OPZIJ december / januari

OP OPZIJ GLOPINIE – FEMINISME 4.0

dec /jan 2020 /21 • 50 ste JAARGANG • € 6 ,99

0 0 1 TOP t

mees jke i r d e o l inv wen vrou

KAMALA HARRIS

Rebecca Gomperts Barbara Baarsma Mariëtte Hamer Lilianne Ploumen Karin Slaughter Rudy Asibey OVER VOORUITGANG EN

DE KLOOF Seks voor de beleefdheid JIM BAKKUM ‘Ik hang nooit in de lampen’

BARBARA HEPWORTH ‘As I told you in my last letters, I was never so happy as to see my work in the Kröller-Müller.’

Barbara Hepworth in een brief aan directeur Rudi Oxenaar, mei 1965

Barbara Hepworth (Wakefield 1903 – St Ives 1975), is een van de meest succesvolle beeldhouwers van de twintigste eeuw.

Haar beelden maken deel uit van grote sculptuurcollecties in de wereld. In de jaren twintig doet Barbara Hepworth haar intrede in de kunstwereld. Zij ontwikkelde zich tot een van de leidende figuren van een nieuwe generatie beeldhouwers die hun sculpturen rechtstreeks uit steen en hout hakten. Al snel sluit ze zich aan bij de internationale avant-garde. In Parijs bezoekt ze de ateliers van Pablo Picasso, Georges Braque, Jean Arp en Constantin Brancusi. Haar werk wordt steeds abstracter. Vanaf 1933 ontstaan de voor haar karakteristieke organische vormen,

waarin ze de gesloten vorm letterlijk openbreekt. In 1939 verhuist Barbarba Hepworth naar St Ives in Cornwall.

Het landschap is dan een belangrijke inspiratiebron voor haar werk.

Het Kröller-Müller Museum heeft een bijzondere relatie en lange relatie met de Engelse Dame Barbara Hepworth, die tot op de dag van vandaag zichtbaar is. Contrasterend tegen de strakke vormen van het Rietveldpaviljoen in de beeldentuin van het museum pronken grootse, zachte, majestueuste sculpturen.

Hepworth koos acht van haar beelden speciaal uit voor dit befaamde paviljoen van architect Gerrit Rietveld.

WWW.KROLLERMULLER.NL

‘Your sculptures have given the pavilion its real purpose and we feel that we have now found the integration of architecture, nature and sculpture which we have had in mind as ideal for this situation.’

Directeur Rudi Oxenaar in een brief aan Barbara Hepworth, mei 1965

O

TO

PA

UL

TOL

ENAAR

Editorial Marianne Verhoeven

F

Z

o, het jaar zit er bijna op. Een jaar dat we ons nog lang zullen heugen. Op naar 2021.

Niet dat we denken dat dan alles anders en beter zal zijn, was het maar zo’n feest. Maar er is in ieder geval hoop. Hoop op betere tijden. Door de komst van een vaccin – alhoewel, ik hou m’n hart vast voor de chaos die de massavaccinaties ongetwijfeld gaan veroorzaken, die vast een stuk minder soepeltjes zullen verlopen dan (voorlopig nog even) minister De Jonge ons belooft. Ik ben benieuwd hoe zijn persoonlijke routekaart er na de verkiezingen uitziet.

En die verkiezingen geven ook hoop. Een flink aantal nieuwe vrouwen is zich aan het warmlopen, samen met de al bekende gezichten. Laten we hopen op een kabinet, van welke partijen ook, met in ieder geval meer vrouwen dan nu. En als Sigrid Kaag haar droom uitkomt: met een vrouwelijke premier.

Hoop omdat er met de winst van Biden en Harris weer zicht komt op een beetje nuance en, zullen we het beschaving noemen, in het Witte Huis. We hebben wel genoeg van het rijtje onbehouwen mannen dat zo langzamerhand het wereldtoneel beheerst. Grofgebekt en zonder respect voor tegenstanders zijn Trump, Poetin, Bolsanaro, Erdogan en Orbán zo’n beetje het slechtste voorbeeld op het wereldtoneel dat je onze jonge generatie zou kunnen geven. En voorbeeld dat helaas in Nederland ook af en toe al te zien is bij Kamerdebatten en aan de onzorgvuldigheid waarmee met persoonlijke belangen wordt omgegaan, zoals bij de toeslagenaffaire.

Hoop dat het racismedebat dat oplaaide een blijvend

resultaat zal hebben en in de hoofden van zelfs de botste boer iets teweeg heeft gebracht.

We vroegen voor dit nummer van OPZIJ dan ook een flink aantal vrouwen naar hun hoop voor komend jaar.

Hoop op verandering. Op zoveel gebieden. Dat is ook waar we met Rebecca Gomperts over spraken.

Gomperts, oprichter van Women on Waves, de onverschrokken voorvechter van vrije abortus, die met haar abortusboot twintig jaar geleden al voor de kust van Ierland – net buiten de territoriale wateren – haar strijd streed. Die nog steeds dagelijks strijdt, voor al die vrouwen wereldwijd die om welke reden dan ook hun zwangerschap willen beëindigen. Ze is onze nieuwe nummer 1 op de lijst van meest invloedrijke vrouwen. En we kunnen alleen maar een diepe buiging voor haar maken. Of zoals een jonge redacteur verzuchtte na het lezen van het interview met haar: “Wat moet ik doen om als ik later groot ben Rebecca Gomperts te worden?”

Daarom: aan de slag! Op naar een totaal ander 2021. O OPZIJ 2020/21

3

48

OPZI 24

55

16

Maatschappij & Wetenschap 07

KOPSTOOT

08

SAY WHAT?!

Opmerkelijk nieuws

34

GEESTELIJKE GEZONDHEID ONDER DRUK

44

EETBALANSACT

55

TOP100

MEEST INVLOEDRIJKE VROUWEN

Mensen 44

10

4

38

10

Coverinterview KAMALA HARRIS

16

Interview MARIËTTE HAMER

20

Portret FOUTE VROUW

24

Interview BARBARA BAARSMA

26

De Kloof MILOU DEELEN EN BARBARA VAN BEUKERING

32

Interview LILIANNE PLOUMEN

38

Interview KARIN SLAUGHTER

78

86 40

Interview RUBY ASIBEY

48

Interview REBECCA GOMPERTS

94

Man over Vrouw JIM BAKKUM

Kunst & Cultuur 78

Interview PAULA VAN DER OEST

82

Interview SARAH SLUIMER

84

BOEKEN

86

Uitgelicht PENELOPE CRUZ

88

MUSEA

90

DE REISMEIDEN Zeeland

Columns 03 15 47 76 98

EDITORIAL SHEILA SITALSING ASHA TEN BROEKE ETCHICA VOORN CARIN GAEMERS

88

88

90

40

94

Service 99 06

ABONNEE WORDEN COLOFON OPZIJ 2019

5

OPZI

Colofon/Uitgelicht

Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl

G LO P I N I E − F E M I N I S M E 4 . 0

d ec /ja n 2020/21 • 50ste ja a rga ng • € 6,99

Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Editor at large Alies Pegtel Art director Emmely Pardon Eindredacteur Felix Huygen Medewerkers Lisette Alberti, Irene Berbee, Roselyn van den Berg, Barbara van Beukering, Asha ten Broeke, Corbino, Milou Deelen, Carin Gaemers, Iris Groenenberg, Nina Klaassen, Noémi Prent, De Reismeiden, Marije van Rest, Sheila Sitalsing, Fieke Tissink, Paul Tolenaar, Etchica Voorn, Renate van der Zee.

Achter de schermen

Uitgever Hans van Brussel Distributie Betapress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever.

ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post Perfect Groep B.V., Inzake OPZIJ, Karel Doormanweg 41, 3115 JD Schiedam.

Of per email naar abonnementen@opzij.nl.

PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V..

Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnement-enadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 41,50 voor 6 nummers.

6

Work in progress...

Het betere thuiswerken. Art director Emmely en Peppie (van de hoofdredactie) zijn een onafscheidelijk setje. Peppie is het enige mannetje dat haar continu gezelschap houdt, en hij vindt het goed.

Sorry!

In het vorige nummer van OPZIJ is bij een aantal stukken niet de laatst gecorrigeerde versie afgedrukt.

Daar kregen we wat commentaar op, en terecht.

Typerend foutje in tijden van corona.

KOPSTOOT

Staatssecretaris van Financiën Alexandra van Huffelen biedt de gedupeerden in de toeslagenaffaire ook geen hoop in bange dagen.

OPZIJ 2020/21

7

SAY WHAT?!

Hou voor het actuele nieuws opzij.nl in de gaten en abonneer je op onze nieuwsbrief.

Winkel op wielen Tijdens de lockdowns zijn we zó gewend geraakt aan online bestellen, dat uitgebreid een winkelstraat afstruinen bijna als verledentijd voelt.

Meike (34) en Lotte (32), bedachten als tegenhanger De Winkel Op Wielen, oftewel de WOW-bus, is daarom een ultieme luxe én een uitkomst voor wanneer het toch nog wat te spannend is om een drukke winkel in te duiken. De bus, vol met food- en lifestyleproducten, komt naar jou toe en jij kan een keuze maken uit het brede assortiment: van verse broodjes tot handgemaakte sieraden. Wil je weten waar je de WOW-bus kunt tegenkomen? Dan toch eerst even online kijken! winkelopwielen.nl

Next step Tot verdriet van de achterblijvers in het college van B&W vertrekt Sharon Dijksma (1971) na 2,5 jaar als wethouder uit Amsterdam om burgemeester te worden in Utrecht. En daar kan de Domstad blij mee zijn, want Dijksma is een ervaren en bevlogen bestuurder. Een mooie stap in haar toch al indrukwekkende carrière, die op haar 23ste begon, toen ze als jongste kamerlid ooit de Tweede Kamer inging namens de PvdA. En ondertussen werd ze op haar 48ste, aanvankelijk ook tot haar eigen verbazing, nog even voor de derde keer moeder.

We will always love you!

De onverwoestbare en altijd knapgekapte Dolly Parton doneerde een miljoen dollar voor de ontwikkeling van het coronavaccin van de farmaceut Moderna. Niet dat ze hier zelf mee te koop liep, maar we kwamen pas achter Partons gulle gift toen een rapport over het Moderna-vaccin gepubliceerd werd. In dankwoord werd een lange lijst van donateurs vemeld, waaronder deze countryheldin. Wat kunnen we er nog meer over zeggen?

We will always love you!

Schotland Schotland stelt als eerste land ter wereld menstruatieproducten gratis ter beschikking. Het parlement stemde unaniem in met een wetsvoorstel waardoor menstruatieproducten voortaan gratis te vinden zullen zijn op openbare plekken.

En dat is hard nodig: tien procent van de meisjes in Groot-Brittannië kan zich geen menstruatieproducten veroorloven. Dit leidt daarom vaak tot het spijbelen van school tijdens hun ongesteldheid. Tweede Kamerlid namens de PvdA Lilianne Ploumen vindt dat er een vergelijkbare wet in Nederland ingevoerd zou moeten worden. “We weten dat in Nederland één op de tien vrouwen of meisjes wel eens geen geld voor maandverband heeft,” vertelt Ploumen.

F OT

O GE

T T Y I M AG E S

Meghan Markle Dat de media smult van elk Meghan Markle-nieuwtje is oud nieuws.

We hebben bij OPZIJ al eerder geschreven over de bizarre bak ellende die Markle telkens over zich heen krijgt wanneer er ook maar iets gebeurt. Daarom was het extra verfrissend toen de, normaal erg valse, Britse media haar ‘dapper’ noemde nadat Markle een stuk had gepubliceerd in The New York Times. Daarin maakte de hertogin bekend dat ze in juli een miskraam heeft gehad, een inderdaad dappere poging om het stigma en de schaamte te doorbreken. We waren al fan van Markle, maar nu nóg meer. Want een boekje opendoen over zo’n gevoelig onderwerp wanneer je normaal gesproken door de modder getrokken wordt door de roddelpers, noemen wij rete-dapper!

Op naar Drenthe Dat het Drents Museum vrouwen serieus neemt, bleek al uit de – helaas een jaar uitgestelde – tentoontoonstelling van het werk van Frida Kahlo: Viva la Frida! Eind vorig jaar startte het Drents Museum een onderzoek naar vrouwelijke kunstenaars in de collectie Kunst rond 1900. In tentoonstellingen en publicaties van deze belangrijke collectie kwamen voornamelijk de namen en werken van mannelijke kunstenaars aan bod. Aandacht voor hun vrouwelijke collega’s bleef uit. Geheel onterecht, want tijdens het collectieonderzoek kwamen uit het eigen depot prachtige objecten aan het licht. Een selectie hiervan is vanaf 10 oktober te bewonderen in het museum. Drentsmuseum.nl

Coverinterview

KAMALA HARRIS SYMBOOL VAN

De eerste. Dat was ze tijdens haar loopbaan al vaker. En dat is ze nu weer. Op zaterdag 7 november 2020 schreef Kamala Harris geschiedenis door als eerste vrouw gekozen te worden als vicepresidentvan de Verenigde Staten. Een prachtig symbool van hoop na een voor veel Amerikanen donkere periode waarin het geloof in het eigen land soms ver te zoeken was. Politiek redacteur Marije van Rest – die in 2008 ook de verkiezing van Barack Obama van dichtbij meemaakte – schrijft over de betekenis van Harris’ verkiezing en de uitdagingen waar Amerika voor staat.

A

ls twintigjarige student kreeg ik de kans om dankzij een studieuitwisseling een half jaar in Berkeley, Californië te verblijven. Het was de herfst van 2008, het jaar waarin Barack Obama – als eerste afroAmerikaan in de geschiedenis – werd gekozen als president van de Verenigde Staten. Die verkiezing vond plaats na een periode van binnen- en buitenlandse afschuw over het beleid van zijn voorganger. Na de aanslagen van 9/11 lanceerde George W. Bush de befaamde War on terror en viel hij Irak binnen op basis van – naar later

10

bleek – valse beschuldigingen over chemische wapens. In de ogen van veel progressievelingen een schandvlek op het internationale blazoen van de VS. Obama’s verkiezing maakte diepe indruk op me. In het keurige Berkeley, waar mensen normaliter al een fikse boete krijgen als ze op straat een simpel biertje drinken, stroomden de mensen letterlijk naar buiten.

Er werd gedanst op auto’s, in lantaarnpalen geklommen en overal klonk “No more Bush! No more Bush!” Dit was geen verkiezingsuitslag. Dit was een bevrijdingsfeest. De intensiteit waarmee politiek in de VS wordt beleefd – het all or nothing gehalte ervan – maakte ik in die periode voor het eerst van dichtbij mee.

Zo’n zelfde bevrijdingsfeest zag ik, dit keer op afstand, aan me voorbijtrekken op zaterdag 7 november 2020,

Coverinterview

toen – na dagenlang nagelbijten – CNN eindelijk Joe Biden als winnaar van de presidentsverkiezingen uitriep. In de wijken van New York klonk een gejuich op; CNNcommentator Van Jones barstte live op televisie in tranen uit (“It’s easier to be a parent this morning”); en overal op straten, pleinen en parkeerplaatsen braken spontaan grote volksfeesten uit. Er werd gedanst en gezongen. Massa’s mensen bounceten verheugd op de muziek van hiphop-musical Hamilton, modern symbool voor het land van immigranten dat de Verenigde Staten in wezen is. Of gewoon op All I want for Christmas van Mariah Carey – want wat maakt het eigenlijk uit?

De hoop was terug. Eindelijk kon progressief Amerika weer trots zijn op zijn land.

Het was opvallend dat die trots en opluchting zich niet in de eerste plaats richtte op Joe Biden zelf, maar op die van de gekozen vicepresident: Kamala Harris.

