Daphne

Vakvrouw

Na een tijd in de commerciële branche te hebben gewerkt, was Daphne op zoek naar een baan waar ze echt gelukkig van wordt. Iets met mensen. ‘Dit is het’ dacht ze bij de open dag van de Penitentiaire Inrichting (PI) in Alphen aan den Rijn. “Soms moeten we tot tranen aan toe lachen om een grap die een van de mannen maakt.”

DOOR MARLEEN HOGENDOORN

Sinds drie jaar werkt Daphne als Arbeidsbegeleider in de PI in Alphen. Die bestaat uit twee locaties vlak naast elkaar en biedt ruimte aan 1582 mannelijke gedetineerden. Daarmee is deze PI één van de grootste inrichtingen van ons land. Momenteel verblijven er ruim 800 gedetineerden. Naast gevangenisplaatsen is er onder andere ook een Huis van Bewaring, een afdeling Extra Zorgvoorziening waar gedetineerden terechtkunnen voor psychische hulp en cellen voor arrestanten. Na een capaciteitentest, een fitheidstest en een psychische keuring mocht Daphne beginnen aan haar nieuwe baan. “Er wordt getest of je sterk in je schoenen staat en kunt anticiperen op een alarmsituatie. Kan je hard genoeg rennen als er brand is of iemand verslepen als dat nodig is.” De PI Alphen vindt het belangrijk om de gedetineerden voor te bereiden op een goede terugkeer in de maatschappij. Elke werkdag verloopt dan ook volgens een strikte planning. Om 07.30 uur moeten de mannen klaar zijn om aan hun dag te beginnen, dan moeten ze hebben ontbeten, gedoucht zijn en aangekleed. Ontbijten doen ze in hun eigen cel, een ruimte van zo’n 12 m2 waar ze samen met een andere gedetineerde in verblijven. Om 07.45 uur komen ze de zalen binnen waar ze gaan werken tot 11.45 uur. Daarna verblijven tot 12.30 uur om te lunchen in hun cel. In de middag kunnen ze sporten, luchten, naar de bibliotheek, een studie volgen, bezoek ontvangen of een afspraak hebben met hun case manager. Om 16.45 uur

moeten ze terug naar hun cel en die gaat dicht tot de volgende ochtend 07.30 uur. Daar eten ze en kunnen ze nog lezen en tv-kijken.

Dagelijks krijgt Daphne twaalf tot zestien mannen waarmee ze de ochtend of de middag werkt. “Het is een diverse groep. Verschillende leeftijden van achttien tot tachtig jaar, verschillende culturen en verschillende problematiek. Sommigen kunnen PTSS hebben, of ADHD. Daarvoor ben ik opgeleid. Als ze de PI in komen, zijn ze in afwachting van hun proces of zitten ze hun

straf uit, dat kan variëren van een dag tot levenslang. De gemiddelde verblijfsduur is zo’n drie maanden.” Door films en series hebben we wellicht een verkeerd beeld van de gevangenis gekregen. Daar zien we gevangenen de hele dag in hun cel hangen bijvoorbeeld. Ze glimlacht: “Dat klopt niet, nee. Ze moeten aan de bak in de bak. We bootsen de samenleving na. Het is hier een klein dorp, maar dan wel eentje binnen vier muren en met prikkeldraad. Na een intake gesprek kijken we wat voor werk het beste bij iemand past. Bij mij zijn ze bezig met textiel, maar we hebben ook zalen voor simpel productiewerk, houtbewerking en metaalbewerking.”

Wat voor werk doen de mannen bij jou? “Dit is de textielafdeling. We maken bijvoorbeeld koelzakken en windzakken. Laatst hebben we hoezen voor de stoel van onze imam gemaakt. We krijgen van externe opdrachtgevers betaalde klussen, maar ook pakken we interne projecten op. We zijn bijvoorbeeld momenteel bezig met het restylen van de kantine, we stofferen de stoelen. Ik leg uit aan de mannen wat we gaan doen en doe eventueel voor hoe de naaimachine werkt, daarna gaan ze zelfstandig aan de slag. De stoffen of kleuren mogen ze zelf uitkiezen en ermee variëren, die ‘vrijheid’ vinden ze leuk.”

Weet je de reden waarom ze in de inrichting zitten? “Nee en dat interesseert me ook niet. Ik ben niet degene die hen straft, dat doet de rechter. Ik wil ze begeleiden zodat ze na hun straf goed weer kunnen meedoen in de samenleving. Vijf dagen per week werken helpt bij de re-integratie. Ze komen in een structuur terecht, moeten op tijd komen, omgaan met autoriteit en deadlines. Net als buiten. Ze kunnen bovendien een certificaat behalen als ze hun werk goed doen. Dat is heel bijzonder, want sommigen hebben nog nooit een diploma ergens voor gekregen. Het is mooi om te zien hoe trots ze zijn als ze waardering krijgen voor hun werk.”

