OPZIJ aug sept 2019

OPZIJ FEMINISTISCH MAGAZINE 4.0

aug /s e p t 2 0 1 9 • 4 6 s t e JA A RG A NG • € 6 ,9 9

MELINDA GATES

Miljardair met een missie

Absolutely fabulous

WANDA DE KANTER

‘Niet roken maar koken’

Corbino

MET DOLLY PARTON, IGONE DE JONGH EN WENDE SNIJDERS EUROPEES PARLEMENTARIËR

SAMIRA RAFAELA ‘De discussie over vrouwenrechten kent veel afleidingsmanoeuvres’

ZUSTERSCHAP

DEUG PRONKEN

VOOR Marg PUBLICA TI aret A twoo E d

HandThe maid's Tale

Abonnee worden

NEEM NU EEN

JAARABONNEMENT en ontvang een het boek ‘t Hooge Nest ter waarde van €21,99 CADEAU!

6x OPZIJ + BOEK VOOR

€ 41,50

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bestieren twee joodse zussen - Janny en Lien Brilleslijper - een van de grootste onderduikadressen in Nederland: 't Hooge Nest, een villa in 't Gooi. Terwijl de laatste joden in Nederland worden opgejaagd gaat het leven van enkele tientallen onderduikers zo goed en kwaad als het ging door, pal onder de neus van NSB-buren en nazikopstukken. Toch wordt het Nest verraden en de familie Brilleslijper belandt met het laatste transport in Auschwitz, samen met de familie Frank. 't Hooge Nest is een verhaal over moed, verraad en menselijkheid in barbaarse tijden, en brengt een ongekende geschiedenis met kracht tot leven.

GA NAAR OPZIJ.NL Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. De eenmalige bezorgkosten bedragen €4,95. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (6 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden.

Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon.

FEMINISTISCH MAANDBLAD 4.0

‘PECH ALS JE HIER MET EEN VAGINA GEBOREN BENT’

WATSKEBURT?!

HILLARY CLINTON

UNIVERSITEIT LEIDEN

CAREL STOLKER LANGS DE MEETLAT

STELLINGDAME

JUSTINE VAN DE BEEK VVD KAMERLID

DILAN YESILGÖZ

NIET IN EEN HOKJE TE PLAATSEN

LITERATUUR

PRIJS

FEMINISTISCH MAGAZINE 4.0

N R . 5 • 2 0 1 8 • 4 6 s te JAARGANG • € 6,99

FE MI NI STI S CH MAGAZI NE 4 . 0

ZOMERLEZEN...

AFSCHEID RENATE DORRESTEIN INTERVIEWS MET DE GENOMINEERDEN CORINA KOOLEN HET LITERAIRE PLAFOND UITGEVER MIZZI VAN DER PLUIJM & KARIN SLAUGHTER JAARLIJKS FEESTJE

LANGS DE MEETLAT (BEDROEVEND) ALLE COLLEGES VAN B&W

BOEGBEELD

LENA DUNHAM DE ONSTUITBARE OPMARS VAN JONGE

FEMINISTEN

Laura van der Polak,

Nina EN Op de Beeck, INEERD Mutsaers, Griet Voorn, Jolande Withuis DE GENOM Etchica Jonge, Charlotte Renate Dorrestein,

HOUDT DE CELEBRITY FEMINISTEN BIJ DE LES

JUCO / CONTOUR BY GETTY IMAGES

FE M I N I ST I S C H MA AN D B LAD 4.0

ZUID AFRIKA

OPZIJ OP

NR . 5 • 2018 • 4 6 s te JAARGANG

NR .10 • 20 17 • 45 ste JAARGANG

REPORTAGE

NR .1 0 • 201 7 • 4 5 ste JAARG ANG • € 5,9 9

OPZIJ

OPZIJ

OPZIJ

Haar,

Sabi, Hella de Rijneveld, Aya Marieke Lucas AR IS...

EN DE WINNA

OP REPORTAGE LESSEN UIT IJSLAND • DOCHTERS VAN INDIA • HINDOSTAANSE VROUWEN IN NL • COSTA BRAVA GIRLS OP LEEFTIJD & BOEKENDORP MONTOLIEU OPZIJ05-COV_p001.indd 2

26-06-18 15:11

FO

TO

PA U L T O L E N

AA

R

Editorial Marianne Verhoeven

DEUGPRONKEN

I

n de – voor de meesten al afgelopen – vakantieperiode hoorde ik weer regelmatig de oproep om even een digitale vakantie te nemen. En vervolgens ging het meteen over hoe moeilijk dat is. Tja, denk ik dan, hoe zou dat komen? Dat hysterisch focussen wordt doorgaans niet veroorzaakt door je werkmail; die kunnen we inmiddels allemaal wel organiseren. Maar het is de angst dat je wat mist.

Nou zijn die fantastische vakantiefoto’s van je vrienden nog wel te doen, maar zo langzamerhand is iedereen in mijn omgeving toch al wel een keer in een Twitterstorm terecht gekomen.

Ook OPZIJ en moi-même zijn digitaal om de oren geslagen. Tant pis. We kunnen wel tegen een plaagstoot op z’n tijd.

Waar ik alleen helemaal van uit m’n bol ga is het zogenaamde deugpronken. En ik weet niet of dat aan mijn inmiddels hiervoor ontwikkelde antenne ligt, maar het neemt vanuit mijn gezichtspunt in

ieder geval dramatisch toe. Dat voortdurend tonen van je vermeende superieure kompas. En dat met een stelligheid alsof er maar één absolute waarheid is. Lekker zwart-wit. Wij hebben volgers die tellen of we wel voldoende vrouwen van kleur afbeelden in het blad en er liever al bij voorbaat van uitgaan dat dat niet het geval is. Dat we sowieso eigenlijk niet deugen, omdat we te weinig aandacht besteden aan lesbische feministen of de groep feministische moslimvrouwen met hoofddoek na een scheiding. Met zo’n diverse doelgroep is het moeilijk iedereen te bedienen. Maar geloof me: we doen ons best.

Het doet me denken aan mijn vader, die ooit geen belijdenis mocht doen, omdat hij weigerde te verklaren dat de Gereformeerde Kerk de enige ware kerk was. Hij kon zich niet voorstellen dat hem dat wegens geboorte op dat specifieke plekje in Rotterdam zomaar dat ene ware geloof in de schoot was geworpen.

Sektarisch denken en jezelf beter achten dan de rest. Over dat effect van insluiting/uitsluiting gaat ook de column van Carin Gaemers. Even sterk als altijd maar ik moet eerlijk zeggen dat we bij het telefonisch bespreken van dit nummer tranen met tuiten hebben gelachen. Dat was voor haar in Frankrijk toch leuker dan voor mij hier achter m’n Mac, maar toch. Want het ging over de bijgaande foto van dit stuk: een WITTE pauw. Oef. Ik hoor het commentaar al. Maar ja, die zie ik regelmatig bij m’n favoriete Theehuis in de Leidse Hout.

Gelukkig bood Carin uitkomst: witte pauwen zijn een minderheid!

Vervolgens wees ze me op m’n witte T-shirt op de foto en het ergst van al: OPZIJ is gehuisvest op de WITTE Singel.

Ik zou zeggen: veel plezier met dit kleurrijke nummer, kijk voorlopig niet op je telefoon maar lekker naar elkaar en onthoud: #zusterschap! O

OPZIJ 2019

3

80

10

54

Maatschappij & Wetenschap

30

24

07

KOPSTOOT

08

SAY WHAT?! WERELD Opmerkelijk nieuws

24

FILANTROPIE Cartier

34

GEZONDHEID Wanda de Kanter

40

OPEN DOEK Melinda Gates

44

BOARDROOM

54

REPORTAGE BUITENLAND Lombok

Mensen

48

4

10

COVERINTERVIEW De Tweede Sekse

20

VAKVROUW Code Qube

30

ZUSTERSCHAP Hanna van Vliet

61

EXPOSITIE Corbino

94

MAN OVER VROUWÂ San Fu Maltha

34

72

94

Kunst & Cultuur 48

VOORPUBLICATIE The handmaid’s Tale

68

VROUWEN IN DE KUNST Louise Bourgeois

72

INTERVIEW Karin Slaughter

88

84

76+80 BOEKEN 79

FILM/TV

82

MUSEA

84

BLINGBLING

88

DE REISMEIDEN Napels

82

Columns 03 19 70 60 99

EDITORIAL SHEILA SITALSING ASHA TEN BROEKE ETCHICA VOORN CARIN GAEMERS

68 40

Service 06 02/47

COLOFON ABONNEE WORDEN OPZIJ 2019

5

OPZI

Colofon/Uitgelicht

F E M I N I S T I S C H M AG A Z I N E 4 . 0

a ug /sept 2019 • 4 6ste ja a rga ng • € 6,99

KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen.

Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl.

Een jaarabonnement kost € 41,50 voor 6 nummers.

COLOFON Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Eindredacteur Noémi Prent Art Director Emmely Pardon Medewerkers Irene Berbee, Asha ten Broeke, Corbino, Carin Gaemers, Marleen Hogendoorn, Felix Huygen, John de Kanter, Anouk van Kalmthout, Nina Klaassen, Marlies Pilon, De Reismeiden, Irene Schoenmacker, Sheila Sitalsing, Fieke Tissink, Paul Tolenaar, Etchica Voorn.

Directeur/uitgever Hans van Brussel Distributie Aldipress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden.

De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

Achter de schermen Fotograaf Paul Tolenaar maakte de prachtige reeks foto’s van Samira Rafaela, Lilianne Ploumen, Devika Partiman en Liza Mügge in het kader van de interviewreeks De tweede sekse. Dat leverde een paar vlammende plaatjes op. Overigens waren niet alleen de outfits vurig, dat was ook de toon van het gesprek over vrouwen in de politiek.

Lees snel verder op pagina 10!

ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post Perfect Groep B.V., Inzake OPZIJ, Karel Doormanweg 41, 3115 JD Schiedam. Of per email naar abonnementen@opzij.nl.

PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V.. Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnementenadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

6

Marlies Pilon reist al ruim twaalf jaar als zelfstandig journalist de wereld over. Ze is bepakt met een grenzeloze nieuwsgierigheid, open mind en hart voor de vrouwenzaak.

Voor OPZIJ maakte ze de reportage over Suci (19) die strijdt tegen kindhuwelijken op Lombok (zie pag. 54). “In Suci’s ogen zag ik de rotsvaste overtuiging dat meisjes een beter leven verdienen. Ze brengt die boodschap op een originele en vrolijke manier. Suci wacht vol spanning af op de OPZIJ die ik haar beloofd heb toe te sturen!”

KOPSTOOT

Vogelvrij OPZIJ 2019

7

Say what?! de wereld

Nederland

Uit onderzoek van het economisch bureau van ABN Amro is gebleken dat vrouwen minder bereid zijn ver te reizen naar hun werk dan mannen. Dat zou hun kansen op de arbeidsmarkt verkleinen. Wij zijn benieuwd naar de onderliggende verklaring voor het feit dat vrouwen minder bereid zouden zijn ver te reizen. Het blijft intrigeren waarom vrouwen fundamenteel andere keuzes maken dan mannen.

Saudi-Arabië Ophef over de populaire rapartiest Nicki Minaj, want ze zou in juli optreden tijdens het Jeddah World Fest in Saudi-Arabië.

Minaj kon rekenen op flink wat kritiek voor haar keuze om op te treden in het conservatieve land. Nadat ze er naar eigen zeggen nog eens goed over had nagedacht, besloot ze het concert te cancelen. “Nadat ik mezelf heb ingelezen, ben ik van mening dat ik me hard moet maken voor vrouwenrechten, de lhbtgemeenschap en de vrijheid van meningsuiting.” Of dit nou echt voortschrijdend inzicht was of de ingreep van haar prmedewerker: we rekenen het goed.

Dubai

Verenigde Staten

De strengere abortuswetgeving zet verder door in de Verenigde Staten met de zogenaamde ‘hartslagwet’. Recentelijk werd abortus in de staat Georgia bij wet verboden vanaf het moment waarop een eerste hartslag bij de foetus detecteerbaar is.

Vaak is dit het geval na zes weken zwangerschap – wanneer de meeste vrouwen meestal nog niet eens weten dat ze zwanger zijn. Weer een stap achteruit voor de emancipatie van vrouwen in de VS. 8

Prinses Haya, de zesde – maar meest zichtbare - vrouw van de sjeik van Dubai Mohammed bin Rashid Al Maktoum, is met haar kinderen gevlucht naar het Verenigd Koninkrijk en heeft daar asiel aangevraagd. Ze heeft inmiddels een scheidingsprocedure in werking gezet. Vorig jaar probeerde zijn dochter Latifa ook al uit de greep van deze sjeik te ontsnappen. Zij beschuldigde hem onder meer van mishandeling. Uiteindelijk is ze opgepakt en onder dwang teruggebracht in Dubai.

Een teken van leven is tot op dit moment niet meer van haar vernomen.

Say what?! de wereld Opmerkelijk nieuws afgelopen maand.

Hou voor het actuele nieuws opzij.nl in de gaten en abonneer je op onze nieuwsbrief.

Rusland

In Sint-Petersburg werd de bekende LHBT-activiste Jelena Grigorijeva met steekwonden om het leven gebracht.

Volgens bekenden van de activiste werd ze al langer bedreigd, maar de autoriteiten zouden volgens hen weinig gedaan hebben met deze signalen. Inmiddels hebben de Russische autoriteiten wel een verdachte opgepakt.

van Duitsland naar Brussel

Een hoopvol signaal voor vrouwen in de Europese politiek. De Duitse Ursula von der Leyen werd na veel discussie benoemd als de nieuw baas van Europa. In haar bedankspeech beloofde ze onder meer de achterstelling van vrouwen in de Europese Commissie aan de pakken. We gaan het zien in november, als de termijn van het huidige EU-bestuur afloopt. Von der Leyen is dan verantwoordelijk voor het samenstellen van een nieuwe commissie.

Duitsland

Vrouw of man, er zit geen verschil in de verwerking van seksuele beelden in ons brein. Dat laat een grootschalig onderzoek van het Duitse Max Planck-instituut zien. Een opmerkelijke uitkomst die vraagt om vervolgonderzoek, want het ontkracht veel vooroordelen die in de maatschappij over vrouwen en seks ontstaan zijn.

Filipijnen

De Filipijnse president Rodrigo Duterte verrast vriend en vijand met de invoering van een wet tegen seksuele intimidatie. De wet bestraft gedrag dat nog niet onder een Filipijnse wet viel, zoals naroepen, fluiten, het vertellen van seksistische grappen of het tonen van geslachtsdelen. Een opmerkelijke stap van de 74-jarige dictator, die bekendstaat om zijn vrouwonvriendelijke gedrag.

OPZIJ 2019

9

Coverinterview

DE TWEEDE SEKSE

vurige voorvechters

Coverinterview “Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt vrouw gemaakt.” Wie kent ze niet, deze beroemde woorden van de Franse filosofe Simone de Beauvoir. Het is dit jaar zeventig jaar geleden dat het boek De tweede sekse uitkwam. OPZIJ discussieert in een reeks rondetafelgesprekken met prominente Nederlandse vrouwen over De tweede sekse anno nu. Liza Mügge, Lilianne Ploumen, Samira Rafaela en Devika Partiman over de impact van vrouwen in de politiek.

D O O R I R E N E SCHOEN MAC K ER B EEL D PA U L TO LEN AAR

OPZIJ 2019

11

Coverinterview

O

m de arm van oud-minister en Tweede Kamerlid Lilianne Ploumen prijken verschillende armbanden. Een daarvan is een ongestelheidsarmband, gekregen van vrouwen van een oeroude Ethiopische stam. Het past mooi bij het rood voor de fotoshoot – al moest politicoloog Liza Mügge even goed zoeken in haar klerenkast en had Europarlementariër Samira Rafaela het liefst haar knalroze pak aangetrokken. Ook activist en Stem op een Vrouw-oprichter Devika Partiman voelde zich ‘niet zo rood vandaag’, maar vooruit.

In het eerste deel van het boek beschrijft De Beauvoir de vrouwengeschiedenis, waarbij ook abortus en anticonceptie aan bod komen. Ze is enigszins positief gestemd: in de loop van de negentiende eeuw heeft de vrouw ‘zich vrijgemaakt van de natuur; zij verovert de heerschappij over haar lichaam’.

Maar kijkend naar het heden, lijken we juist weer stappen terug te zetten. Hoe kan dit?

Lilianne: “De anti-abortusbeweging

‘We moeten blijven vechten voor dat zelfbeschikkingsrecht voor vrouwen’ is een onderstroom die er altijd al was. Door de verkiezing van Donald Trump als president heeft die beweging de wind in de zeilen gekregen. Ze hebben zich lange tijd in het verdomhoekje gezet gevoeld, maar dat is niet langer zo. Kees van der Staaij (fractievoorzitter van de SGP – red.) zei het laatst openlijk op een congres: tegen abortus zijn is niet langer een achterhoedegevecht, maar kan gewoon weer. Dat gezegd 12

hebbende: die intimidatie bij abortusklinieken, die vind ik wel eng.”

Samira: “Niet alleen dat, het is ook schending van de privacy.”

Lilianne: “We hebben weer moties ingediend over het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen en dan stemmen alleen de SGP en de ChristenUnie tegen. Oftewel, we hebben gelukkig een solide meerderheid in de Tweede Kamer over dit onderwerp. Vergeet niet dat Nederland een heel goede abortuswetgeving heeft, een van de besten ter wereld.

Abortus is toegestaan tot 24 weken, mits het een noodgeval is. Maar het is altijd de vrouw die bepaalt of dat het is, dus de wet is erg duidelijk. Zelfs in andere progressieve landen is het recht van de vrouw minder sterk verankerd.”

Devika: “Mijn eigen abortus was een katalysator om Stem op een Vrouw op te richten. Maar ook de verkiezing van Trump speelde mee. Ik dacht, oké, je kan dus kneiterseksistisch en superracistisch zijn en tóch gekozen worden. Zijn benoeming heeft ook invloed op Europa: het breekt barrières. Want als het aan de andere kant van de oceaan kan, gaan ook mensen hier denken dat racisme en seksisme kunnen. Ik maakte me zorgen en vond dat we dat niet konden laten gebeuren. Mannen hebben altijd al de macht gehad, maar dat ze nu ook nog gaan slopen wat er al goed ging… Nee.” Samira: “We moeten blijven vechten voor dat zelfbeschikkingsrecht voor vrouwen.”

Lilianne (knikt): “Het is een mensenrecht, hé. Geen gunst.”

Samira: “Dat extreem binnendringen in het territorium van de vrouw is behalve asociaal ook zó onrechtvaardig: het gaat je gewoon niets aan. Ik probeer af en toe te begrijpen waar die behoefte aan bemoeienis vandaan komt.”

Devika: “Er is momenteel weer een zekere felheid, ik heb heel sterk het gevoel dat we klaar zijn met onrecht. Ik denk eerlijk gezegd dat het feminisme van nu heel veel te danken heeft aan de anti-racismebeweging. Die werd vóór het nieuwe feminisme groot en heeft het maatschappelijk debat over onrecht heel erg aangewakkerd. Dat zag je in de jaren zestig in de Amerikaanse burgerrechtenbeweging ook, eerst was er de burgerrechtenbeweging en daarna kwam het feminisme.”

Liza: “Collega’s van me hebben laatst in ruim zeventig landen onderzoek gedaan en daaruit bleek inderdaad dat activisten een hele belangrijke rol spelen in de geschiedenis van gendergelijkheid. Nog meer dan zittende politici en Kamerleden hebben activisten effect, zo bleek. Wat dat betreft ben ik wel optimistisch. Het feminisme heeft een nieuw elan, een nieuwe impuls gekregen. Dat maakt me hoopvol.”

Lilianne: “Wat in de jaren negentig heel goed werkte was dat politiek en activisme geen gescheiden werelden waren.

Hedy d’Ancona was activist én politicus. Dat vind ik van mezelf ook.”

Liza: “Vergeet de wetenschap niet. De driehoek van wetenschappers, politici en activisten.”

Lilianne: “Je hebt gelijk. Ik bedoelde: als je als politicus in je eentje op je kamer zit, krijg je nooit een meerderheid. Voor

Coverinterview

Liza Mügge (1976) is hoofddocent politicologie bij de Universiteit van Amsterdam en directeur van het Amsterdam Research Centre for Gender and Sexuality. Ze is getrouwd en heeft twee kinderen.

mijn motie om anticonceptie terug in het basispakket te krijgen, werden 50.000 handtekeningen opgehaald.

Dat geeft mij hoop. Net als de steun voor SheDecides, wat mijn reactie was op de verkiezing van Trump,.

In de VS zijn rechtse politici niet dol op mij en mijn vriendinnen. Maar abortus is in de VS altijd veel meer gepolitiseerd geweest, meer nog dan in Nederland. Hier staat 76 procent pal achter dat recht. In Amerika wordt al eeuwen een politieke oorlog over het lichaam van vrouwen gevoerd. Dat is altijd al zo geweest.”

Toch werd er vorige maand hier in Nederland tegen uw motie gestemd om alle anticonceptie in het basispakket op te nemen.

Lilianne: “De minister heeft gezegd, het is te duur. Hij gebruikt een financieel argument, terwijl ik denk dat het échte argument de vraag is of mannen en vrouwen gelijke toegang hebben tot anticonceptie. De pil kost 50 euro per jaar, een spiraaltje al 150 euro en als je het niet bij de huisarts laat doen, boven de 300 euro. Dus is het antwoord op die vraag nee. Vind je dat gewenst? Nee. Moet je daar iets aan doen als overheid? Ja. Zo simpel is het eigenlijk. Hoe je met elkaar omgaat in de samenleving, wordt bepaald door het gevoel of je erbij hoort of niet. Als je anticonceptie niet vergoedt, duw je de vrouwen weg. En als je nog preciezer kijkt, zijn het vooral de vrouwen met weinig geld en een minder hoge opleiding die de toegang tot goede en betaalbare anticonceptie wordt ontzegd.”

Samira: “Je ziet in het algemeen dat momenteel conservatieve krachten de progressieve waarden proberen te ondermijnen. Dat komt voort uit een gebrek aan respect voor vrouwen en hun lichaam. Daar maak ik me ontzettend zorgen over. Hoewel deze deeldiscussies over abortus en anticonceptie belangrijk zijn, is er ook iets veel groters aan de hand. Aan de hand van dit soort vraagstukken kom je er bijvoorbeeld achter dat wij vrouwen niet op één hoop gegooid kunnen worden. Als we het over feminisme hebben, dan moeten we het ook over intersectionaliteit hebben. Het ligt veel complexer dan enkel man-vrouw en ik wil dat we door die bril gaan kijken. Meer vrouwen in de politiek is een stapje, maar meer vrouwen met verschillende achtergronden is nog een belangrijkere stap, want we zien nog steeds dat deze vrouwen niet op hoge posities terechtkomen.”

Liza: “In de tijd van Simone de Beauvoir ging het vooral over het achterstellen van vrouwen, maar nu is het onderdeel van een breder pakket. Die conservatieve waarden keren zich ook tegen de lgbt-gemeenschap, tegen het homohuwelijk. Vrouwenrechten zijn nu minder geïsoleerd maar onderdeel van een bredere, conservatieve, OPZIJ 2019

13

Coverinterview

Devika Partiman (1988) richtte in 2017 Stem op een Vrouw op, een stichting die ervoor moet zorgen dat er meer vrouwen in de politiek komen. Ze is daarnaast bestuurslid van stichting Nederland Wordt Beter, een stichting die zich inzet voor educatie over Nederlands koloniale- en slavernijverleden en lid van de Nieuw Amsterdam Raad, die bestaat uit 45 millennials die ongevraagd advies geven aan de gemeente.

rechts-populistische agenda. En dat maakt het zorgelijk. Jet Bussemaker zei al: emancipatie heeft onderhoud nodig. Je ziet hoe die vrouwenrechten onder druk staan. Twee jaar geleden heb ik De tweede sekse helemaal gelezen toen ik met een blessure op de bank lag. Wat me opviel was wat Simone de Beauvoir aan het begin schrijft: ‘Lang heb ik geaarzeld om een boek te schrijven over de vrouw.

Het is een irritant onderwerp, en bovendien is het niet nieuw. Er is al zoveel inkt verspild rondom het gekrakeel van het feminisme.’ Dat schreef ze in 1949! Kortom, ze heeft er geen zin in en wil het liefst wat anders doen, want ze is eigenlijk filosofe, een denker. ‘Het zou nooit bij een man opkomen om een boek te 14

schrijven over de bijzondere positie die mannen innemen,’ schrijft ze later ook nog. Zulke bewoordingen, het is zó actueel nog steeds!”

Lilianne: “Ik vind juist dat het feminisme breder wordt gedragen dan tien jaar geleden. Dat is goed. Ik vind het soms wel irritant dat we het nu wéér over abortus en anticonceptie moeten hebben. Maar goed, wat moet, dat moet. Dus doe ik het.”

Devika: “Het feminisme is inderdaad wel gegroeid, maar we krijgen bij Stem op een Vrouw ook nog steeds negatieve reacties. Het onbegrip dat mensen hebben is groot. Ze zeggen, het maakt toch niet uit of een man of een vrouw een bepaalde positie krijgt, want het gaat om kwaliteit. Maar het kwaliteitsargument heeft er altijd toe geleid dat er meer mannen – en ook nog uit een bepaalde sociale klasse – aan de macht zijn. Dat heeft niet met kwaliteit te maken, maar met discriminatie van onder andere vrouwen. Mensen begrijpen oprecht nog steeds niet dat onrecht bestaat. Die mensen laat ik trouwens lekker – in dit geval – rechts liggen.”

Lilianne: “Feit is wel dat in de tijd van Hedy d’Ancona, en ook tussen 2000 en 2010, veel meer vrouwen in de Tweede Kamer zaten dan nu. Dat komt ook omdat de PvdA heel groot was.” (lacht) “Maar het is wel echt waar: wij hebben al zo lang ik me kan herinneren een om-en-omsysteem op de kieslijst, dus evenveel mannen als vrouwen. We hadden 38 zetels, dus dat zijn 19 vrouwen en 19 mannen. Maar nu hebben we slechts 9 zetels en dat maakt dus enorm uit.

