OPZIJ April Mei 2023

OPZI

FEMINISTISCH MAGAZINE • SINDS 1972

april/mei 2023 • 51ste jaargang • € 7,99

Redactieadres

Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl

Hoofdredactie Marleen Hogendoorn en Noémi Prent

Art director Emmely Pardon

Medewerkers

Corbino, Janice Deul, Anne Havelaar, Annet Hogendoorn, Jill Heesbeen, Nina Klaassen, Alies Pegtel, Liesbeth Rasker, De Reismeiden, Sheila Sitalsing, Mickey Steijaert, Fieke Tissink, Etchica Voorn, Duco de Vries, Renate van der Zee, Tessel ten Zweege

Coverfoto: JGI/ Shawn Sweeney

Uitgever Hans van Brussel

Distributie Betapress

Druk HaboDaCosta

COPYRIGHT

Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

ABONNEMENTEN

Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven per post naar OPZIJ B.V., Witte singel 103, 2313 AA Leiden. Of per email naar abonnementen@opzij.nl.

PERSOONSGEGEVENS

We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V.. Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnement-enadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

KLANTENSERVICE

Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 47,50 voor 6 nummers.

Achter de schermen

Marleen tijdens de Feminist March.

Niet meer stil zijn

Hoe gaat het met je? Dat vroeg ik Aïcha Marghadi een paar weken nadat zij haar verhaal deed in de Volkskrant over haar tijd bij NOS Sport. Ze werkte tussen 2010 en 2012 daar als presentator en maakte hele nare dingen mee. De sfeer was toxic, ze werd genegeerd door collega’s, gepest, tegengewerkt, een ‘excuus-Marokkaan’ genoemd en kreeg geregeld ongepaste opmerkingen naar haar hoofd geslingerd. De hoofdredactie, op de hoogte van de ontwikkelingen rondom Aïcha maar ook van andere medewerkers, deed niets. “Dit hoort erbij”, werd er gezegd. Haar contract werd uiteindelijk niet meer verlengd.

ik heel verdrietig dat zij het zagen en niks eraan deden.” Ze deed het voor haar kinderen. “Mijn dochter wil ook de media in, dat kan ik niet tegenhouden. Er moet echt wat veranderen in onze cultuur. Wij vrouwen zijn er klaar mee om opzij gezet te worden als ‘bijzaak’ op het gebied van discriminatie, racisme en ongelijkheid. Er wordt veel van ons verwacht, geef ons dan het respect en de ruimte hiervoor. Sterker nog, vrouwen horen verdorie op handen gedragen te worden.”

Ik wens andere vrouwen de kracht van Aïcha. Ik hoop dat dit inspireert om voor jezelf op te komen en niet meer stil te zijn. Geef aan als er iets gebeurt dat niet door de beugel

kan. Ik zou willen dat mijn jongere ik ook die kracht had.

Zoekplaatje!

Opzij gespot in het wild.

Noémi was te gast bij Rob Jetten op het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Enfin, ik vond het zo moedig dat ze haar ervaringen in een krant vertelt en later ook bij BEAU. Ik zocht contact met haar. “Het was heftig”, vertelt Aïcha, “Ik kreeg heel veel reacties van vrouwen die ook zoiets hebben meegemaakt, dat geeft aan dat ik toch iets goeds heb gedaan. En ook veel negatieve reacties, zelfs een bedreiging. Maar niets dat ik niet kan handlen. Het gaat wel weer met me. Ik heb ook net een puppy gekocht, dat helpt ook”, lacht ze. Ze noemde dit hét moment om naar voren te stappen. “De journalisten van het artikel hoorden verschillende keren mijn naam van de mensen die ze spraken. Zo van: ga eens met Aïcha spreken, zij heeft ook het een en ander meegemaakt. Toen ik dat hoorde, moest ik zo huilen. Enerzijds omdat het bewees dat ik niet gek ben, maar anderzijds was

Nu heb ik die inmiddels wel. Onlangs had ik te maken met een vervelende ervaring: een column waarin ik werd beschuldigd van iets en waar mijn werk en zelfs mijn familie op een nare en onjuiste manier werden bijgehaald. Aan de stupide kwestie zal ik hier geen inkt verder verspillen, maar het bevestigde voor mij wederom hoe vrouwen worden aangevallen op hun vrouw-zijn. Ik was niet stil en laat de zaak nu onderzoeken op laster. Mijn verhaal valt echter totaal in het niet als je kijkt naar vrouwen in de politiek. Sigrid Kaag, Sylvana Simons en Kauthar Bouchallikht hebben te maken met zoveel haat online en offline. Ze spreken zich erover uit, en gaan door met hun werk. Er blijkt uit cijfers dat het aantal vrouwelijke politici stagneert vanwege de haat die ze krijgen. Een cultuurverandering is ook hier nodig.

Een andere inspirerende vrouw is natuurlijk Jane Goodall. Wow, wat ben ik trots dat Noémi de exclusieve mogelijkheid had om haar vragen te stellen. Ze luidt de noodklok over het klimaat. Net als Bregje Hofstede namens Extinction Rebellion. Er is – wederom – een cultuurverandering nodig, we zijn er te stil over. De media hebben een rol om meer te vertellen over de gevolgen van klimaatverandering en dan ook met name de impact op vrouwen. En hierbij nemen wij in ieder geval onze verantwoordelijkheid. O

‘Ik wens andere vrouwen de kracht van Aïcha Marghadi.’

La Shop

Vaas boven VAAS

Met of zonder bloem, dat is helemaal aan jou. Deze drie vazen Caré van &Klevering zijn op zichzelf al een eyecatcher. Voor € 55 koop je direct de hele set, bestaande uit drie gekleurde vazen. De vazen zijn gemaakt van aardewerk.

Groene KNEUSJES

Nog altijd worden er (onnodig) plantjes weggegooid. Omdat ze bijvoorbeeld een schoonheidsfoutje hebben of te lang in de schappen hebben gestaan. En dat is jammer! Met een beetje liefde kunnen deze groene kneusjes prima een tweede leven tegemoet.

Een Kneusjesbox, bestaande uit 10-12 plantjes, bestel je via plantje.nl.

VROUW aan de muur

lente PICKNICK

Het lenteseizoen is geopend verklaard. Met dit vrolijke gestreepte kleed kun jij het park, bos of duinen onveilig maken met een lentepicknick in stijl. Het kleed is dubbelzijdig bedrukt en doorgestikt, en heeft twee handvatten om het makkelijk mee te kunnen nemen. 130 x 170 centimeter. Gemaakt van bio-katoen en GOTS gecertificeerd. Het kleed kan niet in de wasmachine, dus vlekken met een sopje eraf deppen. Meer info via dille-kamille.nl.

lampen UPCYCLEN

Lampenatelier Madame Garage wordt gerund door de vrouwelijke ondernemers Else Schaap en Hilda van Hall. Oude lampenvoeten zomaar weggooien vonden ze zonde, dus zo kwamen ze op het idee om zelf lampen te maken. Voor als je op zoek bent naar een unieke lamp is dit the place to be. Alles over Madame Garage via madamegarage.nl.

Period PROOF

De twee vriendinnen Esther & Marijn maken in hun studio prachtige monoprints. Iedere print wordt maar een keer gemaakt, dus je weet zeker dat jouw poster uniek is. De kunstenaressen spelen graag met structuren, lagen en kleurcontrasten. Meer informatie op enkelartstudio.com.

BOOBsmeer

Regelmatig de boezem laten controleren kan een hoop ellende voorkomen. Tussendoor kan wat extra verzorging geen kwaad. De biologische boob oil van het merk Bloom & Blossom is een verzorgend middel, speciaal voor de huid bij en om de borsten. De olie bevat een breed scala aan antioxidanten en actieve ingrediënten als druivenpitolie, amarantextract, granaatappelzaadextract en passievruchtolie. En, niet onbelangrijk, hij ruikt heerlijk naarvanille-extract en gemberolie.

PEPER en zout

When you know, you know: de keukenaccessoires van HK Living zijn supertof. Het design is volledig geïnspireerd op de jaren zeventig. Zoals bijvoorbeeld deze handgemaakte peperen-zout-vaatjes. De speelse kleurencombinaties maken de decoratieve retrolook helemaal af.

The Short Story of WOMEN ARTISTS

Vrouwelijke kunstenaars zijn zwaar onderbelicht in zowel de geschiedenisboeken als de musea. Het argument ‘we kunnen ze niet vinden’ gaat in ieder geval niet langer op. Het boek The Short Story of Women Artists biedt een overzicht van de fascinerende geschiedenis van vrouwelijke kunstenaars, van de zestiende eeuw tot heden.

Opeens is het overal: ondergoed dat je tijdens je menstruatie kunt gebruiken en na gebruik kunt wassen. Geen tampon of maandverband meer nodig, dus heel duurzaam. Wij hebben het ondergoed van Lotties getest en zijn echt fan. Het ondergoed is in verschillende maten en stijlen, zelfs met kant, verkrijgbaar. lottiesperiod.com

HERBAL Heroines

De medicinale kennis van vrouwen is vaak van generatie op generatie doorgegeven. Marloes Coenen vond het tijd om deze vrouwen in de spotlight te zetten. Ze verzamelde huis-tuin-en-keukenrecepten van vrouwelijke kennisdragers uit acht verschillende culturen. Van snotterende neuzen, bloated belly’s tot postpartum-soep: deze herbal heroïnes weten er wel raad mee. Vanaf 9 mei in de winkels. Samengesteld door door voormalig MMA-vechtster Marloes Coenen.

HEY Judi

Nog een hoekje over voor een leuk zitje? Misschien is groene fauteuil Judi bij jou op haar plek.

De stoel is geïnspireerd op de James Bond-fi lms en vernoemd naar actrice Judi Dench, die de rol van M vertolkt. Heb je de stoel liever in een andere kleur of zoek je een ander model?

Check sofacompany.com.

Serie

The Marvelous Mrs Maisel

Voor wie Mrs. Maisel al kent, goed nieuws. Het vijfde en laatste seizoen is nu te zien. De serie draait om het wel en wee van Midge Maisel, een jonge vrouw die het in de jaren vijftig in New York probeert te maken als comédienne. In het slotseizoen is de grote vraag: gaat Midge het succes krijgen waar ze van droomde? De comedyserie is geschreven door Amy ShermanPalladino, bekend van Gilmore Girls. Vanaf 14 april te zien via Amazon Prime.

HET VERLOREN TRANSPORT

DeRussische scherpschutter Vera, dorpeling Winnie en de Joods-Nederlandse Simone hebben op het eerste oog weinig met elkaar gemeen. Tot een deportatietrein met honderden Joodse gevangenen strandt bij een klein Duits dorp dat is bezet door het Rode Leger. Als zij tot elkaar veroordeeld zijn, groeit er een onverwachte vriendschap. De oorlogsfilm van eigen boden is geregisseerd door Saskia Diesing en is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. De Nederlandse actrice Hanna van Vliet vertolkt een van hoofdrollen. De film draait vanaf 20 april in de Nederlandse bioscopen.

Film Dalva

Op het eerste oog lijkt Dalva een gewoon twaalfjarig meisje. Ze groeit op bij haar vader en heeft een hechte relatie met hem. Haar wereld staat op zijn kop als de politie op een avond hun woning binnenvalt. Dalva wordt bij haar vader weggerukt en onder jeugdbescherming geplaatst. Gaandeweg ontdekt ze waarom. Was de liefde die ze met haar vader deelde wel wat ze dacht wat het was? Dalva draait vanaf 4 mei in de Nederlandse bioscopen.

Documentaire

Dreams’ Gate

De Iraans-Koerdische filmmaker

Negin Ahmadi neemt het radicale besluit om zich aan te sluiten bij de volledig vrouwelijke Koerdische militie YPJ. De groep neemt het op tegen ISIS. De documentaire maakt de Syrische burgeroorlog invoelbaar en toont bovenal de moed en veerkracht van deze vrouwen. Ahmadi staat ook stil bij een beangstigende vraag: is oorlog verslavend?

Film

Alma Viva

De zorgeloze vakantie van de Portugese Salomé verandert al snel in een nachtmerrie als haar geliefde oma plotseling overlijdt. Door de begrafenis komt de familie noodgedwongen samen en dat brengt de nodige frictie met zich mee. Alma Viva is een hartverwarmend en realistisch familieportret van verschillende generaties vrouwen. De film van Cristèle Alves Meira is de Portugese inzending voor de Oscars. Vanaf 20 april in de Nederlandse bioscopen.

S10 zien

‘In de diepte hoor ik steeds maar weer je naam…’ Van onbekende rapper werd S10 een van de succesvolste hedendaagse popzangeressen van Nederland. Goed nieuws als je S10, eigenlijk Stien den Hollander, nog eens live wilt meemaken. Op o.a. 28 april staat ze in AFAS Live.

Live in concert

néomí in Paradiso

Ze was het eerste 3FM talent van 2023. Het station roemde haar voor haar ‘warme, gelaagde folkliedjes met meerstemmige zang’. Dit jaar gaan we nog veel van néomí – oftewel Neomi Speelman – horen. Benieuwd hoe ze live klinkt? Op 7 mei staat de Surinaams-Nederlandse singersongwriter in Paradiso.

Special Occasion

Met jazzmuzikanten als ouders werden melodieën en harmonieën erin gegoten als pap. De Amerikaanse singer-songwriter Emily King kreeg voor haar debuutalbum een Grammy-nominatie in 2007. Haar muziek is een eigenzinnige mix van soul, folk en rock. Na vier jaar laat ze van zich horen met een nieuw album: Special Ooccasion Verschijnt op 5 mei 2023.

Nieuwe muziek Delaware

Yori Swart is verre van een new girl on the block. Al jaren is ze actief als singer-songwriter en als gitarist en achtergrondzangeres van Ilse DeLange. Nu heeft ze een platendeal bij Warner Benelux te pakken en Delaware is het resultaat van deze samenwerking. Er zit ongetwijfeld veel meer nieuwe muziek in de pijpleiding. Stay tuned!

Podcast

Met z’n allen achter de kinderwagen

Schrijver en feminist Daan Borrel werd nog niet zo heel lang geleden moeder. Waar het feminisme zich de afgelopen decennia vooral richtte op de emancipatie van betaald werk, valt er op het gebied van onbetaald werk nog heel wat te emanciperen. Hoe kunnen we samen beter voor onze kinderen zorgen? Met die vraag in het achterhoofd gaat Daan in de podcast Met z’n allen achter de kinderwagen het gesprek aan met verschillende gasten.

uitgelicht

MAANDAG ZAL ER VAN ONS GEHOUDEN WORDEN

De zeventienjarige Naïma gaat op zoek naar wat haar gelukkig maakt. Dat is niet altijd gemakkelijk onder de vleugels van haar islamitische ouders. Tot ze een vrouw ontmoet in haar eigen gemeenschap die zich niets lijkt aan te trekken van de regels en sociale conventies. Naïma wil niets liever dan in haar voetsporen treden. Maandag zal er van ons gehouden worden is een roman over vrouwen die tegen de stroom in durven zwemmen. Vanaf 13 april in de winkels.

Najat El Hachmi – Maandag zal er van ons gehouden worden

Uitgeverij Meulenhoff - € 22,99

De uitgerangeerde journalist Tom Wilenski mag nog een keer op reportage. Hij krijgt de opdracht om mee te varen met een groep vrouwen die vluchtelingen redt op de Middellandse Zee. Eenmaal op de boot voelt hij zich in de val gelokt en gaat het van kwaad tot erger. De vrouwen zijn hem liever kwijt dan rijk, maar het is onmogelijk om de boot te verlaten. Ondertussen raken het voedsel en de brandstof op en worden de geredde vluchtelingen steeds wanhopiger. Tom vraagt zich af of hij het schip ooit nog levend zal verlaten. Het boek verschijnt op 4 april.

Marente de Moor – De schoft

€ 23,99 (Uitgeverij Querido)

Fictie

Nightcrawling

Kiara woont samen met haar broer Marcus in een appartementencomplex in East Oakland. Vader is overleden en moeder zit vast in de gevangenis. Terwijl haar broer probeert om een groot rapper te worden, wringt Kiara zich in allerlei bochten om de huur te betalen. Als klap op de vuurpijl duikt haar naam op als belangrijke getuige in het kader van een enorm schandaal binnen het Oakland Police Department.

Leila Mottley – Nightcrawling

€ 24,99 (Uitgeverij Querido)

Fictie

De liefdesliederen van W.E.B. Du Boisn

Ailey Pearl Garfield is vernoemd naar twee zwarte Amerikanen – de gerespecteerde choreograaf Alvin Ailey en haar overgrootmoeder Pearl. Ze groeit op in een voornamelijk witte omgeving nabij New York. De zomers daarentegen brengt ze door in het kleine stadje Chicasetta in Georgia, waar de familie van haar moeder woont sinds hun voorouders uit Afrika kwamen. Om haar eigen identiteit te kunnen omarmen, begint Ailey aan een reis door het verleden van haar familie.

Ze stuit op schokkende verhalen van generaties voorouders – inheems, zwart en wit – in het diepe zuiden.

Honorée Fanonne Jeffers –

De liefdesliederen van W.E.B. Du Bois

€ 29,99 (Uitgeverij Meulenhoff)

Non-fictie

Soms wil ik een kind

Wel of geen kinderen? Jantine Jongbloed komt er maar niet uit. Haar kinderwens verandert van een kabbelende constante in een fluctuerende onruststoker. Hoe kies je tussen ouderschap en een leven zonder kinderen? Kan een kind een verrijking en een verschraling tegelijk betekenen? En wat mist een vrouw die geen moeder wordt?

Jantine Jongebloed onderzoekt dit innerlijke conflict.

Jantine Jongbloed –Soms wil ik een kind

€ 22,99 (De Bezige Bij)

Non-fictie

De waarheid over seks

Gemist?

Theorie van de Zieke Vrouw

In dit wereldberoemde essay onderzoekt Johanna Hedva hoe je je politiek zichtbaar kunt maken als je chronisch ziek bent. Een nog altijd actueel en dringend essay, aangevuld met een briefwisseling tussen de dichters Asha Karami en Pelumi Adejumo

Johanna Hedva –

Theorie van de Zieke Vrouw € 17,99 (Uitgeverij Chaos)

Als iemand weet hoe het zit met vrouwelijke en mannelijke opwinding, dan zijn het wel de activistische seksuologen RIk van Lunsen en onlangs overleden Ellen Laan. Al eeuwen denkt men dat er een groot verschil is tussen de seksualiteit van mannen en vrouwen. Maar dat is absolute onzin. De waarheid over seks is een onderbouwd betoog voor seksueel plezier en er wordt afgerekend met hardnekkige mythes.

Ellen Laan & Rik Lunsen – De waarheid over seks

€ 22,99 (De Arbeiderspers)

4 & 5 mei

Mijn nazi opa

Het duistere verleden van haar grootvader laat Sunny Bergman niet onberoerd. Mijn nazi opa is het resultaat van haar zoektocht naar een opa die tijdens de Tweede Wereldoorlog actief deelnam aan Jodenvervolg en niets van zijn zoon – de vader van Bergman – wilde weten.

Sunny Bergman – Mijn nazi-opa (Nijgh & Van Ditmar)

4 & 5 mei

Desnoods met wapens

Het ‘meisje met het rode haar’ is wereldwijd bekend. Maar minstens zo belangrijk waren de zussen Truus en Freddie, met wie Hannie Schaft intensief samenwerkte. Desnoods met wapens schijnt licht op de verzetsactiviteiten van de dappere zussen. Ze verleidden en vermoordden hooggeplaatste nazi-officieren, brachten Joodse kinderen naar onderduikadressen en verzamelden inlichtingen.

Sophie Poldermans – Desnoods met wapens

€ 21,99 (Uitgeverij Boekerij)

Fictie De schoft

SPREAD THE WORDS

SPREAD WORDS

Het Klimaatboek is de uiterst leesbare vervanging van Grenzen aan de groei, het rapport van de Club van Rome uit 1972. Een oase van kennis en redelijkheid.’

vrij nederland

‘Het Klimaatboek de uiterst leesbare vervanging Grenzen aan van uit 1972. Een van kennis en vrij

‘Een van de beste boeken die recent over het klimaat zijn verschenen.’

‘Een boeken over verschenen.’

 nrc

 nrc

12 VRAGEN VOOR DE GRANDE

DAME

van de primatologie

89 jaar, maar onvermoeibaar als het gaat om dier en milieu. Dr. Jane Goodall is een levende legende. Ze werd wereldberoemd door haar baanbrekende onderzoek naar chimpansees. Nu reist ze de hele wereld rond om haar boodschap te verspreiden. Tussen de bedrijven door mocht Opzij de drukbezette primatoloog twaalf vragen stellen. Wat vindt ze van actiegroep Extinction Rebellion? Welk advies geeft ze onze klimaatminister Rob Jetten? En hoe feministisch zijn chimpansees eigenlijk? “Bonobo’s laten veel meer gendergelijkheid zien.”

DOOR NOÉMI PRENT

Ubent een rolmodel geworden voor veel vrouwen en inmiddels omgetoverd tot barbiepop. Wie zijn eigenlijk uw vrouwelijke voorbeelden?

“Ik werd geïnspireerd door mijn moeder, tante en grootmoeder. Toen ik tien jaar oud was steunden ze mij en moedigden ze mijn droom aan, ook al lachte iedereen mij uit. Mijn grootmoeder zorgde voor haar gezin toen haar man stierf. Hij was predikant en ze bleef zonder geld achter. Mijn tante was een van de allereerste vrouwen die het schopte tot fysiotherapeut in het ziekenhuis van Guy. Er zijn veel vrouwen die mij nu inspireren doordat ze opkomen voor hun rechten. Steeds meer vrouwen durven op te staan en worden gehoord. En zo veel jonge meisjes zijn gepassioneerd over het milieu.”

Hoe heeft u het werken in de wetenschap als vrouw ervaren?

“Ik denk niet dat het veel uitmaakte dat ik een vrouw was. In mijn tijd bestudeerde namelijk bijna niemand wilde dieren in Afrika. Er schijnt wel een vrouw te zijn geweest die giraffen bestudeerde. Ik heb recentelijk van haar bestaan gehoord. George Schaller bestudeerde berggorilla’s en twee Amerikanen onderzochten de bavianen in het zuiden. Oh, Afrika!”

Waren er mannen die u verder hebben geholpen in uw carrière?

“Mijn oom, de broer van mijn moeder, geloofde in mij. Dr. Louis Leakey gaf me het beste cadeau: de kans om chimpansees te bestuderen. Professor Robert Hinde sleepte me door mijn doctoraat in Cambridge heen. En het was de documentaire van Hugo van Lawick (tevens de ex-man van Goodall, red.) die de wetenschap dwong te geloven dat wat deze jonge vrouw, die niet naar de universiteit was geweest, had onderzocht, echt waar was. Veel mannen hebben me onderweg een duwtje in de juiste richting gegeven.”

Er is steeds meer aandacht voor de specifieke impact van het k limaat op vrouwen, vooral in het mondiale Zuiden. Bijvoorbeeld als het gaat om financiële kwetsbaarheid en een toename van geweld. Hoe kijkt u hiernaar?

“Ik ben er niet zo vaak aan blootgesteld. Ik heb er alleen over gelezen. Ik schrok toen ik zag hoe een jong meisje – zij kan niet ouder dan dertien jaar geweest zijn – in een deken gehuld naar de hut van een veel oudere man werd gedragen. Ze huilde en huilde en huilde. En natuurlijk ben ik kapot van wat de Taliban vrouwen in Afghanistan aandoen – vooral vreselijk voor de Afghaanse vrouwen omdat ze de onderwerping achter zich hadden gelaten en hadden geproefd aan vrijheid.”

De mainstream media zijn relatief stil over de relatie tussen klimaatverandering en genderongelijkheid. Vindt u dat de media hier meer verantwoordelijkheid in moeten nemen?

“Ik heb er veel over gelezen – maar in een tijdschrift dat waarschijnlijk weinig mensen lezen – The New Internationalist. De media hebben een verantwoordelijkheid om feitelijk verslag van de actualiteit te doen. Meestal proberen mensen in het getroffen land dat wel te doen. En daarnaast zijn er natuurlijk enkele internationale ngo’s opgericht om

‘Zo veel jonge meisjes zijn gepassioneerd over het milieu.’

Verandering komt van binnenuit

“Als ik iemand ontmoet die ik wil overtuigen, probeer ik iets over hen te weten te komen. Misschien houden ze van honden. Of iets anders. En dan luister ik. Als je een andere kant van iemand leert kennen, ga je begrijpen hoe iemand denkt. Dat kan van pas komen bij het proberen te veranderen van iemands mentaliteit. Nog beter is een verhaal. Omdat verhalen het hart raken. Dus je gebruikt je hoofd om iemand te begrijpen en om manieren te bedenken waarop je je punt duidelijk kunt maken. Maar iemand overtuigen lukt alleen door het hart te bereiken. Ik geloof dat mensen van binnenuit moeten veranderen. Feiten en statistieken raken het hart niet. Het raakt het hoofd. We hebben de statistieken nodig, maar als ik een lezing geef, stop ik er nooit statistieken in omdat mensen het zich niet zullen herinneren. Wat ze zich wel zullen herinneren zijn verhalen. Ze begrijpen het misschien niet helemaal, maar ze onthouden de boodschap van een verhaal.

Ik weet dat, omdat ik sommige verhalen vrij vaak vertel.”

(Bron: Fivemedia.com)

I’m a (sustainable) Barbie Girl

Afgelopen jaar is Jane Goodall vereeuwigd als barbiepop, als onderdeel van de ‘Inspiring Women’collectie van Mattel. De pop is gekleed in een kaki shirt, korte broek en het accessoire is een notitieblokje. Bij uitstek de look van Goodall in haar jongere jaren. “Ik vind het geweldig om met Barbie samen te werken en jonge kinderen aan te moedigen om van hun

omgeving te leren en het gevoel te krijgen dat ze een verschil kunnen maken”, zegt Jane Goodall zelf over de samenwerking. De miniatuur-variant van Goodall is gemaakt van gerecycled plastic. Mattel, producent van Barbie, wil voor 2030 verduurzamen. Dat betekent: 100 procent gerecyclede, recyclebare of biogebaseerde plastic materialen in de producten.

licht te werpen op de benarde situatie van deze vrouwen in het mondiale Zuiden - en dat zijn er duizenden.”

Wat voor klimaatactie moet er volgens u nú ondernomen worden?

“Verlaag het niet-duurzame beslag op de eindige natuurlijke hulpbronnen van de planeet, doe de lichten uit, maak ethische keuzes bij het winkelen, plant bomen, doneer aan een ngo voor verantwoord natuurbehoud –zoals het Jane Goodall Instituut Nederland doet. Bespaar energie, gebruik zonne-energie, wandel of fiets of neem het openbaar vervoer, verspil geen voedsel… Wil je dat ik nog langer doorga?”

Vrouwen lopen voorop in de klimaatcrisis. Hoe kunnen we nog meer vrouwen en vooral ook mannen betrekken?

“Steeds meer mensen van alle leeftijden en beide geslachten doen mee. Het Roots & Shoots-programma van het Jane Goodall Instituut inspireert jongeren om zelf de handen uit de mouwen te steken en in actie te komen, ook in Nederland. Zo beïnvloeden ze ouders, vrienden, leraren. Als mensen het probleem begrijpen en in staat zijn om er iets aan te doen, worden ze hoopvol. Te veel mensen raken gedeprimeerd door alle kommer en kwel in de media en verliezen de hoop. Als we allemaal de hoop verliezen en in apathie vervallen en niets doen, zijn we gedoemd. We moeten ons bewust zijn van de slechte ontwikkelingen die gaande zijn, maar er moet vooral meer aandacht zijn voor alle geweldige projecten en mensen die hier iets aan doen. Dan gaan andere mensen denken: dat kan ik ook doen.”