De gedetineerden krijgen betaald voor hun werk. Ze verdienen 0,91 cent per uur en door goed gedrag of door het behalen van certificaten kunnen ze uiteindelijk promotie maken tot voorman en dan 1,82 verdienen. Van dat geld kunnen ze wat boodschappen betalen. “We leveren de standaard maaltijden zoals brood, met hun geld kunnen ze bijvoorbeeld ingrediënten kopen om zelf te koken of hun rookwaar. Ook kunnen ze de huur van hun tv ermee betalen. Sommige mannen hebben geen familie of vrienden die steunen, dan is hun loon wel echt nodig.”

Hoe gaan jullie met elkaar om? “Ik zie ze als mijn medewerkers. Er is wederzijds respect. Ik behandel hen niet als een nummer. De een is vader en de ander is iemands zoon. De mannen weten dat het me niet interesseert waarom ze hier zijn. Ik ben duidelijk in wat ik verwacht en wat ze zelf kunnen verwachten. Goede communicatie is belangrijk. Natuurlijk praten we weleens. Soms vertelt een gedetineerde wat hij allemaal heeft meegemaakt in zijn leven. Zelf vertel ik niets over mijn privé-situatie. Er hangt eigenlijk een hele leuke sfeer hier. Soms moeten we tot tranen aan toe lachen om een grap die een van de mannen vertelt of over wat hij heeft meegemaakt.”

Heb je je weleens onveilig gevoeld? “Nooit. Ik voel me hier veiliger dan op straat. Mocht er iets gebeuren, dan druk ik op mijn pieper en dan zijn binnen twintig seconden mijn collega’s er om me te helpen.”

‘We bootsen de samenleving na.

Het is hier een klein dorp, maar dan wel eentje binnen vier muren en met prikkeldraad.’

Je bent op zo’n ochtend de enige vrouw tussen de mannen. Word je weleens versierd? “Als een gedetineerde nieuw is, dan spreekt hij me weleens aan met: ‘Hee schat’. Dan reageer ik met: ‘Hoe heet ik?’ Ik geef meteen mijn grens aan. En dan gebeurt het geen tweede keer.”

Werken er meer vrouwen in de inrichting? “Er zijn zo’n vijftig arbeidsbegeleiders, daarvan zijn er drie vrouwen. Ik weet niet waarom het er zo weinig zijn. Misschien is het niet zo’n bekende functie. Op andere functies binnen de PI werken weer meer vrouwen, ik denk dat de man-vrouwverhouding daar fifty-fifty is.”

Wat vind je leuk aan je werk? “Geen dag is hetzelfde. Ik vind het zo mooi als we met z’n allen iets bereiken en dat we de gedetineerden zien groeien. Je bouwt een professionele band met hen op. Ik ga elke dag met een lach naar mijn werk en ga met een lach weer terug.”

‘Als een gedetineerde nieuw is, dan spreekt hij me weleens aan met: ‘Hee schat’ . Dan reageer ik met: ‘Hoe heet ik?’ Ik geef meteen mijn grens aan.’

Tijdens het gesprek kijkt Daphne af en toe naar haar zaal. “Dat is niet uit onbeleefdheid, we noemen dat penitentiaire scherpte. Ik kijk of alles nog goed gaat.” Op haar afdeling werken de mannen met hamers en knipgerei. Die worden op naam uitgeleend en aan het einde van de dienst weer teruggegeven. “Niemand wil een schaar kwijt zijn, want als we hem niet meer kunnen vinden worden ze gevisiteerd.”

Vertel je op verjaardagen over je werk? “Ik ben daar terughoudend over in. Mensen hebben vaak een verkeerd beeld van een gevangenis, we hadden het er net al over. Het is hier niet als Prison Break. En je hebt te maken met gevoelige informatie.”

Kom je ex-gedetineerden weleens tegen op straat? “Dat is een keer gebeurd ja. Ik laat het aan hem over of hij wat zegt. Hij zei me gedag en toen gingen we allebei onze eigen weg. Het zijn gewoon mensen.” O

DAPHNE IN 100 WOORDEN

Naam Daphne (vanwege privacy-redenen publiceren we alleen haar voornaam) Beroep arbeidsbegeleider bij de Penitentiaire Inrichting in Alphen aan den Rijn. Ook wel werkmeester genoemd. Werkt vier dagen in de week shifts van negen uur. NB Het penitentiaire productiebedrijf van de Dienst Justitiële Inrichtingen heet In-Made. Zo’n 8000 gedetineerden werken daarvoor en doen arbeidsintensieve werkzaamheden, zoals inpakwerk of metaalbewerking. In-Made levert inmiddels aan uiteenlopende bedrijven en organisaties, zowel uit het bedrijfsleven als de overheid. De gedetineerden kunnen er bovendien erkende vakdiploma’s en certificaten behalen.