Borden met Harris’ beeltenis werden trots omhooggehouden en haar overwinningsspeech op de avond van 7 november roerde velen tot tranen.

Het historische karakter van haar zege drong direct na het uitroepen van de uitslag door: “The United States

just elected its first woman and the first woman of color as vice-president”, aldus Jake Tapper, de CNN-anchor die de afgelopen maanden een haast mythische status bereikte als zeer kritische bevrager van de regering Trump.

De verkiezing van Harris als eerste vrouwelijke vicepresident van de Verenigde Staten is de parel op de kroon van haar gestage carrière-klim binnen de Amerikaanse politieke en rechterlijke instituties. Harris studeerde economie, politieke wetenschappen en rechten OPZIJ 2020/21

11

Coverinterview

en werd in haar staat eerst officier van justitie in San Francisco en later procureur-generaal. Ze was zowel de eerste vrouwelijke Afro-Amerikaanse als eerste AziatischAmerikaanse procureur-generaal van Californië ooit. In 2016 stelde ze zich verkiesbaar voor de Senaat en won.

Als senator met een Indiase moeder en een Jamaicaanse vader is Harris het ultieme voorbeeld van melting-pot Amerika en was zij de afgelopen jaren een belangrijk boegbeeld in de strijd tegen de populistisch-conservatieve agenda van de Trump-regering. Ze maakte grote indruk als volhardend ondervrager en uitgesproken criticus van Trumps beleid en zijn ministerkeuzes. Onder meer de van aanranding beschuldigde kandidaat voor het hooggerechtshof – Brett Kavanaugh – zweette peentjes tijdens het strenge verhoor waar Harris hem in de Senaat aan onderwierp.

Een verklaring van de populariteit van Harris is gelegen in het feit dat zij met haar persona veel reflecteert van het zelfbeeld dat progressief-liberaal Amerika van zichzelf heeft. Ze maakt zich sinds ze in de Senaat zit hard voor hardcore progressieve thema’s als klimaatverandering en de hervorming van het politiesysteem.

Maar ook op persoonlijk vlak raakt ze een snaar. Harris vertegenwoordigt een nieuwe, moderne generatie vrouwelijke politici die zich niet langer wensen aan te passen aan het dominante mannelijke politieke discours en duidelijk hun eigen tone of voice kiezen. Haar vriendelijke, doch uiterst geraffineerde reactie op de interrupties van zittend vicepresident Mike Pence tijdens het VP-debat (“I’m speaking”) toonden een politica die zich bewust is van haar vrouwelijkheid, de spelregels naar haar hand weet te zetten, en zich geen strobreed in de weg laat leggen als het gaat om haar politiek-inhoudelijke agenda.

Bovendien is Harris een familievrouw. Een belangrijk ding in Amerika, waar het presidentschap eenzelfde soort symbolische functie heeft als ons Nederlandse koningshuis. Een familievrouw, maar dan wel een moderne. Ze trouwde pas op latere leeftijd met haar grote liefde Doug Emhoff en werd daarmee de trotste 12

stiefmoeder van zijn twee kinderen, die haar liefhebbend ‘Momala’ noemen. Kamala’s echtgenoot steunt haar ambities volledig en heeft aangekondigd zijn eigen advocaten-carrière aan de wilgen te hangen en zich volledig te gaan richten op zijn aankomende rol als second gentleman van de VS. “I want more women in office, and I want more partners, whoever their partner is, to support them and to provide an opportunity and an environment for success”, aldus Emhoff. Zoveel vanzelfsprekende support, daar kunnen veel mannen nog een puntje aan zuigen.

Er zit echter een schaduwzijde aan de triomftocht van Democraten door de straten van de Amerikaanse steden op de avond van de overwinning. Want waar de machtsoverdracht van Bush naar Obama in 2008/9 nog soepel verliep, en presidentskandidaat McCain lovende woorden sprak over zijn opponent en sportief zijn verlies nam, had zittend president Trump al aangekondigd de uitslag niet zonder slag of stoot te accepteren. Dat hij dit dus ook niet deed, kwam niet als een verrassing.

Zorgwekkender is dat ook de overgrote meerderheid van zijn achterban de verkiezingsuitslag wantrouwt en niet geneigd is Biden straks als hun legitieme president te accepteren.

Coverinterview diplomaat Linda Thomas-Greenfield als de Amerikaanse VN-ambassadeur. Namen die enerzijds aangeven dat Biden wil doorpakken op belangrijke beleidsinhoudelijke thema’s, maar die tegelijkertijd weinig controverse oproepen bij het grote publiek. Al is het natuurlijk mogelijk dat Biden zijn keuzes strategisch aankondigt, en dat hij last-minute toch nog enkele meer uitgesproken namen uit het progressieve kamp via een kabinetspost aan zich verbindt.

Het is de tragiek van het winner takes all Amerikaanse kiesstelsel en de enorme politiek-maatschappelijke polarisatie. Want waar de ene helft van het land wint, verliest de andere helft. Het is dus een uiterst grimmige sfeer, waar de eerste vrouwelijke VP in terechtkomt. De grote uitdaging van de Biden-Harris regering is om de verdeeldheid in het land enigszins te verzachten en daarmee het gezag en het democratische systeem nieuwe legitimiteit te geven. Biden heeft al nadrukkelijk aangekondigd dat hij president wil zijn van álle Amerikanen. De eerste ministerkeuzes voor zijn kabinet lijken deze wens te weerspiegelen: oudminister van Buitenlandse Zaken John Kerry als speciaal klimaatgezant; voormalig voorzitter van de Federal Reserve Janet Yellen als minister van Financiën; en

Joe Biden en Kamala Harris zullen de komende vier jaar behendig moeten manoeuvreren. En dat terwijl de Verenigde Staten in grote ellende verkeren vanwege de chaos en de honderdduizenden slachtoffers, die het gevolg zijn van het uitblijven van een gecoördineerd Covidbeleid. Ze moeten vervolgens fundamentele uitdagingen zoals klimaatverandering, economische ongelijkheid en raciale spanningen het hoofd bieden, op een manier die niet op voorhand al te veel triomfantelijkheid uitstraalt. Niet alleen vanwege het oprechte streven om het land weer te verenigen, maar ook vanuit strategische overwegingen: wil Kamala Harris in 2024 kans maken in de race om het Witte Huis, dan zal ze gematigd moeten optreden en zeer verschillende groepen kiezers blijvend aan zich moeten zien te verbinden. Een lastige truc voor elke vrouw, wier machtige positie alleen al vaak veel weerstand oproept. Maar met de behendigheid die Harris tot nu toe in haar carrière aan de dag heeft gelegd, gaat Amerika vier – en wellicht acht of twaalf – betere jaren tegemoet. O

OPZIJ 2020/21

13

De mooiste boeken om weg te geven

‘Een verhelderend, educatief boek over de onvermoede succesformule van het kleinere vrouwenbrein.’

– PSYCHOLOGIE MAGAZINE

‘Kate Manne is de Simone de Beauvoir van de eenentwintigste eeuw.’ – AMANDA MARCOTTE

‘Buitengewoon en onvergetelijk.

Het boek der tranen combineert essayistiek en memoires met een verrassende culturele verkenning.’

– THE NEW YORK TIMES

‘Wat een liefde, verbeeldingskracht en oogscherpte zijn er gevat in dit boek. – ABDELKADER BENALI

14

Column Sheila Sitalsing Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist en columnist bij de Volkskrant.

Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

WC PAPIER IN JE BROEK

G

loria Steinem, het feministische icoon dat onlangs haar eigen biografiefilm kreeg (1 ster gaf The Guardian voor de film; de recensent was woedend dat het boeiende leven van Steinheim en de minstens zo boeiende ontwikkelingen in de vrouwenbeweging zijn teruggebracht tot ‘deze lachwekkend flodderige troep’), schreef 34 jaar geleden al haar fantastische en lucide tekst over door mannen gedomineerde machtsstructuren: If men could menstruate.

“Mannen zouden pochen over hoe lang en hoe veel,” schreef ze. En: “Generaals, conservatieve politici en religieuze fundamentalisten zouden menstruatie (‘menstruation’) zien als bewijs dat alleen mannen God en vaderland zouden kunnen dienen op het slagveld (‘Je moet bloed geven om bloed te kunnen nemen’), hoge politieke functies zouden kunnen bezetten (‘Kunnen vrouwen werkelijk onbevreesd en vurig zijn zonder maandelijkse cyclus gereguleerd door de planeet Mars?’), of priester, predikant of God zelf zouden kunnen zijn (‘Hij gaf Zijn bloed voor onze zonden’).”

En bovenal: “Maandverband zou door de overheid worden

gefinancierd en gratis verkrijgbaar zijn.” Uiteraard.

Iets wat van zo groot belang is voor zoveel mensen, iets dat elke maand opnieuw ongemak en geld kost: natuurlijk was dat allang gratis op elke hoek van elke straat als mannen zouden menstrueren.

Omdat ongesteldheid een vrouwenzaak is, duurt de strijd voor vrij verkrijgbare hulpmiddelen al decennia.

Terwijl overal ter wereld vrouwen en meisjes maandelijks met oude lappen tussen hun benen lopen, of met een onderbroek vol wc-papier, omdat ze er niet altijd geld voor hebben, omdat maandverband soms moeilijk verkrijgbaar is of duur.

Af en toe is er een succesje. In India werd Arunachalam Muruganantham beroemd omdat hij een simpel fabriekje oprichtte voor de productie van goedkoop maandverband; hij kon het niet langer aanzien dat zijn vrouw elke maand liep te hannesen met oude lappen.

In Kenia kwam een wet om op scholen gratis maandverband uit te delen. Net als in Nieuw-Zeeland.

Onlangs kwam Schotland weer in het nieuws omdat vrouwen er voortaan elke maand gratis menstruatiespul kunnen krijgen.

India: oké. Kenia: vooruit. Maar Schotland? Dat ligt in de Europese Unie. Net als Nederland. Toch heerst er ook hier ‘menstruatiearmoede’. Feministisch platform De Bovengrondse deed daar een tijd geleden al onderzoek naar, Plan International besteedde er vaker aandacht aan. Want ja, ook in Nederland zijn er meisjes die tampons hergebruiken omdat rond het sociaal minimum elke euro telt. Lilianne Ploumen van de PvdA heeft herhaaldelijk aan de regering gevraagd: kunnen we dit niet voorgoed oplossen in dit steenrijke land?

De regering vond het niet nodig. We doen in Nederland zat aan armoedebestrijding, specifiek beleid tegen wc-papier in je broek is nergens voor nodig, antwoordde de minister van Volksgezondheid.

Steinem zei het al: het is de macht die bepaalt wanneer een probleem een probleem is. O OPZIJ 2020/21

15

Interview

16

Interview

DIEHEART Eind vorig jaar ontving Mariëtte Hamer (1958) de Joke Smit-prijs. Terecht, want zij zet zich haar hele carrière al in voor de emancipatie van vrouwen.

Eerst als Kamerlid en fractievoorzitter van de PvdA, maar ook in haar huidige rol als voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER) blijft ze haar ogen strak op de bal houden. Met als emancipatoir hoogtepunt vorig jaar het positieve advies aan de regering voor een vrouwenquotum. Maar hoe staat het daar nu mee? Door de coronacrisis lijkt het voor de politiek niet de hoogste prioriteit te hebben. Tijd voor een gesprek over het quotum, kinderopvang, gelijke beloning en natuurlijk corona. En we hebben nog wel een verlanglijstje.

OPZIJ ging op de koffie bij Mariëtte thuis in Maassluis.

D O O R M A R I A N N E V E R H OE VE N

V

orig jaar adviseerde de SER het kabinet een ‘ingroeiquotum’ voor de raden van commissarissen van beursgenoteerde ondernemingen in te voeren. Zijn er al resultaten te zien?

“Jazeker, er is al een verandering in gang gezet. De nieuwe cijfers van de Female Board Index laten zien dat we de goede kant opgaan: in de raden van bestuur steeg het percentage vrouwen van 8,5 procent in 2019 naar 12,4 procent in 2020. In de raden van commissarissen steeg het van 26,8 naar 29,5 procent. Alleen al de aankondiging van de komst van een quotum heeft effect gehad!

Tegelijkertijd zien we nu ook dat sinds de uitbraak van de coronacrisis het aandeel van vrouwen bij benoemingen van bestuursvoorzitters dramatisch is teruggevallen.

“Maar we hebben zoveel meer geadviseerd dan het quotum. Het gaat om maatregelen op het gebied van instroom, het vergroten van de ‘kweekvijver’, het voorkomen van uitstroom en het zorgen voor doorstroom. Bovendien, het advies ging niet alleen over genderdiversiteit. Het gaat om inclusiviteit en culturele diversiteit, waarbij het bedrijfsleven en de top van het bedrijfsleven een afspiegeling van de samenleving moeten gaan vormen. Het aantal mensen met een niet-westerse migratieachtergrond is de afgelopen 25 jaar aanzienlijk toegenomen. Van de ruim 17 miljoen inwoners in Nederland hebben nu ongeveer 2,2 miljoen

mensen een niet-westerse migratieachtergrond. Binnen de beroepsbevolking gaat het om 1,1 miljoen mensen.

Precieze cijfers over het aandeel mensen met een nietwesterse migratieachtergrond in de top ontbreken, maar schattingen komen op slechts een paar procent uit.”

Misschien hebben sommige bedrijven nu in deze coronacrisis wel andere zaken aan hun hoofd?

“Het is inderdaad een verschrikkelijke mondiale ramp die zich op dit moment voltrekt. Eén van de sociaaleconomische gevolgen van de coronacrisis is dat bepaalde groepen in de samenleving harder worden geraakt dan anderen, eerder hun baan of inkomen verliezen of geconfronteerd worden met onzekerheid. Het is volgens mij het allerbelangrijkste nu om deze epidemie samen door te komen en goed op elkaar te letten.”

Zelf al helemaal gewend aan het thuiswerken?

“Ik zat na de eerste week hier echt op de bank van: waar ben ik eigenlijk mee bezig? Want je zit wel in een heel snel tempo alles door elkaar te doen, van de was tot tien teamsvergaderingen, in je piere-eentje. Zo voelt het dan toch.”

Waarbij iedereen zo langzamerhand last krijgt van een korter lontje. En ik snap het ook want er is vaak aan alle maatregelen geen touw vast te OPZIJ 2020/21

17

Interview Ruim een jaar geleden kwam het advies over diversiteit in de top naar buiten. Wat is er tot nu toe gebeurd?

In december 2019 nam de Tweede Kamer drie moties aan. Met deze drie moties kwam er politiek draagvlak voor het integraal overnemen van het SER-advies en de uitvoering daarvan. De reactie van het kabinet (7 februari 2020) was dan ook kort en krachtig: we nemen het advies met de daarin opgenomen aanbevelingen van de SER integraal over. Dat geldt dus zowel voor genderdiversiteit als voor de maatregelen om culturele diversiteit te gaan bevorderen. Het wetsvoorstel is inmiddels ingediend bij de Tweede Kamer.

Het is de bedoeling om de wet voor het vrouwenquotum voor de beursgenoteerde bedrijven in werking te laten treden in 2021. Maar deze wet omvat meer dan dat. Een grote groep bedrijven, zo’n 5.000 vennootschappen, zal ook verplicht worden om zelf streefcijfers op te stellen.

Bedrijven zullen er dus ook meer werk van moeten gaan maken deze streefcijfers te behalen. Daarvoor moeten ze aan de slag met het maken van plannen van aanpak. De SER gaat ze daarbij ondersteunen.

knopen, ik noem de routekaart.