Wat zou u willen meegeven aan Rob Jetten, de Nederlandse minister voor Klimaat & Energie?

“Handhaaf alstublieft alle bestaande wetgeving om de uitstoot te beperken. Luister naar de mensen die pleiten dat er meer wetgeving moet komen om uitstoot tegen te gaan. Denk na over de toekomst voor de kinderen van nu en bespreek met je team welke verdere maatregelen je zou kunnen nemen.”

‘Ik vind Extinction Rebellion vaak te extreem.’

Tijdens uw interview met Janine Abbring bij het programma Wintergasten toonde u zich kritisch ten opzichte van Extinction Rebellion en hun klimaatacties.

“Ik vind Extinction Rebellion vaak te extreem. Demonstreren buiten het Houses of Parliament is prima, maar een drukke weg verstoren, terwijl gewone fatsoenlijke mensen misschien proberen naar huis te komen, hun kinderen op te halen, te koken, een belangrijke date te hebben - nou, dit kan contraproductief zijn.”

In datzelfde interview bij Wintergasten zegt u dat apathie gevaarlijk is voor onze toekomst. Hoe kunnen we apathie omzetten in hoop en actie?

“Ik heb me nog nooit apathisch gevoeld - er is zoveel te doen. Als mensen in actie komen, krijgen ze weer energie en raken ze gemotiveerd. Door verhalen vinden mensen hun motivatie weer terug, want verhalen bereiken het hart.”

U heeft een groot deel van uw leven besteed aan het observeren van chimpansees. Wat kunnen chimpansees ons leren over (gender)gelijkheid?

“Helaas zijn chimpansees een zeer door mannen gedomineerde samenleving. Vrouwtjes zijn altijd ondergeschikt aan mannetjes, die hun superieure kracht beginnen te tonen wanneer ze ongeveer twaalf jaar oud zijn - wanneer ze de adolescentie bereiken. Bonobo’s laten veel meer gendergelijkheid zien.”

Hoe versterkt een stichting zoals het Jane Goodall Instituut vrouwen?

“Ik heb veel mensen geïnspireerd en gesterkt door mijn verhaal. Ik heb veel bedankbrieven ontvangen met woorden als: ‘Ik heb geleerd dat omdat u het kan, ik het ook kan.’ Dit geeft erg veel voldoening. De belangrijkste boodschap van ons jongerenprogramma, Roots & Shoots, is dat elk individu elke dag het verschil maakt. Als we allemaal ethische keuzes maken in hoe we ons gedragen, elke dag, cumulatief, zullen we een groot verschil maken.

“We hebben veel meer meisjes dan jongens over de hele wereld. Op dit moment proberen we dus meer jongens aan te moedigen om mee te doen. Leden van beide geslachten zijn welkom bij Roots & Shoots.

“Het Jane Goodall Instituut weet dat als meisjes betere toegang hebben tot het onderwijs en gezondsheidszorg niet alleen hun welzijn verbetert, maar het ook goed is voor de omgeving. De druk op natuurlijke hulpbronnen vermindert en het helpt gemeenschappen om te bloeien. De programma’s van het Jane Goodall Instituut helpen meisjes op school te blijven door beurzen aan te bieden, hen te voorzien van sanitaire voorzieningen, een ondersteuningsnetwerk op te zetten en ervoor te zorgen dat meisjes toegang hebben tot informatie over hun gezondheid. Zodat ze de tools hebben om belangrijke beslissingen over hun leven zelf te nemen.”

Jane Goodall Instituut Nederland

Het Jane Goodall Instituut Nederland komt in actie voor een betere wereld voor mens, natuur en dier. Concreet gebeurt dat door het planten van bomen, actie tegen stropers en het helpen van de chimpansee. Samen met de lokale bevolking in Afrika. In Nederland stimuleert het instituut jongeren om zelf in actie te komen via het jongerenprogramma Roots & Shoots. Meer informatie via janegoodall.nl en rootsandshoots.nl.

‘Helaas zijn chimpansees een zeer door mannen gedomineerde samenleving.’

Tijdlijn Jane Goodall

Geboren op 3 april 1934 in Londen, Groot-Brittannië · Goodall wordt in 1957 voor het eerst uitgenodigd in Afrika door een vriendin · In 1960 vertrekt Goodall met haar moeder naar Gombe om chimpansees te observeren · Niet lang daarna ontdekt ze onder meer dat chimpansees gereedschap maken –dat is dus niet alleen voorbehouden aan de mens, zoals eerder gedacht · In 1965 behaalt ze haar PhD aan het Darwin College in Cambridge · In datzelfde jaar wordt de documentaire Miss Goodall and the Wild Chimpansees uitgezonden en krijgt ze wereldwijde bekendheid

· In 1977 richt ze het Jane Goodall Instituut op, voor de bescherming van chimpansees en hun leefmilieu · In de jaren ‘80 verlegt Goodall haar focus van onderzoek naar activisme en begint ze de wereld rond te reizen om mensen te informeren over dier & milieu · In 1991 wordt het Roots & Shoots programma opgezet door Goodall, waarmee ze jongeren wil inspireren om verandering teweeg te brengen · In 1998 wordt het Jane Goodall Instituut ook in Nederland opgericht · In 2002 wordt Goodall door de Verenigde Naties benoemd tot UN Messenger of Peace · In 2022 wordt Goodall vereeuwigd als Barbiepop

Meegegeven aan je dode man

Ze zijn met zijn 258,5 miljoenen, een op de tien van hen leeft in extreme armoede en iedereen – de vrouwenbeweging incluis – tippelde er altijd omzichtig omheen. Weduwen, schrijft Mineke Schipper in een nieuw, heerlijk boek, werden vanaf de oudste teksten in één adem genoemd met wezen. Hulpeloze wezens, onbekwaam en afhankelijk, zonder echtgenoot, mikpunt van slechte grappen.

Schipper (84) is intercultureel literatuurwetenschapper, begenadigd schrijver, nauwgezet chroniqueur van de manier waarop over vrouwen wordt gesproken (Trouw nooit een vrouw met grote voeten, 2012), en van de manier waarop vrouwelijke schrijvers vaak op het tweede plan kwamen (Ongehoorde woorden, 1984). En ze blíjft prachtig schrijven over vrouwen die doorgaans over het hoofd worden gezien.

Ditmaal kiest ze in Weduwen. Een nooit vertelde geschiedenis (Prometheus, 2023) voor het perspectief van de achtergebleven vrouwen. Ze neemt de lezer daarvoor mee op een reis door de tijd, terug naar heel vroeger en naar niet zo vreselijk lang geleden, dwars door vele landen en culturen. Er zijn aanzienlijk meer weduwen dan weduwnaars, want mannen leven

gemiddeld korter dan vrouwen én in heteroseksuele relaties is de man nog altijd vaak ouder dan de vrouw. Voor al die miljoenen weduwen zijn er aanzienlijk meer en strengere regels dan voor mannen wier echtgenote kwam te overlijden.

Het weduwnaarschap is vaak juist reden voor vrolijkheid: ‘Dood van je vrouw, vervanging in bed’ (Tsjetsjeens spreekwoord). Terwijl vrouwen die achterblijven in veel culturen worden geacht zich onzichtbaar te houden en langdurig te rouwen om hun dode man, ook al was dat een lul eerste klas. Ze moesten (en moeten soms nog steeds) zich lelijk maken: onaantrekkelijke en bedekkende rouwkleding, een kaalgeschoren hoofd of een verbod op fleurige kleding of sieraden moesten haar ontseksen – tijdelijk of levenslang. Tezamen vormden al die regels

een effectief systeem om vrouwen eronder te blijven houden, ook als er geen man meer in de buurt was.

Nog gruwelijker wordt het als Schipper inzoomt op de ontelbaar veel vrouwen die in de loop der eeuwen gedwongen zijn geweest om hun dode man te vergezellen in zijn graf. We kennen de weduwenverbrandingen uit India van niet zo vreselijk lang geleden nog, maar in de loop van de geschiedenis kwamen dit soort praktijken veel vaker voor: ‘Ontelbare weduwen zijn meegegeven aan gestorven echtgenoten. Ze zijn levend begraven of verbrand, opgehangen, gewurgd of onthoofd, verstikt of verdronken, doodgestoken of doodgeschoten.’ Daarachter schrijft ze droogjes: ‘Het omgekeerde kwam nauwelijks voor.’

Nee, mannen hebben altijd uitstekend voor zichzelf gezorgd. O

Column Sheila Sitalsing

Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist bij de Volkskrant. Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

Het weduwnaarschap is vaak juist reden voor vrolijkheid: ‘Dood van je vrouw, vervanging in bed.’

Eén middag in Nederland

Zaterdag 29 april is Dr. Jane Goodall in Nederland bij het World Forum Theater in Den Haag. Slechts een middag zal ze op het podium in Nederland te zien zijn. Tijdens dit evenement zal Jane Goodall inspireren, verrassen en informeren door het delen van haar persoonlijke verhalen als wereldwijde leider op het gebied van natuurbehoud. O

Vakvrouw

Naam: Celeste Engel Leeftijd 29 jaar Beroep: heeft haar eigen bedrijf KARA Music en volgt daarnaast een master aan het Conservatorium van Amsterdam, waarvoor ze vijf tot zes uur per dag muziek maakt. Luistert zelf graag naar: R&B en Hiphop.

‘Die combi van rap of pop samen met klassiek is echt

ZO MAGISCH’

Al op vierjarige leeftijd speelt Celeste op haar viool, zo gaat dat nu eenmaal in muzikale families. Na een korte pauze pakt ze de viool weer op en ziet ze een gat in de markt bij het koppelen van klassieke musici aan popartiesten en rappers. Een combinatie waar je kippenvel van krijgt.

Klassieke muziek is niet cool. Althans, dat was (en is) vaak de gedachte onder pubers op de middelbare school. Celeste beheerste al op jonge leeftijd het vioolspel. “Ik was met mijn moeder en oma naar de open dag van een muziekschool gegaan. Je kon er alle instrumenten uitproberen. Mijn moeder vertelde mij dat ik bij de viool bleef hangen.” Op de basisschool studeerde ze elke dag. Maar toen ze naar de middelbare school ging, verloor ze de interesse enigszins.

Ik kan me voorstellen dat je omgeving het zonde vond dat je stopte.

“Dat klopt. Er werd gezegd dat er echt een ziel klonk in de muziek die ik speelde en dat het was alsof ik dat al jaren deed. Mijn moeder stimuleerde

me desondanks om door te gaan met vioolspelen tot mijn achttiende. Daarna zou ik dan eventueel iets anders kunnen gaan doen. Daar ben ik blij mee, want op die leeftijd was de mening van anderen minder belangrijk voor me. Tieners kunnen immers gemeen zijn tegen elkaar.”

Na de middelbare school begon Celeste aan de studie International Business.

Die studie blijkt nu van pas te komen bij het opzetten van haar eigen bedrijf. Toch bleef destijds de muziek trekken. Op haar achttiende werd ze aangenomen voor de vooropleiding van het Prins Claus Conservatorium in Groningen. Daarna deed ze een bachelor in Tilburg. “Ik werd helaas van die opleiding weggestuurd, ik kreeg paniekaanvallen tijdens optredens. Dat was heel naar.” In Rotterdam kon ze vervolgens haar bachelor afmaken. En nu doet ze een master aan het conservatorium van Amsterdam. “Een droom die uitkomt. Het duurde even voordat ik er was. Andere musici kiezen meteen de juiste weg, ik had wat langer nodig. Maar zo kom je er ook.”

Hoe kwam dat, denk je?

“Ik heb een vorm van autisme. Ik heb moeite met concentreren, mijn hoofd is snel vol en ik kan niet te veel indrukken tegelijk verwerken. Op mijn 23ste ben ik erachter gekomen, best laat is dat eigenlijk. Maar nu kan ik er goed mee omgaan, ook al kostte dat veel tijd. Iets simpels als een noise-cancelling koptelefoon helpt me al heel goed om me beter te kunnen focussen.”

DOOR MARLEEN HOGENDOORN

‘Elke Molukker heeft wel een gitaar thuis staan, muziek is belangrijk. Bij ons dus ook.’

Is je familie ook zo muzikaal?

“Zeker. Ik heb een Argentijnse vader. Hij was een operazanger en toen hij naar Nederland kwam, zong hij Argentijnse volksmuziek. Mijn moeder komt van Papoea. De rest van de familie komt van Saparua, een eiland in de Molukken. Elke Molukker heeft wel een gitaar thuis staan, muziek is belangrijk. Bij ons dus ook.

Mijn zus Romina speelt ook viool, zij is heel goed daarin en heeft me veel geholpen toen het even minder ging tijdens mijn opleiding.”

Je bent bezig met je master, maar hebt ook je eigen bedrijf opgericht: KARA Music. Wat doe je precies?

“Klassieke muziek wordt veel gewaardeerd, denk maar aan componisten als Beethoven en Bach. Die waardering komt ook uit onverwachte hoek: van rappers en popartiesten.

Je ziet nu dat er meer wordt samengewerkt, met een versmelting tot gevolg. Met mijn bedrijf KARA Music breng ik strijkers samen met hiphop, rap en popmuziek. Het is niet alleen een kwestie van musici bij elkaar zetten en klaar. Je moet nadenken over de bezetting. Welke musici wil je hebben? Hoe klinken strijkers bij deze artiest? De bladmuziek moet worden geschreven. Je moet repetities plannen, enzovoorts. Zonder kennis van klassieke muziek is dat lastig. Deze service bied ik aan, als een mediator tussen de artiesten. Ik wil een stigma doorbreken, want soms wordt gedacht dat klassieke muziek elitair is. Daarom werk ik alleen samen met jonge mensen. We dragen geen nette kleding, maar juist streetwear. Ik wil dat iedereen kan genieten van klassieke muziek, maar dan op een moderne manier.”

Met wie heb je samengewerkt?

“Bijvoorbeeld met rapper sor, je kent hem misschien als de winnaar van het tv-programma Maestro. We gingen met hem op tour langs festivals en podia zoals Paradiso Paradiso, maar ook in het Concertgebouw, waarbij we hem met een groepje strijkers begeleidden. Het was prachtig. We hebben ook opgetreden met spokenwordartist YMP, producer Big Jayzus, singer songwriter Maxine en zanger Daan. We treden dan telkens in een andere samenstelling op. Ik heb een netwerk van bijna tachtig musici opgebouwd. We werken met orkestmusici en dan voornamelijk met percussionisten, harpisten en strijkers. Minder vaak met koorzangers of saxofonisten. We zijn nu bezig met samenwerkingen met grote artiesten, maar daar mag ik helaas nog niks over zeggen.”

Hoe waren de reacties?

“Het publiek werd er stil van en kreeg kippenvel. Die combi van rap of pop samen met klassiek is echt zo magisch. Ik hoor vaak dat mensen terugkomen naar een optreden van ons, omdat ze het zo mooi vonden.”

Hoe speel je dan hiphop op je viool?

“Het is niet heel anders dan klassiek, maar je creëert wel een andere sfeer. Je speelt in een losse flow in plaats van wat stijfjes. Bij klassieke muziek dragen we eigenlijk altijd zwarte, onopvallende kleding. We hebben geleerd dat het niet gaat om onze eigen identiteit, maar om die van de componist. Daarom moet je zelf zo onopvallend mogelijk zijn en alleen de muziek en het verhaal van de componist vertellen. Bij hiphop gaat het wel echt om de performer zelf. Identiteit is ontzettend belangrijk, je moet laten zien wie je zelf bent. Ik wil ook meer die richting op met onze klassieke musici. Je mag een eigen identiteit hebben. Ik denk dat er op die manier ook plaats komt voor nieuwe ontwikkelingen, want klassieke muziek staat vrijwel stil op dit moment. Ik ben eens langsgegaan bij modeontwerper Aziz Bekkaoui voor een paar handschoenen met Palestijnse print (Celeste draagt ze op de foto, -red). Aziz vertelde dat hij al dertig jaar werkt met klassieke musici en dat er in al die tijd niks is veranderd. We zijn daarom

bezig met een samenwerking met de kledingmerken Patta en Clan de Banlieue voor styling tijdens optredens.”

Hoe is het gesteld met de manvrouwverhouding bij je opleiding?

“Het conservatorium is heel populair, elk jaar worden er vele audities gehouden en er wordt maar een fractie aangenomen. Ik merk dat er daar meer mannen zijn. In de wereld van de klassieke muziek is het redelijk gelijk. Al merk je dat er bij orkesten ook weer meer mannen zijn. Tegenwoordig worden er blind auditions gehouden om mensen aan te nemen vanwege hun kwaliteit. De hiphop-scene is echt een mannenwereld: ik ben er amper vrouwen tegengekomen. Qua diversiteit is het nog erger gesteld in de klassieke muziekwereld. We waren uitgenodigd om op de Black Achievement Awards te spelen, maar we konden bijna geen klassieke musici vinden met zwarte huidskleur. Dat maakte mij verdrietig.”

Je eigen bedrijf bestaat pas net, maar je bent al meteen druk. “Ik ben nu veel bezig met het opzetten van KARA Music. Ik ben er trots op dat het zo goed loopt. We hebben net een single uit met Maxine, we spelen op Lowlands, op Amsterdam Open Air en op nog veel meer toffe events. Een tijdlang speelde ik zelf ook mee op de viool, maar omdat het zo druk is, doe ik dat nu nog maar af en toe.”

Wat zijn verder nog je ambities?

“Justice is een belangrijk thema voor mij. Ik heb zelf met het Palestijns Jeugdorkest gespeeld, en we zijn nu met ons bedrijf bezig om een ensemble bestaande uit Palestijnse jongeren naar Nederland te halen om mee samen te werken. Ik merk heel sterk dat muziek mensen kan helpen: het verbindt en geeft steun bij verdriet. Met KARA Music zou ik graag naar bepaalde buurten willen gaan om daar muziek te maken, of langs gaan bij ziekenhuizen. We zijn pas net begonnen, maar ik heb nog heel veel plannen.” O

‘We dragen geen nette kleding, maar juist streetwear.’

‘We waren uitgenodigd om op de Black Achievement Awards te spelen, maar we konden bijna geen klassieke musici vinden met zwarte huidskleur.’

PERMANENTE TENTOONSTELLING IN DE JANSKERK IN HAARLEM

GRATIS TOEGANKELIJK

noord-hollandsarchief.nl/vrouweninverzet

Schoolpleindrama’s

Zonder alle details op te sommen wil ik je toch even meenemen in een ogenschijnlijk schoolpleindrama dat zich momenteel afspeelt op TikTok, rondom een paar rijke, jonge wereldsterren. Hoofdrolspelers zijn actrice Selena Gomez, die in een ver verleden een veelbesproken jeugdverkering had met popster Justin Bieber, en Hailey Bieber, met wie Justin na Selena trouwde. Maar de fans van Selena moeten Hailey niet. Er gaan verhalen over overspel, over dat het een georganiseerd huwelijk is, over dat Justin eigenlijk een hekel aan Hailey heeft, en vooral dat Hailey een pestkop is en bovendien ziekelijk jaloers is op Selena, de éígenlijke liefde van Justin. Belangrijk hierin is dat zowel Selena als Hailey altijd hebben gezegd dat er niets aan de hand is. Ze verschenen niet lang geleden ook samen op een evenement en roepen keer op keer fans op om te stoppen met de online pesterijen, die zich ook verplaatsen naar offline: bij een recent concert van Justin begon een luidruchtig deel van de zaal ‘fuck Hailey Bieber’ te roepen.

Maar wat me het meest opvalt aan dit hele verhaal is hoe het mij, onschuldige TikTok-gebruiker die gewoon leuke dierenvideo’s probeert te kijken, vakkundig door de strot wordt geduwd. Het algoritme van TikTok staat erom bekend extreem goed te weten wat gebruikers willen zien. Wie twee keer een kattenfilmpje heeft

uitgekeken, wordt daarna bekogeld met katten. Maar opeens kwamen er bij mij onophoudelijk filmpjes van Selena en Hailey tevoorschijn, hoe snel ik ze ook weg scrolde. Het deed me denken aan de periode dat Amber Heard en Johnny Depp in de rechtszaal stonden voor een lasterzaak die hij tegen haar aanspande. Dit naar aanleiding van een artikel dat zij schreef, waarin ze vertelde over de fysieke en mentale mishandelingen die ze onderging bij een ex, waarvan ze geen naam noemde. Ook hier zijn hele afstudeerscripties over te schrijven, maar de zaak werd vooral uitgevochten op social media, met name TikTok. Een audiofragment met de stem van Heard, die vertelt geslagen te worden door Depp, werd dik dertien miljoen keer bekeken en gedeeld. Het fanatisme waarmee miljoenen mensen Heard vernederden en kleineerden omdat ze het waagde zich (zonder namen te noemen) uit te spreken over het geweld dat ze onderging, deed bij vlagen denken aan een moderne heksenvervolging.

In een wereld waarin het allemaal gaat om catchy content maken is het moeilijk daar niet voor te vallen. Je moet werkelijk een actieve beslissing nemen om er níét in mee te gaan, om steeds door te scrollen als zo’n video toch op je tijdlijn terechtkomt. ‘Ach, het zijn maar geintjes op een domme app die hoofdzakelijk door tieners wordt gebruikt’ kun je zeggen. Maar die tieners zien dan wel deze vrouwenhaat,

want dat is het. En die wordt niet alleen genormaliseerd, maar zelfs verheven tot lollige humor. Dat is ernstig. Want de mechanismes die eraan ten grondslag liggen, zijn dezelfde seksistische patronen die vrouwen al jaren achtervolgen. In de zero’s waren Paris Hilton en Lindsay Lohan bekende slachtoffers van de media die twee vrouwen tegen elkaar opstoken. Recenter hebben we het meegemaakt met Meghan Markle en Kate Middleton, en nu dus Selena en Hailey. Allemaal verschillende situaties met als overeenkomst: van de kleinste mug wordt door internetgebruikers en de media een olifant van mythische proporties gemaakt. Waarbij wat de vrouwen zélf zeggen niet wordt gehoord. De betrokken mannen zijn in geen velden of wegente bekennen en er wordt hun ook niets verweten. Wás TikTok maar een app waar alleen video’s op stonden van lullige dansjes, of van die vrouw die mini sombrero’s en slippers punnikt van de vacht die ze van haar katten kamt. Dan hoefde ik een stuk minder door te scrollen om maar niet meegezogen te worden in die kansloze schoolpleindrama’s die dus wel degelijk ergens over gaan. O

HANNIE SCHAFT

Die tieners zien dan wel deze vrouwenhaat, want dat is het.

Gastcolumn Liesbeth Rasker

Liesbeth Rasker (1988) is auteur, podcastmaker en columnist. Op haar Instagrampagina host ze iedere maandag om 17:00 uur haar eigen digitale ‘kroeg’, waar onder meer feministische topics niet geschuwd worden. Momenteel is Liesbeth bezig met haar derde boek over haar stiefmoeder Renate Dorrestein.

JEANNEKE PIS:

met een FEMALE GAZE door Brussel

Wat heeft Brussel te bieden als je meer wilt dan alleen Manneken Pis en het Atomium? We ontdekken een metropool die bruist van de creativiteit en vrouwelijke energie. De Reismeiden banen zich een feministische weg door Brussel en bezoeken onder meer de lekkerste female owned horecahotspots, winkelen bij vrouwelijke ondernemers, bekijken werk van vrouwelijke artiesten en meer.

DOOR DE REISMEIDEN

De eerste vrouw die we in Brussel bezoeken is het zusje van Manneken Pis. We vinden haar in een doodlopend straatje, midden in het stadscentrum. Haar naam is Jeanneke Pis en ze is vele malen jonger dan haar grote broer Manneken Pis, de bronzen creatie uit 1619.

Jeanneke Pis werd in 1985 ontworpen door beeldhouwer Denis-Adrien Debouvrie. De kleine fontein beeldt een meisje uit, dat gehurkt aan het plassen is. Het zal je misschien niet verbazen: Jeanneke Pis is een statement van de maker. Het meisje symboliseert gelijkheid tussen vrouwen en mannen. Nu is Brussel sinds de jaren tachtig namelijk ook een vrouwelijke toeristische trekpleister rijker. De rij bij Manneken Pis is nog steeds langer, maar het plassende meisje is inmiddels ook behoorlijk populair en het is dringen voor een foto. Vergeet geen muntje in haar fontein te gooien – de opbrengst wordt aan goede doelen geschonken.

Smaakmakers

De Reismeiden zijn overgeleverd aan eettips van bekenden en… Google Maps. De app loodst ons langs een hele lijst met horecazaken die gerund worden door vrouwelijke

ondernemers. We hebben zin in een biertje en een broodje, dus we starten bij Café Walvis. Geen Hollandse tosti met Gouda, maar een croque-monsieur met raclette.

Bij Café Walvis serveren ze onder meer bier van de buren. De buren zijn namelijk het Brussels Beer Project, gehuisvest om de hoek op de Antoine Dansaertstraat. Bij het Brussels Beer Project wordt geëxperimenteerd met ideeën van nieuwe bierbrouwers. Uit eerder onderzoek van Céric Dautinger blijkt dat slechts zestien procent van de eigenaren van bierbrouwerijen in België vrouw is. De bierwereld is nog steeds een mannenzaak, maar in Brussel zijn steeds meer vrouwen te proeven. Bestel eens een Brewster Gang. Deze verfrissende IPA is bedacht door de brouwsters Emily en Sara. Met dank aan het Brussels Beer Project konden zij dit naar ananas en salie smakende biertje verwezenlijken. Bij verschillende bierbrouwerijen in Brussel is deze versnapering te vinden.

Naast Café Walvis vinden we nog een no nonsens plek voor een snelle hap: het Café Béguin. Wel midden in het centrum, maar zeker niet toeristisch. Een eigentijdse horecagelegenheid met een mediterrane menukaart, en volgens Google eveneens female owned. Van burgers tot rijstgerechten, hier kun je terecht voor een stevige hap en een goed biertje. En als je nog

Gerund door vrouwelijke ondernemer

Stuur ons later maar een bedankje. Wist je dat je via Google Maps kunt zoeken op vrouwelijke ondernemers? Als je op Google Maps ‘women owned’ intypt, gevolgd door de naam van de stad waar je je bevindt, krijg je een lijst met plekken die gerund worden door vrouwelijke ondernemers. Mocht je nou zelf een vrouwelijke ondernemer zijn met een fysieke winkel, horecagelegenheid of iets anders, dan kun je dit label zelf ook via Google toevoegen!

verder wilt doorzakken ga je naar

The Sister Brussels Café. Biologisch is het sleutelwoord op deze plek. Veganistisch? Glutenvrij? Allemaal geen probleem. Bij alle gezonde maar smaakvolle snacks kun je ook kiezen voor een biologisch gebrouwen biertje. Bonuspunten voor het feit dat deze plek een van de eerste zero waste cafés van Brussel is.

Als je op zoek bent naar verfijnder eten, reserveer dan bij Les Filles. Het dagelijks wisselende menu is seizoensgebonden en wordt bereid op basis van biologische ingrediënten. De twee locaties voelen aan als een gezellige huiskamer. Wel even van tevoren reserveren. Voor onze veganistische vriendinnen en vrienden is er ook nog Judgy Vegan. Deze veganistische eetgelegenheid is van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat geopend.