Je ziet ook dat andere partijen dat gat dus blijkbaar niet vullen. En het kwaliteitsargument dat Devika aanhaalt, is een versleten argument. Dat kennen we nu wel.”

Samira: “Deze week werden ook de commissies in het Europees Parlement verdeeld. Ik viel echt over het feit dat de commissie FEMM (rechten voor de vrouw en gendergelijkheid – red.) waar ik ben ingedeeld, zo weinig leden heeft. Je hebt commissies die wel tot in de zeventig

Coverinterview leden lopen, en de commissie FEMM heeft er slechts iets meer dan dertig. Dit illustreert precies het probleem. Waarom wordt dit niet net zo populair of belangrijk gevonden als bijvoorbeeld de commissie Buitenlandse Handel, of Buitenlandse Betrekkingen, waar iedereen in wil? Dat zegt me iets over bewustwording, want het is wel degelijk belangrijk dat zo’n commissie heel groot is, omdat het als een rode draad tussen allerlei onderwerpen doorloopt. Júist als je het hebt over buitenlandse handel of buitenlandse betrekkingen gaat het óók over vrouwenrechten.”

Lilianne: “Absoluut.”

‘“Het is een irritant onderwerp, en bovendien is het niet nieuw. Er is al zoveel inkt verspild rondom het gekrakeel van het feminisme.” Dat schreef De Beauvoir in 1949!’

Een van de speerpunten van het boek is dat De Beauvoir stelt dat de man het object is en de vrouw het subject. Oftewel, de man is actief, de vrouw passief. De man leidend, de vrouw volgend.

Waarom zien mannen zichzelf wel als succesvol en geschikt voor het leiderschap en vrouwen vaak niet?

Liza: “Het is een systeem dat zichzelf in stand houdt. We behandelen meisjes en jongens anders, vanaf de dag dat ze geboren worden. Dus als vrouwen zich eindelijk kandidaat stellen als leider, hebben ze vaak al een achterstand: ze werden altijd geacht zich op de achtergrond te houden, stil te zijn. Voor je mening uitkomen, conflicten aangaan,

dergelijke zaken worden bij jongens meer beloond dan bij meisjes. Dus op het moment dat vrouwen ergens in de twintig zijn, moeten ze dat nog oefenen. Daarnaast wijst onderzoek consistent uit dat vrouwelijke leiders niet aardig worden gevonden. Het gaat niet samen: dan zijn ze direct een bitch. Mannen niet. Vrouwen moeten daarnaast óók nog eens harder werken om op een leidinggevende positie terecht te komen én te blijven. Dat noemen we het prove-it-again-mechanisme: vrouwen moeten zich steeds weer bewijzen. Aan de andere kant worden vrouwen ook anders beoordeeld. Oók vrouwen zijn seksistisch, omdat het systeem nu eenmaal seksistisch is: we hebben allemaal een idee van een goede leider en daar hangen we vaak ‘mannelijke’ eigenschappen aan. Maar o wee als een vrouw zich als een man gedraagt! Dat wordt dan weer niet getolereerd. In het Engels noemen we dit een tightropesysteem: het is een soort koorddans waarop vrouwen zich begeven. Of ze nu te vrouwelijk of te mannelijk zijn, ze kunnen het eigenlijk nooit goed doen.”

Lilianne: “Ik herken dat wel en niet. Ik bedoel, ik zie het gebeuren, maar zelf heb ik me onkwetsbaar gemaakt. Ik denk nooit dat ik iets niet kan. Dat is geen verdienste, zo ben ik opgevoed. Mijn moeder en vader hadden alleen lagere school. We zijn heel erg opgevoed met het idee dat je niet meer bent dan een ander, maar zeker ook niet minder. Ik denk heus ook weleens: o god, maar mijn uitgangspositie is dat ik het kan.”

Liza: “Maar jij bent natuurlijk ook heel ervaren: je gaat al zoveel jaar mee.”

Lilianne: “Dat is waar. Als je me deze vraag had gesteld op mijn 27ste, was het antwoord heel anders. Bij mijn eerste baan keek ook iedereen naar me. Sommige mannen zeiden dat ook gewoon hardop: goh wat leuk, zo’n jong meisje.

Maar níemand zegt ooit, tjee, wat leuk, een jong jongetje erbij.”

Devika: “Nee, dat is dan gelijk de nieuwe directeur. Dan denken ze: die jonge jongen gaan we eens even heel goed trainen en opleiden.”

Lilianne: “In mijn rol als minister zullen sommige mannen vast weleens hebben gedacht: wat een bitch.

Maar dat durfde bijna niemand te zeggen. De positie beschermt je, maar je moet wel álle ruimte die de positie biedt, innemen. Ik vind dus niet dat ik daar verlegen of bescheiden mee om moet gaan. Een koorddans? Welnee zeg. Laat ze er lekker in zakken. Maar, dat moet ik er wel bij zeggen: mijn ervaringen gelden natuurlijk niet voor iedereen. Dat ik kan zeggen, laat ze er lekker in zakken, kan natuurlijk niet elke vrouw.”

Liza: “Psychologen hebben het ook vaak over het Queenbee-effect, dat optreedt op het moment dat vrouwen aan de top zijn. Bijvoorbeeld bij vrouwelijke premiers: je ziet dat die vaak niet zo goed zijn voor de vrouwen om hen heen. Dat komt doordat er om zo’n vrouw heen weer allerlei mannen zwermen. Dat maakt kwetsbaar: die mannen verwachten een bepaalde loyaliteit. En omdat je als vrouwelijke leider de steun nodig hebt, geef je die loyaliteit terug. Dat leidt vaak tot handelingen die andere OPZIJ 2019

15

Coverinterview vrouwen discrimineren of in ieder geval niet verder helpen.”

Was er ooit een moment dat u zich ‘de tweede sekse’ voelde?

Wanneer was dat? Kunt u zich de eerste keer dat u zich zo voelde nog herinneren?

Liza (direct): “Ja, ik heb een voorbeeld. Ik ben opgegroeid met een alleenstaande moeder in de bijstand.

Ik wilde destijds graag dierenarts

‘Waar ze wel respect voor hebben, ben ik achter gekomen, is als je zegt: schat, ik ben getrouwd. Niet omdat ze mij en mijn nee respecteren, maar wel mijn niet-bestaande man.’ worden en daarvoor had ik op de middelbare school wiskunde nodig. Ik was daar niet per se goed of slecht in, maar had wel een docent die me niet goed ondersteunde. Dus mijn moeder benoemde op een ouderavond dat ik meer hulp nodig had. Zei de wiskundedocent: ‘o joh, ik wist niet dat ze wiskunde wilde kiezen voor haar eindexamenpakket. Ik dacht, daar heb je weer zo’n meisje dat-zonodig-moet.’ Zo van, ze laat het vak toch vallen, uiteindelijk. Later, tijdens een gastaanstelling aan Harvard, ontmoette ik een wiskundige wiens politieke project het was om seksisme onder meisjes in de wiskunde te bestrijden. Zij zei, kijk bijvoorbeeld naar Disney-films, of cartoons, daar begint het al: de jongens zijn handig en de meisjes niet technisch. Toen realiseerde ik me, o ja, zoiets is mij ook overkomen, dat gevoel van, wiskunde is niet voor jou. Dat kon ik heel duidelijk merken, want ik kreeg niet de hulp die ik nodig had.”

Lilianne: “Herkenbaar. Bij ons zeiden leraren, ondanks dat we een Citotoets hadden gedaan en in de havo/ 16

vwo-brugklas waren terechtgekomen, ja, dat kan niets worden hoor, met die meisjes. Ik zag en hoorde dat wel, maar besloot gewoon dat dat niet over mij ging. Mijn ouders hebben ons iets meegegeven waardoor we allemaal consequent dachten dat wanneer er iets vervelends werd gezegd het niet over ons ging. En dat terwijl Maastricht in die tijd een klassenmaatschappij was; een meisje van de melkboer was echt wel wat anders dan de dochter van de arts. Maar ook daar trokken we ons niets van aan. Wat Liza zegt over het zelfbeeld, dat kan iemand ontzettend ondermijnen.”

Devika: “Ik heb zoveel voorbeelden van dat ik me de tweede sekse voel. Dat heb je toch als vrouw elke dag?”

Liza: “Ik erger me echt kapot. Hoe ouder ik word, hoe kwader. Als ik bij de universiteiten in de belangrijkste zalen al die portretten van dode witte mannen zie, de zogenaamde ‘founding fathers’, die op je neerkijken... Ik kan het gewoon níet meer hebben.”

Devika: “Een voorbeeld: ik draag mijn moeders trouwring, omdat zij ’m niet meer past en ik ’m mooi vind.

Ik werd, zeker toen ik begin twintig was, nog weleens lastiggevallen op straat. En dan blijkt dat veel mannen geen respect hebben voor het feit dat je nee zegt. Waar ze wel respect voor hebben, ben ik achter gekomen, is als je zegt: schat, ik ben getrouwd. Niet omdat ze mij en mijn nee respecteren, maar wel mijn niet-bestaande man.”

Citaat. “Er werken niet alleen meer mannen in de politiek dan vrouwen, ze bezetten ook nog steeds de belangrijkste sleutelposities.” Ook nu is slechts 46 van de 150 Tweede Kamerleden vrouw. Waarom schuiven we zo langzaam op? Krijgen we op korte termijn meer vrouwen aan het roer?

Devika: “Wij zien bij Stem op een Vrouw dat onze tactiek om op een vrouw lager op de kieslijst te stemmen, werkt.

Elke verkiezing hebben we sinds 2017 druk uitgeoefend.

We houden bovendien een trackrecord bij, waaraan we kunnen zien dat het werkt. Bij onze allereerste campagne, toen we nog maar net waren begonnen, werden er al drie vrouwen met voorkeurstemmen in de Tweede Kamer verkozen. Lilianne was daar een van, samen met Isabelle Diks en Lisa Westerveld. Dit was historisch gezien nog nooit gebeurd. En de kroon op ons werk is de verkiezingen voor het Europees Parlement. Voor het eerst ooit is de balans tussen mannen en vrouwen van de Nederlandse delegatie nu fiftyfifty. Drie vrouwen werden met voorkeurstemmen verkozen. Samira is daar een van, en zij is ook nog de eerste vrouw met Afro-Caribische wortels die namens Nederland in het Europarlement zit.”

Liza: “Ook op rechts? Ik ben altijd zo bang dat alleen vrouwen op links er voordeel van hebben.”

Devika: “Ja, ook op rechts wordt er substantieel op meer vrouwen gestemd. Bijvoorbeeld bij de VVD en ook bij het CDA worden nu vrouwen op deze wijze verkozen.”

Het aloude argument: moeten we soms toch met quota werken?

Coverinterview

Lilianne Ploumen (1962) was van 20122017 minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en oprichter van SheDecides, een wereldwijd fonds dat veilige toegang tot abortus in ontwikkelingslanden mogelijk maakt. Momenteel is zij Tweede Kamerlid voor de Partij van de Arbeid. Ze woont met haar man in Amsterdam en heeft twee kinderen.

Devika: “Je ziet dat wanneer het over quota gaat, mensen altijd denken dat er twintig extra vrouwen van straat worden geplukt. Dat is natuurlijk niet zo, die vrouwen zijn er al. De TU Eindhoven zet een mooie stap om de komende periode alleen nog vrouwelijke wetenschappers aan te nemen. Je zou kunnen zeggen, dat is discriminatie, maar de TU toonde aan dat het beleid dat ze daarvoor voerden, juist onbewust discriminatoir was en dat ze daarom zo weinig vrouwen hadden. We hebben het erover dat een quotum discriminatie is, maar wat er daarvóór gebeurt, dát is discriminatie.

Tegelijkertijd moet je het draagvlak ook niet uit het oog verliezen. Als mensen in de organisatie denken: die

vrouw zit er alleen maar omdat ze een vrouw is, kun je nog niet je ding doen.”

Liza: “En moet ze zich nog extra invechten.”

Devika: “Het is ook een feit dat vrouwen in de politiek eerder uitvallen. Dus het is niet zo dat als je een quotum instelt, alles goed komt. De cultuur blijft immers hetzelfde. Dus je moet als bedrijf of politieke partij al die facetten, van de werving tot de kandidatencommissie, allemaal aanpakken.

En iedereen die gelijkheid in de weg zit, moet er gewoon uit. Volgens mij is dat veel effectiever dan quota.”

Lilianne: “Mijn collega Kirsten van den Hul heeft onlangs Kamervragen gesteld over een vacaturetekst voor een nieuwe burgemeester.

Bij de tekst stond een foto van een arm in een colbertjasje en het was duidelijk dat het een mannenarm betrof. Niemand heeft dus blijkbaar gedacht: goh, zo’n foto is misschien wel érg rolbevestigend.”

Samira: “De discussie over vrouwenrechten kent heel veel afleidingsmanoeuvres. Waar het om gaat is dat politieke partijen, bedrijven en instanties nu eens de verantwoordelijkheid gaan nemen om vrouwen gelijke kansen te geven. Ik vind het bizar dat we anno 2019, op mijn dertigste, dit gesprek nog moeten gaan voeren.”

Lilianne: “Dat is voor mij nog erger, eerlijk gezegd.”

Samira: “Juist omdat jouw generatie en die van mijn moeder die strijd al hebben moeten strijden. Je zou verwachten wanneer je naar de geschiedenis kijkt, dat we veel verder zouden zijn dan we nu zijn. Ik merk dat ik daar geïrriteerd van raak. We hebben constant de mond vol over emancipatie, diversiteit, en nóg voeren we de discussie wel of geen quota. Het probleem moet gewoon worden opgelost.”

Citaat: “Het mannelijk overwicht is bij lange na niet verdwenen: dat rust nog steeds op een stevige economische en maatschappelijke basis.” We zitten OPZIJ 2019

17

Coverinterview

Samira Rafaela (1989) is Europarlementariër en zit in de commissie Vrouwenrechten. Daarvoor werkte ze als adviseur bij de politie. Ze woont in Uitgeest.

midden in de #MeToobeweging, we hebben sinds kort Stem op een Vrouw: is het vrouwelijk overwicht in de samenleving anno 2019 eindelijk aan het veranderen?

Devika: “Ik vind dat de vrouwenbeweging het niet per se heel goed doet. De manier waarop kan zoveel beter. We hebben nu het jaar van het vrouwenkiesrecht, maar er wordt vooral gefocust op Suze (Groeneweg – red.) en Aletta (Jacobs – red.), het eerste Tweede Kamerlid en de eerste vrouwelijke student aan een universiteit. Dus we moeten maar voor zoete koek aannemen dat het in de rest van die honderd jaar best aardig is gegaan. Terwijl vrouwen in Suriname én Nederlands-Indië nog 18

niet mochten stemmen in 1919. Waarom kennen we het verhaal van Suze en Aletta, maar niet die van de eerste openlijk lesbische vrouw, of de eerste gekleurde vrouw? De Tweede Kamer werd pas rolstoeltoegankelijk in 2012. Ik vind dat de manier waarop we praten over vrouwenemancipatie nooit inclusief is. Dat vind ik het grootste probleem in de gesprekken hierover. Er is nog zoveel te doen.

Het directeurenfeminisme: we moeten eens weg van die focus op vrouwen aan de top. Dat is gewoon niet voor iedereen weggelegd. Vrouwen die überhaupt de politieke ruimte nog niet binnenkomen, die worden te makkelijk vergeten.”

Lilianne: “Vergeet de loonkloof niet. We hebben al sinds 1979 de Wet Gelijke Behandeling. Dat betekent dat we dus al sinds 1979 al de wet feitelijk niet uitvoeren. Probeer je in te denken bij welke andere wet we dat normaal zouden vinden. Wij hebben een wetsvoorstel ingediend waarbij we naar IJsland hebben gekeken: daar moeten bedrijven aantonen dat zij een geëmancipeerd beleid voeren en mannen en vrouwen evenveel betalen. Nu is het in Nederland zo dat jij als werknemer moet aantonen dat je onrechtvaardig wordt behandeld, maar in het wetsvoorstel keren we dat, net als in IJsland, om: het bedrijf moet aantonen dat het rechtvaardig handelt.”

Samira: “We moeten ons als vrouwen gewoon niet zo laten wegzetten. Gewoon sterk blijven en ons bewust zijn van de afleidingsmanoeuvres die vaak op ons pad worden gelegd. Plus, ik denk, als ik kijk naar de geschiedenis van de emancipatie, zolang vrouwen elkaar publiekelijk afvallen en elkaar niet helpen, komen we niet vooruit. Het is tijd voor meer zusterschap. We moeten kritisch zijn, natuurlijk, maar ons ook afvragen: wat willen we nu eigenlijk? Willen we verder komen met elkaar of willen we ons continu blijven invechten vanuit een ondergeschikte positie? We kunnen elkaar ook helpen, zodat we kunnen vechten vanuit een gelijkwaardige positie; dát probeer ik te zeggen.” O

Column Sheila Sitalsing Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist en columnist bij de Volkskrant.

Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

hakken-over-de-sloters

D

e dochter is overgegaan van de ene klas naar de andere en dat betekent niet, zoals vroeger toen alles slechter was, dat ze door de klassenleraar een kartonnen rapportje met ‘Goed gedaan!’ in de hand krijgt gedrukt om thuis te laten zien, neen, tegenwoordig gaat dat anders.

Met een afgehuurde congreszaal.

Complete families in uitgaanskostuum. Een avondvullend programma met zang en muziek en toespraken. Het plechtig oplezen van de namen van alle bevorderde kinderen inclusief hun behaalde kwalificaties.

Het gebroed wordt lof toegezwaaid alsof het net met daverend succes een proefschrift heeft verdedigd over complexe microbiologische materie die de mensheid zal redden van een wisse ondergang, en niet gewoon een doodnormale overgang op de doodnormale onderbouw van een doodnormale middelbare school.

Wat opvalt tussen de opgelezen rijtjes met-lofjes en met-zeer-veel-lofjes: de ene meisjesnaam na de andere en héél af en toe een jongensnaam. De zittenblijvers, de naar een lager niveau gepromoveerden, de afvallers, de hakken-over-de-sloters: jongens,

jongens, jongens en hier en daar een verdwaald meisje.

ruw experimenteren’, er verschijnen zorgelijke stukjes in de kranten.

In de feestzaal valt in het klein te zien wat in het groot al jaren in de krant staat. Dat jongens lagere Cito-scores halen op de basisschool. Dat ze eenmaal op de middelbare school lagere rapportcijfers halen, vaker blijven zitten en vaker een niveau terug moeten. Dat meer meisjes dan jongens de school verlaten met een vwo-diploma.

‘Geen idee hoe het komt, maar ik vind het toch zielig voor die jongens, ze moeten er iets aan doen’, mompel ik tegen de vader van de dochter in de feestzaal vol stralende meisjes.

Stomverbaasd kijkt hij terug. ‘Dus meisjes zijn ein-de-lijk ergens de bovenliggende partij en dan is dat meteen een probleem waar 26 commissies op moeten worden gezet?

Hoezo?’

Hij heeft nog nooit zo gelijk gehad. O

Daar zijn allerlei verklaringen voor langsgekomen, van de vermeende feminisering van het onderwijs (blijkt onzin te zijn, er is geen bewijs voor de toegevoegde waarde van mannelijke leerkrachten voor jongens) tot de toegenomen taligheid van vrijwel álle vakken (zou kunnen samenhangen met het feit dat docenten impliciet verwachten dat meisjes beter zijn in taal en ze als zodanig behandelen, maar ook hier is geen overtuigend bewijs voor). Onderwijskundigen buigen zich al geruime tijd over dit vraagstuk, er wordt allerhande onderzoek naar gedaan, er zijn scholen die experimenteren met ‘een jongensachtige manier van lesgeven’, er worden bewezen en onbewezen theorieën geventileerd over ‘meisjes, die leren door details bij elkaar te puzzelen, en jongens, die leren door

Wat opvalt tussen de opgelezen rijtjes met-lofjes en metzeer-veel-lofjes: de ene meisjesnaam na de andere en héél af en toe een jongensnaam

OPZIJ 2019

19

Vakvrouw

CODE

krakers In de voormalige koepelgevangenis van Breda bevinden zich nu royale kantoren vol geĂŻnspireerde ondernemers.

Het kantoor van Code Qube, een jong bedrijf van de twintigers Jessica Eijgelsheim en Sharina Kiesebrink, bevindt zich in een smalle gang die vastzit aan de bekende koepel. In 2015 waren ze nog ambitieuze studenten die een goed cijfer wilden halen voor hun afstudeerproject, inmiddels hebben ze er een heel bedrijf omheen gebouwd.

D O O R N IN A K L A A S S E N

20

Vakvrouw

OPZIJ 2019

21

Vakvrouw

H

et was niet bepaald de kant die ze dachten op te gaan toen ze zich aanmeldden voor de opleiding Communicatie & Multimedia Design aan Avans Hogeschool in Breda.

Maar vanaf hun eerste ontmoeting was het raak. Bij het introductiekamp klikte het en sindsdien werken de vriendinnen tijdens hun studie samen. Volgens Jessica was het “een soort liefde op het eerste gezicht.”

Samenwerken, maar wel ieder met een eigen focus. Jessica richt zich op de technische kant van de opleiding, terwijl Sharina meer de ontwerpkant op gaat. Achteraf een goede keuze want aan het eind van hun studie bundelen ze hun krachten en zetten ze zich samen in voor hun afstudeerproduct. En met succes, want inmiddels hebben ze er allebei een baan aan. Het begon allemaal met een computerspel.

Jessica: “Vroeger kon je op kindertent.nl je eigen website bouwen met plaatjes en kleuren. Ik vond dat altijd heel leuk, maar vond de illustraties waar je uit kon kiezen nooit zo mooi. Dus ik zocht op hoe ik die zelf kon veranderen door middel van een regeltje tekst. Ik had toen nog helemaal niet door dat ik eigenlijk aan het coderen was. Tijdens het afstuderen dacht ik daar opeens weer aan en zocht ik het op. Toen bleek dat de website niet meer bestond en dat vond ik zo jammer. Ik vertelde dit aan Sharina, die er vroeger ook altijd had gespeeld. Ik dacht: is het niet leuk om zelf een platform te ontwikkelen waar kinderen leren coderen? Zodat kinderen er enthousiast over worden en niet het gevoel hebben dat ze aan het programmeren zijn.”

Sharina: “Wij vonden het bizar dat er nu, nu er veel meer wordt gedaan met internet, eigenlijk veel minder beschikbaar is. Er moet toch iets zijn wat kinderen op een leuke manier kan leren hoe ze hiermee om moeten gaan?

We hebben toen alles uitgetest wat er op de markt was en met kinderen en programmeren te maken had. Door alles uit te proberen zagen we waar het gat in de markt was.”

Dat ze een goed idee hebben blijkt al snel als ze zich aanmelden voor een wedstrijd van STRP en Kunstbalie in Eindhoven. Als ze bij de laatste drie kandidaten zitten krijgen ze de kans om hun idee verder te ontwikkelen en bouwen ze de eerste versie van de Code Qube. Dat wordt zo goed ontvangen dat ze uiteindelijk de wedstrijd winnen. Wat begon als een afstudeerproject wordt plotseling omgevormd tot een idee voor een bedrijf. Dat was wel even wennen, want zowel Jessica als Sharina had nooit verwacht ondernemer te worden.

Sharina: “We hadden nooit de intentie om ondernemers te worden. Maar we zagen wel dat het echt iets kon gaan worden. We hebben toen de zomer na ons afstuderen vrij genomen om er echt goed over na te denken, want we zouden een bedrijf gaan beginnen zonder zelf ooit echt in een bedrijf gewerkt te hebben.”

22

Jessica: “We hebben op een aantal testscholen de Code Qube geprobeerd en die vonden het allemaal zo leuk dat ze wilden dat we volgend jaar weer zouden komen. Eigenlijk vonden we het toen wel heel zonde om het in de kast te zetten en er nooit meer naar te kijken. We hebben toen allebei een businesscursus gedaan en toen voelden we ons zelfverzekerd genoeg om ons in te schrijven bij de Kamer van Koophandel.”

Daarna ging het snel. Ze bouwen in een paar jaar tijd hun idee verder uit. Inmiddels zijn ze al zo ver dat ze niet meer persoonlijk bij alle scholen langs kunnen gaan. Daarom lanceerden ze in 2017 de Code Qube Light, die hetzelfde werkt als de gewone Code Qube maar van karton is en door kinderen zelf in elkaar kan worden gezet.

Hoewel het bedrijf is gegroeid als kool, ging het niet altijd van een leien dakje.

Sharina: “Er zijn momenten geweest waarop we dachten: shit, gaat dit wel goed?”

‘In het begin word je niet helemaal serieus genomen.

We zijn twee vrouwen in de technische branche en ook nog blond en jong’

Jessica: “We hebben soms een periode, voornamelijk in de zomervakantie als de scholen gesloten zijn, dat we niet veel te doen hebben. Dan heb je af en toe wel het gevoel van waar doe ik het voor? Maar dan hebben we weer een drukke maand en voel je je gemotiveerd om nog harder te werken en nog meer leuke dingen te doen.”

Vakvrouw gezellig bij ons doen?’ Maar aan de andere kant hebben we ook vaak een soort gunfactor gehad. Vooral met de hulp die we in het begin ontvingen. We kregen soms korting, of mensen deden iets helemaal gratis. Juist omdat je jong bent en iets nieuws wilt proberen, zijn mensen bereid te helpen.”

Als twee jonge vrouwen in de technische sector vinden ze het heel leuk om te zien dat meisjes via Code Qube in contact worden gebracht met coderen en programmeren.

Ze merken dat ze dan vaak als rolmodel worden gezien.

Omdat ze op jonge leeftijd begonnen met hun bedrijf, werden ze niet overal altijd even serieus genomen.

Jessica: “We kwamen weleens bij een bijeenkomst voor ondernemers waar we dan werden geïntroduceerd als ‘de meisjes van Code Qube’. Dat bedoelen ze waarschijnlijk niet eens slecht, maar het voelt wel alsof je niet als volwaardig bedrijf of volwaardige ondernemers wordt gezien. Nu we al iets langer bezig zijn en mensen ons gaan herkennen wordt dat gelukkig wel minder. Nu noemen ze ons vaak ‘de dames’, dat is al iets beter haha.”