“Nou, die is door het kabinet niet gevolgd. Daar raken mensen van in de war.”

Je kunt niet zo rommelig met mensen omgaan.

“Wij hadden voor de zomer geadviseerd: wat er ook gebeurt, voorkom een tweede lockdown. Daar hebben we dus ook achter de schermen veel over gesproken. Ik vond zelf dat dat te vroeg werd losgelaten. Ik snapte het ook niet zo goed, want met name Mark Rutte zelf was tot de zomer heel voorzichtig. Ergens in de zomer is dat losgelaten en niet meer teruggepakt. Dus ik heb heel lang die zorg daarover gehad, tot ik zag: in Italië gaat het ook weer omhoog. Terwijl die de teugels echt heel strak hielden. En Duitsland houdt het ook niet helemaal in de hand. Dus het is sowieso heel moeilijk. Maar we moeten veel meer meegenomen worden in waar zitten we, waarom doen we dit en ook wanneer we er dan weer uit komen.”

Daarom zijn we ook benieuwd hoe het nu met de voortgang rondom het quotum gaat. Want het heeft natuurlijk totaal geen prioriteit nu in deze coronatijden.

“Nou ja, dat denk ik niet. Voor de Kamerleden die erover gaan is dat het wel. De Raad van State heeft gezegd dat het mogelijk in strijd is met het Europees Recht. Maar daar heeft Sander Dekker van gezegd dat de Europese rechter die daarover gaat hier al heel lang niet meer op reageert. En bovendien: we zijn niet het eerste land dat hiervoor kiest. Dus ik verwacht dat we gewoon 2021 gaan halen.”

Dat is een hoopvol signaal.

“Wij zijn bij de SER dus wel druk op de achtergrond bezig om een ondersteunende infrastructuur voor bedrijven te bouwen om te kunnen helpen met de naleving en invulling.”

Zoals in een dubbelslag Topvrouwen.nl en Jacqueline Prins (oud-directeur Emancipatiezaken bij VWS – red.) binnenhalen? (lachend) “Dat waren twee afzonderlijke trajecten… “ Er is echt niemand die dat gelooft.

“Nou ja, toch is het echt waar. Jacqueline heeft echt keurig 18

gesolliciteerd en er was een strenge selectiecommissie met het personeel. Want ik dacht: ik wil niet aan mijn broek hebben dat straks mijn secretariaat zegt dat het doorgestoken kaart is. Ze doet het trouwens top.”

Een hele goede keuze en een briljante move.

“Met Topvrouwen waren we al even bezig. We hebben vorig jaar in dat advies over het vrouwenquotum gezegd: minder versnippering en meer samenwerking versterkt de effectiviteit. Ook Diversiteit in Bedrijf met zijn Charter Diversiteit is ondergebracht bij de SER. En we hebben nu dus eigenlijk, zoals we dat noemen, een ondersteunende infrastructuur. Want we willen straks één afdeling met drie poten hebben. Met Topvrouwen.nl als wervingstalentenbank, het ondersteunen van bedrijven met de Charter Diversiteit en dan als derde monitoring. Daar zijn we al even mee bezig, maar daar hebben we echt nog wel wat tijd voor nodig. Maar het is wel de bedoeling dat we dat volgend jaar af hebben. Dus dan is het wetsvoorstel erdoorheen en staan wij klaar.”

Heel mooi als dat allemaal bij elkaar zou komen. En wat gaan jullie dan precies monitoren?

“In het wetsvoorstel is opgenomen dat de bedrijven ook voor de top en de subtop hun eigen streefcijfers gaan formuleren en een ambitieplan moeten gaan maken. Nou, daar kunnen we dan bij helpen om dat op te zetten.”

En dat moeten ze dan gaan rapporteren, zoals je dat aan het CBS doet?

“Ja, precies. En dan krijgen we dus ook veel meer inzicht over hoe het in de breedte aan het groeien is. Niet alleen aan die top, maar ook in de breedte.”

Dan zouden jullie ook ‘leeftijd’ kunnen gaan monitoren. Bij OPZIJ krijgen we heel veel mails en brieven van buitengewoon gekwalificeerde vrouwen van 50+, om over 60+ maar te zwijgen, die in sollicitatieprocedures direct op de stapel ‘afwijzen’ terechtkomen. Gepasseerd door een veertigjarige mannelijke MBA’er die na twee jaar weer vertrokken is. En dat terwijl de Volkskrant schreef over ‘de jonge Kamala Harris’. Ze is 55! Ik dacht: er is hoop!

“Daar zouden we ook naar moeten kijken. Er is veel aandacht nu voor jongeren. Dat vind ik heel erg positief.

Interview Dat zie je ook in die politieke lijsten wel. Ze zijn allemaal op zoek naar ‘jong’, misschien nog wel meer naar jonge vrouwen dan jonge mannen. En erg leuk: mijn eigen dochter staat op de kieslijst van de PvdA.” En bij voorkeur van kleur.

“Ja. Maar laten we oppassen dat ook de oudere vrouw, om het zo maar te zeggen, wel vertegenwoordigd blijft.

Maar goed, dat is wel de volgende categorie waar we aandacht aan moeten besteden. Het is interessant om daar onderzoek naar te doen. Het moet misschien maar ons volgende actiepunt worden.”

Waar hoop je het meest op voor komend jaar?

“Dat is natuurlijk het vaccin. Maar met alleen een vaccin

Dit is het tenslotte het grootste thuiswerk-experiment dat je kunt bedenken. Dat geeft ook kansen voor de verdeling van arbeid en zorg. zijn we er nog niet. Dus wat ik hoop is dat we accepteren dat het leven veranderd is en dat je dus met zo’n virus rekening moet houden. Dat we meer dan nu in staat zijn de winst die er ook zit, te ontdekken en te zien.

We gaan samen met Bas van ‘t Wout, de nieuwe staatssecretaris van Sociale Zaken, een dialoog starten over thuiswerken. Dit is het tenslotte het grootste thuiswerk-experiment dat je kunt bedenken. Dat geeft ook kansen voor de verdeling van arbeid en zorg. Zo moet je het zien. Dus als het gaat over hoop, hoop ik dat we de onverwachte, onbedoelde positieve neveneffecten meenemen en na januari toch weer naar dat licht toe gaan.”

We hebben voorlopig nog wel wat te doen.

“We hebben voorlopig meer dan genoeg te doen. Soms denk ik: wat is er nou echt veranderd vanaf het moment dat ik actief werd? Als Kamerlid zat kinderopvang in mijn portefeuille – ik ging zwanger de Kamer in, dus ik kreeg dat gelijk toebedeeld. Leuk, dan vertel je ook dat je zelf een kind op de kinderopvang hebt. Nou, echt… het is jammer dat ik ze niet bewaard heb, maar ik had een boek kunnen vullen met alle mails: ‘Nou, u zegt het nou wel zo leuk, maar we zullen nog wel eens zien wat er van uw kind terechtkomt.’ Laatst zei Iris: ‘Mam, heb je die nog?

Dan ga ik ze beantwoorden!’ Maar ik heb wel het idee dat die veroordeling van werkende moeders wel minder is geworden.”

Dat is waar. Maar wat betreft de kinderopvang: elk kabinet heeft weer nieuwe regels als het om

kinderopvang gaat. Hoe kan je daar een carrière op baseren?

“Dat was een van de hoofdpunten van het advies dat wij voor het vorige kabinet hadden gegeven. Stop met het jojo-beleid. Ik hou mijn hart eerlijk gezegd vast want in 2006 stond in alle verkiezingsprogramma’s gratis kinderopvang. Vervolgens kwamen we in een crisis, en werd de enorm grote bezuiniging op de kinderopvang ingevoerd. Om het vervolgens weer uit te breiden. Die instellingen worden totaal gek ervan, de ouders weten niet meer waar ze aan toe zijn. En nu al dat gedoe over die toeslagregeling. Ik begrijp ouders die zeggen: ‘Ik durf niet meer want ik weet niet waar ik aan begin.’

“Heel langzaam maar zeker treden er verbeteringen op in de ouderschapverlofregelingen. Denemarken en de Scandinavische landen blijven wat dat betreft toch voorbeeldlanden. Kijk bijvoorbeeld hoe het daar is geregeld met flexibele werktijden. Daar hebben ze ten eerste veel meer dat een vader én een moeder betrokken is bij de zorg, maar daar is ook de hele loopbaan relaxter.

Het is veel normaler dat je wat later op je werk komt en je partner dan wat eerder van zijn werk weggaat. Die cultuur hebben wij nog niet.”

Dat zou misschien een mooi neveneffect kunnen zijn van het thuiswerken. Die flexibiliteit.

“Ja. Er is net een onderzoek van de Universiteit Utrecht verschenen waaruit blijkt dat vaders sinds de coronacrisis meer huishoudelijke en zorgtaken op zich nemen. Wel is het zo dat moeders het overgrote deel van de zorg- en huishoudelijke taken blijven doen.

“Maar goed. Ik denk dat veel van de agendapunten nog niet veranderd zijn. Er is wel voortgang. Dat geloof ik wel.

Maar het is altijd twee stapjes vooruit, één stapje terug.

Twee stapjes vooruit, één stapje terug.”

Zoals dat ergens berekend is dat in 2051 de loonkloof opgelost is?

“Ik ben zelf een heel geduldig mens. Ik denk: we geven niet op, dus het gaat een keer lukken.”

Dat heeft niets met geduld te maken, dat is bevlogenheid.

“Ja ook. Maar je moet ook wel de kleine stapjes blijven zien. Al zei laatst wel iemand tegen mij: ‘Nou Mariette, lekker optimistisch, maar nu Iris de politiek in wil kan zij hopelijk snel afmaken wat jij begonnen bent.’

Nou ja, laten we hopen dat het niet zo lang duurt.

“Nee precies. Maar je ziet wel altijd, als je terugkijkt, dat crisisperiodes juist de momenten opleveren waarin opeens de sprong wordt gemaakt. Dus laten we hopen dat deze crisis ons ervan bewust maakt dat we een paar grote sprongen moeten maken.”

En dat we er allemaal gezond uitkomen.

“Dat is het allerbelangrijkste.” O .

OPZIJ 2020/21

19

Portret

FOUTE

vrouw

Niets menselijks is de vrouw vreemd.

Net zoals er foute mannen zijn, zijn er ook liegende, bedriegende en mishandelende vrouwen. Maar omdat er maar weinig vrouwen aan de top van de piramide zitten, blijven foute vrouwen vaak uit het publieke oog en is de schade die ze kunnen aanrichten beperkter. Een uitzondering is Ghislaine Maxwell (1961), de Britse socialite die een bevoorrecht leven leidde tussen de rijken en machtigen op aarde, maar nu gevangen zit. Ze wordt ervan verdacht dat ze zedendelinquent Jeffrey Epstein en zijn connecties van minderjarige meisjes voorzag, en ze zelf soms ook misbruikte. Waar ging het mis met haar?

D O O R A LI E S P E G TE L

20

G

een vrouw wekt vermoedelijk momenteel zoveel weerzin als Ghislaine Maxwell die ervan wordt beschuldigd dat zij de rechterhand was van de misbruikende multimiljonair Jeffrey Epstein. Zij was de spil in een netwerk van jonge, vaak minderjarige meisjes, die aan zijn ongeremde seksuele wensen moesten voldoen.

Maxwell ronselde de tieners, verlokte ze tot seks met hem, met zijn machtige connecties, en soms ook met haarzelf.

Het is voor velen onbegrijpelijk hoe dit georganiseerde seksuele misbruik op zo’n grote schaal jarenlang ongestraft kon plaatsvinden, terwijl velen ervan wisten, ook de FBI en de openbaar aanklagers, maar dat iedereen zich liet intimideren door Epsteins macht en geld.

Afgelopen zomer werd Maxwell gearresteerd en sindsdien zit ze vast. Tot opluchting van haar slachtoffers die zich verbeten, omdat ze erin was geslaagd om zich dankzij haar goed gevulde bankrekeningen bijna een jaar lang verborgen te houden. Uiteindelijk werd ze afgelopen zomer ontdekt op een kapitaal landgoed in New Hampshire, waar ze onder een valse naam woonde, achter een verdedigingslinie van militaire privébeveiligers met een 14 jaar jongere zakenman met wie ze in het geheim was getrouwd.

Sommige slachtoffers hebben een grotere hekel aan haar dan aan Epstein, die als 66-jarige in 2019 in zijn cel zelfmoord pleegde en geen verantwoording meer kan afleggen. Zijn hoerenmadam annex fixer kan dat wel. Hij was een zieke geperverteerde pedofiel, maar Maxwell, zijn

Portret ex-geliefde, beste vriendin en werknemer, was volgens getuigenissen het kwaadaardige brein. Maxwell noemde sommige meisjes haar ‘slaaf’, zij noemen haar nu ‘een monster’.

Koket en een tikje ondeugend blikt ze in de camera’s die haar in de loop van haar bevoorrechte leven volgden.

Mooi, verzorgd, hoogopgeleid, charmant en naar verluidt heel geestig. Dit maakt het nog lastiger te begrijpen hoe zij tot de misdaden is gekomen waarvan zij nu beschuldigd wordt - en die ze overigens zelf allemaal ontkent.

Ghislaine Maxwell groeide op in ongekende materiële weelde, in Headington Hill, een herenhuis met 53 kamers, als negende en jongste kind van mediatycoon Robert ‘Bob’ Maxwell, eigenaar van onder meer the Daily Mirror en lid van het Lagerhuis. Hij was een gevluchte arme Tsjechische jood die als 16-jarige de Holocaust overleefde, een even veeleisend zakenman als vader.

Volgens de memoires van haar moeder Betty, sidderden zijn kinderen voor de dictatoriale, alcoholistische Bob die hen stuk voor stuk sadistisch kleineerde.

Desondanks was zij een daddy’s girl. Al jong hengelde ze naar de gunsten van de grillige, bombastische man die haar verboden oplegde - ze mocht zich als Oxfordstudente niet met jongens in het openbaar vertonen.

Haar vader, een fervent womanizer, vormde het leven en karakter van zijn oogappel; hij stelde haar aan als directeur van zijn voetbalclub Oxford United en stuurde haar op pad om zaakjes voor hem op te knappen. Zij ging voor hem uit naar New York om handen te schudden, nadat hij the Daily News had gekocht. Op latere leeftijd werd zijn gedrag steeds onbehouwener en deed hij alsof andere mensen niet bestonden; in de podcast Hunting Ghislaine vertellen mensen dat hij en plein public urineerde. Zijn dochter zat ook als volwassene nog op Op het huwelijk van Chelsea Clinton

zijn schoot.

Maar in 1991 sloeg Robert Maxwell onder mysterieuze omstandigheden van boord van zijn superjacht ‘Lady Ghislaine’ nabij de Canarische eilanden. Het is nooit opgehelderd of de 140 kilo wegende zestiger viel of werd geduwd. Ook zijn 29-jarige

Sommige slachtoffers hebben een grotere hekel aan haar dan aan Epstein, die als 66-jarige in 2019 in zijn cel zelfmoord pleegde. dochter, naar wie hij zijn jacht had vernoemd, verloor bijna alles. Vrij snel na zijn overlijden kwam naar boven dat hij het pensioenfonds van zijn concern had geplunderd en zijn tienduizenden werknemers had bestolen. Het bedrijf ging failliet en Maxwell ‘the Robber’ liet zijn zonen Ian en Kevin achter met 400 miljoen pond schuld.

Ghislaine Maxwell was erg verdrietig maar zo op het oog ongebroken.

Haar vaders geruïneerde oudwerknemers keken verbijsterd toe hoe zijn lievelingsdochter stoïcijns in Met vader Robert Maxwell

OPZIJ 2020/21

21

Portret een peperdure Concorde stapte en voorgoed naar de Verenigde Staten vertrok om haar vaders besmeurde reputatie te ontvluchten.