Muziek en mode

Voor livemuziek ben je in Brussel aan het juiste adres. Favoriet onder jazzliefhebbers is de club Sounds, van het stel Rosy Merlini en Sergio Duvaloni. De ganse week kun je hier luisteren naar allerlei soorten jazz. Een plek met internationale allure, want naast Belgische musici treden er ook veel buitenlandse musici op.

Kies je liever voor klassieke muziek, geen zorgen. Jaarlijks vindt omstreeks

het voorjaar het Klarafestival plaats, een initiatief van de gelijknamige Belgische radiozender voor klassieke muziek. Headliner van Klarafestival in 2023 is sopraan en dirigente Barbara Hannigan.

Al slenterend door de stad struikelen we over de gevels van vrouwelijke (winkel)ondernemingen. We blijven extra lang staan bij het slow fashion merk Kinamania, te vinden in Galerie du Roi. Opgericht door de CanadeesLibanese Kristina Zouein. Haar schoenen worden met zorg gemaakt en eerder werkte ze hiervoor samen met gevluchte vrouwen uit Palestina en Syrië.

We werden ook hebberig van de etalage van Aurore de Heusch, een Belgische sieradendesigner. Al haar collecties maakt ze met de hand en de ontwerpen schitteren in eenvoud.

Feministische (straat)kunst

De straat is steeds meer van vrouwen in Brussel. Hoewel, het merendeel van de straatkunst in de stad Brussel is nog door mannen is gemaakt. Maar door de jaren heen is er gelukkig ook steeds meer werk van vrouwelijke makers te vinden. Op de website parcoursstreetart.brussels vind je een route langs deze werken van vrouwelijke straatkunstartiesten. Die kun je met de fiets afleggen en neemt in totaal drie uur in beslag. De route leidt langs onder meer Rue van

Artevelde tot aan Rue de Flandre. Of misschien wandel je wel per ongeluk tegen een van de werken aan.

Er zijn daarnaast eindeloos veel musea te bezoeken in Brussel, zoals natuurlijk het Design Museum, het Huis van de Europese Geschiedenis, het Joods Museum en het Muziekinstrumentenmusem. In Bozar, het Paleis voor de Schone Kunsten, is momenteel de expositie Swedish Ecstasy te zien, een tentoonstelling over Zweedse kunstenaars. Hoogtepunt van de expositie is werk van de wereldberoemde Zweedse kunstenares Hilma af Klint, zoals bijvoorbeeld Altarpiece no. 1.

Als je genoeg hebt van de Brusselse museumclichés, neem dan ook een kijkje bij het MigratieMuseumMigration (MMM) in Sint-Jans-Molenbeek. Nog relatief onbekend en nieuw, maar zeker de moeite waard. Het museum is vooral een eerbetoon aan de vele migranten

die Brussel hebben gemaakt tot de stad die het nu is.

Voor filmliefhebbers is er de Romy Schneider-tentoonstelling in Palace, die loopt nog tot en met 25 juni 2023. De tentoonstelling geeft een beeld van de loopbaan van de iconische Duitse actrice. Ze werkte samen met grote regisseurs, van Visconti tot Welles en schreef filmgeschiedenis.

Bewustzijn in Brussel

In Nederland hebben we Atria, in België hebben ze RoSa. Het Belgische kenniscentrum voor gender en feminisme is gehuisvest in Brussel. Dit is de plek waar je als student, onderzoeker of gewoon geïnteresseerde terechtkunt voor een groot scala aan boeken over de vrouwenzaak. De bibliotheek is ook een ontmoetingsplek. Er worden hier diverse evenementen georganiseerd en er is ook een feministische leesgroep, genaamd Rosa’s Boekenclub.

Ook opvallend: in Brussel struikel je over feministische campagnes. Op het toilet van een idyllische Brusselse wijnbar kijken we al plassend naar een informatieposter over grensoverschrijdend gedrag, met een stappenplan hoe je hier als omgeving het beste mee om kunt gaan. Een initiatief van equal.brussel. Op een ander toilet is weer van alles te lezen over menstruatie(armoede). Je kunt er niet omheen; het genderbewustzijn in Brussel is groeiende. En dat is ook hard nodig; jonge studentes kwamen in 2021 in opstand en betoogden voor een veiliger nachtleven in Brussel. Aanleiding hiervan was onder meer een incident met een barman van twee studentencafés, die verschillende vrouwen zou hebben gedrogeerd en verkracht.

Beer with a view

Brussel is een stad van internationale allure. Niets fijner dan op grote hoogtes alle prikkels van de stad verwerken en even een frisse neus

halen. Dat doe je bij de Kunstberg, oftewel de Mont des Arts. Deze steile helling, te midden van het Brusselse centrum, moet met de trap getrotseerd worden. De beloning: een uitzicht als een ansichtkaart. En voor de dorstigen onder ons is er ook een café met hetzelfde panorama, genaamd Plein Publiek. Of je klimt nog iets verder omhoog en neemt een kopje koffie bij het Victor Bozar Cafe.

De do’s en don’ts

De Reismeiden gingen met de trein, maar dat verliep niet even soepel. Voor een goede ticketprijs moet je redelijk bijtijds boeken. Alternatieven zijn de auto – Brussel ligt op maar een paar uur rijden – of bijvoorbeeld met de Flixbus. Vliegen kan ook, maar liever kiezen we voor een duurzamere manier van reizen. Reizen binnen Brussel deden we vooral te voet of met de tram. Via apps zoals Bolt en Uber kun je ook gemakkelijk een fiets huren of in de taxi springen. O

Dit artikel is een bijdrage van Atria, het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Herstory is een samenwerking tussen Atria en Opzij. Verhalen uit de vrouwenarchieven halen we in deze rubriek uit de onzichtbaarheid.

Vechten tegen de klimaatcrisis kan niet zonder vrouwen

Anno 2023 is het klimaatvraagstuk niet meer weg te denken uit kranten en talkshows. Ook bij vrouwenbewegingen speelt klimaatactivisme een prominente rol. Die rol lijkt misschien nieuw, maar al in de jaren zeventig en tachtig waren vrouwenorganisaties zeer betrokken bij het milieuvraagstuk. En dat lang voordat het probleem hoog op de politieke agenda stond. Dit is hun verhaal.

DOOR MICKEY STEIJAERT

Op 29 november 1985 komen zes vrouwen samen in de Thorbeckestraat in Zaltbommel. Ze heffen het glas op de allereerste bestuursvergadering van de in 1984 opgerichte Stichting

Milieukwartet. Het doel: “Vrouwen bewust maken van de milieuproblematiek, als lid van een vrouwenorganisatie, en als mens die zich verantwoordelijk voelt voor de samenleving”, zo stellen ze zelf. Daarmee is Stichting Milieukwartet (later: Centrum Vrouw en Milieu) één van de eerste vrouwenorganisaties die zich specifiek bezig houdt met milieuproblematiek.

Niet één voor één Vrouwenongelijkheid en het klimaatprobleem liggen in elkaars verlengde. Klimaatactivisten dragen de vrouwenbeweging vaak een warm hart toe en vice versa. Dit alles vanuit het idee dat verschillende maatschappelijke problemen dezelfde oorzaken kennen. Zoals de Canadese publiciste en activiste Naomi Klein recent nog in The Guardian liet optekenen: “We leven in een tijd van meerdere, overlappende crises: we kampen met een gezondheidscrisis, een woningcrisis, een ongelijkheidscrisis, een raciale ongelijkheidscrisis en een klimaatcrisis, en we komen niet verder als we ze allemaal één voor één proberen te bestrijden.”

(Onder)scheiden

Stichting Milieukwartet organiseert in de jaren tachtig voorlichtingsbijeenkomsten om zo het bewustzijn over

het milieu bij (huis)vrouwen te vergroten. De focus ligt op handelingen die vrouwen in hun eigen omgeving kunnen doen ten behoeve van het milieu. Denk aan voorlichting over het scheiden van afval, het kopen van milieuvriendelijke producten en je inzetten voor een leefbare omgeving.

‘Met onze voorlichting hopen we de vrouwen zo ver te krijgen, dat iedere bakker gek van ons wordt omdat we allemaal om papieren zakken vragen, alle plastic zakjes weigeren, komkommers uit het plastic verlossen, spuitbussen vermijden en alle schillen weer op een hoop gaan gooien.’

- Henny Polderman, lid van Milieukwartet (Eendrachtbode, 28 januari 1988).

Hiermee onderscheidt Milieukwartet zich van ecofeministen uit de jaren zeventig: zij beschouwen vrouwen niet alleen als slachtoffer van milieuproblemen, maar ook als mensen die zelf invloed hebben op het oplossen van milieuvraagstukken.

Milieuschadelijke weggooiverpakkingen

Vrouwenbewegingen nemen in de jaren zeventig en tachtig een leidende rol in de bestrijding van milieu-problemen.

‘Vrouwen versieren ’t’, pronkt op een affiche uit 1975.

Dat jaar organiseert milieuactiegroep Alle Hens op 31 januari in Bussum een informatieavond over recycling.

De actiegroep, zo is te lezen in een NRC-artikel aan de vooravond van de bijeenkomst, zet zich in voor een ‘reddende kringloopeconomie’ en organiseert acties om

Wat is ecofeminisme?

Sommige vrouwenorganisaties die zich bezighouden met klimaat noemen zichzelf ‘ecofeministen’. Het traditionele ecofeminisme gaat uit van een verband tussen de kapitalistische exploitatie van de natuur en onderdrukking van vrouwen. De beweging verzet zich tegen een dualistische kijk

op de wereld waarin man en vrouw, mens en dier en cultuur en natuur strikt gescheiden worden. Die dualistische kijk zou ‘rationele’ mannen legitimeren om ‘emotionele’ vrouwen, die dichter bij de natuur zouden staan, te onderdrukken. Lang niet alle vrouwenorganisaties

vereenzelvigen zich met dit ecofeminisme: er is namelijk ook kritiek op het volgens sommigen essentialistische idee dat vrouwen dichter bij de natuur zouden staan dan mannen. Huidige ecofeministische bewegingen houden er dan ook soms andere opvattingen op na.

Nederlandse

hergebruik van afvalmateriaal zoals glas, papier en blik te promoten. De drijvende kracht achter de actiegroep is oud-reclametekstschrijver Margaret Benning. Ze ziet het als haar voorlichtingstaak om mensen – jong en oud – te bewegen beter om te springen met hun grondstoffen. Zo slaagt ze erin om samen met middelbare scholieren uit Leidschendam de gemeente te interesseren voor een proef om afval te scheiden. En eind 1973 baart ze opzien door bij de jeneverfabriek van Bols te verschijnen met een

auto vol lege jeneverflessen – die flessen zijn niet kapot te krijgen, dus waarom zou je ze maar één keer gebruiken?

Tijdens de informatieavond in Bussum deelt Alle Hens een Koopwijzer uit, om “kopende huisvrouwen en -mannen houvast te geven in de doolhof van milieuschadelijke weggooiverpakkingen” (NRC, 30 januari 1975).

Duurzaam strijdlied Vrouwenbewegingen organiseren ook milieuconferenties

vrouwenorganisaties uit de jaren tachtig en negentig weten ook dat je milieu- en vrouwenzaken niet los van elkaar kon zien.

Foto uit 1983, uit een persbeeldbank, met bijschrift: 'Het kopen van tweedehands kleren is tegenwoordig weer erg in trek’. Foto Rob Bogaerts / Anefo | Nationaal Archief, CC0 | Collectie IAV-Atria

die verder gaan dan invloed uitoefenen in huiselijke sfeer. Op de zesde Brede Vrouwenconferentie, op 12 november 1988 te Utrecht, wordt betoogd dat milieuproblematiek met name vrouwen treft. De conferentie wordt bezocht door ruim 450 vrouwen, de organisatie zorgde voor kinderopvang. Doel is om vrouwen bewust te maken van de relatie tussen economie, aantasting van het milieu en armoede in Nederland en ‘de Derde Wereld’. Klarissa Nienhuys, chemicus en activiste die al sinds begin jaren zeventig betrokken is bij vrouwenrechtenorganisaties én de milieubeweging, leidt de dag in.

Nienhuys is in die tijd onder meer een belangrijk figuur in de succesvolle strijd tegen kernenergie. Tijdens haar voordracht in Utrecht pleit zij voor verbetering van de positie van vrouwen en meer waardering voor biodiversiteit. Vredes-, vrouwen- en milieubewegingen moesten samenwerken, stelt zij. Sterker nog: Nienhuys noemt contacten tussen vrouwelijke activisten cruciaal om structurele veranderingen teweeg te brengen. Aansluitend bespreken de aanwezige vrouwen onderwerpen variërend van afval en straling tot het broeikaseffect, landbouw en het betrekken van mensen met lagere inkomens. Op de conferentie wordt ook beleidsadvies gegeven: er moeten strengere milieunormen komen voor lozing van milieugevaarlijke stoffen, huisvuil moet gescheiden opgehaald worden en vrouwen(organisaties) moeten meebeslissen in internationaal milieubeleid. Om die aanbevelingen kracht bij te zetten, wordt tot slot een strijdlied ingezet (zie kader).

Schuld van het systeem

Dit affiche laat ook zien dat de focus van vrouwenbewegingen op klimaatproblematiek langzaam maar zeker verschoof. Stichting Milieukwartet richt zich bij haar oprichting nog uitdrukkelijk op het individu. Zolang maar genoeg (huis)vrouwen zich bewust waren van hun rol in vervuiling, zou dit leiden tot een beter

Comité ‘Anti witter-dan-wit’ spoorde met hun acties huisvrouwen aan zeepmiddelen te gebruiken die geen vervuilende fosfaten bevatten. Op deze foto overhandigt het comité een afbeelding van verzamelde fosfaat vrije wasmiddelen.

Emancipatie slecht voor het milieu?

Foto Fotobureau

Stokvis 1979 / Haags Gemeente Archief | Collectie IAV-Atria

De emancipatie- en klimaatbeweging staan aan dezelfde kant. Toch? Begin jaren negentig waren er zorgen binnen organisaties als de Emancipatieraad en Stichting Milieukwartet: emancipatie zou een negatieve impact op het milieu hebben. Als vrouwen vaker

een baan hebben, dan zou dat bijvoorbeeld betekenen dat zij vaker met de auto naar het werk moeten –zeker als ze hun baan met zorgtaken combineren. De oplossing, volgens de Emancipatieraad, was om een beter openbaar vervoersysteem in te voeren. Daarmee is ook meteen

een ander probleem opgelost, blijkt uit notities over een workshop van Stichting Milieukwartet uit 1989: “Verschuiving in het gebruik van vliegtuigen t.g.v. het openbaar vervoer zou ook veel luchtverontreiniging kunnen tegengaan.”

milieu en een schonere leefomgeving, zo is de gedachte. Maar zoals dat vaker gebeurt in activistische bewegingen, zie ‘het kapitalisme’ voor klimaatactivisten van nu en ‘het patriarchaat’ voor feministen, verschuift de focus van het individu naar het systeem. Zo ook bij de vrouwen-milieu-beweging. Vanaf de jaren negentig komt naast aandacht voor milieuvriendelijke wasmiddelen en plasticvrije verpakkingen ook zichtbaar aandacht voor ‘klimaatrechtvaardigheid’ voor vrouwen. Specifieker nog: voor vrouwen die het hardst geraakt worden door klimaatverandering, bijvoorbeeld uit landen als Afghanistan, Pakistan, Bangladesh, Somalië, of Soedan.

Een ramp voor vrouwen

Deze landen, ook wel het mondiale zuiden genoemd, worden het hardst geraakt door de gevolgen van de klimaatcrisis. Dat treft vooral vrouwen. Zij hebben minder middelen tot hun beschikking om zich aan te passen aan de door global warming veranderende omstandigheden en hebben minder inspraak in klimaatbeleid. Dat zien we terug in harde cijfers: wereldwijd is 80 procent van

Slotlied Zesde Brede Vrouwenconferentie, laatste couplet

‘Wees zuinig op onz’ aarde

Die ieder voedt en draagt.

Want 't schone dat zij baarde

Wordt verkwanseld en belaagd.

En wat de mens nog spaarde, Wij roepen allen luid:

Bijf af van Moeder aarde zij mag niet uitgebuit!’

Tekst Kokkie Achterberg en Ineke van Zweden

Vrouwen versieren ‘t: actiegroep ‘Alle Hens’ organiseert een bijeenkomst in Theater ‘t Spant te Bussum over recycling en milieuvriendelijke producten. Ontwerper onbekend, 1975 Collectie IAV-Atria

de mensen die ontheemd raakt door klimaatverandering vrouw. Vrouwen hebben een grotere kans om hun inkomen te verliezen, geweld te ervaren of om te komen bij natuurrampen als gevolg van klimaatverandering. Daarnaast zijn vrouwen vaker afhankelijk van natuurlijke hulpbronnen, zoals schoon drinkwater, die onder druk staan door het veranderende klimaat. De aandacht voor het mondiale zuiden gaat vaak gepaard met systeemkritiek: het kapitalisme moedigt exploitatie van onze planeet aan en bevoordeelt westerse landen.

Ook in Nederland

Ook hier heeft klimaatverandering een onevenredige impact op het dagelijks leven van diverse groepen vrouwen. Zo zijn er in Nederland meer alleenstaande vrouwen dan mannen, zij wonen vaker in slecht geïsoleerde (sociale) huurwoningen. Stijgende energieprijzen zijn voor hen dus extra belastend, deze vrouwen hebben vaker te maken met energiearmoede. In de aanpak van de klimaatcrisis kan de representatie van vrouwen ook veel beter. Slechts 22 procent van de werknemers in de energie- en klimaatsector is vrouw. Ook in besluitvormende posities over klimaat staan vrouwen

Onze gemeenschappelijke toekomst: aankondiging van een Brede Vrouwen Konferentie over duurzame ontwikkeling en milieu, 12 november 1988 te Utrecht. Ontwerper onbekend, 1988 Collectie IAV-Atria

op achterstand. Bijvoorbeeld in de waterschappen, waarin na de afgelopen verkiezingen – ondanks een mooie stijging – slechts 34 procent van de bestuurders vrouw is. Daarmee staan vrouwen in de aanpak van een van de grootste uitdagingen van onze tijd grotendeels buitenspel.

Blijf af van Moeder aarde

Bewegingen zoals Stichting Milieukwartet en Alle Hens boden vrouwen handvatten om hun eigen steentje bij te dragen aan een beter klimaat. Ook hielpen zij vrouwen om invloedrijke bestuursfuncties te bekleden en zouden ze altijd de belangen van vrouwen in het milieubeleid blijven benadrukken. Tot op de dag van vandaag strijden bewegingen als Fossil Free Feminists en Queers for Climate voor een diversere vertegenwoordiging van stemmen in het klimaatbeleid. Dat is nog steeds hard nodig. Want die invloed, aan de tafels waar grote besluiten worden genomen, is cruciaal. Wanneer iedereen een plek krijgt aan de onderhandeltafel, zorgen we ervoor dat het niet alleen óver vrouwen gaat die slachtoffer zijn van klimaatproblemen, maar kunnen zij ook meepraten over passende oplossingen. We moeten immers zuinig zijn op ‘onz’ aarde’. O

Wereldwijd is 80 procent van de mensen die ontheemd raakt door klimaatverandering vrouw.

Vakvrouw

Naam: Angela Verdoes Leeftijd: 46 jaar Beroep: voetbalmakelaar, haar eigen bedrijf heet Women’s Sports Agency Woont: in Katwijk Notabene: Angela was lange tijd profvoetballer en speelde met onder andere Sarina Wiegman en Daphne Koster bij Ter Leede in de jaren negentig. Leuk detail: als jong meisje voetbalde ze met Dirk Kuijt op straat.

Toen Angela Verdoes (1976) vroeger voetbalde, werd dat niet echt serieus genomen. Gelukkig is dat met de voetballende vrouwen anno nu wel anders. Als voetbalmakelaar neemt ze de zaken van zo’n dertig profvoetballers waar. “We zijn van zo ver gekomen. Ik kon vroeger niet vol trots vertellen dat ik voetbalde, maar nu zitten de stadions vol.”

DOOR MARLEEN HOGENDOORN

Al op haar derde liep Angela achter een voetbal aan. Haar ouders woonden naast het voetbalveld van Quick Boys, een van de voetbalclubs in Katwijk. Voetbal kreeg ze dus met de paplepel ingegoten. “De ongeschreven regel was destijds dat meisjes niet mochten meedoen bij de voetbalclub, er was geen meisjesteam, dus het bleef bij kijken en op straat voetballen.” Totdat ze hoorde dat bij VV Katwijk, de rivaal van Quickboys, wel meiden mochten meedoen. En zo kon ze dus toch voetballen. “Er kwamen nooit zoveel mensen kijken. Ik was op zoek naar vrouwelijke rolmodellen, maar die had je in die tijd niet. Ik had wel favoriete spelers: Marco van Basten,

Johnny van ’t Schip en Simon Tahamata. Die laatste kwam ik onlangs nog tegen bij Ajax. Wel leuk, dan sta je met je jeugdidool te praten.”

Op haar achttiende vertrok ze naar Ter Leede, de voetbalvereniging van Sassenheim, en ze kwam terecht in een team met internationals zoals Sarina Wiegman (nu de trainster van het nationale team van Engeland), Daphne Koster (nu manager bij Ajax), Anja van Ginhoven (nu general manager van de FA) en Jeanet van der Laan (nu Kamerlid namens D66).

Hoe werd erop gereageerd als je vertelde dat je voetbalde?

“Het werd niet altijd even serieus genomen. Af en toe nam de lokale krant het vrouwenvoetbal mee, maar het leek net alsof het niet belangrijk was. Ik vond dat heel lastig. Je werd niet gehoord of gezien. Het motiveerde me wel weer om door te zetten. Bij Ter Leede was dat gelukkig heel anders en was het vrouwenteam het vlaggenschip van de vereniging. In het begin speelden we nog wedstrijden op het tweede veld, maar al snel werd het schema aangepast, zodat wij ook op het hoofdveld mochten spelen.”

Op het moment dat je gescout zou worden voor het Nederlands elftal, kwam er een aanbod uit Amerika.

“Ik was 22 en werd gevraagd door een universiteit in New England, vlakbij

‘We zijn van zo ver gekomen’

‘Ik deelde handtekeningen uit en speelde in een stadion met meer dan vijfduizend man publiek.’

Boston, om daar te komen voetballen op basis van een full scolarship. Ik stond ook op het punt om geselecteerd te worden voor Oranje. Mijn grote droom was altijd Oranje, maar ik wilde ook de wereld ontdekken, mezelf ontwikkelen en Katwijk verlaten. Destijds kreeg je ook bij Oranje alleen de kilometers vergoed en moest je minder gaan werken om te knokken voor een basisplaats. Natuurlijk was ik erg vereerd en niet vies van hard werken, maar na veel wikken en wegen koos ik voor Amerika. Een keuze waar ik tot op de dag van vandaag geen spijt van heb gehad.”

Daar was en is het vrouwenvoetbal ook groter, toch?

“Klopt. Amerika was net wereldkampioen geworden en speelde voor het eerst voor negentigduizend fans! Het leefde enorm, je werd daar gehoord en gezien, en was een volledig topsporter. Ik deelde handtekeningen uit en speelde in een stadion met meer dan vijfduizend man publiek, wat voor toen erg veel en uniek was.’’

Na vier jaar kwam Angela terug naar Nederland. Door blessures die ze had opgelopen, kwam ze niet meer terug op haar oude niveau. “Alles wat ik heb geleerd in de topsport pas ik nog steeds toe in mijn werk. Ik zet door, ben een teamplayer en ga door het vuur. Ik had die tijd in Amerika niet willen missen. Je leert er omgaan met teleurstellingen, maar kent ook euforie. En ik nam mijn bachelor diploma mee naar huis. Ik heb daar alles meegemaakt.”

Terug in Nederland was het even zoeken voor Angela. Voor haar gevoel had ze een hele ontwikkeling doorgemaakt, maar de tijd in Katwijk leek wel stil te hebben gestaan. Ze begon met werk in een heel andere branche: als manager in de kinderopvang.

In 2007 startte de eredivisie voor vrouwenvoetbal. Ter Leede werd kampioen en mocht daardoor in de Europa League spelen. De club was een samenwerking aangegaan met ADO Den Haag. Daar was Sarina Wiegman de coach, en Angela en zij hadden contact gehouden sinds hun tijd bij Ter Leede. Wiegman belde haar oude teamgenoot en vroeg om ondersteuning op het organisatorische vlak voor de wedstrijden op de Faeröer Eilanden. “Ik ging mee. En omdat je vroeger hebt gevoetbald, is er al snel een klik met die jonge meiden.” Angela bleef zo’n zes jaar werken als manager bij ADO. “Het was een uitdaging, ineens had ADO een vrouwenteam. Dat was natuurlijk fantastisch, maar je moest intern soms echt door barrières heen breken. De organisatie, die veelal uit mannen bestond, moest wennen aan de vrouwentak die ook een plek moest gaan krijgen.”

De KNVB besloot onlangs dat de topcompetities van het vrouwenvoetbal onderdeel moeten worden van het betaald voetbal.

Daar ben je vast heel blij mee.

“Zeker! Het is weer een stap naar verdere professionalisering van de sport die niet alleen voor mannen bedoeld is, maar voor iedereen. We zijn op weg naar gelijkheid, gelijke behandeling en betere arbeidsomstandigheden voor de vrouwen en dat moeten we samen doen.”

Even terug naar de tijd van Angela bij ADO. Voetballer Mandy van den Berg was in 2012, na het winnen van de KNVB Beker en de landstitel met ADO, klaar voor de volgende stap. Angela: “Ik had een goede klik met haar en haar ouders, en mijn internationale netwerk kwam van pas. Binnen mijn netwerk had ik connecties in Zweden en daar zochten ze een linksbenige centrale verdediger. Ik vroeg aan Mandy of ik haar hiermee mocht begeleiden, ze zei: ik zou deze stap met niemand anders willen maken. Mandy ging naar Zweden en speelde een tijd voor Vittsjo GIK.” De eerste transfer van Angela was een feit.

Al doende leerde ze het vak. Een club betaalt het salaris van een speler en de agent, Angela dus, krijgt daar commissie voor. “De vrouwen in Nederland toen kregen veelal alleen een onkostenvergoeding, niet te vergelijken met het salaris van mannen. In Zweden was het al een stuk beter geregeld: daar kregen ze wel een salaris.”

In 2016 startte Angela haar eigen bedrijf Women’s Sport Agency. Ze managet alle zaken van de voetballers en geeft topsport-advies. “Ik moest in 2016 doorpakken, want in 2017 was het Europees Kampioenschap. Ik wist dat de selectie van het Nederlands elftal heel erg goed was en dat ze het echt wel goed zouden gaan doen. Ik wist zeker dat het vrouwenvoetbal in de lift zou gaan. Maar dat het zo ontplofte als in 2017 na het EK, had ik nooit durven dromen.”

Dat was geweldig hè?

