraft. En juist met zo’n sanctieregime tegen een misstand kun je wel tegen de daders optreden. Het is mij ook een volslagen raadsel waarom minister Zijlstra deze motie niet heeft omarmd.” Gevraagd naar de mogelijke motivatie van Zijlstra, kan Ploumen kort zijn. “Hij zegt dat er voldoende mogelijkheden zijn om binnen de bestaande sancties te kunnen optreden, maar dat ben ik dus pertinent niet met hem eens. Bovendien is er met het sanctieregime tegen terroristische groeperingen een goed voorbeeld gegeven hoe zo’n maatregel, in aanvulling op de zogenaamde landenregimes, kan werken.” Juist nu Nederland een zetel heeft in de VN, is het een uitgelezen kans om Nederland, dat toch van oudsher een goede naam heeft als het om dit soort zaken gaat, op de kaart te zetten. En het is ook nog eens een maatregel die qua financiën geen gevolgen heeft voor Nederland. “Precies. Ik begrijp er dan ook oprecht helemaal niets van. Een enorme gemiste kans, maar zoals men mij inmiddels wel kent: ik geef niet op!” O

Betaal via iDeal en ontvang een kelnersmes en set DropStops cadeau!

Cuvée XII 2016

Lirac La Fermade 2015

Beaujolais La Perle Blanche 2016

Mairena Malbec 2015

Wijngaard Apostelhoeve Maastricht Een van de beste wijnen van Nederlandse bodem. Misschien wel de beste. Serieus goed. Geurig, dynamisch, veel fruit en fijne zuren. Heerlijke wijn.

Domaine Maby Van één van de betere domeinen. Met die heerlijke, verleidelijke zweem zwartebessen- en kersenlikeur. Veel fruit, veel souplesse. Chocoladetruffel. Espresso-boontje. Cola-bonbon. Mendoza, Familia Blanco Helemaal op fruit gemaakt. Op soepelheid gestuurd. Mooie Malbec. Prachtige prijs-kwaliteit.

Domaine de la Creuze Noire Een vol romige, maar strakgele appel met perzikenpit, snufje curryblad en een gulle handdruk. Ook dit jaar een pareltje.

Moreccio 2015

Casa di Terra, Bolgheri Levendig donker roodpaars, dikke sappige bramen, lekkere peperigheid en jeugdige tannines. Kortom, da bomb. En met een heel chill prijskaartje.

Alaviana Florilège 2014

Calatayud Spannend ding, deze Florilège. Mooi geconcentreerd, gemaakt van oude stokken.

Bestel via WWW.COLARIS.NL/OPZIJ, bel 0495-532462 (ma-vrij 8.15 - 17.00 uur) of stuur onderstaande bon in een enveloppe zonder postzegel naar: Wijnhandel Colaris - Antwoordnummer 1093 - 6000 VB Weert

GELIEVE TE LEVEREN

__ x Kennismakingspakket 6 flessen __ € 65,00 __ x fl. Apostelhoeve Cuvée XII 2016 _____ € 13,50 __ x fl. Beaujolais La Perle Blanche 2016 __ € 11,50 __ x fl. Lirac La Fermade 2015 Maby _____ € 12,50 __ x fl. Moreccio 2015 Bolgheri _________ € 12,50 __ x fl. Mairena Malbec 2015 Mendoza____ € 10,50 __ x fl. Alaviana 2014/5 Calatayud _______ € 10,50

zeggen heeft. Wordt ze niet op zijn minst speciaal adviseur?

UW ADRESGEGEVENS

Naam

: _______________________ m/v

Adres

: __________________________

PC / Plaats : __________________________ E-mail

: __________________________

Telefoon

: __________________________

• Extra korting: 24 fl. -/- € 0,20 | 48 fl. -/- € 0,40 | 72 fl. -/- € 0,60 | 96 fl. -/- € 0,80 | 120 fl. -/- € 1,00 per fles. • Vermelde prijzen zijn per fles in actie en inclusief 21% BTW • Wij berekenen voor het proefpakket géén verzendkosten. Voor overige bestellingen géén verzendkosten vanaf € 150

Franklinstraat 1 I 6003 DK Weert T 0495 53 24 62 I info@colaris.nl ‘Geen 18, geen alcohol’

I NR. 12/1 I 2017/2018 81 BESTEL VIA WWW.COLARIS.NL/OPZIJ OF BEL TIJDENS KANTOORURENOPZIJ 0495-532462

LIFESTYLE

ZO HERKEN JE EEN GOED

DIEETBOEK

De boeken over gezond eten en afvallen volgen elkaar in rap tempo op. Dit laat zien dat gezond leeft. Ondanks alle inspiratie die je op kunt doen, is het ook zaak om waakzaam te blijven. Er wordt namelijk een hoop onzin verkocht.

LIFESTYLE

DOOR ASTRID POSTMA-SMEETS

ágen per week vasten, brood in de ban doen, alleen maar rauw eten. De huidige dieetboeken gaan soms ver. En lang niet alles wat je leest is wetenschappelijk onderbouwd. Waar wél alle boeken het over eens zijn: het moet gezonder in Nederland. De helft van de mensen in ons land is te zwaar en dat brengt allerlei problemen met zich mee. De meeste mensen weten wel dat het risico op hart- en vaatziekten en diabetes type 2 (suikerziekte) toeneemt bij overgewicht. Maar ook het risico op diverse soorten kanker, galstenen, gewrichtsslijtage,

ademhalingsproblemen en vruchtbaarheidsproblemen stijgt. Er moet iets gebeuren, maar wat? De boeken geven elk op hun eigen manier antwoord op deze vraag. Sommige dieetboeken gaan vooral in op afvallen, andere meer op een verandering van leefstijl. Alle boeken over afvallen zijn erop gericht om te zorgen dat je minder energie binnenkrijgt dan dat je verbruikt. Een afvaldieet kun je op veel manieren invullen. Om de zoveel tijd komt er dan ook weer een nieuw afvalboek dat groot gewichtsverlies moet opleveren. Het goede nieuws: de meeste adviezen werken inderdaad om af te vallen. Het

slechte nieuws: niet alle methoden zijn op de lange termijn even gezond voor je lichaam. Het gewichtsverlies is meestal ook niet blijvend, omdat er geen permanente gezonde leefstijl is aangeleerd. Boeken met de focus op verandering van leefstijl (vaak toch met ‘bijeffect’ afvallen) zijn meer gericht op je beter voelen door gezonder te eten. Helemaal goed natuurlijk, maar er is toch een maar. Veel van dit soort boeken schrappen specifieke producten uit je dieet, waardoor het eetpatroon (te) eenzijdig kan worden. Voor de gemiddelde consument zijn de vooren nadelen van een dieetboek vaak lastig in te schatten. Om je innerlijke

LIFESTYLE

OP ZOEK NAAR HET ULTIEME DIEETBOEK

lifestylekompas wat te sterken: deze drie vragen kun je aan jezelf stellen bij het kopen van een dieetboek: 1) HOE STRENG IS HET DIEET? Strenge diëten zorgen voor veel gewichtsverlies in korte tijd. Het Voedingscentrum adviseert geleidelijk af te vallen, dat komt neer op niet meer dan een kilo gewichtsverlies per week. Anders bestaat het risico dat er spierweefsel in plaats van vetweefsel wordt afgebroken. Spierweefsel wil je houden. Niet alleen om je kracht te behouden, maar ook omdat spieren meer energie verbruiken dan vet. Met verlies van spiermassa maak je afvallen dus alleen maar moeilijker. Verder is een streng dieet lastig vol te houden, omdat je weinig calorieën binnenkrijgt en daardoor honger hebt of je slap kunt voelen. Daarmee schiet je sneller weer de fout in. 2) MOET JE VOEDINGSSTOFFEN OF PRODUCTEN MIJDEN OF VEEL MINDER NEMEN? Raadt een boek je aan om maar heel weinig koolhydraten te nemen, vetarm te eten, geen producten met gluten meer te eten, zuivel te mijden of mag je iets anders niet? Met dit soort diëten is de kans op tekorten aan voedingsstoffen groot.

dan altijd met je huisarts of diëtist over een plan van aanpak. 3) HEEFT DE AUTEUR DOORGELEERD OP HET GEBIED VAN VOEDING? Voedingswetenschap is namelijk behoorlijk complex. Er zijn verschillende typen onderzoek met veel of juist weinig bewijskracht. En een onderzoek kan goed of slecht uitgevoerd zijn.

Voordat je het weet sta je klei weg te drinken, honger je jezelf uit met 1.300 kilocalorieën per dag of sta je elke ochtend vijftien minuten te gorgelen met kokosvet in je mond Zo’n tekort kun je pas na lange tijd merken. Heb je het idee dat het schrappen van een voedingsmiddel zoals brood of zuivel jouw gezondheid ten goede komt? Overleg 84

Daarnaast heb je met een grote hoeveelheid factoren te maken: ieder mens zit fysiek en genetisch anders in elkaar, we wonen in verschillende omgevingen

en hebben ieder een andere leefstijl en eetpatroon. Dan zijn voedingsmiddelen ook nog eens complex. Iets eenvoudigs als brood bevat al koolhydraten, vezels, eiwit, vitamine B1, B2, natrium, kalium, magnesium, ijzer, jodium en meer. Dus wanneer er een effect wordt gevonden van het eten van brood op gezondheid, komt dat effect dan van één van de voedingsstoffen in brood, of is het een combinatie van die voedingsstoffen? Voedingswetenschappers zijn er in getraind om voedingswetenschap te interpreteren en adviezen te baseren op de laatste wetenschappelijke inzichten. Wetenschappelijke consensus is daarbij hét uitgangspunt. Dat houdt in dat meerderheid van de internationale, gespecialiseerde wetenschappers het met elkaar eens is over de interpretatie van al het beschikbare onderzoek. Het is goed om te weten dat voedingsdeskundige geen beschermde term is. Iedereen mag zich zo noemen. Artsen hebben ook geen voedingswetenschappen gestudeerd. Wel kunnen zij onderzoeken of je een voedingsgerelateerd probleem hebt en je doorsturen naar een diëtist.

...over intermittent fasting zoals het 5:2 dieet + Met intermittent fasting kun je afvallen, mits je in totaal minder calorieën met je voeding binnenkrijgt dan je verbruikt. Het lijkt erop dat intermittent fasting een gunstig effect kan hebben op sommige waarden in het bloed. De triglyceridenconcentratie (vetten in het bloed) en bloeddruk dalen in veel studies en hangen samen met de hoeveelheid gewichtsverlies. Het is niet bekend of het gewichtsverlies op de lange termijn doorwerkt. Langetermijneffecten op gezondheid zijn onvoldoende bekend. Wanneer je langere tijd afwisselend vast, dan is het belangrijk om goed in de gaten te houden dat je voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt op de dagen dat je wel normaal eet. Met intermittent fasting verander je je eetgewoonten op de dagen dat je gewoon eet waarschijnlijk niet. Kies liever een verantwoord eetpatroon waarbij je langzaam afvalt en toch al je voedingsstoffen binnenkrijgt. ...die weinig koolhydraten propageren zoals Altijd honger, Hoe word ik 100, Broodbuik en Atkins + Je kunt er gewicht mee verliezen, mits je in totaal minder eet. Je eet iets meer eiwitrijke producten, dat verzadigd meer dan koolhydraten en helpt om spiermassa te behouden bij het afvallen. Je krijgt mogelijk veel verzadigd vet binnen en te weinig vezels, jodium en B-vitamines binnen wanneer je weinig graanproducten neemt, zoals volkorenbrood, volkorenpasta en zilvervliesrijst. Graanproducten zoals brood worden onterecht in een verdomhoekje geplaatst. Tarwe zou tal van problemen veroorzaken. Voor die beweringen ontbreekt voldoende

wetenschappelijk bewijs. In sommige gevallen is er juist wetenschappelijk bewijs dat het omgekeerde waar is. ...gebaseerd op de veganistische keuken, zoals Your 50 days of Green Happiness en Kickstart + Het eten zonder vlees en zuivel en het eten van meer volkoren graanproducten, peulvruchten, groenten, fruit en plantaardige vleesvervangers zorgt net als een vegetarisch eetpatroon voor een lager risico op hart- en vaatziekten. Een veganistisch eetpatroon is duurzamer, omdat dierlijke producten het milieu meer belasten. Je kunt ook vanwege dierenwelzijn de keuze maken om geen dierlijke producten te eten. In een veganistisch voedingspatroon ontbreken voedingsmiddelen die een gunstig effect hebben op de gezondheid. Zo verlaagt vis het risico op fatale hartziekten en hangt het nemen van zuivel samen met een lager risico op darmkanker en specifiek yoghurt met een lagere kans op diabetes type 2. Met een veganistisch eetpatroon is het van belang om goed op te letten dat je voldoende eiwitten, calcium, ijzer en vitamine B12 binnenkrijgt. Daarom het advies een vitamine B12-supplement te gebruiken, of producten verrijkt met vitamine B12. ...gebaseerd op de overtuiging dat onze voorouders vlees, vis, groente, fruit en noten aten, zoals De Paleo Revolutie en Oerdis + Je eet veel groente, fruit en noten. In het oerdieet mijd je melk, peulvruchten en graanproducten. Op lange termijn zou door het dieet daardoor een tekort aan vezels en calcium kunnen ontstaan. Daarnaast is het eten van veel vlees en vis belastend voor het milieu. ...waarbij je alleen ongekookt en onbewerkt voedsel eet (raw food)

+ Je eet veel groente en fruit, (gekiemde) zaden, noten en weinig (rood) vlees. Als je alleen raw food eet kunnen er veel problemen ontstaan, zoals ondergewicht, tekorten aan voedingsstoffen, zoals ijzer, vitamine B2, vitamine B12 en calcium, tandbederf, een ontregelde menstruele cyclus en een groeiachterstand bij kinderen. ...van mensen die ergens anders bekend van zijn of een bekend familielid hebben. Denk aan boeken van Ellen Hoog, Rens Kroes, Vivian Reijs, Ellemieke Vermolen en Fajah Lourens + Je blijft zo hélemaal op de hoogte van de laatste hypes en superfoods. De schrijvers hebben hun informatie over voeding zelf bij elkaar gesprokkeld. Petje af voor wat ze daarmee bereikt hebben en hoeveel mensen ze inspireren iets aan hun gezondheid te doen. Helaas staan er veel onwaarheden in dit soort boeken. Voordat je het weet sta je klei weg te drinken, honger je jezelf uit met 1.300 kilocalorieën per dag of sta je elke ochtend vijftien minuten te gorgelen met kokosvet in je mond. ...van mensen die er voor hebben doorgeleerd, zoals Eet als een expert, Voedingsmythes en Het Voedsellabyrint + Je weet dat wat je leest goed onderbouwd is. De schrijvers hebben gestudeerd en weten waar ze het over hebben. Op basis van deze boeken kun je aan de slag om stap voor stap gezonder te gaan eten. Daarmee ontwikkel je een volwaardig eetpatroon dat je hele leven goed vol te houden is. Je krijgt niet dat éne wondermiddel aangereikt. Je moet zelf aan de slag met de adviezen. Dat kan langer duren dan bijvoorbeeld het volgen van een extreem dieet.

Alle boeken kunnen je inspireren, maar er is helaas geen magisch dieet. Dus blijf alert op wat je er mogelijk niet mee binnenkrijgt, zodat je ook op de lange termijn gezond en fit blijft. Vergeet ook vooral niet Donna Hay, want een keer per week ergens keihard van genieten, mag toch best? O OPZIJ I NR.12/1 I 2017/2018

ZIJ & KUNST

DOOR FIEKE TISSINK

ZIJ & KUNST

Vrouwen in de kunst nader bekeken. Deze keer zijn dat Peggy Guggenheim en Nelly van Doesburg.

PEGGY & NELLY

FLAMBOYANTE VROUWEN STRIJDEN VOOR DE STIJL Nelly en Peggy in Venetië in de jaren zestig.

Peggy Guggenheim (1898-1979) en Nelly van Doesburg (1899-1975) maakten zelf geen kunst. Deze twee eigenwijze, onafhankelijke vrouwen brachten het werk van De Stijl bij velen onder de aandacht door erover te praten, het te exposeren, te kopen en te verkopen. Zo leverden ze een belangrijke bijdrage aan deze kunststroming die honderd jaar geleden in Nederland ontstond.