Daar dook ze al snel op in New Yorkse society-kringen met selfmade financieel adviseur Jeff Epstein, een man die zo mogelijk nog gecompliceerder en emotioneel onbereikbaarder was dan haar vader. Kende ze hem via haar vader, had Epstein geld voor hem weggesluisd? Werden ze geliefden?

De exacte aard van hun relatie is altijd onduidelijk gebleven, net als de herkomst van zijn vele, vele miljoenen. Duidelijk is wel dat ze in de jaren negentig tot zijn inner circle behoorde. Epstein betaalde Maxwell om het personeel te managen van zijn vliegtuigen, villa’s in New York, Parijs, Palm Beach, ranch in New Mexico en privé-eiland in de Caribbean. Als ‘Lady of the house’, zoals Epsteins personeel haar noemde, zette ze de puissant rijke lifestyle voor die ze van huis uit gewend was. Kennissen meenden achteraf dat geld ‘een drug’ voor haar was, ze kon er nooit genoeg van krijgen.

Maxwell bracht ook iets mee in hun relatie wat de introverte geheelonthouder Epstein niet had; sociale flair en een reusachtig netwerk dat reikte tot in het

Maar o wee als een slachtoffer afstand probeerde te nemen, dan sloeg Maxwell om en dreigde dat haar weleens ‘een ongeluk’ zou kunnen overkomen.

Britse koninklijk huis. Britse en Amerikaanse societyjournalisten beschrijven uit eerste hand ontmoetingen met haar; ze trok voorbij als een wervelwind, stapte net uit een helikopter of limousine en gilde dan attent in het voorbijgaan nog even een groet. Ze typeren haar als one of the guys, die, opgegroeid aan de hand van haar vader, seksistische grappen en practical jokes doodnormaal vond. Netwerken was voor haar een tweede natuur; mensen herinneren zich haar als een vrouw die tijdens omhelzingen op feesten altijd even instrumenteel over je schouder keek of er niemand binnenstapte die belangrijker was.

Maar ondanks haar goede manieren en bruisende levensstijl leek ze ook enigszins onthecht. Haar slankheid was een obsessie. Als meisje had ze anorexia ontwikkeld; een ziekte die verraadt dat achter het gepolijste uiterlijk van de zelfverzekerde society lady een onzeker zelfbeeld schuilging.

22

Uit spaarzame mediaberichten valt op te maken dat Maxwell jarenlang vlaste op een huwelijk, en alles uit haar handen liet vallen zodra Epstein belde of maar een kik gaf. Was het het vooruitzicht op een gedroomd huwelijk wat haar jarenlang dreef om in al zijn behoeftes te voorzien? Dat zij er zelf op uittrok om minderjarige, vaak dak- en thuisloze tienermeisjes te verleiden om tegen betaling van een paar honderd dollar ‘massages’ aan Epstein te geven? De hedgefund-manager was seksverslaafd en eiste drie orgasmes per dag. Pas als de meisjes z’n slaapkamer betraden, ontdekten ze dat ze door Maxwell waren voorgelogen en wat er van hen werd verwacht. Butlers en kamermeisjes zagen sommigen huilend vertrekken.

Uit alles blijkt dat Maxwell was losgezongen van de normale wereld en dat haar elitaire Britse opvoeding haar geen compassie of empathie had bijgebracht voor de lagere klassen. Het was alsof mensen die armlastig waren in haar ogen geen waarde hadden. Wel wist ze instinctief van hun kwetsbaarheid te profiteren. Ze onderwees de meisjes zelf hoe ze Epstein moesten bevredigen, en deed het voorkomen alsof ze reusachtig boften met de kansen die hij hen bood. Zo beloofde hij hulp bij een modellencarrière of een opleiding te financieren.

Haar charme en mensenkennis zette Maxwell genadeloos in om vertrouwen te wekken, te manipuleren en chanteren. Dat merkten trouwens ook de misbruikende mannen uit de hogere klassen. Die liet ze stiekem tapen en filmen als ze met een meisje bezig waren, zodat dit materiaal tegen ze gebruikt kon worden, mocht dat ooit nodig zijn.

De enige die ze niet om haar vinger wist te winden was de narcistische uber-manipulator Epstein, die tenslotte op blond en minderjarig viel. Maar met hem leefde ze net zoals ze als meisje met haar vader gewend was, in een grenzeloze wereld volgens ‘hun eigen regels’ in de overtuiging dat ze boven de wet stonden.

Donald Trump, de buurman in Palm Beach, was een goede bekende, evenals Bill Clinton, prins Andrew en de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman.

Middelpunt van hun universum was Epsteins geïsoleerde Caribische eiland, dat deel uitmaakt van de Maagdeneilanden. Maxwell, in bezit van een vliegbrevet, vloog geregeld zelf zijn privéjet, de Lolita Express, naar Little St. Jeff’s, zoals hij het eiland zelf noemde. Ze hielden er orgieën, waar volgens een van de slachtoffers, Virginia Giuffre, Maxwell ook geregeld aan deelnam.

In de Netflix-documentaire Jeffrey Epstein: Filthy Rich vertelt Giuffre dat Epstein en Maxwell luchtigjes deden of ze een grote gezellige familie waren die naast de seksuele uitspattingen ook met z’n allen ging jetskiën of paragliden. Maar o wee als een slachtoffer afstand probeerde te nemen, dan sloeg Maxwell om en dreigde dat

Portret haar weleens ‘een ongeluk’ zou kunnen overkomen. “Je kunt op vele manieren doodgaan.” Veel van de tientallen misbruikte vrouwen zijn blijvend getraumatiseerd.

Sommigen vertrokken uit angst voor de privédetectives van Epstein naar het buitenland. Ze voelen zich zonder uitzondering schuldig dat ze het misbruik hebben laten gebeuren.

Veel is troebel in dit verhaal, zo ook waarom en wanneer er een einde kwam aan Epsteins en Maxwells relatie. Ze werden voor het laatst samen gefotografeerd in 2006 in de tuin van Winsdor Castle met een andere fameuze seksdelinquent, Harvey Weinstein. Ze waren bijeen op het 18de verjaardagsfeestje van Beatrice, de dochter van prins Andrew.

Epstein werd in 2008 dan toch tot 13 maanden veroordeeld voor het aanzetten van een minderjarige tot prostitutie. Maar dankzij een opzienbarende achterkamertjesdeal, waarbij het hem was toegestaan om te werken, bracht hij de meeste tijd door buiten de gevangenis en zag ook nog kans om zijn seksverslaving voort te zetten.

Zijn vermeende handlangers, onder wie Maxwell, gingen vrijuit. Ze was destijds allerminst van het sociale toneel verdwenen, en was in een romance verwikkeld met een nieuwe multimiljonair, Gateway-oprichter Ted Waitt. Aan zijn hand was ze aanwezig op Chelsea Clinton’s huwelijk in 2010, maar in 2012 gaf Waitt haar de bons.

Wel had Waitt, die zijn miljoenen mede besteedt aan het behoud van oceanen, haar op een idee gebracht: ook zij ging zich inzetten voor een betere wereld. In 2012 startte ze het TerraMar-project, een digitaal platform om de oceaan te redden. The New York Times schreef dat haar reddingsoperatie vermoedelijk allereerst was gericht op het redden van haar eigen reputatie. De oceaan had ze in het verleden alleen bekeken vanaf het dek van luxueuze superjachten zoals dat van haar vader.

Ook in de wereld van de NGO’s dat mede drijft op filantropen, treffen de machtigen en rijken elkaar. Het duurde niet lang of Maxwell was daar een naam. In 2014 sprak ze bijvoorbeeld in Washington op een bijeenkomst van een van de meest prestigieuze denktanks ter wereld, de Council on Foreign Relations. Haar Oxford-diploma werd afgestoft, en tijdens het introductiepraatje voor een andere lezing werd opgemerkt dat ze helikopterpiloot was, een duikboot kon besturen, vloeiend vier talen sprak en de VN negen keer had toegesproken. Uit de registraties van haar optredens die op internet staan, blijkt overigens helemaal niet dat ze een begenadigd spreker is die zich met flair bewoog in de hoogste kringen. Ze oogt gespannen, en doet denken aan een scholier

die noodgedwongen voor de klas een werkstuk moet presenteren.

Wie weet had ze last van onderdrukte zenuwen omdat het haar niet lukte zich helemaal los te maken van het Epstein-schandaal. Jaren eerder had Victoria Giuff re in de rechtszaak tegen Epstein al verklaard dat Maxwell haar als 16-jarige had geronseld in Donald Trumps Mar-a-Lago club en dat ze haar had verhandeld aan een paar van zijn voorname vrienden. In 2015 diende Giuff re ook tegen Maxwell persoonlijk een aanklacht in.

Vanaf dat moment begon Maxwell zich uit het New Yorkse glamourcircuit terug te trekken. Vanaf 2016 werd ze niet meer op sociale events gefotografeerd en verkocht ze voor 15 miljoen dollar haar stadsvilla aan de sjieke Upper East Side, die ze van Epstein had gekregen. Het jaar daarop beweerden haar advocaten dat zij niet wisten waar ze uithing. Epsteins arrestatie in 2019 was de aanleiding om ook de stekker te trekken uit TerraMar. Wat restte van haar non profit-organisatie was 500.000 doller schuld.

Zelf leek ze in rook opgegaan.

Na haar arrestatie in juli 2020 bleek tot ieders verrassing dat Maxwell getrouwd was. Ze wilde de naam van haar echtgenoot niet bekendmaken. Maar aangenomen wordt dat het gaat om Scott Borgerson een 44-jarige techmiljonair, een gescheiden vader van twee kinderen die ze ontmoette in het maritieme non profit-circuit.

Als ze inderdaad getrouwd zijn, zou hij zich als haar echtgenoot zonder tekst en uitleg kunnen ontfermen over haar naar schatting 20 miljoen dollar.

Uit zijn echtscheidingszaak komt naar voren dat Borgerson een alcoholprobleem heeft en zijn ex-vrouw sloeg. Hij is extreem dominant en controlerend, precies het type man waar Maxwell op valt. Omgekeerd hoeft hij zich niet druk te maken over waar zij uithangt. In haar cel in Brooklyn wordt Maxwell dag en nacht in de gaten gehouden. Ze draagt papieren kleren, waaronder een bh van papier. Justitie wil voor alles voorkomen dat ze, net als Epstein, zelfmoord pleegt en haar proces volgend jaar ontlopen.O juli zou ontlopen.

OPZIJ 2020/21

23

Interview

KANSKRACHT

Barbara Baarsma (1969) is hoogleraar toegepaste economie aan de Universiteit van Amsterdam en is directievoorzitter van Rabobank Amsterdam. Baarsma schuift daarnaast regelmatig aan in talkshows en bracht afgelopen augustus haar boek Nederland voedselparadijs uit over korte ketens. Wij spraken haar over hoop in tijden van corona.

D O O R N I N A K L A A SSE N B EEL D PA U L TO L E N A A R

het versnellen van korte ketens. Vanwege internationale handelsbeperkingen stokte de export namelijk en door hamstergedrag ontstonden tijdelijk tekorten in supermarkten. Als Rabobank zijn we Boeren voor Buren gestart, een organisatie waar boeren hun overtollige voedsel, dat ze niet meer konden exporteren of aan de horeca konden afzetten, nu verkopen aan Amsterdamse gezinnen die moeite hadden om de eindjes aan elkaar te knopen. Het is uitgegroeid tot een korte ketenbedrijf dat ook na corona blijft. Daar zijn we supertrots op. Dat was voor mij echt wel een hoogtepunt.”

W

at is je hoogtepunt van het afgelopen jaar geweest?

“Ik ben van nature een heel optimistisch mens. Dus ik probeer altijd elke dag minstens één ding te doen waar ik me op kan verheugen. Het kunnen heel kleine dingen zijn en ook hele grote dingen. Laat ik dan één ding noemen. Iets waar corona een zet in de goede richting heeft gegeven, en dat gaat over het verkorten van de voedselketen. Momenteel is de voedselketen sterk geglobaliseerd. Ongeveer driekwart van wat wij in Nederland agrarisch produceren gaat naar het buitenland. Tegelijkertijd ligt 75% van de landbouwgrond die wij nodig hebben om Nederlandse monden te voeden in het buitenland. Dat kan allemaal een stuk slimmer als je nagaat dat wij in ons land gevarieerd en vers voedsel hebben. De coronacrisis is een vruchtbare grond voor

24

De Rabobank is wel meer projecten gestart tijdens corona, waaronder het uitdelen van laptops aan jongeren met een achterstand. Is dat dan ook de positieve kant van corona? Dat het tot dit soort initiatieven leidt?

“Ik geloof enorm in het begrip kanskracht. Kanskracht is de mate waarin mensen het gevoel hebben regie over of grip op hun eigen leven te hebben. Voor een econoom staat niet inkomen of koopkracht centraal, maar gaat het erom zoveel mogelijk mensen zo gelukkig mogelijk te maken. Kanskracht is een veel belangrijkere factor voor geluk dan koopkracht. Onderwijs is een essentieel onderdeel van kanskracht. De coronacrisis heeft ons pijnlijk laten ervaren dat met name het onderwijs niet coronaproof was, dat het niet klaar was gedigitaliseerd te worden en het op afstand te organiseren. Het hing van de individuele docent af of er goed afstandsonderwijs was. En dergelijke willekeur is niet acceptabel. Het heeft mij ook geleerd dat we eigenlijk een massief

Interview digitaliseringsprogramma voor scholen nodig hebben.

Dat is een leerpunt uit de crisis. Als je de crisis gebruikt om van te leren in plaats van er louter over te mopperen, kan dat hoop geven. We zien nu dat men de urgentie van digitalisering onderkent. Ik hoop dat er nu ook budget komt om het onderwijs te digitaliseren.

“Wij hebben als Rabobank in de crisis ook bijgedragen om kinderen in kansarme situaties een laptop of andere leermiddelen te geven, en dat is ontzettend belangrijk.

Onderwijs is misschien wel het allerbelangrijkste ingrediënt voor kanskracht. Helaas is het op dit moment niet de kansengelijkheidsvergroter die het zou kunnen zijn. Het leerrendement hangt nog steeds heel erg af van je achtergrond, hoe groot de portemonnee van je ouders is of uit welke wijk je komt, en dat zou niet mogen. Corona heeft die ongelijkheid verergerd. En ik hoop nu echt dat we als maatschappij hiervan leren. Als we dat doen, is corona ook een kans geweest.”

W

at raad je iedereen af om te doen in het komende jaar? “Ga de scholen niet dichtdoen en ook niet de universiteiten. We hebben nu zo veel grote concertzalen en congrescentra die niet gebruikt kunnen worden omdat we geen grootschalige evenementen kunnen organiseren. Stel die open om colleges te geven en zet iedereen gewoon op 1,5 meter afstand en zorg voor voldoende ventilatie, dan kun je volgens mij veel meer. Ik mis hier ook een beetje creativiteit in. Als ik ook naar het beleid kijk, dan denk ik: maak alsjeblieft een afwegingskader waarin je niet alleen kijkt naar de korte termijn van de gewonnen gezonde levensjaren van corona-patiënten. We krijgen elke dag een melding met het aantal besmettingen en het aantal ziekenhuisopnames, en dat is dan het enige waar we het over hebben. Maar de keuze voor een bed voor de Covid-patiënt betekent geen bed voor een niet-Covid-patiënt. Er zijn berekeningen waaruit blijkt dat de gewonnen levensjaren voor Covid-patiënten in het niet vallen bij de verloren jaren voor kankerpatiënten, hartpatiënten en ga zo maar door. Maar ook alle overige maatschappelijke effecten, zoals onveilige situaties thuis of jongeren die hun baan verliezen, eenzame ouderen die geen bezoek meer mogen ontvangen, al die hele grote maatschappelijke effecten worden niet meegenomen.