“Iedereen omarmde het vrouwenvoetbal. Ze zagen hoe toegankelijk de meiden waren. Hoe hard ze werkten. Niet dat gejammer op het veld tegen een scheidsrechter, of ander drama. Die drive en die passie, dat is zo mooi. Ik herinner me nog een mooi moment laatst bij de openingswedstrijd van het EK. Ik zag de spelersbus van de Leeuwinnen aankomen, Mandy was de aanvoerder. Ik appte haar: Man, als jij zo de hoek om komt met de bus, dan heb ik één woord voor jou. Geniet!’ Ik krijg nog kippenvel als ik eraan denk. Er stonden zoveel

fans hen op te wachten en dat was echt voor het eerst. Ze moesten echt tranen wegpinken. We zijn van zo ver gekomen. Ik moest vroeger voorzichtig vertellen dat ik voetbalde, en nu zitten de stadions vol.”

Meisjes willen nu ook voetballer worden. De rolmodellen zijn er.

“Sindsdien willen meisjes Lieke Martens, Vivienne Miedema, Jacky Groenen of Danielle van Donk worden. Nu zie je jongens en meiden lopen in shirts met de naam van Martens op hun rug.”

Van welke spelers ben jij nu de zaakwaarnemer?

“Inmiddels zo’n dertig vrouwen uit voornamelijk Nederland en België en die allemaal (jeugd) international of international geweest, zoals Jill Bayings (Bayer Leverkusen), Romée Leuchter (AFC Ajax), Annahita Zamanian (Juventus/ Fiorentina) Aniek Nouwen (Chelsea/ AC Milan) en Julie Biesmans (PSV).”

Wat doe je allemaal voor hen?

“Je kunt het zo gek niet opnoemen. Onlangs was ik bezig om een auto te regelen voor één van de meiden. Het belangrijkste is een topcontract uitonderhandelen natuurlijk, maar het is voornamelijk ook een stuk begeleiding en advisering. De juiste stap nemen op het juiste moment komt soms erg nauw, maar is zo belangrijk. Je neemt de zaken waar op het moment dat een club geïnteresseerd is. Een club neemt contact met mij op, ik informeer de speler en wanneer de interesse er is dan organiseer ik de gesprekken met elkaar. Een voorstel volgt vaak en dan onderhandel ik over het salaris en andere arbeidsvoorwaarden, bonussen, huisvesting en auto. Wanneer er een akkoord wordt bereikt, komt er een contract uit. Ik behartig de belangen en ga na of alles goed geregeld is, daarnaast bekijkt mijn juridisch adviseur altijd elk contract. Dat kan ik beter doen met mijn kennis en ervaring dan de ouders van de speler of de speler zelf. En ik weet wat voor bedragen er worden uitgegeven per club. Inmiddels heb ik een heel betrouwbaar team achter me staan.

Met de spelers heb ik vaak contact via de app, telefonisch of persoonlijk. Ik volg al hun wedstrijden, dus ik kijk veel voetbal. Maar ook het contact met de managers van de clubs en de coaches is erg belangrijk. Je moet echt hun vertrouwen verdienen, want je bent niet de enige. En er wordt niet altijd even betrouwbaar gewerkt in deze branche. Inmiddels word ik benaderd door de grote clubs zoals Juventus, Bayern München, Chelsea, Olympic Lyon en ga zo maar door.”

Heb je zin in het komende WK Voetbal?

“Ja ik verheug me erop. Ik hoop zo dat de spelers waarmee ik werk, zoals Aniek Nouwen, Renate Jansen, Romée Leuchter en Jill Bayings, worden geselecteerd. Ik hoop wel dat de FIFA betere beslissingen gaat nemen dan het afgelopen WK in Qatar. Wat er daar is gebeurd met het bouwen van de stadions en omkoperijen, vind ik echt verschrikkelijk. Laat staan de mensenrechten daar en de positie van de vrouw.”

Dat is wel een groot verschil tussen het WK voor mannen en vrouwen. Merk je nog meer verschillen?

“De fans bij het mannenvoetbal kunnen wat agressiever zijn en de sfeer kan, ook door alcohol, vaak wat grimmig worden en dat is zo jammer. Bij het vrouwenvoetbal zie je dat gelukkig helemaal niet; de sfeer is zo gezellig altijd. Ik was vorig jaar bij de FA cupfinale in Engeland. Op zaterdag waren de veiligheidsdiensten en politie in hoogste staat van paraatheid. De dag daarna speelden de vrouwen en gingen de meiden op de foto met de politie te paard.”

Voetbal je zelf nog weleens?

(Antwoordt tijdens het hooghouden van de bal) “Nee, al een tijd niet meer. Ik ben na het voetballen begonnen met schaatsen. Het was voor mij in het begin wel een hele omschakeling. Ik heb moeten accepteren dat ik niet meer ergens de beste in kan worden, haha.” O

‘Nu zie je jongens en meiden lopen in shirts met de naam van Martens op hun rug.’

‘Af en toe nam de lokale krant het vrouwenvoetbal

mee, maar het leek net alsof het niet belangrijk was.’

MENSTRUATIE in Nederland

28 mei is het Wereldmenstruatiedag. Misschien is het niet een dag die standaard in de agenda staat, maar gezien de 800 miljoen mensen die elke dag (!) menstrueren, is het misschien goed om eens stil te staan een urgent thema. Wereldmenstruatiedag is in 2013 in het leven geroepen met als doel om bewustzijn te creëren over menstruatiearmoede en menstruatieschaamte. Hoe menstruatievriendelijk is Nederland eigenlijk?

TEKST NINA KLAASSEN ILLUSTRATIES JILL HEESBEEN

Menstruatiearmoede is breder dan alleen het gebrek aan toegang tot menstruatieproducten. De definitie die nu breed wordt gebruikt beschrijft menstruatiearmoede als een gebrek aan toegang tot menstruatieproducten, sanitaire voorzieningen, afvalverwerking en kennis. Toch is er vooral veel aandacht, in zowel onderzoeken als in de media, voor het gebrek aan menstruatieproducten. En die cijfers liegen er niet om. Uit onderzoek van de Wereldbank uit 2018 blijkt dat minstens vijfhonderd miljoen vrouwen en meisjes wereldwijd geen toegang hebben tot middelen om hun menstruatie goed door te kunnen komen. Ter vergelijking, in de hele Europese Unie wonen ongeveer 450 miljoen mensen. Maar ook in Nederland is menstruatiearmoede een probleem waar nu in toenemende mate aandacht voor komt. In 2019 publiceerde Plan Nederland een onderzoek uit naar menstruatiearmoede in Nederland waaruit blijkt dat 1 op de 10 vrouwen en personen die menstrueren, gebrek aan geld weleens geen menstruatieproducten konden kopen. Want de kosten van menstruatieproducten kunnen aardig oplopen.

Het eet wel brood

Onderzoeksbureau Opinium bracht in 2022 in opdracht van Neighborhood Feminists, een non-profitorganisatie uit Amsterdam, een onderzoek uit naar menstruatiearmoede in Amsterdam. Zij berekenden dat iemand die menstrueert gedurende het hele leven gemiddeld 12.000 tampons of stuks maandverband gebruikt. Dat loopt al snel op tot een bedrag dat kan schommelen tussen de 480 en de 5520 euro, die één persoon kwijt is aan hygiëneproducten. Hier worden anticonceptie en eventuele pijnstillers nog niet eens in meegenomen. Dat is een flinke kostenpost, zeker voor mensen die het al niet breed hebben. Als we inzoomen op Nederland, zien we dat vorig jaar bijna een miljoen mensen in armoede verkeerden. In het onderzoek van Neighborhood Feminists geeft 27 procent van de respondenten aan dat ze op een bepaald tijdstip zich geen menstruatieproducten kunnen veroorloven. 38 procent geeft aan dat het ze wel altijd lukte, maar dat het wel moeilijk was. Deze groep mensen gaf aan vaak alternatieve maatregelen te moeten nemen

Schotland

Schotland haalde op 15 augustus 2022 het wereldnieuws toen het een wet aannam die tampons en maandverband gratis maakt voor wie de producten niet kan veroorloven. Daarmee heeft Schotland een primeur. Het is daarmee het eerste land ter wereld dat een wet tegen menstruatiearmoede heeft. Deze Period Products Act zorgt ervoor dat vrouwen en andere personen die menstrueren menstruatieproducten kunnen krijgen via lokale overheden en onderwijsinstellingen. De wet werd al in 2020 aangenomen, maar nu is de praktische uitvoering ervan bekend en direct ingegaan. Initiatiefnemer van de wet is Labour MSP Monica Lennon, die zich al sinds 2016 inzet om menstruatiearmoede te bestrijden. Over deze nieuwe wet zei ze: “Dit is weer een grote mijlpaal voor campagnevoerders en grassroot organisaties die zich inzetten voor menstruatiewaardigheid. Dit laat zien wat een verschil progressieve en gedurfde politieke keuzes kunnen maken.”

IJsland

Argentinië

Albanië

Moldavië

Chili

Turkije

Bosnië

Mexico

Nieuw-Zeeland

Zuid-Afrika

Australië

Egypte

Iran

Colombia

Saoedi-Arabië

Isle of Man

Canada

India

Maleisië

Nigeria

Oeganda

Kenia

Tanzania

Trinidad & Tobago

om aan producten te komen. Denk aan het bezuinigen op boodschappen om menstruatieproducten te kunnen betalen. Dakloze personen en ongedocumenteerde migranten (personen die zonder geldige verblijfsvergunning in Nederland verblijven, red.) zitten in een extra penibele situatie omdat zij naast weinig tot geen inkomen ook vaak minder toegang hebben tot sanitaire voorzieningen.

Gezondheidsrisico’s

Tijdens de Human Rights Council in 2022 vroeg de World Health Organization (WHO) aandacht voor menstruatie en de gezondheidsbelangen hiervan, en riep op om de zogenoemde menstruele gezondheid niet langer te beschouwen als een hygiënevraagstuk, maar als een “gezondheids- en mensenrechtenprobleem”. Want door alleen te focussen op hygiëne, is er een risico dat het bovenstaande vergeten wordt.

Tampontaks

In Nederland worden tampons en maandverband door de Belastingdienst ingeschaald als ‘verbandmiddelen voor geneeskundige doeleinden’ wat betekent dat er 9% btw op wordt geheven. Het betalen van belasting op menstruatieproducten wordt ook wel de ‘tampontaks’ genoemd, en deze is niet onomstreden.

Er is heel veel kritiek op het heffen van belasting op menstruatieproducten. Jarenlang was het binnen de Europese Unie verplicht om minimaal 5% belasting te heffen, dus ook op menstruatieproducten. Ierland is

een uitzondering, omdat het land, voordat het zich bij de Europese Unie voegde, nooit belasting hief en dat dus ook niet hoefde te doen nadat het lid werd van de EU. In 2022 kwam er eindelijk een verruiming van de producten waarvoor een uitzondering mag worden gemaakt, maar tot nu toe heeft dat nog weinig effect. Europa loopt daarmee enorm achter op andere landen. Een aantal EUlidstaten, zoals Duitsland en België, belastten menstruatieproducten zelfs jarenlang als een luxeproduct. Pas recentelijk is dit verlaagd.

In vergelijking met de rest van de

wereld doet Europa het sowieso nogal slecht. In Kenia werd in 2004 als eerste land ter wereld de belasting op menstruatieproducten al in zijn geheel afgeschaft. In de jaren die volgden voegden onder andere Maleisië, India en Tanzania zich bij het rijtje. De andere westerse landen die het voorbeeld van Kenia volgden zijn Canada en het Verenigd Koninkrijk. Bij dat laatste kwam dat na jaren protest van de Britse Laura Coryton, die dit al aankaartte vanaf 2014. Met als resultaat dat nadat het VK de EU verliet, dan toch ook eindelijk de belasting op menstruatieproducten volledig werd afgeschaft.

Minstens vijfhonderd miljoen vrouwen en meisjes wereldwijd hebben geen toegang tot middelen om hun menstruatie goed door te kunnen komen.

Bron: European Data Journalism Network

Belasting op menstruatieproduten wereldwijd

Menstruatiearmoede heeft direct effect op de gezondheid van mensen die menstrueren. Zo kan het te lang dragen van een tampon of maandverband, of het gebruik van alternatieve middelen zoals wc-papier leiden tot vaginale infecties of bijvoorbeeld blaasontsteking. In de ergste gevallen kan het te lang dragen van een tampon zelfs leiden tot een bloedvergiftiging, ook wel toxischeshocksyndroom genoemd, wat in extreme gevallen zelfs tot de dood kan leiden. Het gebrek aan kennis is dus een enorm probleem en valt ook niet zomaar op te lossen, omdat erop zowel armoede als op menstrueren nog steeds een taboe rust.

Taboe

Aida Bilajbegovic van WOMEN Inc. vertelt in een aflevering van Ko etijd over de risico’s. “Menstruatie wordt ervaren als iets vies en iets ongemakkelijks. Daardoor wordt er niet over gesproken en doordat er niet over gesproken wordt, weten heel veel jonge meiden en vrouwen niet wat nu normaal is. Wat hoort nou bij menstruatie en wanneer ga je naar de dokter? Dat heeft als gevolg dat heel veel meiden en vrouwen met heel heftige menstruatieklachten rondlopen en niet de zorg krijgen die zij nodig hebben.”

Feministisch collectief De Bovengrondse concludeerde dit in hun onderzoek naar menstruatiearmoede uit 2019 dat het taboe op menstruatie het probleem verergert. “Een gebrek aan kennis; niet durven vragen; je schamen dat er voor ‘zoiets genants’ als ongesteldheid een hap

wordt genomen uit het karige gezinsbudget – allemaal extra drempels om een probleemloze menstruatie te organiseren. Zo versterkt het taboe rond menstruatie het probleem van armoede an sich.”

Balans opmaken

In 2022 is er veel meer aandacht gekomen voor het thema menstruatiearmoede dan in de jaren daarvoor. Dat zien we ook in de politiek. Eind 2022 is een motie van D66, Volt en de PvdA aangenomen om menstruatieproducten voor minima gratis te maken. Het plan is om menstruatieproducten neer te leggen op plekken die vrij toegankelijk zijn, zoals bij gemeentes en in buurthuizen. Dat wordt nu op veel plaatsen ook al gedaan. Zo heeft het Armoedefonds nu door heel Nederland 1462 menstruatie uitgiftepunten op plekken als buurthuizen en gemeentehuizen, waar je zonder vragen of registratie gratis maandverband en tampons kunt krijgen. Naar schatting worden daarmee nu zo’n 188.000 vrouwen en meisjes bereikt. In Amsterdam geeft Neighborhood Feminists producten uit op dezelfde manier en in Almere zijn menstruatieproducten nu gratis verkrijgbaar op scholen.

D66-kamerlid Hülya Kat, initiatiefnemer van de motie om producten gratis te maken, zei in Ko etijd hier zelf al over “Dit is een eerste stap. We moeten nog heel veel doen. De volgende stap zou zijn om producten gratis te maken op middelbare scholen en voor studenten. Een volgende stap zou zijn om het helemaal gratis te maken.” Laten we hopen dat die stijgende lijn wordt doorgezet.

Hoeveel betaal je zelf? De NOS maakte een tool waarmee je kunt uitrekenen hoeveel geld je tot nu toe in je leven kwijt bent aan menstruatieproducten. Op basis van onder andere hoe lang je menstrueert, het soort producten dat je gebruikt en de gemiddelde duur van je menstruatie, kun je uitrekenen hoeveel geld je naar schatting in je hele leven tot nu toe

hebt besteed aan je menstruatie. Ook anticonceptie wordt hierin meegenomen. Dus als je bijvoorbeeld een hormoonspiraaltje gebruikt, kun je dat ook aangeven. Ter illustratie: als 24-jarige vrouw heb ik omgerekend nu al ruim duizend euro uitgegeven aan menstruatieproducten. Reken het zelf uit via nos.nl. O

Je gebruikt in je hele leven gemiddeld 12.000 tampons of stuks maandverband. Dat loopt al snel op tot een bedrag dat kan schommelen tussen de 480 en de 5520 euro.

Eind 2022 is een motie van D66, Volt en de PvdA aangenomen om menstruatieproducten voor minima gratis te maken.

Etchica Voorn (1963) won in juni 2018 de OPZIJ Literatuurprijs voor haar autobiografische roman Dubbelbloed. Ze schreef vier en een half jaar columns voor Opzij, schrijft essays en recensies voor onder andere NRC. Ze is moeder van een zoon, woont in Amsterdam en is werkzaam als docent burgerschap bij ROC Flevoland Almere als zij-instromer.

Ellen Brudet

De term ‘halfbloedje’ is inmiddels not done, maar was jarenlang een geaccepteerde term voor mensen met een biculturele achtergrond.

Schrijfster Etchica Voorn omarmde de term dubbelbloed. Geboren en getogen in Amsterdam is ze ooit haar zoektocht gestart naar haar Surinaamse roots en welke betekenis dit heeft in haar leven.

Etchica gaat nu op zoek naar verhalen van andere ‘dubbelbloeden’. Hoe ervaren zij hun dubbele achtergrond? In deze nieuwe rubriek trapt ze af met Ellen Brudet (1966), eigenaar van Colourful Goodies.

aar winkel wordt bezocht door mensen van over de hele wereld. Zelfs beroemdheden weten de weg naar Colourful Goodies in de Van Der Pekstraat in Amsterdam-Noord te vinden. Van Anouk tot aan de wereldberoemde Amerikaanse rapper The Game. Die laatste had over haar gehoord en wilde een pop voor zijn dochter kopen. Ellen had in haar collectie een Winnie Harlowpop, naar het beroemde Canadese fotomodel met de huidaandoening vitiligo. The Game (meer dan 13 miljoen volgers) postte een foto van zijn dochtertje met haar nieuwe pop én het verhaal van ‘the nice woman Ellen Brudet, founder of Colourful Goodies from Amsterdam’. Haar socials ontplófte.

De tweede vestiging is een feit en pas vierde ze het zevenjarige bestaan van haar bedrijf. Maar eigenlijk bestaat het langer, tien jaar terug stond ze al op de markt in diezelfde Van der Pekstraat met wenskaarten en de eerste poppen van kleur. Toen ze moeder werd, kwam ze erachter dat er geen geboortekaartjes waren voor een bruine baby. Dat vond ze zó raar dat ze zelf wenskaarten is gaan maken voor kinderen van kleur. Daarna is ze poppen van kleur gaan creëren, maar ook poppen met huidaandoeningen zoals wijnvlekken en vitiligo. En poppen met het downsyndroom voor kinderen met een beperking. Want elk kind verdient een pop waarin het zich kan herkennen.

Niet voor niets wordt Ellen Brudet ook wel ‘tante pop’ genoemd. Ze is ras-Amsterdamse: dochter van een Nederlandse moeder en een Surinaamse vader. Ik bel Ellen Brudet om te vragen of ze de première wil voor deze nieuwe rubriek. “Oh geweldig, wat een eer!” reageert ze enthousiast. Maandagmorgen vroeg stap ik op de fiets en maak de oversteek naar Amsterdam-Noord. Op de pont overdenk ik dat we elkaar kennen sinds het uitkomen van mijn boek Dubbelbloed in 2017. Het ligt standaard in haar winkel. Allebei dubbelbloed, herkennen we elkaar in de hobbelige zoektocht naar onze roots. Aangekomen in haar nieuwe showroom zie ik overal poppen. Achterin is een werkruimte om textiel te bedrukken. In het midden van de showroom staat een ovale tafel van wel drie meter doorsnede. “Heb ik op de kop getikt bij de kringloop, we hebben al een paar mooie businessmeetings aan deze tafel gehad, hoor.” Ze glundert. Laat je riedel maar los, geef ik haar mee als instructie, want Ellen heeft al tientallen interviews, radio- en tv-optredens achter de rug. Wat volgt is een open en persoonlijk gesprek.

“Mijn allereerste wiegje stond in het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam, dat ziekenhuis bestaat niet meer. Trouwens, mijn moeder lag de laatste vijf maanden van haar zwangerschap in het ziekenhuis met trombose. Als die bloedprop zou losschieten, zou een van ons komen te overlijden, ze moest dus plat. Maar het is allemaal goed gekomen. Uiteindelijk werd ik een maand later geboren, ik was helemaal behaard. De eerste reactie van mijn vader was: ‘Wat is dát, het lijkt wel een aapje!’

‘Dát’, zei een van de zusters, ‘is uw dochter en ze is prachtig, gaat u maar even de gang op.’ ‘En toen kwam ik terug en daar lag een prinsesje’, zo vertelde mijn vader het altijd. Hij heeft mijn wiegje thuis gemaakt; van sinaasappelkistjes.”

‘Als iemand vraagt of ik me wit of zwart voel, dan zeg ik: beide’

‘Elk kind verdient een pop waarin het zich kan herkennen.’

Maatschappij Dubbelbloed

Brudet is opgegroeid met haar Surinaamse vader en Nederlandse moeder in de vogelbuurt in Amsterdam-Noord. “Eerst op de Havikslaan en daarna verhuisden we naar Spreeuwenpark. Twee jaar later (1968) werd mijn broer Nardo geboren. De sfeer van mijn jeugd herinner ik me als mooi, warm en onskent-ons. Het was altijd gezellig, mensen zaten voor de deur, in de speeltuin zaten alle ouders lekker met een peukie met elkaar te kletsen en hielden elkaars kinderen in de gaten. Ik had heel veel vriendjes en vriendinnetjes, we kwamen allemaal bij elkaar over de vloer.”

“Thuis was het ook gezellig. Maar er was wel een probleem, mijn vader dronk soms te veel.” De tranen staan plotseling in haar ogen. Ze schraapt haar keel en vervolgt: “Opeens voel ik het weer, ik word er emotioneel van, want dat stukje was niet fijn. Heel gek: voor mijn broer en mij was hij de beste vader op de wereld. Voor mijn moeder was hij ook goed… maar als er drank in het spel kwam, dan was het niet leuk. Toen ze na vijfentwintig jaar bij hem wegging, zeiden wij: Waarom nu pas? Wij namen het onze moeder kwalijk, maar zij dacht dat ze het beste deed voor haar kinderen. Gelukkig werden ze na de scheiding de beste vrienden. En wat denk je? Hij stopte acuut met drinken, hij dronk alleen nog op speciale gelegenheden.”

De wieg van haar moeder stond in Amsterdam-Noord. “Op jonge leeftijd verloor ze haar ouders en vanaf haar twaalfde tot haar vijftiende jaar had ze reuma. Jarenlang heeft ze plat moeten liggen. Ze werd opgevoed door haar opa en oma. Ik heb zóveel goede herinneringen aan hen. Bij hun thuis op de eikenhouten tafel stond altijd een Delfts blauw blik met bitterkoekjes op tafel, de geur van de bitterkoekjes en het huis kan ik nóg ruiken. Vanuit dat huis ging mijn moeder ooit voor de eerste keer uit in haar roze petticoat en kwam thuis met mijn vader, een zwarte man. Hij werd goed ontvangen, ze vonden hem knap, spontaan en hij kon goed dansen, vertelde mijn opoe. Nou, hij kon dus helemaal niet goed dansen (vette lach) en weet je, ze zei ook: ik vond hem alleen maar mooi en zag geen kleur. Nu zou ik zeggen; dan zag je papa niet. Maar ja, die bewustwording was er nog niet in die tijd.”

Haar vaders familie, de Brudets, komt oorsprongelijk uit Moengo, in het oosten van Suriname. “Hij groeide op bij zijn moeder in Leiding, een buitengebied van Paramaribo. Hij had een zware jeugd. Als oudste zorgde hij voor zijn broertjes en zusjes. Hij mocht niet naar school en moest werken op het erf. Als er inspectie kwam, duwde zijn moeder hem in een kuil en legde er snel planken over. Tussen de kieren zag hij dan die mannen praten met zijn moeder. ‘Max is er niet,’ zei ze ijskoud. Hij was, of liever gezegd werd, een vechtersbaas, een ‘stoute jongen’. Op een gegeven moment is hij door de autoriteiten opgepakt en naar een tuchthuis gestuurd: De Rijpere Jeugd. Vanuit dit tuchthuis is hij als achttienjarige gevlucht en als verstekeling op de boot naar Nederland vertrokken. Een paar jaar later ontmoette hij mijn moeder in café de Cottonclub op de Nieuwmarkt. Ze waren op slag verliefd

Maatschappij Dubbelbloed

en gingen samenwonen in Amsterdam-Noord. Mijn moeder heeft hem trouwens leren lezen en schrijven.

“Ik ben heel sociaal en aanwezig; dat heb ik van mijn vader. Mijn moeder was blij dat ik die bigi mofo (grote mond) van mijn vader had; ik ben een echte flapuit en zeg waar het op staat. Toen iedereen op assertiviteitscursus moest, ging ik in therapie om dat juist af te leren.” Ze lacht er hard om. Maar ze vertelt me later dat ze soms worstelt om haar boodschap zó over te brengen dat mensen niet terugschrikken.

Van de Surinaamse cultuur en traditie kreeg ze via haar vader weinig mee. “Hij vertelde zelden iets over Suriname en sprak nooit Surinaams, alleen met oud en nieuw: dan ging hij ons baden. Op oudjaarsdag maakte hij een bad van verse bloemen. Met eau de cologne Florida Watra, de Zeven Geesten – een geurende rode vloeistof – en zijn lievelingsparfum. Dat ging allemaal in de badkuip. Eerst moesten we onder de douche. Dan begon hij te praten met ons, opeens wél in het Surinaams, en goot hij het geurende water over ons heen. Hij zei: ‘Ik ben de enige die water over jullie heen mag gooien! Ik baad jullie voor een goed nieuwjaar. Weet dat jullie álles kunnen bereiken wat je wil. Kijk maar naar mij, ik was analfabeet en heb het ook gered.’ Toen besefte ik, dit is anders. Ik wilde meer weten, maar het enige antwoord dat ik kreeg op mijn vragen was een tyuri – een slissend geluid, gemaakt tussen je tanden. Toen ik tien was, gingen we op vakantie naar Suriname. Op oudjaar werd ik gebaad door mijn oma op haar erf. Ook toen wilde ik dingen weten en wéér kwamen er geen antwoorden. Ik vroeg bijvoorbeeld: ‘Papa, waarom mag ik geen Surinaams leren?’ Zijn antwoord was kort: ‘omdat je in Nederland woont.’ Dat was het.”

Pas op latere leeftijd werd Brudet zich echt bewust van haar kleur. “Mijn moeder hield me als klein meisje al voor: je kunt nog zo plat Amsterdams praten, maar je zal altijd bruin zijn. Dat begreep ik nooit tot ik op mijn vijftiende een vakantiebaantje in de gevangenis kreeg. Een collega zei: ‘Kom op nou Ellen, jíj bent anders.’ ‘Hoe bedoel je?’, vroeg ik. ‘Jij bent niet zoals hun.’ ‘Hé?

Heb je het nou over mijn vader?’ ‘Nee, nee dat bedoel ik niet.’ ‘Jawel, je hebt het over Surinaamse mensen zoals mijn vader.’ ‘Ja, maar jij praat lekker plat,’ zegt die collega. ‘Ja!’ Schreeuwde ik, ‘En ik ben bruin, ik ben bruin!’”

Haar stemverheffing en felle blik verraden hoe ze na veertig jaar nog steeds door deze ervaring geraakt wordt. “Mijn echte bewustwording kwam toen ik vijftig werd. Ik gaf een feest en toen moest ik een tent huren in Oostzaan. Een vrijwel wit dorp, alleen maar villa’s, rijke mensen. Ik moet dit even zo vertellen. Het was ‘s avonds en ik rij verkeerd. Om te keren moest ik een erf van een villa oprijden en ik raak he-le-maal in paniek. Mijn man Marlon reageerde geïrriteerd: ‘Doe niet zo broeia Ellen, doe rustig.’ Ik zei: nou, straks kijken ze uit het raam en zien ze twee zwarten.’ Ik schrok van deze gedachte.”