100 JAAR DE STIJL Dat De Stijl dit jaar honderd jaar bestaat zal niemand ontgaan zijn. Door het hele land waren tentoonstellingen gewijd aan de abstracte kunst van Piet Mondriaan, Theo van Doesburg, Bart van der Leck, Vilmos Huszár en J.J.P. Oud. In Den Haag waren zelfs gebouwen versierd met het herkenbare lijnenspel van Mondriaan, met de rode, gele en blauwe rechthoeken. Maar dat er in deze mannenwereld twee vrouwen zijn die een grote rol speelden, dat was tot nu toe vrijwel onbekend. Aan het einde van dit De Stijljaar daarom extra aandacht voor Peggy Guggenheim en Nelly van Doesburg. Een derde vrouw haalde al deze informatie boven tafel. Conservator Doris Wintgens van Museum De Lakenhal in Leiden deed gedurende twee jaar onderzoek naar het werk en de vriendschap van Peggy en Nelly en schreef er een boek over. Dat boek ligt nu in de winkel; hier alvast een voorproefje, met foto’s van deze markante vrouwen. LONDEN 1938 In de zomer van 1938 ontmoetten de twee vrouwen elkaar voor het eerst, in Londen. Nelly was Peggy’s nieuwe galerie Guggenheim Jeune binnengewandeld. Later schrijft Peggy daarover: ‘Nellie was een goed verzorgde vrouw van mijn leeftijd met een slank figuurtje, blauwe ogen en rood haar dat dun en geverfd

was. Ze was met aandacht gekleed, zag er erg aantrekkelijk uit maar was te zwaar opgemaakt.’ Nelly stak ter plekke een betoog af over haar overleden echtgenoot, Theo van Doesburg, maar Peggy was niet onder de indruk. ‘Ik vond haar vooral grappig. Ze had een fanatieke passie voor abstracte kunst. Daarom is ze ook naar mij gekomen.’ Vanaf dat moment raken de vrouwen bevriend tot aan de dood van Nelly in 1975. En leven ze een leven in, met en vóór de moderne kunst. PEGGY Peggy Guggenheim werd in 1898 geboren in een rijke, Joodse familie in New York. Samen met haar zusje groeide ze op in luxe. Als onderdeel van hun culturele opvoeding reisden de meisjes al op jonge leeftijd met hun moeder en gouvernante naar Europa om musea te bezoeken. In 1912 overleed vader Benjamin bij de ondergang van de Titanic en raakte het leven van de familie ontwricht. Peggy’s moeder moest haar juwelen en meubels verkopen en het gezin verhuisde naar een kleiner appartement. Toch bleef Peggy’s leven luxueus, met prachtige kleren, dure feesten en privéleraren. Door een van deze leraren werd Peggy gestimuleerd na te denken over dit bevoorrechte leven. Ze werd zich bewust van het keurslijf waarin ze opgroeide en langzaam maar zeker begon ze zich hiervan los te maken. Op haar 21ste

DE STIJL Kunstenaarsbeweging De Stijl ontstond in 1917 rond het gelijknamige tijdschrift van Theo van Doesburg. Kunstenaars als Mondriaan, Van Doesburg, Rietveld en Vantongerloo streefden naar autonome, universele kunst, bedoeld voor een nieuwe mens in een nieuwe samenleving. Een nieuwe beeldtaal zou alle mensen op een gelijke manier aanspreken. Zo reduceerden de kunstenaars van De Stijl het kleurenpalet tot de drie primaire kleuren rood, geel en blauw, aangevuld met zwart, wit en grijs. En ze brachten de vormentaal terug tot lijnen en vlakken. Geometrische, veelal abstracte kunst.

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

ZIJ & KUNST

verjaardag kreeg ze de beschikking over haar deel van haar vaders erfenis. Het geld werd belegd en jaarlijks kreeg ze een toelage. Nu kon Peggy doen en laten wat ze wilde. Ze werd vrijwilliger in een boekhandel in New York waar ze werd geïntroduceerd bij schrijvers en kunstenaars. Hier kwam Peggy in contact met de cultuur van de avant-garde. Hier ontmoette ze ook haar latere man, de schrijver en kunstenaar Laurence Vail. Begin jaren twintig ging Peggy op reis naar Europa om Italiaanse schilderkunst te bestuderen. In Parijs ontmoette ze Vail opnieuw. Ze raakten bevriend en bezochten cafés waar het artistieke leven zich afspeelt. Ze werden de centrale figuren in de Amerikaanse gemeenschap in Parijs. In 1922 trouwden ze. Samen krijgen ze twee kinderen, maar hun relatie zou al in 1928 worden beëindigd. Wel blijven ze hun hele leven bevriend. Peggy trouwt opnieuw, met de Britse schrijver John Holmes, met wie ze ook veel reisde en zich settelde op het Engelse platteland. In 1934 overleed Holmes echter plotseling. Na een paar kortstondige relaties Tentoonstelling van Theo van Doesburg in Parijs, 1932

ZIJ & KUNST

besluit Peggy in 1937 helemaal haar eigen weg te gaan. Ze begint een galerie voor eigentijdse kunst in Londen, Galerie Guggenheim Jeune. De toevoeging ‘jeune’ was belangrijk om zich te onderscheiden van haar oom Solomon Guggenheim, die in New York een grote verzameling moderne kunst bijeenbracht. Zelf wist Peggy weinig van hedendaagse kunst maar liet zich adviseren door Marcel Duchamp. Met hem organiseerde ze allerlei tentoonstellingen, met vooral kunstwerken uit Frankrijk, die steeds weer voor opschudding zorgden. Om de kunstenaars die bij haar exposeerden te steunen kocht ze werk van hen. Zo ook van Piet Mondriaan, die op een dag bij haar binnenwandelde en haar vroeg waar je in Londen goed kon dansen. NELLY Nelly van Moorsel werd in 1899 in Den Haag geboren in een welgesteld gezin. Eigengereid als ze was, koos Nelly op haar veertiende al voor het conservatorium waar ze piano studeerde. Nelly schrijft zelf later dat ze dit te

Theo van Doesburg, Construction of Space-time IV, gouache. Nelly verkocht dit werk dat nu wordt bewaard in het Harvard Art Museum in Cambridge, USA.

danken heeft aan de buurman, architect H.P. Berlage, die een goed woordje deed bij haar vader. Het was immers in die tijd niet gebruikelijk voor nette katholieke meisjes om van pianospelen je beroep te maken. Een ontmoeting met Theo van Doesburg in de Haagsche Kunstkring zette haar leven op zijn kop. Van Doesburg had in 1917 het tijdschrift De Stijl opgericht en was de grote inspirator die iedereen wist te stimuleren zich in te zetten voor het blad en de kunstbeweging. Nelly werd ook door hem geraakt en Theo was van haar onder de indruk. Na die eerste kennismaking begon Theo met het opsturen van moderne pianomuziek aan Nelly, die op het conservatorium alleen maar klassieke muziek had gespeeld. Ook nam hij haar mee naar tentoonstellingen en concerten. Nelly begon zich extravaganter te kleden. Vader Van Moorsel verbood zijn dochter de omgang met de zestien jaar oudere, gehuwde, protestantse man die zo’n grote invloed op zijn dochter had. Maar Nelly koos voor Theo, pakte haar koffers en verliet het ouderlijk huis in 1921. Met Theo reisde ze door Europa. Theo moest overal lezingen geven en kunstenaars bezoeken en Nelly ging mee. In Parijs liet ze haar lange haar kort knippen en begon ze make-up te gebruiken. In haar memoires schreef Nelly: ‘Van Doesburg transformeerde me niet alleen uiterlijk, maar ook innerlijk. (...) Hij wist z’n omgeving te ontwaken, hij wist te transformeren. Hij wist m’n personaliteit te ontwaken.’ Toch was van meet af aan duidelijk dat Nelly niet achter maar náást Van Doesburg zou optreden. Zo bracht Nelly moderne pianomuziek ten gehore bij een lezing van Theo in Antwerpen. Het duo woonde vanaf 1923 in Parijs en daar begon Nelly met het maken van

Peggy in haar gondel omstreeks 1960.

tentoonstellingen van abstracte kunst. In 1928 trouwden ze. Theo ontwierp een huis voor hen, een atelierwoning in Meudon, een dorpje bij Parijs. Ze betrokken het huis eind 1930 maar in maart 1931 stierf Theo onverwacht, in een kuuroord in Davos. Om het verdriet te verwerken, stortte Nelly zich met hart en ziel op het promoten van Theo’s werk en ideeën. Ze leverde een belangrijke bijdrage aan het laatste nummer van De Stijl en organiseerde in 1932 een tentoonstelling in Parijs waarin een zaal uitsluitend aan Theo van Doesburg gewijd was. Ook de jaren daarna organiseerde Nelly tentoonstellingen over abstracte kunst, met werk van Van Doesburg. NEW WOMEN Als de vrouwen elkaar ontmoetten in Londen, hebben ze zich beiden bevrijd van het juk van hun familie. Ze jagen hun dromen na, kleden zich extravagant, hebben korte kapsels en zware make-up. Kortom, ze hadden veel gemeen en vertegenwoordigden de New Womenbeweging, de vrouwenemancipatie tijdens het interbellum. De New Women rookten, dronken in het openbaar in het café, reden auto en hadden seks met wie ze wilden. Peggy ging er prat op met wel 400 mannen het bed te hebben gedeeld en ook Nelly had na de dood van Theo de nodige avonturen. Vrijgevochten vrouwen waren het, maar ze vonden elkaar vooral in de kunst. Door hun echtgenoten hadden ze toegang tot de avant-garde gekregen, tot de artistieke milieus. Hier vonden zij de vrijheid en inspiratie om zich te ontwikkelen tot zelfstandige vrouwen in een wereld die werd overheerst door mannelijke kunstenaars.

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

ZIJ & KUNST

PEGGY EN NELLY Nelly nodigde haar nieuwe vriendin uit om de zomer van 1939 samen door te brengen in Zuid-Frankrijk. Samen reden ze in de Talbot cabriolet van Peggy door het Franse land en bezochten overal kunstenaarsvrienden. Nog tijdens hun vakantie viel Hitler Polen binnen en werd het duidelijk dat oorlog onontkoombaar was. Peggy en Nelly keren terug naar Parijs. Peggy begint met met de hulp van Nelly een kunstcollectie aan te leggen. Ze koopt werk van Klee, Picasso, Braque, Delaunay, Mondriaan, Dalí, Magritte en natuurlijk van Theo van Doesburg. Toen de Duitsers binnen dreigden te vallen, besloot Peggy dat haar collectie in veiligheid gebracht moest worden. Samen met Nelly werden de 71 schilderijen uit de lijsten gehaald, opgerold en ingepakt in kisten. Ook Nelly’s werken werden ingepakt. Het geheel stond klaar om

ZIJ & KUNST

richting Vichy te gaan, waar het in een schuur bij een chateau van een vriendin opgeborgen zou worden. Terwijl de nazi’s binnenvielen, vluchtten de vriendinnen in Peggy’s blauwe Talbot. Peggy en Nelly betrokken een huis aan het meer van Annecy. Tegen het einde van de zomer liet Peggy de kunstcollectie naar Annecy komen. Door miscommunicatie stond de kunst wekenlang onbeheerd op het perron. De dames wisten ook hier de collectie weer onder te brengen, in het museum in Grenoble, maar Peggy wilde toch het liefst de hele boel verschepen naar Amerika. Dat gebeurde in 1941. De schilderijen werden als gewone huisraad verscheept onder een valse naam. Nu de collectie op weg was kon ook Peggy plannen maken voor de overtocht. En zo geschiedde. Op 14 juli 1941 kwam ze aan in New York. Nelly had graag meegewild, maar kreeg geen visum.

Nelly van Doesburg in het Museum of Modern Art in San Francisco tijdens een tentoonstelling over Theo in 1947.

Eenmaal gesetteld in New York nam Peggy het collectioneren weer ter hand. In een jaar tijd verdubbelde ze haar verzameling. In 1942 publiceerde ze haar catalogus en opende ze een galerie. Het publiek stroomde toe: het was een sensatie.

Theo van Doesburg, Simultane contra-compositie, 1929. Dit schilderij werd door Nelly aan Peggy verkocht en hangt nu in het San Francisco Museum of Modern Art.

Na de Tweede Wereldoorlog werd het contact tussen Nelly en Peggy weer hervat. Nelly kwam bij Peggy op bezoek en waarschijnlijk zijn toen de plannen ontstaan om een tentoonstelling over Van Doesburg te maken in de galerie van Peggy. Dat gebeurde in 1947. Peggy zorgde er ook voor dat de tentoonstelling verder reisde door Amerika. Zo ging een vurige wens van Nelly in vervulling: het werk van haar echtgenoot kreeg eindelijk internationaal erkenning. Peggy wilde zich na de oorlog zo snel mogelijk weer in Europa vestigen. Bij een reis door Europa deed ze Venetië aan in 1947. Daar ontmoette ze de directeur van de Biënnale – de tweejaarlijkse kunsttentoonstelling in Venetië- Rudolfo Pallucchini, die Peggy voorstelde haar collectie te tonen in een leegstaand paviljoen. En zo kon het gebeuren dat Peggy zich in Venetië vestigde en haar collectie in de zomer van 1948 te zien was op de Biënnale. In 1949 koopt ze een 18de-eeuws palazzo in Venetië. Hier had ze de ruimte voor de kunst, voor haarzelf en een tuin voor haar hondjes.

Peggy Guggenheim in 1924 in Parijs. Foto van Man Ray

Ondertussen was Nelly druk met het organiseren van tentoonstellingen over De Stijl, in het Museum of Modern Art in New York, in het Stedelijk in Amsterdam en op de Biënnale van Venetië. Die laatste was in 1952 en het zal zeker door toedoen van Peggy geweest zijn, dat Nelly hier bij betrokken was. In deze tijd logeerde Nelly geregeld bij Peggy in haar palazzo. Hier werden oude herinneringen opgehaald en gezamenlijke vrienden kwamen weer op bezoek. En de dames maakten vaartochtjes in de privégondel van Peggy. Als zelfbewuste vrouw had Nelly met overtuigingskracht en doorzettingsvermogen de erkenning voor De Stijl en Van Doesburg voor elkaar gekregen. Ze had er keihard aan gewerkt en het was uiteindelijk gelukt. Haar vriendin Peggy had haar daarbij gesteund door kunst aan te kopen en het werk van Van Doesburg te exposeren in haar galerie in New York. Ook Peggy had haar ambities gerealiseerd. Zij had een topcollectie bijeen weten te brengen en had zich als vrouwelijke verzamelaar gemanifesteerd. Ze had een belangrijke rol gespeeld en feitelijk doet ze dat nu nog: haar palazzo is een drukbezocht museum in Venetië. Peggy & Nelly, twee strijdlustige vrouwen die zich een leven lang inzetten voor de kunst van De Stijl, die wars van regels en conventies de kunstgeschiedenis wisten te beïnvloeden. O Doris Wintgens - Peggy Guggenheim & Nelly van Doesburg, Voorvechters van De Stijl €29,95 (nai010)

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

ESSAY VROUWEN IN DE MUZIEK DEEL 1

egin 2016 werd op muziekfestival Eurosonic Noorderslag een rapport van de muziekvakbonden en rechtenorganisaties gepresenteerd over salarissen van Nederlandse professionele popmuzikanten. Die bleken namelijk schrikbarend laag te liggen. Maar een ander opvallend element uit het rapport bleef onderbelicht in de landelijke nieuwsberichtgeving. De man-vrouwverhouding van de bijna achthonderd geënquêteerden vertoont in dit rapport overeenkomsten met die van de Nederlandse hoogleraren: slechts zeventien procent is vrouw. “De muziekindustrie is absoluut een mannenbolwerk,” stelt Roosmarijn Reijmer. “Wat je ziet is dat vrouwen een harde wedstrijd moeten vechten

POP,

WAAR ZIJN DE

vrouwen

AAN DE

TOP?

om iets te bereiken. Dat ligt niet aan kwade bedoelingen, maar aan de status quo.”

n die status quo, daar ontbreekt het soms aan grote vrouwelijke voorbeelden in Nederland. Maar er zijn uitzonderingen. Waar Ilse DeLange meiden inspireerde om te gaan tokkelen op de gitaar, ontpopte Candy Dulfer zich tot een vrouwelijk rolmodel voor de saxofoon. Deels ontdekt door Prince – die zich graag omringde met talentvolle vrouwelijke artiesten – nam haar carrière een vogelvlucht en werd ze wereldberoemd. Muziekscholen spraken zelfs van een heus ‘Candy Dulfer-effect’, doelend op de stijging in aanvragen van saxofoonlessen. “Ik had het geluk dat ik al heel vroeg met de vrouwelijke blazerssectie van

saxofoniste Rosa King meespeelde. Ik leefde in een roze wereld en dacht dat alle meisjes sax speelden,” vertelt Candy Dulfer. “Later zag ik: o, niet dus. Ik moest ook met een vergrootglas zoeken naar vrouwen.”

eisjes zouden meer aangemoedigd moeten worden om een instrument te gaan spelen, stelt de saxofoniste. “De beeldvorming moet anders. De verheerlijking van de vocalen moet weg. Interviews gaan nooit over iets inhoudelijks. Het bespelen van een instrument wordt niet glamorous gemaakt.” Dulfer gaat nog verder: “Er zou een Heel Holland Jamt moeten komen,” zegt ze semi-grappend, in reactie op talentenshows waar zang meestal centraal staat. “Nu vinden we het niet gek om mensen een cake

CANDY DULFER ‘Er zou een Heel Holland Jamt moeten komen. Nu vinden we het niet gek om mensen een cake te zien bakken op televisie’ FOTO CARIN VERBRUGGEN

3FM-dj Roosmarijn Reijmer pleitte eerder dit jaar voor meer dames op de Nederlandse radio, zowel qua radio-dj’s als muzikanten. Naar aanleiding van de commotie gaf ze in een interview toe dat ze bij wijze van persoonlijk experiment soms stiekem een uur lang alleen maar vrouwelijke artiesten draait. Maar waarom is dat nodig? OPZIJ neemt de positie van de vrouwelijke muzikant in de Nederlandse popmuziek onder de loep. In het eerste deel van dit tweeluik komen aan het woord: Roosmarijn Reijmer herself, topsaxofonist Candy Dulfer, zangeres Ellen ten Damme en een greep uit de nieuwe generatie vrouwelijke popmuzikanten: Amber Gomaa, Celine Caïro en Tessa Douwstra.