En ook de financieel-economische effecten worden niet transparant meegewogen bij beleidsmaatregelen gericht op beperking van verspreiding van het virus.

Ik zou zeggen; reken die maatregelen door en maak ze veel meer risicogestuurd in plaats van generiek. Alleen dan kunnen mensen zich herkennen in het beleid en is er draagvlak voor de maatregelen. Zonder explicitering van de belangenafweging is het draagvlak te beperkt en passen mensen hun gedrag onvoldoende aan. Nu is de reactie dan om nog strenger beleid in te voeren, maar zonder afwegingskader zal dat het draagvlak alleen maar verder ondermijnen.” Corona was kennelijk

een een motivator voor je om verschillende projecten te starten die veel verschillende groepen mensen raken. “Een van mijn drijfveren is om een bijdrage te leveren aan maatschappelijke transities. Als ik ook maar een beetje kan bijdragen, dan ben ik gelukkig. Als je je ervoor open stelt, zie je heel veel potentiële transities door corona een stuk scherper.

Waar kan ik mijn tijd op dit moment het beste aan besteden? Wat heeft het meeste maatschappelijke rendement?

Zo kijk ik daar wel naar: hoe kan ik mijn ervaring, verbindingskracht en kennis het beste inzetten.” Wat is het eerste dat je gaat doen postcorona? “Ik zou het heerlijk vinden om gewoon weer een keertje een hapje te eten met vriendinnen, ze in de ogen te kijken en bij te praten. Of op kantoor te zijn met collega’s en in de collegezaal met studenten. Ik mis het contact en de interactie. Door elkaar niet te zien worden we minder slim als individuen, als bedrijven en als maatschappij.

Van collega’s tijdens vergaderingen een slim idee horen en daar zelf ook weer slimmer en productiever van worden. Ik word er gelukkig van om weer een arm te kunnen slaan om mijn dierbaren en dat kan nu niet of in elk

Als je de crisis gebruikt om van te leren in plaats van er louter over te mopperen, kan dat hoop geven. geval veel te weinig. Daar verheug ik me erg op.” Blijven thuiswerken, of terug naar kantoor? “Naar kantoor, met zo nu een dag thuiswerken.”

Zoomvergaderingen, of aan de vergadertafel? “In persoon, aan of rond een vergadertafel, dan ontstaat veel meer creativiteit en productiviteit dan bij videovergaderen. Dat laatste alleen bij uitzondering en als het reistijdwinst oplevert.” Liever een lockdown in de stad, of buiten de stad? “In de stad; ik woon met buitengewoon veel plezier in Amsterdam, met of zonder corona blijft dat mijn stad.” Eten bestellen, of uitgebreid kokkerellen? “Hangt er an af of ik tijd heb, liefst afwisselend.” O OPZIJ 2020/21

25

De Kloof

SEKS VOOR DE BELEEFDHEID Journalist Barbara van Beukering (54) en haar dochter journalist Milou Deelen (25) verschillen regelmatig van mening. Vaak is de generatie waar ze uit komen bepalend voor de manier waarop ze tegen de dingen aankijken.

B EE L D PAUL T OLE N A A R

26

De Kloof Milou Hoi mammie, hoe gaat-ie? Heb je dit nieuws al gezien? https://nos.nl/artikel/2355344-alle-onvrijwillige-seks-wordt-strafbaar-als-verkrachting.html Alle vormen van onvrijwillige seks worden straks gezien als verkrachting! Ik vind het zoooo’n goede ontwikkeling.

Wat vind jij? je dochter

Milou

Barbara Dag lieverd, ik heb dat nieuws zeker gezien. En vanzelfsprekend vind ik dat een goede ontwikkeling.

Grapperhaus wilde eigenlijk dat de nieuwe wet verschil maakte tussen seksuele misdrijven zonder en met dwang of geweld. Maar de meeste verkrachtingen worden gepleegd door een bekende van het slachtoffer, dat soms bang is om zich te verzetten. Dus heel goed dat dat is geschrapt. Volgde jij het nieuws over die twee Zeeuwse zusjes die jarenlang zijn misbruikt door de vriend van hun moeder? Hij nam de meisjes mee naar parkeerplaatsen en seksclubs om ze aan te bieden aan andere mannen. De moeder appte dan: ik gooi er wel een pil in, dan gaat het makkelijker. (Lees: dan verzetten ze zich niet) Man, man, man wat was ik woest toen ik dit las. Het is dat ik tegen de doodstraf ben, maar levenslang mogen ze gerust van mij krijgen.

Milou Gadver, wat een vreselijk verhaal, maar het verbaast me helaas niks. Wist je dat in de Verenigde Staten iedere 6,2 minuten een verkrachting wordt gemeld en één op de vijf vrouwen in haar leven wordt verkracht? Dat schrijft Rebecca Solnit in haar boek Men Explain Things To Me. Ik schrijf veel stukken over seksueel overschrijdend gedrag, ontvang vaak berichten van jonge meisjes en vrouwen die tijdens hun verkrachting verstijfden. Ze geven zichzelf vaak de schuld: waarom heb ik me niet verweerd? Voelden zich in de steek gelaten door hun lichaam. Er zijn drie reacties tijdens levensbedreigende situaties: freeze, fight or flight. Het is maar goed dat deze wet nu wordt doorgevoerd. Meisjes en vrouwen, schrijf ik want slachtoffer zijn –meestal– vrouw en daders –meestal– man. Wat vind jij van de Zweedse wet? Waarin je nadrukkelijk ‘ja’ moet zeggen als je met iemand naar bed wil?

Barbara Ik ken die Zweedse wet niet. Moet de man dan vragen: ‘Weet je zeker dat je met me naar bed wil?’ Zoals de dokter je voor een abortus of euthanasie moet vragen of je het zeker weet? Dat lijkt me wel een formeel oponthoud. Of zie jij dat anders?

OPZIJ 2020/21

27

De Kloof Milou Waarom zeg je alleen ‘de man’? En ja, ik zie dat anders. Als slachtoffers zich hierdoor gesteund voelen, en grensoverschrijdend gedrag hiermee voorkomen zou kunnen worden, dan moedig ik het alleen maar aan. In Zweden voelen misbruikslachtoffers zich door de consentwet gesterkt om naar de politie te stappen. Ik vind het júist fijn als ik vraag aan mijn bedpartner of zij of hij het wil, waardoor ik zeker weet dat we er allebei zin in hebben. Dat voelt helemaal niet formeel. Alleen vind ik het gevaarlijk dat je eerst ‘ja’ kunt zeggen, dat het tijdens de seks kan veranderen, maar dat je bedpartner vervolgens zegt: maar je hebt ‘ja’ gezegd.

Barbara Daar heb je beslist een punt, want ik heb vroeger vaak gehad dat ik vol zin aan een vrijpartij begon en het halverwege (of zelfs eerder) niet meer leuk vond. Dat heb ik nog nooit gezegd, ik maakte het voor de beleefdheid altijd maar even af. Sterker nog, ik begon er eigenlijk ook weleens aan voor de beleefdheid, omdat ik vond dat ikzelf debet was aan de verwachtingen.

Milou Ik heb ook vervelende situaties met mannen in bed meegemaakt waarvan ik me nu realiseer dat het niet oké was wat er toen gebeurde. Over sommige situaties durf ik dat nog steeds niet helemaal toe te geven.

Misschien is de schaamte, als er nu zoiets gebeurt, wel extra groot omdat ik vind dat ik mijn grenzen echt moet durven aangeven. Ik ben toch een ‘sterke’ vrouw. Toch blijkt het in praktijk soms moeilijker dan je denkt.

Een aantal jaar geleden heeft een jongen zich een keer aan mij opgedrongen. De volgende dag stuurde hij een bericht via Facebook: ‘Hey sorry, ik had Viagra genomen, ik was misschien wat opdringerig.’ Weet je wat ik terugstuurde? ‘Ah joh, geen probleem, kan gebeuren.’ Terwijl ik een rotgevoel aan de avond had overgehouden. Ik denk dat ik vond dat ik me niet moest aanstellen. Ik hoop dat ik nu daar anders op zou reageren. Hoe vind jij dat je ons hebt opgevoed als het aankomt op seksueel overschrijdend gedrag?

Barbara Ik vrees dat we daar niet vaak expliciet gesprekken over hebben gevoerd. Mijn motto was voornamelijk: heb vooral veel seks, want dan weet je wat er te koop is en kun je goed vergelijken wat je lekker vindt. In dezelfde categorie als veel verschillende dingen eten en veel reizen. Geniet er vooral van. Ik zei wel altijd dat je nooit iets tegen je zin moest doen. Maar daar praatten we verder niet over. Heb je kritiek op mijn seksuele opvoeding?

Milou Ik denk dat het heel goed is dat je ons hebt opgevoed met een vrije seksuele moraal. Daar ben ik je dankbaar voor. Het heeft eraan bijgedragen dat ik nu vrijwel geen schaamte voel over mijn seksualiteit.

Mijn seksuele voorlichting op school was vooral: ‘Pas op dat je niet zwanger wordt en dat je geen soa krijgt.’ Oók belangrijk, maar de plezierige kant benadrukken vind ik hartstikke belangrijk en dat heb jij zeker gedaan. Maar ik had liever meer gepraat over grenzen en grensoverschrijdend gedrag. Jij zei nog weleens dat een ‘hand op de bil’ erbij hoorde. Misschien waren het andere tijden, pre-MeToo-tijden, maar ik zou dat nooit tegen mijn kind zeggen. Want het hóórt er niet bij. Kijk je daar nu anders naar?

Barbara Ik kóm natuurlijk ook echt uit een andere tijd. Mijn ouders leerden mij vooral weerbaar te zijn. Tegen de twee keer dat ik verkracht ben, volgens de huidige maatstaven, heb ik me weerbaar gewapend.

Namelijk door er niet ‘moeilijk’ over te doen. Niet zeuren, niet zeiken en weer door. Over de weerbare opvoeding schreef Eva Hoeke trouwens een heel rake column: https://www.volkskrant.nl/columnsopinie/blijkbaar-had-ik-weerbaarheid-al-die-tijd-verkeerd-geinterpreteerd~b2d628c9/ Natuurlijk zou ik jullie met de kennis van nu anders hebben opgevoed.

28

De Kloof

Milou Wow wat erg mam, dit is de eerste keer dat je vertelt dat je twee keer bent verkracht. Gek eigenlijk, realiseer ik me nu, dat we dus nooit dit gesprek op deze manier hebben gevoerd. Wat erg dat je dacht dat je daar zo mee om hoorde te gaan. Alsof dat zeuren of zeiken is!

Of moeilijk doen!

Barbara Ik hoorde er niet per se zo mee om te gaan, maar ik deed dat zelf omdat ik niet in een slachtofferrol wilde belanden. Niet in de laatste plaats omdat ik vond dat ik zelf de situaties waarin het gebeurde had gecreëerd. Ik heb er, en dat is meer geluk dan wijsheid, goddank geen trauma aan overgehouden. Maar goed, ik zal het je binnenkort vertellen. Ik realiseer me nu pas (!!) dat ik dat minstens tien jaar geleden had moeten doen. Sorry

Milou ‘Om niet in een slachtofferrol te gaan zitten?’ Ik vind helemaal niet dat je in een slachtofferrol was gaan zitten als je niet meteen ‘weer door’ was gegaan. En waarom had je in gódsnaam de situaties zelf gecreëerd? Ik ken het verhaal niet, maar één ding weet ik zeker: een situatie waarin je wordt verkracht creëer je never nooit zelf. Wel fijn dat je er geen trauma aan hebt overgehouden. En je hoeft daar geen sorry voor te zeggen hoor mam

Barbara Nog even terug naar de situatie die niet in de hoek van verkrachting zit, maar met onvrijwillige seks te maken heeft. Soms doet je bedpartner erg zijn (of haar) best om het je naar de zin te maken en je vindt het toch niet fijn en wilt er het liefst mee stoppen. In een relatie zeg je dat natuurlijk wel. Maar als je voor het eerst met iemand seks hebt, ben ik toch geneigd om het feestje niet te verpesten en het maar even af te maken. Hoe kun je dan op een beleefde manier zeggen dat je het niet meer wilt? Ik vind dat net zoiets als tegen iemand die erg zijn best heeft gedaan voor je te koken te zeggen dat je het eten niet lekker vindt.

Milou Mam, dit kun je echt niet zeggen, wat een vreselijke vergelijking!

Ik vind het écht heel erg dat je dit zegt.

OPZIJ 2020/21

29

De Kloof Barbara Oké vergeet de vergelijking. Kennelijk maak ik nogal vaak de vergelijking seks en eten

Milou Ik snap het woord ‘beleefd’ sowieso niet in deze context. Als iemand z’n best doet, en jij wil het niet, dan gebeurt het toch niet? Punt. Je wil toch niet je eigen grenzen overgaan om de behoefte van een ander te bevredigen? Hoe ik zeg dat ik het niet wil? Meestal zeg ik letterlijk: dit wil ik niet.

En als diegene dat niet respecteert, is het een klootzak.

Barbara Daarin heb je natuurlijk volkomen gelijk. Als jij zegt dat je het niet wil, moet dat gerespecteerd worden. Anders wordt het verkrachting. Maar het gaat er mij om dat het nog best moeilijk is om het aan te geven zonder iemand te kwetsen.

Milou Ik begrijp dat aangeven dat je iets niet wil lastig is. Dáárom vind ik de Zweedse wet zo goed, dat je elkaar om toestemming moet vragen. Zie je door dit gesprek nu ook meer de waarde daarvan in?

Barbara Verdomd, je hebt me overtuigd. Misschien kan Grapperhaus, nu hij toch bezig is de wet te veranderen, dat punt er ook meteen in zetten.

Milou !

30

2020 was geen makkelijk jaar. Laten we 2021 samen beter maken. Voor onszelf, voor elkaar en voor de meest kwetsbare kinderen in deze situatie: kinderen op de vlucht. Zij hebben jouw hulp nu meer dan ooit nodig!

De vijf miljoen gevluchte kinderen en hun families in Syrië, Libanon en Jordanië hadden het al erg moeilijk, en door de coronacrisis leven ze nu in extreme armoede. Ze staan voor onmogelijke keuzes. School of werken voor een beetje inkomen? Medische zorg, een maaltijd of warm blijven?

Jij kunt hen helpen. Kies een pakje waarmee kinderen op de vlucht een beter 2021 tegemoet gaan, een toekomst met meer geborgenheid en hoop. Geef kinderen op de vlucht een kans om groots te worden.

Jouw steun maakt een wereld van verschil.

Voor ieder kind van nu en de toekomst van ons allemaal.

Kies zelf je pakje op www.unicef.nl/winterop of scan deze code

voor ieder kind

Interview

ALL THE WAY FROM

LIMBURG

W

at waren je drijfveren om een boek te schrijven?

“Mijn ervaring is dat als je dingen wilt veranderen, je je moet laten horen en daar bondgenoten voor zoeken. Je kunt het niet alleen, maar je bent ook zelden de enige die vindt dat er iets moet veranderen. Dat is een belangrijke boodschap om mezelf scherp te houden, maar is voor iedereen eigenlijk goed om te horen. We zijn afgelopen jaar natuurlijk allemaal geraakt. We zaten allemaal opgesloten en ontmoetten elkaar niet. Als je verandering wilt heb je mensen nodig die de straat op gaan om zich te laten horen. Maar die maatschappelijke bewegingen hebben ook een politieke tak nodig.