“Ik moest aan mezelf toegeven dat ik altijd al zo dacht en het ook zo voelde. Ik dacht terug aan die keren dat ik met mijn twee beste vriendinnetjes in de winkel liep en ik niet naar de spulletjes durfde te kijken zoals zij. Ik bleef in de lucht kijken omdat ik bang was dat men mij zou oppakken omdat ik bruin ben. Ik dacht terug aan al die keren dat ik nog platter Amsterdams ging praten

‘Mijn moeder hield me als klein meisje al voor: je kunt nog zo

‘Opeens besefte ik dat ik nooit mezelf was geweest, omdat ik

dacht dat dat niet kón.’

als ik alleen met mijn witte vrienden was. Opeens besefte ik dat ik nooit mezelf was geweest, omdat ik dacht dat dat niet kón. Het was heel verdrietig. Twee weken was ik er helemaal kapot van en kwamen de verhalen boven. Zoals die keer dat mijn lievelingsjuf zei: ‘Jij hoeft je te niet te schminken hé Ellen, want jij bent al Zwarte Piet. Het deed me zo’n pijn. Maar ik zei niets en lachte het weg. Talloze grappen over roetmop, álles weggelachen. Als mensen aan mijn haar zaten liet ik het toe, maar ik vond het verschrikkelijk. Of een witte vriendin die me consequent met een Surinaams accent toesprak, terwijl ik zelf niet zo praat. En zo veel meer.”

“Dat moment in Oostzaan heeft voor mij veel duidelijk gemaakt. Toen heb ik gezegd; het is afgelopen, ik hou mijn mond niet meer.” Brudet slaat met haar hand op tafel. “Ik ga vertellen wat het met mij doet, hoeveel pijn ik voel en jij bent niet degene die mijn pijn gaat bepalen, klaar! Ik pik het niet meer. Dat was zes jaar geleden.”

Enerzijds Nederlandse, anderzijds Surinaamse. Wat doet dat met het thuisgevoel? “In Suriname voel ik me thuis. Als ik naar de buurt ga waar mijn vader ook opgroeide en ik loop rond op mijn blote voeten op de bruine aarde, in mijn pangi (Surinaamse omslagdoek, red.) dan ben ik tot op het bot gelukkig. Ik voel het tot in mijn buik. In Nederland heb ik mijn luxe, mijn huis en mijn gezin, en dat is ook heel fijn. Maar het ultieme thuisgevoel wat ik ervaar in Suriname heb ik hier niet, gek eigenlijk he?”

Brudet probeert het beste van twee werelden te combineren. “Ik breng mijn twee culturen in één, door te zijn wie ik echt ben. Ik hou van m’n André Hazes maar ook van Black Harmony, en op zijn tijd een lekker Surinaamse poku. Ik ben gewoon Ellen. Gezegend met twee culturen. Dankzij mijn fabulous witte moeder en prachtige zwarte vader ben ik de vrouw geworden die ik nu ben. Amen.” Typisch Surinaams aan haar is haar temperament, vertelt de Colourful Goodieseigenaar. “Ik reageer met veel emotie en I love attention! Verder ben ik gek op feestjes en het eten natuurlijk, die gezelligheid. Dat emotionele is echt mijn Surinaamse kant, hoe ik praat, de gebaren die ik maak, de heftigheid.”

Als ik haar vraag waar ze typisch Nederlands in is, moet ze even nadenken. “Ik zou het niet weten. Hetzelfde denk ik, jemig daar heb ik nooit over nagedacht. Ik kom altijd op tijd, is dat Nederlands?”

Het laveren tussen twee identiteiten levert ook weleens bloopers op. “Oh mijn goede goden. Als ik denk dat ik Surinaams kan ga praten. Dat moet ik dus echt niet doen.”

“Als iemand aan me vraagt: ‘Voel je je wit of zwart?’, dan zeg ik ‘beide.’ Maar als ik diep naar binnen ga, dan voel ik toch dat ik meer van de zwarte cultuur in me heb zitten waar ik me gelukkig bij voel. Aan de andere kant, ik hou ook van de witte cultuur. Hoe zou het zijn als ik in Suriname zou wonen? Misschien wel andersom.”

Dan met een diepe zucht: “Het blijft een zoektocht.”

Inclusie en diversiteit zijn woorden die Brudet lééft. Dat resulteerde in Colourful Goodies.

“Elk kind zou zich moeten kunnen herkennen in een pop. Dat noem ik normalisatie. Daar strijd ik voor, elke dag weer. Wij zijn normalisatie. We hebben poppen met het downsyndroom, met wijnvlekken, met vitiligo, noem maar op. Kijk, Shaheem (medewerker met het downsyndroom, red.) wil ik als normaal zien. Mijn motto is: kijk naar wat iemand wél kan. We weten dat er iets is, maar als ik naar mezelf kijk, is er ook wat, en als ik naar jou kijk óók. Ik wil een weerspiegeling van de maatschappij zien.”

“Ja, Shaheem heeft het downsyndroom. En een ander kind heeft schisis. Vroeger zeiden we mongooltje en hazelip. Dat doet pijn. Ik wil dat dat we geen woorden meer gebruiken die pijn doen. Als zwarte vrouw, als dubbelbloed, pak ik mijn podium om dit uit te dragen. Dat we allemáál normaal zijn, ook onze kleur. Als we dát inzien dan zal racisme ook een stuk minder zijn. Ik hoop dat over tien jaar mijn idee van normalisatie werkelijkheid is.”

“Weet je, ik ben omdat wij zijn. Ubuntu!” O

Inflatie T

erwijl we dealen met een financieel-economische inflatie, zet de ontwaarding op andere terreinen eveneens keihard in. Zo is het maken van excuses ook al behoorlijk gedevalueerd. Neem het mea culpa van de Belastingdienst (denk: Toeslagenaffaire) of van politie en bewindslieden na een zoveelste racistisch ‘incident’. Om maar te zwijgen van vertegenwoordigers van de katholieke kerk die ‘sorry’ prevelen voor decennialang kindermisbruik of ‘misstanden’ op kostscholen. En wat te denken van al die (publieke) figuren die tegen de lamp lopen en zeggen spijt te hebben van hun grensoverschrijdende uitlatingen of gedragingen? Too little, too late, in mijn optiek.

Ook qua taal is sprake van ontwaarding, van woorden en begrippen welteverstaan. Het recentste voorbeeld is de term ‘woke’, aanvankelijk gebruikt om aan te geven dat men zich bewust was van racisme en andere vormen van uitsluiting en ongelijkheid, maar al snel verworden tot… Ja, tot wat eigenlijk? Een stoplap die wordt gehanteerd om elke vorm van dialoog in de kiem te smoren en de gesprekspartner te diskwalificeren, zonder dat duidelijk is waar die term voor staat. Dit laatste kan ook worden gezegd over het begrip ‘duurzaamheid’. Naarmate het

vaker wordt gebruikt en - vooral - misbruikt (denk: greenwashing) lijkt het aan betekenis in te boeten. Best lastig, want dit is mijns inziens het antwoord op menige maatschappelijk ‘hoe nu verder?’-discussie. Ook als die wordt gevoerd in relatie tot de mode. Een industrie die, nog altijd met klatergoud omgeven, een loodzware wissel trekt op alle vormen van leven op onze planeet.

De afgelopen tijd zien we steeds vaker dat opties die ooit als duurzame keuzes werden aangedragen, onder vuur liggen. Zo is tweedehands kleding op zichzelf een goed alternatief voor fast fashion. Maar gaan we niet juist

maar in de praktijk valt dat soms tegen. De vraag dient zich aan of we überhaupt van duurzame mode kunnen spreken. Mode is immers iets dat steeds verandert en bepaald niet beklijft, dus hoe kan dit duurzaam zijn? Steeds vaker hoor je dan ook mensen van verantwoorde mode, responsible fashion, spreken. In het Engels voelt het nog net iets krachtiger. Omdat we in dezen allemaal een eigen verantwoordelijkheid hebben en moeten nemen. Van modeconsument (vergeef me dit lelijke woord), tot ontwerper en producent. En ‘verantwoord’ duidt hier dan op de keuzes die we voor onszelf kunnen verkopen. Bewust en weldoordacht gaan voor de

Gaan we niet juist méér mode shoppen, nu vintage een pre-loved trend is en steeds meer big business wordt?

méér mode shoppen, nu vintage een pre-loved trend is en steeds meer big business wordt? En wordt gedragen kleding straks wellicht onbetaalbaar voor degenen die simpelweg geen geld hebben voor kwalitatief en nieuw? Of neem materialen als vegan leather en biologisch katoen. Je zou denken dat dit de sustainable opties zijn,

optie die rekening houdt met mens, andere dieren, natuur en milieu. Deze visie sluit ook beter aan bij die andere term die met duurzaamheid hand in hand gaat: diversiteit. Een pluriforme fashion society, waarin eenieder wordt vertegenwoordigd, geïncludeerd en gewaardeerd. Jammer dat ook dit ‘d-woord’ in het taalinflatielijstje staat. O

‘Ik hou van m’n André Hazes maar ook van Black Harmony, en op zijn tijd een lekker Surinaamse poku. ’

Column Janice Deul

Janice Deul (het concept leeftijd vindt ze overrated) is publicist en maakt zich sterk voor een inclusief klimaat in mode, kunst en media.

DE GROENE REGEN BOOG MINISTER

Hij is de jongste minister van het kabinet Rutte IV. Het aanbod van D66-partijleider Sigrid Kaag om de klimaat- en energieportefeuille op zich te nemen, kon Rob Jetten (1987) met zijn groene hart niet afslaan. Opzij spreekt de minister over zijn ontnuchterende zusje, prestatiedruk, klimaatactivisme, de heksenjachten op zijn vrouwelijke collega’s en hoe zelf om te gaan met (homo-)haat: “Ik heb eelt op mijn ziel gekregen.”

DOOR NOÉMI PRENT BEELD CORBINO

Man over vrouw

“Ik kom uit een grote Brabantse katholieke familie. Mijn oma’s en opa’s hadden veel kinderen. We gingen vaak met zijn allen op vakantie. Mijn beide oma’s waren belangrijk voor mij toen ik klein was. Mijn vader en moeder werkten fulltime, dus tussen de middag kwam ik altijd bij mijn opa en oma over de vloer.

“Dat mijn moeder werkte, was niet per se de norm in het katholieke milieu waar ik opgroeide. Als ik bij vrienden en vriendinnen over de vloer kwam, zag ik dat lang niet alle moeders fulltime werkten – al ben je ook aan het werk als je fulltime het huishouden runt. Maar hierdoor was het voor mij wel de gewoonste zaak van de wereld dat vrouwen fulltime konden werken.

“Mijn laatste oma is vlak voor covid uitbrak overleden. Dat vond ik heel moeilijk; zij was de matriarch van de familie. Ik heb gewaakt aan haar bed. Het was heel emotioneel voor mij. Als iemand vroeger aan mij vroeg wat ik wilde worden, dan was zij mijn voorbeeld. Direct na de oorlog werd ze zelfstandig ondernemer in de horeca. Mijn oma had een belangrijke voorbeeldrol in de familie, vooral voor de jongere vrouwen. Zij hebben zich daaraan opgetrokken. Niet alleen de generatie van mijn moeder en tantes, maar zeker ook die van mijn zusje en nichtjes. Zij hebben gedacht: ik moet

voor mezelf kunnen zorgen. Die financiële onafhankelijkheid van vrouwen werd in onze familie benadrukt. Toen mijn oma wegviel, was dat wel een momentje.”

Zusje

“Mijn zusje en ik zijn totaal verschillend. Ik ben een soort van getrouwd met mijn werk. Mijn zusje is een echt familiemens; zij zorgt ervoor dat we bij elkaar blijven. Ze volgt me op de voet en we zijn trots op elkaar. Het is duidelijk dat zij later de matriarch van de familie wordt. Zij waakt over iedereen en is een soort spiegel voor mij: ‘Heel leuk dat je aan het werk bent als minister, maar…’

“Mijn oma’s sterven overlijden, een paar jaar geleden, was een wake-up call. Op dat moment ging ik helemaal op in mijn werk, maar er was iets belangrijkers gaande. Het is heel makkelijk om te zeggen dat het als minister niet mogelijk is om een goede balans te vinden in je privéleven. Om te zeggen: ik ben te druk. Maar dat is ook een keuze. Ik heb geen kinderen, ik ben single. Ik heb dus geen handrem thuis die zegt: ga eens op de bank zitten. Dan heb ik anderen zoals mijn zusje nodig die dat soms voor mij doen.”

Prestatiedruk

“Prestatiedruk is zeker iets van mijn generatie. De generatie onder mij heeft er ook last van en we hebben nog geen nieuwe balans gevonden. Vanuit de politiek kunnen we daar een rol in spelen met bijvoorbeeld betere beloningen. En ook met het goed regelen van kinderopvang, zodat mensen hun werk en privéleven beter kunnen combineren. Er rust een taboe op dit onderwerp, maar ik zie de impact van prestatiedruk ervan ook in mijn eigen vriendengroep. Hoeveel mensen daar al niet een half jaar een sabbatical moesten nemen omdat ze het anders niet gebolwerkt krijgen.

“Ik zie dit probleem zowel bij mannen als vrouwen, en bij mensen die zowel in de private als in de publieke sector werken. Het raakt ook aan mijn inhoudelijke portefeuille. Jarenlang ging de economie om groei, om geld verdienen. Maar ik denk dat onze generatie en de generatie onder mij nu ziet: dit is niet wat ons drijft. We ontwikkelen andere waarden, halen voldoening uit andere zaken dan geld.”

Politieke heksenjachten

“Bizar, hoe ver dit gaat. Zoals bijvoorbeeld bij Sigrid Kaag. Het is een kleine groep die het doet, maar wel heel extreme en luidruchtige groep. We zien het ook op straat. De negativiteit op Twitter wordt een gemeengoed. Alsof je dat

‘MIJN OMA HAD EEN BELANGRIJKE VOORBEELDROL IN DE FAMILIE, VOORAL VOOR DE JONGE VROUWEN.’

‘MIJN ZUSJE EN IK ZIJN TOTAAL VERSCHILLEND. IK BEN EEN SOORT VAN GETROUWD MET MIJN WERK.’

ook in het publieke domein, op straat, kunt uiten. Ik maak me ook kwaad om de foute symboliek die erbij gebruikt wordt, zoals de man met de fakkels.

“Ik was vorige week bij een Statenlid voor D66. Haar moeder zei: ‘Mijn dochter is dertig, ze wil de politiek in, maar waarom? Straks overkomt haar hetzelfde als Sigrid Kaag.’ Ik vind het heel erg dat je daar anno 2023 een gesprek over moet hebben.Ik zie steeds vaker dat de omgeving van aanstormende politici bezorgd is. Dan kun je als politica zelf gedreven en gepassioneerd zijn, maar het levert de mensen om je heen ook veel zorg op. Dat mag trouwens geen reden zijn om níét de politiek in te gaan.

Het begint en eindigt bij mannen. Het zijn simpelweg vaker mannen die misogynie uiten. Het moeten mannen zijn die tegen mannen opstaan. Educate yourself and your children.”

Homofobie

“Ik krijg zelf ook onwijs veel homofobie over me heen. Online, maar ook op straat tijdens het flyeren. Mensen denken dat dat allemaal maar kan.

Misogynie, homofobie, islamofobie: het komt wat mij betreft op hetzelfde neer. Ik heb eelt op mijn ziel gekregen.

Ik gebruik mijn eigen socialkanalen om te laten zien: dit gebeurt. Laten we onszelf vooral niet aanpraten dat de lhbtiq+-emancipatie klaar is. De haat raakt mij persoonlijk steeds minder. Ik word er strijdbaar van. Maar het mag

niet iets geaccepteerds worden. Of het nou gaat om scheldpartijen online of iemand die met een fakkel over straat loopt, het is onacceptabel.

“Socialemediaplatforms kunnen daar veel meer tegen optreden en de haat er uitfilteren. Ik denk ook dat we vanuit wetgeving moeten nadenken. Hoe organiseer je online een politiek debat? In de Kamer hebben we spelregels, maar die ontbreken op dergelijke platforms. Daar kunnen we wat aan doen. Ik heb ook gastlessen gegeven bij mbo’s over sociale media. Ik merk dat jongeren behoefte hebben om hier met elkaar over te praten. Samen nieuwe normen te ontwikkelen. Er ligt ook een rol bij het onderwijs. Ik weet dat we al veel van het onderwijs vragen, maar digitale vaardigheden gaan tegenwoordig verder dan alleen praktische vaardigheden.

“Een tijdje geleden was ik op mijn eigen oude middelbare school in Uden. Toen ik daar nog op school zat, kwam het niet in me op om uit de kast te komen. Er zaten nu vijfendertig jongeren in het GSA-netwerk (Gender and Sexuality Alliance, red.) van die middelbare school die letterlijk en figuurlijk zichzelf waren. Die hardop durfden te zeggen hoe ze zich identificeerden. Ik raakte er geëmotioneerd van. Dat kon ik me twintig jaar geleden niet voorstellen. In bijvoorbeeld soapseries zie ik ook een veel betere representatie van dit soort jongeren dan in mijn tijd. Ik ben hoopvol voor de nieuwe generatie.”

Vrouwen & klimaat

“In het Nederlandse klimaatdebat staat genderimpact nog in de kinderschoenen. Het is deels zo dat genderongelijkheid door klimaatverandering nu nog vooral in armere landen plaatsvindt. Het zijn inheemse volkeren die het hardst geraakt worden. Dat heeft verschillende oorzaken. Zij wonen in de gebieden waar klimaatverandering het eerst voelbaar is. Door de droogte op het platteland trekken mannen naar de stad om te werken. Vrouwen blijven achter, met weinig financiële middelen, en worden bijvoorbeeld slachtoffer van overstromingen. Vrouwen worden daardoor onevenredig hard geraakt. Een ander punt is: veel vrouwen op deze plekken koken op hout en gebruiken vervuilende oliën. Als je mensen in deze gebieden kunt voorzien van elektriciteit, zodat ze schoner kunnen koken, is dat niet alleen goed voor het klimaat, maar ook voor de volksgezondheid.

“In het ontwikkelingssamenwerkingsbeleid kun je veel vliegen in een klap slaan. Vanwege de energiecrisis ben ik op zoek naar samenwerkingen met andere landen om duurzame energie op te wekken en die naar Nederland te verschepen. Ontwikkelingssamenwerking kun je combineren met de Sustainable Development Goals.

“Het is lastig om oog te hebben voor al deze problematiek tegelijkertijd. We hebben maar een paar jaar de tijd om de klimaatdoelen te halen en de energiecrisis heeft alles overhoopgegooid. Daar kan ik al twee werkweken per week aan besteden. Maar we maken nu fundamentele keuzes en juist daarom is het belangrijk om gender mee te nemen.

“Het is ook heel effectief gebleken als vrouwen in deze gebieden direct betrokken worden bij de ontwikkelingssamenwerking. Bijvoorbeeld door microfinanciering. Vrouwen die financieel zelfstandig worden, zijn beter in staat om te dealen met de negatieve effecten van klimaatverandering. Vrouwen zijn vaak de sleutel tot succes.”

Kenniskloof

“Storytelling is heel belangrijk als het gaat om bewustwording van de impact van het klimaat op vrouwen. Bij de afgelopen klimaattop hadden sommige landen ook vrouwen naar voren geschoven om hun verhaal te delen. De Pakistaanse klimaatminister kwam vertellen over de overstromingen en de impact die het op haar had. Er spraken ook klimaatactivisten. Dat vind ik trouwens een lelijk woord. Het woord ‘klimaatactivist’ heeft in Nederland een negatieve lading. Het zijn gewoon mensen die bezorgd zijn over hun eigen voortbestaan. Als iemand een beter woord heeft, dan hoor ik het graag.

“Er zijn veel verhalen van vrouwen die lang niet altijd bekend zijn. Vrouwelijke voorvechters van inheemse stammen uit Latijns-Amerika, die vertellen hoe hun eigen bestaan op de tocht staat. Of vrouwen uit Madagaskar die vertellen dat daar nooit meer regen valt. Dat soort verhalen blijven altijd hangen na de klimaattoppen, maar die verhalen moeten ook in Nederland gedeeld worden.”

John Kerry

“Om genderimpact in het klimaatbeleid te vertegenwoordigen is het belangrijk dat er meer vrouwen aan tafel zitten. Het zijn nu vaak mannen aan de klimaattafel. En vooral mannen die de fossiele belangen vertegenwoordigen. Dat soort mannen met fossiele belangen zijn vaak in shock dat ik op mijn vijfendertigste al minister voor Klimaat en Energie ben.

“Vorig jaar was ik bij de G20 in Bali. De Amerikaans klimaatgezant John Kerry had een mooie speech, om iedereen weer in de actiestand te krijgen. Hij sloot af met: ‘Als we dit niet doen, als klimaatministers, dan zal de volgende generatie ons verdoemen.’ Daarna mocht ik speechen. Ik zei: ‘De volgende generatie zit al aan tafel.’ Hij moest er wel om lachen: hij was de oudste aan tafel en ik de jongste. Daarna hebben we nog ideeën uitgewisseld.”

Groene vrouwen

“Er zijn zo veel vrouwen die actief zijn op dit onderwerp en impact maken. Greta Thunberg is natuurlijk het makkelijkste voorbeeld. Maar ook Mia Mottley (minister-president van Barbados, red.) zou ik niet willen vergeten. Vanuit de Caribische regio is zij de meest uitgesproken stem wat betreft klimaatimpact op kleine eilanden. Ze heeft goed onderbouwde, felle en bevlogen speeches. Je kunt er niet om heen. Het is het type speech dat aandacht krijgt bij de VN-top.

“Ik vind het ook leuk om te kijken naar vrouwen dichter bij huis. Bijvoorbeeld

Marjolein Demmers van stichting Natuur & Milieu. Zij probeert een brug te slaan tussen de activistische groene hoek en het bedrijfsleven, heel belangrijk. Een ander voorbeeld is Naz Kawan, een Iraakse vluchtelinge die naar Nederland is gekomen toen ze jong was. Ze is daarna opgegroeid in de Achterhoek. Zij heeft een heel mooi kledingbedrijf in Nederland waarbij duurzaamheid centraal staat. Ze gebruikt alleen circulaire grondstoffen.

“Een betere wereld begint bij jezelf, die slogan moeten we niet meer gebruiken. De overheid moet het goede voorbeeld geven. Grote bedrijven zijn deels de oorzaak van de klimaatcrisis en moeten dus de grootste inspanning leveren. We weten van klimaatwetenschappers: gedragsverandering is een cruciaal

onderdeel voor het behalen van de klimaatdoelen. Veel mensen willen iets betekenen, maar hebben die tools simpelweg niet. De overheid moet hier leidend in zijn in plaats van dat we belerend gaan doen dat een betere wereld bij jezelf begint.”

Vrouwenquotum

“In de top van het bedrijfsleven heeft het quotum effect gehad. We zien dat het langzaam de goede kant op gaat. De vraag is nu: hoe ga je dit laten doorsijpelen? Dat begint bijvoorbeeld met gelijke beloningen en de kinderopvang beter organiseren. Dat kan ervoor zorgen dat je niet alleen in de top, maar in alle lagen van bedrijven en overheden een betere balans krijgt.

Ik zie wel dat mensen die eerder tegen quota waren, er nu milder in staan omdat we hebben bewezen dat het kan werken.

“Ik schrok wel van hoe weinig vrouwen er kandidaat zijn bij de Provinciale Statenverkiezingen. Ik geloof niet in quota bij kandidatenlijsten. Maar politieke partijen kunnen meer doen om mensen te scouten en over de drempel te helpen. Ook op EU-niveau loopt de discussie over quota en of deze niet omhoog moeten.”

Activisme

“We mogen niet achteroverleunen als het gaat om klimaat. We moeten blijven knokken. Ik ben ervan overtuigd dat we daar verschillende invalshoeken voor nodig hebben. Juist ook die van de mensen die echt de straat op gaan. Het was een wake-up call voor de politiek toen de straten hier in Den Haag volstonden met klimaatdemonstranten. De druk op de ketel houden is belangrijk.

“Als minister moet ik me aan de regels houden. Tegelijkertijd zijn wij hier ook hard aan het werk met sectoren om resultaten te boeken. Dat doen we op Europees niveau. We hebben nog maar een paar jaar de tijd om de klimaatdoelen te behalen. Uit onderzoek weten we gelukkig dat 65 procent in Nederland wil dat er meer klimaatactie komt.” O

‘HET WOORD ‘KLIMAATACTIVIST’ HEEFT IN NEDERLAND EEN NEGATIEVE LADING.

HET ZIJN GEWOON MENSEN DIE BEZORGD ZIJN OVER HUN EIGEN VOORTBESTAAN.’

WEG

met de pensioenkloof

De cijfers liegen er niet om: pensioengerechtigde vrouwen hebben gemiddeld vierhonderd euro minder in de portemonnee per maand dan mannen. Mannen bouwen gemiddeld meer pensioen op en daarom spreken we van een pensioenkloof. Nederland kent de op een na grootste pensioenkloof van Europa. Waar komt dat door en hoe kunnen we dit gapende gat dichten? Opzij praat met Suzan Steeman van WOMEN Inc. en Anna van Vliet, pensioencoach van Aegon Cappital.

Goed met geld

pensioenopbouw. Het zijn sectoren als de zorg en het onderwijs. Ook in de detailhandel zijn de regelingen voor pensioenopbouw minder goed.”

Het sukkeltje van Europa

Werkende vrouwen in Nederland bouwen gemiddeld 27 procent minder pensioen op dan mannen. “Mannen vergaren per maand zo’n 400 euro meer pensioen op dan vrouwen”, aldus Suzan Steeman van WOMEN Inc.

“De pensioenkloof is het verschil in pensioen dat door mannen en vrouwen opgebouwd wordt. Het gaat hier dus niet om de AOW of het eigen spaargeld maar om het pensioen dat mensen opbouwen door te werken.”

De kloof is in de eerste plaats te verklaren door het hoge aantal vrouwen dat in deeltijd werkt. “Dit is niet voor alle vrouwen een geheel vrije keuze, omdat het Nederlandse systeem relatief weinig maatregelen heeft om werk en zorg te combineren, denk aan (nu nog) dure kinderopvang en korte verlofregelingen voor partners”, legt Steeman uit. Een tweede verklaring voor de kloof zijn de sectorspecifieke verschillen in pensioenopbouw, weet Aegon Cappital-pensioencoach Anna van Vliet. “Vrouwen en mannen zijn vaker werkzaam in verschillende sectoren. De sectoren waar meer vrouwen werkzaam zijn, hebben sobere regelingen als het gaat om

In vergelijking met andere Europese landen is het in Nederland beschamend slecht gesteld met de pensioenen van vrouwen. “Dat heeft voor een groot deel te maken met dat vrouwen in Nederland vaker parttime werken dan in andere landen”, stelt Van Vliet. “Als je parttime werkt, ontvang je minder salaris waarover je pensioen kunt opbouwen. In het begin van de loopbaan is het verschil tussen mannen en vrouwen nog niet zo groot, maar hoe ouder Nederlandse vrouwen worden, hoe minder ze gaan werken in Nederland. Vooral als ze kinderen hebben.”