ESSAY VROUWEN IN DE MUZIEK

DOOR NOÉMI PRENT

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

ESSAY VROUWEN IN DE MUZIEK

die zitten volgens haar onder dat glazen plafond. Het is een kwestie van tijd voor deze mannen door dat plafond heen breken, stelt ze. Maar wat moeten vrouwen in de tussenliggende vijftien jaar, vraagt Reijmer zich af. “Laten we dat proces versnellen.” Momenteel heeft ze een quotum op haar programma met het aantal vrouwen dat gedraaid wordt. “Dat is marktconform het aanbod. Dat kan je halen zonder concessies te doen aan kwaliteit.” Deze maand vertrekt Reijmer overigens na 17,5 jaar bij 3FM/3VOOR12. Met een gerust hart, want ze heeft er alle vertrouwen dat haar opvolg(st)er eenzelfde mindset zal hebben. Bovendien ziet ze het radiostation langzaamaan naar wens veranderen: “We hebben dit jaar tweehonderd procent toename van vrouwelijke radio-dj’s doordeweeks in de dagprogrammering.”

V FOTO DANNY ELLINGER

rouwelijke rolmodellen lijken een positief effect te hebben, maar de vraag is of het gebrek aan

Én wat niet de hele dag op je borsten drukt.” Repetitieruimtes mogen eveneens gezelliger. “Ze zijn altijd smerig, grijs, beton en koud. Maak het nou toch eens leuk!”

anneer vrouwen eenmaal wel een levenspad als professioneel popmuzikante vervolgen, lijkt het bij de radio, nog altijd een belangrijk platform voor popartiesten, niet altijd makkelijk voor vrouwen. Daarom probeert 3FM-dj Roosmarijn Reijmer vrouwen te empoweren. “Afgelopen tijd heb ik ervoor gekozen om actief te proberen verandering te brengen in het mannenbolwerk.

Zo van: als het niet goedschiks kan, dan maar kwaadschiks,” vertelt ze. Volgens de radio-dj zit het hem in kleine keuzes. “Als je bezig bent met het samenstellen van de radioplaylist kun je vrouwen die goed zijn voorrang verlenen. Dat heeft niemand in de gaten. Als je macht hebt om dat te doen, waarom zou je dat dan niet gewoon doen?” Toch zijn er weinig vrouwen zoals Reijmer die in sleutelposities bij de radio zitten. “Er zit een hele generatie mannen op beleidsbepalende posities in de muziekwereld die echt denken dat het de jaren zestig is,” legt ze uit. Ze ziet bij de radio genoeg feministische mannen werken, maar

rolmodellen de enige barrière is die de scheve man-vrouwverhouding in de popmuziek mogelijk in stand houdt. Zangeres Ellen ten Damme was onlangs te gast in Ilse’s Veranda (tv-programma van Ilse DeLange over countrymuziek in Nashville, red.), om onderzoek te doen naar de positie van vrouwen in de country scene, van oudsher een mannenbolwerk. Daar haalde ze een interessante anekdote aan over seksisme in de Nederlandse muziekindustrie: “Vroeger, als ik binnenkwam in de studio, keken ze naar de mannelijke muzikanten naast mij en zeiden ‘leuke liedjes’. Waarop zij zeiden: je moet bij haar zijn. Je zag ze denken: maar wie zet dan de koffie zo meteen?” Ten Damme vermoedt dat dergelijke reacties voortkwamen uit het volgende: “Je ziet eruit als een lekker wijf. Dan denken ze: dat is vast het enige.” Inmiddels is Ten Damme een gevestigde naam in de muziekindustrie. Ze maakte ooit

popmuziek, maar draait haar hand ook niet om voor Franse chansons en tal van andere genres – met succes. Ze zingt, schrijft haar eigen liedjes, speelt viool, piano én gitaar. Nu ze tientallen jaren ervaring op zak heeft, kan ze niet meer wakker liggen van seksisme. “Ik ben blij dat ik nu ouder ben en er totaal geen last meer van heb. Maar ik kan me voorstellen dat jonge vrouwen dat nog wel hebben.” Ook Candy Dulfer erkent: ze hoeft nu weinig voor haar carrière te doen en het gaat heel goed. “Het is moeilijker om het te zien. Maar ik zie het wel en ik zie het steeds beter. Het glazen plafond is er zeker,” benadrukt de saxofoniste.

och vindt Dulfer het een lastig onderwerp. “Ik werk heel graag met mannen,” benadrukt ze. De beste feministische adviezen die ze ooit heeft gehad zijn zelfs afkomstig van mannen in haar omgeving. “Een paar hele ouderwetse machomannen hebben mij altijd geholpen op een leuke manier. Bij mij was het heel

ROOSMARIJN REIJMER ‘Afgelopen tijd heb ik ervoor gekozen om actief te proberen verandering te brengen in het mannenbolwerk. Zo van: als het niet goedschiks kan, dan maar kwaadschiks’

FOTO JELMER DE HAAS

ELLEN TEN DAMME ‘Vroeger keken ze naar de mannelijke muzikanten naast mij en zeiden “leuke liedjes.” Waarop zij zeiden: je moet bij haar zijn. Je zag ze denken: maar wie zet dan de koffie?’ te zien bakken op televisie.” Als we het leuk vinden naar hobbybakkers te kijken, kan het publiek volgens Dulfer ook plezier beleven aan een televisieprogramma met muzikale improvisaties. Ook muziekwinkels hebben een verantwoordelijkheid en mogen wat haar betreft meer aandacht besteden aan hun aanbod en voorkomen. “Als jij een hobby hebt, wil je dat het aansluit bij jouw beleving. Als je in Nederland een saxofoonriempje gaat kopen moet je bijna kotsen, het is allemaal zó lelijk. Ik zeg niet dat ieder meisje een roze saxofoonketting wil, maar het is wel zo leuk om iets te kunnen kiezen wat ook bij je kleding past.

ESSAY VROUWEN IN DE MUZIEK

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

ESSAY VROUWEN IN DE MUZIEK

CELINE CAÏRO ‘De industrie is een mannenbolwerk, maar ik heb het gevoel dat er beweging in zit. Al vind ik wel dat het heel langzaam gaat’ makkelijk, want ik riep niet de hele dag feministische dingen. Ik deed heel stoer mijn eigen dingetje. Dat is een veilige vorm van feminisme.” Onder meer vader Hans Dulfer, Prince en Maceo Parker hebben haar overtuigd nooit afhankelijk te worden van een man en vooral haar eigen koers te volgen – ook al hadden ze allen een vrouw die afhankelijk van hen was. Zowel Dulfer als Ten Damme zijn bandleider, en dat vergt goed leiderschap. Beide dames werken veel samen met mannelijke bandleden. “Ik ben wel een leider. Als je ouder bent, word je ook beter,” merkt Ten Damme op. “Maar ik vind het leuk om samen te werken en probeer het iedereen naar de zin te maken. Dat zal wel typisch meisjesachtig zijn. Ik ben niet zo’n alleenheerser.” Een vrouw in de groep hebben is een pré, vindt Ten Damme. “Vrouwen hebben oog voor de cohesie in een groep.” Dulfer vindt het samenwerken met vrouwen daarentegen soms lastiger dan met 96

mannen. “Vrouwen hebben vaak meer bevestiging nodig. Daar kan ik nou net niet mee omgaan.”

ederlandse popvrouwen zijn in de minderheid als we de cijfers moeten geloven, maar toch staat er een nieuwe generatie te trappelen om muzikaal gezien net zo succesvol te worden als Ten Damme en Dulfer. Dat er geen gebrek is aan talent, laat de jonge singer-songwriter Celine Caïro zien. Luister maar eens naar haar samengestelde Spotify-lijst Dutch Female Artists. Daarin geeft ze de nieuwe generatie Nederlandse popvrouwen een podium. Caïro probeert met haar eigen muziek ook haar steentje bij te dragen aan de popindustrie en maakt zich graag hard voor de positie van de vrouw. “De industrie is een mannenbolwerk, maar ik heb het gevoel dat er beweging in zit. Al vind ik wel dat het heel langzaam gaat.” Ze hekelt met name de masculiene radiocultuur. “Het gaat heel vaak over je uiterlijk. Ik ben muzikant en

zijn. Je moet samen blijven werken en af en toe over die onzekerheid kunnen praten.”

owel Douwstra als Caïro ervaren soms kleine vormen van seksisme, met name op technisch gebied. “Ik had laatst een geluidsman die heel kortaf uitlegde hoe een monitorkastje werkte. Ik had hem verkeerd begrepen, dus ik vroeg iets. Toen gooide hij zijn handen in de lucht en riep: je kunt vrouwen ook niets technisch uitleggen,” beschrijft Caïro het voorval. Ook Douwstra heeft weleens iets dergelijks

meegemaakt. “Ik speelde op een festival en ik geloof dat de technici een wedje hadden gelegd wanneer ik feedback zou veroorzaken, wanneer ik dus met mijn microfoon naar de monitor zou gaan, omdat ik niet zou weten hoe dat werkt. Ik weet dat ik pislink ben geworden.” Douwstra vraagt zich weleens af waarom mensen niet stimulerender kunnen reageren. “Dat als je je afvraagt of iemand iets niet weet, je zegt: ‘weet je hoe dat werkt?’” Roosmarijn Reijmer weet wel raad met dergelijke vormen van seksisme: “Wees duidelijk en pik geen bullshit.” En als je het moeilijk

FOTO EDDO HARTMANN

voor ze dat vertrouwen in zichzelf had. “Ik weet nog dat ik met Jelte Tuinstra (Jett Rebel - red.) aan mijn ep werkte. Ik nam thuis al demo’s op en werkte ze uit,” beschrijft Gomaa. “Bij één demo zei hij: ‘ik kan dat niet beter, dus doe dit gewoon, het is tof geproduceerd.’ Het begon langzaam bij me te dagen dat ik op zo veel vlakken er onbewust van overtuigd was dat ik het niet kon. Produceren, mixen, schrijven, een instrument bespelen. Ik ben geschrokken hoe bevooroordeeld ik naar mezelf was,” vertelt de dertigjarige zangeres. Ze hoopt een rolmodel te zijn voor jonge meiden. “Als er meisjes zijn die door mij gaan pianospelen en produceren vind ik dat supervet. Ik denk dat dat is hoe je het verschil kunt maken,” aldus Gomaa. “Als iemand zegt: Jimi Hendrix, voor een vrouw? Dan denk ik: fuck you. Ik ga nu naar huis en gitaar oefenen!”

O kom met iets waar ik jaren aan heb gewerkt. Dat je dan gereduceerd wordt tot je uiterlijk vind ik lastig,” geeft Caïro toe. “De Nederlandse muziekindustrie is een soort Heel Holland Bakt. Het moet altijd maar leuk en gezellig zijn.” Net als Dulfer pleit Caïro ook voor meer ruimte voor muzikale inhoud op mediaplatformen zoals de radio.

e gemiddelde vrouwelijke popartiest op de Spotify-lijst van Caïro is overwegend zangeres. Het blijft dus nog even zoeken naar de Nederlandse Joan Jett of Sheila E. Gelukkig zijn er steeds meer uitzonderingen op de regel. Zo vindt Candy Dulfer popmuzikante Amber Gomaa een aanrader: “Ze kan te gek spelen en zingen.” Gomaa, zangeres en toetseniste, draait eigenlijk al tien jaar mee naast muzikanten als Alain Clark en Jett Rebel, maar lanceerde dit jaar haar debuutalbum Moonchild. Helemaal zelf gecomponeerd en geproduceerd. Het duurde even

ok Roosmarijn Reijmer heeft een vrouwelijke muziektip voor ons: Tessa Douwstra van LUWTEN. “Een wonderschone plaat,” zegt ze over Douwstra’s debuut, “het is zó goed.” Ook deze dame heeft veel meer in huis dan alleen een mooie stem. Ze speelt diverse instrumenten, componeert en produceert haar eigen liedjes. Net als Gomaa kampte Douwstra ook weleens met onzekerheid over haar eigen kunnen, maar inmiddels heeft ze dat overwonnen. “Ik herinner me een masterclass van Oleta Adams, zij speelt heel goed piano, zingt en schrijft liedjes” vertelt Douwstra. “Ze begon haar verhaal met: ‘Ik wil beginnen met jullie vrouwen aanspreken. Als je ergens komt, zorg dat je je shit voor elkaar hebt. Het gaat niet vanzelf. Wees niet onzeker over waar je toe in staat bent. Zorg dat je het allemaal weet, dat als ze het vragen, je zegt: dat is a-mineur.’ Dat heb ik heel erg meegenomen. Ik dacht: wow, ik kan het heft ook echt in eigen handen nemen.” Douwstra’s eigen band bestaat nu uit twee dames (incluis haarzelf ) en twee heren. “Ik ben er wel een soort van tegen dat het de vrouwen tegen de rest moet OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

KUNST & CULTUUR

FOTO BIBIAN BINGEN

ESSAY VROUWEN IN DE MUZIEK

Candy Dulfer bracht begin dit jaar haar album Together uit en staat in maart 2018 weer in de Ziggo Dome met Ladies of Soul. Haar autobiografie Sax, Candy & rock-‘n-roll ligt nu in de boekwinkels. Meer info: Candydulfer.nl

vindt om voor jezelf op te komen? “Toch maar gaan oefenen. Dat is hoe je ervoor zorgt dat iemand die na jou zit het niet ook krijgt.”

andy Dulfer geeft graag nog een muzikaal advies mee aan de nieuwe generatie popvrouwen. “Er zijn heel veel singer-songwriters die prachtig gitaar kunnen spelen. Maar die begeleiden zichzelf alleen maar,” merkt Dulfer op. “Dan denk ik: neem ook effe een solo.” De laatste tip is van Ellen ten Damme: “Zorg dat je niet heel beperkt bent, maar breed inzetbaar en zelf veel kan. Als je jezelf begeleidt, kun je overal optreden voor weinig. Dat is in het begin handig,” zegt ze. “Bouw een repertoire op, doe niet mee aan die domme televisieshows. Je moet doen wat je leuk vindt, dan ben je er meestal goed in.” O In het tweede deel gaan we verder over dit onderwerp met Jacqueline Govaert, Trijntje Oosterhuis, Eric Corton, Yori Swart, Aafke Romeijn en Cato van Dijck.

Ellen ten Damme tourt de komende maanden naar aanleiding van haar in september gelanceerde cd Paris langs de Nederlandse theaters met de show Paris-Berlin. Meer info: Ellentendamme.nl Roosmarijn Reijmer stopt deze maand na 17,5 jaar bij 3FM/3VOOR12 als radio dj. De muziekindustrie verlaat ze daarentegen niet, want ze gaat in januari aan de slag als Hoofd Marketing en Creatie bij boekingskantoor Friendly Fire. Check ook haar gecureerde Spotify-lijst Women of 2017 voor nationale en internationale muziekpareltjes van vrouwen. Celine Caïro maakt dromerige indiepop en werkte samen met de Britse artiest en producer Fink. Haar debuutalbum Free Fall nam ze op in L.A. Celine (1990) spreekt zich graag uit over emancipatie in de Nederlandse popmuziek. Ze won recentelijk de Zilveren Notekraker, een aanmoedigingsprijs voor aanstormend talent. Meer info: Celinecairo.com Amber Gomaa zong jarenlang de sterren van de hemel als achtergrondzangeres bij onder andere Alain Clark en Jett Rebel, maar besloot begin dit jaar solo te gaan. Met haar poppy debuutalbum Moonchild, dat ze zelf geproduceerd en gecomponeerd heeft, zet Amber (1987) voet aan de grond als soloartieste. Meer info: Ambergomaa.com

Met onder andere

Tessa Douwstra is de frontvrouw van LUWTEN, en heeft net haar gelijknamige debuutalbum uitgebracht. De subtiele elektronische folkpopplaat is vol lof ontvangen door de pers. Deze maand tourt Tessa (1989) langs diverse podia met een clubtour. Meer info: Luwten.com

• Ellebogen • On body and soul • Een Heldenleven • Taal is zeg maar echt • Vuile lakens mijn ding • Of heb ik het verzonnen? • Thelma • Liefdesbrieven

BOEKEN

FILM & TV

KUNST

PODIUM

REIZEN

• Klaar om te dragen • Omdat we het waard zijn • Málaga • Leven? of Theater? • Was getekend, • De kunst van het lachen Annie M.G. Schmidt • Ruins • The Sleeping Beauty OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

INTERVIEW BUITENLAND

DOOR MARIANNE VERHOEVEN

INTERVIEW BUITENLAND

JODIE FOSTER De carrière van Jodie Foster (55) kent een mooie ontwikkeling van piepjonge actrice tot regisseur. De focus van de zeer autonome Foster ligt de laatste jaren op het regisseren. Van het fenomenale Monster Ball met George Clooney en Julia Roberts, tot haar laatste project: een aflevering van Black Mirror. Deze veelbekroonde Netflix-serie bestaat uit stand alone afleveringen waarin – toekomstige – technologische ontwikkelingen die ons dagelijks bestaan beïnvloeden centraal staan. OPZIJ sprak met Jodie Foster in Londen.

ende je de serie Black Mirror al? “Ik heb inmiddels alle afleveringen gezien. Maar toen Netflix mij benaderde, had ik nog niets gezien. Dus dat was een grote verrassing!” Je wist wel dat Netflix bestond? “Haha ja, dat wel. Ik heb zelf contact gezocht met Netflix, ik ken hen goed. Ik had een lunchafspraak met Cindy Holland (de vicepresident eigen producties van Netflix – red.) en ik was aan het zeuren over de algehele status van de filmbusiness en zei: ‘Ik houd echt van lange films. Films die een begin, midden en eind hebben. Niet ieder verhaal past in een tien seizoenen lange serie. Ik wil niet dat het verhaal doodgaat, dat je de verhaallijn kwijtraakt.’ En toen zei zij: ‘Ik heb het juiste format voor jou’.” Als je alle technologie weghaalt is het eigenlijk best een traditioneel verhaal, hè? “Ja, dat denk ik wel. En er zit al vrij weinig techniek in. Van alle Black