De samenwerking tussen die twee kan enorme impact hebben. Als Kamerlid heb ik dat afgelopen jaren mogen ervaren.

Het leek me goed om die ervaringen te delen, ook als het om de vrouwenzaak gaat of over de zorg in Nederland. Dan kun je moeiteloos een lijstje opnoemen met tien dingen die zouden moeten veranderen. Als je dat maar met elkaar kunt doen, dan is de kans op resultaat oneindig veel groter dan wanneer je dat in je eentje moet doen.”

Lilianne Ploumen (1962) is lid van de Tweede Kamer voor PvdA en voormalig minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Haar nieuwe boek De deur naar de macht beschrijft haar route naar de Tweede Kamer en vertelt meer over haar drijfveren. OPZIJ sprak met haar over haar nieuwe boek en hoop in tijden van corona.

D OOR NINA KLA A S S E N B E E LD PA U L T O L E N A A R 32

Door corona zijn de maatschappelijke verschillen vergroot. Werd het daarom ook extra belangrijk om nu dit boek te schrijven? Heeft corona het in die zin een extra zetje gegeven?

“Eigenlijk vooral in praktische zin. Ik heb er afgelopen jaren steeds kleine stukjes aan geschreven. Door de coronacrisis had ik de tijd om er even serieus voor te gaan zitten. Tegelijkertijd is het ook wel waar wat je zegt, de maatschappelijke verschillen zijn vergroot. Zo zag je ook dat de afgelopen maanden bijvoorbeeld dat de Poolse machthebbers geprobeerd

Interview

hebben misbruik te maken van de lockdown om een nog strenge abortuswet erdoorheen te krijgen. Ze dachten ongetwijfeld dat mensen de straat toch niet op zouden gaan. Maar ja, mensen laten zich niet tegenhouden want vervolgens kwam er veel protest. Ik heb als Kamerlid ook actie gevoerd. Het geeft wel aan dat zo’n situatie als de corona pandemie sommige problemen vergroot.

Sommige machthebbers proberen misbruik van de situatie te maken en dat vergroot de problemen nog meer.

Vandaag (25 november - red.) denken we natuurlijk aan de slachtoffers van huiselijk en seksueel geweld. Die situatie is tijdens corona wanneer je geen kant op kunt, alleen maar nijpender geworden.”

Z

ijn er ondanks deze gekke tijd ook nog hoogtepunten geweest? “Wat ik heel hoopgevend vind is dat ondanks de coronacrisis heel veel mensen doorgegaan zijn met de wereld te verbeteren. Soms in het kleine door te zorgen voor de mensen die naast je wonen, en soms in het grote, door bijvoorbeeld de vrouwen in Polen te helpen door petities te tekenen. Een paar weken geleden lieten we in Den Haag een tegengeluid horen tegen de anti-choice demonstratie van de Schreeuw om Leven. Dat geeft mij wel hoop. Dat zelfs als je niet de straat op kunt, er allemaal manieren zijn om je stem te laten horen en dat die energie er gewoon is. En wat voor ons allemaal denk ik een heel fijn moment was, was het moment dat president-elect Joe Biden en vicepresident-elect Kamala Harris het podium betraden in de Verenigde Staten.

We hebben de Verenigde Staten altijd willen zien als de leider van de vrije wereld en dat zijn ze afgelopen jaren niet echt geweest. Het is fijn om te zien dat Kamala Harris nu op zo’n belangrijke positie zit en zich uitspreekt. Ik ben ook een petitie gestart om aan Biden te vragen om de Global Gag Rule (door deze wet geeft de Amerikaanse overheid geen geld meer aan organisaties die in ontwikkelingslanden informatie geven over of toegang geven tot veilige abortus - red.) voor eens en altijd van de agenda af te halen zodat vrouwen er zeker van kunnen zijn dat ze de zorg kunnen krijgen die ze nodig hebben.” SheDecides is door jou direct opgericht als tegenwicht voor de ondertekening van de Global Gag Rule door Trump, hoe staat het daar nu mee?

“SheDecides is nu een wereldwijde beweging met een wereldwijde actiegroep. Vooral jonge mensen zijn actief en zij richten zich steeds meer op hun eigen regeringen en parlementen om de boodschap over te brengen wij willen zelf kunnen beschikken over ons lichaam. Zij bepleiten bij hun eigen regering en parlement er voor wetswijzingen, legalisering van abortus, het beschikbaar stellen van anticonceptiemiddelen. Daarmee is het een beweging geworden die zich niet meer alleen maar richt op wat de Amerikanen wel of niet doen maar die ons allemaal de mogelijkheid geeft om in eigen land dichtbij

huis de doelen te bereiken. SheDecides laat zich niet meer stoppen, verwacht ik.” Schotland heeft nu als eerste land ter wereld menstruatieproducten gratis gemaakt. Zou dat ook iets voor Nederland zijn?

“Heel veel mensen weten niet dat er in Nederland ook sprake is van menstruatiearmoede. Dat is een verborgen vorm van armoede waarbij vrouwen geen geld hebben om fatsoenlijke menstruatieproducenten te kopen en daarom gebruikmaken van vodden, wc-papier, kranten of luiers,

‘Een paar weken geleden lieten we in den Haag een tegengeluid horen tegen de anti-choice demonstratie van de Schreeuw om Leven.

Dat geeft mij wel hoop.’ met alle mogelijke schadelijke gezondheidsgevolgen van dien. Meisjes missen daarom soms schooldagen. Ik vind dat heel ernstig en heb daar meermaals bij het kabinet over aan de bel getrokken. Ik vind dat we het Schotse voorbeeld moeten volgen en menstruatieproducten beschikbaar moeten stellen voor vrouwen die ze nodig hebben, dat kan bij buurtcentra, apothekers, scholen en op andere openbare plekken.”En afsluitend: het thema van dit nummer van OPZIJ is HOOP. Welke hoop heb jij voor komend jaar? “Ik heb de hoop dat we de corona-pandemie echt onder controle krijgen. We zijn enorm achteropgeraakt als het gaat om het bestrijden van ongelijkheid in de wereld. Ik hoop dan dat we volgend jaar ons driedubbel kunnen gaan inzetten om die ongelijkheid verder terug te dringen, want uiteindelijk wordt iedereen daar ongelukkig van.” Zoomvergaderingen of aan de vergadertafel? “Aan de vergadertafel.” Liever een lockdown in de stad, of buiten de stad? “Buiten de stad. Ik heb een volkstuin in Amsterdam en dat beschouw ik maar even als buiten de stad en het is wel fijn als je buiten een beetje aan kunt rommelen.” Liever een lockdown alleen, of samen?

“Samen. Ik heb een ontzettend leuke man, haha.” Eten bestellen, of uitgebreid kokkerellen? “Dat vind ik moeilijk om te beantwoorden. Ik heb best wel veel eten besteld om de horeca een beetje te helpen. Maar ik hou ook wel erg van koken. Een beetje van allebei.” O OPZIJ 2020/21

33

Gezondheid

Geestelijke gezondheid onder druk

Sinds maart verkeren we in een gezondheidscrisis waarbij veel meer dan Covid-19 op de loer ligt. Met het wegvallen van sociale contacten en dagelijkse routines, én de angst en onzekerheid van een dodelijke en ongrijpbare pandemie, nam de druk op de geestelijke gezondheid van mensen toe, waarbij met name jongeren bijzondere aandacht behoeven vanwege een toename van depressie, suïcidaliteit en zelfverminking onder deze doelgroep. Dat is zorgelijk. Maar liggen deze problemen wel aan de coronacrisis, of drukt de pandemie ons met de neus op de al bestaande feiten? Hoe gaan we om met de toegenomen druk op onze geestelijke gezondheid en welke tekortkomingen in de zorg legt dit bloot?

D O O R L I SE TTE A L B E RTI

I

n oktober van dit jaar publiceerde de NOS een artikel waarin de branchevereniging GGZ Nederland haar zorg uitte over de geestelijke gezondheid van mensen sinds het begin van de coronacrisis. De branchevereniging maakte zich hierin het meeste zorgen om kinderen en jongeren. “Bij die groep kwamen de afgelopen periode meer stressen depressieklachten voor. Volgens de GGZ zijn er steeds meer aanwijzingen dat kinderen en jongeren lijden onder het stilvallen van sociale interacties. Door een lockdown hebben zij niet de veiligheid, vrijheid en experimenteerruimte die nodig is voor hun ontwikkeling.” Volgens de GGZ was er in meerdere instellingen een toename van zelfbeschadiging en suïcidaliteit, overigens zonder dat dit heeft geleid tot een toename van het aantal suïcides.

De coronacrisis en geestelijke gezondheid Wanneer je last hebt van sombere gedachtes, heb je

34

meerdere opties. Een van die opties is het bellen van 113. De landelijke hulplijn van Stichting 113 Zelfmoordpreventie biedt een luisterend oor voor mensen die last hebben van zelfdodingsgedachtes.

Hun doel is te zorgen dat niemand radeloos en eenzaam sterft door zelfmoord.

Bij 113 kan je zowel online als telefonisch 24 uur per dag anoniem terecht. “Soms heb je gewoon iemand nodig met wie je even kan praten die niet meteen in paniek schiet en zegt: ‘Dit moet je niet doen want ik zou niet zonder je kunnen.’ Iemand die niet zo dicht bij je staa, dat hij of zij juist goed kan luisteren,” vertelt Maryke Wolters-Geerdink, klinisch psycholoog en Manager Hulpverlening bij 113. “Sinds maart is het aanhoudend druk geweest.” Wolters-Geerdink geeft ook aan dat de onderwerpen van de gesprekken veranderd zijn sinds het begin van de coronacrisis. Zo worden eenzaamheid, toename aan al bestaande

Gezondheid angst- en depressieklachten, tekort aan afleiding, verlies van structuur en verandering in de reguliere hulpverlening vaker besproken. Zeker in het voorjaar, toen de reguliere zorg grotendeels werd stilgelegd of aangepast, merkte 113 het verschil. Het aantal doorverwijzingen vanuit de huisarts mag dan afgenomen zijn, het aantal mensen dat hulp nodig heeft zeker niet.

De bellers van 113 zijn divers. Volgens WoltersGeerdink is ongeveer veertig procent van de bellers nu, of in het verleden, bij de GGZ in behandeling geweest. De overige zestig procent dus niet. “Er zijn mensen die al heel lang hulpverlening hebben gehad.

Dus die het klappen van de zweep kennen. Maar er bellen ook mensen die er voor het eerst over praten.”

Vervolgens kan 113 iemand helpen een gesprek te beginnen met bijvoorbeeld een huisarts of dierbare.

Zeker wanneer het gaat om kinderen en jongeren, moedigt 113 hen aan om problemen te bespreken met de ouders, legt Wolters-Geerdink uit. Zo helpt de hulplijn mensen op weg naar zorg die ze nodig hebben.

De toegankelijkheid van zorg De verdeling 40/60 van de bellers naar 113 komt overeen met de rest van de cijfers: zestig procent van de mensen die zich uiteindelijk suïcideren is nooit op de radar van de GGZ geweest. Hoe kan dat? De verantwoordelijkheid om deze zestig procent hulp te bieden ligt niet alleen op de schouders van de GGZ, maar de sector voelt wel een verantwoordelijkheid om iedereen die het nodig heeft zorg te bieden. De GGZ zet daarom alles op alles om te zorgen voor een klimaat waarin vroeg-preventie mogelijk wordt, bijvoorbeeld door training van huisartsen, en waardoor zoveel mogelijk mensen dus wel hulp aangeboden kan worden.

Toegankelijkheid van de zorg ligt niet alleen aan wachttijden en de beschikbaarheid van gepaste zorg, maar ook aan het herkennen van problemen bij jezelf en anderen. Én om vervolgens om hulp durven te vragen. Dat is lang niet altijd makkelijk, omdat stigma en schaamte nog vaak een hoge drempel vormen.

Open en eerlijke gesprekken over geestelijke gezondheid en sombere gedachtes blijven dus nog te vaak uit.

De actiegroep Lijm de Zorg maakt zich al langer druk over de geestelijke gezondheid van jongeren, en vraagt sinds haar ontstaan in de zomer van 2019 meer aandacht voor de tekortkomingen van de beschikbare hulp. Zoals 113 ook al had vastgesteld, merkte de actiegroep dat mensen die toch al geïsoleerd waren door psychische problemen zich vaak nog eenzamer voelden. Zeker toen in maart de zorg van de ene op de andere dag drastisch veranderde.

Lijm de Zorg zette in haar manifest de doelen uiteen.

Gebaseerd op het Scherp op Ouderenzorg-manifest van Hugo Borst en Carin Gaemers richt ze zich bijvoorbeeld op het handhaven van een maximale wachttijd voor behandelingen, het creëren van voldoende opnameplekken voor mensen in acute nood en meer behandelplekken gericht op specialistische zorg. Meer dan 71.000 mensen hebben het manifest ondertussen ondertekend.

“Lijm de Zorg is ontstaan nadat een groep jongeren contact opgenomen had met een Tweede Kamerlid naar aanleiding van de dood van een meisje, Noa Pothoven,” aldus Charlotte Bouwman, voorzitter van Lijm de Zorg. “Dat Kamerlid kreeg al langere tijd al heel veel mails, ook van Noa. Die mails gingen over de ontoereikendheid van de jeugdzorg. En toen heeft Noa dus uiteindelijk besloten haar leven te beëindigen. Dat was eigenlijk het punt waarop die jongeren dachten: nu moeten we iets doen. Deze dood mag niet voor niets zijn.”

Bouwman en Lijm de Zorg kwamen in januari onder landelijke aandacht toen ze protesteerden voor het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Samen met haar hond Bobbie en een bord waarop stond “Ik ben al 8 jaar suïcidaal & sta al 804 dagen op een wachtlijst voor de juiste hulp. Vanaf nu wacht ik hier!” nam Bouwman plaats voor het ministerie.

Ondertussen, na meer dan 1000 dagen op de wachtlijst van de GGZ te hebben gestaan, is Bouwman eindelijk begonnen met haar behandeling.

“Ons doel is om door middel van actie voeren dit probleem onder de aandacht te brengen en de politiek wakker te schudden,” vertelt Bouwman. Als actiegroep probeert Lijm de Zorg de politiek te dwingen iets te doen door verhalen te vertellen van wat Bouwman ‘de harde realiteit’ noemt. Het verhaal van Noa was daar één van.

“Ik denk dat het een best logisch gevolg van het systeem is dat zo veel mensen van het kastje naar de muur gestuurd worden.” Volgens Bouwman is marktwerking binnen de zorg hier een grote oorzaak van. Ze legt uit dat door die marktwerking juist de meest complexe groep het minst aantrekkelijk is om te behandelen. “Omdat patiënten klanten zijn geworden en daarmee een manier om geld te verdienen, zijn mensen met complexe problemen alleen maar een risico. Het is niet dat de mensen die daar werken je niet willen helpen, maar dat er zo veel regeltjes zijn waardoor dat niet kan,” aldus Bouwman. De marktwerking was al voor de coronacrisis aanwezig.

“Het is vooral de combinatie van klachten die het lastig maakt, want het systeem is zo in hokjes ingedeeld dat zodra je in meerdere hokjes of in geen één hokje past er een error is in de behandeling en de bekostiging,” aldus Bouwman. Ze benadrukt dat in haar ervaring een klik en persoonlijke connectie met een behandelaar het OPZIJ 2020/21

35

Gezondheid allerbelangrijkste is.

