Kunst & cultuur Expositie
Kunst & cultuur Expositie
Oogverblindend. Extravagant. Buitensporig. Adembenemend. Je moet er wel van houden natuurlijk, maar de juwelen op de tentoonstelling in de Hermitage Amsterdam – afkomstig uit Sint-Petersburg – zijn zó over de top, zó kostbaar, zó nietdraagbaar, dat je er alleen maar vol bewondering en verbazing naar kunt kijken, terwijl ze liggen te glimmen en schitteren in een vitrine. Ooit werden ze gedragen door de Russische high society. Bacchanaal van de overdaad. DOO R F I EK E TI SSI N K
BLINGBLING
in de Hermitage
D
eze buitensporige pracht en praal in sieraden en kleding, brak door onder Anna Ioannovna, een nichtje van Peter de Grote. Toen zij op de troon belandde ¬– ze regeerde van 1730-1740 – ‘ging de weelde in de kleding alle perken te buiten’. Na jaren van relatieve eenvoud schafte zij op grote schaal kostbaarheden aan. Haar verzameling juwelen vormde de start van de schatkamer in het paleis. Anna’s opvolger was tsarina Elisabeth – aan de macht van 1741– 1762 – was een dochter van Peter de Grote. Zij vulde de schatkamer fors aan met dure geschenken die ze uitwisselde met landen in Europa en het Verre Oosten. Maar ze kocht ook veel juwelen, zoals
84
gouden zakhorloges met edelstenen en rijk versierde snuifdozen. Die laatste waren in de achttiende eeuw enorm populair en werden niet alleen gebruikt voor tabak, maar ook om liefdesbriefjes door te geven: vaak zat in het deksel een tweede dekseltje verstopt, alleen te openen als je het geheime mechaniek kende. Tegenwoordig bezit de Hermitage de grootste verzameling snuifdozen ter wereld. Tientallen topexemplaren zijn straks in Amsterdam te zien. In deze periode ontstond ook het juwelenboeketje van hofjuwelier Jérémie Pauzié, een van de topstukken uit de tentoonstelling. Het boeket bevat zo’n 400 briljanten, meer dan 450 kleine roosgeslepen diamanten, blauwe en gele saffieren, robijnen en smaragden. Er is niet één Europese heerseres
is die duurdere kleding heeft dan de Russische tsarina. De kroon van Elisabeth, die bijzonder veel waard is, zit net als al haar accessoires vol edelstenen: robijnen, saffieren, smaragden. Al die stenen zijn onvergelijkbaar in grootte en schoonheid. De tsarina bevorderde die luxe aan het hof zelfs met persoonlijke oekazes. In 1753 ging er zo’n bevel uit: kleding op hofmaskerades mocht geen ‘opsmuk van kristal en goud- of zilverdraad bevatten’. Dat dwong alle dames aan het hof om alleen met echte juwelen te verschijnen. Onvoorstelbaar. Bij haar kleding duldde de tsarina geen enkele concurrentie. En alleen zij had het ‘recht van de eerste avond’ in de keuze van geïmporteerde sieraden en accessoires. Brokaten en fluwelen japonnen werden verrijkt OPZIJ 2019
85
Kunst & cultuur Expositie
Kunst & cultuur Expositie Nikolaj Bogdanov-Belski, portret van vorstin Maria Abamelek-Lazareva, 1900-01
Nikolaj Bogdanov-Belski, portret van vorst Konstantin Gortsjakov, eind 19de-begin 20ste eeuw
met goud en zilver en met zijde. Aan haar hoofdsieraden besteedde zij heel veel zorg, en zij droeg alle dames op om geen enkele versiering rechts in het haar te dragen. ‘Het hoofd van de tsarina is daarentegen altijd overladen met briljanten…’ Na Elisabeth besteeg Catharina de Grote de troon in 1762. Nu konden dames kleding en sieraden naar eigen smaak dragen. Tegen 1790 verdwenen de veelkleurige sieraden van het toneel en waren vooral briljanten en parels in trek. En cameeën raakten in de mode, dé grote passie van Catharina. Ook deze zijn te zien op de tentoonstelling, alwaar een boudoir is nagebouwd met absolute topstukken. Uiteraard is er aandacht voor Catharina’s kleindochter, Anna Pavlovna. Hier komen immers 86
het Nederlandse en het Russische vorstenhuis samen in haar huwelijk met prins Willem, later koning Willem II. Zij kreeg een bruidsschat mee met de meest fantastische juwelen. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. De ene tsarina deed niet onder voor de andere. De tentoonstelling beslaat 200 jaar en eindigt met de laatste Romanovs aan het Russische hof. In 1913 heerste in Rusland overal het bacchanaal van de overdaad’, alsof men het naderende einde voelde. Om een voorstelling te geven van de weelde van deze japonnen, een beschrijving van een hofbal uit 1913: ‘Vorstin Aleksandra Troebetskaja had een schitterende sleep van blauw fluweel, afgezet met sabelbont, bij een witte sarafaan (gewaad), bestikt met parels en
gouddraad; in plaats van knopen had ze echte edelstenen. De kokosjnik (traditioneel Russisch hoofddeksel) bestond geheel uit briljanten en saffieren.’ De hofcultuur kwam abrupt ten einde. Veel Romanovs overleefden de oorlog en de revolutie niet, maar er waren er ook die wisten te vluchten. Ze namen hun kostbaarheden mee. Later moesten ze die vaak verkopen op veilingen. Zo belandden de juwelen die ooit schitterden op bals in het Winterpaleis in antiekwinkels in Europa en Amerika. Dit is een greep uit het juwelenverhaal dat nu te zien is in de Hermitage in Amsterdam. Ga vooral zelf kijken en verwonder je over de enorme rijkdom van weleer. Meer informatie: hermitage.nl O OPZIJ 2019
87