100

Mirror-afleveringen, of tenminste van de meest recente, bevat deze waarschijnlijk de minste hightech toepassingen.” Was het script jouw keuze? “Het was geen kwestie van kiezen. Ik kreeg het script, las het en zei ‘ja’. Maar ik heb het wel samen met Charlie Brooker, die het script bedacht en geschreven heeft, iets kunnen verfijnen. Ik ben zelf opgegroeid met een alleenstaande moeder die erg betrokken was bij ieder aspect van mijn leven, inclusief mijn werkende leven. Dus dat proces, dat idee van de band van een moeder en dochter, vanaf de geboorte tot het moment dat zij het nest verlaat, was een belangrijk persoonlijk verhaal voor mij. Van beide kanten, zowel vanuit het perspectief van de moeder, als van de dochter, want ik heb ook twee kinderen.” Je hebt eerder gesproken over het feit dat je een hele positieve relatie had met je moeder. “Het is de meest belangrijke relatie in mijn leven. Ik zal nooit een meer

waardevolle, belangrijke relatie hebben dan de relatie die ik met mijn moeder heb. Niemand zal mij ooit kennen zoals zij mij kende. Het was heel lastig, het kostte veel moeite om te begrijpen waar ik stopte en zij doorging. En dat was denk ik lastiger voor haar dan voor mij.” Het gebruik van een tracking device in een kind, zoals in de aflevering Arkangel, maakt dat loslaten makkelijker? “Ja, ik denk het wel! En natuurlijk wordt het hier wellicht minder goed gebruikt, maar de daadwerkelijke technologie is eigenlijk een heel goed idee.” Omdat kinderen zoekraken, gekidnapt worden of gewoon de weg kwijtraken. Dit is niet waar de film echt over gaat, maar het is niet een slechte technologische toepassing toch? “Het klinkt als een geweldig idee, hè? Het heeft hier allerlei positieve kanten: je kunt zien wat je kind ervaart. Maar de volgende stap is: je OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

101

INTERVIEW BUITENLAND

kunt je kind verwaarlozen. Want wanneer je ziet dat het alleen maar veilig is, kun jij iets anders gaan doen. Dus iedere stap is een soort van positief, totdat je begrijpt wat dat precies betekent. Wat betekent het om iemand anders zijn privacy te schenden, door in zijn ervaring te zitten en zijn leven te ‘nemen’. En wat betekent het als iemand weet, omdat ze er ‘getuige’ van is geweest, dat haar kind tegen haar liegt? Als ze zegt dat ze om vijf uur thuiskomt, of

INTERVIEW BUITENLAND

krijgen, maar dat wil ik niet. Mijn zoon is nu negentien jaar, maar de dingen die ik moest leren, het gebrek aan controle dat ik moest accepteren, hebben ervoor gezorgd dat ik een relatie met hem heb waarbij hij mij middenin de nacht belt en zegt: ‘Ik wil dat je luistert naar iets wat ik net heb geschreven.’ Of: ‘Ik maak me zorgen om mijn vriendin,’ of: ‘Ik moet soms huilen en begrijp niet waarom.’ Zo’n soort relatie heb ik met hem, doordat ik niet zijn leven

besloten vervolgens om van iedere film een superheldenfilm te maken van tweehonderd miljoen dollar. Daarmee hebben ze de kijkgewoontes van de mensen veranderd. En dat komt nooit meer terug. En dat is naar.” Je hebt eerder gezegd dat toen jij stopte met acteren, je jezelf kwijtraakte. Denk je dat regisseren dat compenseert? Dat je dat iets anders oplevert? “Ik hoop het. Het is een interessant

‘Silence of the Lambs heeft het beste in ons boven gebracht. Ik denk dat we allemaal erop terugkijken en denken: we zullen nooit meer zo goed zijn’ dat ze met haar vriendje is. Dan is er dat element van verraad, dat zet een bepaalde schakelaar om in een moeder, waardoor zij beseft dat ze verlaten wordt. En die wanhoop van: verlaat me niet, die steekt dan zijn lelijke kop op. Waar is de grens tussen dat je een kind veilig wilt houden en dat je door je gedrag voorkomt dat een kind zich ontwikkelt als individu en dat het groeit. Ik weet dat niet, in mijn leven was dat heel ingewikkeld met mijn moeder. Er waren veel gemengde gevoelens. Zij wilde dat ik betere ervaringen had dan zij, zij wilde dat ik sterk en onafhankelijk was. En toen ik sterk en onafhankelijk was, probeerde ze mijn knieën te breken zodat ik niet bij haar weg zou rennen. Snap je wat ik bedoel?” Niet letterlijk hoop ik... “Nee, haha. Maar ik denk dat veel vrouwen dit herkennen. Veel vrouwen die uit een generatie komen waarin zij geen macht hadden, willen krachtige vrouwen opvoeden. Zou jij ooit nieuwe technologieën op deze manier gebruiken? Om je kinderen te controleren? “Nee, dat zou ik niet doen. Er zijn wel veel verleidingen op de markt. GPS, ik kan de wachtwoorden van de computers van mijn kinderen 102

heb overgenomen toen hij twaalf was. Dus wat deze vrouw doet aan het begin van de film, als ze wanhopig is dat ze haar dochter kwijtraakt, komt ook uit aan het eind; ze verliest haar. Die wanhoop is wat juist het worst case scenario van je angst waarmaakt.” Jij bent van de generatie die naar de bioscoop gaat om films te zien. Netflix en soortgelijke aanbieders veranderen alles. Black Mirror is een televisieserie, maar zie je jezelf ook nog een film regisseren? “Ik hoop het! Maar ik vond dit een hele goede ervaring. Netflix heeft een goed beeld van auteur-filmmakers. Dat was hun mandaat toen zij startten en ze hebben dat in stand gehouden.” Vind je het niet een beetje verdrietig dat de bioscoopervaring verdwijnt? “Ja, dat wel. Omdat het veel voor mij heeft betekend in mijn leven. Maar dat komt niet door Netflix. Dat zeggen de filmstudio’s wel, maar Netflix zegt: ‘Waarom zijn jullie gestopt met films maken die mensen wilden zien?’ De filmstudio’s leken wel olieproducenten. Ze waren aan het boren en ze wilden het laatste beetje schalie uit de filmindustrie boren voor de aandeelhouders en

psychologisch moment. Mensen zeggen: zonder applaus ben je niets. Als je niet op de cover van een tijdschrift staat, ben je niets. Zonder dat je geëxploiteerd wordt, ben je niets. Ik heb niets anders gekend, mijn hele leven lang. Dus het was een grote stap om te kunnen zeggen: misschien kan ik iets anders zijn.” Een soort herontdekkingsproces. “Meer een evolutie. De beste filmschool ter wereld was om films te maken met Martin Scorsese, David Fincher en Spike Lee. Ik heb films gemaakt met geweldige regisseurs. Meer dan 57 films of zo. Dus dat is een geweldige leerschool. En een natuurlijke evolutie. Vond je het moeilijk? “Het was niet moeilijk, maar ik voel het verschil. Als je een A-list filmster bent, is dat een beetje zoals anabole steroïden nemen. Iemand injecteert je en je ziet er lekker opgepompt uit en als je iemand spreekt, moeten ze om alles wat je zegt lachen en alles wat je zegt, vinden ze even belangrijk. En dan stop je op een gegeven moment met die injecties en denk je: dat ben ik niet. Maar dan heb je geen macht meer, niemand lacht meer om je grapjes, je bent een normaal persoon geworden en het kost wel wat tijd om te begrijpen dat

BLACK MIRROR - ARKANGEL Black Mirror is een originele Netflix-serie, bedacht en geschreven door Charlie Brooker. De serie draait om de huidige en toekomstige technologische ontwikkelingen die een stempel zetten op ons dagelijkse bestaan. Black Mirror belicht de mogelijkheden, de paranoia en het collectieve onbehagen, waarbij elke aflevering op zichzelf staat. Deze internationaal bekroonde serie – Emmy Award, Rose d’Or en nominatie BAFTA Award – start eind december met het vierde seizoen. Jodie Foster regisseerde de aflevering Arkangel, waarbij een moeder tot het uiterste gaat in haar angst om haar dochter te verliezen. De consequenties van haar keuze, het inbrengen van een device waarmee ze haar dochter kan volgen, zijn adembenemend in beeld gebracht. Het vierde seizoen, met onder andere Arkangel, staat vanaf eind december online bij Netflix.

het alleen de steroïden waren. Dat was niet wie jij was. Die andere persoon in de spiegel is niet wie jij bent.” En toen je begon met regisseren, werd je toen door de mensen waarmee je werkte behandeld als een echte regisseur of meer als filmster? “Ik weet het niet zeker. Mijn eerste film regisseerde ik toen vijf- of zesentwintig was. Ik was me nergens

van bewust, ik deed het gewoon. Ik probeerde met veel passie en liefde iets te creëren. Ik had niet echt door hoe mensen mij zagen. Nu zie ik wel dat acteurs het makkelijker vinden om door mij geregisseerd te worden. Ik weet natuurlijk wat zij doormaken, maar ook omdat ik hun tijd niet verspil. Ik heb respect voor ze. Sommige mensen gaan er misschien vanuit dat juist omdat ik zelf een acteur was, ik me overal mee

bemoei. Maar dat doe ik eigenlijk niet. Ik vertrouw de mensen met wie ik werk en ik vertrouw op hun talenten. En dat vertrouwen, die ondersteuning, die interesse en liefde vertaalt zich naar beter acteerwerk.” Onlangs presenteerde je een speciale screening van Silence of the Lambs in het Britse Filminstituut. Dat was een erg grote film in zijn tijd, veel prijzen OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

103

INTERVIEW BUITENLAND

gewonnen. Blijven mensen je daar steeds naar vragen? “Ja, dat voelt ook goed en laten we eerlijk zijn: het is een geweldige film. Ik wou dat ik meer verantwoording kon nemen voor de film. Maar het is Jonathan Demme’s film. En ook van Thomas Harris, de auteur van het boek. Die film heeft het beste in ons naar boven gebracht. Ik denk dat we allemaal erop terugkijken en denken: we zullen nooit meer zo goed zijn. Het is interessant om te zien hoe tijdloos die film is. Je denkt: seriemoordenaars, eind jaren tachtig, begin jaren negentig… het is gedateerd. Maar behalve de schoudervullingen denk ik dat het de tand des tijds zeker heeft doorstaan.” Je hebt ook een aflevering geregisseerd van House of Cards. Stonden er nog meer op de planning? “Nee, dat niet. En nu zijn ze ook echt gestopt met de serie, heb ik begrepen. Maar het is toch ook eigenlijk goed zo? Zij, Claire, is nu president. Dan heb je het mooiste ook wel bereikt.” Vond je het leuk om te doen? “Jazeker. David Fincher, de oorspronkelijke regisseur, heeft de

INTERVIEW BUITENLAND

manier te werken. Maar uiteindelijk is het niet bevredigend, want je wil een creatievere stem zijn, meer inbreng hebben. Dat is zo goed aan Black Mirror; iedere aflevering is een eigen indie-film. Iedere aflevering heeft een eigen cast, een eigen setdesigner, een nieuwe geluidsmontage, een nieuwe editor, alles is nieuw. Dus je bent echt de stem van de film.” Rosemarie DeWitt was een goede keuze voor de moeder. Het is een van die actrices die je heel veel ziet, maar waarvan heel veel mensen niet weten wie het precies is. “Ik denk dat dat juist een compliment is voor haar. En zij is een geweldige actrice. Ik wilde dat je kon voelen dat het echt gebeurde, recht voor je neus. Ik wilde dat mensen voelden dat het echte mensen waren, geen filmsterren. En ik denk dat Rosemarie daar het beste in is. Je gelooft honderd procent dat zij die persoon is en niet dat ze een actrice is die die persoon speelt. En wij kennen elkaar al lang, dus dat was extra leuk om mee te werken.”

Foster nog wel iets over te melden heeft. Zullen we het ook nog even over Harvey Weinstein hebben? “Ik heb nog nooit met Weinstein gewerkt en ik denk niet dat iemand zit te wachten op nog een soundbite van mij over dit schandaal. Maar ik vind feminisme belangrijk en zaken die van belang zijn voor vrouwen.” Want je bent feminist? “Natuurlijk. Feminisme, humanisme, het is voor mij hetzelfde. Het is een

interessante tijd in de geschiedenis denk ik. Er is geen vrouw die ik ooit heb ontmoet die niet enige vorm van seksuele intimidatie heeft meegemaakt, of een seksuele ongepaste situatie op het werk of ergens anders. We kunnen er helaas vaak niet over praten door allerlei vrouwelijke fundamentele kwesties: schaamte, niet geseksualiseerd willen worden, noem maar op. Bewustwording is belangrijk. Het is goed om deze verhalen te horen. Ik wil het niet hebben over ranzige

mannen in badjassen. Maar ik denk dat het meest belangrijke voor mij was om de verhalen van deze geweldige, uitgesproken, bewuste, eerlijke en moedige vrouwen te horen en te lezen.” En dat mensen erover praten en echt iets voor elkaar willen krijgen. “Ja, en dat is dan weer het mooie van de digitale en technologische vooruitgang. Wij leven nu in een wereld waarin iemand die op een kleine boerderij woont, in een dorp

van twintig mensen in Alaska, de LGBT-rechten kent en weet dat er een telefoonnummer is om te bellen en weet dat hij of zij een stem in de hele wereld heeft, globaal! Iemand uit een dorp van twintig mensen kan theoretisch de president van de VS ten val brengen. En dat is geweldig. Het internet heeft alles veranderd. Het heeft mensen die geen stem hadden, een stem gegeven. Er zitten natuurlijk ook negatieve aspecten aan technologische ontwikkelingen, maar dit is een van de goede kanten.” O

Jodie Foster is internationaal

‘Als je een A-list filmster bent, is dat een beetje zoals anabole steroïden nemen’ toon gezet en die toon is heel duidelijk. Dus het was een van de makkelijkste, en fijnste ervaring die ik heb gehad.” Er moet een enorm verschil zitten tussen het maken van bijvoorbeeld Money Monster en een aflevering van House of Cards, waar, zoals je zegt, de toon al is gezet. Want jij hebt die bepaald in Money Monster. “Ja, er is een groot verschil. In zo’n aflevering ben je er om een maker te dienen. Je hoopt dat dat lukt. Ik vind het ook fijn om af en toe op die 104

doorgebroken en kreeg een Oscar voor haar rol in The Accused. Een heftige film, waarin Foster het slachtoffer wordt van een groepsverkrachting, en waarbij het proces om tot een veroordeling van de daders te komen – in plaats van een morele veroordeling van het slachtoffer – de verhaallijn bepaalt. Zeker gezien het huidige klimaat in Hollywood, waar er nog steeds nieuwe gevallen van ongewenst gedrag gemeld worden, waarbij de geloofwaardigheid van het slachtoffer in het geding is, een thema waar OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

105

FOTO BRADLEY SECKER

KUNST & CULTUUR/BOEKEN

ELLEBOGEN

atma Aydemir (1986) is de dochter van Turkse gastarbeiders. Ze heeft Duits en Amerikanistiek gestudeerd en werkt als journalist voor de krant Taz. Haar debuutroman Ellebogen werd meteen een fenomeen in Duitsland en is bekroond met de Klaus Michael Kühne Prijs voor de beste debuutroman van het jaar. Het boek vertelt het verhaal van een jong TurksDuitse meisje dat een Duitser voor de metro duwt. Hij sterft, maar zij voelt geen berouw. Hoe is het om zo'n goed ontvangen debuutroman te schrijven? “Het is geweldig. Toen ik het boek aan het schrijven was, had ik niet zoveel aandacht verwacht. Ik was het vooral voor mezelf aan het schrijven. Maar het boek kreeg veel meer aandacht dan ik dacht. Het is dus spannend. Het is ook leuk en soms heb ik het gevoel dat het groter is dan ik.” Waarom besloot je om dit boek te schrijven? “Ik schreef dit boek omdat ik dit verhaal moest vertellen. Ik kan mij bijna nooit identificeren met de hoofdpersoon in boeken en films. Er zijn niet veel verhalen die worden verteld vanuit het perspectief van een immigrantenfamilie met een moslimachtergrond. Er zijn verhalen met dit personage, maar de

106

personages zijn altijd erg plat en worden altijd op maar één manier gepresenteerd. Dat is erg saai. Het gaat altijd over het zeer onderdrukte zwakke meisje dat zich niet durft uit te spreken tegen haar familie. Natuurlijk heeft mijn karakter ook kenmerken daarvan, maar voor mij was het belangrijk om ook over andere dingen te schrijven. Bijvoorbeeld over onderwerpen als seks, drugs en alcohol, want die maken ook deel uit van onze realiteit.” Denk je dat buitenstaanders meer begrijpen van de ervaringen van een Turks-Duits meisje na het lezen van dit boek? “Ja dat denk ik, maar dat was niet waarom ik het boek geschreven heb. Het was niet mijn bedoeling om iets te schrijven wat gebruikt kan worden voor een politiek debat. Ik werk ook als journalist, ik had dat kunnen doen met essays of interviews of iets dergelijks. Mijn eerste doel was om een goed verhaal te vertellen. Ik denk dat dit boek discussies over migratie in Duitsland kan verrijken. Maar dat hangt van de lezers af. Het probleem van dit immigratiedebat is ook dat een groep mensen het heeft over een andere groep mensen. Duitsers praten over migranten en niet met hen. Dus misschien is dit een stap om meer van de realiteit te laten zien. Ik wil dat het boek vragen oproept na het lezen en dat het mensen laat nadenken over onderwerpen waar ze meestal niet veel mee in contact staan.” In je boek duwt de hoofdpersoon iemand voor de metro. Dit is gebaseerd op waargebeurde incidenten. Je koos ervoor om deze gebeurtenissen vanuit een vrouwelijke hoofdpersoon te beschrijven. Waarom? “Tien jaar geleden gebeurden deze incidenten vaak en waren ze veel in het nieuws. Ik was erg geschrokken door deze gebeurtenissen, maar tegelijkertijd was ik verbaasd over de manier waarop de media hiermee omgingen. Wanneer soortgelijke