De groep waar Lijm de Zorg zich hard voor maakt, grotendeels mensen met meervoudige en complexe problematiek, valt dus tussen wal en schip door de bekostigingsstructuur binnen de GGZ. Dit heeft te maken met de DBC, diagnosebehandelcombinatie. Een DBC is een pakket van zorgproducten binnen de specialistische ziekenhuis- en geestelijke gezondheidszorg. Hierdoor hoeft niet elke handeling apart afgerekend te worden. Wanneer je bijvoorbeeld je arm breekt, bestaat je DBC uit alle zorg vanaf de röntgenfoto tot het verwijderen van het gips en eventuele fysiotherapie. De behandelaar en zorgverzekeraar onderhandelen over de prijs van de DBC’s. Deze marktwerking binnen de gezondheidszorg moet de kosten drukken, zodat een behandeling uiteindelijk zo min mogelijk kost.

Wettelijk wordt er maar één DBC tegelijk gehanteerd. Dit levert dus problemen op voor mensen met meerdere klachten. De bekostigingsstructuur van de geestelijke gezondheidszorg belemmert dus de hulpverlening aan

‘Het systeem is zo in hokjes ingedeeld dat zodra je in meerdere hokjes of in geen één hokje past er een error is in de behandeling en de bekostiging.’ mensen met meervoudige en complexe klachten.

Door de marktwerking binnen de zorg is complexe en meervoudige problematiek dus lastig aan te pakken.

Dit is een bestaand probleem en staat los van de coronacrisis. Maar, zoals 113 en Lijm de Zorg beide vaststelden, staat door de beperkende coronamaatregelen de geestelijke gezondheid van steeds meer mensen onder druk, en worden de klachten van mensen met al bestaande problematiek erger. Hoe gaat de 36

geestelijke gezondheidszorg daarmee om?

De beschikbare zorg Naast de toegenomen druk op de geestelijke gezondheid van mensen heeft de coronacrisis een nieuw probleem veroorzaakt: mensen durven niet meer naar hun huisarts te stappen met klachten. Daardoor is het aantal doorverwijzingen naar de GGZ sterk afgenomen sinds de eerste coronagolf in maart.

Volgens Zorgdomein, het digitale platform van zorgverleners, is het uitgestelde aantal doorverwijzingen vanuit de huisarts naar de GGZ meer dan 44.000. Enkel onder kinderen en jeugd tot 18 jaar is het aantal verwijzingen gestegen.

Zorgaanbieders, waaronder de GGZ, hebben afspraken over de maximale wachttijden. Dit wordt de GGZTreeknorm genoemd. De eerste drie maanden van 2020 vielen de wachttijden niet binnen de norm, maar vanaf april wel. Zorgdomein geeft aan zich wel zorgen te maken over het effect van de uitgestelde doorverwijzingen op de wachttijden van de behandelingen. “Daarbij blijft het zorgelijk dat er 44.566 GGZ-verwijzingen zijn uitgesteld. Indien deze ingehaald dienen te worden, heeft dat vermoedelijk een negatief effect op de wachttijden,” schrijft Zorgdomein op zijn website. Dit betekent dus dat corona ook voor mensen met niet complexe problematiek nog weleens problemen op zal kunnen gaan leveren.

Arne Popma, kinder- en jeugdpsychiater en hoogleraar bij Amsterdam UMC en Levvel, zegt hier het volgende over: “Over de hele linie was er een toename aan psychische klachten. Tegelijk hebben we in de cijfers van doorverwijzing naar hulpverlening en bezettingen op afdelingen de toename in hulpvragen in de eerste fase van de pandemie niet teruggezien. Maar dat komt denk ik doordat er weinig verwijzingen vanuit de huisarts naar de hele gezondheidszorg waren. Mensen meldden zich überhaupt niet. Dus dat soort cijfers zeggen denk ik eigenlijk niet zo veel. Wel zagen we bijvoorbeeld dat de kindertelefoon anderhalf keer zo vaak werd gebeld. Dat is ook een belangrijk gegeven.

Dat geeft aan hoeveel kinderen in de knel zitten. Het algemene beeld van de eerste fase is dat hoe goed iedereen ook z’n best heeft gedaan om contact te blijven houden, door te bellen en aan te geven dat er in principe ook altijd iets face-to-face mogelijk was via bijvoorbeeld een huisbezoek of achter plexiglas, er toch vertraging van zorg en onbereikbaarheid kan zijn opgetreden.”

“Bij jongeren die al klachten hadden voor de pandemie is er ook een toename aan klachten,” zegt Popma. Dit komt overeen met de ervaring van het Lijm de Zorg-team. “Maar ook bij de gemiddelde jongere ontstaan klachten van angst en depressie. Niet bij

Gezondheid iedereen, maar wel bij een substantiële groep. Dat is een nieuwe uitdaging.”

Wat doet de GGZ nu om mensen te helpen? Ton Dhondt, lid van de Raad van Bestuur van GGZ Friesland en psychiater, is de voorzitter van de initiatiefgroep Zero Suicide. Hij benadrukt dat iedereen met suïcidale gedachten zich kan melden bij een huisarts, en dan direct geschakeld kan worden met de crisisdienst. Die staat 24 uur per dag klaar. De initiatiefgroep waar Dhondt voorzitter van is vormt onderdeel van de GGZ Nederland en streeft naar nul zelfdodingen in Nederland. “Een van de belangrijke thema’s die steeds meer aandacht nodig heeft en steeds meer aandacht verdient is suïcidepreventie. In de doorontwikkeling van de Nederlandse GGZ als brancheorganisatie hebben we ervoor gekozen om Zero Suicide, het streven naar zero suïcides, aan te wijzen als een overkoepelend en inhoudelijk thema voor de Nederlandse GGZ,” vertelt Dhondt.

“Wat we daarin doen met een initiatiefgroep en een aantal vertegenwoordigers uit verschillende GGZorganisaties in het land, maar ook met organisaties zoals MIND en de Inspectie Gezondheid en Jeugd, is dat thema verder proberen uit te werken en een aantal acties op te zetten. Die acties zijn erop gericht om de suïcidepreventie naar een nog hoger peil te tillen. Waardoor we dichter bij het, licht utopische, ideaal van zero suïcides komen.” Dat doen ze door onder andere naar de scholing binnen en buiten de GGZ te kijken, de samenwerkingsrelaties tussen de verschillende hulpverlenende instanties binnen de regio’s te versterken en een samenwerking met ProRail op te zetten. Hiermee probeert de initiatiefgroep dus een brug te slaan tussen organisaties die de drempel om hulp te vragen lager kunnen maken. Zo zijn we gestart met het trainen van huisartsen om suïcidaliteit vroegtijdig op te sporen.

“Het is een gezamenlijke, maatschappelijke verantwoordelijkheid om met elkaar suïcidaliteit te herkennen en te erkennen, de goede vragen te kunnen stellen en mensen weer verder te kunnen helpen in hun leven en te voorkomen dat ze eenzaam en radeloos sterven aan suïcide,” aldus Dhondt.

Hoewel Dhondt eind oktober nog geen toegenomen hulpvraag ziet bij zijn eigen organisatie, maakt hij zich wel zorgen over wat er nog komen gaat. En die zorg is helaas terecht, als we de cijfers van Zorgdomein er nog even bij pakken. “Als je naar de geschiedenis kijkt, zie je in crisistijden dat er inderdaad klachten en angst bestaan, maar dat er ook andere sociale interacties op gang komen waardoor niet alles escaleert. Het is namelijk zo dat je met name de psychische gevolgen van een crisis zoals deze eigenlijk pas na twee of drie jaar ziet. De psychische crisis ontstaat vaak later. Dus daar moeten we heel alert op zijn en ons daarop voorbereiden. Maar natuurlijk moeten we ook oog

houden voor actuele ontwikkelingen. En ik denk dat we nu met elkaar een soort verantwoordelijkheid hebben, niet alleen de GGZ maar ook breder, om de veerkracht van mensen zo groot mogelijk te maken. Hoe kunnen we mensen leren meer gebruik te maken van de eigen veerkracht die we allemaal in ons hebben.”

‘Het is namelijk zo dat je met name de psychische gevolgen van een crisis zoals deze eigenlijk pas na twee of drie jaar ziet.’

In deze gezondheidscrisis, en de jaren erna, moeten we oog houden voor alle vormen van gezondheid.

De geestelijke gezondheidszorg stond al onder druk van de marktwerking en zal, als we niet uitkijken, barsten onder het gewicht van de pandemie. En dat gaat ten koste van de kwetsbaarsten. We zullen kritisch moeten kijken naar onszelf, onze omgeving en de voorwaarden waaronder mensen zorg kunnen krijgen – zodat we de goede vragen stellen, de vroege symptomen herkennen en de maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen.

En voor de duidelijkheid: het feit dat het systeem hapert, betekent niet dat de mensen binnen het systeem niet hun best doen.

Integendeel, zij doen hun uiterste best om hulp te bieden als dat je dat nodig hebt. O

Praten over zelfmoordgedachten kan anoniem: chat via 113.nl of telefonisch via nummer 113 of gratis 0800-0113.

OPZIJ 2020/21

37

Interview

CRAZY SHIT!

Het had een jubileum-jaar moeten zijn voor Amerikaanse thrillerschrijfster Karin Slaughter (1971). Haar twintigste (!) boek Verzwegen kwam afgelopen juni uit. Er stond een grote tour op de planning, maar zoals met alle leuke plannen voor 2020, gooide corona roet in het eten. Ondanks dat heeft het ook een hoop nieuwe inspiratie opgeleverd voor haar nieuwe boek. Nina Klaassen, die haar al drie keer eerder interviewde voor OPZIJ, sprak met haar over hoop en over het schrijversbestaan ten tijde van corona.

D O O R N I N A K L A A SSE N B EEL D PA U L TO L E N A A R

38

Interview

W

at is je hoogtepunt van het afgelopen jaar geweest?

“Ik was behoorlijk opgewonden op zaterdag (avond van de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen–red.) en nu gaat die klootzak niet weg. Echt, what the hell?! Maar goed, het was wel een hele goede dag vergeleken met de rest van het jaar. Het is nu best wel heel moeilijk om hoopvol te zijn Ik bedoel, het is best wel deprimerend hoe we nu al bijna een jaar in deze alternatieve realiteit zitten. Ik ben hoopvol dat we volgend jaar met een vaccin komen, maar ik maak me tegelijkertijd ook zorgen dat niet alle landen zich het proces van vaccineren kunnen veroorloven. Ik ben over het algemeen een vrij positief persoon, maar het lijkt af en toe alsof er geen einde aan komt. Schrijven biedt me wel echt een uitweg. Ik kan me er volledig in verliezen en me goed afsluiten van de rest van de wereld. Ik voel me ook echt goed over het boek waar ik nu aan werk. Corona speelt daar ook een rol in en inspireert me ook. Maar het is een beetje zoals met dat oude gezegde: ‘May you live in exciting times’. Het is misschien iets te veel excitement voor me, maar als je schrijver bent is dit uitstekend materiaal. Maar als mens denk je alleen maar what the fuck?!

achttien maanden geleden tegen me had gezegd dat mijn leven er momenteel zo uit zou zien, dan had ik je voor gek uitgemaakt. Maar we kunnen de situatie niet veranderen, we kunnen alleen veranderen hoe we erop reageren. Dat is een van de belangrijkste lessen die ik ooit nog heb geleerd van mijn leraar op de middelbare school. Er zullen altijd mensen zijn die domme dingen doen, maar zolang je voor jezelf en je familie kunt zorgen, komt het altijd goed. Het menselijk ras heeft veel ergere dingen meegemaakt dan dit. Wauw, ik klink nu toch bijna hoopvol haha. Maar ik vind het gek als mensen gaan klagen over corona-moeheid. Iedereen zit in hetzelfde schuitje. Natuurlijk hebben sommige mensen het zwaarder dan anderen, maar iedereen z’n wereld is veranderd. En hoe slecht je het ook hebt, er is altijd iemand die het moeilijker heeft. Het is belangrijk om te blijven relativeren.” Kamala Harris is nu als eerste vrouw van kleur vicepresident-elect van de Verenigde Staten. Stemt dat je hoopvol? “Het ding is dat iedereen na Obama dacht dat de wereld was veranderd en dat racisme achter ons lag. En toen werd Trump president. En nu hebben we dan Joe Biden. Tijdens de voorverkiezingen in South Carolina werd een Afro-Amerikaanse vrouw gevraagd wie ze zou ondersteunen en toen zei ze: ‘We hebben een witte man nodig om een witte man te kunnen verslaan’.

Ik denk dat dat de reden is dat Biden heeft gewonnen.

Gaat de verandering van Obama nu door? Ik weet het niet. Als je naar Obama keek, dan was hij echt geen buitenbeentje. Hij is the American dream. Kamala Harris is the American dream. Ik hoop dat ze voor verandering kan zorgen, maar kijk hoe erg het moest worden voordat een vrouw een keer vice-president werd.” En afsluitend: Het thema van het nummer van OPZIJ is HOOP. Welke hoop heb jij voor komend jaar? “Ik hoop dat we allemaal iets leren van dit jaar. Ik denk dat het heel moeilijk is als je ermiddenin zit om te reflecteren op wat er nu eigenlijk allemaal gaande is. Maar ik denk dat er altijd een moment van introspectie volgt. We zijn op dit moment in principe in oorlog, een oorlog met een ziekte. Maar zoals mijn oma altijd zei: ‘Je kunt niet van de grond vallen.’ Ik denk dat we allemaal uiteindelijk weer op moeten staan. Het zal ooit voorbij gaan en ik hoop dat we dan denken: wauw, dat was some crazy shit, laten we dat niet nog een keer doen. Ik weet niet of het zo zal gaan, maar ik kan er wel op hopen!” Liever een lockdown in de stad, of buiten de stad? “In de stad.

Vooral vanuit een praktisch oogpunt. De ziekenhuizen zijn daar veel beter.” Eten bestellen, of uitgebreid kokkerellen? “Pfff, eten bestellen. Sowieso.” O

Maar zoals mijn oma altijd zei: ‘Je kunt niet van de grond vallen’

H

eb je het afgelopen jaar meer tijd gehad voor dingen waar je eerder niet aan toekwam? “Het is such bullshit als mensen zeggen dat ze dat hebben gedaan. In het begin denkt iedereen ook dat ze dat gaan doen, maar het valt toch tegen. Een schrijfster die ik ken was voor het eerst in haar leven vroeg klaar met haar boek, want ze had zich zo goed kunnen concentreren. Hoe dan?! Mijn leven is nu precies hetzelfde als dat het anders was geweest. Ik zit de hele dag in mijn cabin te schrijven en praat met niemand, haha.” Wat is je grootste les geweest uit 2020? “Shit can always get worse. Sorry, dit wordt toch een beetje de keerzijde van een positief verhaal. We hebben nog steeds elke dag duizenden Covid gevallen erbij. Dat is lastig, maar ik denk wel dat corona goed laat zien dat mensen zich kunnen aanpassen.” Wat raad je iedereen aan om te doen in het komende jaar? “Lees mijn boeken, haha. En spreek alleen met mensen af die je kunt vertrouwen, blijf in die groepen en blijf luisteren naar de wetenschap.” Heb je meer ruzie gemaakt of ben je vredelievender geworden tijdens de lockdown? “Het verschilt, ik ben momenteel vooral erg boos dat Trump maar niet weggaat. Het lijkt wel in 2020 alsof elke keer dat je weer denkt: wat is het ergste dat er kan gebeuren, je je weer verbaast. Als iemand

OPZIJ 2020/21

39

Interview

IK HOOP Nooit dacht Rudy Asibey 30 in november van dit jaar een boek uit te brengen, maar nu is dat boek toch daar. Haar manifest Ik hoop is het debuut van de 30-jarige marketeer. Het begon allemaal met een lang artikel dat ze deze zomer, tijdens de storm aan wereldwijde protesten vanwege Black Lives Matter, publiceerde. Met eerlijkheid, humor en vlijmscherpe conclusies vertelt Rudy bevlogen hoe haar eigen ervaring met racisme tijdens haar jeugd was.