Sharina: “In het begin word je niet helemaal serieus genomen. We zijn twee vrouwen in de technische branche en ook nog blond en jong. Als we dan een school belden waar we het programma aan wilden verkopen, dachten zij dat we dat wel even gratis kwamen doen. Ik dacht dan altijd hoezo? Wij moeten ook ons brood verdienen.”

Jessica: “Ja, dan zeiden ze: ‘Komen jullie je projectje even

Jessica: “We geven ook workshops op scholen en dan verwachten ze dat er twee mannen langskomen, omdat programmeren nog steeds meer wordt gezien als een mannenberoep. Meestal vinden ze het dan juist heel erg tof dat we als vrouwen hier les over geven. Vooral de meisjes vinden het heel leuk. Jongens weten van tevoren al vaak iets meer over programmeren en graaien dan al naar het tablet zodra die op tafel ligt. Meisjes zijn iets terughoudender, maar als ze eenmaal aan het werk zijn, zijn ze erg enthousiast. Zij zien aan ons dat het wel gewoon kan en dat het dan helemaal niet uit maakt of je een jongen of een meisje bent.”

Sharina: “Geloof in je eigen idee. Dat is echt het allerbelangrijkste. Toen we daar stonden met het afstuderen was het nog niet helemaal waar het moest zijn, maar we geloofden er wel in. Dan kun je het ook het beste overdragen aan andere mensen. We horen ook vaak dat we stralen als we over Code Qube praten.”

Jessica: “We hebben ook heel veel dingen gewoon geprobeerd. Je moet een beetje brutaal zijn. Als wij niet aan al die mensen hadden gevraagd om ons voor weinig te helpen, dan waren we nooit zo ver gekomen.”

Sharina: “Nee heb je, ja kun je krijgen. Dat hebben we wel geleerd. Vroeger was ik heel verlegen, maar nu kan ik als het nodig is brutaal zijn en vragen wat ik nodig heb. Als je niks doet als ondernemer, dan gebeurt er ook niks.” O

Jessica en Sharina in 138 woorden Werken: “Het aantal uren verschilt nogal per week, omdat we ook ’s avonds en in het weekend weleens bezig zijn.”

Verdienen: “Een mooi salaris voor beginnende ondernemers.”

Betalen daarvan: “Van alles en ook leuke extraatjes zoals dagjes weg, uit eten en cadeautjes.”

Moeilijk moment in carrière: “Na de studie besluiten om niet fulltime in loondienst te gaan werken maar ook deels voor ons eigen bedrijf. Wat het extra moeilijk maakte, was

dat we geen kennis hadden van ondernemen. Dit hebben we nu ruimschoots goedgemaakt door de nodige cursussen en ervaring.”

Prestatie: “Het opzetten van een hele eigen leerlijn waarbij we het hele concept en de uitwerking daarvan zelf bedacht en gebouwd hebben.”

Droom: “Dat alle scholen in Nederland programmeren met Code Qube. Daarnaast hopen we ook met Code Qube internationaal aan de slag te gaan.”

OPZIJ 2019

23

Feature Filantropie

De uitnodiging kwam wel drie keer langs bij ons op de redactie: een uitnodiging van Cartier. Cartier? Jawel, maar specifiek voor het Cartier Philanthropy en het Women’s Initiative-programma. Toegegeven, we waren wat vooringenomen kritisch: dure klokjes en sieraden en dan natuurlijk – zoals wel meer bedrijven –dankzij een prbureau een ingestoken verantwoord ondernemen-project.

Maar we gingen toch en – met een beetje schaamrood op de kaken – zagen we waar Cartier de afgelopen vijf jaar aan heeft bijgedragen. Meer dan 49 miljoen euro is de afgelopen vijf jaar gedoneerd, waarbij we hier een aantal projecten uitlichten.

Kortom, geen reguliere feministische meetlat dit nummer, maar wel inspiratie en een stimulans voor andere bedrijven om – als daar financiële ruimte voor is – ruimhartig te delen.

24

Feature Filantropie Usar Village School, Rajsamand District, Rajasthan State, India de honderd vrouwen rondt een basisopleiding af. Cartier Philanthropy ondersteunt daarom de organisatie Educate Girls, die als missie heeft om

gezinnen te stimuleren hun dochters naar school te sturen. Door de hulp van dit initiatief genieten duizenden meisjes een opleiding.

FOTOS PHILANTHROPY/CYRIL LE TOURNEUR

In deze regio van India is de rol van vrouwen in de samenleving beperkt.

Slechts een op de twee vrouwen kan lezen en schrijven, en slechts een op

OPZIJ 2019

25

Filantropie Cartier Nsinze and Busesa gezondheidscentra, Oeganda, en het Linakeng gezondheidscentrum, Lesotho

FOTO MOTHERS2MOTHERS/KARIN SCHERMBRUCKER

De non-profitorganisatie Mothers2mothers brengt hivpositieve moeders in contact met andere met hiv-besmette vrouwen.

26

Doel van dit mentorschap is ondersteuning en begeleiding, van zwangerschap tot de eerste maanden als moeder. Het resultaat

is dat de overdracht van het hivvirus van moeder op kind drastisch verminderd is in deze omgeving, van 40 procent naar 2 procent.

Filantropie Cartier

FOTOS CARTIER PHILANTHROPY/CYRIL LE TOURNEUR

Barefoot College, Tilonia, Ajmer District, Rajasthan State, India Het Barefoot College in India leidt honderden ongeletterde vrouwen op tot zonne-energie-ingenieurs. Dat is hard nodig, want meer dan een miljard mensen op de wereld hebben geen toegang tot elektriciteit. Na een halfjaarlijkse training zijn de vrouwen in staat om zonnepanelen te installeren en te zorgen voor verlichting in de dorpen.

OPZIJ 2019

27

F O T O S Y LV I A N C H E R K A O U I / C O S M O S / M S F

Filantropie Cartier

Ebola behandelcentra in Kailahun, Sierra Leone, en Gueckedou, Guinea-Conakry In maart 2014 verspreidde de ebolaepidemie zich vanuit Guinea in razendsnel tempo naar buurlanden.

Het gevolg was dat meer dan 11.000 mensen het leven lieten. De 28

organisatie Médecins Sans Frontières (Artsen Zonder Grenzen) zette medische teams in om ruim 10.000 patiënten zorg en psychologische steun te bieden.

Younous Aidala School, Sédhiou, Casamance, Senegal In de grensregio’s van Zuid-Senegal is de toegang tot gezondheidszorg zeer beperkt. Per 53.400 inwoners is er slechts één arts. Mede hierdoor

ligt het sterftecijfer flink onder het nationaal gemiddelde. Amref Flying Docters, partner van Cartier Philantrophy, maakt gedegen medische

zorg mogelijk in de basisscholen van deze afgelegen gebieden. Al meer dan 10.800 kinderen konden worden behandeld.

Cartier Philanthropy Jaarlijks worden er vanuit het juwelenhuis Cartier miljoenen gedoneerd aan de filantropische stichting van Cartier. Deze werd vijf jaar geleden opgezet in Geneve. Cartier Philanthropy werkt in volledige onafhankelijkheid. Inmiddels is er in totaal 54 miljoen aan Zwitserse franken geïnvesteerd in de stichting, die actief is in 21 lage-inkomenslanden.

Het doel is het stimuleren van ieders mogelijkheden.

Dat doet deze organisatie door kleinere nonprofitorganisaties te ondersteunen, die zich inzetten voor vrouwen en kinderen, die wonen in ’s werelds minst ontwikkelde regionen.

De stichting houdt zich voor een groot deel bezig met de toegang tot schoon drinkwater en voldoende eten en drinken voor kinderen en hun gezinnen in lageinkomenslanden. Daarnaast investeert de stichting ook

in sanitaire voorzieningen, onderwijs en medische zorg.

Ook is er aandacht voor sociale en economische ontwikkeling. Cartier Philanthropy investeert bijvoorbeeld in herstel van vrouwen na misbruik en geweld. De economische zelfstandigheid van vrouwen in deze gebieden wordt gestimuleerd door hen de kennis en middelen te geven om zelf de kost te verdienen. Dit overigens met behulp van natuurlijke hulpbronnen en bescherming van de ecosystemen.

Het laatste terrein waar de stichting actief is, is noodhulp.

Daarbij is ook aandacht voor nazorg, en ondersteunt de stichting bij het weerbaarder maken van gemeenschappen in dergelijke noodsituaties.

Belangrijkste is misschien wel dat Cartier geen nieuwe organisatie heeft opgetuigd, maar al bestaande initiatieven ondersteund. Meer info: cartierphilanthropy.org

Cartier Women’s Initiative In 2006 heeft Cartier de Cartier Women’s Initiative opgericht: een wereldwijde, jaarlijkse internationale business wedstrijd voor vrouwelijke ondernemers in samenwerking met INSEAD Business School en McKinsey & Company.

Het doel van deze competitie is om vrouwelijke ondernemers van over de hele wereld – dus ook uit Nederland! – te ondersteunen en aan te moedigen. Ieder

jaar worden er 21 finalisten geselecteerd. De zeven winnaars die hieruit voortkomen ontvangen een riante financiële aanmoedigingsprijs van 100.000 dollar en de overige finalisten ontvangen 30.000 dollar. Daarnaast worden alle finalisten ondersteund met business coaching, media zichtbaarheid, netwerkmogelijkheden en mogelijkheden om het INSEAD Executive Program te doorlopen.

Meer informatie: cartierwomensinitiative.com O OPZIJ 2019

29

FOTOS PHILANTHROPY/CYRIL LE TOURNEUR

Filantropie Cartier

Zusterschap

ANNE+

en het nieuwe normaal Een serie waarin homoseksualiteit niet als probleem, maar als gegeven wordt gezien. Dat was het uitgangspunt voor de veelgeprezen Nederlandse serie ANNE+. En er komt een tweede seizoen aan, met uiteraard weer in de hoofdrol actrice Hanna van Vliet (27) als Anne. Een gesprek met deze actrice - onder meer bekend van De tweeling en de musical Pippi Langkous - die zich in rap tempo heeft ontpopt als inspiratiebron voor jonge vrouwen.

DOOR NO ÉM I P RE N T

O

PZIJ zoekt Hanna op in haar Amsterdamse appartement, waar ze samenwoont met haar vriendin Ilke.

De dag tevoren heeft ze haar enkel verzwikt door een voetbalpartij met vrienden, dus afspreken in een café werd lastig. “Ik kan me vrij goed identificeren met Anne.

Ze is lesbisch, leeft in Amsterdam.

Veel van de acteurs in de serie zijn in het echt ook mijn vrienden. We filmen op de plekken waar wij heen gaan, om te laten zien: dit is gay Amsterdam. Maar de serie is niet per se mijn verhaal, het is geen parade van onze liefdes.” Zichtbaarheid van lesbische vrouwen gaat Hanna, en de makers van ANNE+, zo na aan het

30

hart, dat ze besloot de rol onbetaald te spelen. “Eind 2016 raakte ik in gesprek met scenarist Maud Wiemeijer en regisseur Valerie Bisscheroux. Toen was het nog een klein project, maar algauw merkten we dat we het alle drie heel belangrijk vonden. We hadden geen geld, dus iedereen deed alles gratis. Vervolgens zijn we een crowdfunding gestart, waarmee we 200 procent van ons streefbedrag bij elkaar kregen. Dat was tof, want daarmee konden we zwart op wit laten zien: kijk, hier is behoefte aan!” Het eerste seizoen werd onder meer geselecteerd voor het toonaangevende Tribeca Film Festival in New York.

Vernieuwend aan de serie – naast het feit dat het draait om een lesbisch hoofdpersonage – is dat de serie niet draait om geaardheid. En belangrijker nog: het lesbisch zijn wordt niet geproblematiseerd. “Dit moest een leuke serie zijn. Het helpt gewoon niet als je jong en gay bent en je ziet nooit series of films met gay personages.

En als je die ziet hebben ze altijd problemen. Of ze zijn ‘de grappige homo-vriend’.”

Zusterschap

‘Het helpt gewoon niet als je jong en gay bent en je ziet nooit series of films met gay personages. En als je die ziet hebben ze altijd problemen. Of ze zijn “de grappige homo-vriend”’ OPZIJ 2019

31

Zusterschap Iedere aflevering van ANNE+ staat in het teken van een andere liefde van de hoofdpersoon. “We hebben de serie in eerste instantie gemaakt voor de gay community. Maar laatst kreeg ik een bericht van een heterojongen die stuurde: ‘Ik ben een super hetero witte cis-man. Ik keek het per ongeluk.’ Hij schreef dat hij zich in de serie herkende. Dat vind ik een heel groot compliment. Het is eigenlijk hetzelfde als wanneer ik als lesbische vrouw naar hetero verhaallijnen kijk en me daar ook in herken. Verliefd zijn en zo, het is universeel.” Zelf had Hanna als jonge vrouw ook weinig voorbeelden op film. “Het eerste wat ik heel tof vond was La vie d’Adèle, een hele mooie film over verliefdheid tussen twee vrouwen. Ik kon me erin herkennen.”

Een rolmodel zijn, het bevalt de 27-jarige actrice goed. “Ik ken lesbische actrices die minder happig zijn op lesbische rollen, want ze zijn bang in een hokje geplaatst te worden. Ik heb er nog geen last van gehad, en heb daarna ook weer hetero-rollen gespeeld. Maar soms heb ik die gedachtes ook,” geeft ze toe. “Ik kom nu vaak in de media als ‘lesbische vrouw’, ik word gevraagd voor LHBTI+ panels, dat soort zaken.

Maar ik vind het vooral leuk, want ik kan iets betekenen. Ik zou graag op grotere schaal iets doen met mijn voorbeeldfunctie, whatever that may be.” Hanna merkt op: “Enerzijds wil ik niet dat lesbisch zijn zo’n groot deel van mijn identiteit is, maar tegelijkertijd ís het wel een groot deel van mijn identiteit.” Op sociale

’Weet je wel niet hoe het voor mij is om met al die mannen te zoenen?!’

32

media wordt ze dan ook gevolgd door duizenden jonge vrouwen. “Ik ben me bewuster van wat ik op sociale media plaats. Ik krijg veel berichten van jonge lesbische meisjes. Zelfs meisjes en jongens die zeggen: ‘Ik ben met deze serie uit de kast gekomen. Mijn ouders hebben de serie gezien en nu begrijpen ze het beter.’”

Uit de kast komen heeft Hanna zelf nooit bewust gedaan. “Het ging heel geleidelijk. Ik dacht lang dat ik bi was en was vroeger ook echt verliefd op jongens,” vertelt ze. “Ik heb op enig moment gewoon tegen mijn ouders gezegd dat ik een vriendin had. Zij reageerden prima.”

Toch staat het haar niet helemaal meer helder voor de geest. “Wist ik nou echt niet dat ik op meisjes viel,” vraagt ze zich hardop af. “Ik denk dat veel lesbische vrouwen die ‘bi-fase’ wel herkennen. Misschien kon ik het nog niet toegeven aan mezelf.”

“Ik voel me nu wel verbonden met de lesbische community. Als ik op een lesbisch feest sta met alleen maar lesbische vrouwen vind ik het weleens raar. Alsof dat dan ineens ‘jouw groep’ is. Tegelijkertijd vind ik het ook leuk, en uitgaan in hetero-gelegenheden is niet altijd prettig. Mijn vriendin en ik worden regelmatig aangesproken als we samen dansen of zoenen, dat jongens denken dat we het voor hen doen. Dat komt omdat er in de maatschappij – naast het stereotype van stoere lesbo met tanktop – een geseksualiseerd beeld van zoenende vrouwen gecreëerd wordt, voor de zogezegde male gaze. Daarin hebben tijdschriften en reclamebureaus een verantwoordelijkheid.”

De laatste tijd is Hanna bewuster bezig met feminisme. Samen met haar vriendin Merel alias zangeres Merol, bekend van de feministische hit Hou je bek en bef me. “Hier in Amsterdam merk ik dat veel vrouwen interesse hebben in feminisme. Momenteel luister ik veel podcasts, ik wil graag beter beslagen ten ijs komen op het gebied van feminisme. Anders blijf je maar dingen roepen vanuit je gevoel. Ik vind het best raar als mensen zeggen dat ze geen feminist zijn. Voor mij gaat het gewoon om gelijke rechten, maar bijvoorbeeld ook om een positievere beeldvorming van vrouwen. Hoe activistisch je moet zijn, dat vind ik nog wel lastig. Er moet een activistische voorhoede zijn, maar ik weet niet of dat bij mij past. Ik hoop dat ik stiekem net achter die voorhoede kan zitten, met deze serie bijvoorbeeld. ANNE+ is absoluut activistisch.

“Feminisme wordt voor mij steeds belangrijker. Ik ben volwassen, ik werk en ben een vrouw. Wat zegt dat over mijn identiteit? ANNE+ heeft daar ook een grote rol in gespeeld, omdat ik ineens voelde hoe het is om iets te maken dat iets betekent,” vertelt ze. “Humor, feminisme en lesbisch zijn vind ik wel lastig. Je wilt niet humorloos zijn. Tegelijkertijd betrap ik mezelf soms op grapjes dat ik denk: waarom zeg ik dit? Vooral over mezelf. Dat is dan toch het systeem van: ik maak het grapje maar vast. Dat is zo dom, stop daar gewoon mee. Heb je de comédienne

Zusterschap

FOTOGRAFIE ZAZIE STEVENS

Hannah Gadsby op Netflix gezien? Zij is lesbisch en zegt: die grapjes, daar ga ik mee stoppen. Tegelijkertijd voel ik me soms ook de boze vrouw in de hoek – of de boze lesbo, nog erger. Dan spreek je sommige dingen soms toch maar niet uit. Maar ik heb me wel voorgenomen om me meer uit te spreken. Laten we nieuwe, betere grappen verzinnen.”

“Mijn moeder is trouwens OPZIJ-lezer van het eerste uur,” schiet Hanna opeens te binnen. “Ik ben opgegroeid in een behoorlijk feministisch gezin. Mijn moeder liep vroeger rond in een paarse overall. Haha. Ze werkte keihard als kinderarts. Toen ik vijf was trouwde ze pas met mijn vader. Hij was een van de eerste medisch specialisten die parttime ging werken. Dat was blijkbaar zo bijzonder dat er toen zelfs een televisie-item over gemaakt is. Ik heb altijd kunnen en mogen doen wat ik wilde.”

Vijf jaar geleden studeerde Hanna af aan de Amsterdamse Toneelschool & Kleinkunstacademie, en sindsdien is het haar behoorlijk rooskleurig vergaan. “Een combinatie van geluk, proactief zijn en zo goed mogelijk je werk doen,” verklaart ze. “Ik had de mazzel dat ik na mijn opleiding al vrij snel de grote musicalproductie De tweeling kon doen.” Niet al haar rollen hadden dezelfde maatschappelijke lading als ANNE+. “Ik heb weleens lelijke bijrollen gespeeld in lelijke series. Dat ik me afvraag: waarom? Dat deed ik meestal voor het geld of de ervaring. Ik zou nu minder snel overal mijn naam aan verbinden.” Hanna voegt toe: “Daarnaast voel ik me verantwoordelijk voor meisjes die me volgen naar aanleiding van ANNE+. Als ik me nu laat neuken in een of ander programma door allemaal heteromannen, is dat volgens mij niet de volgende stap. Aan de andere kant denk ik: als ik daar zin in heb, dan doe ik dat. Ik heb gewoon zin om dingen te maken met mensen die ik echt tof vind – maar dat is wel een luxepositie.”

Kan het nog, hetero-acteurs die gay-rollen spelen?

“Natuurlijk kan dat, in principe moet iedereen alles kunnen en mogen spelen,” vindt Hanna. “Maar zolang de balans tussen hetero’s en mensen met een andere seksualiteit in de media nog zo scheef is, is het gewoon elke keer een gemiste kans om een gay-rol door een hetero-acteur te laten spelen. Bij de Nederlandse speelfilm Singel 39 was er eindelijk een keer een hoofdrol voor een gay personage. Dan vind ik het wel jammer dat ze niet een van de vele goede gay acteurs gecast hebben, in plaats van Waldemar Torenstra. Bovendien is het omgekeerd vaak niet zo – weinig acteurs die gay zijn spelen hetero rollen.”

Hanna voegt toe: “Als een gay rol door een hetero wordt gespeeld krijgen ze daar ook nog vaak applaus voor. Zo van: goh, wat knap dat je... (lachend) Weet je wel niet hoe het voor mij is om met al die mannen te zoenen?!” Het heeft ook een voordeel: “Het lijkt me ingewikkeld dat je als hetero constant met tegenspelers moet zoenen en

verliefd wordt. Ik kan me daar wel iets bij voorstellen.

Daar heb ik meestal geen last van. En bij ANNE+ kende ik vrijwel al mijn tegenspelers.”

Op de set van ANNE+ werken grotendeels vrouwen. “Je krijgt wel een hele andere werksfeer. Minder egotripperij en meer een gevoel van: we maken dit samen. Een andere film waar ik recentelijk aan meewerkte was ook een project van een vrouwelijke regisseur, en een bovengemiddeld aantal vrouwen op de set. Ook hier ervoer ik minder ego dan op andere sets. Overigens ben ik over het algemeen niet zo gevoelig voor machtsstructuren in de filmindustrie. Ik sta sterk in m’n schoenen, al geloof ik wel degelijk dat het voor andere vrouwen een uitdaging kan zijn in de acteurswereld.”

Goed nieuws voor ANNE+, want de serie krijgt een tweede seizoen bij BNNVARA, bestaande uit maar liefst acht afleveringen van 25 minuten. “Het seizoen zal wat breder getrokken worden dan alleen maar relaties. De meeste personages keren gelukkig terug,” onthult Hanna.

“Behalve over liefde zal het gaan over net afgestudeerd zijn, werken, ouders – millennialproblematiek. Maar bovenal blijft het een queer-serie.” Seizoen twee komt naar verwachting begin 2020 uit op NPO 3.

Meer informatie: anneplus.nl O OPZIJ 2019

33

Gezondheid

Absolutely

fabulous

December 2018 werd longarts Wanda de Kanter door OPZIJ uitgeroepen tot meest invloedrijke vrouw van dat jaar – overigens samen met advocate Bénédicte Ficq.

Dit dankzij hun inspanningen om de tabaksindustrie juridisch aan te pakken. Vervolgens werd De Kanter uit de Alliantie Nederland Rookvrij gegooid, waarna ze verzuchtte: “Hoezo meest invloedrijk?”

Nou, dat blijkt! Ze kreeg daardoor meer publiciteit dan ooit, en op zondag 25 augustus krijgt ze ook nog drie uur de tijd om in VPRO’s Zomergasten met al haar charme, humor en onverbiddelijkheid nog veel meer steun voor haar terechte activisme te vergaren.

D O O R M A R IA N N E VE R H O E V E N B EEL D J O H N D E K A N TE R

34

Gezondheid

OPZIJ 2019

35

Gezondheid

H

et is een mooie opsteker voor de aan het Antoni van Leeuwenhoek verbonden De Kanter. Want toen de Alliantie Nederland Rookvrij – een samenwerkingsverband met onder andere de Hartstichting, het KWF en het Longfonds – De Kanter en kompaan Pauline Dekker wegens ‘te activistisch en confronterend’ opereren in februari van dit jaar uit de koepel zette, stonden ze wel even raar te kijken. Bovendien zou dit financiële gevolgen hebben voor hun succesvolle actieplatform TabakNee. nl. Mede dankzij dit platform, waar tabakslobbyisten en politici er soms flink van langs krijgen en waarop voortdurend nieuwe feiten in hun strijd tegen het roken worden gepubliceerd, werd Wanda de Kanter de afgelopen vijf jaar het boegbeeld van de felle en succesvolle strijd tegen het roken.

‘Dat wreekt zich, dit type bestuurders. Behoedzaam opereren, niet schuren, vriendjes blijven met iedereen en dan vooral met de politiek.’

Maar juist die enorme drive – de drive om levens te redden, simpeler dan dat is het niet – werd De Kanter en Dekker verweten door Floris Italianer. Wie? Precies. De directeur van de Hartstichting die ook voorzitter is van de Alliantie Nederland Rookvrij. Net als de meeste andere directeuren van de gezondheidsfondsen die in deze 36

Alliantie zitten: geen arts. En dat wreekt zich, dit type bestuurders. Behoedzaam opereren, niet schuren, vriendjes blijven met iedereen en dan vooral met de politiek. De politiek die de discussie over het terugdringen van roken al jaren met een dubbele pet voert. Kwestie van kosten en baten – en vooral korte termijn. Maar deze bestuurders vergeten dan ook voor het gemak waarvoor ze op aarde zijn en waarvoor ze, met methodes die ooit beroemd en berucht zijn geworden dankzij Reader’s Digest, een continue giftstroom genereren.

Terecht kregen De Kanter en Dekker van alle kanten steunbetuigingen en werd de handelwijze van de Alliantie in columns in verschillende dagbladen vernietigend becommentarieerd. Maar je bent activist of niet en de – geringe – subsidie voor TabakNee en hun jeugdpreventieprogramma was stopgezet, dus werd er een plan bedacht en gingen de artsen op zoek naar nieuwe financiële bronnen: crowdfunding, een kookboek en wie dan ook die z’n zakken voor hen wilden omkeren.

Daar moet je ook maar tijd voor hebben, of maken. We spreken Wanda na afloop van een vergadering met de redactie van Zomergasten aan haar eigen keukentafel.

Waar kwam opeens het idee van dit boek vandaan?

“We hadden geld nodig. We zeiden: misschien is het handig mensen uit te nodigen om thuis te komen eten en dan kunnen we daar geld voor vragen. Maar klein probleem: we kunnen allebei niet koken. Onze snelste hap was in 1,5 minuut klaar. Knorr lasagnette. Gooi je in de pan, dan doe je er nog wat bij en klaar!”

Ken ik er nog een: Tandoori kip, ook van Knorr.

“Die is ook zo lekker! Mijn dochter werd vegetariër. Toen deed ik het met pangasiusfilet of kabeljauw. Tandoori is eigenlijk altijd goed, maar dat kun je een rijke man onmogelijk voorzetten.”

Hoezo een rijke man?