KUNST & CULTUUR/BOEKEN

incidenten meerdere keren in korte tijd plaatsvinden, willen journalisten natuurlijk weten hoe de incidenten verbonden zijn. En in de gevallen tien jaar geleden was het dat veel daders een immigrantenachtergrond hadden. De media lieten blijken alsof al het geweld in Duitsland werd gepleegd door mensen met een migratieachtergrond. Ik vond het heel gek en daarom wilde ik er een fictief verhaal over schrijven. Ik vond het interessant om te schrijven over wat er rondom dit incident gebeurde. Er was nooit een geval waarin vrouwen als dader betrokken waren. Wanneer een vrouw betrokken is bij een daad van geweld, is zij altijd het slachtoffer. Mijn hele bedoeling was om dat om te draaien.” De zeventienjarige Hazal Akgündüz is geboren in Berlijn. Er werd beloofd dat ze alles kon worden wat ze maar wilde. Maar steeds opnieuw moet ze opboksen tegen vooroordelen en discriminatie. Tot ze op een nacht te veel gedronken heeft en een Duitse student die haar uitdaagt, voor de metro duwt. Als de politie haar achterna zit vlucht Hazal naar Istanbul, waar ze nooit eerder is geweest. Hoe gaat het haar verder? Fatma Aydemir – Ellebogen €19,99 (A.W. Bruna)

EEN HELDENLEVEN

gor is een held. Hij kan alles. En wat hij nog niet kan leert hij sneller dan iedereen. Iedereen wil in de buurt zijn van deze levende legende. Hij is een beroemde straatfotograaf, kookt op sterrenniveau en voorziet ‘s werelds grootste dirigenten van advies. Zelf speelt hij natuurlijk verbluffend de viool, zijn spel is foutloos en perfect. Zo perfect dat het een probleem is geworden. Zijn nieuwe muziekvriend confronteert hem ermee. Levert perfecte beheersing van zijn instrument eigenlijk wel echte muziek op? Als Igor op een dag wakker wordt in het bed van de jonge, veel te serieuze beeldend kunstenares Kiriko, wordt hij weer geconfronteerd met de uiterste consequenties van zijn heldendom. Je bent zelf boekenrecensent bij de Volkskrant en schrijft veel over boeken. Wilde je altijd al

zelf een boek schrijven? “Ja, dat verlangen was er nog voor ik recensent was. Wanneer ik dat voor het eerst dacht, weet ik niet meer, in elk geval als tiener toen ik de wereld als bijzonder talig begon te zien. Er schoten me steeds zinnen te binnen, observaties over mijn leven, alsof ik een personage was. Die schreef ik op in agenda’s. Maar het zou nog heel lang duren, meer dan tien jaar, voor ik ook werkelijk fictie zou schrijven. Voor een boek is meer nodig dan alleen mooie zinnen.” Hoe kwam je op het verhaal over de prijs van perfectie? “Het begon met een gevoel van gemis in de Nederlandse literatuur. Ik had iets te veel dezelfde soort boeken gelezen. Al die boeken over buitenstaanders, dacht ik, al die losers van de literatuur, mannen die het leven aan zich voorbij zien trekken zonder daar deel van uit te maken! Ik kon en wilde me niet met

die personages en schrijvers identificeren, ik vond de boeken saai en zonder ambitie. Wat zou er gebeuren als je een boek schrijft over een winnaar, over de ultieme insider? Zo ontstond mijn hoofdpersoon Igor, iemand die alles kan, die perfect is. Hij is larger than life.” Helpt je vak bij het schrijven van een boek? Weet je beter dan andere debutanten wat wordt gewaardeerd en wat niet? “Volgens mij staat het feit dat ik recensent ben eerder in de weg. Het helpt natuurlijk wel om veel te lezen, ik geloof echt dat je daar een betere schrijver van wordt. Maar vooral in het begin had ik veel last van de angst een slechte schrijver te zijn. In mijn hoofd hoorde ik al de negatieve stukjes die recensenten over mijn proza zouden schrijven. Ik kwam pas echt op gang toen ik dat los kon laten, toen ik begon te houden van het verhaal, en ‘mijn eigen stem’ vond, zoals ze dat noemen – waarmee ik bedoel dat ik opging in mijn eigen boek en geloofde dat dat van mij was, en dat het daarom niet meer uitmaakte wat anderen ervan vonden. Het hielp wel dat ik de boekenwereld al goed kende, ik had veel contact met uitgeverijen. Het was daarom niet moeilijk om een uitgever te vinden.” Persis Bekkering – Een heldenleven €19,99 (Prometheus)

DE WAARHEID

even jaar geleden is de rijke zakenman Philipp Petersen tijdens een reis naar ZuidAmerika spoorloos verdwenen. Sindsdien leeft zijn vrouw Sarah alleen met hun zoontje, en heeft ze langzaam haar leven weer opgepakt. Maar dan ontvangt ze een schokkend bericht: Philipp leeft nog en was het slachtoffer van een ontvoering. De media duiken op de zaak en in alle drukte en chaos probeert Sarah grip te krijgen op deze nieuwe realiteit. Wat zal er

gebeuren? Hebben Philipp en zij nog een toekomst samen? Sarah is op alles voorbereid, maar de man die tijdens het mediacircus uit het vliegtuig stapt ziet er misschien uit als haar man, hij is het niet. In shock verwelkomt ze de vreemdeling, die al snel daarna zijn eerste dreigement uit. Als Sarah zijn dubbelrol onthult zal ze alles kwijtraken: haar fijne leven, haar zoon en haar man. Melanie Raabe – De waarheid €19,99 (De Bezige Bij) OPZIJ I NR.12/1 I 2017/2018

107

KUNST & CULTUUR/BOEKEN

seksueel bevrijd zijn. Lang geloofden Anaïs Van Ertvelde en Heleen Debruyne dat ook. Maar steeds vaker merkten ze dat hun verlangens toch botsten met de bestaande normen.

VUILE LAKENS

eks is overal. Op tv, op straat, op social media – er is geen ontkomen aan halfnaakte lijven, suggestieve halfopen monden en spannende seksspeeltjes. Wij westerlingen moeten dus wel

Hoe kwamen jullie erachter dat seksuele vrijheid een illusie is? Heleen: “Tijdens onze seksuele volwassenwording liepen we tegen grenzen aan. Als je een man wil versieren, raken ze in de war, want er zijn geen spelregels. Ook als je je tijdens het vrijen niet meteen op de penis richt, zorgt dat voor verwarring.” Anaïs: “Seksuele voorlichting is gericht op hetero’s, en af en toe een homo. Dat daar een hele grijze zone tussen zit, heeft niemand me ooit geleerd.” Heleen: “En toen we onze podcast Vuile lakens begonnen, kregen we veel reacties: ‘Jullie doorbreken taboes! Jullie zijn grensoverschrijdend!’, terwijl we gewoon informatie willen verspreiden.” Wat is het meest bijgebleven in jullie onderzoek? Anaïs: “De onwetendheid over sommige onderwerpen. We hadden bijvoorbeeld een panel, bestaande uit hoogopgeleide mannen. We vroegen

KUNST & CULTUUR/BOEKEN

hen over het maagdenvlies. Ze zagen het als een echt vliesje dat de vagina afsluit.” Heleen: “Mannen praten nog moeilijker dan vrouwen over seks. Wel grappend, maar zelden eerlijk. Ons mannenpanel had wel wat wijn nodig. Maar achteraf voelden ze zich heel bevrijd.” Hoe hebben jullie de discussie rondom #MeToo ervaren? Heleen: “Er borrelt al langer een ongenoegen over grensoverschrijdend gedrag. Ik denk dat #MeToo een teken is dat we de seksuele vrijheid die we met de seksuele revolutie hebben gekregen, aan het herdenken zijn. Dat is soms lastig en gaat niet altijd even vlot, maar het is wel nodig.” Wat is jullie droom met de podcast en het boek? Anaïs: “Dat we niet meer zo verkrampen als het over seks gaat. We hebben wat betreft dit onderwerp ook niet alle antwoorden klaar, maar het is de bedoeling dat de lezer zichzelf gaat bevragen en ermee aan de slag gaat.”

OF HEB IK HET VERZONNEN?

at weten vrienden met een lang gedeeld verleden echt van elkaar? Wat is er waar van hun herinneringen en wat blijkt verbeelding? Schrijvers en vrienden Herman Koch en Wanda Reisel vormen een nieuw literair duo dat elkaar via brieven bevraagt over hun leven, ideeën en herinneringen. Het resultaat: een intiem verslag van een onuitgesproken verbondenheid. Jullie zijn allang bevriend, hoe is dat ooit begonnen? “Op mijn vijftiende ontmoette ik Herman op het Spinoza Lyceum in Amsterdam. Hoe precies, dat weten we zelf ook niet meer, het blijft een vraagteken. Waarschijnlijk was het al rokende op het schoolplein. We zaten in hetzelfde vriendengroepje. We hadden hetzelfde gevoel voor sardonische humor, lazen Reve en probeerden ons zo te onderscheiden van de meute. Dat is 47 jaar geleden. Met de vriendengroep is het contact in de loop van de tijd af en aan gebleven. Tussen Herman en mij wat

intenser door ons schrijven. Hoe was het om samen te schrijven? “We zijn destijds gewoon begonnen met brieven te schrijven, het was niet met de intentie om er een boek van te maken. Het is een interessant proces, we vragen elkaar in de brieven hoe we bepaalde dingen hebben ervaren en waarom we bepaalde dingen zo deden. Herinner jij je ook een bepaalde gebeurtenis zo, of heb ik het geromantiseerd? Wat deden we de hele dag? Zo ontstaat er onbedoeld een tijdsbeeld. Het leuke aan een brief is dat je gedetailleerd bent, je kunt meer doorvragen en open zijn. Het is zo anders dan in een café. Je sluit elkaars geheugen op elkaar aan.” Schrijven jullie nog steeds brieven aan elkaar? “Nee, nu niet meer. We mailen nog wel, maar dat is vooral over praktische zaken.” Herman Koch & Wanda Reisel – Of heb ik het verzonnen? €21,99 (Das Mag)

Anaïs Van Ertvelde & Heleen Debruyne – Vuile lakens €19,99 (De Bezige Bij)

HET ONSTERFELIJKE LEVEN VAN HENRIETTA LACKS

aar naam was Henrietta Lacks, maar de medische wereld kent haar als HeLa. In de jaren vijftig werden er – zonder dat zij dat wist – kankercellen bij Henrietta weggenomen. Met behulp van deze cellen, die letterlijk onsterfelijk zijn, werden de meest uiteenlopende geneeskundige ontdekkingen gedaan en rond de verkoop ervan ontstond een miljoenenindustrie. Het leven van Henrietta bleef echter vrijwel onbekend en haar familie wist tot ruim dertig jaar geleden niet van het bestaan van de cellen af. Het boek vertelt het verhaal van de

108

vergeten patiënte Henrietta, haar verleden en haar familie, die nog steeds worstelt met de nalatenschap van de cellen. Rebecca Skloot laat zien dat het verhaal van de familie Lacks onlosmakelijk verbonden is met de duistere geschiedenis van het experimenteren met AfroAmerikanen, het ontstaan van de ethiek binnen de biologie en de juridische strijd over de vraag wie de baas is van de materie waar we uit bestaan. Rebecca Skloot - Het onsterfelijke leven van Henrietta Lacks €15,00 (Nieuw Amsterdam)

JOKE SMIT, BIOGRAFIE VAN EEN FEMINISTE

fgelopen 25 november was het precies vijftig jaar geleden dat Joke Smit het artikel Het onbehagen bij de vrouw in De Gids publiceerde. Het werd het startschot voor de Tweede Feministische Golf in Nederland. Korte tijd later richtte ze, samen met Hedy d’Ancona, de actiegroep Man Vrouw Maatschappij op, manifesteerde zich in de PvdA en werd de motor achter talloze feministische initiatieven. Joke Smit bleef daarbij haar eigen koers varen. Haar feminisme was radicaal, haar politieke strategie

sociaaldemocratisch, haar inborst calvinistisch en haar levenshouding libertair. Ze maakte zich al los van het geloof van haar ouders toen dat nog niet in de mode was. Ze had al een vrij huwelijk toen de seksuele revolutie nog niet in zicht was. En ze combineerde het moederschap met een volledige baan toen werken voor getrouwde vrouwen nog als taboe werd beschouwd. Marja Vuijsje – Joke Smit, biografie van een feministe €19,99 (Atlas Contact) OPZIJ I NR.12/1 I 2017/2018

109

KUNST & CULTUUR/BOEKEN

DE VERBINTENIS VAN TEGENPOLEN

p het tropische eiland Saint Thomas in het begin van de negentiende eeuw droomt de Creoolse Rachel van een leven in het verre Parijs. Rachels moeder, een toonaangevende vrouw binnen de

Joodse gemeenschap die is ontsnapt aan de Inquisitie, huwelijkt haar dochter echter uit aan een oudere weduwnaar met drie kinderen. Als haar echtgenoot plotseling overlijdt en zijn jongere neef Frédérick uit Frankrijk overkomt om de nalatenschap te regelen, neemt Rachel haar leven in eigen hand en begint ze een hartstochtelijke verhouding. Dat leidt tot een schandaal dat haar hele familie treft. Ook haar lievelingszoon, die een van de grootste kunstenaars van Frankrijk zal worden - de grondlegger van het impressionisme, vriend van Manet en mentor van Cézanne: Camille Pissarro.

Alice Hoffman – De verbintenis van tegenpolen (Uitgeverij Orlando)

(-)

2 3

DOOD VAN EEN DUIVELIN

uth Patchett, de lelijke, bedrogen huisvrouw die eerder zoete wraak nam op haar man

110

en diens minnares, is nu in de tachtig. Haar kinderen willen geen contact meer met haar. Maar ze heeft een kleinzoon, een opvallend mooie, zelfverzekerde twintiger die schijnbaar alles heeft – behalve het juiste geslacht. Het boek is het vervolg op de roman Levens en liefdes van een duivelin, die Fay Weldon in 1983 publiceerde. Feministisch boegbeeld Weldon (1931) schrijft vaker over vrouwen die door de patriarchale structuur van de samenleving in het nauw komen. Ook houdt ze van lekker provoceren, dat bleek wel in een interview met de Volkskrant. #MeToo vond ze ‘hysterisch’: “Het is zo modieus geworden om een willoos slachtoffer te zijn.” Haar advies is dat je ook een beetje van je af moet kunnen bijten, en als je je leuk kleedt, kun je erop wachten dat je bepaalde reacties bij mannen uitlokt. De (mannelijke) interviewer reageert: “Er verzorgd en aantrekkelijk uitzien is

toch geen uitnodiging om te worden lastiggevallen?” Weldon: “Ah, ik merk dat u correct bent afgericht. Het is de vrouwen in Nederland goed gelukt om van mannen als u feministen te maken.” Fay Weldon – Dood van een duivelin €24,99 (Atlas Contact)

4 5

Jenna Blum - De verloren familie De nieuwe roman van de auteur van Het familieportret. De Duits-Joodse Peter overleefde Theresienstadt en Auschwitz, maar verloor er zijn hele familie. Na de oorlog vlucht hij weg uit Europa en begint een nieuw leven in de VS. Hij trouwt met June en ze krijgen een dochter, Elsbeth. Maar de herinneringen aan de oorlog laten zich niet wegstoppen en Peter dreigt opnieuw alles te verliezen wat hem lief is. De verloren familie is een boek over hoe een oorlogsverleden zijn weerslag heeft op een hele familie.

(-)

M.J. Arlidge - Wie niet weg is Het ijzersterk zesde deel in de serie over Helen Grace. Helen Grace was een van de beste rechercheurs van Southampton, maar nu zit ze in de gevangenis. Tussen de moordenaars die zij daar zelf heeft doen belanden, zal ze moeten overleven tot haar zaak voorkomt en ze haar onschuld kan aantonen. Maar ze heeft vijanden voor wie het belangrijk is dat haar zaak gesloten blijft. Als er in de cel naast Helen een verminkt lichaam wordt gevonden, gaat ze met gevaar voor eigen leven op zoek naar de moordenaar.

(-)

Alex Boogers - Onder een hemel van sproeten De nieuwe roman van de auteur van Alleen met de goden. Harvey is een jongen van Surinaamse afkomst, die met zijn moeder in een achterstandswijk woont waar iedereen vecht om te overleven. Hij sluit vriendschap met zijn buurmeisje Amy. Zij heeft een afschuwelijk geheim, waar ze niet over durft te praten. De enige die ze vertrouwt is Jacob, een oude weduwnaar die onlangs zijn vrouw verloor aan kanker. Alex Boogers schrijft met Onder een hemel van sproeten een roman over vriendschap en eenzaamheid, afkomst en discriminatie, trauma’s en wraak.