Fix the system

Steeman spreekt duidelijke taal: het dichten van de kloof is niet aan de vrouwen zelf, maar vooral aan de Nederlandse overheid. “Het is niet zo dat je met een wet de pensioenkloof even kunt oplossen. Maar de overheid kan wel op indirecte manieren bijdragen aan het dichten van de loonkloof en daarmee ook meteen de pensioenkloof. Bijvoorbeeld door het stimuleren van een gelijke verdeling van betaald en onbetaald werk. Een betere verdeling van zorgtaken kan het voor vrouwen mogelijk maken om meer te werken”, zegt Steeman op. “De overheid kan ook verlofregelingen verruimen. En gratis kinderopvang en meer financiële regelingen voor mantelzorgers invoeren.” Ook werkgevers kunnen wat betekenen in het overbruggen van de kloof. “De werkgever kan kijken of er een andere manier van werken mogelijk is in de sector. We weten dat het in de zorg, waar veel vrouwen werken, op veel plekken gebruikelijk is om dagen van zes uur te maken. Dat is handig met roostering. Terwijl er veel werknemers zijn die wel acht uur willen werken, maar dat kan dan niet. Dat zijn praktische aspecten binnen sectoren waar de werkgever iets aan kan doen.”

Pensioenfondsen kunnen ook hun rol pakken. “Vooral pensioenfondsen die actief zijn in sectoren waar veel vrouwen werken. Zij kunnen meer bewustzijn creëren. Bijvoorbeeld door hun communicatie richting vrouwen aan te passen, zodat meer mensen weten wat de invloed van minder werken is op je pensioen. Ook moet worden nagegaan waarom de pensioenopbouw in sectoren waar veel vrouwen werken zo sober is.”

Daar weet Aegon Cappital-pensioencoach van Vliet alles van. “In mijn rol geef ik presentaties waarbij ik altijd de effecten van deeltijdwerken op het pensioen belicht. Dit met als doel bewustzijn te creëren dat je niet nu, maar ook later inkomen inlevert”, vertelt ze. “Pensioen kan ook belegd worden. We zien bij Aegon Cappital dat vrouwen hier minder vaak actief keuzes in maken. En als ze het wel beleggen, doen ze dat vaak defensiefer dan mannen. Mannen zijn geneigd om meer risico’s te nemen bij het beleggen van hun pensioen.”

Pensioenbewustzijn

De pensioenkloof dichten begint bij pensioenbewustzijn. “De loonkloof wordt steeds bekender, maar dat geldt niet voor de pensioenkloof. Tien jaar geleden waren we bij WOMEN Inc. al bezig met een campagne rondom pensioenen. Nu, tien jaar later, heb ik nog steeds het gevoel dat campagne omtrent dit onderwerp hard nodig is. Wat ik wel zie is dat de loonkloof bij steeds meer mensen bekend is. Waar we een aantal jaar geleden echt moesten uitleggen wat dat was en vooral moesten bewijzen dat er sprake van was, gaat het gesprek nu meer over de oplossingen. Met pensioenen zijn we daar nog niet helemaal”, aldus Steeman.

Pensioen is geen makkelijk verteerbaar onderwerp. “Veel mensen staan er niet bij stil dat dingen die nu in hun leven spelen, later impact hebben op hun pensioen”, vertelt Van Vliet. “Dat gaat om de keuze voor parttime werken. Maar ook zaken die je kunnen overkomen in het leven, zoals een scheiding of arbeidsongeschikt

Suzan Steeman (1988)

Ze houdt zich nu tien jaar bezig met financiële en arbeidsmarktthema’s binnen WOMEN Inc. Die organisatie creëert al sinds 2013 bewustwording rondom de pensioenkloof. In 2022 startte een nieuwe campagne waarin wordt duidelijk gemaakt welke systemische oorzaken moeten worden aangepakt om een einde te maken aan de pensioenkloof.

‘Het is niet zo dat je met een wet de pensioenkloof even kan oplossen.’

‘Ook moet worden nagegaan waarom de pensioenopbouw in sectoren waar veel vrouwen werken zo sober is.’

worden.Dat heeft invloed op je huidige salaris en dus ook op je toekomstige salaris, oftewel je pensioen. Veel mensen weten niet dat zulke gebeurtenissen zoveel invloed hebben op hun latere pensioen.”

Babysteps

Zolang het systeem niet verandert, adviseert Steeman te kijken naar dat waar je individueel wel invloed op hebt. “Dan heb ik het over nadenken over je pensioen bij belangrijke levensgebeurtenissen. Als met een partner gaat samenwonen, is het belangrijk dat je je aanmeldt bij elkaars pensioenfonds. Maak ook financieel bewuste keuzes bij het krijgen van kinderen. Vaak blijft de meestverdienende partner het meeste werken, maar dat is niet altijd voordelig; er zijn belasting incentives om juist de minstverdienende partner meer te laten werken, maar dat vergt uitzoekwerk”, legt ze uit. Mede hierom heeft WOMEN Inc. de WerkUrenBerekenaar geïntroduceerd. “Bij heterostellen regelen vrouwen vaak de financiën op de korte termijn en mannen die van de lange termijn. Het is belangrijk om je met beide bezig te houden.”

WerkUrenBerekenaar

Met de WerkUrenBerekenaar van WOMEN

Inc., het Nibud en stichting Het Potentieel Pakken kun je uitrekenen wat de gevolgen zijn van meer of minder uren werken. Naast het salaris neemt de berekenaar ook alle toeslagen, premies en heffingen mee, en kan de complexe rekensom gemakkelijk gemaakt worden. werkurenberekenaar.nl

Pensioencoach Anna van Vliet heeft nog een aantal praktische tips voor vrouwen. Zoals het belonen van onbetaald werk. “Als er sprake is van een partner, kun je ervoor kiezen in elkaar te investeren. Dat wil zeggen dat een partner investeert in het pensioen van de andere partner. Bijvoorbeeld wanneer die partner een stapje terugdoet zodat de andere partner carrière kan maken. Daar kan dan financiële compensatie tegenover staan, om het pensioengat dat je opbouwt op te vullen”, legt ze uit. Ook kun je kijken of het mogelijk is je pensioen op andere creatieve manieren aan te vullen. “Ik leg bijvoorbeeld extra geld in voor mijn pensioen. Dat doe ik door een percentage te nemen van mijn loonsverhoging of caoverhoging en dat vervolgens apart te zetten voor mijn pensioen. Ik heb het geld dan nog niet ontvangen, dus ik mis het ook niet.”

Tips voor zzp’ers

Een grote groep die niet vergeten mag worden als het gaat om de aanpak van de pensioenkloof zijn de zzp’ers. “Je ziet dat vrouwelijke zzp’ers vaak kleinere banen hebben dan mannelijke zzp’ers. Het gevolg is dat zij minder pensioen kunnen opbouwen”, weet Steeman. “Als zzp’er is het al helemaal belangrijk om actief aan de slag te gaan met je pensioen, omdat je het zelf moet regelen.”

Steeman geeft nog een paar concrete handvatten mee voor zzp’ers. “Denk bij het opstellen van je tarief goed na over pensioen, maar bijvoorbeeld ook ouderschapsverlof. Dat moet je uiteindelijk ook van je tarief kunnen bekostigen. Zolang de overheid dit niet goed regelt, moet je het zelf sparen”, aldus de WOMEN Inc.-medewerker.

“Het is ook slim om na te gaan hoeveel je al hebt opgebouwd bij een eerdere werkgever. Op mijnpensioenoverzicht.nl vind je een overzicht van je opgebouwde pensioen bij alle verschillende werkgevers waar je ooit gewerkt hebt. Zo weet je hoe je er op dit moment voor staat. Je kunt dit te allen tijde checken, juist ook als je jong bent.” Steeman vervolgt: “Verder kunnen zzp’ers die eerder in dienst zijn geweest, ervoor kiezen om bij het pensioenfonds waar ze toen pensioen hebben opgebouwd, hun pensioen als zzp’er voort te zetten.”

20 jaar later

In dit tempo is de kloof over twintig jaar nog niet gedicht. Reden tot treurnis of gloort er hoop? “Ik denk wel dat we goed bezig zijn”, stelt Van Vliet. “We moeten ons vooral niet laten weerhouden door zo’n prognose. Misschien gaat het ons lukken de kloof sneller dan gedacht te dichten, wanneer pensioenuitvoerders, werkgevers en de maatschappij de krachten bundelen.”

De pensioenkloof is wel aan het slinken, blijkt uit cijfers van het CBS. “Dat heeft te maken met de veranderende arbeidspositie van vrouwen. Je ziet dat vrouwen meer in andere sectoren gaan werken en ook dat ze meer uren gaan werken. Op de lange termijn komt het goed, maar het gaat wel te langzaam en niet vrouwen zelf, maar het systeem moet veranderen”, besluit Steeman. O

Anna van Vliet (1989)

Na haar studie kwam ze terecht bij pensioenverzekeraar Aegon. Ze had destijds geen kaas gegeten van pensioenen, maar nu weet ze er alles van. Omdat ze er zelf vroeger niets van begreep, is het haar missie om ervoor te zorgen dat anderen wel begrijpen wat pensioen is. Als communicatiespecialist bij Aegon geeft ze veel webinars en presentaties over pensioenen. Ook liet ze een onderzoek uitvoeren naar pensioenverschillen tussen mannen en vrouwen.

‘Als je parttime werkt, ontvang je minder salaris waarover je pensioen kunt opbouwen.’

STRAAT

VROUWEN OP STRAAT

Groot, groter, grootst: het is best spectaculair als als je binnenkomt bij Straat in Amsterdam-Noord. Een oude scheepsloods vol street art. Veel werk van mannen, maar nu extra aandacht voor vrouwen.

Vandaar dat Opzij er een kijkje neemt.

Ruim 160 reusachtig grote werken zijn hier te zien van meer dan 150 kunstenaars uit binnen- en buitenland. Vooral van mannen, maar ook van vrouwen. Bij de werken gemaakt door vrouwen is nu een sticker geplakt op het tekstbordje. Zo lopen wij van sticker naar sticker. En pikken zo af en toe een mannenwerkje mee. Straat bestaat nu een paar jaar, maar begon tijdens de pandemie waardoor het een slechte start had. Maar hoezo begin je eigenlijk een museum voor street art? Die kunst hoort immers op straat. En de kracht van street art is toch dat het illegaal is en niet voor de eeuwigheid? Of is dat aan het veranderen?

Buiten het museum, op de NDSMwerf, de vroegere scheepswerf, werd en wordt nog veel illegaal geschilderd door straatkunstenaars: graffiti en street art. Op een zeker moment haalde de beheerder van de hal die kunstenaars naar binnen en vroeg hen om binnen hun werk te vervaardigen. Zonder de Amsterdamse straatkunstscène was museum Straat wellicht nooit ontstaan en was het zeker niet wat het nu is. Nu worden kunstenaars overal vandaan, uitgenodigd om ter plekke hun kunst te maken. Het zijn kunstenaars die hun strepen op straat verdiend hebben. Ze zijn volledig vrij om te maken wat ze willen en het werk blijft eigendom van de kunstenaars. Straat maakt mogelijk en exposeert. Het museum wil absoluut niet commercieel worden, maar biedt een plek aan deze bijzondere kunstvorm. Zoals het museum zelf zegt: “Onze tentoonstelling is ontworpen als een stad. De straten, pleinen en kruisingen geven je de kans om een street art-tour rond de wereld te maken.” En dat allemaal binnen. Je kunt dus droog van de werken genieten, maar toen wij er waren was het wel erg koud: dikke jas aan doen dus.

Vrouwen

Samen met de nieuwe partner

ABN AMRO werkt Straat aan meer

diversiteit binnen de makers in het museum. Want dat zijn voornamelijk mannen. Ze zijn er wel, de vrouwen in de street art en graffiti scene, maar door ze naar voren te schuiven, worden ze nu beter zichtbaar. Ze krijgen extra aandacht. En die aandacht is nodig, want zo kunnen ze als rolmodel fungeren voor nieuwe generaties. Aandacht voor een gendergelijke verdeling en gelijke kansen is ook in deze vorm van kunst van wezenlijk belang. Daarom zet Straat momenteel de vrouwelijke straatkunstenaars in de schijnwerpers met de expositie Women in Street Art en nodigt ze uit om een werk te

Konijn, dat in Azië symbool staat voor een lang leven en voor succes. Bovendien, zo zegt Aiko zelf, denkt ze bij een konijn altijd aan ‘hoger springen, naar het volgende level.’ Na haar jeugd in Tokio, en na haar opleiding in graphic design en film, vertrekt Aiko in 1997 naar New York waar ze verder studeert en in aanraking komt met de graffiti en street art-wereld. Later ontmoet ze in Londen Banksy, met wie ze vervolgens een poos samenwerkt. In die tijd maakt ze ook haar eerste konijn, haar eerste ‘Bunny’. Het verhaal gaat dat toen ze Banksy in zijn studio in Londen bezocht ze een konijn op zijn

ZONDER DE AMSTERDAMSE STRAATKUNSTSCÈNE WAS MUSEUM STRAAT WELLICHT NOOIT ONTSTAAN EN WAS HET ZEKER NIET WAT HET NU IS.

komen maken in de grote loods. Laidy Aiko, Mick la Rock (Mickey) en Nina Valkhoff maakten speciaal werken voor deze tentoonstelling.

Lady Aiko

Het werk van lady aiko (1975) was al klaar toen wij kwamen kijken in Straat. Een enorm blauw konijn, omgeven door bloemen en vlinders, kijkt ons aan, met tussen de voorpootjes een spuitbus geklemd. Een vrolijk werk, zeker rond de paasdagen.

Lady Aiko is geboren en getogen in Tokio. In haar werk zie je de invloed van de Japanse kunst terug, in haar onderwerpkeuze en in haar techniek. Die techniek doet denken aan die van de Japanse houtsnedes, waarbij met verschillende houten blokken, verschillende kleuren gedrukt werden. Aiko werkt vooral met stencils, sjablonen, waarmee ze verschillende kleuren aanbrengt. Het onderwerp, het konijn, refereert ook aan haar geboorteland Japan. De kunstenaar werd geboren in het Jaar van het

badkamerdeur aanbracht.

Tegenwoordig werkt Aiko alleen, maakt haar eigen kunst, die gezien wordt als vrouwelijk en vernieuwend.

Haar Japanse identiteit speelt nog altijd een belangrijke rol in haar werk dat wereldwijd tentoongesteld wordt, en nu ook in Straat in Amsterdam.

Mick la Rock (MICKEY)

Mick la Rock wordt in 1970 in Groningen geboren als Aileen Esther Middel en staat bekend als een van de eerste vrouwelijke graffitischrijvers van Europa. Al als ze dertien is, begint ze met graffiti onder de naam MICKEY en komt ze in aanraking met de hiphopcultuur. Haar eerste piece – uitgewerkte, kleurige graffitiletters – zet ze in de fietsenkelder van haar middelbare school. In de jaren negentig werkt en woont ze zowel in Amsterdam als in New York, waar ze meewerkt aan grote muurschilderingen en met beroemde graffiti-crews samenwerkt. Overal plaatst ze haar naam MICKEY in kleurrijke letters

DOOR FIEKE TISSINK

Escape van Snik

Lady Aiko aan het werk. Foto: STRAAT Museum, Amsterdam op metro’s en oude gebouwen, in tunnels en onder viaducten, van Groningen tot in Brooklyn. Daarnaast verschijnen er robots, architectuurelementen, buizen, cirkels en abstracte vormen in haar werk. Groot en kleurrijk. Behalve werkzaam als graffitikunstenaar, muurschilder en urban art consultant wordt Mick la Rock ook geregeld ingehuurd als curator van tentoonstellingen. In 2015 was ze gastcurator van de tentoonstelling Graffiti. New York meets The Dam, in het Amsterdam Museum. De tentoonstelling ging over de hoogtijdagen van de New Yorkse graffiti en over hoe de Amsterdamse scene erdoor werd geïnspireerd. Een kolfje naar haar hand, ze was immers in beide scenes werkzaam.

Verder is Mick la Rock ook bekend van haar tomeloze inzet om de muurschildering van keith haring (1958-1990) op het terrein van de Centrale Markthallen zichtbaar te maken en te behouden. Haring

maakte deze schildering, van 12 bij 5 meter, in 1986. Drie jaar later wordt de schildering bedekt en vergeten. Maar niet door Mickey la Rock. Zij begon een lobby om het gigantische kunstwerk weer te tonen. Met succes, want na bijna twintig jaar is het werk nu weer te zien. Mooi hoe de ene muurschilder de andere weer in de schijnwerpers zet.

Hiermee laat ze ook zien hoe betrokken ze is bij de stad Amsterdam, waar ze sinds 2019 deel uitmaakt van het Stadscuratorium, dat het belang behartigt van alle buitenkunst in de stad.

In Straat staat een werk van Mick la Rock uit 2018, getiteld Sunrise at the Shinano River. Zelf zegt ze hierover:

“Tijdens de ontwikkeling van het abstraheren van mijn graffitiletters door de jaren heen, herkende ik overeenkomsten tussen de lijnen in brutalistische architectuur en de vorm van mijn letters. De letters van mijn graffitinaam zijn nog steeds te

lezen, als je ernaar zoekt. Nu is de inhoud van mijn werk de abstractie van letters. Dat concept abstraheer ik vervolgens tot iets dat bijna figuratief is, zoals een gebouw. Ik maak mijn eigen gebouwen niet, ik reproduceer iets dat al gebouwd is. Dit is een link naar graffiti, want graffiti wordt ook gebouwd op iets dat er eerder was.” Het gebouw in het werk van La Rock is gebaseerd op een foto van een sporthal in Japan, die opgetrokken is in een brutalistische stijl: grote, blokachtige structuren van beton. In deze strakke lijnen vindt Mick la Rock de geabstraheerde letters van haar naam terug: Mickey.

En wie goed kijkt vindt vast ook wel een paar letters, maar de hele naam?

En nog meer vrouwen

En dan zijn er ook nog heel veel werken waarop vrouwen worden afgebeeld. Ze zijn zeker niet allemaal even mooi. Maar mooi, wat is dat eigenlijk? Indrukwekkend zijn ze zeker. Zoals het werk Escape van Snik,

een Brits kunstenaarsduo, bestaande uit een man en een vrouw. Ze beelden vaker zwevende of vallende vrouwen uit – zoals hier – waarmee ze beweging willen uitdrukken. Vaak werken ze met stencils, sjablonen, zodat ze hun werk vaker en snel kunnen aanbrengen. Snik snijdt de sjablonen nog traditioneel en gebruikt niet, zoals veel collega’s wel doen, digitale technieken.

judith de leeuw (1995) maakte een werk geïnspireerd op internationale vrouwendag: Renovate Het is gigantisch groot en we zien een gespiegeld vrouwengezicht waarvan het bovenste barsten vertoont. Het schilderij is gebaseerd op het verhaal van een vrouw die na jarenlang misbruik haar vernietigde zelfbeeld weer wist op te vijzelen. Judith de Leeuw staat bekend om haar enorme muurschilderingen rond actuele, universele maatschappelijk thema’s. Ze wil hiermee aandacht vragen voor dergelijke onderwerpen, en begrip voor elkaar, voor de medemens, creëren. Over aandacht heeft De Leeuw zelf overigens niet te klagen:

HET SCHILDERIJ IS GEBASEERD OP HET VERHAAL VAN EEN VROUW DIE NA JARENLANG MISBRUIK HAAR

VERNIETIGDE ZELFBEELD WEER WIST OP TE VIJZELEN.

ze krijgt opdrachten om over de hele wereld hoge flats te decoreren en verkocht een paar jaar geleden enkele werken voor een onwaarschijnlijk hoog bedrag.

Nog één vrouw behoeft hier aandacht, Super Nurse uit 2020 van Fake (1980). Dit kunstwerk is een reproductie van het beroemde werk dat de mannelijke kunstenaar Fake maakte op een muur van de NDSM-werf, aan het begin van de coronapandemie. Het beeld is pakkend. De blik van de verpleegster is raak en het supermanlogo op het mondkapje spreekt voor zich. Het werk staat voor de vele verpleegkundigen die ware superhelden bleken te zijn tijdens

de pandemie. Het kunstwerk werd een hit, ging wereldwijd viraal en laat zien wat street art teweeg kan brengen. Super Nurse is een krachtig, herkenbaar beeld dat terecht, al is het als kopie, een plekje kreeg in Straat.

Tot en met 28 mei staan en hangen werken van mannelijke en vrouwelijke street art kunstenaars naast elkaar in Straat, met extra aandacht voor de vrouwelijke straatkunstenaars. Ook daarna blijven de meeste werken gewoon te zien in het museum voor street art en graffiti in Amsterdam-Noord. Het is een bonte verzameling van enorme werken, die tezamen een overdonderende indruk maken. O

Renovate van Judith de Leeuw

Super Nurse van Fake

Welke tentoonstelling? Sofonisba

Anguissola Waar? Rijksmuseum

Twenthe Wat? Anguissola (ca.1632-1625) is een van de meest getalenteerde portretkunstenaars van de Italiaanse 16de eeuw. Ze werd door haar tijdgenoten geprezen en was een van de succesvolste kunstenaars van de renaissance. Maar had jij weleens van haar gehoord? We zijn haar in de loop der tijd vergeten. Maar daar is nu verandering in gekomen. Waarom nu? Er is meer aandacht voor kunst van vrouwen in het algemeen en Rijksmuseum

Twenthe draagt een steentje bij. In de tentoonstelling vormt het leven van Sofonisba de leidraad.

Drie belangrijke momenten worden besproken: jeugd en opleiding in Cremona; hofdame in Madrid; haar laatste levensjaren op Sicilië en in Genua. Wanneer? T/m 11 juni 2023.

Welk museum? Stedelijk Museum

Schiedam Wat? We schreven er al eerder over, het is een goed en leuk museum voor iedereen. Zelf zeggen ze dit ‘We zijn een museum voor kunst, geschiedenis en heel veel mensen. Aan de hand van kunst en objecten van vroeger vertellen we verhalen over onderwerpen die er vroeger en ook nu toe doen. Je ontdekt kunst, vindt inspiratie, drinkt een kop koffie, ontmoet vrienden of maakt zelf iets. Je hebt er een klein geluksmomentje of vindt er misschien niet zoveel aan. Het kan en mag allemaal.’ Waarom nu? Nu is er een grote overzichtstentoonstelling van Femmy Otten in We Once Were One (1981) vraagt ze aandacht voor het vrouwelijk lichaam, dat gewoon is en mag zijn. Ze houdt een pleidooi voor kwetsbaarheid en intimiteit in een verharde en grillige wereld. De tentoonstelling is eigenlijk één grote installatie met tekeningen, schilderijen, sculpturen, performances. Wanneer? T/m 25 juni 2023.

Welk evenement? Oerol Waar? Op Terschelling Wat? Heeft Oerol nog uitleg nodig? Nee toch? Terschelling verandert 10 dagen lang in een groot theaterfeest. Theater, muziek, beeldende kunst, bootjes, tenten en heel veel bezoekers. Maar altijd supergezellig. Vooral met mooi weer, want er is veel locatietheater, buiten, in een duinpan en op een podium op het strand. Waarom nu? Oerol bestaat al meer dan 40 jaar! Het festival vindt elk jaar plaats in juni, als de dagen op z’n langst zijn, en duurt 10 dagen. Vanaf 2 mei staat het programma online en kun je voorstellingen reserveren. Hou die datum dus in de gaten. Wanneer? 9 t/m18 juni 2023.

De grote vraag is:

Kijken we weg of steunen we de Iraanse

vrouwen?

De Iraans-Nederlandse mensenrechtenactiviste Mardjan

Seighali volgde het nieuws uit Iran de afgelopen maanden op de voet. “Als een regime schoolmeisjes gaat vergiftigen, loopt het ten einde.”

choolmeisjes vergiftigen: dat is wat het Iraanse regime nu doet in een poging om zijn levensduur te verlengen. Ik zie het als een teken van onmacht. Als je schoolmeisjes gaat vergiftigen, betekent het dat je niet wilt dat er in de samenleving plaats is voor jonge vrouwen en voor onderwijs. Dat kun je niet volhouden.” Aan het woord is de Iraans-Nederlandse mensenrechtenactiviste en bestuurder Mardjan Seighali (58).

Het gesprek gaat over de duizenden Iraanse meisjes die de afgelopen tijd overal in Iran zijn vergiftigd met gifgas. Het regime doet alsof het geen idee heeft wie de daders zijn.

“Maar het is overduidelijk dat dit een manier is om die jonge vrouwen uit te schakelen en te straffen voor hun demonstraties tegen het regime”, zegt Seighali.

Die felle demonstraties laaiden in september vorig jaar op na de dood van de 22-jarige Mahsa Jina Amini, die door de Iraanse moraalpolitie werd gearresteerd omdat ze haar hoofddoek niet correct zou hebben gedragen. Het antwoord van het regime op de protesten was wrede repressie met de vergiftiging van schoolmeisjes als dieptepunt. Het is een strategie die we kennen uit Rusland, waar dissidenten op deze manier worden uitgeschakeld.

Seighali: “De Iraanse repressie is bruut en wordt alleen maar bruter. Dat is voor mij een duidelijk teken: er komt een einde aan dit regime. Maar

dat is niet morgen al een feit.”

Terwijl ze keek naar de beelden van de jonge Iraanse demonstranten die vrouwenrechten en democratie eisten, kwamen bij Seighali herinneringen aan haar eigen jeugd in Iran naar boven. “Ik zie parallellen tussen wat er nu in Iran gebeurt en het verleden. Toen ayatollah Khomeini aan de macht kwam, was het eerste wat hij deed: vrouwen onderdrukken, met de gedwongen hoofddoek als symbool. De eerste demonstratie waar ik naar toeging, was een grote betoging tegen de gedwongen hoofddoek. Ik ging er samen met mijn moeder heen.”

Seighali werd geboren in de Noord-Iraanse stad Rasjt en groeide beschermd op. Ze was de middelste van drie dochters. Haar moeder was verslaggeefster, haar vader ondernemer. “Mijn ouders waren liberaal, maar zij vertelden ons niet wat er werkelijk aan de hand was in ons land. Ik wist niets over de dictatuur van de sjah. Pas toen in 1979 de revolutie tegen die dictatuur uitbrak en vervolgens werd gekaapt door de islamisten onder leiding van ayatollah Khomeini, ben ik politiek actief geworden. Ze hadden vrije verkiezingen beloofd, maar die kwamen nooit. We zeiden: dit is niet waarvoor het volk in opstand is gekomen. Het antwoord van Khomeini was: jullie zijn tegen God. Iedereen die kritiek op hem had, werd vervolgd. Ik ben toen actief geworden bij een progressieve politieke beweging. Ik woonde bijeenkomsten bij, haalde geld op en verspreidde pamfletten. Uiteindelijk heeft me dat anderhalf jaar in de gevangenis gekost. Ik was zeventien toen ik werd gearresteerd. Ik ben in de gevangenis letterlijk volwassen geworden. Ik vierde daar mijn achttiende verjaardag. Nou ja, vierde… Ik heb lang in een isoleercel gezeten en heb martelingen moeten doorstaan. Ik moest leren overeind te blijven onder een regime dat mij wilde vernederen en breken. Dat hoort een achttienjarig meisje niet te hoeven doen. Dat is mijn pijn als ik naar de jonge Iraanse vrouwen kijk. De geschiedenis herhaalt zich.