“Haha, bij wijze van spreken dan… Omdat de Alliantie ons eruit had gegooid, waren we op zoek naar nieuwe financiers en hadden we rijke types nodig om ons verder te financieren. Omdat we dachten dat we met een diner à la kip tandoori er niet zouden komen concludeerden we: we hebben hulp nodig.

“Vervolgens stuurden we aan mensen uit ons netwerk een e-mail: help ons ons kookboek te maken. Stuur je favoriete recept met maximaal vijf ingrediënten, exclusief zout, peper en zo, wat je exclusief oventijd met ongeveer een kwartier voorbereidingstijd kunt maken, en wat er ook nog geweldig uitziet. Pauline en ik namen een week vakantie op en gingen aan de slag met alle aangeleverde recepten.

“Al deze recepten hebben we verzameld en uitgeprint.

Daar zijn we mee naar Albert Heijn en de Albert Cuyp gegaan. Pastinaken, rauwe biet, we hadden soms geen idee hoe het eruitzag. Het werd een flinke zoektocht.

Gezondheid

OPZIJ 2019

37

COURGETTESOEP Wat is courgettesoep toch vreselijk lekker, we hebben ervoor gekozen om in dit kookboek twee variaties te beschrijven, omdat het zo een ontzettend belangrijke groente is. Goedkoop, gezond, voedzaam. Haha, nee hoor, dat ligt weer aan onze volstrekt intuïtieve, chaotische manier van een kookboek maken. We waren gewoon vergeten dat we dit al ‘konden’.

Hoofdgerecht

Katten zijn als chocolaatjes: het is moeilijk om het bij één te laten

COURGETTESOEP Sophie Borst,

kinderpsychologe

Summertime – Louis Armstrong

Wat is courgettesoep toch Hoe vreselijk lekker, we beginnen: hebben ervoor gekozen om lang van tevoren 40 minuten Bereidingstijd: 20 minuten in dit kookboek twee variaties te beschrijven, omdat het zo een ontzettend Kooktijd:gezond, 20 minuten belangrijke groente is. Goedkoop, voedzaam. Haha, nee hoor, dat Speciaal keukengerei: Staafmixer, grote pan ligt weer aan onze volstrekt intuïtieve, chaotische manier van een kookboek maken. We waren gewoon Wat vergeten dat we dit al ‘konden’. heb je nodig: Hoofdgerecht

3 courgettes (in stukken gesneden) 3 bossen waterkers 1 groentebouillonblokje 1 el olijfolie 2 uien (gesnipperd) Katten zijn als chocolaatjes:200 hetgrisParmezaanse kaas (geraspt) Zout en peper 3 knoflooktenen (fijngesneden)

moeilijk om het bij één te laten

Sophie Borst, kinderpsychologe

Summertime – Louis Armstrong

Bereiding: • Was de waterkers grondig.

• Verhit de olijfolie in een pan en fruit de gesnipperde uien en knoflook in circa 5 minuten glazig.

Hoe lang van tevoren beginnen: 40 minuten Bereidingstijd: 20 minuten• Voeg de waterkers, de courgette en een bouillonblokje toe, en giet er 1 liter kokend water bij. Laat het geheel 15-20 minuten koken met een deksel erop.

Kooktijd: 20 minuten • Haal de pan van het vuur en pureer tot soep met een staafmixer.

Speciaal keukengerei: Staafmixer, grote pan • Voeg zout en peper naar smaak toe en serveer met een toefje geraspte kaas.

Wat heb je nodig: 3 bossen waterkers 1 el olijfolie 2 uien (gesnipperd) 3 knoflooktenen (fijngesneden)

3 courgettes (in stukken gesneden) 1 groentebouillonblokje 200 gr Parmezaanse kaas (geraspt) Zout en peper

14

Bereiding: • Was de waterkers grondig.

• Verhit de olijfolie in een pan en fruit de gesnipperde uien en knoflook in circa 5 minuten glazig.

• Voeg de waterkers, de courgette en een bouillonblokje toe, en giet er 1 liter kokend water bij. Laat het geheel 15-20 minuten koken met een deksel erop.

• Haal de pan van het vuur en pureer tot soep met een staafmixer.

• Voeg zout en peper naar smaak toe en serveer met een toefje geraspte kaas.

14

Niet roken maar koken is vanaf 27 september verkrijgbaar.

Uitgeverij Lemniscaat Gedurende de hele maand oktober kost het ter gelegenheid van ‘Stoptober’ €14,95, daarna €19,95.

Bovendien is het wel iets anders als je voor een groter gezelschap kookt. Voor vier mensen is het heel makkelijk. Maar voor twaalf mensen heb je een drie keer zo lange voorbereidingstijd, want je moet alles snijden. Ik snap ook niet waarom pompoensoep zo populair is, wat om zo’n ding te kunnen snijden, moet je echt sterk zijn.”

Twaalf mensen?

“We hebben een aantal avonden achter elkaar steeds twaalf mensen uitgenodigd die hadden gereageerd met een recept. De mensen kenden

38

elkaar allemaal niet. Bij mij thuis was een soort fotostudio ingericht door John, mijn zwager - die is piloot en ook fotograaf en saxofonist. Moest je met het oorspronkelijke product van jouw recept op de foto. Met de prop, zo noemde hij dat. Mijn zoon staat dus met twee rauwe bieten als zonnebril op de foto. En mijn dochter met de poes en een ei, want ze had een recept voor eiersalade. Mijn moeder - heel grappig – had een recept voor applecrumble. Dus kreeg ze een appel op haar hoofd en een boor erdoorheen, in een blouse van Fabienne Chapot.

Hoe leuk kan het zijn!

F O T O A N O U K VA N K A L M T H O U T

Gezondheid

VPRO’s Zomergasten – presentatie Janine Abbring.

Zondag 25 augustus 20.15 uur met Wanda de Kanter.

“We maakten alles klaar van tevoren, de zogenoemde mise en place, zodat je niet de hele tijd in de keuken staat tijdens het diner. Dan moet je juist kunnen praten en meegenieten. We hebben we zelfs een heel hoofdstuk gewijd aan ‘kookangst’. Dat je bang bent dat je alleen maar in de keuken staat als je gasten er zijn. Alles moet echt op tijd zijn. Dus dan dienden wij de courgettesoep op en vroegen we: hoe vind je dat het eruitziet? Dan riep degene die het recept had bedacht: het ziet er heel anders uit! Te groot of te geel of te… Maar dan was de smaak precies goed. Of andersom.

Maar sorry, we volgden met grote precisie altijd het originele recept.

En als wij recepten voorschrijven aan onze patiënten is het microgram dit en milligram zo. Dus er ontstond nogal eens verwarring, maar dat is het kookboek alleen maar ten goede gekomen.

“We hebben de recepten ook een naam gegeven. Dan vroegen we bijvoorbeeld: Wat was de mooiste muzikale ervaring

in je leven? Het zijn fantastische avonden geworden. Er ontstonden hele bijzondere gesprekken, niet gesprekken twee aan twee, maar echt met z’n twaalven. Iedereen heeft ontboezemingen gedaan: van gevangenis tot de mooiste momenten, er kwam van alles langs en what happens in the room stays in the room, spraken we af.”

“En dat negen dagen achter elkaar, iedere dag hetzelfde schema. ‘s Ochtends om tien uur starten met de boodschappen. Iedere dag had wel een ander thema, een andere kleur. Voor een paar euro kun je op de Albert Cuyp fluwelen lakens kopen. Dan hadden we ook een bijpassende kleur jurk. En John heeft alles gefotografeerd, ook op de Albert Cuyp.

“We hopen natuurlijk dat het een groot succes wordt, want de opbrengst gaat naar stichtingrookpreventiejeugd. nl. Dat is zeg maar de moeder van onze ‘activistische’ poot TabakNee. Maar daarvoor kan ook altijd rechtstreeks gedoneerd worden!”

Nog een vraag: is die rijke man of vrouw nog gevonden?

“Veel gevers, maar een hele grote is altijd van harte welkom aan tafel.” O Donoren via: stichtingrookpreventiejeugd.nl Informatie: TabakNee.nl OPZIJ 2019

39

Open doek

miljardair met Wereldwijd zijn er miljoenen vrouwen die wel willen, maar niet zelf kunnen beslissen over het krijgen van kinderen. Tijdens haar reizen voor de Bill and Melinda Gates Foundation had Melinda Gates (1964) mooie en hartverscheurende ontmoetingen, die ze beschrijft in haar boek The Moment of Lift. OPZIJ sprak met de filantroop over het empoweren van vrouwen, en waarom anticonceptie essentieel is in de strijd tegen armoede.

DOOR M AR LEEN H OGEN DOORN

40

Open doek

een een missie missie

D

e boektitel, The Moment of Lift, verwijst naar haar herinnering van de lancering van de Apolloraket. Haar vader was als ruimtevaartingenieur verbonden aan dat project. “Ik kreeg daar kippenvel van – vooral van het moment waarop de motoren starten, de grond trilt en de raket zich langzaam verheft,” zo schrijft ze in haar boek. Later gebruikt ze deze metafoor voor de verheffing of empowering van vrouwen. “In de twintig jaar dat ik de wereld rondreisde voor het werk voor de stichting die ik samen met mijn man Bill heb opgericht, heb ik mij altijd afgevraagd: hoe kunnen we een ‘moment of lift’ tot stand brengen voor mensen, en dan in het bijzonder voor vrouwen? Want als je vrouwen verheft, verhef je de mensheid. En hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen vrouwen wil verheffen? Want soms volstaat het om hen niet langer te onderdrukken.”

Haar missie als voorvechter van vrouwenrechten begon dan ook met geboortebeperking.

480 uur onbetaalde arbeid In haar boek beschrijft ze de vele ontmoetingen die ze had tijdens de reizen over alle continenten voor de Bill and Melinda Gates Foundation.

Een ontmoeting die haar altijd bij zal blijven vond plaats in Tanzania, tijdens de reis die ze samen met haar dochter Jenn maakte. “Daar ontmoette ik Anna, een vrouw die zo’n indruk op mij maakte dat ik haar foto thuis heb staan, op een plek waar ik hem elke dag kan zien.

Jenn en ik hebben een paar nachten doorgebracht met Anna en haar man

Sanare bij hun thuis in de buurt van de Kilimanjaro,” zo vertelt ze. “Hoewel ik met onze stichting veel tijd in ontwikkelingslanden doorbracht, had ik nog nooit zo lang bij een gezin thuis gelogeerd. Ik hoopte zo beter inzicht te krijgen in het dagelijkse leven, want dat vertellen de boeken of rapporten je niet. Zoals verwacht leerde ik daar veel van. Ik wist dat vrouwen degenen zijn die koken, schoonmaken en verzorgen. Maar de intensiteit van dat werk was een openbaring. Door Anna te volgen, begon ik na te denken over de hoeveelheid tijd die vrouwen aan dit werk spenderen, en hoe de taken van de dag de dromen van hun leven kunnen doden. Toen ik thuiskwam deed ik wat onderzoek en leerde ik dat vrouwen in elk land op aarde meer van het werk in huis doen dan mannen. Er is geen land waar de ‘gap’ nul is. In de VS bedraagt het ongeveer 90 minuten per dag. Bij jullie in Nederland is dat 79 minuten. Dat betekent dat de gemiddelde Nederlandse vrouw elk jaar ongeveer 480 uur meer aan onbetaalde arbeid besteedt dan de gemiddelde Nederlandse man. Dat is een hoop tijd voor andere belangrijke zaken.”

Verhalen over kindbruiden van nog geen tien jaar oud, vrouwen die worden mishandeld door hun man, vrouwenbesnijdenis en een vrouw die haar vroeg om haar twee weken oude baby mee te nemen want ‘alleen dan had haar kind een toekomst’. Zomaar wat voorbeelden van de hartverscheurende ontmoetingen die Gates heeft tijdens haar reizen. “De reizen kunnen me heel verdrietig maken.

Ik ben getuige geweest van afschuwelijk lijden. Wegkijken is natuurlijk makkelijker, maar het verbetert de wereld niet. Je moet bereid zijn om je hart te laten breken.” Of ze ooit gedacht heeft te stoppen met die reizen? “Zeker. Er waren uitzichtloze momenten. Maar uiteindelijk wilde ik me juist door deze momenten meer inzetten. Ik zie het als mijn taak om mijn deel te doen. Ik heb geaccepteerd dat ik mijn hart moet laten breken door problemen die ik niet kan oplossen, en mensen die ik niet kan helpen. En bovenal om optimistisch te blijven.”

Gelukkig seksleven Gelukkig waren er ook mooie of zelfs grappige reisverhalen. Zo zag ze in Senegal hoe de mannen meehielpen met de huishoudelijke taken: hout halen, water putten en zorgen voor de kinderen. Ze vroeg een van de mannen waarom hij hielp. Zijn antwoord: “Het is zwaar werk voor je rug. Mannen zijn sterker, mannen zouden het moeten doen. En ik wil niet dat mijn vrouw zo moe wordt. Onze vrouwen waren altijd moe, en als mijn vrouw minder moe is, is ze gelukkiger en hebben we een beter seksleven.” Gates vertelt dat ze deze anekdote op veel plekken ter wereld gebruikt en dat er overal hard om gelachen wordt. Toch blijft ze realistisch. “Desondanks hebben vrouwen nergens echte gelijkheid bereikt. De barrières zijn in elk land weer anders. Dat is een van de redenen waarom ongelijkheid zo moeilijk is om te bestrijden. Het probleem is nooit overal hetzelfde, dus de oplossing ook niet.”

OPZIJ 2019

41

Open doek Dagdromen achter de computer Melinda Gates werd geboren in Dallas, Texas. Na de katholieke meisjesschool studeerde ze aan de Duke University en behaalde twee bachelorsdiploma’s in de informatica en economie. Een jaar later haalde ze haar Master of Business Administration. “Tegen de tijd dat ik naar de universiteit ging, wist ik dat ik dol was op computers en coderen.

Mijn vader was ingenieur lucht- en ruimtevaart, en we waren een van de eerste families met een computer thuis. Ik heb ook geluk gehad op school. Ik had een wiskundeleraar, mevrouw Bauer, die mijn school overtuigde om een paar computers te kopen, zodat de leerlingen konden leren coderen. Een van de eerste dingen die ik ooit programmeerde, was een smiley die over het scherm bewoog op een Disney-nummer.

Tijdens die uren achter de computer begon ik te dromen over een carrière in de techniek. Ik kon voorspellen dat computers de wereld gingen veranderen, en daar wilde ik deel van uitmaken.”

Na haar afstuderen ging ze aan de slag bij Microsoft. Het was een mannenbolwerk en daardoor niet altijd even makkelijk voor haar. “Ik was de enige vrouw. Ik overwoog om weg te gaan bij Microsoft. Maar

‘Je moet bereid zijn om je hart te laten breken’ voor ik dat zou doen, besloot ik dat ik eerst een tijdje moest proberen om gewoon mezelf te zijn. Het werkte.

Ik was veel gelukkiger en daardoor ook een betere manager. Ik heb heel veel geweldige mensen kunnen werven voor mijn team, mannen en vrouwen. Mijn tijd bij Microsoft werd gemakkelijker gemaakt doordat mijn bazen en collega’s me ondersteunden.

Dat is mijn advies aan iedereen die wil groeien in een carrière: omring 42

jezelf met mensen die in je geloven en investeren in je succes. Als je die in je huidige werkomgeving niet hebt, overweeg dan een verandering aan te brengen.”

Empoweren dus. Dat is volgens haar ook de manier om meer vrouwen de technologie-branche in te krijgen. “Er is sprake van een enorme genderkloof in de technologie, zoals de meeste mensen inmiddels wel weten. Toen ik in 1987 afstudeerde aan Duke was 35 procent van de studenten Computer Science in de Verenigde Staten vrouw. Vandaag is het 19 procent. In Nederland zijn er slechts 30 vrouwen voor elke 100 mannen in het STEMonderwijs. Als we meer vrouwelijke technologen willen aantrekken, denk ik dat we toe moeten naar technologie die is ontworpen met het oog op vrouwen en meisjes.

Dat kan vele vormen aannemen, bijvoorbeeld programma’s die gericht zijn op het helpen van jonge meiden naar een toekomst in de tech. Maar ook het opnieuw ontwerpen van universitaire studies, om zo verschillende studenten aan te trekken. Of techwerkplekken die vrouwen verwelkomen. En financiering voor vrouwelijke ondernemers. In de Verenigde Staten gaat slechts 2 procent van de durfkapitaalfinanciering naar door vrouwen geleide bedrijven. Dat is toch belachelijk?”

De vooruitgang versnellen “De komende jaren zullen we ons met de Bill and Melinda Gates Foundation blijven richten op het ondersteunen van ‘s werelds armste mensen. Uit onderzoek blijkt

Open doek

‘Een van de eerste dingen die ik ooit programmeerde, was een smiley die over het scherm bewoog op een Disney-nummer’

dat de armste mensen van de wereld zich voornamelijk bevinden in een paar landen in Sub-Sahara Afrika, die toevallig jonge, bloeiende bevolkingsgroepen hebben.

“Met zoveel mensen die worden geboren in landen met beperkte kansen, zal investeren in de gezondheid en het onderwijs van deze jongeren cruciaal zijn. Als onderdeel van onze investeringen in de gezondheid van jongeren, zullen we ook investeren in het waarborgen van toegang tot voorbehoedsmiddelen. “Anticonceptiemiddelen zijn een van de grootste anti-armoede-innovaties die de wereld ooit heeft gezien. Op individueel niveau maken anticonceptiemiddelen het leven van een vrouw beter door haar gezondheid te beschermen en haar te helpen controle te behouden over haar toekomst. Op macroniveau zetten ze economieën om. Er is geen land in de afgelopen vijftig jaar dat zichzelf heeft ontwikkeld van lage-inkomensland naar middeninkomensland zonder de toegang tot voorbehoedmiddelen uit te breiden.”

Het moet wel dubbel zijn voor Gates om je zo in te zetten voor anticonceptie, terwijl president Trump in haar eigen land de hulpprogramma’s voor vrouwen in ontwikkelingslanden heeft stopgezet. Daarop reageert ze fel: “Ik maak me ernstige zorgen over het beleid van onze huidige overheid. Ik hoop dat deze regering en het Amerikaanse Congres zullen samenwerken om de gezondheid en empowerment van vrouwen en meisjes een prioriteit op de agenda te maken, in zowel binnen- als buitenland. Maar wat er ook gebeurt, gezinsplanning blijft missiekritisch voor mij en onze stichting”.

Als voorvechter van vrouwenrechten is haar doel gelijkheid voor vrouwen.

Zouden haar drie dochters dat ooit echt gaan ervaren? Ze denkt even na en antwoordt: “Well, als je naar de gegevens kijkt, dan zal het huidige tempo van vooruitgang in de Verenigde Staten constant blijven. Dan is het antwoord ‘nee’. Maar ik denk niet dat dit tempo constant zal blijven. Ik denk dat er na de beweging van #MeToo wereldwijd een enorme vraag is naar gendergelijkheid.

Dus ik ga er alles aan doen om die vooruitgang te versnellen.” O

De Bill and Melinda Gates Foundation werd in 1999 opgericht en is inmiddels de grootste charitatieve instelling op aarde met zo’n veertig miljard dollar. Melinda en Bill werden in 2005 door Time verkozen tot Person of the Year - samen met Bono. Forbes zette haar in 2017 op de derde plek van 100 Most Powerful Women. En afgelopen mei plaatste Fortune het koppel op de cover als nummer een van de Greatest Leaders List. Haar foundation doneerde onder meer aan She Decides van Lilianne Ploumen en Girls Not Brides waarvan Mabel van Oranje voorzitter is.

OPZIJ 2019

43

Boardroom

MATCH MAKER

Corporate Casting, daarbij denk je niet gelijk aan een wervings- of selectiebureau. Maar Astrid van Heumen (1969) voelt zich dan ook meer matchmaker. Wat eigenlijk ook een veel betere benaming is.

Via een studie geschiedenis en Japankunde – waar destijds net zo naar werd opgezien als tegenwoordig naar studenten die zich in vloeiend Chinees zich weten te redden – kwam ze in Londen in het financiële hart bij J.P. Morgan te werken. Ondanks succesvolle carrières, zowel voor haar als voor haar Nederlandse man – ook bankier – die ze daar ontmoette, gingen ze terug naar Nederland, met hun dochter. Ze maakte bewust een carrièreswitch en tegenwoordig maakt ze zich als headhunter buitengewoon druk over de positie van vrouwen in het bedrijfsleven. Geen wonder dat ze daarom ook de drijvende kracht is achter het damesgenootschap Kenau, dat sinds 2012 is uitgegroeid tot zo’n kleine vierhonderd vrouwen, die elkaar een paar keer per jaar treffen. Uiteraard is de groep ook een bron voor haar zoektocht naar talent. “Net als bij de film zoek ik de juiste characters fitted for the role.”

44

A

strid valt meteen met de deur in huis en start met hele zachte en beheerste stem een pittige tirade over het gebrek aan vrouwen aan de top en daaronder.

“Ik snap niet dat het quotum er nog niet is, want we praten er al járen over. En het is gewoon nodig.

Er zijn in Nederland de afgelopen 25 jaar al zoveel redenen aangevoerd om het quotum buiten de deur te houden, maar we zijn nog geen stap verder gekomen. Dus waarom doen we het nu niet wél. Al is het maar voor vijf jaar.

“En dan al die redenen die worden aangevoerd, dat er dan ook goede kinderopvang moet komen, et cetera: dat wisten de Dolle mina’s al vijftig jaar geleden. Er zijn in Nederland heel veel vrouwen, zzp’ers, die de top niet kunnen of willen bereiken. Want laat dat duidelijk zijn – net als bij mannen is die top niet voor iedere vrouw weggelegd. Gebruik dat potentieel om de kinderopvang op te tuigen. Maak vervolgens beleid dat niet bij iedere nieuwe kabinetsformatie weer wordt veranderd of afgebroken. Zodat de ene keer de wachttijden voor de kinderopvang zo lang zijn dat je kind al bijna naar de basisschool gaat als er eindelijk een plekje is, of dat je

Boardroom een paar jaar later moet inkrimpen qua personeel omdat de subsidiëring of de aftrekbaarheid van de opvang ten nadele van de ouders is gewijzigd.

“Er zijn een paar dingen heel gek in Nederland, daar stoor ik me echt aan. Ik kom uit de generatie van ‘een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’. Nou, mét mij is dat inmiddels het grootste deel van alle afgestudeerde vrouwen. Nederland heeft echt een zeer groot arsenaal aan goed en hoogopgeleide vrouwen met een enorme ambitie. En die hebben allemaal geleerd dat economische zelfstandigheid een must is. Ik heb het niet over financiële onafhankelijkheid, dat zou heel mooi zijn, maar dat soort onafhankelijkheid is ook voor de meeste mannen niet weggelegd. Maar economische zelfstandigheid, zodat vrouwen kunnen zeggen: dit is míjn leven, ik ben goed (niet per se hoog) opgeleid en dit ga ik doen. Honderd jaar geleden is al vastgelegd dat dat mogelijk moest zijn en nu hebben we een aantal politieke stromingen die vinden dat wij als vrouwen meer kinderen moeten krijgen.

Waar gaat dat naartoe? Het is een voorrecht dat wij deze positie hebben als vrouw, maar we moeten er keihard voor waken dat het zo blijft. En als wij als vrouwen die economische zelfstandigheid niet kunnen behouden door de kwaliteiten die we hebben goed neer te zetten in het bedrijfsleven, hebben we een heel groot probleem.

“Want met alle respect: talent of leiderschap heeft niets met gender, geloof of achtergrond te maken. En al helemaal niet met leeftijd. Ik ken ook heel jonge mensen die leiderschapskwaliteiten hebben. Maar die misschien nog voldoende ervaring hebben. Als je die toch ergens kunt plaatsen waar er voldoende andere bestuurlijke ervaring aanwezig is, stel je je toekomst zeker. Bovendien hebben die jonge mensen, vrouwen, bepaalde kennis die de oudere generatie gewoon niet heeft. Dat zie je ook in de tech-wereld.

“Iedereen die nu op een bestuurlijke positie zit, is opgeleid in de afgelopen vijfentwintig jaar. Zij weten dat mannen en vrouwen gelijk zijn. Want zo was het al op school. En ik weet zeker dat als ik in een enquête aan heel Nederland zou vragen: zijn mannen en vrouwen gelijk? Heel Nederland ‘ja’ zegt. Dat staat bovendien ook in de wet. En dat geldt ook voor gelijke betaling.

Staat ook in de wet. Maar als het gaat over het quotum dan is er opeens een soort allergische reactie. Maar het is gewoon rechtsongelijkheid wat er in Nederland plaatsvindt. Een achterlijke situatie. Wij vrouwen worden massaal uitgesloten van een leven met economische zelfstandigheid. ‘ KENAU “Ik heb in mijn bestand zo’n vierhonderd kenaus. Al die dames zijn zeer gemotiveerd om een carrièrepad te volgen. Maar ze krijgen niet allemaal de kans. Ik heb gewoon te weinig opdrachten om die vrouwen allemaal te plaatsen. Terwijl als ik als een echte casting-agent zou denken: “Nou, waar is het podium waar ik deze dames het applaus kan geven dat ze verdienen,” zou ik zo weten waar

ze kunnen gaan werken. Maar je krijgt er simpelweg de opdracht niet voor. Dat kan zijn omdat wij een klein bureau zijn.

“Er is inmiddels ook een discussie in gang gezet door een aantal vooruitstrevende mannen en vrouwen, waaronder Janneke Niessen in de private equity, die alleen nog willen investeren in bedrijven waar vrouwen een belangrijke speler in zijn. Heel sterk allemaal, ben ik erg voor. Prima. Maar het is toch eigenlijk heel treurig en pijnlijk! Het gebrek aan resultaat van de afgelopen vijfentwintig jaar om vrouwen te plaatsen geeft zo’n actie van deze equity-partijen opeens pr-waarde. Dat had allang de normaalste zaak van de wereld moeten zijn.

Als je kijkt naar de Quote top honderd van succesvolle bedrijven van personen onder de veertig, is 97 procent man. Hoe kan dat nou? En de vrouwen die het goed doen, zijn vooral goed in het verkopen van zichzelf: twee fotomodellen en Sylvie Meis.