(2)

John Boyne - Wat het hart verwoest Een weergaloze nieuwe roman van de auteur van De jongen in de gestreepte pyjama en De jongen die zijn vader zocht. Ierland, 1945. Cyril Avery is geen echte Avery. Maar wie is hij dan wel? Cyril wordt geboren als bastaardzoon van het tienermeisje Catherine, die vanwege haar zwangerschap verstoten wordt uit de kerk. De rijke familie Avery besluit de jongen te adopteren, maar waarom eigenlijk? Ze laten geen gelegenheid onbenut om hem in te wrijven dat hij er eigenlijk niet bij hoort. Cyril voelt dat hij anders is, en net zoals hij zich niet thuis voelt bij de Avery’s, is hij ook niet op zijn plek in het zwaar katholieke, naoorlogse Ierland. Als hij de flamboyante Julian Woodbead ontmoet begint zijn zoektocht naar zijn identiteit, het geluk en de liefde.

(3)

David Lagercrantz, De man die zijn schaduw zocht Lisbeth Salander is terug! Na een heldhaftige actie belandt Lisbeth Salander voor korte tijd in een vrouwengevangenis. Het duurt niet lang of ze haalt zich de woede van bendelid Benito op de hals. Door haar sterke rechtvaardigheidsgevoel kan ze niet lijdzaam toezien hoe de gevangene in de cel naast haar, de timide Farida Kazi, geterroriseerd wordt door de bende van Benito. De bewakers willen of kunnen er niets aan doen. Als haar oude voogd Holger Palmgren Lisbeth bezoekt en vertelt dat hij documenten heeft over hoe zij als meisje door de autoriteiten behandeld werd, gaat Lisbeth op onderzoek uit. De naam van vermogensbeheerder Leo Mannheimer komt naar voren en ze wil dat haar goede vriend, journalist Mikael Blomkvist, onderzoek naar hem doet. Intussen is Lisbeth in de gevangenis niet meer veilig.

OPZIJ I NR.12/1 I 2017/2018

111

KUNST & CULTUUR/FILM & TV

KUNST & CULTUUR/TENTOONSTELLLING

ON BODY AND SOUL

n een slachthuis in Boedapest is Mária nog maar net begonnen als de nieuwe kwaliteitscontroleur, wanneer het geroddel onder haar collega’s al begint. Mária gedraagt zich anders: ze zit tijdens de lunch altijd alleen, eet in stilte en neemt haar werk extreem serieus. De enige die toenadering zoekt is haar baas

Endre. Ondanks de gesloten karakters van beiden, leren ze elkaar steeds beter kennen en ontdekken ze bij toeval ’s nachts hetzelfde te dromen. Ze zijn met stomheid geslagen. Hun relatie en de manier waarop ze in het leven staan verandert als ze overdag hun dromen samen naspelen. Vanaf 14 december in de bioscoop

WELKE? Eva van Kempen. Klaar om te dragen WAAR? Museum de Fundatie, locatie Kasteel Het Nijenhuis in Heino. WAT? Eva van Kempen maakt van infuusslangen, buisjes en injectienaalden kostbare juwelen. In Het Nijenhuis worden die tentoongesteld op beelden uit de collectie. Dat biedt een verrassende blik en vormt een mooi contrast. WAAROM? Na een periode van ziekenhuisbehandelingen voelde Van Kempen de noodzaak om met deze materialen te werken, om de schoonheid en de waarde van deze medische hulpmiddelen te laten zien. Ze voegde er parels, edelstenen en edelmetaal aan toe en zo ontstonden deze bijzondere, hedendaagse sieraden. WANNEER? Tot en met zondag 7 januari 2018. Zie: www.museumdefundatie.nl

TAAL IS ZEG MAAR ECHT MIJN DING

en passie voor taal, dat heeft de onhandige Anne. Stopwoorden, verbasteringen, verkeerde aanhalingstekens, scheldwoorden en aparte babynamen. Ze kan zich er enorm mee vermaken, het verbaast haar én ze heeft er een mening over! Bij het glossy tijdschrift waar ze werkt, mag ze echter alleen maar over zomermode en quinoa salades schrijven. Anne wil het allemaal

anders: een baan met meer diepgang, weg uit de dagelijkse sleur en de liefde van haar leven vinden. Net als ze ontslag wil nemen, wordt ze gekoppeld aan de charmante, maar gladde fotograaf Rick en ze besluit nog even te blijven. Een beslissing die voor vuurwerk zorgt, maar de vraag is of ze er echt gelukkig van wordt. Vanaf 18 januari in de bioscoop

THELMA

e verlegen Thelma verhuist van haar religieuze familie op het Noorse platteland naar Oslo om te gaan studeren. Kort na aankomst krijgt ze in de bibliotheek een epileptische aanval, die ze voor haar ouders verborgen houdt. Tegelijkertijd ontmoet ze medestudente Anja, tot wie ze zich bijzonder aangetrokken voelt. Thelma

wordt overspoeld door emoties die ze niet durft te erkennen, de aanvallen komen steeds vaker en heftiger en de dokters hebben er geen medische verklaring voor. Thelma blijkt over angstaanjagende, bovennatuurlijke krachten te beschikken en op een dag is Anja spoorloos verdwenen.

LIEFDESBRIEVEN

D 112

Charlotte Salomon, Gouache uit Leven? of Theater?, 1940-1942. Collectie Joods Historisch Museum © Stichting Charlotte Salomon

WELKE? Charlotte Salomon. Leven? of Theater? WAAR? Joods Historisch Museum, Amsterdam WAT? Salomon studeerde aan de kunstacademie in Berlijn toen zij in 1938 de Jodenvervolging in de stad ontvluchtte en bij haar grootouders in ZuidFrankrijk introk. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog pleegde haar grootmoeder zelfmoord. Daarop begon Salomon aan een bijzonder project: ze herschiep haar leven in een reeks gouaches (dekkende waterverf). Dat deed ze zingend en neuriënd. Zo werd het werk een geschilderd muziektheaterstuk. WAAROM? Het is honderd jaar geleden dat Charlotte Salomon (19171943) geboren werd. Voor het eerst wordt nu het gehele werk Leven? of Theater? – ruim 800 gouaches – getoond. WANNEER? Tot en met zondag 25 maart 2018. Zie: www.jck.nl

Gerard van Honthorst, Lachen meisje met een obscene voorstelling, 1625. Saint Louis Art Museum, Saint Louis

Vanaf 7 december in de bioscoop

e derde reeks van Teledoc Campus wordt uitgezonden op NPO3. Liefdesbrieven is onze tip. Een film over een jonge hartstochtelijke liefde, die wordt verwoord door een handgeschreven brief - tegenwoordig bijna een verdwenen manier om elkaar te

Halssieraad Eva van Kempen

benaderen. Vijf twintigers delen hun meest intieme liefdesbrieven. Zij hebben het lef om zich kwetsbaar op te stellen door hun liefde voor elkaar op papier te zetten. Zondag 10 december te zien op NPO3 (KRO-NCRV)

WELKE? De kunst van het lachen. Humor in de Gouden Eeuw WAAR? Frans Hals Museum, Haarlem WAT? Dwaze boeren, baldadige kinderen, valse kwakzalvers, vrolijke drinkers, vrije vrouwen: allemaal met een lach op het gezicht. Frans Hals wist als geen ander levendigheid in zijn schilderijen te brengen, vaak door personen lachend af te beelden. Ook andere schilders uit de zeventiende eeuw brengen de lach en humor in beeld. WAAROM? Circa zestig topstukken uit binnenen buitenland worden getoond, waaronder werken van Rembrandt, Frans Hals, Jan Steen, Judith Leyster, Nicolaes Maes. Hoogste tijd voor een vrolijke tentoonstelling. WANNEER? Tot en met zondag 18 maart 2018. Zie: www.franshalsmuseum.nl OPZIJ I NR.12/1 I 2017/2018

113

KUNST & CULTUUR/PODIUM

WAS GETEKEND, ANNIE M.G. SCHMIDT

OMDAT WE HET WAARD ZIJN “Het gaat vooral over het verhaal van de politiek en het verhaal in de maatschappij (de gewone normale Nederlander, de boze verontwaardigde burger, extreme meningen hier en daar) en het verhaal dat je daar zelf, als theatermaker, als publiek, tegenover kunt zetten: hoe je zelf in de wereld staat, hoe je met mensen omgaat, wat je aantrekt van de harde meningen, of je Buma serieus kunt nemen. Daaromheen gaat het even goed over #MeToo, het wildplasverbod voor vrouwen en mijn theorie dat Oranje echt nog naar het WK Voetbal kan.”

imone Kleinsma kruipt in de huid van Annie M.G. Schmidt voor de musical Was getekend, Annie M.G. Schmidt. Ze blikt met haar zoon Flip terug op haar leven: van een meisje met een eenzame jeugd tot de meest geliefde schrijfster van het land. Het scenario is gebaseerd op de biografie van Annejet van der Zijl en bevat natuurlijk de nummers Ik zou je het liefste in een doosje willen doen en Margootje. De voorstelling reist tot en met mei 2018 door het land. www.stage-entertainment.nl

www.dolfjansen.com FIRST AID KIT

e Zweedse zussen Johanna en Klara Söderberg, beter bekend als het folkduo First Aid Kit, brengen op 19 januari hun nieuwe album Ruins uit. Het album werd opgenomen in het Amerikaanse Portland, waar het duo samenwerkte met beroemde muzikanten zoals Peter Buck van REM. Op het nieuwe album staat onder andere het nieuwe nummer Postcard, een heerlijk melancholische indie-folk met warme vocalen en karakteristieke steelgitaren. De zussen gaan in 2018 op tournee en staan op 7 maart in Paradiso.

FOTO ANGELA STERLING

Vond je het saai in je eentje? “Nee, absoluut niet. Er gebeurt, als ik speel, altijd heel veel in mijn hoofd, er gebeurt van alles in de zaal, ik betrek het publiek bij mijn gedachtes en vragen en als er helemaal niemand zou luisteren praat ik in mezelf. Het was niet saai, het was heerlijk, voorstellingen maken, schrijven, spelen, al die dingen maken me blij.” Hoe is het om met een vrouw samen te spelen? “Ik werk heel veel samen met vrouwen, al jaren en met veel plezier: mijn regisseur Jessica Borst, de sterke vrouwen die bij het impresariaat mijn zaken doen, mijn chef bij Spijkers met Koppen, Afslag Thunder Road maak ik met een vrouw en zelfs Henk, mijn vaste technieker, ziet er met zijn middellange grijze haren uit als een vrouw. Soms. Met Louise spelen was niet, zoals zij om onduidelijke redenen beweert in de voorstelling, een poging nog iets van mijn 50+-leven te maken. Net zo min als het een poging was deze jonge talentvolle vrouw onder mijn magere vleugels te nemen en haar op te stuwen in de vaart der volkeren. Daar heeft ze mij namelijk helemaal niet voor nodig.” Eerder was je een duo met Lebbis, nu met Louise, wat zijn de verschillen? “Ik denk nooit in verschillen, want in de vergelijking zit de eenzaamheid, zoals mijn vrouw me heeft geleerd. Werken met Leb is en voelt heel lang geleden (elf jaar, geloof ik), dus daar denk ik in die zin nooit aan, behalve als het gaat om de lol die we hadden en het volstrekt bizarre werkschema

ook. Of een vrouw andere humor heeft, is een listige natuurlijk, want dit is OPZIJ dus laat ik dit zeggen: Louise en ik zijn heel verschillende theatermakers. En als het om comedy gaat heb ik een kronkel in mijn hoofd waardoor ik bijna altijd weet waar de grap zit en of/hoe ze te maken is, Louise denkt veel meer vanuit wat ze wil vertellen en kan zelfs tijdens het maken van een grap nog denken ‘klopt dit wel, kan ik dit wel zeggen?!’ Het antwoord op die vragen is altijd ‘Ja, natuurlijk,’ maar in mijn zieke comedy-brein komt zo’n vraag echt niet op. Wellicht na de voorstelling. En zelfs dan niet.” Welke hoogte- en dieptepunten van 2017 passeren de revue?

FOTO ALEK

olf Jansen treedt de hele maand december nog samen met Louise Korthals op met hun oudejaarsconference Omdat we het waard zijn. Jansen vormde eerder een duo met Hans Sibbel (Lebbis & Jansen) maar speelt nu voor het eerst met een vrouw.

FOTO ROY BEUSKER FOTOGRAFIE EN ANNEMIEKE VAN DER TOGT

KUNST & CULTUUR/PODIUM

THE SLEEPING BEAUTY

ond de feestdagen speelt Het Nationale Ballet The Sleeping Beauty. Het verhaal, gebaseerd op Charles Perraults sprookje La Belle au Bois Dormant, is bekend: prinses Aurora wordt bij haar doopfeest vervloekt door de boze fee Carabosse. Ze voorspelt dat de prinses zich op haar zestiende verjaardag aan de spoel van een spinnenwiel zal prikken en daardoor zal sterven. De goede fee weet het ongeluk echter af te wenden: Aurora zal niet sterven maar honderd jaar slapen om daarna gewekt te worden door de kus van een aantrekkelijke prins. www.operaballet.nl

114

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017

115

VAN OPZIJ

DOOR MARLEEN HOGENDOORN

BEELD SANDER PARDON / DICK BOOT

KUNST & CULTUUR/VAN OPZIJ

ANS MARKUS

Ans Markus is zeventig jaar geworden en viert dat met een overzichtstentoonstelling in Museum Jan van der Togt in Amstelveen. De tentoonstelling Als ik jou was bestaat uit meer dan tachtig van haar kunstwerken. En niet alleen vrouwen in windsels, want ze schilderde veel meer dan dat. Bijvoorbeeld de portretten van haar moeder, van mannen met verborgen verdriet en hommages aan overleden kunstenaars. Maar ook beelden van haar hand. Alles is nog tot en met 28 januari te zien, want op 29 januari wordt ze 71 jaar. 116

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

117

KUNST & CULTUUR/VAN OPZIJ

at is je huidige gemoedtoestand? “Gelukkig. De tentoonstelling loopt als een gek en wordt verlengd tot mijn verjaardag. ‘Wegens succes verlengd,’ zeggen ze dan. Mijn man houdt van me, mijn kind houdt van me, wat wil je dan nog meer?” Welk talent zou je willen hebben? “Ik zou wel mooi willen zingen. Vroeger dacht ik dat ik mooi kon zingen, dan zat ik achterin de auto een heel repertoire op te voeren, maar nee, het zat er niet in.” Wat is jouw definitie van geluk? “Tevreden zijn, eerlijk kunnen zijn en houden van. En dat kan en ben ik nu allemaal.” Wat zijn je dagdromen? “Ik dagdroom van veel mensen die naar mijn werk gaan kijken. Ik ben er vijf jaar lang mee bezig geweest. In de Fundatie kwamen er negentigduizend mensen op af, dat hoop ik nu weer. De verkoop is voor mij absoluut niet belangrijk, ik verkoop eerlijk gezegd liever niets. Ik vind het een cadeau als veel mensen gaan kijken. Alsof je boek wordt gelezen. Er vragen weleens mensen aan me: Wie zou je nog willen schilderen? Ik hoop niet dat jij die vraag aan me wilde stellen trouwens. Maar ik antwoord dan niet met de Koningin, maar juist die dakloze die een nieuwe fase is ingegaan of die man die weer is gaan schilderen. Dat is veel interessanter of dankbaarder om te maken. Ik heb vijf jaar les gegeven aan daklozen. Daar ontmoette ik hele bijzondere mensen. Met een paar heb ik nog contact. Voor de serie Verborgen verdriet portretteerde ik dakloze mannen. Bij iedere man was er iets aan de hand. Niet zomaar een verdrietje, maar echt iets zwaars. Een overleden kind, grote schulden of een kapot huwelijk. Mannen mogen eigenlijk niet huilen, ze moeten stoer zijn. Het betrekkelijke van het leven heeft me altijd geboeid. Het kan zomaar de verkeerde kant opgaan. Ik ben begaan met de mensen om me heen. Wat ik schilder dient als een spiegel die ik mensen