“In de gevangenis probeerde ik mijn waardigheid te behouden door me vast te klampen aan mijn idealen. Wij hadden als gelijkgestemde jonge vrouwen in de gevangenis onderling veel steun aan elkaar. We wisselden poëzie en sprookjes uit om niet vervreemd te raken van de buitenwereld. En ik ontdekte dat ik niet bang meer was voor de dood. Ik leerde er op een andere manier mee om te gaan. Ik dacht: het zal voor mij een bevrijding zijn.”

Na anderhalf jaar werd ze plotseling vrijgelaten. Ze dacht eerst dat ze haar kwamen halen om haar te executeren. “Ze kwamen overdag en ik dacht: wat een vreemd moment. Want als je werd geëxecuteerd, kwamen ze in de avond. Later kwam ik erachter dat mijn ouders een overeenkomst met een invloedrijke mullah (islamitische geestelijke, red.) hadden gesloten. Ze hadden geld betaald en beloofd dat ze mij onmiddellijk zouden laten trouwen als ik vrij zou komen. Die mullah dacht dat mijn politieke ideeën wel zouden veranderen als ik eenmaal getrouwd was en een gezin had.

Ik was plotseling vrij, maar ik voelde me niet vrij. Ik was te beschadigd. Ik was mager en zwak, ik woog niet eens 39 kilo. Ik legde me neer bij het huwelijk en trouwde met een jongen met wie ik al bevriend was. Het was een strategische keuze. Ik voelde me vreselijk over mijn vrijlating. Mijn lotgenoten werden geëxecuteerd omdat hun ouders geen geld hadden om hen vrij te kopen.

Ik dacht: hoe durven jullie dit achter mijn rug om te regelen? Ik vond het goedkoop.” Samen met haar man kreeg Seighali twee zoons, maar er volgde geen rustig gezinsleven. Haar man, die cameraman was, had opnames gemaakt van een executie met de bedoeling die naar het buitenland te smokkelen en openbaar te maken. Maar hij werd betrapt en moest halsoverkop vluchten.

“Hij had mij daar niets over verteld en ik bleef plotseling met de kinderen achter. Maar gezien mijn achtergrond geloofde het regime niet dat ik niet wist waar mijn man was. Ze ondervroegen me en zetten me voor korte tijd gevangen. Ik dacht: zolang ze naar hem vragen, is dat een teken dat hij nog in leven is. Ik had hoop, maar ik was ook boos dat hij mij niets had verteld.”

Ze deed verschillende pogingen om samen met haar kinderen te vluchten en uiteindelijk lukte het haar om van haar laatste geld via Frankrijk naar Nederland te reizen.

“Wie denkt dat mensen vluchten omdat ze gelukzoekers zijn, leeft in een waanwereld. Je riskeert je leven en waardigheid om veiligheid en vrijheid

te bereiken”, zegt ze. In Nederland besloot ze dat ze de regisseur wilde zijn van haar eigen leven. “In Iran had ik nooit mijn eigen keuzes mogen maken. Nu wilde ik een eigen leven en daarvoor was ik bereid hard te werken met ijzeren discipline en doorzettingsvermogen. Ik wilde studeren en mijn man stond daar vierkant achter. Ik begon met het leren van de taal en het me eigen maken van de cultuur. Ik wilde meedoen. Dat begon met kleine dingen, zoals leren fietsen en boterhammen smeren in plaats van warme lunches bereiden, zoals ik in Iran gewend was.”

Ze volgde diverse opleidingen, waaronder een hbo maatschappelijke dienstverlening. Ze werkte onder meer bij de jeugdzorg en de reclassering en in 2013 werd ze directeur van de Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF.

“Ik vond het geweldig om voor die stichting te werken. Toen ik als Iraanse vluchteling naar Nederland kwam, was studeren zo wezenlijk.”

In 2020 werd ze voorzitter van het Humanistisch Verbond en sinds begin dit jaar is ze directeur van Stichting Natuurstad Rotterdam, een organisatie die buurtbewoners stimuleert om duurzaam te denken en te handelen via bijzondere kinderboerderijen en schooltuinen. “Samen met vrijwilligers willen we wat betekenen voor de mensen in de wijken. Dat is iets waar ik enthousiast van word. Ik koester nog steeds dezelfde idealen: iets betekenen voor mensen. Ongelijkheid en armoede raken mij nog steeds, dieper zelfs.

Mijn man en ik zijn altijd bij elkaar gebleven. We zijn nu bijna veertig jaar getrouwd. Het lijkt op een sprookje, maar je moet daarin wel je weg zien te vinden. Er zijn momenten dat je het niet meer leuk vindt, maar ik vond het toch altijd de moeite waard om voor de liefde te strijden. We houden van elkaar en hebben elkaar in vrijheid opnieuw ontdekt. En we doen alles wat we kunnen om solidair te zijn met de mensen in Iran. Samen zijn we verdrietig en hoopvol.” De grote vraag is nu: gaat het Iraanse regime het toch winnen via bikkelharde repressie? Seighali blijft hoopvol. “Er is inmiddels protest opgelaaid tegen de vergiftigingen en er zijn nog steeds veel stakingen. Dat heeft een economische reden. Loon wordt bijvoorbeeld niet uitbetaald en de situatie van de arbeiders is heel slecht. Zij hebben geen stakingsrecht en de stakingen worden hard neergeslagen. Dus het is heel dapper van die mensen. Er is dus wel degelijk nog van alles gaande, maar je weet hoe dat gaat met nieuws. Dan zijn er aardbevingen in Turkije en Syrië en dan gaat daar, helemaal terecht, alle aandacht naar toe. Ik zie dat de steun voor Iran vanuit het Westen afneemt. Van de EU-motie om de Revolutionaire Garde op de lijst van terroristische organisaties te zetten, is niets terecht gekomen. De Zwitserse ambassadeur is onlangs gewoon op bezoek gegaan in Iran met een hoofddoek op. Alsof daar nooit vrouwen op de barricades zijn geklommen om met gevaar voor eigen leven tegen de gedwongen hoofddoek te strijden. Ik denk dat we ons in het Westen heel duidelijk de vraag moeten stellen: Welke rol willen we spelen? Kijken we weg of steunen we de Iraanse vrouwen zodat ze de strijd kunnen winnen? O

‘Dat is mijn pijn als ik naar de jonge Iraanse vrouwen kijk. De geschiedenis herhaalt zich.’

‘Wij hadden als gelijkgestemde jonge vrouwen in de gevangenis onderling veel steun aan elkaar. We wisselden poëzie en sprookjes uit om niet vervreemd te raken van de buitenwereld.’

‘DE SITUATIE IS EXTREEM, DE ACTIES NIET’

Sinds 2020 is schrijver, journalist en feminist Bregje Hofstede (1988) betrokken bij Extinction Rebellion (XR). Ze was ook aanwezig bij de protesten op de A12. “Een orkest dat bleef doorspelen, ondanks de politiemegafoons die dreigden met het waterkanon, hoe symbolisch wil je het hebben?”

Was het klimaat altijd al een belangrijk onderwerp voor je?

“Toen ik jong was heette dit topic ‘milieuvervuiling’. Dat klonk als plastic zakjes in de berm, dat was wel erg maar leek ook weer niet zo’n onoplosbaar probleem. Desondanks maakte ik me steeds meer zorgen om het klimaat en zag ik niks gebeuren om verschil te maken. In de hete zomer van 2018 kwam er ook in mainstream media meer besef van de klimaatverandering. Ik ben erover gaan lezen en ben me helemaal lam geschrokken. Hoe meer ik las, hoe meer ik dacht: het is nog veel, veel erger dan ik dacht. Het is doodeng als je weet hoe erg het is. Om iets te doen met het gevoel van machteloosheid heb ik me aangesloten bij Extinction Rebellion, eerst in Frankrijk, nu in Nederland. Als individu sta je machteloos, maar als burgerbeweging kan je een vuist maken. Ik heb een kind van twee. Nu al veroorzaakt de klimaatcrisis in het mondiale Zuiden hongersnoden, droogte, dodelijke stormen en branden, en voor de komende generaties wordt dat enkel nog erger: massale migratiestromen, grotere kansen op oorlog en instabiliteit over de hele linie. De houding van de overheid frustreert me zo erg.”

Ik ben opgegroeid met de slogan ‘Een beter klimaat begint bij jezelf’. Eigenlijk klopt dat niet, hè?

“Dat is pure volksverlakkerij. Het gaat om systeemverandering. Je kunt wel vegetarisch eten en havermelk drinken, maar dat heeft alleen maar zin als de machthebbers, de overheden en de grote bedrijven gaan veranderen. Er moet heel snel heel veel gebeuren. Het is gevaarlijk om mensen te wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid. Natuurlijk hebben we allemaal iets van

verantwoordelijkheid, maar die is heel klein vergeleken met dat van overheden. Mark Rutte zei ‘Eigen schuld, dikke bult’ toen er een waterkanon werd ingezet bij de protesten op de A12. Hij verzaakt zijn plicht. Hij moet zorgen voor de toekomst van Nederland en faalt daarin. Hij trapt niet op de rem, maar op het gas. Per jaar gaat er dertig miljard aan subsidies naar de fossiele industrie. Zijn schuld, onze bult.”

Wat zou de overheid dan als eerste moeten doen?

“Die subsidies stoppen. Zolang dat niet gebeurt, blijft XR op de A12 terugkomen. Dat betekent ook: stoppen met het ontkennen van de noodsituatie. De overheid moet eerlijk zijn en hun verantwoordelijkheid nemen. Sommige mensen vinden dat het al te laat is, we overschrijden de anderhalve graad opwarming bijna zeker. Maar elke fractie van de

DOOR MARLEEN HOGENDOORN

Maatschappij Extinction Rebellion

decimaal telt en maakt ontzettend veel verschil voor mensen in het mondiale Zuiden en op termijn ook hier. Alle inzet is nog steeds zinvol.”

Wat zou je tegen klimaatminister Rob Jetten willen zeggen?

“Hoe wil je de geschiedenis in? Als de minister die moedig genoeg was om het nodige te doen of als de minister die het klimaat verzoop, en ons erbij? We wonen hier onder de zeespiegel.”

Lijkt iedereen zich nu te beseffen hoe erg het is gesteld met de klimaatverandering?

“Vanuit onze geïsoleerde huizen kunnen we denken: het valt wel mee. De supermarkten liggen vol, we hebben droge voeten en weinig bosbranden. In dit deel van de wereld is het relatief mild. Maar in het mondiale Zuiden vallen jaarlijks al talloze doden. Gelukkig blijkt uit polls dat de meerderheid van de mensen zich ook hier grote zorgen maakt.”

Maatschappij Extinction Rebellion

Hebben de media een rol in het brengen van dit nieuws?

“Absoluut. Ze kunnen een keuze maken door over de volgende verkiezing heen te kijken. Dit gaat over de toekomst van ons allemaal. We moeten ook de discussie erover normaliseren. Niet alleen dát je erover schrijft, maar ook hoe. Het is aantrekkelijk om klimaatactivisten weg te zetten als ‘milieu-wappies’. Zolang je het kunt hebben over de boodschapper, hoef je het niet te hebben over de boodschap. Terwijl die boodschap van levensbelang is.”

Jij was aanwezig bij de laatste protesten op de A12. Hoe was dat?

“Heel lief en warm. Het voelde als een festival. Er liepen jonge kinderen, ouderen, ik zag een jonge moeder kolven op het asfalt. Een grote groep onbekende mensen, waarvan je weet dat ze op hun vrije dag hierheen komen met het risico gearresteerd te worden om zich in te zetten voor het klimaat. Het gaf me hoop. En dan een orkest dat bleef doorspelen, ondanks de politiemegafoons die dreigden met het waterkanon, hoe symbolisch wil je het hebben?”

Het was zo’n groot verschil tussen het optreden van de politie bij XR en de boerenprotesten.

“Het baart mij zorgen hoe hard de overheid ingrijpt bij vreedzame demonstraties. Hoe bereid ze lijken te zijn het demonstratierecht op de helling te zetten. Als je al wordt opgepakt voor het oproepen tot deelname aan een vreedzaam protest, dat vind ik heel griezelig.”

Jane Goodall noemde de acties extreem. Kan je je dat ergens voorstellen?

“Ik kan me voorstellen dat je het irritant vindt als je een stukje om moet rijden. Maar extreem? De situatie is extreem, de acties niet.”

Tijdens de Feminist March liep er een grote groep ecofeministen mee, een opkomende stroming binnen het feminisme. Is het

klimaat iets waar vrouwen zich meer zorgen om maken dan mannen?

“De crisis treft alle genders, en ik zie binnen XR geen disbalans. Maar dat het feminisme zich ermee bezighoudt, is logisch. In het mondiale Zuiden dragen vrouwen vaak het water of bewerken het land; zij krijgen als eerste te maken met de gevolgen. Als de sociale spanningen oplopen, zijn vrouwen en minderheden kwetsbaarder. In mijn eigen omgeving zie ik dat vrouwen zich eerder zorgen maken om klimaat en ecocide, en praktisch denken over toekomst van hun kinderen. Misschien omdat ‘zorgen voor toekomstige generaties’ traditioneel op hun bordje valt. Misschien omdat ‘de vrouw’ en ‘de natuur’ eeuwenlang symbolisch met elkaar zijn gelijkgesteld. En beide als vuil behandeld.” O

‘IN MIJN EIGEN OMGEVING ZIE IK DAT VROUWEN ZICH EERDER ZORGEN MAKEN OM KLIMAAT EN ECOCIDE.’

‘HET BAART MIJ ZORGEN HOE HARD DE OVERHEID INGRIJPT BIJ VREEDZAME DEMONSTRATIES.’

VERENIGDE STATEN

Vijf vrouwen klagen de staat Texas aan. Ze zouden geen abortus kunnen krijgen, terwijl hun leven in gevaar was. Zoals bekend geldt in Texas een hele strenge abortuswet: artsen die een abortus uitvoeren, kunnen tot 99 jaar cel krijgen. De vrouwen pleiten voor meer duidelijkheid rondom de wet, voor zowel artsen als zwangere vrouwen. Artsen zijn bang voor boetes en gevangenisstraf, terwijl ze ook aan de gezondheid van zwangere vrouwen moeten denken.

AFGHANISTAN

Vrouwen en meisjes blijven nog steeds uitgesloten van onderwijs in Afghanistan. Het onderwijs ligt al sinds 2021 aan banden door het regime van de Taliban. De inspanningen van onder meer de EU in maart ten spijt: de Taliban houdt voet bij stuk. Mannen en jongens mogen daarentegen wel gewoon naar school.

NEDERLAND

Het stiekem afdoen van een condoom tijdens seks, wordt door het Openbaar Ministerie beschouwd als verkrachting. In een paar landen, zoals Zwitserland en Duitsland, bestaat er een wet over ‘stealthing’, in ons eigen land nog niet. Afgelopen maand waren er twee rechtszaken waarin twee mannen terechtstonden die uiteindelijk schuldig werden bevonden. Stealthing valt formeel niet onder verkrachting, maar is nu wel strafbaar.

IRAN

In Iran zijn meer dan honderd mensen gearresteerd voor het vergiftigen van schoolmeisjes. In november werden honderden leerlingen van tientallen scholen opeens ziek door een gas dat via het luchtventilatiesysteem is verspreid. De meisjes liepen klachten op als misselijkheid en problemen bij het ademhalen. Nu zijn de eerste verdachten gelukkig opgepakt voor deze afschuwelijke reeks vergiftigingen.

POLEN

ENGELAND

Sarina Wiegman is voor de derde maal door voetbalbond FIFA bekroond tot beste coach van het jaar van een vrouwenteam. Voordat ze de coach van Engeland werd, won Wiegman als coach van onze Leeuwinnen in 2017 het Europees Kampioenschap. Na de Olympische Spelen vertrok ze naar Engeland om daar de bondscoach te worden. En met succes: afgelopen zomer werd haar team Europees Kampioen. Wiegman wordt gezien als een van de pioniers van het vrouwenvoetbal.

EUROPA

De Europese Unie gaat sancties instellen tegen daders van seksueel geweld tegen vrouwen. Dat gaat ook om personen en organisaties die vrouwen bewust uitsluiten. Op de zwarte lijst staan nu instellingen uit onder meer Afghanistan, Iran, Rusland en (het bezette deel van) Oekraïne. Het Europese sanctiepakket moet zo een duidelijk signaal afgeven aan diegenen die zich schuldig maken aan seksueel geweld.

CHINA

De Poolse Justyna Wydrzyńska heeft acht maanden taakstraf gekregen voor het helpen van vrouwen met abortus. De mensenrechtenactivist en voorvechter van abortusrechten, hielp een vrouw uit haar land aan abortuspillen. In Polen is de wetgeving rondom abortus heel streng: het is alleen toegestaan bij incest, verkrachting of gevaar voor het leven van de moeder. En de vrouw zelf is bovendien niet strafbaar, maar wel degene die haar helpt. Daarom werd Justyna vervolgd. De zaak maakt veel los in Polen en daarbuiten.

Groenlinks-Kamerlid Corinne Ellemeet diende een initiatiefnota in om het voortaan mogelijk te maken om vanuit Nederland Poolse vrouwen beter te kunnen helpen bij een abortus.

Om de vergrijzing tegen te gaan mogen voortaan zowel ongetrouwde als getrouwde vrouwen zelf weten hoeveel kinderen ze willen krijgen. Sichuan is de eerste provincie in China die stopt met de regel van een maximaal aantal kinderen per vrouw. In Sichuan mochten vrouwen maximaal twee kinderen krijgen.

In Op de sofa beantwoordt psycholoog Annet Hogendoorn al jouw vragen over relaties, opvoeding, werk, vriendschappen; kortom het leven. Heb jij een vraag voor haar? Mail dan naar redactie@opzij.nl. Je vraag zal dan anoniem in deze rubriek verschijnen.

Vraag

Mijn zoontje speelt met jurkjes op de opvang. Ik wil dat eigenlijk niet. Is dit raar?

Antwoord

“Er is niks raars aan een jongetje dat interesse toont in jurkjes. Wij hebben als mens zelf bedacht dat jurken (over het algemeen) door vrouwen gedragen worden, met die ‘hokjes’ word je niet geboren. Wat betreft het feit dat jij dit eigenlijk niet wilt, lijkt het me belangrijk om te onderzoeken wat daaronder zit: waarom wil je dat niet? Ben je ergens bang voor? En als je dat eenmaal weet, kun je jezelf nog afvragen of je die angst voorkomt door jouw zoontje te verbieden met jurkjes te spelen. Ik ben benieuwd, stuur je weer een brief wanneer je erachter bent waarom je niet wilt dat je zoontje met jurken speelt?”

Vraag

Ik ben getrouwd en heb twee kinderen. Sinds de komst van onze kinderen ben ik minder gaan werken, maar mijn man niet. Er komt nu veel op mij neer: kinderen naar en van school brengen en halen, thuisblijven van werk als er eentje ziek is. Het huishouden, koken, oppas regelen en cadeaus voor jarige vriendjes en vriendinnetjes. Eigenlijk vind ik het niet leuk dat ik zoveel moet doen. Hoe kan ik dat met mijn partner bespreken?

Antwoord

“Wat goed dat je dit met je partner wilt bespreken. Soms is het de ‘makkelijke weg’ om niks te zeggen en gefrustreerd door te gaan. En daar wordt niemand gelukkig van. Het is belangrijk dat jouw partner hoort hoe de situatie voor jou voelt en is, zonder hem verwijten te maken. Als ik jouw bericht zo lees, kan ik me voorstellen dat het in de loop van de tijd zo is gegroeid; eerst ben jij minder gaan werken en daarna kwam er steeds meer en meer op jouw bordje terecht. Wellicht is dat ‘gewoon’ zo gegaan, en is jouw partner zich daar niet bewust van. Stap één is om hem hier bewust van te maken en daarbij te melden dat jij dit niet meer op deze manier wilt; weet hij of zij wel wat jij allemaal doet? Daarna kun je jouw wens bespreken. Het is belangrijk om die voor jezelf eerst goed helder te krijgen: heb jij alleen de wens om de taken meer te verdelen, zou je ook graag erkenning willen voor wat jij allemaal doet en/of zit er ook een wens achter om zelf meer te gaan werken? Als je dat helder hebt voor jezelf, kun je dit ook bespreekbaar maken vanuit jouw beleving van hoe de situatie is. Succes!”

Vraag

Al mijn vrienden en vriendinnen om mij heen zijn gesettled. Ik (40 jaar) ben single en heb geen kinderen. Ik werk veel en ben gelukkig. Desondanks heb ik het idee dat mensen me zielig vinden omdat ik alleen ben. “Je vindt de ware nog wel,” wordt er vaak gezegd. Ik twijfel over kinderen door de vragen van de mensen om me heen. Wat moet ik doen?

Antwoord

“H

et is zo zonde dat jij twijfelt aan jezelf en aan hoe jij jouw leven leidt, door deze vragen en opmerkingen van mensen om je heen. Er is niemand die jou kan vertellen hoe je wel of niet jouw leven zou moeten inrichten, behalve jijzelf. Je zegt dat je gelukkig bent, dat is waar het om gaat. Je zegt dat je twijfelt over kinderen, door de vragen van mensen om jou heen. Ik zou al die meningen van anderen de deur uitgooien en echt bij jezelf te rade gaan: wat wil ík? Keer naar binnen en stel jezelf de vraag of je kinderen wil. Dat is een gevoel dat je wel of niet hebt en dat is voor iedereen anders. Mensen kunnen inderdaad het idee hebben dat je pas gelukkig bent als je de ware nog vindt of als je kinderen krijgt. Dat is helemaal niet de norm! Het gaat erom waar jíj gelukkig van wordt en je schrijft dat je dat bent. Kies het pad dat voor jou werkt en niet het pad waarvan anderen denken dat het voor jou werkt.”

Kies het pad dat voor jou werkt en niet het pad waarvan anderen denken dat het voor jou werkt.

Achter het aanrecht

Nee, daar horen vrouwen natuurlijk niet meer. Maar koken is en blijft een leuke bezigheid. Elke Opzij lichten we een heerlijk recept uit een nieuw kookboek uit van een inspirerende vrouw.

Deze keer Susan Aretz, een echte foodie die al

Hoe is je passie voor koken aangewakkerd?

“Liefde voor eten zit in de familie. Mijn Limburgse ouders vierden alles met eten. Maar mijn echte liefde voor koken kwam veel later. Door onder meer veel te kijken naar Jamie Oliver, die liet zien hoe makkelijk het is om zelf te koken. Maar ook door kookboeken te kopen. Dan ga je op een gegeven moment zelf ook meer proberen en durven, en ontdek je dat vers koken echt het allerleukste (en lekkerste!) is.”

Vaak wordt de barbecue gezien als het domein van mannen, hoe ben jij ervan gaan houden?

“Wij kochten van het geld voor ons huwelijk in 2015 onze eerste Kamado-barbecue. De BBQ-boeken die er toen waren, werden vooral door mannen geschreven, dus zij hebben mij zeker op weg geholpen. Maar ik ontdekte ook dat je er zo veel meer op kunt maken dan ik in die boeken vond en dat het ook echt niet altijd heel veel tijd hoeft te kosten. En omdat ik niet mega geduldig ben, ging ik op zoek naar gerechten die snel te maken zijn, maar die op een barbecue wel echt heel lekker en maakbaar zijn.”

Wat is je favoriete gerecht ooit?

“Ooit?! O, mijn hemel, dat is niet te doen. Ik zeg altijd dat ik voor mijn laatste avondmaal minstens een week nodig heb omdat er zó veel lekkers te eten is. Die vraag is écht niet te beantwoorden.”

Waar haal je inspiratie vandaan voor je recepten?

“Dat kan echt overal vandaan zijn. Een gerecht dat ik in een restaurant heb gegeten, een ingrediënt waar ik obsessief mee experimenteer, een plaatje in een tijdschrift, iets wat ik online zie. Inspiratie komt echt uit alle hoeken en gaten.”

Je hebt een eigen gin op de markt gebracht, schreef drie kookboeken over borrelen en twee voor gezinnen met kinderen. Wat kunnen we nog meer van je verwachten?

“Wat ik het állerleukste aan mijn werk vind is dat ik me nooit tot één ding heb hoeven te beperken, maar er juist zo veel afwisseling in zit. Mijn werk groeit met mijn eigen leven en interesses mee. Dus géén idee wat er nog meer komt, maar vooralsnog wil ik echt laten zien dat barbecueën te gek is en ook niet zo moeilijk of ingewikkeld als vaak gedacht wordt.”

Ingrediënten (4 personen)

• 6 el Griekse yoghurt

• 2 el harissa

• ½ tl gerookt paprikapoeder

• zout en peper

ZALM MET HARISSASAUS

• 1 groot stuk zalmfilet met huid (500 g)

• 1 el olijfolie

1 Verhit de barbecue direct op 200 °C.

2 Meng alle ingrediënten voor de saus en proef of je ’m zo net zo lekker vindt als ik. Dit kun je ook prima al eerder voorbereiden. Bewaar in de koelkast tot gebruik.

3 Smeer de zalm in met de olie en kruiden. Leg de zalm met de huidkant op het rooster en laat hem met de deksel dicht 5-6 minuten grillen. Als de vis goed loslaat van het rooster, draai je ’m heel voorzichtig om. Laat nog

3-4 minuten aan de andere kant grillen. Je hebt dan een prachtige rosé gegrilde zalm. Wil je de zalm doorbakken hebben, dan laat je ’m nog 2 minuten extra garen.

4 Verdeel de zalm in porties en serveer met de harissasaus.

Wat drinken we erbij: een glas Josefien van Wijngaard St. Martinus of een pinot gris rosé. O

meerdere kookboeken op haar naam heeft staan. De laatste is eentje over barbecueën. Interessant, want vaak is dat een mannendomein. Susan hoopt dan ook dat vrouwen zich geïnspireerd voelen om ook achter de BBQ aan de slag te gaan. “Want echt, als ik het kan, kan iedereen het!”

WE ZIJN GEEN MAN!

WE ZIJN GEEN MAN!

De missie van Mirjam Kaijer (1976): meer onderzoek naar gender-specifieke zorg. Want de geneeskunde is nog altijd a man’s world. Zelf maakte ze mee hoe ze van het kastje naar de muur werd gestuurd met vage gezondheidsklachten die uiteindelijk wezen op een goedaardige tumor. Inmiddels is ze een boek, een petitie, een meldpunt, een Vrouw in de Media Award en heel veel herkenning verder. “De overgang of psychische labels mogen niet het afvoerputje worden van alle onverklaarbare gezondheidsklachten bij vrouwen.”

Zo’n tien jaar geleden ging Mirjam Kaijer naar de internist met een sluimerende pijn in haar lijf en klachten als botontkalking, oorsuizen, gebitsklachten, haaruitval en spierpijn. Ze bleek alleen een licht verhoogd calciumgehalte in haar bloed te hebben, maar dat zou niet de oorzaak zijn van haar klachten. Achteraf onjuist. Ze werd daarna van de ene naar de andere arts gestuurd. Haar klachten werden afgedaan als onderdeel van de overgang, of als fibromyalgie. Er werd vaak gezegd: doe het wat rustiger aan. Het is vast de overgang. En zelfs: je hebt een lage pijngrens. Het voelde alsof het probleem bij haar werd neergelegd. Terwijl gebrek aan kennis over het vrouwenlichaam hier de oorzaak van was. Na een jarenlange zoektocht bleek uiteindelijk dat ze een goedaardige tumor in haar bijschildklier had. In 2020 werd ze geopereerd in de Verenigde Staten (vanwege de pandemie) en sindsdien is ze gelukkig weer gezond. Welkom in de wondere wereld van de onverklaarde gezondheidsklachten van de vrouw.