“Ik ben onlangs via TEDx naar Silicon Valley geweest met een aantal vrouwen die in Nederland in de tech zitten, om te zien wat zij daar doen als het gaat om diversiteit en inclusiviteit.

Superinteressant, maar je krijgt toch het idee dat je op een soort Disney-tour door

‘De vrouwen die het goed doen, zijn vooral goed in het verkopen van zichzelf: twee fotomodellen en Sylvie Meis’ Silicon Valley gaat. Maar hoe dan ook, je komt heel fired up en vol met ideeën terug en met de wetenschap: het kan wél in San Francisco, waar die Amerikaanse mentaliteit van be bold, be brave en just do it heerst. Terwijl hier in Nederland je niet verder komt dan opmerkingen als: ‘Ja aardig idee, weet je het wel zeker?’ Ja! Er zijn beslist veel beren op de weg in Nederland, maar ik heb een nieuwtje: de laatste beer is al heel lang geleden gesignaleerd en dat was een circusbeer!

“Ik voel me soms als een amazone.

OPZIJ 2019

45

Boardroom

Neem Aletta Jacobs: wat die vrouw allemaal gedaan heeft! En toen was het allemaal nog niet zo makkelijk om je te bewegen en te reizen – en al helemaal niet in die oncomfortabele kleding van destijds – maar ze deed het wel. Ze liet zich niet tegenhouden. En dat zie ik helaas wel in Nederland: er zijn te veel vrouwen die hun kansen niet grijpen. De belangrijkste les die ik de afgelopen zeven jaar heb geleerd: sisterhood united. Want als je het samen doet, dan kom je niet alleen verder maar ook ergens.

“Want kijk, die groep waar ik mee naar Silicon Valley ben geweest, dat is een warm bad! Een groep van 35 vrouwen, van allerlei pluimage, van ondernemers tot consultants, bankiers. De gemene deler was: hoe kan het anders?! Wat moeten of kunnen wij doen? Wij staan op de schouders van de vorige generatie. Dus wat kunnen wij doen om het de nieuwe generatie makkelijker te maken. Inclusie en diversiteit, zijn niet alleen mooie woorden, om het te laten welslagen is leiderschap en lef voor nodig. Wie neemt de verantwoordelijkheid, wie maakt het verschil?

Want je ziet dat vrouwen die nu rond de 28 zijn, en met wie het lekker gaat, die denken: waar hebben ze het over? Maar als zij straks rond de veertig zijn en aan alle kanten voorbij worden gelopen zonder dat zij snappen waarom, dan zijn ze in de war. Want de kans is groot dat ze het probleem ontkennen. Die dames zien niet dat wat er de afgelopen jaren is gebeurd allemaal met een soort vrijblijvendheid tot stand is gekomen. Een streefcijfer waar geen sanctie op staat! Met het idee van: we zijn fatsoenlijke mensen en we regelen het met elkaar. Maar dat gebeurt niet.

“Een fatsoenlijke man houdt de stoel voor je klaar en betrekt je vervolgens bij het gesprek. Zo zou het in de bestuurskamers ook moeten gaan, maar de Nederlandse horkerigheid speelt daar helaas te vaak een grote rol.

Maar als je wel wordt uitgenodigd als vrouw, dan moet je natuurlijk ja zeggen, en geen nee, omdat je denkt dat je niet voldoende weet. Ga er dan voor! Ik ben heel erg voor equal play, equal pay, maar je moet de spelregels kennen.

En dat is hier nog weleens een probleem.”

“Nogmaals: Ik vind de quotum-discussie heel pijnlijk worden. Die is bovendien gebaseerd op aannames. ‘Ja, het 46

komt door parttime werken.’ Hoezo? Parttime werken heeft niets te maken met een quotum. Prima als vrouwen parttime willen werken. Alsof mannen geen pauzes of dip hebben vanwege peno-problemen, of omdat ze gaan scheiden en er met een jonger meisje vandoor gaan, of omdat hun vrouw er genoeg van heeft. Maar daar wordt niet over gesproken.

“Mijn ideaal is om met Corporate Casting en alle talentvolle ménsen die verschrikkelijke achterstand in Nederland met elkaar te doorbreken. Dan ga ik er als het moet met een gestrekt been in, dat meen ik ook echt.

Het móet veranderen. We zijn wat dit betreft werkelijk een achterlijk land waar sprake is van een enorme kapitaalvernietiging op de arbeidsmarkt. Het is ook een economisch interessant project. McKinsey heeft met hun rapport immers laten zien dat een betere verdeling tussen mannen en vrouwen in alle opzichten winst oplevert.

“We hebben heel lang gezegd dat in de noordelijke landen het beter geregeld is dan bij ons, maar zo langzamerhand is het overál beter geregeld. Vrouwen die heel graag willen, moeten makkelijk bij de bel kunnen komen.

“Ik zou wel graag vrouwen een goede begeleiding willen aanraden, of zoals dat nu meestal heet: een coach, of een mentor. Maar waar het eigenlijk op neerkomt is dat je als speler je rugdekking altijd goed voor elkaar moet hebben.

Regel loyale en betrouwbare mensen om je heen die ervoor zorgen dat je weet: ik ben onderdeel van een team en geen individu in een grote organisatie. Veel vrouwen die het niet redden, hebben heel lang – als eenling – keihard gewerkt. Al die ballen in de lucht gehouden, te weinig gedelegeerd. Als mannen alles allemaal zelf in de hand proberen te houden, lopen ze ook stuk. Maar mannen doen dat in de regel niet en krijgen weliswaar minder vaak last van een burn-out, maar dan krijgen ze bijvoorbeeld een hernia. Haha. Maar dan zitten ze ook niet achter hun bureau.

“Maar die rugdekking en dat teamgevoel: dat komt toch neer op dat sisterhood united. Als vrouwen dat nou eens voor zichzelf en voor elkaar zouden inzetten, dan zijn we er.” O

Abonnee worden

NEEM NU EEN ABONNEMENT VOOR

12x OPZIJ en ontvang een sjaal van Sjaalmania ter waarde van €89,95 CADEAU!

10

?

9

8

12x OPZIJ + SJAAL VOOR

7

€ 83,50

6

Materiaal: 8% cashmere, 47% merino wol, 30% viscose, 15% polyamide

5

4

LIEVER 6x OPZIJ VOOR €41,50?

3

Dan ontvangt u een bol.com cadeaubon t.w.v. €10,-

2

1

Keuze uit deze drie kleuren. Wil je meer kleur?

Kijk en koop er dan zelf een bij sjaalmania.nl

GA NAAR OPZIJ.NL Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. De eenmalige bezorgkosten bedragen €4,95. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (12 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden.

Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon.

FEMINISTISCH MAANDBLAD 4.0

‘PECH ALS JE HIER MET EEN VAGINA GEBOREN BENT’

WATSKEBURT?!

HILLARY CLINTON

UNIVERSITEIT LEIDEN

CAREL STOLKER LANGS DE MEETLAT

STELLINGDAME

JUSTINE VAN DE BEEK VVD KAMERLID

DILAN YESILGÖZ

NIET IN EEN HOKJE TE PLAATSEN

OPZIJJ OP LITERATUUR

PRIJS

FEMINISTISCH MAGAZINE 4.0

NR . 5 • 201 8 • 4 6 ste JA A RG A NG • € 6,99

F E MINI STISC H MAGAZI NE 4 .0

ZOMERLEZEN...

AFSCHEID RENATE DORRESTEIN INTERVIEWS MET DE GENOMINEERDEN CORINA KOOLEN HET LITERAIRE PLAFOND UITGEVER MIZZI VAN DER PLUIJM & KARIN SLAUGHTER JAARLIJKS FEESTJE

LANGS DE MEETLAT (BEDROEVEND) ALLE COLLEGES VAN B&W

BOEGBEELD

Laura van der

LENA DUNHAM HOUDT DE CELEBRITY FEMINISTEN BIJ DE LES

DE ONSTUITBARE OPMARS VAN JONGE

FEMINISTEN

JUCO / CONTOUR BY GETTY IMAGES

F E M I N I ST I S C H MAAN D B LAD 4 .0

ZUID AFRIKA

N R .1 0 • 2 0 1 7 • 4 5 s t e JA A RG A NG • € 5,9 9

NR . 5 • 201 8 • 4 6 s te JA ARGANG

NR .10 • 2017 • 45 ste JA ARGANG

REPORTAGE

OPZIJ

OPZIJ

OPZIJ

Dorrestein, Nina Polak, EN RenateOp de Beeck, INEERD Mutsaers, Griet Voorn, Jolande Withuis DE GENOM Etchica Jonge, Charlotte

Haar,

Sabi, Hella de Rijneveld, Aya Marieke Lucas AR IS...

EN DE WINNA

OP REPORTAGE LESSEN UIT IJSLAND • DOCHTERS VAN INDIA • HINDOSTAANSE VROUWEN IN NL • COSTA BRAVA GIRLS OP LEEFTIJD & BOEKENDORP MONTOLIEU OPZIJ05-COV_p001.indd 2

26-06-18 15:11

Voorpublicatie

Margaret Atwood

EXC

LUS een vo orpubli I E F ca hoofds tuk ‘W tie van a ch uit Het verhaa tkamer’ l van de Die nstmaa gd Graph ic nove – l.

THE HANDMAID’S TALE Wat als de macht in een land wordt overgenomen door een radicaal-religieuze groepering en de emancipatie van vrouwen daardoor vele stappen achteruitgaat?

Margaret Atwood publiceerde al in 1985 de dystopische roman Het verhaal van de dienstmaagd. Een dystopie is het tegenovergestelde van een utopie: een denkbeeldige samenleving met nare kenmerken waarin je liever niet zou willen leven.

In de roman van Atwood volgen we het verhaal van Vanfred, een dienstmaagd die in deze nieuwe samenleving slechts één doel dient: voortplanting.

Margaret Atwood – Het verhaal van de Dienstmaagd – Graphic novel €24,99 (Prometheus) 48

In 2017 was er opnieuw veel aandacht voor Atwoods verhaal naar aanleiding van de verschijning van de gelijknamige televisieserie The Handmaid’s Tale, die bekroond werd met diverse prijzen. Het verhaal won de afgelopen jaren opnieuw aan relevantie, mede door de benoeming van Donald Trump als president van de Verenigde Staten en de gevolgen hiervan voor de positie van vrouwen.

Op 20 augustus 2019 verschijnt er een graphic novel van Het verhaal van de dienstmaagd bij Prometheus, met prachtige tekeningen van Renee Nault.

OPZIJ 2019

49

50

OPZIJ 2019

51

52

OPZIJ 2019

53

Reportage Buitenland

Bijna een op de vier meisjes in IndonesiĂŤ eindigt als kindbruid. De negentienjarige Suci uit Lombok kan het uithuwelijken van de meisjes om haar heen niet meer aanzien. Dus gaat ze de eeuwenoude traditie te lijf met een megafoon en de naakte waarheid over het ja-woord.

54

Reportage Buitenland

ZO ZIJN DE MEISJES OP LOMBOK NIET GETROUWD DOO R M A R L IE S P IL ON

OPZIJ 2019

55

Reportage Buitenland

H

aar overbuurman zette zijn Soekarnohoedje recht, streek zijn snor glad en keek Suci verbouwereerd aan. Een ongehuwd meisje, helemaal alleen op straat, die zomaar bij mensen op de deur klopt? Dat zie je in Kediri, een dorp ten zuidwesten van Mataram, de hoofdstad van Lombok, niet elke dag. “Hij vond me brutaal. Hij zei dat mijn actie geen zin heeft, omdat ik binnenkort toch een ring om mijn vinger heb.

Nou, dat zullen we nog weleens zien!” spreekt Suci (19) strijdbaar.

Je pikt Suci (spreek uit suu-tsjie) er in een menigte zo uit. Een knalroze hoofddoek, met sproetjes bestrooide wangen en glinsterende ogen boven een slobberig roze t-shirt over een gestreept shirt met lange mouwen. In combinatie met haar vrijgevochten energie maakt het Suci tot een flamboyante verschijning op het tropische en groene Lombok.

Haar deur-tot-deurpetitie tegen kindhuwelijken ontving een paar afkeurende reacties (zoals die van haar buurman), maar het regende vooral veel lof. Dat sterkte Suci en haar vriendinnen Holida (18) en Ria (16) om het nog groter aan te pakken. Op een slaperige zondagmiddag liepen de meiden met een enorme banner door hun dorp. ‘Stop kindhuwelijken, respecteer meisjesrechten!’, scandeerden ze door een van de plaatselijke moskee geleende megafoon.

Conservatieve wind “We hoopten op een stuk of honderd handtekeningen, maar uiteindelijk verzamelden we er ruim zeshonderd,” vertelt Suci trots. Vooral jonge meisjes en hun ouders zetten hun naam op de banner, die de lokale krant haalde.

Want meisjes die zich zo openbaar uitspreken over hun lot, dat is nieuw(s) op het eiland.

Suci’s actie vindt plaats tegen de achtergrond van een hevige conservatieve wind die door Indonesië waait.

In dit land dat lang werd gezien als een van de meest gematigde islamitische landen ter wereld, zijn homo’s terug in de kast gejaagd, staan zweepslagen op overspel, mogen ongehuwden geen condooms kopen en roepen WhatsApp-campagnes op meisjes nog vroeger uit te huwelijken.

Tegelijkertijd blijven meisjes gemiddeld langer op school, biedt het internet een wereld aan informatie en hoeven jongeren om te daten geen toestemming van hun ouders meer te vragen, maar doen ze het gewoon stiekem en online — via Whatsapp en Facebook.

De ‘Facebookhuwelijken’ die daaruit ontstaan zijn meestal geen lang leven beschoren.

Kindhuwelijken ‘een noodsituatie’ Hoewel de overheid en verschillende belangengroepen zich in het openbaar uitspreken tegen kindhuwelijken, geldt officieel nog steeds de huwelijkse wet uit 1974, die stelt dat een meisje vanaf haar zestiende mag trouwen. Ouders kunnen hun kinderen ook via een religieuze rechtbank huwen, daar bestaat überhaupt geen minimumleeftijd.

Kamerlid en directeur van het Indonesische Forum voor bevolking en ontwikkeling Ermelena Hasbullah noemde de kwestie van kindhuwelijken vorige maand in het parlement een noodsituatie. “We moeten de huwelijkse wet aanpassen, deze onderdrukking van meisjes moet stoppen,” sprak ze de Kamer toe.

Vandaag loopt Suci naar de pesantrem, de islamitische meisjesschool van Kediri, waar ze gaat vertellen over rechten, gender en emancipatie. Stuk voor stuk pittige onderwerpen op het conservatieve Lombok, het Indonesische eiland rechts van grote broer Bali. Suci passeert felgekleurde taxibusjes, stalletjes met tropisch fruit als rambatan en mango. En af en toe een vogeltje in een kooitje.

In een kooitje De fraai geverfde kooitjes lijken lukraak opgehangen. In de open keuken van een saté-tentje, tussen de hangplanten op een pastelkleurige veranda, of in een sjofel winkeltje vol met oude ijskasten. Junglebergijsvogels, felgekleurde honingzuigers en wenkbrauwjuuljuuls hoppen in hun ieniemini kooitjes neurotisch heen en weer. Vliegen kunnen ze niet, maar zingen doen ze wel. Het houden van

56

Reportage Buitenland

Want meisjes die zich zo openbaar uitspreken over hun lot, dat is nieuw(s) op het eiland zangvogels is een nationale hobby in Indonesië.

Een zwerm meisjes – allen in bruine nikab en dito hijab – loopt over de drukke hoofdstraat, op weg naar de islamistische meisjesschool. Na de lunch is het tijd om terug te keren naar de les.

Slippers uit, Nokia’s uit. De meisjes schuifelen blootsvoets het klaslokaal in en kiezen een plekje op het tapijt op de grond. Door de openstaande ramen zie je nog net de toppen van de snoepkleurige moskeeën en palmbomen tegen een strakblauwe hemel.

De puberteit, een hindernisbaan Af en toe plukt het lot een meisje uit deze groep. Dan is Anjani, Zita of Jaya er opeens niet meer. Uitgehuwe-

lijkt, weten de meisjes dan. Het overkomt 23 procent van de meisjes in Indonesië voor haar achttiende. En hier op Lombok, een van de meest conservatieve eilanden van de Indonesische archipel, ligt dat percentage nog ietsje hoger.

“Mijn vriendin had een stiekem afspraakje met een jongen die ze via Facebook had leren kennen, maar liep toen per ongeluk haar tante tegen het lijf. Ja, toen moest ze wel trouwen om de familie-eer te redden,” vertelt Ida over haar zeventienjarige ex-klasgenootje.

Voor de meisjes is de puberteit een hindernisbaan vol tegenstrijdigheden en taboes. Als ongetrouwd meisje is flirten of een relatie hebben not done, vrijen of zwanger raken zina (onrein). Wie struikelt,

wordt toegestopt met de deken van het huwelijk; eenmaal getrouwd is een relatie of een zwangerschap wel halal (minderjarig of niet).

Een ice-break in de hitte Tegelijkertijd is de grootste angst om te eindigen als mosot, een oude vrijster. Dat ben je als jonge vrouw in Lombok al als je rond je 21e nog steeds niet getrouwd bent. Omdat ouders zichzelf die reputatieschade graag besparen, huwen ze hun dochter al snel uit aan de eerste de beste die interesse toont.

Opeens loopt een flamboyante verschijning de snikhete zaal met meisjes in. Het is Suci. “Opstaan, het is tijd voor een ice-break! Laten we dansen!” Uit een speaker klinken de melige klanken van de vogeltjesdans, een liedje dat iedereen OPZIJ 2019

57

Reportage Buitenland Uit een speaker klinken de melige klanken van de vogeltjesdans, een liedje dat iedereen op Lombok kent van het komische duo Warung Kopi op Lombok kent van het komische duo Warung Kopi.

Na wat voorzichtig gegiechel en gefladder gaan alle meisjes zitten op de grond. “Hi, ik ben Suci, ik wil het met jullie hebben over jullie dagelijkse leven. Vinden jullie het fijn als iemand naar jullie fluit op straat?” Nee, schreeuwt de klas terug. Op de vraag of de meisjes

willen trouwen klinkt een nog oorverdovender nee. “Waarom niet?”

Iemand roept dat ze daar nog niet klaar voor is, een ander dat ze eerst haar school af wil maken.

Duizend moskeeën, duizend scheidingen “Lonely Planet noemt Lombok het eiland van duizend moskeeën.

Maar wij weten dat het ook het eiland van duizend scheidingen is,” zegt Suci serieus. “Als jongeren 58

te vroeg trouwen, is dat vragen om problemen.

De kans op huiselijk geweld neemt toe, net als tienerzwangerschappen en scheidingen. Willen we dat?” Nee, brult de klas meiden in koor terug.

“Ik wil nog helemaal niet stoppen met school,” zegt Elin (16) te midden van haar klasgenootjes. “Mijn nichtje werd uitgehuwelijkt toen ze zestien was, hetzelfde jaar had ze een heel moeilijke zwangerschap. Haar kindje werd met complicaties geboren. Mijn nichtje was zelf nog een kind!

Ondertussen heeft ze er een tweede baby bij. Ze wilde lerares worden, maar daar kan ze nu wel naar fluiten.

Meisjes op Lombok blijven beleefd lachen, maar van binnen huilen we.”

Suci zegt dat het nichtje van Elin waarschijnlijk nooit leerde over haar eigen seksualiteit en de gevolgen van het huwelijksbootje, of hoe je daarover met je ouders kan praten. “Ik was vroeger verlegen, ik had geleerd om geen ruimte in te nemen, altijd nederig te doen,” vertelt ze de klas. “Onze ouders leren ons hoe we een fatsoenlijke bruid moeten spelen! Maar we hebben toch ook dromen, net als jongens? Ik voelde me machteloos.”

De verhalen van de meisjes op Lombok doen denken aan het gedicht ‘I Know Why the Caged Bird Sings’ van schrijver en burgerrechtenactivist Maya Angelou.

The caged bird sings with a fearful trill.

Of things unknown but longed for still.

And his tune is heard on the distant hill.

For the caged bird sings of freedom.

Het dorpsforum gaf Suci vleugels Voor Suci veranderde haar situatie toen ze via haar moeder, die als verpleegkundige werkt, werd geïntroduceerd bij Forum Anak Dessa (FAD), vrij vertaald een dorpsforum voor kinderen. Het is een netwerk

Reportage Buitenland van jonge mensen die op dorpsniveau bijeenkomsten organiseren over de rechten van kinderen, het leren organiseren van events, informatie uitwisselen en leiderschap ontwikkelen.

“We komen elke week bijeen en hebben het over onderwerpen als ongesteldheid, huiselijk geweld en kindhuwelijken. Iedereen is welkom!” FAD is opgericht door de Yes I Do-Alliantie, een samenwerkingsverband tussen Plan International, Rutgers, Amref Flying Doctors, Choice for Youth and Sexuality, KIT Royal Tropical Institute en het ministerie van Buitenlandse Zaken. De alliantie pakt de problematiek aan die ten grondslag ligt aan kindhuwelijken, meisjesbesnijdenis en tienerzwangerschappen door onder meer jongeren informatie te geven over seksualiteit en rechten. Het programma wordt uitgevoerd in Indonesië, Mozambique, Malawi, Zambia, Kenia en Ethiopië.

“Vroeger durfde ik niet eens te praten voor een groep!

Maar bij FAD kreeg ik zelfvertrouwen en leerde ik voor mijn eigen rechten op te komen. Jullie zijn ook welkom!” zegt Suci. Op een eiland waar praten over seks taboe is

en alleen getrouwde stelletjes condooms mogen kopen, is FAD een welkom toevluchtsoord voor naar informatiesnakkende jongeren.

Taboe op seksualiteit Volgens een vooraanstaande Indonesische journalist van Kompas, een van ’s lands grootste nationale kranten, is het taboe op seks zo groot dat erover schrijven in de krant niet mogelijk is. “Het is makkelijker om over religieuze radicalisering te schrijven dan over seksualiteit.

Wij gebruiken dan maar de term reproductieve gezondheid, dat mag wel. Als we seks in de titel zetten, krijgen we zakken vol boze brieven van onze lezers.”

Hij ziet een verband tussen het taboe op seksualiteit en kindhuwelijken.

“Omdat jongeren geen seks voor het huwelijk mogen hebben, is het bediscussiëren van de leeftijd waarop je mag trouwen een beetje hetzelfde als het bespreken vanaf welke leeftijd je seks mag hebben.

Want voor jongeren die seks willen, is trouwen de enige toegestane optie.

Geen wonder dat bijna de helft van alle kindhuwelijken in een scheiding eindigt.”

Het roer overnemen Nadat Suci de meisjes in de klas op het hart heeft gedrukt ook eens langs te komen bij FAD, neemt ze afscheid en wandelt naar huis. Op de bloemrijke binnenplaats hangt een kooi met een vogeltje, en staat een bloeiende

frangipaniboom. Haar driejarige nichtje leunt er nonchalant tegenaan.

Wat is Suci’s droom?

“Ik ben over tien jaar de allereerste vrouwelijke kepala dessa (een soort dorpshoofd – red.) van Lombok!

Dan zorg ik dat mijn nichtje later het roer overneemt van de mannen in haar omgeving. Zodat niet die mannen, maar zijzelf haar leven kan vormgeven. Ik hoop dat ze vrij zal zijn,” zingt Suci hoopvol. O OPZIJ 2019

59

Column Etchica Voorn

O

JU

L IE

BL I

K

Etchica Voorn (1963) is talentcoach, auteur en blogger. Ze won in juni 2018 de OPZIJ literatuurprijs voor haar autobiografie Dubbelbloed. Ze woont met haar man en zoon in Amsterdam.

FO

T

drammers

“D

us, u wilt dat 1 juli een nationale herdenkingsdag wordt?”

De man sprak met een onmiskenbaar Brabantse tongval en articuleerde elk woord alsof hij bang was dat wij hem niet zouden verstaan. Donkere kraalogen onder een bijna kale schedel deden me aan Lambik denken, alleen dan mét bril.

Hij zou niet wijken voordat ik hem antwoord gaf op zijn retorische vraag, dat was duidelijk.

Ik stond met andere studiogasten en de presentatrice na te gloeien van een enerverende editie van het radioprogramma Spraakmakers. Het was daags na de WK-finale die onze Oranjevrouwen hadden verloren, maar iedereen was apetrots op ze. Een mazzeltje om over dit unieke momentum mee te mogen praten. Ik mocht ook een gast en onderwerp inbrengen.

Het was glashelder wie ik uit wilde nodigen: Emma Lesuis. Haar voorstelling Aardappelbloed – gezien op Oerol – had mij tot tranen toe geroerd. Het spoorzoeken naar haar Surinaamse roots, de ontdekking van haar tot slaaf gemaakte voorouders. Het herkenbare schipperen tussen twee culturen.

Voor de een ben je niet wit genoeg voor de ander verre van zwart. De 'grapjes' over je huidkleur. De eeuwige vraag, waar je écht vandaan komt.

Precies een week voor de uitzending was het Keti Koti (spreek uit kettikotti) wat gebroken ketenen betekent. Op 1 juli, de dag dat in 1863 de afschaffing van de slavernij officieel werd. Nederland deed er als enige kolonie destijds nog een schep van tien jaar bovenop. Ik weet niet hoe het met u is, maar mij was dit feit lang onbekend. De plantagehouders hadden de extra jaren ‘nodig’ om

60

alternatieven te vinden voor hun goedkope arbeidskrachten. Om hun leed te verzachten en ter compensatie van hun misgelopen inkomsten kregen ze van de staat der Nederlanden per slaafgemaakte driehonderd gulden. De uitgebuite, mishandelde mensen kregen niets, behalve de vrijheid die hun ooit was afgenomen. De wrange sigaar uit eigen doos.

Het bewustzijn over het slavernijverleden is groeiende en daar ben ik blij om. Maar op zijn best hoor ik nog regelmatig: “Keti Koti? Dat is toch iets met slavernij?” Het collectieve bewustzijn loopt achter, terwijl het een gezamenlijke geschiedenis is.