118

voorhoud: kijk om de hoek, heb mededogen en heb niet meteen een oordeel. Probeer eens te denken hoe het is in de schoenen van de ander. Daarom heet de expositie ook Als ik jou was. Hoe zou ik in de wereld staan als ik dakloos was, of als ik mijn moeder was en ik zat in een bejaardenhuis en werd superafhankelijk, hoe zou het dan zijn? Je mag in je leven best een beetje tegenwind hebben en denken: Jeetje wat is dit? De een krijgt het op jonge leeftijd, de ander wat later. Maar er gebeurt altijd iets in je leven waardoor je merkt hoe kwetsbaar je bent. Ik denk dat het goed is om daarbij stil te staan. Je leert ervan, als je geluk hebt, wordt je er wijzer van. Als je midden in de shit zit, dan zie je dat niet, maar later wel. Ik kan van elke tien jaar van mijn leven van iets negatiefs juist iets positiefs maken. Ik werd op mijn tiende gepest, maar daarover kon ik wel gaan tekenen. Op mijn twintigste was ik zwanger en moest ik trouwen, maar ik kreeg wel de liefste dochter die ik kon bedenken. Op mijn dertigste kon ik eindelijk gaan scheiden na een heel vervelend en agressief huwelijk en ging ik met olieverf schilderen. Uit iedere periode kon ik zien: hieruit is dit gekomen. Die zoektocht naar het positieve gaat nog steeds door.” Wat is je meest opvallende eigenschap? “Ik ben heel open. Een vriendin zegt weleens: ‘Jeetje, dat je dat allemaal vertelt,’ maar ik denk dat het herkenbaar is voor mensen. Er zijn nu heel veel vrouwen die bijvoorbeeld in een scheiding liggen, net zoals ik toen ik dertig was. Ze zijn onzeker, weten niet of ze in hun huis kunnen blijven wonen, weten niet of ze voor hun kind kunnen blijven zorgen. Al die vrouwen zitten in feite in de windsels, net zoals ik destijds. Veel vrouwen herkennen de windsels van mijn schilderijen. Een journalist zei dat ik de wereld een spiegel voorhoud. Ik heb me kwetsbaar opgesteld met mijn verhaal, maar het heeft ook andere vrouwen geholpen. Toen ik net gescheiden was, las ik de boeken van Amerikaanse en Britse

schrijfsters zoals Doris Lessing. Ik leerde ervan dat het niet gek is wat mij was overkomen, het overkwam hen ook, het was een houvast. Vrouwen die nu in zo’n situatie zitten als ik vroeger zat, denken: Zij heeft het gered, dus ik red het ook. Dan wil ik best een spiegel zijn.” Wie leerde je de belangrijkste les? “Mijn vader. Ik was 23 jaar toen hij overleed. Hij zei altijd: ‘Eerlijk zijn en laat je hart spreken.’ Toen hij overleed dacht ik: Ok, ik mag nu nooit meer liegen en ik moet me gedragen zoals hij zou willen. Ik denk vaak aan hem. Ik hoor via via weleens verhalen over hem. Mensen zeggen altijd: ‘Dat was zo’n ontzettend eerlijke kerel.’ Te goed voor deze wereld, echt een goed mens. Mijn moeder ook hoor, zij was wat pittiger. Ze vocht als een leeuw. Ze is 101 geworden. Ik heb mijn moeders handen voor het eerst geschilderd toen ze 95 jaar was. Ik vroeg haar of ik haar portret mocht maken, toen deed ze haar handen voor haar ogen. Ik dacht: dit is ook een mooi beeld. Een moeder wil altijd belangrijk zijn voor haar kind, omgekeerd ook natuurlijk, maar ze voelde zich hierdoor nuttig en belangrijk voor mij. Handen hebben een eigen gezicht, ze zeggen veel, het zijn in feite portretten.” Wie bewonder je? “Ik ben een dame tegengekomen, haar kinderen heb ik ooit geschilderd. Ze vertelde me dat

ze vluchtelingen hielp. Dat zijn kleine pareltjes. Je hebt het zelf niet zo breed, maar gaat toch anderen helpen. Voor dat soort mensen heb ik veel respect.” Welke eigenschap vind je minder aan jezelf? “Onzekerheid. Die zit deep down en zal er waarschijnlijk ook niet uit te rammen zijn. Aan de andere kant heb ik het geaccepteerd. Het zorgt ervoor dat ik blijf zoeken en me blijf afvragen waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Als je heel zeker van jezelf bent, zou je dat misschien niet doen. Ik ken wel vrouwen die heel zelfverzekerd zijn, maar het kan natuurlijk ook camouflage zijn. Ik zou ook wel willen dat ik iets meer reislustig zou zijn. Dat ik iets makkelijker van huis kan. Mijn lichaam komt in opstand wanneer ik een paar nachtjes ergens anders ga slapen. Een weekendje weg zit er niet in bij mij. Ik heb een klein wereldje, ik ben hier tevreden. Ik ga op m’n fietsje door de stad en werk hier. Lekker veilig, maar ik zou soms wel iets losser willen zijn.” En in anderen? “Jaloezie. Volgens mij is de basis: tevreden zijn en niet jaloers of hebberig zijn. Een leven hebben dat te overzien is. Als je jong bent, wil je nog veel. Als je ouder bent, denk je: waar gaat het eigenlijk over? Het gaat om kleine, simpele dingen. Wat is nou belangrijk? Rijk worden?

Beroemd zijn? Schilderen heeft mij mijn eigenwaarde teruggegeven. Ik kan weer dankbaar zijn als er bijvoorbeeld veel mensen naar mijn werk kijken.” Ben je een feminist? “Ja. Ik vind het fantastisch als er in iedere vrouw een kleine feminist zou zitten. Je mag met andere vrouwen een bond vormen, women power! Je spierballen laten zien, op welk front dan ook.” Wat is je favoriete reis? “Dat wordt een dingetje. Gewoon een rondje op de fiets door Amsterdam. Mijn man had vroeger wel veel reisbehoeftes, we zijn samen ook wel op reis geweest hoor. Maar naarmate ik ouder werd denk ik: vind ik het leuk? Nee, veel te veel gedoe. Ik heb geen zin meer in gedoe. Dat is het voordeel van ouder worden.” Wat is je grootste angst? “Om ziek te worden. Even afkloppen.” Wat is je grootste prestatie? “Negen jaar lang was de Kunstenaar van het Jaar een man. De tiende was ik. Na mij werd het Marlene Dumas. Maar eerst negen mannen he. Mijn man is er nog trotser op dan ik.” Wanneer had je voor de laatste keer de slappe lach? “Ik kan ontzettend lachen met mijn dochter. Ze weet dat als ik erin schiet, dat ik er dan niet meer uit kan komen. Als we dan ergens zijn waar we niet mogen lachen, dan draait ze me de rug toe. Want als ze mij aankijkt, schiet ze er ook in. Dan ben

je ineens weer een klein meisje.” Wat is de beste plek om te wonen? “Zonder twijfel hier op het Prinseneiland in Amsterdam. Ik woon er bijna dertig jaar.” Wie zijn je helden? “Picasso. Een kleurrijk mens met al zijn vrouwen en kinderen. Maar ook al zijn werken en fases. Om het bij de vrouwen te houden, noem ik Frida Kahlo. Ze gebruikte haar schilderijen als een dagboek. Ze had een zwaar ongeluk, maar desondanks blijft ze schilderen. Ze heeft veel meegemaakt en alles heeft ze geschilderd. Op minieme wijze zou ik dat ook willen. Alles wat je hoort en ziet kunnen verbeelden, dat is wel heel knap.” Wat is je dierbaarste bezit? “M’n kind, dat kan niet missen. Ze is mijn muze. Ik heb lang mezelf geschilderd, maar dan zit je zo met spiegels te rommelen. Toen ging ik haar schilderen. Lange tijd was dat met de windsels. Ze begreep waarom dat was en stond uren trouw te poseren. Maar toen ze af mochten was ze blij, zo van: ‘He he, mam is bevrijd.’” Wat waardeer je het meest in vrienden? “Oprechtheid en trouw.” Wat is je droom? “Ik zou graag door willen gaan met schilderen. En mijn dierbaren lang om me heen houden. En de spiegel blijven voor veel mensen.” O OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

119

KUNST & CULTUUR/OP REIS

Mร LAGA

MOORSE INVLOEDEN, MODERNE ARCHITECTUUR EN MAGISTRALE MUSEA

120

DOOR DE REISMEIDEN

KUNST & CULTUUR/OP REIS

Getriggerd door de expositie We are completely free van bekende vrouwelijke surrealistische kunstenaars in het Picasso Museum, vlogen de Reismeiden naar Mรกlaga. Een mooie gelegenheid om deze aantrekkelijke stad in het zuiden van Spanje te bezoeken.

OPZIJ I NR. 11 I 2017

121

KUNST & CULTUUR/OP REIS

eel Nederlanders kennen Málaga slechts als landingsbaan voor een feestelijke vakantie in Torremolinos, Fuengirola of het chiquere Marbella, maar sinds een jaar of tien is het aantal bezoekers dat twee dagen of langer deze stad bezoekt sterk aan het stijgen. De aantrekkelijke binnenstad, direct aan de Middellandse Zee gelegen, is nagenoeg autovrij, kent een mooie combinatie van winkels, restaurants, prachtige musea, een kathedraal, twee forten die de stad al eeuwen beschermden, een moderne haven en ook nog stranden. En dat alles op loopafstand. Niet verwonderlijk dat alleen al in 2016 het aantal Nederlanders dat hier een lang weekend vertoefde met meer dan veertig procent steeg naar ruim 35.000 personen. Een aantal dat zich dankzij het voor ons heerlijke klimaat mooi verspreidt over het hele jaar. PICASSO Het Picasso Museum Málaga is gevestigd in het mooie Palacio Buenavista, niet ver van het geboortehuis van Picasso. Dit is absoluut het bekendste museum van Málaga dat dagelijks een grote hoeveelheid bezoekers mag ontvangen. Bovendien hebben ze een

122

KUNST & CULTUUR/OP REIS

grote educatieve afdeling, die dagelijks voor schoolklassen van alles organiseert. Wij kwamen klasjes tegen van vijfjarigen, die kennelijk in hun onbevangenheid het werk van Picasso al gefascineerd bekeken en geïnspireerd zelf aan het schilderen en kleien gingen. Onze Belgische gids, Anais Roossens, die na een stage inmiddels in dienst is van het museum, vertelde ons dat bij rondleidingen aan grote groepen volwassenen, de waardering voor het werk van Picasso soms pas volgt als men eerst zijn vroege, realistische werk heeft gezien: “Oh, hij kon het echt.” Het Picasso museum is nog betrekkelijk jong. Het werd door de familie Picasso in 2003 geopend en wordt ook door hen financieel ondersteund. De vaste tentoonstelling bestaat voor een groot deel uit familiebezit en laat vooral werken van de eerste en laatste periode van de meester zien. Bijzonder is dat dit veelal niet ondertekende werken zijn, waarmee Picasso ook bedoelde te verzekeren dat deze schilderijen niet voor de verkoop bestemd waren. De veelzijdige collectie, die wellicht wat minder bekend is bij het grote publiek, met schetsen, schilderijen en beelden is in zijn veelheid overweldigend. Het museum zelf mag dan jong zijn,

het hoofdgebouw is dat niet. Het Palacio Buenavista, gelegen in de oude Joodse wijk aan het karakteristieke straatje San Augustin, stamt uit de eerste helft van de zestiende eeuw en is gebouwd op de resten van een Moors paleis. Er zijn nog altijd overblijfselen te zien uit deze periode, zoals de toren aan de oostzijde. Met de komst van het Picasso museum is het paleis prachtig gerestaureerd. In de moderne aanbouw worden de wisselende tentoonstellingen gehouden. WE ARE COMPLETELY FREE De tentoonstelling We zijn volledig vrij. Vrouwelijke kunstenaars en het Surrealisme brengt 124 werken samen van achttien vrouwelijke kunstenaars uit verschillende landen: Eileen Agar, Claude Cahun, Leonora Carrington, Germaine Dulac, Leonor Fini, Valentine Hugo, Frida Kahlo, Dora Maar, Maruja Mallo, Lee Miller, Nadja, Meret Oppenheim, Kay Sage, Ángeles Santos, Dorothea Tanning, Toyen, Remedios Varo en Unica Zürn. Deze tentoonstelling presenteert het werk van een groep vrouwelijke kunstenaars die vanaf de jaren twintig in meer of mindere mate betrokken zijn geraakt bij het surrealisme, een beweging die historisch geassocieerd wordt met

mannen. Het is pas vrij recent dat het werk van deze vrouwelijke kunstenaars met dezelfde aandacht en respect worden bekeken als dat van hun mannelijke surrealistische collega’s. De tentoonstelling wil deze vrouwen de aandacht geven die ze verdienen. Omdat hun werk opviel in het surrealistische landschap en zeker ook omdat sommigen van hen te lang hebben moeten wachten om een grote internationale erkenning te krijgen. José Jiménez, hoogleraar esthetica en kunsttheorie aan de Universiteit van Madrid en samensteller van de tentoonstelling, vertelt ons dat de keuze van kunstenaars “geen separatistische optie is, maar eerder een hersteltaak” en ook dat “het geen gesloten lijst is.” De selectie is gericht op de artistieke kwaliteit van de werken en op het feit dat deze vrouwen actieve onafhankelijkheid als creatieve, denkende wezens uitoefenden, in een zoektocht naar volledige vrijheid”. Hun individualiteit en persoonlijkheid komt tot uiting in de werken die de werden samengebracht, waaronder schilderijen, tekeningen, sculpturen, collages, foto’s en films. CARMEN THYSSEN Het Carmen Thyssen museum in Málaga is geopend sinds 2011. Een

jong museum dat een prachtige collectie aan oude werken laat zien. Het museum is gehuisvest vlak achter het centrale Plaza de la Constitución. Ook dit gebouw is van oorsprong een oud Moors paleis. De voorgevel van het museum is met de Renaissance entree en gerestaureerde gevel klassiek te noemen. Even verderop zit de

OPZIJ I NR. 11 I 2017

123

KUNST & CULTUUR/OP REIS

geweldig uitzicht! Prima te lopen in een minuutje of twintig, maar af te raden in de zomer als het veertig graden is.

strakke entree van het bijbehorende auditorium. Eenmaal binnen blijkt het pand verrassend modern. Met golvende wanden worden de ruimtes van iedere verdieping met elkaar verbonden. Op de bovenverdieping is het dak van de centrale hal in glas uitgevoerd. Dit zorgt naast lichtinval ook voor een mooi uitzicht op de toren van Sagrado Corazon. Carmen Cervera, Miss Spanje in 1961, is de vijfde en laatste vrouw van de in 2002 overleden Baron Hans Heinrich Thyssen-Bornemisza, die werd geboren in Scheveningen. De familie heeft een grote kunstverzameling verworven. Een deel van deze collectie is in het naar Carmen Thyssen vernoemde museum terug te zien. De collectie kent veel Andalusische kunst waarin heel duidelijk de landschappen en sfeer uit vroegere tijden in Andalusië herleven. Typische Spaanse tafereeltjes met feria’s en stierengevechten geven een blik op het leven in Andalusië. POMPIDOU Het museumgebouw aan de haven, met als blikvanger de kleurrijke kubus, was in eerste instantie niet bedoeld als museum. Het had bestemming als parkeergarage en er waren zelfs plannen voor een grote supermarkt. Ondanks de andere bestemming is het een bijzonder 124

fraai museum geworden. Er zijn drie ruimtes voor de vaste collectie. Daarnaast is er nog voldoende ruimte voor wisselende collecties. GLASMUSEUM In het historische centrum van Málaga in een mooi gerestaureerd achttiende eeuws herenhuis, heeft Gonzalo Fernandéz-Prieto, geboren in Madrid, gestudeerd in Cambridge, zijn privécollectie antiek, tapijten, schilderijen en meer dan drieduizend stukken glas en kristal ondergebracht. Het glas stamt uit verschillende periodes, vanaf het oude Egypte tot het familiewapen gemaakt in het hedendaagse Málaga. Er worden dagelijks meerdere rondleidingen gegeven, vaak verzorgd door de eigenaar zelf, die in een complete spraakwaterval en met groot enthousiasme zijn collectie toelicht, dat alles gelardeerd met vrolijke familieanekdotes.

BULLFIGHT Een van de van oudsher bekendste bezienswaardigheden in Málaga is La Malagueta, de arena waar de stierengevechten plaatsvinden, oftewel de Plaza de Toros Malaga onderaan de voet van de heuvel met het Castillo Gibralfaro. La Malagueta is ontworpen door de architect Joaquín Rucoba en is sinds 1876 in gebruik. Hoewel in het grootste deel van Spanje een verbod is op dit nogal bloederige volksvermaak, kun je met name in augustus tijdens de verschillende festiviteiten, hier nog getuige van zijn. ETEN EN DRINKEN Het oude centrum van Málaga kent naast mooie avenida’s met shopping malls, ook een nagenoeg autovrij centrum, met marmeren straten en een veelheid aan winkels en restaurants. Toeristen worden vaak doorverwezen naar restaurant El Pimpi, waarvan Antonio Banderas de mede-eigenaar is. Wij zochten het meer in de onbekende gelegenheden, waar je prima kunt eten en drinken. En dat, dankzij het heerlijke klimaat, meestal het hele jaar gewoon lekker buiten. Vooral salmorejo, de Andalusische versie van gazpacho,

vinden wij een winnaar. VERDER TE ONDERNEMEN In Málaga zijn de bezienswaardigheden makkelijk lopend te bereiken. Fietsen huren kan ook, vooral leuk als je een stuk kustweg af fietst, op weg naar een van de prettige zandstranden. Heb je een dag extra, huur dan een auto en maak een rondje langs Compéta en Granada. Of snuif een dag hele andere cultuur in Marbella, Fuengirola en Torremolinos. Kun je daarna, om alles te verwerken, naar de Al Andalus Hammam, te vinden in het centrum van de stad. PRAKTISCHE INFORMATIE Verschillende luchtvaartmaatschappijen vliegen een aantal malen per dag tegen schappelijke tarieven op Málaga. Omdat deze stad dankzij de weer florerende economie een flinke zakelijke opleving beleeft, is er wat betreft hotels een ruime keuze te maken. Van het chique, maar informele en in het centrum gelegen vijfsterrenhotel Vincci Posada del Patio, tot de dichter bij het strand gelegen hotels, of de appartementen die via privé personen worden aangeboden. Voor meer info en de evenementenkalender www.malagaturismo.com/en

FORT Het kasteel, Castillo de Gibralfaro, ligt boven op de berg Gibralfaro en is van oorsprong een vesting. Maar in de veertiende eeuw werd het omgebouwd tot een Arabisch kasteel en net als bij het Alcazaba vind je ook hier veel Arabische invloeden. Je kunt heerlijk rondwandelen in dit prachtige kasteel en vanaf de verdedigingsmuren heb je een OPZIJ I NR. 11 I 2017

125

MAN OVER VROUW

DOOR MARIANNE VERHOEVEN BEELD CORBINO

MAN OVER VROUW

EEN VLOEK EN EEN ZUCHT Youp van ’t Hek (63) verzorgt dit jaar, na een afwezigheid van twee jaar waarin het stokje werd overgenomen door Claudia de Breij en Herman Finkers, voor de negende maal de oudejaarsconference Een vloek en een zucht. OPZIJ zag tweemaal een try-out, in Capelle aan de IJssel en in Uden, waar zoals gewoonlijk de voorstellingen volledig uitverkocht waren. Van ’t Hek, die na zijn uiteindelijk goed verholpen hartproblemen weer volop aan het toeren is met deze voorstelling, ontving in Uden ook de ouders van de kleine – nagellak – Tijn. Zijn betrokkenheid en emoties bij de actie waren oprecht en dat houdt dus niet zomaar op. Hele grote bek, klein hartje. Een toepasselijk cliché.