Waarom vrouwen vaker onverklaarbare klachten hebben dan mannen? Simpel: de geneeskunde is nog altijd a man’s world. Veel onderzoek en het testen van en medicijntesten zijn namelijk gebaseerd op het mannenlichaam. In de gezondheidszorg wordt er meestal van uitgegaan dat mannen en vrouwen, op hun voortplantingsorganen na, op dezelfde wijze gediagnosticeerd en behandeld kunnen worden. Appels

met peren vergelijken, noemt Mirjam dat: niet alleen afkomst en kleur spelen een belangijke rol, maar ook gender en geslacht. En daar moet ons medisch systeem beter op afgesteld zijn. Het vrouwenlijf wordt op een andere manier ziek. Vrouwen hebben bijvoorbeeld vaker auto-immuunziekten dan mannen (75 procent van deze patiënten is vrouw) en ze ervaren bij een hartinfarct zelden de klassieke pijn op de borst die mannen voelen. Recentelijk bleek ook dat vrouwen twee keer zoveel kans op bijwerkingen van de coronavaccins hadden als mannen. Door het gebrek aan kennis krijgen vrouwen verkeerde behandelingen, , soms onterechte diagnoses als depressie of burn-out, of worden klachten afgedaan als behorend bij de overgang, fibromyalgie of het chronisch vermoeidheidssyndroom. Ook krijgen vrouwen te horen: het zit tussen je oren. En dit terwijl er wel degelijk een lichamelijke oorzaak aan ten grondslag kan liggen.

Mirjam, zelf oud-verpleegkundige, is werkzaam als journalist. Ze schrijft columns voor het Noordhollands Dagblad en bundelde haar ervaring met onverklaarde gezondheidsklachten in een boek: Ik ben geen man Hierin interviewt ze artsen, wetenschappers en ervaringsdeskundigen. Haar boek neemt geen feministisch standpunt in. “Hilarisch genoeg is het een pleidooi voor ongelijke behandeling. Nog steeds ben ik geschokt. Hoe komt het dat heel veel vrouwen niet weten dat er onvoldoende onderzoek is gedaan?”

Veel vrouwen herkennen zich in de verhalen. “Ik had nooit gedacht dat het zo’n olievlek zou worden. Je weet immers nooit wat een boek losmaakt.” Ze kreeg veel reacties van vrouwen, maar ook van mannen. “Die vertelden met tranen in hun ogen dat dit het verhaal van hun overleden vrouw was. Er werd gedacht dat ze zich aanstelde, want dat zei de hulpverlener. Ze moest zogenaamd een schop onder haar kont krijgen. Als zo’n vrouw dan overlijdt overlijdt, heeft het hele gezin een schuldgevoel. Hoe eenzaam moet deze vrouw zich gevoeld hebben? Je bent ziek en wordt niet geloofd. Elk mens wil erkend worden in wie zij is en wat zij voelt. Een ander verhaal dat me is bijgebleven is dat van een vrouw die somber was na de zwangerschap. De huisarts opperde: misschien

‘MANNEN VERTELDEN MET TRANEN IN HUN

wilde je wel geen kind. Een huisarts heeft autoriteit, als die zoiets zegt, neem je dat serieus en dan ga je aan jezelf twijfelen. Het bleek achteraf door de hormonale disbalans te komen. Of het verhaal van een vrouw die antidepressiva kreeg ten tijde van de overgang en hier heftig op reageerde. Niet verwonderlijk, want die medicatie is met name op de man getest. Ze kreeg daarna antipsychotica en uiteindelijk elektroshocks en is sindsdien een groot deel van haar geheugen kwijt. Dat is onomkeerbaar. Menig gynaecoloog zegt dat er eerst met hormoonsuppletie behandeld had moeten worden. Of jonge vrouwen die somber worden van de pil en antidepressiva krijgen, terwijl de link met de pil niet wordt gelegd. In sommige buurlanden worden jonge vrouwen veel beter gemonitord als ze anticonceptie gaan slikken.”

Na haar boek zette Mirjam de stichting Voices for Women op, een platform voor vrouwspecifieke zorg, waar vrouwen ook hun ervaring kwijt kunnen bij het meldpunt. Ze startte een petitie voor betere medische zorg voor vrouwen, die al snel meer dan 41.000 keer werd ondertekend en die ze mocht aanbieden aan minister Kuipers van Volksgezondheid. In november toog ze opnieuw naar de Tweede Kamer in Den Haag, de petitie was toen meer dan 57.000 keer ondertekend.

Hoe reageerde de politiek?

“De reactie was: er is aandacht voor vrouwspecifieke klachten en we zijn er mee bezig. Wieke Paulusma van D66 stelde hier Kamervragen over. Ik hoop dat de politiek nu een stap zet door meer geld beschikbaar te stellen voor dit onderzoek. Zij zijn nu aan zet.”

Het valt me op dat je nooit boos doet richting de hulpverleners.   “Nee, dat ben ik ook niet. Onze tone of voice is te allen tijde vriendelijk en dat spreekt aan. Op ludieke en creatieve wijze vragen wij aandacht voor een heel groot probleem. We zijn geen boze vrouwen aan het hek. Ons pleidooi is niet alleen voor vrouwen, maar ook voor alle hulpverleners. Zij kampen met een enorm kennishiaat, kunnen niet de hulp bieden aan deze zoekende patiënten, en dat is frustrerend. Deze groep hulpverleners neemt contact met ons op en ook uit die hoek horen wij schrijnende verhalen. Niemand gaat in de zorg werken om de ander onderuit te halen. Maar door het grote kennishiaat liggen fouten op de loer.

“We willen awareness creëren: het ligt niet aan de hulpverleners, maar het systeem moet anders. Je kunt heel boos worden om dit alles, maar als journalist kijk ik er met nieuwsgierige ogen naar. Wil iemand uit de politiek vrouwen onderuit trappen? Nee. Maar is er onvoldoende bewustwording? Jazeker. Is het beschamend hoe er in de gezondheidszorg met vrouwen wordt omgegaan? Absoluut! Er moet verantwoordelijkheid worden genomen. Het medische systeem voor vrouwen moet nodig worden aangepakt. We willen het kwartje laten vallen: hé, hoe kan het dat we vrouwen anno 2023 behandelen alsof ze man zijn?”

Hoe reageer je dan op sceptische mensen?

“Natuurlijk kom ik weleens sceptische mannen of bestuurders tegen. Dan zeg ik: dit gaat ook over jouw vrouw, jouw moeder of jouw dochter. Het gaat erom dat er meer onderzoek moet komen. Als je dat op die manier uitlegt, dan zijn ze meteen om.”

Maar als het nou mannen waren die verkeerd werden gediagnosticeerd?

“Ik heb diverse specialisten gesproken die zeiden: ja, als het een mannenaandoening was geweest, dan was er allang geld om dit te onderzoeken. Ik kan dat zelf niet hard maken, maar sommige strijders in het veld beweren dat de urgentie dan hoger zou zijn.”

Je hebt de Vrouw in de Media Award gewonnen. Zorgde dat ook voor meer bewustzijn?

“Absoluut. Ik ben fulltime lobbyist geworden. We worden steeds zichtbaarder. We willen onafhankelijk blijven en de verhalen van de vrouwen de komende jaren blijven vertellen. De prijs is een enorme erkenning dat het onderwerp serieus wordt genomen.”

Heb je tips voor vrouwen als ze bij de huisarts zitten?

“Laat je niet wegsturen en accepteer niet dat je klacht aan je psyche wordt gelinkt voordat er goed en gedegen lichamelijk onderzoek is gedaan. Als je je niet gehoord voelt, snel in een hokje belandt of iets hoort als ‘u bent zo dik omdat u te veel eet’, terwijl er hormonaal niet wordt uitgezocht of daar een component ligt, geef dit dan aan. Zeg dat je het niet prettig vindt en wat dit met je doet. Bij een diagnose als burn-out, depressie of angststoornis kun je aangeven dat je wil dat lichamelijke oorzaken worden moeten uitgesloten. Wees

ook alert bij deze klachten in relatie tot de pil. We zien gelukkig wel dat vrouwen al veel meer de regie durven te pakken. Ook de hulpverleners zeggen veel vaker dat ze te weinig weten van het vrouwenlichaam. En wat ik ook belangrijk vind is het delen van informatie en kennis die je hebt. De kracht van onze stichting is dat we veel vrouwen aan een diagnose hebben kunnen helpen omdat wij onszelf herkennen in de klachten van de ander. Wij gaan nooit op de stoel van de hulpverlener zitten maar geven dit mee als tip. Mijn aandoening is bijvoorbeeld te herkennen in het bloed, aan een laag vitamine D-gehalte en een (licht) verhoogd calcium-gehalte. Het is een onderbelichte aandoening in Nederland, terwijl toch één op de 250 vrouwen dit heeft. De klachten lijken erg op overgangsklachten. Door mijn boek heb ik andere vrouwen aan een diagnose kunnen helpen. ”

Wat zijn je plannen de komende tijd?

“We hebben veel aanvragen en werken samen met andere partijen om dit op de agenda te blijven zetten. We blijven zoeken naar financiële ondersteuning. Wij zijn de stem van de vrouwen. En we blijven de komende jaren blijven monitoren of dit grote probleem echt wordt opgepakt. Het is nodig, want nog elke dag vallen er onnodig veel slachtoffers.” O

‘ALS HET EEN MANNENAANDOENING WAS GEWEEST DAN WAS ER ALLANG GELD OM DIT TE ONDERZOEKEN, ZEGGEN SPECIALISTEN.’

‘ELKE DAG VALLEN ER ONNODIG VEEL SLACHTOFFERS.’

Ruim een jaar na de onthullingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij The Voice of Holland verschijnt essaybundel Voorbij de Verbijstering. Een bundel waarin 24 auteurs zich buigen over de vraag: Hoe komen we voorbij de verbijstering over seksueel grensoverschrijdend gedrag, en gaan we over op structurele oplossingen? Voorbij de Verbijstering, samengesteld door Renée Römkens, Anja Meulenbelt en Tessel ten Zweege, verschijnt 8 mei bij Mazirel Pers.

komen we als maatschappij verder dan steeds maar die shock over dit structurele probleem?

Waarom blijft seksueel geweld het publiek toch zo verbazen?

Eerder dit jaar barstte de bom bij de NOS Sportredactie. Intimidatie, ongelijke machtsverhoudingen en seksuele grensoverschrijding zorgde jarenlang voor een onveilige werksfeer. Sinds #MeToo zijn er helaas veel meer gevallen van seksueel grensoverschrijdend gedrag in het nieuws gekomen. Elke keer reageert onze maatschappij geschrokken: dat kan toch niet waar zijn! Waarom blijft seksueel geweld het publiek zo verbijsteren? En hoe komen we verder of zelfs tot een oplossing?

Tessel ten Zweege (1998) bespreekt deze kwestie met Hedy D’Ancona (1937) en Jeanette Chedda (1983).

Ruim een jaar geleden was het grote publiek in rep en roer. BNNVARA’s webprogramma BOOS onthulde dat er grootschalig seksueel grensoverschrijdend gedrag zou zijn gepleegd bij The Voice of Holland Twee coaches, een regisseur en de bandleider werden door meerdere jonge vrouwen beschuldigd van aanranding, ongewenste dickpics en in enkele gevallen zelfs verkrachting. “Zouden ze er niet om gevraagd hebben?” “Wilden ze niet gewoon hogerop komen?” “Dat kan toch niet waar zijn?” Talpa-baas John de Mol stelde zelfs dat hij niet kon geloven dat zijn werknemers zoiets zouden doen.

Het was niet de eerste keer dat seksueel misbruik in het nieuws was. In 2017 barstte #MeToo los op Twitter en werd er later bericht over misbruik in de Nederlandse kunstwereld en op de Universiteit van Amsterdam, om maar een paar voorbeelden te noemen. Telkens kwam er eenzelfde, geschokte reactie. Waarom blijft seksueel geweld het publiek toch zo verbijsteren? Ik spreek twee activisten en schrijfsters over het afgelopen decennia aan feministische strijd tegen seksueel geweld. Hedy D’Ancona is voormalig politica, sociologe en feministe van het eerste uur. Jeanette Chedda, spreker, model, oprichter van Delft BIJ1 en is onderdeel van het collectief Feminist Against Ableism. Beiden schreven dit jaar mee aan Voorbij de Verbijstering, een bundel over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Samen buigen wij ons over de vraag: Hoe

Jullie zijn beiden feminist en actief in de strijd tegen seksueel geweld. Waarom is er volgen jullie steeds zo’n geschokte reactie op onthullingen van seksueel geweld?

Jeanette: “Die verbijstering komt van gebrek aan collectieve zelfreflectie als Nederlandse samenleving. Bij meerdere sociale problemen zie je dit fenomeen. In dit geval is het de ondergeschikte positie van vrouwen waar mensen steeds maar verbijsterd over zijn, maar ook zwarte Nederlanders, Nederlanders van kleur en mensen met een handicap worden structureel gediscrimineerd en mensen willen dat gewoon niet zien. Ik mis het collectief besef en actie. Ik begrijp dat zelf echt niet: je leest toch elke dag wat in de krant over racisme of over seksisme, hoe kun je dan niet zien dat het een structureel probleem is? Het is een gebrek aan kennis of wil bij de gemiddelde witte Nederlander om het grotere plaatje in te zien. Die verbijstering maakt me echt boos. Sommige Nederlanders kunnen wegkijken van sociale problemen, omdat het ze zelf niet raakt, maar voor iemand zoals ik is het mijn realiteit.”

Hedy: “Veel mensen zien feminisme als een gestreden zaak en zien niet direct de urgentie. Als ik bij leerlingen maatschappijleer voor de klas kom staan, dan kijken ze me glazig aan met het idee ‘daar heb je die oude feminist weer’. Soms denken die kinderen dat het feminisme al achterhaald is, die hebben een werkende moeder en vinden het allemaal prima. Dan vraag ik de klas, steek je vinger op als je je ‘s avonds in het donker wel eens onveilig voelt op straat. Vrijwel alle meisjes steken hun hand op, een enkele jongen. Dan vraag ik hen om zich heen te kijken om het patroon te herkennen. Ik vraag ze dan, zien jullie nu dat mannen zich de publieke ruimte, die van iedereen is, toe-eigenen? Dat is buitengewoon onrechtvaardig en maakt me kwaad. Helaas zien veel mensen niet in hoe discriminerend en vernederend straatintimidatie is.”

Ik denk ook dat mensen het niet willen weten. Het is natuurlijk fijner om te leven in een wereld waar voor jouw gevoel niets aan de hand is, dan in een wereld waarin redelijk dichtbij zoveel geweld voorkomt. Dit fenomeen heet de just world theory. Dat betekent dat mensen zich veiliger en comfortabeler voelen als ze ervan uitgaan dat het leven rechtvaardig verloopt en dat mensen die nare dingen meemaken dat op de een of andere manier hebben verdiend. Zolang zij zich niet zo gedragen als het slachtoffer, zijn zij dus veilig voor die nare

ervaringen. Oncomfortabele emoties zoals angst of schuldgevoel voor eventuele betrokkenheid bij de zaak, worden op deze manier buitenspel gezet.

Hedy: “Slachtoffers kregen inderdaad altijd de schuld van het misbruik dat ze werd aangedaan. Vroeger werd er gedacht dat vrouwen aanleiding hadden gegeven, dat een vrouw een man had verleid om te doen wat hij deed. Daarom ben ik verheugd dat daar nu verandering in komt. Maar vrouwen hebben nog steeds steun nodig in het delen van hun verhaal. Het komt nog steeds voor dat politieagenten bijvoorbeeld zeggen dat je beter geen aangifte kan doen, of dat wat die vrouwen hebben meegemaakt niet telt als seksueel geweld.”

Waar komt die neiging tot wegkijken en victim blaming nog meer vandaan, denken jullie?

Jeanette: “We hebben als maatschappij een heel raar beeld van seks en alles wat erbij komt kijken. Voor vrouwen zit er een bepaald stigma op vrouwelijke seksualiteit, wat victim blaming mogelijk maakt. Ik ben opgegroeid met het idee dat

seks vies is, genot was sowieso nooit een onderwerp en ik dacht vroeger zelf ook dat vrouwen dat soort dingen uitlokten. Er zit gewoon veel schaamte om dit onderwerp, ook bij vrouwen. We worden als vrouwen aangeleerd om elkaar als concurrentie te zien. Ik was vroeger om de haverklap jaloers op andere vrouwen, want dat was mij aangeleerd. Vanuit die denkwijze is het makkelijk om te denken, zij is zo seksueel en zelfverzekerd, zij vraagt erom. Toen ik een gemeenschap ontdekte met feministen, voornamelijk het collectief Feminists Against Ableism, vond ik echt veel vrouwen tegen wie ik opkijk in plaats van dat ik ze benijd. Wanneer je die rivaliteit omzet in solidariteit en zusterschap, dat is waar feminisme om draait.”

Hedy: “Dat heb ik precies zo ondervonden. Toen het feminisme in 1968 echt van de grond kwam in Nederland, toen heb ik echte vrouwelijke vriendschap ontdekt. We hadden een gemeenschappelijk doel, we ondersteunden elkaar. Er waren natuurlijk wel ruzies en onenigheden, voornamelijk over hoe we de vrouwenstrijd moesten invullen. We kregen wel in de gaten dat we alleen door solidair te zijn onze doelen konden bereiken. De trend van daarvoor; het etaleren van je voorkeur om met mannen samen te werken, was voorgoed voorbij. De jongere generaties aan vrouwen zijn dan wel wat minder activistisch, die denken dat wij het in mijn tijd allemaal al geregeld hebben, maar ze hebben de kunst van de vriendschappen onder vrouwen wel echt verfijnd. Hoe is dat voor jullie, hebben jullie goede vriendinnen?”

Absoluut. Vriendschap en feminisme zijn voor mij ook erg verbonden. Toen ik in een feministisch collectief zat en vrouwen van kleur, trans personen en vrouwen met autisme hoorde vertellen over hun ervaringen in de maatschappij, leerde ik pas echt wat solidariteit was. Nu stel ik mezelf altijd de vraag: komt mijn feminisme alleen op voor

mijzelf, of ook voor vrouwen van kleur, vrouwen met een handicap en genderdiverse mensen?

Jeanette: “Vriendschap is lastig voor mij en het is een belangrijk thema in mijn activisme, omdat mensen met een handicap vaak moeilijker vriendschappen sluiten. Ik zat niet op de basisschool met mijn broertje maar moest dertig minuten in een busje naar de Mytylschool, een school voor lichamelijk gehandicapte kinderen. Mijn klasgenoten zag ik niet in mijn straat, dus banden creëren was moeilijk. Mensen met een handicap leven vrij gesegregeerd van de samenleving. Ook heb ik geen stereotiep studentenleven gehad, onderwijsinstellingen zijn structureel ontoegankelijk, en studentenhuizen en clubs eigenlijk ook. Nederland is sowieso fysiek vrij ontoegankelijk. Dat heeft weer enorm veel invloed op de vriendschappen die je sluit als gehandicapt persoon.”

Hedy: “Zo kun je de situatie ook niet veranderen en solidariteit bewerkstelligen, als je zo wordt weggehouden van de wereld van mensen zonder een handicap. Het lijkt me hartstikke moeilijk om dat goed te doen.”

Als er meer solidariteit is, gaat het dan eindelijk eens vlotten in de strijd tegen seksueel geweld, denken jullie? Zijn jullie optimistisch?

Hedy: “Kijk, ik ben natuurlijk al heel lang heel erg kwaad, en nog steeds, omdat het allemaal veel te langzaam gaat. Tegelijkertijd ben ik wel optimistisch omdat problemen als seksueel geweld meer worden besproken: Dit soort gesprekken leiden uiteindelijk tot beleidsverandering. Ik zie er al een aantal die mij goede hoop geven. In Nederland is een regeringscommissaris tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag, Mariette Hamer, aangesteld, die ook behoorlijk goed aan de gang is. Er is een type onderzoeksjournalistiek dat streng toekijkt op grensoverschrijdend gedrag. Er is nu een Europese richtlijn, voor vertrouwenspersonen

en klokkenluiders, waardoor werkplekken veiliger moeten worden en grensoverschrijdend gedrag zal worden ingeperkt. Het is de bedoeling dat Nederland die wet ook gaat implementeren. Dat zijn veranderingen die laten zien dat de verbijstering eindelijk een beetje gaat liggen, en dat we overgaan op structurele verandering. Ik kan me goed voorstellen dat je als vrouw, en al helemaal als vrouw van kleur met een handicap, je ontzettend woedend maakt over het trage tempo van de vooruitgang. Maar ik ga al enkele jaren

‘Wanneer je die rivaliteit omzet in solidariteit en zusterschap, dat is waar feminisme om draait.’

‘Als ik bij leerlingen maatschappijleer voor de klas kom staan, dan kijken ze me glazig aan met het idee ‘daar heb je die oude feminist weer’.’

mee, en ik zie zo langzaam maar zeker wel wat veranderen. Er is echt een verschil met dertig of vijftig jaar geleden als het gaat om sociale veiligheid en de positie van de vrouw.”

Jeanette: “Dat geloof ik, en daar probeer ik me aan vast te houden, maar voor mij is het echt moeilijk om optimistisch te zijn. En ook binnen het activisme tegen seksueel geweld, zijn er ook nog veel stappen te maken en moet het feminisme echt intersectioneler. Vrouwen met een handicap lopen veel meer risico om seksueel geweld mee te maken, omdat die veel vaker in a ankelijkheidsposities terecht komen bijvoorbeeld in de zorg of andersoortige hulp. Als een gehandicapt persoon zou samenwonen en/of trouwen, verliest die het recht op hulp of uitkering. Je wordt op die manier helemaal a ankelijk van je partner. Dat is geen wenselijke situatie en zeker niet wanneer je in een gewelddadige relatie zit. In mainstream feminisme wordt totaal niet gepraat met gehandicapte vrouwen over deze problemen. Daar mis ik nog wel solidariteit. Over Europese richtlijnen gesproken, er is een VN Verdrag Handicap, maar die wordt door de Nederlandse overheid niet goed genoeg nageleefd. De positie van mensen met een handicap is zelfs achteruitgegaan, en al helemaal sinds de coronapandemie. Daarom ben ik zo pessimistisch.”

Hedy: “Wat jij doet, is aandacht vragen voor een verwaarloosd probleem. Grensoverschrijdend gedrag is altijd verweven met macht. Mensen met een gemarginaliseerde positie of mensen die structureel a ankelijk zijn, zijn extra kwetsbaar, daar moeten we dus extra geluid voor maken. Als we het lang genoeg volhouden, dan kunnen we de wereld echt veranderen. Een paar jaar geleden werd een gehandicapt persoon, een ferme activist, tot een soort bewindspersoon voor gehandicapten benoemd. Stemt dat je positief?”

Jeanette: “Nou, er zijn wel meerdere politici die horen op te komen voor mensen met een handicap, maar vaak zijn dat witte niet-gehandicapte cis hetero personen met bijbehorende privileges. De ervaring als vrouw van kleur met een handicap is wel degelijk anders. Ik weet niet of ik op een wit persoon zonder handicap kan rekenen om ook op te komen voor vrouwen van kleur met een handicap. Ik zie namelijk helaas structureel het tegenovergestelde. Daarom is intersectionele politiek belangrijk. Dus kijken naar problemen met een intersectionele blik: en met oplossingen komen die ook voor mensen werken die vallen buiten de standaard van de witte niet-gehandicapte cis hetero persoon.”

Hedy: “Dat is waar. Maar ogen openen is het enige wat je kan doen met dit soort problemen, en mijn ogen heb je nu geopend. Als je een steentje in een vijver gooit, veroorzaak je altijd rimpelingen.”

Jeanette: “Ik waardeer dat u dat zegt, want soms voelt het als roepen in de leegte.”

Er zijn inderdaad een heleboel ogen geopend door #MeToo en de uitzending van BOOS, en door het aanhoudende activisme van mensen zoals jullie. Maar er is ook een hoop backlash. Wat vinden jullie ervan dat sommige mannen beweren dat #MeToo is ‘doorgeslagen’ en dat ze niet eens meer fatsoenlijk met vrouwen kunnen irten zonder beschuldigd te worden?

Jeanette: “Dat is privilege in de puurste vorm. Dit is dus precies een voorbeeld van dat gebrek aan zelfreflectie waar we het eerder over hadden. Hoe kom je erop om in een gesprek over geweld tegen vrouwen, het weer op jezelf te gaan betrekken? Als je bang bent om grenzen te overschrijden als je tegen vrouwen praat, dan zou ik inderdaad eerst eens even nieuwe omgangsvormen aanleren voordat je weer met vrouwen gaat praten.”

Hedy: “Mannen hebben zo bijzonder weinig kennis van vrouwelijke seksualiteit. Dat je tegenwoordig als vrouw rustig tijdens het ontbijt je mobiel opent om een foto van zo’n rimpelige worst te openen. Ik vind het belachelijk! Mannen hebben zo weinig kaas gegeten van wat vrouwen willen.”

Dus eigenlijk vinden we dat we binnen het feminisme beter naar elkaar moeten luisteren, om meer solidair te zijn met gehandicapte vrouwen en genderdiverse mensen die andere ervaringen hebben dan wij zelf. En evenzo moeten mannen beter luisteren naar de ervaringen van seksueel geweld, zodat ze niet steeds zo verbaasd reageren maar gewoon meewerken aan de oplossing.

Hedy: “Precies. Ik heb echt wat geleerd van dit gesprek, ik heb wat om over na te denken.”

Jeanette: “Dat is helemaal wederzijds. Bedankt voor alle jaren aan feministische strijd.”

Hedy: “Daar gaan we nu samen mee verder!” O

BOEK CADEAU

Saskia Noort - Hoe nu verder?

Over het boek

Over liefde, feminisme, single-zijn en andere ontboezemingen

Zeventien jaar lang schreef Saskia Noort columns over liefde, moederschap, daten en seks - maar ook over het kronkelige pad van het single-leven, ouder worden en seksisme. In haar columns neemt ze bored couples en single mannen van middelbare leeftijd op de hak en schrijft ze onder andere over feminisme en daten na het #MeToo-tijdperk. En natuurlijk spaart ze zichzelf ook niet.

‘Intelligent, scherp, gevat, open en eerlijk over onderwerpen die vaak in de taboesfeer zitten. Wat een dijk van een schrijfster. Genoten van elke column. Zowel tranen gelaten als regelmatig enorm hard gelachen.’

voor maar

‘In mainstream feminisme wordt totaal niet gepraat met gehandicapte vrouwen over deze problemen.’ OPZIJ

en overige informatie zijn opgenomen in het

WORD DONATEUR

Al ruim 60 jaar strijdt Dr. Jane Goodall voor mens, dier en natuur. Met hulp van de lokale bevolking in Afrika vangt het Jane Goodall Instituut chimpansees-in-nood op, pakken we stroperij aan en planten we miljoenen bomen. In Nederland stimuleren we jongeren om zelf de handen uit de mouwen te steken via Jane’s Roots & Shoots programma.

Doe mee en help het levenswerk van Jane Goodall voort te zetten. Word donateur via WWW.JANE GOODALL.NL

© JGI / Brice Ngomo