Het Oosterpark in Amsterdam is het brandpunt waar de herdenkingsplechtigheden op 1 juli plaatsvinden. Ook dit jaar werd de herdenking geopend met een plengoffer bij het Nationaal monument slavernijverleden. De zon brandde, wat niet belette dat het kippenvel op mijn armen stond. Na de nodige speeches volgde de kranslegging door betrokken organisaties. De ene nog kleuriger en imposanter dan de andere. Lange linten bedrukt met namen in grote gouden letters. Maar wat op mij de meeste indruk maakte, waren een witte gerbera, die ene rode roos, de witte anjer, zonder lint of kaart met afzender. Schuchter en eerbiedig neergelegd door donkerbruine, gerimpelde handen, tranen uit ooghoeken wegvegend.

Ik wend mij naar ‘Lambik’ en besef de afstand die hij en ik te overbruggen hebben. Zachtmoedig beantwoord ik zijn vraag.

“Ja, dat klopt, mijn vurige wens is dat 1 juli nationaal herdacht wordt.”

Zijn blik beloofde niet veel goeds. Ik

wachtte af. De kleine man leek rood aan te lopen.

“Dan moet er ook een dag komen voor Nederlands-Indië, hè.” Er kwam een beetje speeksel mee met zijn woorden. “Dan kunnen we wel aan de gang blijven, Nederland heeft wel op meer plaatsen huisgehouden.”

“Goed idee,” zei Emma.

“Daar ben ik het roerend mee eens,” vulde ik aan. Met onze liefste glimlach keken we hem aan.

Onverhoeds deed hij een kleine stap naar voren. Met verbazing volgden we zijn rechterwijsvinger die waarschuwend omhoogging terwijl hij zei: “Je moet natuurlijk niet drammen, hè. Dát,” hij liet een dreigende pauze vallen, “moet je vooral niet doen.”

“U bedoelt dat er sympathie moet blijven bij de mensen?” vroeg de presentatrice, als wilde ze zijn weerstand verhelderen.

Zijn gezicht klaarde op. “Precies! Dát bedoel ik, niet drammen.”

In 2020 gaat de gemeente Amsterdam excuses maken voor de honderdduizenden slachtoffers die zijn gemaakt ten tijde van de slavernij.

Amsterdamse slavenhandelaren hadden een extra excessieve rol in deze periode die honderden jaren geduurd heeft.

Dit voornemen hebben we te danken aan een rits individuen en organisaties die dit onderwerp onvermoeibaar op de agenda hebben gezet. Deze ‘drammers’ verdienen groot respect.

Zoals ik al aangaf – of je het nu leuk vindt of niet – het slavernijverleden is onze gezamenlijke geschiedenis. Van Surinamers, Antillianen én alle Nederlanders. Die nationale herdenkingsdag gaat er komen. Daar ben ik van overtuigd.

Nog even doordrammen. O

Expositie Corbino Wat zijn wij blij dat we in elk nummer kunnen samenwerken met Maarten Corbijn (1959). Corbino: tovenaar met licht. En hij staat altijd aan. Fotograaf zijn is een state of mind.

Bekend om zijn portretfotografie zoals voor reclamecampagnes, magazinecovers en albumhoezen. Ook is hij filmmaker en schrijver en maakte hij onder meer muziekvideo's voor bekende Nederlandse artiesten als Krezip, Rob de Nijs en VanVelzen.

In de doorgaans korte tijd die hij nodig heeft voor een foto, neemt hij de geportretteerden los van de wereld van alledag en ontvoert hen naar zijn eigen universum. De ontmoeting met die ander, en de voorbereiding daarop, is de basis voor wat volgt.

licht

TOVE

NAAR

Voor ons maakte hij deze selectie van vrouwen, die zich lieten kennen voor zijn lens. Zijn camera richt hij overigens niet alleen op vrouwen in de spotlights.

Ook voor Artsen zonder Grenzen, Terre des hommes en andere NGO’s is hij graag en gedreven onderweg.

Dolly Parton (1946) is een Amerikaanse countryzangeres.

Het meest bekend werd ze van de hits Jolene, 9 to 5 en I Will Always Love You. Haar muzikale talent is met vele prijzen bekroond in de loop der jaren, waaronder meerdere Grammy’s. Dolly heeft daarnaast ook in diverse films gespeeld.

“Parton heeft werkelijk een hart van goud, is altijd ongelooflijk productief geweest en heeft een onwaarschijnlijke bijdrage aan de strijd tegen analfabetisme in de States geleverd.”

OPZIJ 2019

61

Maryam Hassouni (1985) actrice, met Marokkaanse wortels. Ze werd bekend van haar rol in Dunya en Desie. Haar acteercarrière ontwikkelde zich daarna in rap tempo en ze speelde in vele films en series. De afgelopen jaren maakte ze een uitstapje en besloot ze een studie Engels op te pakken en een kinderboek, Hoekjes van geluk, te schrijven.

“Hele grote aanwezigheid.

Mooie dwingende ogen.”

Wende Snijders (1978) zangeres, singer-songwriter en actrice.

Ze studeerde aan de kleinkunstacademie in Amsterdam, waar ze zich specialiseerde in het Franse chanson.

Voor haar muziek won ze diverse prijzen, waaronder een Edison award. “Theaterdier. Podiumbeest.

Krankzinnige stem. Extreem nieuwsgierig. Gulzig.�

Lavinia Meijer (1983) is harpiste en componist. De in Zuid-Korea geboren Meijer kwam als tweejarige bij haar adoptie-ouders in Arnhem. Ze groeide op in Arnhem en volgde daar het Stedelijk Gymnasium. Op haar negende jaar begon ze harp te spelen en twee jaar later werd Meijer toegelaten tot de Jong Talentafdeling van het Utrechts Conservatorium. Ze maakte haar gymnasiumopleiding daar ook af en daarna ging het snel. Inmiddels speelt de met internationale prijzen overladen Lavinia met de meest gerenommeerde orkesten. “Ze is zo invloedrijk in haar aanpak en zo origineel. Haar bevlogenheid is uniek en ze heeft een ijzeren discipline. Die heeft een paar sterke handen!�

Ellen ten Damme (1967) zangeres en actrice. Als zangeres ontwikkelde ze zich in vele genres: van popmuziek tot Franse chansons.

Ze speelt ze ook piano, viool en gitaar en doet nog steeds een dubbele flikflak. Verder heeft ze diverse rollen als actrice gespeeld, waarmee ze ook in Duitsland bekend is geworden en ze was nog even circusdirecteur. “Zij is zo op alle vlakken getalenteerd. Enorm multitalent en heel charmant.�

Igone de Jongh (1979) balletdanseres.

Het meest bekend van de vele rollen die ze gedanst heeft als eerste soliste voor het Nationale Ballet, waaronder Julia (Romeo en Julia), Odette/Odile (Het zwanenmeer), Giselle (Giselle) en Aurora (Doornroosje). “Schaamteloos goed. Dansen en zijn vallen bij haar samen.�

Frida Kahlo (1907) was een Mexicaanse kunstenares.

Beroemd zijn haar intieme zelfportretten, die lieten zien hoe zij getekend was door een ernstig ongeluk op jonge leeftijd. Ze was gedurende haar leven samen met de wereldberoemde kunstenaar Diego Rivera.

Deze Frida is Maarten’s eigen Alex Koeleman.

“Alex is m’n vrouw, ook fotograaf en al twintig jaar m’n muze. Zij heeft prijzen gewonnen – ik niet. Ik sta zelf ook klein op deze foto. Multitalent en tegenwoordig als zij-instromer begaafd onderwijzeres. Juf Alex is mateloos populair in een achterstandswijk in Geldermalsen. De meisjes kleven aan haar aan. De veelal Marokkaanse meisjes willen hun haar het liefst door haar laten vlechten.”

Vrouwen in de kunst Naast het Guggenheim Museum in Bilbao staat een joekel van een spin, niet eens zo veel lager dan het museumgebouw zelf. Er staat er ook één in Ottawa voor de ingang van de National Gallery of Canada. Maar deze zomer zijn er maar liefst vier te zien in de Rijksmuseumtuinen.

Twee losse spinnen en een spinnenpaar kruipen door de tuin. Begint het al te kriebelen?

D O O R F IE K E T IS S IN K

LOUISE BOURGEOIS

SPIDER WOMAN

D

e maakster van deze beelden is Louise Bourgeois (Parijs, New York 1911-2010).

Behalve spinnen zijn er ook andere sculpturen te zien in de museumtuin – een ode aan deze grand old lady van de beeldhouwkunst. Ze is oud geworden, heeft een flink oeuvre, maar de waardering voor haar werk en de erkenning kwam pas laat op gang. Ze was 71 toen ze haar eerste overzichtstentoonstelling kreeg, in het Museum of Modern Art in New York in 1982. Dat was trouwens

68

ook de eerste solotentoonstelling van een vrouw in het MoMA. Haar wereldberoemde spinnen waren daar niet eens bij: de eerste grote spin in brons ontstond pas in 1999. Die kreeg de titel ‘Maman’, mammie.

Eerder tekende ze wel al spinnen, maar dit reusachtige bronzen beest was een van haar eerste spinsculpturen. En die spinnen vormden haar echte doorbraak. Ze kreeg tentoonstellingen over de hele wereld en maakte, inmiddels boven de tachtig, meer sculpturen dan ooit...

Over de spin schreef ze: ‘ De vriendin omdat mijn beste vriendin mijn

moeder was en zij was bedachtzaam, intelligent, geduldig, geruststellend, verstandig, fijngevoelig, tactvol, onmisbaar, netjes en nuttig als een spin.’

Louise groeide op in een voorstad van Parijs waar haar ouders een restauratieatelier voor antieke tapijten hadden, die ze in Parijs verkochten in een galerie. Louise werd al jong ingezet om mee te werken in het atelier. Zij maakte bijvoorbeeld schetsen voor versleten delen van tapijten. Zo begon haar creatieve loopbaan. Maar het was thuis geen feestje: vader hield er

Vrouwen in de kunst

allerlei verhoudingen op na, terwijl moeder ziekelijk was. Haar moeder overleed toen Louise twintig was.

Daarom misschien die hommage aan haar moeder hierboven? De moeder die het tapijt weeft zoals de spin een web weeft. ‘De spin is een hersteller,’ zo zei ze eens, ‘als je door zijn web loopt wordt hij niet kwaad. Hij weeft en herstelt.’

New York Hoewel geboren in Parijs beschouwde Louise Bourgeois zichzelf als een Amerikaanse kunstenaar. Na haar huwelijk met kunsthistoricus Robert Goldwater, vestigde ze zich in New York. Hier verkeerde ze in kunstenaarskringen en ging om met Jackson Pollock, Willem de Kooning en Mark Rothko.

Maar ze trok haar eigen spoor en hield zich afzijdig van de heersende stromingen in de Amerikaanse kunst. Dat maakte wellicht ook dat de waardering voor haar werk zo lang op zich liet wachten. Ze heeft zo’n compleet eigen stijl. In 1968 maakte ze van gips en latex een enorme fallus, le Fillet. Ze liet zich fotograferen met het ding onder de arm door Robert Mapplethorpe.

Dat bracht wel wat teweeg in de Amerikaanse kunstwereld. Nu

hangt het geslacht in het Museum of Modern Art in New York.

Terug naar de tuinen van het Rijks. In de oude, monumentale vleugelnootboom, vlak bij de kas in de tuin op het zuiden, hangen nu twee glanzende aluminium spiralen. Ze hebben geen titel, dus de betekenis blijft gissen. Ze hebben iets organisch. Zijn het poppen van rupsen die vlinders worden?

Verwijzen ze naar vogelnesten?

Bourgeois vertelt het ons niet.

De spinnen verwijzen naar haar heftige jeugd en haar moeder. Zat Louise gevangen in het web van haar moeder? Kon ze geen kant uit thuis?

Was de liefde verstikkend?

Bourgeois verzamelde veel en bewaarde alles, van bonnetjes tot stapels dagboeken vol aantekeningen, schetsen en overdenkingen. Voer voor kunsthistorici: nog lang niet alles is gelezen en gedocumenteerd. Daar wordt in New York, in Chelsea, in het huis waar Bourgeois lange tijd woonde, hard aan gewerkt. En dan zal wellicht duidelijk worden of al haar werk autobiografisch te duiden is, of dat het soms ook gewoon gaat om het uitbeelden van de pracht van de natuur. Wie zal het zeggen. O OPZIJ 2019

69

K

Column Asha ten Broeke Asha ten Broeke (1983) is wetenschapsjournalist en auteur van Het idee M/V en Eet mij.

Ze woont met haar man en twee dochters in Deventer.

Gelijke monniken, gelijke kappen

W

anneer de mannen voetballen, kleuren alle straten hier oranje met roodwit-blauw. Maar nu was ons huis als enige in de wijk versierd met vlaggetjes. ‘Hup Holland Hup’, stond erop, en een leeuwin in zwart profiel.

Het was een heerlijk wereldkampioenschap, met prachtige vrouwen: gespierd, sterk, spelend voor de male gaze van niemand, maar wel voor hun team, zichzelf en het genot van hun eigen snelheid en kracht. En toch waren veel mannen zuur: ‘Dit telt nauwelijks als voetbal.’ Een andere meneer twitterde: ‘Troela’s zijn te slap en traag om te voetballen’, met een verwijzing naar ‘de natuur’ en ‘evolutie’.

Zou het? Vlak na het WK las ik een Medium-artikel van wetenschapsjournalist Starre Julia Vartan, over fysieke kracht. De ‘iedereen weet toch’ is dat mannen veel sterker zijn dan vrouwen, zeker op atletisch gebied. Maar, schrijft Vartan, de cijfers laten wat anders zien.

Neem hardlopen. Mannen zijn weliswaar op kortere afstanden sneller, maar vanaf, zeg, een kilometer of 65 beginnen vrouwen het te winnen. Zo was het een vrouw die de Moab 240 won, een race van ruim

70

380 kilometer langs de Colorado River. En niet met een kleine marge: de nummer twee, een man, finishte tien uur later.

Waarschijnlijk komt dit doordat vrouwenspieren weliswaar kleiner zijn, maar vezels hebben die veel langer belastbaar zijn. Bovendien is hun stofwisseling efficiënter bij lange inspanning, en zorgt hun vetweefsel voor extra brandstof. Ook bezorgt pijn vrouwen minder stress. Tijdens de natte en ijskoude Boston Marathon van 2018 viel slechts twaalf procent van de vrouwen uit, tegen tachtig procent van de mannen, meldt Varan.

Over marathons gesproken: ook daar lopen vrouwen in. De toptijd voor een marathon is bij de mannen sinds 1976 maar een kleine drie procent sneller geworden. Maar vrouwen verbeterden zich met ruim veertien procent, en komen dus snel dichterbij de tijd van de heren.

Wat daarbij van belang is, is dat de eerste vrouw pas in 1971 de Boston Marathon mocht lopen; mannen startten al in 1897. Dit doet ertoe, schrijft Vartan. Omdat veel sporten al veel langer door mannen worden beoefend, zijn er meer jongens die ermee beginnen, en kan er dus talent gevist worden uit een grotere vijver, waardoor het niveau aan de top hoger komt te liggen. Dit laatste is bij

voetbal absoluut het geval: het eerste mannen-WK werd gespeeld in 1930, het eerste vrouwen-WK in 1991.

Het leuke is dat juist door zo’n fijn WK steeds meer meisjes gaan voetballen.

In Barcelona spelen er inmiddels al zoveel jongedames dat de voetbalbond besloten heeft om de meiden van onder de veertien gewoon tegen de jongens te laten spelen. Die extra uitdaging maakte de meisjes nog beter. Om precies te zijn: ze verpletterden de jongens.

Geef ons een jaar of tien, vijftien, wil ik graag tegen de zure meneren zeggen. Dan zijn de voetbalvrouwen niet alleen heerlijk en prachtig; dan zijn ze beter dan de mannen. En wat een genot zal dat zijn. O

En toch waren veel mannen zuur: ‘Dit telt nauwelijks als voetbal’

KUNST & CULTUUR

Met onder andere

BOEKEN

FILM/TV

KUNST

REIZEN

• 't Hooge Nest • Kamers antikamers • en verder...

• Ask Dr. Ruth • Woodstock • Where'd you go Bernadette

• Sprezzatura • Peter Zegveld • Beet!

• Napels

OPZIJ 2019

71

Kunst & cultuur Interview

Karin Slaughter houdt er al sinds 2001 een moordend tempo op na door elk jaar een nieuw boek te produceren. Laatste weduwe is het nieuwste werk en past weer in de Will Trent en Sara Linton-serie. Het boek is net zo spannend als zijn voorgangers en voelt af en toe beangstigend realistisch. In gesprek met OPZIJ heeft de activistische Karin het – zoals verwacht – niet alleen over haar boek en Will en Sara, maar ook over het huidige politieke klimaat in Amerika.

D O O R N IN A K L A A SSE N

72

OPZIJ 2019

73

Kunst & cultuur Interview

H

et is twee jaar geleden dat je een boek schreef over Will Trent en Sara Linton.

Was je ze even zat?

“Haha, nee, ik zag het niet echt als een pauze. Ik had andere verhalen te vertellen. Als ik een boek schrijf moet ik er echt gepassioneerd over zijn. Vooral als ik over Will en Sara schrijf. Ik schrijf al bijna twintig jaar over Sara, dus ik wil zeker weten dat het geen afbreuk doet aan wat ik hiervoor over haar heb geschreven.”

We zien Sara nu ook op een hele andere manier dan we gewend zijn. Ze komt zelfs in situaties waar ze zelf mensen pijn moet doen.

“Ik heb altijd over Sara geschreven als een helper, een genezer. Hier werkt ze actief om mensen te kwetsen.

Toen ik begon te schrijven over Sara in de Grant County-reeks wist ik dat ze in de loop der tijd zou veranderen en groeien door de verschrikkelijke dingen die ze meemaakt en ziet. Als het om geweld tegen vrouwen gaat, voel ik een verantwoordelijkheid om het te laten zien zoals het is: geen klaar en afgerond verhaal, maar juist ook de nasleep en in dit geval: de emotionele groei van Sara weergeven.

In dit boek zie je ook dat Sara een soort combinatie is van alle verhalen die ik over haar heb geschreven. Toen ik voor het eerst over haar schreef, was ik veel jonger. Sara was toen ook anders. Ze zag alles altijd heel zwart-wit, terwijl ze nu veel meer de verschillende kanten van het verhaal probeert te begrijpen. Het leven heeft haar geleerd dat je niet altijd gelijk of ongelijk hebt.”

We worden in het boek ook weer geconfronteerd met allerlei gruwelijkheden, zoals wat er met

74

Michelle Spivey gebeurt. Zij wordt vreselijk behandeld, mede omdat ze op vrouwen valt. Hoe is het voor jou om daarover te schrijven?

“Michelle wordt veroordeeld om wie ze is en de manier waarop ze haar leven leidt. Ze is lesbisch, is niet met een man getrouwd en heeft kinderen met een vrouwelijke partner. Dan is ze daarnaast ook nog wetenschapper voor CDC (Centers for Disease Control and Preventation red.) en werkt ze, in plaats van thuis te blijven met haar dochter. Haar belagers legitimeren hun gedrag omdat zij vinden dat Michelles leven fout is. Dat stelt hun in staat om haar vreselijke dingen aan te doen. Dat gebeurt vaker in onze samenleving: we maken mensen minder menselijk, zodat we vreselijke dingen met ze kunnen doen.

Denk alleen al aan wat er nu gebeurt op de grens met Mexico, waar kinderen in kooien worden gezet. Als dat witte kinderen zou overkomen, dan zou iedereen woedend de straat op gaan. Maar het gaat hier niet om witte kinderen en mensen zijn daarom niet zo woedend als ze zouden moeten zijn.”

Je schrijft vaak en vooral over sterke vrouwen, maar in dit boek viel me op dat de mannen die de macht hebben ook veel minder slim zijn dan hun vrouwelijke tegenspelers. Heb je daar bewust voor gekozen?

“Will is wel behoorlijk slim. Ik probeer het altijd een beetje in balans te houden. Maar je hoeft niet slim te zijn om leider te zijn. Een van mijn personen, Dash, past in het beeld van de charismatische leider; daarom volgen mensen hem. Kijk naar Donald Trump, die is ook niet bepaald superintelligent, maar mensen volgen hem wel. Mensen volgen niet noodzakelijkerwijs de slimste persoon. Dan zou Hillary Clinton wel president zijn geweest.”

Hoe is het om als vrouw in Amerika te wonen anno 2019?

“In de Verenigde Staten, maar ik denk dat dit geldt voor elke westerse beschaving, is het heel gevaarlijk om vrouw te zijn. Als je kijkt naar de belangrijkste doodsoorzaken voor vrouwen, dan staat moord door de partner voor elke leeftijdsgroep in de top vijf. Daarnaast wordt het waardeoordeel over vrouwen gebaseerd op seksualiteit.

Vruchtbaarheid, seksualiteit en seksuele beschikbaarheid zijn vaak een belangrijke graadmeter. Voorbij een bepaalde leeftijd doe je er dan als vrouw niet meer zoveel toe.

Haar mening, haar overtuigingen, haar vermogen om de waarheid te vertellen: het doet er niet meer zo toe. Ik maak daar in dit boek ook zeker een opmerking over door Michelle Spivey’s ‘seksuele waarde’ te becommentariëren.”

Is de IPA, de terroristische organisatie waar je over schrijft, gebaseerd op het huidige politieke klimaat in Amerika?

“Ja, maar houd in gedachten dat ik dit boek een jaar geleden schreef. Of het nu gaat om het uitbreken van de mazelen of de verschrikkingen in Christchurch met de white

Kunst & cultuur Interview supremacists. Trump heeft de mensen die Christchurch moesten onderzoeken actief tegengewerkt, omdat deze groeperingen voor een groot deel zijn achterban vormen.

Hij zoekt gratie voor oorlogsmisdadigers in de Verenigde Staten. Elke boodschap die hij naar die groepen stuurt is ‘doe wat je wilt’. Er gaan grote aantallen witte mannen naar de grens om mensen te arresteren, terwijl ze daarvoor niet bevoegd zijn. De federale overheid in Amerika is verantwoordelijk voor de grens, maar de staten moeten de arrestaties verrichten. Er zijn wel sheriffs die dat hebben geweigerd, omdat ze het niet eens zijn met die wet. Maar het is gevaarlijk en beangstigend.”

Is dat gevoel van onbehagen groot genoeg om van invloed te zijn op de komende verkiezingen?

“Trump heeft nooit meer dan 45 procent van de stemmen gekregen. Ik begrijp de mensen die op hem gestemd hebben echt niet. Wat er op dit moment gebeurt is dat witte mensen eindelijk gaan voelen hoe het is om een minderheid te zijn, en dat vinden ze niet leuk. Je ziet dit overal in de westerse wereld. Jullie hebben hier jullie eigen problemen met politici als Geert Wilders. Ik zeg niet dat als je op Wilders stemt je racistisch of xenofobisch bent, maar als zo iemand aan de macht komt, zullen zijn denkbeelden wel worden geïmplementeerd. Dat is ook de grote fout die we hebben gemaakt met Trump. Veel mensen zeiden: ‘Ik ben het alleen met hem eens wat betreft de economie. Daarom heb ik op hem gestemd.’ Maar dat kun je eigenlijk niet zeggen, want dan zie je belangrijke onderdelen over het hoofd.

‘Mensen volgen niet noodzakelijkerwijs de slimste persoon. Dan zou Hillary Clinton wel president zijn geweest’ “En dan zeggen ze: ‘Make America Great Again’, maar wat ze bedoelen is: laten we deze immigranten wegsturen en teruggaan naar de jaren vijftig, waar vrouwen hun plaats kenden en mannen de baas waren. Iedereen was gelukkig, o ja, behalve vrouwen en minderheden dan. Welkom in 2019 waar je leert hoe het voelt om een minderheid te zijn. Het is klote. Het is precies zoals Sara het zegt: ’Just fucking evolve. Why can’t you just evolve?’”

Is dat ook wat er nu mis is gegaan met de nieuwe wetgeving als het gaat om abortus?

“De meeste Amerikanen, ik denk bijna zeventig procent, willen dat abortus legaal blijft. Hetzelfde aantal Amerikanen wil een redelijke wapenwet. Maar wij zijn dus niet de mensen die het beleid gaan bepalen. Er is

een gevoel dat we niet langer door de meerderheid worden geregeerd.

Vooral waar Trump de meerderheid van de stemmen niet heeft gewonnen. Het kiescollege dat beslist wie de president is, is speciaal ontworpen om witte macht te concentreren. Op dit moment krijgen Amerikanen niet genoeg kinderen om straks voor al de ouderen te zorgen. Ondertussen wordt er niet gezorgd voor de kinderen die al geboren zijn zonder sociaal vangnet. Er wordt geen hulp geboden met kinderopvang of gezondheidszorg. Er wordt niks gedaan om deze ouders te ondersteunen.

“In Georgia is er nu dus de Heartbeat-bill. (Deze wet verbiedt abortus vanaf het moment waarop een eerste hartslag bij de foetus detecteerbaar is. In de praktijk komt dit neer op zes weken zwangerschap, een tijdstip waarop vrouwen vaak nog niet op de hoogte zijn van hun zwangerschap – red.) De mensen die deze wet hebben bedacht hebben geen idee hoe het voorplantingssysteem van een vrouw werkt. Ze weten niet eens wat een baarmoeder is. De machtigen hoeven niet intelligent te zijn.”

Gaan we deze gebeurtenissen ook terugzien in je nieuwe boek?

“Daar ga ik verder niks over verklappen! Ik kan alleen zeggen dat het weer een boek zal zijn met Sara en Will in de hoofdrol.”

Je vorige boek, Gespleten, zal verschijnen als serie op Netflix.

Het hele creatieve team bestaat uit vrouwen. Heb je daarop aangestuurd?

“Nee, dat ging eigenlijk een beetje vanzelf. De regisseur en de producer zijn allebei vrouw. Er zit geloof ik wel één mannelijke schrijver bij het schrijversteam. Ik vind het heel gaaf en het voelt heel inclusief. Jarenlang werd mij verteld dat mijn verhalen zich te véél focussen op vrouwen.