126

DE MOEDER “Ik kom uit een groot gezin. We waren met z’n achten. Ik heb twee zussen, een broer is overleden maar de rest is er nog. Mijn moeder was ongelooflijk leuk. Mijn vader werkte en m’n moeder runde het gezin. We hadden niks te klagen, m’n vader had een goede baan, we woonden in een mooi huis en we hadden, zoals dat heet ‘een meisje voor dag en nacht.’ Ze is met onze melkboer getrouwd. Geweldig! Ik heb wel een tijdje op een internaat gezeten, maar dat wilde ik zelf. Ik wilde priester worden. Mijn vader vond het niet zo’n goed plan en zei: ‘Daar kun je ook nog heel even mee wachten, doe eerst het gymnasium.’ Maar nee, ik wilde het en toen zeiden ze: ‘Dan moet je dat maar gaan doen.’ Ik was twaalf toen ik naar het seminarie ging. Bij het eerste bezoek aan de plaatselijke snackbar stonden ook meisjes. Daar had ik behoorlijk wat reactie op, zowel geestelijk als lichamelijk. Dus einde seminarie, want dat gaan we niet mogen. Over mijn moeder kan ik echt geen kwaad woord verzinnen. Het was gewoon een onbedaarlijk lieve dame en ze waren oud, hè, m’n ouders. Mijn moeder was 32 toen ze trouwden. Ze was 33 toen ze van haar huisarts hoorde dat ze geen kinderen kon krijgen. Ze was 34 toen de eerste kwam en 47 toen als ze als laatste mijn broertje kreeg. Tja, die huisarts in Amsterdam. We hebben het over 1943, hè! Ze raakte zwanger toen ze het opgaf. Hij is trouwens een van de betere vrienden van m’n ouders gebleven, die huisarts. Maar goed, mijn ouders waren gewoon leuk! Mijn vader is geboren op de Lauriergracht, kwam uit een groot Amsterdams gezin. Mijn oma woonde op zo’n bovenhuis op de Singel, waar we allemaal echt graag kwamen. Dat was een hoop lachen met al die ooms. Mijn moeder kwam uit een veel rustiger nest, uit een klein gezinnetje, ze was veel braver, veel stiller. Op vrij jonge leeftijd begon mijn moeder te dementeren, rond haar zeventigste ongeveer. Ze is 82 geworden en zoals veel alzheimerpatiënten tragisch geëindigd. Of ik er bang voor ben? Ik heb wel heel veel karaktertrekken van m’n moeder, dus ik roep altijd: OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

127

MAN OVER VROUW

‘Ik ben de eerste die eh...’ Ze is ruimschoots grootmoeder geweest, want er zijn door die acht kinderen - mijn oudste zus bijvoorbeeld heeft ook weer zes kinderen - totaal iets van 27 kleinkinderen. En die hebben nu ook allemaal weer kinderen. Ja, ik vind het wel grappig allemaal. Het gebeurt regelmatig dat als ik ergens in een plaats speel, er opeens een neef opduikt. Mijn zus is trouwens directeur van Plan Nederland, die staat bij jullie in de Top 100.” DE VROUW “Debby en ik waren zestien en achttien toen we met elkaar begonnen te rommelen en twintig en tweeëntwintig toen we uit elkaar gingen. Vervolgens is Debby getrouwd met een ontzettend aardige meneer die we nog altijd heel veel spreken. Dat huwelijk ging uiteindelijk niet goed en toen kwamen we elkaar weer tegen. Ik was haar absoluut niet vergeten in die jaren dat we elkaar niet gezien hadden. Zij mij ook niet en toen zijn we dus samen verder gegaan. Wij vechten niet, wij hebben het heel vrolijk. We hebben wel een aantal dingen gehad, maar wie niet. Gisteravond hadden we een groot diner, of eigenlijk etentje in verband met de 88ste verjaardag van mijn schoonmoeder. Oma heeft ook nog even gespeecht. De familie van Debby is trouwens stukken kleiner. Die is zeer overzichtelijk. Ik hou er wel van, als ik ze allemaal bij elkaar heb. En toen zat ik zo die hele tafel rond te kijken en ik keek naar Debby, ja, het is wel leuk als je het lang volhoudt. Ik heb qua werktijden en met zo’n carrière ook een heel ingewikkeld leven gehad. Ik ben natuurlijk heel veel weggeweest ’s avonds, maar we konden ook wel veel

en het NOS Journaal. Later is ze theater gaan doen. Haar eerste voorstelling was met het verhaal van haar moeder. Debby is natuurlijk echt een geweldige vrouw.” DE DOCHTER “Thuis kennen we elkaar vanzelfsprekend door en door en door. Er zijn af en toe wel discussies over dingen die ik geschreven heb. Ik heb mondige dochters. Rond de #MeToo-toestand had ik iets geschreven van ‘Hallo, vroeger wisten we niet beter.’ Er werd altijd keihard gelachen om wat er gebeurde in café de Smoeshaan, en nu gaat iedereen zeggen ‘Jajaja (een typisch Youp geluidje MV) is dat zo?’ Dus eh, ja zei m’n dochter: ‘Dat waren roddels.’ Dan zeg ik: ‘Ja dat weet ik wel maar er was zoveel rook, dat er wel ergens een vuurtje geweest moet zijn.’ En ik heb dan niet zo’n zin om dat nìet op te schrijven. Er zijn columnisten die schrijven dat niet op omdat je het juridisch niet kan onderbouwen, maar ik schrijf dus heel graag dingen op die ik inderdaad juridisch niet kan onderbouwen, maar waarmee ik wel een bepaald gevoel weergeef. Dat ik denk: ja, sodemieter op jongens, zo ging het toch! Zo gaat het toch, en trouwens niet alleen in de theaterwereld. Maar dat geldt in jouw wereld, in de halve wereld. Ik was het heel erg eens met het stuk van Wilma de Rek in de Volkskrant van dertien november ‘Zijn de slachtoffers in deze #MeToo-dagen niet ook daders?’ Dat stuk begon steeds met: ‘Je mag het niet zeggen.’ Ja, ja, ik wilde ook graag aan het toneel maar ik heb nooit m’n broek uitgetrokken. Nou kom ik ook qua aantrekkelijkheid niet in aanmerking, en het is natuurlijk allemaal heel erg wat er gebeurt, maar ik heb nu eenmaal wel de neiging om af

‘Toen ik 59 werd, heb ik bij mij thuis een diner gegeven voor alleen maar vrouwen. Dat waren er vijftien, denk ik. Met Debby, de dochters en daar was ook mijn schoonmoeder bij. En ik heb nog nooit een avond zo ontzettend hard gelachen en zulke smerige moppen gehoord’ combineren. Want als ik aan het try-outen was, nam ik de hele familie mee. Debby en ik hebben twee kinderen samen en Sterre, uit Debby haar eerste huwelijk. Gingen we met z’n allen ergens in een hotel in de buurt van Ommen zitten. Daar speelde ik dan, en in Hardenberg of Nijverdal. Hartstikke leuk. Liepen we overdag lekker door het bos en de kinderen vonden het natuurlijk leuk in het bubbelbad. Konden we uitslapen en het leuk hebben. Dus ik heb het wel altijd heel goed kunnen combineren met Debby en haar werk. Zij deed toen nog tv-werk: Spoorloos 128

en toe een beetje tegengas te geven en dan kan ik daar met m’n dochter leuk over discussiëren, ook via Whatsapp. Ik hou daar zeer van, maar op het laatst eindigde ze van: ‘Ben je nou boos?’ Nee, ik ben absoluut niet boos. Ik vind het alleen maar leuk.” DE KLEINDOCHTER “We hebben nu twee kleinkinderen, een jongen en een meisje. Het vrolijke is dat daardoor het leven opeens een totaal andere wending krijgt. De kerstboom versieren en

Sinterklaas bestaat weer, dat is zo leuk! Sam, m’n kleinzoon, moest kerststukjes voor iedereen maken, hij maakte er een heleboel, alleen ik zag mezelf er niet tussen. Dus ik vroeg: ‘En ik dan?’ ‘Ja, jij hoort bij oma!’. En zo is het. Niks duidelijker dan kinderlogica. Het is gewoon geestig, hoe zo’n huis dan weer in kerst gedompeld wordt. En ik heb natuurlijk mijn kleindochter, hè. Daar komt niemand meer tussen. Zij is nu anderhalf, Davine, en ik weet ook niet waarom, maar we kijken elkaar aan, dat ìs het gewoon. Dat is ook het mooie en leuke, dat het meteen vertrouwd is. En dat waardeer je ook meer als je bijna door het gaatje gegaan bent. Ik heb dit jaar tot de 23e december voorstellingen door het hele land, dan gaan we de 27e naar Groningen waar ik een aantal avonden speel tot de finale op de 31e. Daar komt de familie dan met z’n allen naar toe. Dat is ook zo leuk, om elkaar daar dan te zien en te spreken.” VRIENDINNEN “Ik heb meer vriendinnen dan vrienden eigenlijk. Met een paar van die vrouwen ga ik gewoon een keer in de zoveel tijd eten en dat zijn leuke en stevige avonden. Dan gaat het over het leven en de meesten hebben ook weer ellendige scheidingen en toestanden meegemaakt. Maar goed, dan zit je gewoon een beetje over alles te kletsen en te praten en te kijken. Op de een of andere manier kan ik met vrouwen heel goed opschieten. Misschien wel beter dan met mannen. Toen ik 59 werd heb ik bij mij thuis een diner gegeven voor alleen maar vrouwen. Dat waren er vijftien, denk ik. Met Debby, de dochters uiteraard en daar was ook mijn geweldige schoonmoeder bij. En ik heb nog nooit een avond zo ontzettend hard gelachen en zulke smerige verhalen gehoord. Dat was heel erg geestig. Ze kenden elkaar onderling ook redelijk goed. Ik kook dan lekker zelf. Niet te moeilijk, maar wat een beetje makkelijk is voor 15 personen... Een koud voorgerecht, een soepje en dan een mooie stoofschotel of zo en natuurlijk lekkere wijnen. Dat laatste ben ik goed in. Ik merk weleens dat ik met vrouwen beter kan ouwehoeren omdat die empathischer zijn. Want als je het over je kinderen hebt, ofzo, of over de kleinkinderen of over iets in de wereld, dat je denkt van: ja, daar heb ik nog helemaal niet zo naar gekeken. Jullie kijken anders. Beter? Ja! Ik weet wel dat niet alle vrouwen zo zijn, maar dat heeft zich in de loop der jaren natuurlijk uitgeselecteerd. Want neem bijvoorbeeld Elsbeth, die vandaag mee naar de voorstelling is, die ken ik al driehonderd jaar. Zij is de vrouw van Joost, een van mijn oudste vrienden. Elsbeth fotografeert en maakt hele mooie dingen. In ons vakantiehuis hangen schitterende foto’s die ze van onze kinderen heeft gemaakt toen die heel klein waren. Vijfentwintig jaar geleden. Ik vind dat soort vriendschappen prachtig. Dat je elkaar al zo lang en daarom ook zo goed kent. Dat je samen een geschiedenis hebt. Of Eva, die is al heel erg lang mijn grafisch ontwerpster. Zij

maakt gewoon alles voor me, affiches, boekomslagen en is vooral ook een hele goede vriendin met wie ik meer niet over het werk praat dan wel. Marjolein is een dame met wie ik binnenkort ons veertigjarig jubileum vier. Ik werk al jaren met een vast groepje en dat zijn vanzelf vrienden geworden. Anne, mijn geluidsman, werkt al 32 jaar bij me, Simon mijn toneelmeester al 22 jaar en mijn manager Hans is er vanaf de eerste seconde bij. En natuurlijk Judith. Zij runt mijn overvolle agenda en weet zodoende alles van me. Echt alles. Elke seconde. Zij kent me ook zo goed, als we door moeten nemen wat er de komende week gebeuren moet, dan weet zij al: daar heb je geen zin in, hè. Nee, zou ik ook niet hebben. Ze kan mensen ook wel redelijk charmant afpoeieren, zoals ze ook kan inschatten van, nou, ik denk dat ‘ie dat wel leuk vindt. En dat is zo fijn, want ik heb het écht gewoon heel erg druk. Het aantal mensen dat mij vraagt om even een klein stukje te schrijven! Dat wil ik meestal ook wel, maar ook voor een klein stukje moet je gaan zitten. Judith en ook de andere dames op kantoor beschermen mij goed, en ik zeg ook regelmatig dat ik ze zeer waardeer. En dat heb ik weer geleerd van mijn aardige ouders!” O OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

129

SHOPPING

OPHEMELEN

ALLE BESPROKEN BOEKEN IN DIT NUMMER ZIJN TE KOOP VIA ONZE WEBSHOP

Over de doden niets dan goeds.

Koffie voor je HUID Koffie is hoognodig op de maandagochtend. Wist je dat het ook goed is voor je huid? In koffie zitten namelijk antioxidanten en vetzuren die je huid beschermen, afvalstoffen sneller afvoeren en nog veel meer voordelen voor je huid hebben. Deze scrub bevat niet alleen koffie, maar ook kaneel en gember, die beide ontsmettend werken en de doorbloeding bevorderen. Pumpkin Spice Koffie Scrub €19,90 via www.diysoap.nl

KOPER kopen Het Nederlandse merk By Biek maakt sieraden van gerecycled koper. Heel duurzaam dus. Zo ook deze armband. Als je hem een tijdje draagt, oxideert de armband. Hierdoor krijgt hij langzaam maar zeker een vintage tintje.

rouwen en seks. De favoriete onderwerpen van Nancy Friday om over te schrijven. Haar debuut in 1973 met My secret Garden (Diepe Gronden) was meteen een bestseller. Voor dit boek interviewde ze zo’n vierhonderd vrouwen over seks en hun fantasieën erover. Die varieerden van lief en teder tot hele wrede over verkrachting en seks met dieren. Best heftig voor die tijd dus. Zelf vertelt ze erover: “Eind jaren zestig koos ik ervoor te schrijven over de seksuele fantasieën van vrouwen, omdat dat onderwerp maagdelijk terrein was. Het was een ontbrekend puzzelstukje in een tijd dat de wereld plotseling nieuwsgierig was naar seks en naar vrouwelijke seksualiteit. Er heerste op dat moment een wijdverbreid idee dat vrouwen geen seksuele fantasieën hebben.” Hadden vrouwen dan toch wel seksuele fantasieën?! Er was nog meer kritiek op het boek, Friday zou de fantasieën zelf hebben verzonnen, maar dat ontkende ze hevig. Het was Friday’s missie was vrouwen te bevrijden van schaamte over hun seksuele identiteit en

gelijkwaardig te maken aan mannen. Ze publiceerde later Forbidden Flowers (1975), weer over seksuele fantasieën, My Mother, My self: The Daughter’s Search for Identity (1977) over de relatie tussen moeders en dochters, Men in Love (1980) over seksuele fantasieën van mannen, Jealousy (1985) Women on Top: How Real Life Has Changed Women’s Sexual Fantasies (1991) en The Power of Beauty (1996). Haar eerste en enige roman kwam uit in 2012 en heette Lulu. Friday was van mening, net als wij van OPZIJ trouwens, dat feminisme en waardering voor mannen elkaar niet uitsluiten. Ook hield ze van provoceren. Toen een journalist van de New York Observer werd gevraagd over de toekomst van Monica Lewinsky, net nadat de affaire tussen haar en Billl Clinton bekend werd, antwoordde ze: “Ze kan haar mond verhuren.” Nancy Friday trouwde twee keer: in 1967 met Bill Manville, ze scheidde van hem in 1986. Haar tweede man, Norman Pearlstine, was destijds hoofdredacteur van Time Inc. Ze was van 1988 tot en met 2005 met hem getrouwd . Ze had geen kinderen. Nancy Friday overleed op 5 november aan de gevolgen van de ziekte van Alzheimer. Ze is 84 geworden. O

‘Er heerste een wijdverbreid idee dat vrouwen geen seksuele fantasieën hebben’

FOTO GETTY IMAGES

‘29’ Cuff armband €49,50 via www.bybiek.nl

NANCY FRIDAY (1933-2017)

Mooie BALLEN Voor haar tijd was Alice uit Alice in Wonderland een vrouwelijk personage die de sociale regels doorbrak. Als jong meisje was ze assertief, eerlijk en onafhankelijk, terwijl vrouwen in de Victoriaanse tijd juist vaak als zwak en afhankelijk werden neergezet. Een goede reden om haar in de boom te hangen. De kerstboom welteverstaan. Kerstballen hoeven tegenwoordig niet meer rond te zijn. Van kussende vissen tot dansende ballerina’s en ook Alice in Wonderland, bij FAAS kan je de gekste en mooiste versiering vinden voor in je kerstboom. Alice Kerstbal €26,50 via Faas est.2016 in Leiden

130

OPZIJ I NR. 12/1 I 2017/2018

131

|||Support vrouwenrechten||