Nu zeggen ze: ‘Je verhaal focust zich sterk op vrouwen, wat gaaf!’ Dat is echt fantastisch.” O Karin Slaughter - Laatste Weduwe €25,99 (HarperCollins) OPZIJ 2019

75

FOTO IRIS DUVEKOT

Niña Weijers – Kamers antikamers

N

a vijf jaar is schrijfster Niña Weijers terug met de opvolger van haar debuut De consequenties, waarvoor ze in 2015 de OPZIJ Literatuurprijs won. In haar nieuwe roman Kamers antikamers maken we kennis met het leven van een vrouw op de bovenste verdieping van een rijzig pand aan een stadspark, waar ze schrijft aan haar boek. Ondertussen lopen herinnerde, verzonnen en mogelijke levens door elkaar heen.

De ingenieus geschreven roman gaat over de keuzes die je maakt, en niet maakt. Over liefde en vriendschap, en de manieren waarop mensen elkaar vinden en verliezen.

Waarom moest het boek Kamers antikamers er komen? “Dit boek was voor mij urgent omdat ik, met een omweg van fictie, iets probeerde te begrijpen over hoe het leven op dit moment voelt. Ik ben begin dertig en leef een ander soort leven dan bijvoorbeeld mijn ouders op deze leeftijd, die met mijn geboorte

76

een gezin waren begonnen en een huis hadden gekocht in een rustige woonwijk. Keuzes voelen anders dan toen ik een twintiger was, maar tegelijkertijd ligt in mijn leven ook nog veel open. Mijn liefdes zijn onrustiger, mijn vriendschappen juist behoorlijk stabiel - en heel belangrijk.

Sinds ik vijf jaar geleden debuteerde, is er in de wereld ook een hoop veranderd, en niet ten goede. Politiek extremisme is veel meer de norm gaan worden, het klimaatprobleem is urgenter dan ooit. Ik wilde een boek schrijven waarin al die dingen voelbaar zijn als afgronden, waar we - hier in West-Europa althans in allerlei opzichten nog net niet in storten.” Voor wie is het boek?

“Het is altijd een verrassing voor wie het boek blijkt te zijn - ik schrijf nooit met het idee van een bepaald publiek. Het heeft me met mijn eerste boek enorm verrast hoe divers het lezerspubliek was, hoeveel verschillende soorten lezers, met heel verschillende leeftijden en achtergronden, er iets in konden

vinden.” In het boek lopen mogelijke levensscenario’s van de hoofdpersoon in elkaar over.

Fantaseer je zelf weleens over een ander levensscenario?

“Natuurlijk. Soms is het achteraf choquerend hoe toevallig of arbitrair bepaalde keuzes leken, en hoe ingrijpend ze bleken te zijn.

Soms denk ik: wat als ik niet was afgeslagen, maar gewoon rechtdoor was gegaan? Hoe had mijn leven er dan uitgezien, en was ik nog geweest wie ik ben? Dat zijn ook de gedachten die ten grondslag lagen aan Kamers antikamers.” Kamers antikamers heeft vijf jaar op zich laten wachten, sinds jouw debuut De consequenties. Hoe zagen die jaren eruit? “Ik heb veel ‘nazorg’ gehad aan De consequenties. Veel opgetreden, in Nederland maar ook in Duitsland, Frankrijk en Amerika toen er eenmaal vertalingen waren.

Dat was geweldig, maar het heeft me een poosje van het tweede boek weggehouden. Ook heb ik lesgegeven aan een aantal universiteiten, ben ik blijven schrijven voor De Groene Amsterdammer en ben ik redacteur van literair tijdschrift De Gids. Van al die dingen heb ik een hoop geleerd.

Ik zal bovendien nooit een schrijver zijn die alleen maar achter haar bureau zit om romans te schrijven.”

Wat wordt de volgende stap?

“Doorschrijven.”

Niña Weijers – Kamers antikamers €19,99 (Atlas Contact)

Kunst & cultuur Boeken

VERGIFFENIS

en verder...

Liefhebbers van Donna Leon gaan ongetwijfeld genieten van haar nieuwste literaire thriller Vergiffenis.

Commissario Brunetti raakt betrokken bij een zaak over verdachte transacties omtrent geneesmiddelen.

Ondertussen wordt hij belemmerd door de steeds groter wordende bureaucratie op kantoor en lijkt er sprake van een lek binnen het politiebureau. Kortom, een sociaal bewuste misdaadroman zoals je van Donna Leon gewend bent, uiteraard tegen een Venetiaanse setting.

Donna Leon – Vergiffenis €19,99 (De Bezige Bij) VLAMMEN

MOEDERKRUID Carry Slee viert dit jaar haar dertigjarig jubileum en haar zeventigste verjaardag. En hoe had ze dat beter kunnen vieren dan met de heruitgave van haar prachtige roman Moederkruid? Haar eerste roman voor volwassenen is een ontroerend en aangrijpend verhaal over een onveilige jeugd door de ogen van het kind.

Twee zusjes zijn genoodzaakt te verhuizen wanneer de kleermakerij van hun vader failliet gaat. De relatie met hun ouders verslechtert.

Carry Slee – Moederkruid €14,99 (The House of Books)

Vlammen is een bundeling van artikelen en lezingen die Naomi Klein de afgelopen jaren schreef over brandende klimaatkwesties. Klein weet als geen ander de vinger op de zere plek te leggen. Ze laat zien waarom in de klimaatcrisis vele problemen samenkomen: ongelijkheid, de prijs van ongebreideld kapitalisme, racisme, neokolonialisme, verminderde biodiversiteit.

Naomi Klein – Vlammen €21,50 (De Geus) WAT WE NIET VERTELDEN

Dit boek is een knipoog naar de bestseller Nice girls don’t get the corner office. Schrijfster Fran Hauser wil met dit boek bewijzen waarom aardig zijn je juist wél ver brengt in je carrière. Een boek vol praktische tips over sterk onderhandelen, gehoord worden, zelfvertrouwen uitstralen en omgaan met conflicten. Want vriendelijkheid, ambitie en assertiviteit kunnen prima hand in hand gaan.

In 1956 legt Boris Pasternak de laatste hand aan zijn roman Dokter Zhivago, in de wetenschap dat het Russische volk het nooit zal kunnen lezen. De CIA wil het boek, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, inzetten als cultureel wapen. Voor deze missie worden twee secretaresses uit de typeklas van de CIA gehaald. Ze hebben één taak: de Russische editie koste wat kost Rusland in smokkelen en verspreiden.

Falen is geen optie, want dit boek kan de koers van de wereldgeschiedenis bepalen.

Fran Hauser – Nice Girls Rule €15,- (Nieuw Amsterdam)

Lara Prescott – Wat we niet vertelden €21,99 (The House of Books)

NICE GIRLS RULE

OPZIJ 2019

77

Kunst & cultuur Boeken DE REIZIGERS Terwijl de jaren voortschrijden, kruisen de levens van Agnes en James Vincent elkaar steeds vaker. De keuzes die ze maken hebben invloed op de ander, en de gevolgen worden overgedragen van generatie op generatie. Dit familieportret is een messcherpe analyse van het moderne Amerikaanse leven – vanaf de burgerrechtenbeweging in de jaren vijftig tot het eerste jaar van het presidentschap van Obama.

Regina Porter – De reizigers €22,99 (De Bezige Bij) SOLO REIZEN In 2012 ging Liesbeth Rasker voor het eerst alleen op reis, naar Mongolië. Sindsdien is reizen haar grootste hobby en bewees ze dat je als vrouw prima alleen de wereld over kunt trekken. In Solo reizen krijgen lezers een inspirerend inkijkje in hoe je dat aanpakt en hoe dat precies is, in je eentje de wereld verkennen. Ga met Liesbeth mee op (solo) rondreis door Italië, wilde olifanten spotten in Sri Lanka en kamperen op een onbewoond eiland in de Filipijnen.

Liesbeth Rasker – Solo reizen €22,50 (Kosmos Uitgevers) WE MOETEN DAPPER ZIJN Duitsland, december 1940. De pasgetrouwde Ellen Parr vindt een jong meisje, achter in een bus. Ze besluit Pamela in huis te nemen.

Terwijl de wereld in brand staat, bouwen Ellen en Pamela een band op. We moeten dapper zijn is een ode aan de liefde voor een kind in de chaos van de Tweede Wereldoorlog.

Frances Liardet – We moeten dapper zijn €22,99 (Nieuw Amsterdam)

PORTUGAL! PORTUGAL! PORTUGAL! Lieke Moorman, die dertig jaar geleden voor het eerst het land bezocht, kon wel een boek volschrijven met Portugese reisverhalen, Dus dat besloot ze te doen. Laat je meevoeren door het land van de fadomuziek en maak kennis met de mensen die het land kleur hebben gegeven. Een boek vol nostalgie en levenslust, met herinneringen aan goed en niet zo goede oude tijden, dat steeds weer uitkomt bij het Portugal van nu.

Lieke Noorman – Portugal! Portugal! Portugal! €21,99 (Nijgh & Van Ditmar) € 22,99 (Nieuw Amsterdam) FAMILIEGEHEIMEN In Familiegeheimen vertelt Astrid over haar leven voor, tijdens, en vooral ook na het proces tegen haar broer Willem Holleeder. In gesprekken met haar therapeute geeft ze volledige openheid over haar diepste zielenroerselen. Uniek aan Familiegeheimen is dat er ook geschreven wordt over de hernieuwde band met haar dochter Miljuschka, over wie ze nog niet eerder schreef.

Astrid Holleeder – Familiegeheimen €22,50 (Lebowski) DE TESTAMENTEN Groot feest voor fans van Margarets Atwoods klassieker Het verhaal van de dienstmaagd. In september komt de langverwachte opvolger uit: De testamenten. Vijftien jaar na het verhaal van Vanfred pakt het boek de draad weer op, aan de hand van drie vrouwelijke vertellers.

Margaret Atwood – De testamenten €19,99 (Prometheus)

78

Kunst & cultuur Film/tv

Ask Dr. Ruth

De documentaire Ask Dr. Ruth komt naar Nederland! Hierin wordt het ongelofelijke levensverhaal van Dr. Ruth Westheimer vertelt. Als kind overleefde zij de Holocaust, waarna ze later de eerste en beroemdste sekstherapeut werd op de Amerikaanse televisie. De ontroerende en grappige documentaire geeft een mooi kijkje in het leven van de kleine dame, die inmiddels 91 jaar oud is. Haar levenslust – ondanks een dramatische jeugd – en haar rol in de seksuele revolutie zijn het ultieme recept voor een prachtige documentaire.

Vanaf 15 augustus 2019

Woodstock

Het is maar liefst 50 jaar geleden dat het legendarische festival Woodstock plaatsvond.

En dat moet gevierd worden! De gelijknamige – en met een Oscar bekroonde – documentaire Woodstock komt deze zomer terug in de Nederlandse bioscopen. De documentaire geeft een uniek kijkje in de hippiecultuur van 1969 en de bijzondere optredens van onder meer Jimi Hendrix, Joe Cocker, Santana, The Who, Janis Joplin, Jefferson Airplane, Joan Baez en Crosby, Stills & Nash.

18 augustus 2019

Where’d you go Bernadette

Cate Blanchett kruipt in de rol van Bernadette Fox voor de verfilming van Where’d You Go Bernadette. Het verhaal gaat over een vrouwelijke architect uit Seattle die het in eerste instantie helemaal voor elkaar lijkt te hebben met haar dochter en man. Tot ze op een dag op de vlucht slaat… Wat ging er in Bernadette om? De zoektocht naar Bernadette brengt haar man en dochter op bijzondere plekken. Een mysterieuze, duistere komedie, geschikt voor een grauwe zomeravond.

Vanaf 1 augustus 2019

OPZIJ 2019

79

Kunst & cultuur Boeken

B

egin juni gingen we richting het Gooi om de prijswinnaar van de OPZIJ Literatuurprijs te verrassen. Schrijfster Roxane van Iperen met haar boek ’t Hooge Nest (Lebowski) is dit jaar de winnaar, en gezien de positieve reacties van kranten- en boekenredacties op deze bekendmaking niet alleen in de ogen van OPZIJ een terechte keuze.

Op 11 juni verraste OPZIJ haar met dit heuglijke nieuws in – zeer toepasselijk – ’t Hooge Nest. Het was ook nog Roxane haar verjaardag: dus taart en champagne waren aanwezig.

De aankoop door Roxane en haar man van deze villa in ’t Gooi was de aanleiding van haar boek, waarin een bijzondere en gruwelijke familiegeschiedenis wordt blootgelegd.

Maar ook tegelijkertijd een nog ontbrekend verhaal over de Tweede Wereldoorlog.

“Je hoort vooral een eenzijdig verhaal.

Alsof al onze opa’s in het verzet zaten.

Of het verhaal: we wisten niet wat er gebeurde of konden er niets aan doen. Maar als ik die mensen in mijn omgeving bijpraatte over wat ik boven water had gekregen, over het huis en de twee Joodse vrouwen uit de laagste Amsterdamse klasse, die spilfiguren waren in het verzet, waren ze verbaasd.

Joods verzet? Vrouwen?” lichtte Roxane toe in een interview aan NRC naar aanleiding van het winnen van de OPZIJ Literatuurprijs.

Want daar gaat roman over, de gezusters Brilleslijper en hun verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, tegen het decor van de villa ’t Hooge Nest. “Wat weten doorsnee mensen van de rol van de advocatuur, het notariaat, de rechterlijke macht in de oorlog? Dat de NS nu pas gaan reflecteren op hun rol bij deportaties, is maar één voorbeeld daarvan.

Als we een gesprek willen voeren over onze gedeelde waarden, over collectieve identiteit, moeten we weten wat onze achtergrond is, wat er hier allemaal gebeurd is. Onze collectieve identiteit kunnen we niet blijven baseren op een incompleet verhaal.”

80

proost!

ROXANE VAN IPEREN

OPZIJ 2019

81

Kunst & cultuur Musea SPREZZATURA WAAR? Drents Museum, Assen WAT? Vijftig jaar Italiaanse schilderkunst wordt hier getoond. Nu eens niet de bekende meesters uit de renaissance of de barok, maar aandacht voor de periode 1860-1910. De tentoonstelling heet Sprezzatura, Italiaans voor virtuositeit. Dat belooft wat.

WAAROM? Interessant om juist deze periode eens nader te bekijken. We gaan op vakantie in Italië immers meestal niet zo snel naar negentiende-eeuwse Italiaanse kunst kijken. Daarom nu afgereisd naar Assen, waar van veertig Italiaanse schilders kunst van ongekende kwaliteit te zien is. De schilderijen zijn afkomstig uit prominente musea als het Uffizi in Florence. WANNEER? Tot en met 3 november 2019 drentsmuseum.nl

Federico Zandomeneghi, In bed (detail), 1878, Gallerie degli Uffizi, Galleria d’arte moderna di Palazzo Pitti, Firenze © Dipartemento fotografico delle Gallerie degli Uffizi

mini fiets

Miniatuurfiets uit het Van Gogh Museum voor €39,95 vangoghmuseumshop.com

Peter Zegveld, Paard, 2011 © Gert Jan van Rooij

PETER ZEGVELD - WAT BEWEEGT… WAAR? Rijksmuseum Twenthe, Enschede WAT? Een overzicht van het werk van Peter Zegveld (1951) met grote, theatrale installaties verkent hij de werking van lucht, licht, geluid en zwaartekracht. Zegveld opent een wereld vol verwondering, absurditeit en verrassingen. Grappig en inventief. En er is altijd beweging. WAAROM? Al sinds de jaren tachtig maakt Zegveld theater, muziek en beeldende kunst. Pas de laatste jaren vloeien die disciplines samen tot zijn installaties. In zijn vrolijke werken zit ook altijd ernst.

“Mijn thema is de kwetsbaarheid van de mens”, aldus de kunstenaar. Tussen geboorte en dood moet de mens zich zien te redden. Daarbij helpen de beelden van Zegveld ons.

Ze herinneren ons aan het noodlot, aan het plezier, aan onze driften. Maar die beelden zijn nooit statisch: altijd is er beweging. WANNEER? Tot en met 27 oktober 2019 rijksmuseumtwenthe.nl 82

Kunst & cultuur Musea

houterig

Deze Rijkswachters zijn gemaakt van de houten kisten waarin kunstwerken vervoerd zijn. Ze zijn allemaal anders en dus uniek. De prijzen variëren van €27,50 tot €125,00 voor de robot met lamp. rijksmuseumshop.nl

BEET! - VISSEN NAAR VERBORGEN BETEKENISSEN

Co Westerik, Visvrouw, 1951, olieverf op doek, bruikleen RCE

taartkaart Pop-up verjaardagskaart uit de MoMa Design Store in New York, voor $21,95 store.moma.org

WAAR? Dordrechts Museum WAT? Vis in de kunst, je moet het maar verzinnen om er een tentoonstelling over te maken.

Het Dordrechts Museum doet dat en het is de moeite waard.

Beet! toont een grote variëteit aan kunstwerken en objecten, van middeleeuwse manuscripten en zestiende-eeuwse prenten en schilderijen tot een wieg en een spaarpot. Er zijn meer dan 175 bijzondere schilderijen en objecten en er is een levensgroot digitaal aquarium ingebouwd in de tentoonstelling.

WAAROM? De visvangst is lang de belangrijkste economische activiteit van Dordrecht geweest. Dat is terug te vinden in de collectie van het museum die de basis vormt voor de tentoonstelling. Daarnaast zijn er veel bruiklenen. Het Dordrechts Museum toont het neusje van de zalm en laat zien hoe sterk vis de Nederlandse kunst en cultuur heeft verrijkt.

WANNEER? Tot en met 10 november 2019 dordrechtsmuseum.nl OPZIJ 2019

83

Kunst & cultuur Expositie

Oogverblindend. Extravagant. Buitensporig. Adembenemend.

Je moet er wel van houden natuurlijk, maar de juwelen op de tentoonstelling in de Hermitage Amsterdam – afkomstig uit Sint-Petersburg – zijn zó over de top, zó kostbaar, zó nietdraagbaar, dat je er alleen maar vol bewondering en verbazing naar kunt kijken, terwijl ze liggen te glimmen en schitteren in een vitrine. Ooit werden ze gedragen door de Russische high society.

Bacchanaal van de overdaad.

D O O R FI E K E TI SSI N K

BLINGBLING

84

Kunst & cultuur Expositie

in de Hermitage

D

eze buitensporige pracht en praal in sieraden en kleding, brak door onder Anna Ioannovna, een nichtje van Peter de Grote. Toen zij op de troon belandde ¬– ze regeerde van 1730-1740 – ‘ging de weelde in de kleding alle perken te buiten’. Na jaren van relatieve eenvoud schafte zij op grote schaal kostbaarheden aan. Haar verzameling juwelen vormde de start van de schatkamer in het paleis.

Anna’s opvolger was tsarina Elisabeth – aan de macht van 1741– 1762 – was een dochter van Peter de Grote. Zij vulde de schatkamer fors aan met dure geschenken die ze uitwisselde met landen in Europa en het Verre Oosten. Maar ze kocht ook veel juwelen, zoals

gouden zakhorloges met edelstenen en rijk versierde snuifdozen. Die laatste waren in de achttiende eeuw enorm populair en werden niet alleen gebruikt voor tabak, maar ook om liefdesbriefjes door te geven: vaak zat in het deksel een tweede dekseltje verstopt, alleen te openen als je het geheime mechaniek kende.

Tegenwoordig bezit de Hermitage de grootste verzameling snuifdozen ter wereld. Tientallen topexemplaren zijn straks in Amsterdam te zien.

In deze periode ontstond ook het juwelenboeketje van hofjuwelier Jérémie Pauzié, een van de topstukken uit de tentoonstelling.

Het boeket bevat zo’n 400 briljanten, meer dan 450 kleine roosgeslepen diamanten, blauwe en gele saffieren, robijnen en smaragden.

Er is niet één Europese heerseres

is die duurdere kleding heeft dan de Russische tsarina. De kroon van Elisabeth, die bijzonder veel waard is, zit net als al haar accessoires vol edelstenen: robijnen, saffieren, smaragden. Al die stenen zijn onvergelijkbaar in grootte en schoonheid. De tsarina bevorderde die luxe aan het hof zelfs met persoonlijke oekazes. In 1753 ging er zo’n bevel uit: kleding op hofmaskerades mocht geen ‘opsmuk van kristal en goud- of zilverdraad bevatten’. Dat dwong alle dames aan het hof om alleen met echte juwelen te verschijnen. Onvoorstelbaar.

Bij haar kleding duldde de tsarina geen enkele concurrentie. En alleen zij had het ‘recht van de eerste avond’ in de keuze van geïmporteerde sieraden en accessoires. Brokaten en fluwelen japonnen werden verrijkt OPZIJ 2019

85

Kunst & cultuur Expositie

Nikolaj Bogdanov-Belski, portret van vorst Konstantin Gortsjakov, eind 19de-begin 20ste eeuw

met goud en zilver en met zijde. Aan haar hoofdsieraden besteedde zij heel veel zorg, en zij droeg alle dames op om geen enkele versiering rechts in het haar te dragen. ‘Het hoofd van de tsarina is daarentegen altijd overladen met briljanten…’

Na Elisabeth besteeg Catharina de Grote de troon in 1762. Nu konden dames kleding en sieraden naar eigen smaak dragen. Tegen 1790 verdwenen de veelkleurige sieraden van het toneel en waren vooral briljanten en parels in trek. En cameeën raakten in de mode, dé grote passie van Catharina. Ook deze zijn te zien op de tentoonstelling, alwaar een boudoir is nagebouwd met absolute topstukken.

Uiteraard is er aandacht voor Catharina’s kleindochter, Anna Pavlovna. Hier komen immers 86

het Nederlandse en het Russische vorstenhuis samen in haar huwelijk met prins Willem, later koning Willem II. Zij kreeg een bruidsschat mee met de meest fantastische juwelen.

En zo kunnen we nog wel even doorgaan. De ene tsarina deed niet onder voor de andere. De tentoonstelling beslaat 200 jaar en eindigt met de laatste Romanovs aan het Russische hof. In 1913 heerste in Rusland overal het bacchanaal van de overdaad’, alsof men het naderende einde voelde. Om een voorstelling te geven van de weelde van deze japonnen, een beschrijving van een hofbal uit 1913: ‘Vorstin Aleksandra Troebetskaja had een schitterende sleep van blauw fluweel, afgezet met sabelbont, bij een witte sarafaan (gewaad), bestikt met parels en

gouddraad; in plaats van knopen had ze echte edelstenen. De kokosjnik (traditioneel Russisch hoofddeksel) bestond geheel uit briljanten en saffieren.’

De hofcultuur kwam abrupt ten einde. Veel Romanovs overleefden de oorlog en de revolutie niet, maar er waren er ook die wisten te vluchten.

Ze namen hun kostbaarheden mee.

Later moesten ze die vaak verkopen op veilingen. Zo belandden de juwelen die ooit schitterden op bals in het Winterpaleis in antiekwinkels in Europa en Amerika.

Dit is een greep uit het juwelenverhaal dat nu te zien is in de Hermitage in Amsterdam. Ga vooral zelf kijken en verwonder je over de enorme rijkdom van weleer.

Meer informatie: hermitage.nl O

Kunst & cultuur Expositie Nikolaj Bogdanov-Belski, portret van vorstin Maria Abamelek-Lazareva, 1900-01

OPZIJ 2019

87

Kunst & cultuur De Reismeiden

eerst Napels zien

en dan door naar beneden

88

Kunst & cultuur De Reismeiden

Vedi Napoli e poi muori. Eerst Napels zien en dan sterven, deze Italiaanse uitdrukking werd dankzij de Duitse schrijver Goethe bekend, maar persoonlijk vinden de Reismeiden dit een beetje overdreven.

Natuurlijk: Napels is een prachtstad met een heel eigen dynamiek, prachtige musea en betoverend gelegen aan zee met vanuit bijna elke plek zicht op de in het verleden zo vernietigende Vesuvius. Maar behalve dat dat sterven nog lang niet in onze agenda past, is er verder naar beneden onder Napels nog veel meer te zien.

T E K S T EN B EEL D D E R E I SME I D E N

OPZIJ 2019

89

Napoli Napels heeft talloze overheersers gehad: de Grieken, de Fransen, de Spanjaarden, de Oostenrijkers en de Noormannen. Allemaal lieten ze er hun sporen achter.

Wie Napels zegt, zegt ook maffia, straatvuil en vervallen wijken.

Napels is een van de armste steden van Zuid-Europa. Dat zie je in de krappe straatjes van het Quartieri Spagnoli en de sjofele markten van het Mercatodistrict. Ondanks de armoede, het vuil en de macht van de camorra, de Napolitaanse maffia, voelen de Reismeiden zich geen moment onprettig of onveilig. Dat geldt vast niet voor iedereen, maar als je een hotel boekt aan of rond de oude haven, is het goed toeven en zijn de meeste bijzonderheden op loopafstand. De vele paleizen, kastelen en kerken van Napels zijn robuuster en minder gepolijst dan die van Rome, maar minstens zo bijzonder.

In het hart van de buurt Santa Lucia ligt de prachtige Piazza del Plebiscito, het grootste plein van de stad. Op een steenworp afstand liggen twee van de grootste bezienswaardigheden: het Castel dell’Ovo, dat hoog boven de baai uittorent, en het Teatro di San Carlo, een van de oudste operahuizen ter wereld. Nog iets verder naar het westen, in Chiaia, begint het hippe Napels. In deze elegante buurt vind je designerboetieks, sushibars, kunstgalerietjes en trendy clubs.

Het dertiende eeuwse Castel Nuovo is een belangrijk icoon van de stad Napels. Belangrijke kunstschatten die 90

hier te zien zijn, zijn de fresco’s van Giotti en vele beelden en schilderijen.

Niet ver van het Castel Nuovo vandaan, op het eilandje Megaride, ligt ook het vijftiende eeuwse Castel Dell’Ovo. Dit machtige stenen bouwwerk met twee torens is bereikbaar vanaf de autovrije boulevard met talloze restaurants.

Hier vind je overigens vooral ook Napolitanen zelf, die met hun hele familie hier ’s avonds en in het weekend rondlopen.

Aan de Piazza del Plebiscito ligt het Palazzo Reale, een van de mooiste koninklijke paleizen van heel Italië. In dit indrukwekkende paleis bevinden zich een theater, koetshuis, een kapel en een exotische tuin.

Rond dit piazza bevinden zich overigens ook de mooiste modestraten met alle bekende merken.

Vesuvius Na twee dagen Napels gingen we vroeg op pad naar de Vesuvius. Vroeg, want dan kun je nog in relatieve rust het wandelpad naar boven nemen.

We parkeerden de auto op het laatst mogelijke terrein, en lieten ons – voor ongetwijfeld te veel geld – vervoeren naar het officiële begin van het looppad naar de rand van de krater.

Als je geen slechte knieën of heupen hebt, is dit een prima wandeltocht.

Alsof je een gebouw van twintig verdiepingen op gaat, maar met een ongekend prachtig uitzicht over de baai van Napels en vlak bij onze volgende stop.

Kunst & cultuur De Reismeiden Pompeii In 1594 was een groep lokale arbeiders bezig om een watertunnel te graven in het gebied dat wij nu als Pompeii kennen. Tijdens hun werkzaamheden stuitten ze echter op een aantal voorwerpen, waaronder een steen met de tekst ‘Decurio Pompeiis’. Deze middeleeuwse arbeiders wisten nog niet wat voor een schat ze hadden ontdekt, maar waren wel de eersten die Pompeii na haar vernietiging weer zagen.

Pompeii, dat in het jaar 62 n.Chr. door een aardbeving was getroffen, werd in 79 bedekt door lava en as als gevolg van een uitbarsting van de Vesuvius. Het is daardoor een van de best bewaarde Romeinse steden geworden en je krijgt een goed beeld van het Romeinse dagelijks leven.

Hoewel Pompeii jaarlijks zo’n 2,5 miljoen bezoekers trekt, kun je

dankzij de enorme omvang van het gebied toch in relatieve rust alles bekijken. De laatste jaren heeft het onderhoud ook weer een boost gekregen, want daar werd door de Italianen een zooitje van gemaakt.

Zodanig zelfs dat Unesco dreigde om Pompeii van de Werelderfgoedlijst te schrappen – en dus ook de subsidie te stoppen.

Sorrento We gaan door op weg naar Sorrento, maar stoppen eerst nog in Vico Equense voor een geweldige maaltijd in het ons bekende restaurant van de Bikini Bar. Precies, de naam is ehh... niet waar wij als eerste voor zouden stoppen. Maar doe dat vooral wel!

In het begin van de negentiende eeuw werd het schiereiland van Sorrento en de kust van

OPZIJ 2019

91

Hoi An

kunst & cultuur De Reismeiden Amalfi ontdekt als ultieme vakantiebestemming door de Engelsen. Hoog op de steile rotsen gelegen kijkt Sorrento uit op de baai van Napels en de Vesuvius.

Vanwege die hoge en steile rotsen zijn zandstranden hier niet echt te vinden. Maar wel zijn er grote houten steigers in de zee gebouwd – met ligbedden, parasols, bars en restaurants, vanwaar af je zo de Middellandse Zee in plonst. Je kunt de lift naar het strand nemen die vanuit veel hotels rechtstreeks gaat, of de openbare lift als je geen zin hebt om al die trappen te beklimmen!

Bezoek ook de Cattedrale dei Santi Filippo e Giacomo. Deze kathedraal uit de veertiende eeuw is een bijzonder mooie mengelmoes van Moorse, Siciliaanse, barokke, gotische en romaanse details. Een van de Reismeiden liep overigens

92

jaren geleden hier pardoes tegen Paus Paulus Johannes II aan.

Sorrento is overigens dé citroenhoofdstad van Italië, en dat is in de vele winkeltjes rond het centrum goed te zien.

Capri Vanuit de Marina Piccola nemen we – met een driekwart Capribroek aan, waarmee het eiland een wezenlijke bijdrage heeft geleverd aan de garderobe van de vrouw – de boot naar Capri. Toegegeven, wij waren er niet in het hoogseizoen, wanneer de charme vanwege de flinke aantallen toeristen toch iets moeilijker te zien is. Maar wat een eiland! Vaar in een boot rond het eiland, ga aan land niet alleen naar hoofdstadje Capri zelf, maar ook naar Anacapri en ga daar dat hele ouderwetse stoeltjesliftje in.

Capri is een prima bestemming voor

een dagtocht, maar mits in bezit van een ruim budget is het hier ook langer goed uit te houden.

Cilento We gaan verder richting onze eindbestemming, die aan het begin van het nationale park Cilento ligt, de ruige en adembenemende kuststreek zo’n honderd kilometer onder Napels gelegen. Met stille baaitjes aan de smaragdgroene zee.

Dit nationale park barst van de geweldige natuur en staat daardoor sinds 1998 op de werelderfgoedlijst van Unesco.

Ook het dorpje Paestum staat op deze lijst vanwege zijn prachtige Griekse tempels en ruïnes. Met drie goed bewaarde tempels in Dorische stijl is Paestum minstens zo interessant als Pompeii en aanzienlijk rustiger.

Castellabate We komen aan op onze voorlopige eindbestemming Castellabate.

Eigenlijk een trio, bestaande uit Santa Maria ĂŠn San Marco di Castellabate, die direct aan zee liggen. Met bovenop de berg het oude vestingdorp Castellabate zelf, dat 280 meter hoog ligt. Hier kijk je uit

op de havens beneden, de kustlijnen van Cilento en Amalfi met daarvoor Capri.

De keuken hier is simpel, maar zo lekker. Geen wonder dat we even niet kunnen kiezen voor welk programma we ons moeten opgeven: Droomhuis gezocht of Ik vertrek. O

OPZIJ 2019

93

Man over vrouw

BERG VAN GELUK Rond filmproducent en -distributeur San Fu Maltha (1958) is altijd een hoop beweging en rumoer. Hij houdt zich in de regel bezig met projecten die onmogelijk lijken en waar veel mensen een mening over hebben.

Maar hij blijft vast geloven in zijn eigen gelijk. Als filmdistributeur bracht hij onder andere de vooraf als meest ongelukkige filmtitel ever genoemde Four Weddings and a Funeral uit in Nederland en durfde het aan om de Lord of the Ringstrilogie aan te kopen toen de film nog lang niet klaar was. Met zijn filmproductiehuis Fu Works maakte hij zowel kleine als grote films en documentaires: van Phileine zegt sorry tot Zwartboek.

Maar nu houdt iets van een heel andere orde San (betekent berg) Fu (betekent geluk) bezig: Pinda*.

Een – eenmalige – uitgave voor en door de in Nederland misschien wel te goed geïntegreerde Indische Nederlanders. Mede dankzij aanjager en hoofdredacteur Ricci Scheldwacht een monument.

D O O R M A R IA N N E VE R H O E V E N B E E LD CO R B I N O

94

DE MOEDER Thung Im Nio ‘Bruine, gele, rooie’ klonk het in mijn jeugd. Als zoon van een Nederlandse, witte vader en een ChineesIndonesische moeder was ik wel wat gewend. En mijn moeder ook. Ze is geboren op een plantage vlakbij Soekaboemi als kleindochter van een van de tien rijkste Chinese families in West-Java, het huidige Jakarta, met vier broers en een zus, een lieve moeder maar vooral een strenge vader. Haar jeugd was ondanks de Japanse bezetting redelijk onbekommerd. Toen ze op haar 21ste stiekem ging dansen, ontmoette ze mijn vader: de Nederlandse soldaat Henk Maltha. Mijn moeder was de eerste in haar familie die ervoor koos om een Nederlandse man te trouwen. Nou ja, ‘koos’. Het was echte liefde met alle consequenties van dien. Hoewel zeer tegen de zin van mijn opa, vertrok ze naar Nederland, waarna haar vader niet meer met haar wilde spreken. Van een rijkeluiskindje naar een redelijk armoedig bestaan hier. Als eerste werd mijn zus Saskia geboren, en daarna John, Chu Hua, San Feng, ikzelf, San Fei en San Liong.

Het was mijn vaders idee om Chinese namen te geven. We waren met z’n zevenen thuis.

Ik was een nogal ziekelijk kind en heb vanwege allergieën en zware astma van mijn derde tot mijn vijfde in het ziekenhuis gelegen. Op het schoolplein hield ik me stil zodat ze een ander kind zouden kiezen om te pesten.

Van mijn blanke vader mochten we alleen met Hollandse kinderen omgaan en we werden ‘Hollands’ opgevoed. Een schoolvriendinnetje moest het met me moet uitmaken, omdat haar vader geen ‘poep-Chinees’ in de familie wilde hebben. En natuurlijk werd ik geweigerd in sommige bars en discotheken. Toch voelde ik me er niet minder om, maar wel anders.

Het rook bij ons thuis anders dan de naar groene zeep ruikende huizen bij vriendjes. En die rommel bij ons thuis. Niets mocht worden weggegooid. Geen overzichtelijke, geordende ijskast maar een die tot de nok toe gevuld was met onduidelijke restjes. Geen gebruik van washandjes, maar minstens één keer per dag baden.

Mijn moeder was heel sterk, en leek dus eigenlijk heel erg op haar vader qua koppigheid. Ze zijn gescheiden toen ik al aan het studeren was in Nijmegen. Ze heeft daarna geen andere mannen meer toegelaten in haar leven.

Ze is gelukkig voor haar nog wel een aantal keren teruggegaan naar Indonesië, en daar genoot ze enorm van. En ik af en toe met haar. Ze is vorig jaar overleden.

Man over vrouw

95

Man over vrouw

‘Het is jammer dat in het af en toe overdreven gekrijs van mensen die alleen maar zichzelf en hun leed zitten te verkopen, dat verhaal is kwijtgeraakt’

DE TANTE Betsy Thung Sin Nio Mijn tante Betsy, de tante van mijn moeder, wil ik hier wel noemen, zeker in OPZIJ. Haar vader was progressief, zodat hij – tegen de gebruikelijke gang van zaken in de Chinese gemeenschap in – zijn dochter in de jaren twintig liet studeren. Voor haar opleiding ging ze naar Nederland, waar ze in Rotterdam begon aan de onderwijzersopleiding, een heel acceptabel beroep voor een vrouw destijds, en aan een universitaire studie Handelswetenschappen.

Toen studiegenoten haar voor haar verjaardag het boek Herinneringen van Aletta Jacobs cadeau gaven, was 96

zij daar zo door gefascineerd, dat zij Jacobs een brief schreef. Aletta nodigde haar uit voor een gesprek en zo werd ze geïntroduceerd in de feministische kringen.

Zij werd lid van de Vereniging voor Vrouwenbelangen en Gelijk Staatsburgerschap. Betsy zette zich actief in voor kwesties die te maken hadden met arbeidsrecht, stemrecht voor vrouwen en huwelijksgoederenrecht . Ze probeerde vrouwen ervan te overtuigen dat het verstandig was om onder huwelijkse voorwaarden te trouwen.

Ik ontmoette haar tijdens de reünies van de Thungs.

Het is een hele grote familie, je moet ook altijd zeggen van wie je er een bent. Later heb ik pas gelezen wat zij gedaan heeft. Een strijdvaardig type, die zelfs nog in de gemeenteraad van Jakarta heeft gezeten.

Tijdens die reünies werden wij toen gezien als nietChinezen, met onze vermenging van Nederlands bloed.

En dat voelde je. Gelukkig is dat nu anders.

DE VROUW Patricia Patricia gaat voor me door het vuur. Iedereen weet dat Indische vrouwen misschien heel stil lijken, maar het niet zijn. En het zijn tough cookies. We zijn al lang samen, daarin behoren we in deze branche tot de uitzonderingen.

Met de negatieve publiciteit die ik regelmatig gehad heb, kan ze moeilijk omgaan, maar dan neemt ze het die mensen nog meer kwalijk dan ik. Dat is ook de reden waarom ze zelden mee gaat naar filmgala’s, festivals of andere bijeenkomsten. Ze vindt die branche vreselijk.

Zij is acupuncturist en gespecialiseerd in shiatsu. Ik ben veel weggeweest voor mijn werk, misschien wel te veel, maar zij heeft dat samen met m’n schoonmoeder opgevangen. De jongens zijn dan ook heel goed Indisch opgevoed.

We hebben drie zoons, van 28, 27 en 24. En er zijn inmiddels drie schoondochters, die zijn er weliswaar nog redelijk kort bij, maar het zijn wel mijn surrogaatdochters.

We hadden het heel leuk gevonden om nog een dochter te krijgen. Maar dat ging niet meer. We zijn toen een adoptieproces ingegaan en hebben zelfs een verplichte cursus gevolgd – waarvan ik overigens achteraf vind dat iedereen ’m zou moeten volgen die aan kinderen begint.

Want ondanks dat wij al drie kinderen hadden, was het toch nog best nuttig. Vooral wat ik leerde over stabiliteit, binding en zekerheid, die zijn in je jonge jeugd zo belangrijk. Dan krijg je de onvoorwaardelijke binding die zorgt voor geweten en empathie.

Bij die cursus ontmoetten we een Surinaamse man en Nederlandse vrouw. Ze wilden graag een jongetje, maar liever niet donker. “Want,” zo zei die man, “ik heb ervaren dat wanneer je opgroeit, jij degene bent die bij de douane altijd gecontroleerd wordt, bij wie in een donkere tunnel de mensen altijd aan de andere kant van de straat gaan lopen.” Hij was er niet zielig over, maar vertelde gewoon wat de situatie was. Het is jammer dat in het af en toe overdreven gekrijs van mensen die alleen maar zichzelf en

Man over vrouw hun leed zitten te verkopen, dat verhaal is kwijtgeraakt.

Uiteindelijk heeft het niet tot een adoptie geleid. Maar zoals het nu is, vind ik het heerlijk om met alle aanhang een huis vol te hebben.

Patricia is qua karakter heel anders dan ik en heeft ook weleens verzucht: “Waarom ben ik nou met iemand samen die eigenlijk alles heel anders doet dan ik het zelf zou doen.” Tja, zodat we er allebei van hebben kunnen leren, denk ik.

VROUWEN IN DE FILMWERELD Halina, Doreen, Laetitia Als ik de filmwereld bekijk, is daar de discussie over diversiteit eigenlijk onder de mat gesmeten. Terwijl als je kijkt naar de bestuursfuncties in die wereld zijn de vrouwen er ruimschoots in de meerderheid. Nagenoeg op alle posities zaten en zitten ze, maar dat heeft de kwaliteit van besturen niet noodzakelijk beter gemaakt. Er is bij dit voorkeursbeleid soms niet of onvoldoende geselecteerd op kwaliteit.

Je zou verwachten dat wanneer vrouwen de meerderheid van een bestuur vormen en ze daar zijn gekomen op basis van hun kwaliteiten, dat ze ook voor een betere diversiteit – niet alleen naar geslacht maar ook naar kleur – voor de rest van de organisatie zouden zorgen. Maar dat zie ik niet gebeuren. Neem het Filmfonds, waar Doreen Boonekamp directeur, is. Zij was hiervoor directeur van het Nederlands Film Festival in Utrecht. Het Filmfonds is een nagenoeg volledig witte organisatie waarvan ook het merendeel vrouw is. Dat is toch ook raar. Je zou denken dat als je daar zit en je hebt macht, je dan zelf het goede voorbeeld geeft. Omdat er nogal wat commentaar was op het gebrek aan diversiteit binnen het Filmfonds hebben ze aan de branche gevraagd: wat doen wij verkeerd?

Vervolgens was hun antwoord op de feedback: daar herkennen we ons niet in. Tja, als je zelf niet vindt dat je ziek bent, ga je er ook niets aan doen. Bovendien is het nogal bijzonder dat je gaat vragen aan een achterban wat die van je vindt, terwijl die afhankelijk is van je. Er verandert dus geen bal.

Oh ja, er is een raad van toezicht, waarvan de voorzitter ook een vrouw is, Laetitia Griffith. Zij was ook al eens voorzitter van de jury van het Nederlands Film Festival zonder groot succes. Ze heeft totaal geen verstand van film. Mensen die erg gediscrimineerd zijn, hebben vaak een chip on the shoulder. Die hebben een bovenmatig eergevoel, en voorzitter van de raad van toezicht van het Filmfonds, dat kan je op je cv zetten.

Mij gaat het dus niet om of het een man of een vrouw is, of de kleur ervan maar om de kwaliteit. En de kwaliteit van sommige vrouwen is niet goed genoeg en er wordt geen of onvoldoende toezicht op gehouden.

Daarnaast is het zo dat je nooit iemand tien jaar lang de absolute macht moet geven. Macht corrumpeert.

Jeanine Hage van het CoBO (cofinancier van films voor de publieke omroep – red.) zit er al 27 jaar. Samen met Doreen een van de twee machtigste mensen in

de filmwereld. Terwijl mensen die het geld verdelen namens de overheid er eigenlijk alleen maar voor moeten zorgen dat het proces goed verloopt. Het is overheidsgeld en daar mogen geen persoonlijke voorkeuren bij spelen. Maar ook daar is het toezicht nihil. Van haar zijn uitspraken als: ‘Ja, die zit even op het strafbankje.’ Dan had ze er geen zin om met iemand samen te werken.

Als je te lang op een plek zit krijg je vrienden en vijanden. En mensen gaan altijd achter hun vijanden aan en beschermen hun vrienden.

Daarin zijn mannen en vrouwen overigens gelijk. Een van de goede uitzonderingen in de filmwereld is Sandra den Hamer van Eye die laat zien hoe het ook kan.

Jonge filmmakers krijgen in de filmwereld nu te weinig kansen, (semi)ambtenaren gaan zitten op de plek van de makers en er worden alleen maar voorzichtige films gemaakt. De diversiteit qua aanbod is toch wel op alle fronten mislukt. Bovendien kun je op basis van hun eigen cijfers zien dat in de afgelopen tien jaar het marktaandeel Nederlandse filmproducties is afgenomen van bijna twintig naar elf procent in 2018! En dat terwijl er in die tien jaar wel elf miljoen euro aan besteedbaar subsidiegeld bij is gekomen. Het is een naar voorbeeld van aan alle knoppen kunnen zitten, maar nergens verantwoordelijk

‘Jonge filmmakers krijgen in de filmwereld nu te weinig kansen’ voor zijn. Bovendien staan de grote succesvolle jongens net zo in de rij als alle anderen. Er wordt niet gezegd: Paul (Verhoeven – red.) hier heb je twee miljoen, maak een film. Want we geloven in je.

Ik heb risico’s genomen die andere mensen niet zouden nemen. En OPZIJ 2019

97

Man over vrouw daarbij schuw ik diversiteit en jong talent niet – bijvoorbeeld als ditributeur met Minding the Gap en Jane met Jane Goodall, en als producent met Kenau, met de geweldige Monic Hendricx – over feminisme gesproken!

Maar ook door jonge mensen als Tim Oliehoek een eerste kans te geven. Zwartboek was goed voor de (internationale) carrière van veel mensen. Halina Reijn komt nu als regisseur met een film met Carice van Houten in de hoofdrol en ik hoop heel erg dat dat een succes wordt. Halina is zo enorm getalenteerd. Als acteur gaat het helaas niet alleen om je spel, anders was ze allang ook internationaal veel succesvoller geweest. Zij is de beste actrice en ook nog een heel aardig mens, geen aandachtsdreutel. Ik gun het haar.

PINDA* Ik ben er nu vijf jaar mee bezig en hoofdredacteur Ricci Scheldwacht al acht jaar. Het is wel een gevecht geweest elke keer. We hebben met sterke mensen moeten leren om concessies te doen, veel geduld te hebben.

En Simon Jacobus kwam erbij. Ik ken haar al heel lang en ben ooit in Israël

Pinda* de glossy met een Indisch tintje is vanaf 17 september verkrijgbaar in de winkel en op pinda-magazine.nl

* a d n i p tj e InD Isc h tIn me t ee n De gl os sy

etlat indische me ngen oek langs de en Tim Olieh er tekenaar peter van Do Mei Li Vos h ov isc lyr s: Di n adriaan va ? is Memru urentien, Hoe Moluks , prinses La sylvie Meis e.a.

Uit de kast!

Jesse Klaver et, ud Ba ry Thier

166

pagin

BP

a’s indopow er

98

bij haar op bezoek geweest, toen ze daar nog woonde.

Zij heeft een ongelooflijke drive. We hebben haar erbij gehaald omdat we iemand nodig hadden die de boel een goede push kon geven en niet overal over in discussie ging. Zij voelt zich eigenlijk meer Joods dan Indo, maar is een cruciale factor geweest in het tot stand komen van dit blad. Uiteindelijk kwam er een fonds vrij bij het se astrid serie wi pechler ministerie van De VWS waardoor het blad er is gekomen.

Dewi Reijs Ernst Jansz hel Francesca pic er lmeij Frans Leide ek gustaaf pe koop Hans goed uhutu Johnny Man em Blo Marion Mei Li Vos emann Monique Kl y pascal Jalha ur ste patricia ngen peter van Do les Ricky Risol teru Rocky Tuhu sunny Jansen Tante Lien lman Theodor Ho an Thom Hoffm k oe Tim Olieh r Leeden Vanja van de Wudstik

Je kunt niet zeggen dat er één Indo is. Die groep is zo divers en onderling zo verschillend. En we vonden dat ook controversiële Indo’s naar voren moesten komen in het blad.

Ik vind het belangrijk dat dit blad er komt, omdat de Indo’s zo goed geassimileerd zijn, dat als je niet uitkijkt er over een aantal jaren niets meer van die cultuur over is. Terwijl er anderhalf miljoen mensen met een Indische achtergrond wonen in Nederland. Er moeten verhalen verteld worden waar mensen trots op zijn. En waar ook de niet-Indische mensen – dus de rest van Nederland – van kunnen leren.

En kijk, ik voel me weliswaar geen pinda, maar als pinda datgene is wat ons bindt, dan vind ik het prima om een pinda te zijn. Maar dan wel in alle diversiteit. O

Take care Carin Gaemers

FOT

I O JULIE BL

K

Carin Gaemers (1958) is onze meest invloedrijke vrouw 2017. Maandelijks houdt ze ons bij de les.

Deughiërarchie

D

eugen vind ik een positief woord.

Deugpronken niet. Dat komt door de combinatie met pronken. Zoals veel landgenoten voel ik me daar altijd ongemakkelijk bij. Zelfvertrouwen is prima. Laten zien waar je voor staat ook. Maar pronken, nee. Eigen roem stinkt, werd ons al jong ingepeperd.

Deugpronken doet men bij uitstek op sociale media. Vooral op Twitter gaan deugpronkers los. Over diversiteit, het klimaat, vluchtelingen, wat te doen met de kinderen van Nederlandse ISemigrés in Syrië, of een ‘foute’ opmerking van een BN’er.

Kennelijk hebben veel mensen er behoefte aan via sociale media te laten weten dat ze in moreel opzicht oké zijn. “Kijk eens, ik deug,” want: “Ik doe geen vliegvakantie meer/ik vind het onacceptabel, die vijftig konikspaarden zonder schaduw/De Allah afbakbar kan echt niet.”

Doorhalen wat niet van toepassing is.

Waar komt die behoefte vandaan? Is het een poging anderen te bewegen tot gedrag dat deugt? Is het een uiting van normbesef? Wil de deugpronker een plaats in een morele safe space verwerven of bevestigen?

Zo’n tweet zegt natuurlijk helemaal niks. Moreel besef blijkt uit de consequenties die je aan een stellingname verbindt. Niet meer vliegen betekent niet dat je het klimaat spaart als je wel 24/7 een airco aan hebt staan, plus een tweede koelkast voor bier en frisdrank en ook nog een aparte koeler voor je wijnvoorraad.

Deugpronken kan ook worden gebruikt om, zonder met argumenten

te hoeven komen, iemand onderuit te halen die iets beweert dat jou niet aanstaat. Dit werkt ook buiten het domein van de sociale media. Politici kunnen mensen met een hen onwelgevallige mening en groupe wegzetten als dom en naïef door alleen maar het woord ‘deugpronkers’ te gebruiken. Daarvoor hebben we een veel ouder woord dat een negatieve associatie oproept: gemakzucht.

Al met al is het fenomeen deugpronken niets anders dan een nieuwe variant van het mechanisme van uitsluiting en insluiting. Met deugpronken plaats je jezelf binnen de groep met het in jouw ogen juiste morele besef. Iemand deugpronken verwijten, komt neer op verbanning uit de groep die zich weldenkend acht.

Dit deden we ook al toen er nog geen sociale media waren. Zo werd ik ooit buiten de kring der ware feministen gesloten omdat ik met mannen samenwerkte en ‘behaagzieke’ kleding droeg. Nogal wiedes. Er zijn net zoveel leuke mannen als leuke vrouwen en paarse tuinbroeken heb ik

altijd foeilelijk gevonden.

Dit was in de periode dat je vanuit de Ken-ML het verwijt kreeg niet links te zijn omdat je in een nieuwe auto reed.

De jongere lezeressen onder u moeten Ken-ML maar even opzoeken. In tijden van polarisatie is het altijd goed je te verdiepen in sektarische bewegingen uit het recente verleden.

Het mechanisme begint al op school.

Ook in mijn tijd bepaalden je muzikale voorkeur en je kledingstijl bij welke groep je hoorde. Dat luisterde zeer nauw. Als bij een feestje tussen je elpees van Pink Floyd, Led Zeppelin en Bob Dylan een plaat van The Carpenters werd aangetroffen was dat verdacht. Commerciële muziek, dat was heel erg fout. Terwijl Dylan waarschijnlijk toen al meer op zijn bankrekening had staan dan The Carpenters.

Wat me stoort aan deugpronken is het gemak waarmee iemand zichzelf in de deughiërarchie plaatst of een ander daaruit knikkert. De morele maatstaf hanteren is ingewikkeld.

Normbesef is niet af te meten aan de hand van een tweet of een oneliner.

Een moreel oordeel vellen moet je leren. Je moet daarvoor eerst goed kunnen nadenken en weten hoe je zuivere afwegingen maakt. Daarom zou filosofie vanaf groep één tot het eindexamen een verplicht vak moeten zijn.

Er is helemaal niks mis met deugen.

Ik ben opgevoed door mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. In mijn morele besef is ‘deugen’ het hoogst haalbare. Zo’n mooi woord laat ik me niet afnemen door mensen met chronische verbale buikloop. O OPZIJ 2019

99

Sport

Nederland naar WK finale

Mis niets op vakantie WINNAAR

Download de app via ad.nl/app