DOOR ROSELYN VAN DEN BERG BEELD SHA RO N JA N E

R

udy Asibey is trots op haar Nederland, het land waar zij is geboren en opgroeide in de Bijlmer. Haar Nederland, waar haar moeder vanuit Ghana op achttienjarige leeftijd naartoe verhuisde. Het land waar zij haar liefde voor boeken en taal heeft ontdekt. Het land dat haar veel heeft gegeven, maar haar soms ook verdriet heeft gedaan. Rudy’s debuutboek Ik hoop ligt sinds 3 november 2020 in de winkel. In haar boek vertelt zij hoe het is om als zwarte vrouw in Nederland op te groeien.

In Amsterdam, haar huidige woonplaats, bevindt ze zich naar eigen zeggen in een ‘heerlijke bubbel’ waar ze zich goed kan afsluiten van racisme. Maar dat is niet altijd zo geweest. In haar boek deelt ze hoe zij op de basisschool in Zwanenburg, waar zij op haar vierde naartoe verhuisde, zich voor het eerst écht bewust werd van haar huidskleur door de negatieve opmerkingen van haar klasgenootjes. Als kind op de basisschool overvalt haar het gevoel van ‘anders zijn’ en zich te moeten aanpassen aan de ‘norm’.

40

Wanneer zij in de tweede klas op de middelbare school in Hoofddorp zit, slaat een groep jongeren haar in elkaar, na haar vaker racistisch te hebben bejegend. De verschrikkelijke racistische opmerkingen die zij te horen krijgt tijdens de aanval, maken het duidelijk: de reden van deze aanval is haar huidskleur. Die traumatische ervaring heeft ze nooit écht verwerkt en veel uit die tijd herinnert ze zich niet omdat het zo diep is weggestopt. Gelukkig zijn haar dagboeken uit die tijd een hulpmiddel om de aanval en haar trauma te verwerken.

Rudy wil niet alleen haar eigen verhaal delen, in Ik hoop legt zij haarfijn uit wat racisme is, hoe dit zich uit, waar het zich afspeelt en ook dat iedereen zich hier onbewust schuldig aan maakt. Ze is moe om over het onderwerp te praten en het nog steeds te moeten uitleggen, en al schrijft ze liever over draken en wonderlijke fictie-werelden, het is nog steeds nodig. De Black Lives Matter-beweging schudde de wereld wakker en de 10.000 man op de Dam is wat Rudy als 13-jarig meisje zo graag had willen zien. Ze is daarom blij dat jongeren van kleur dit meemaken. Maar, zoals Rudy zegt, racisme is niet binnen een dag af te leren; het vraagt om alertheid, je verdiepen en kritisch naar jezelf kijken.

Hoe ging het schrijven van een debuutboek je af?

“Ik zag mezelf nog niet als schrijver.

Dat is inmiddels wel veranderd, maar ik zag mezelf meer als iemand die haar verhaal ging vertellen, of in ieder geval mijn perspectief.

Dat maakte het nog spannender, omdat het een persoonlijk verhaal is met mijn hele duidelijke mening over wat nu gaande is. Racisme is een onderwerp waar iedereen wel wat over heeft te zeggen. Het is confronterend voor witte mensen om over te lezen en voor mensen van kleur een bevestiging voor wat zij hebben meegemaakt. Hoe je het ook wendt of keert, ik ben met het

Interview uitbrengen van mijn boek een soort stem voor mensen.

Dat is echt spannend.”

Een stem voor anderen zijn is een grote verantwoordelijkheid.

“Ja precies, dat is ook eigenlijk niet wat ik wil. Mijn boek gaat specifiek over wat ik heb meegemaakt en een heleboel mensen kunnen zich daarin herkennen, maar ergens vind ik dat het verder gaat dan dat. We hebben het al vaak genoeg gehad over persoonlijke pijn. Het zou nu een keer moeten gaan over wat op de werkvloer gebeurt, bij de Belastingdienst en bij de politie: het institutioneel racisme. Het racisme waar ik persoonlijk vrij weinig aan kan doen, het zit in het systeem. Ik hoop dat gekeken wordt naar het individu én naar het collectieve probleem.”

Is dit de reden dat je naast je persoonlijke verhaal ook schrijft over het systematische racisme?

“Ja, dit was ook echt mijn intentie. Ik snap heel goed, dat is misschien dankzij mijn marketingbrein, dat mensen naar binnen worden getrokken door een persoonlijk verhaal en zij het veel meer voelen als ze begrijpen en lezen wie zo’n persoon is, en wat diegene heeft meegemaakt. Maar ik ben één van velen. Niet alleen in Zwanenburg of in Amsterdam, maar in heel Nederland komt racisme voor. Als je niet in de Randstad woont kan het al veel heftiger zijn, maar aan de andere kant kan ik mij ook goed voorstellen dat je je er dan niet bewust van bent en het alleen in je achterhoofd speelt. Ergens vind ik dat nog gevaarlijker.

Zeker bij personen van kleur die te maken krijgen met racisme, dit nog niet beseffen en pas later merken hoe schadelijk het is.”

Merk je dit veel in je omgeving?

“Ik ben voor de helft in Amsterdam opgegroeid en voor de helft in Zwanenburg. Mijn nichtje woonde in Amsterdam en had een heel kleurrijke omgeving. Zij merkte pas echt het verschil van kleur als ze bij ons in Zwanenburg was. We hadden hier laatst nog een gesprek over

waarin ze zei dat het echt bizar was dat we soms gewoon niet buiten konden spelen zonder te worden lastiggevallen. In Amsterdam was zij zich niet bewust dat ‘zwart’ anders is in sommigen hun ogen. Sommige vrienden van mij die niet in de Randstad zijn opgegroeid, hebben weleens gezegd: ‘ja, ik ben ook wel eens het N-woord genoemd, maar zo erg is het niet.’ Later kwamen zij hierop terug en nu beseffen zij dat het toch helemaal niet zo ‘niet erg’ was en het wel degelijk iets met hun zelfbeeld deed. Vooral dat is iets wat ik heel veel hoor en vooral van zwarte vrouwen. Vaak zeggen zij dat ze pas de laatste jaren echt van zichzelf zijn gaan houden, omdat zij in een bepaalde omgeving zijn opgegroeid waar zij niet het schoonheidsideaal zijn. Vaak beseffen zij later pas hoeveel impact deed heeft gehad.”

In je boek schrijf je: “Veel mensen zullen vast vallen over wat ik schijf”. Ben je hier op voorbereid?

“Ik denk dat je je nooit honderd procent kan voorbereiden op negativiteit, maar ik denk wel dat dit makkelijker is door wat ik heb meegemaakt. Ik hoop dat ik het daardoor wat makkelijker naast mij neer kan leggen. Ik probeer altijd in mijn hoofd te zeggen: wat ik zeg en wat ik op papier zet, is voor mij, duizenden anderen en hopelijk straks voor heel Nederland de waarheid.

Racisme bestaat namelijk in Nederland, dit is geen mening, maar een feit. Elk negatief commentaar dat daarop volgt kan mij niet schaden, want ik weet dat dit de waarheid is. Daarnaast heb ik een hele goede vriendengroep en lieve familie die mij altijd supporten en kan ik mij altijd afsluiten van de onlinewereld, mocht me dit te veel worden.”

Wat heeft je geholpen om de juiste woorden te vinden om uit te leggen wat je precies bedoelt en hoe je het voelt?

“Voordat ik begon met schrijven sprak ik met een van mijn beste vrienden. Ik was gestrest en zei OPZIJ 2020/21

41

Interview (Uitgeverij Het Spectrum) €14,99

tegen hem: ‘Ik wil een boek schrijven, maar ik weet niet waar ik moet beginnen’. Hij zei mij toen dat ik iemand in gedachten moest nemen aan wie ik het schrijf. In Zwanenburg woonde ik naast een familie met een typische oma uit de Jordaan met een geweldig Jordanees accent. Ik zag haar echt als mijn oma. Van haar kopieerde ik ook mijn Amsterdamse accent haha. Ik heb zulke mooie dingen met haar gedeeld en ook in mijn donkere periodes was zij een steun. Nadat ik was aangevallen ging ik met haar en mijn moeder naar het politiebureau.

Op belangrijke momenten was ze daar. Ze is overleden toen ik twintig was, en waar ik echt spijt van heb is dat ik haar na mijn zestiende nooit meer heb gezien. Ik had graag op oudere leeftijd gesprekken met haar gehad over verschillende dingen, maar ook over racisme en hoe zij destijds die aanval op mij heeft ervaren.

“Het voelde voor mij heel therapeutisch om alles op te schrijven. Ik had het gevoel alsof ik het aan haar schreef en ik had haar altijd in gedachten. Hoe zou ik aan oma uitleggen hoe dit voor mij voelt en wat ik meemaak? Ik ben vaak gefrustreerd als ik wéér moet uitleggen wat racisme is. Het hielp mij daarom heel erg om een persoon in gedachten te nemen die veel voor mij heeft betekend.

Het idee achter het boek was ook stiekem om mensen van kleur een boek mee te geven voor wanneer ze weer moeten dealen met dat vervelende familielid dat het niet begrijpt en in discussie wil gaan over zwarte piet, racisme.

Of met iemand die zegt: ‘Ik zie geen kleur.’ In het boek staan een aantal goede voorbeelden van hoe je dan kunt reageren.”

Sprak je helemaal niet over racisme met je oma?

“Nee, het ging niet per se over racisme. Toen ik tegen haar zei: ‘Soms voel ik mij hier niet thuis en ik heb het gevoel dat dat door mijn huidskleur komt,’ reageerde ze op een typisch Amsterdamse manier: ‘Weet je Rudy, laat ze gewoon. Je staat erboven’. Als kind denk je dan van: oké dat zal dan zo zijn, en heb je niet de juiste woorden om uit te leggen dat je het niet zomaar kan laten en het over iets veel diepers gaat. Dat had ik haar graag willen uitleggen. Als ik op mijn twintigste tegen haar had gezegd dat veel mensen in Zwanenburg, inclusief zij, (onbewust) racistisch zijn, dan had ze dat niet leuk gevonden, maar wel écht naar mij geluisterd omdat ik zo dicht bij haar stond. Mensen luisteren eerder naar personen om wie zij veel geven. Het is daarom naar mijn idee belangrijk dat witte Nederlanders ook het gesprek aangaan met hun omgeving en hun opa’s en oma’s.”

In je boek klink je best streng. Was het lastig om de juiste tone of voice te vinden?

“Wat ik heel belangrijk vind is dat mensen de vermoeidheid en de frustratie, maar ook de liefde die ik voor Nederland heb begrijpen. Ik moest de juiste tone of voice vinden omdat ik het tegen Nederland heb, maar ik ben zelf ook een Nederlander. Dat was dus af en toe lastig om te verwoorden. Ik denk dat ik ergens in het midden 42

terecht ben gekomen.

Het is soms een boze en best strenge toon: de Nederlandse ‘we hebben altijd wel wat te klagen’mentaliteit, gecombineerd met de Ghanese ‘we doen het wel op de gezellige manier’ mentaliteit: kom even zitten, drink een kopje thee en kom het horen.”

In het boek deel je stukken uit de dagboeken die je bijhield als tiener en als kind. Het lijkt mij dat het heel kwetsbaar voelt om deze passages te delen.

“Op een bepaald moment wist ik niet meer hoe ik verder moest schrijven. Ik had zoveel rond de tijd van de aanval en mijn jaren in Zwanenburg geblokkeerd. Mijn moeder zei toen dat ze een heleboel voor mij kon invullen wat in die tijd is gebeurd, maar dat het beste zou zijn als ik mijn dagboeken erbij pakte. We zijn toen samen naar mijn dagboeken gaan zoeken. Het was zo confronterend om het te lezen. Ik stond versteld van hoeveel pijn ik had als kind. Voor mij was het bijna alsof ik toen een ander persoon was. Het was ontzettend moeilijk om al die pijn terug te lezen en daarom bedacht ik dat het goed is om wat teksten uit mijn dagboek in mijn boek te delen. Ik vertel nu als dertigjarige dat ik het als achtjarige heel naar vond om Sinterklaas te vieren en dan zeggen mensen: jaja, dat zeg je nu. In mijn dagboek uit die tijd staat letterlijk dat ik daar toen zo over dacht. Ik schreef dat ik merkte dat mensen een probleem hadden met mijn huidskleur en ik noemde het toen discriminatie en gaf Pim Fortuyn de schuld. Ik denk dat veel kinderen van die leeftijd geen idee hadden wie dit was, maar ik wist het en dat is omdat ik van kleur ben, zwart ben en ik zijn uitspraken hoorde en op mijzelf betrok. In mijn dagboek schrijf ik dat ik niet meer zwart wil zijn, maar dit niet durf te zeggen omdat dit toch écht mijn kleur is. De stukken uit mijn dagboek zijn letterlijk zo overgenomen, ik heb niets aangepast.

“In het begin vond mijn moeder het heel moeilijk om te begrijpen wat ik als kind meemaakte. Het is ook lastig voor iemand die naar Nederland is gekomen om daar dan kritiek op te hebben en er iets over te zeggen. Ze was bang dat ze iets kwijt zou raken, zoals haar Nederlandse paspoort, terwijl ze eigenlijk super activistisch en feministisch is, maar dit werd onderdrukt door angst.

Later had ze het tegenovergestelde en dacht ze: nee, dit gaat te ver. Ze besefte dat ik mijn dagboeken nodig had om terug te halen hoe ik mij toen voelde, zodat ik verder kon schrijven. Dat heeft ze goed opgemerkt en het was het beste dat ik toen kon doen. Ze is een godin.” O

Primitivo, de prachtwijn uit Zuid-Italië Inclusief luxe Schott Zwiesel karaf (t.w.v. € 35,-) Authentiek als het Italiaanse zuiden. De bijzondere druif Primitivo heeft het helemaal gemaakt en geeft een dijk van een optreden in deze karakteristieke wijnen vol zongekust fruit en zwoele kruiden. De Italiaanse wijnen komen nog beter tot hun recht als u ze een beetje lucht geeft. En hoe beter dan in de stijlvolle karaf van Schott Zwiesel, die u in dit pakket aantreft. Dat wordt maximaal genieten!

6 FLESSEN + KARAF 109,94

49,99 per pakket

LET OP!

Actieprijs alleen geldig met code PZ34PK

Bestel via WIJNVOORDEEL.NL/OPZIJ of bel: 0317 - 702796 1

BESTELBON

...

Primitivo pakket(ten) incl. karaf € 109,94 € 49,99 per pakket (3236001)

Naam

M

Straat

Nummer

Plaats

Postcode

V

E-mail

Stuur dit ingevulde formulier zonder postzegel naar: Wijnvoordeel, Antwoordnummer 616, 8400VB Gorredijk

Telefoon

De getoonde acties zijn niet van toepassing op reeds geplaatste bestellingen.

Druk- en/of typefouten voorbehouden | Geldig t/m 21 december 2020 of zolang de voorraad strekt. De code is niet in te wisselen i.c.m. andere actiecodes.

Betaal gemakkelijk achteraf met Afterpay. U gaat akkoord met de Algemene Voorwaarden van Afterpay, zoals vermeld op Afterpay.nl. Alleen volledig ingevulde bonnen kunnen in behandeling worden genomen.

Geboortedatum

Vragen? Telefoon 0317-702796 (ma t/m vr van 8:30 tot 18:00 - za van 8:30 tot 14:00) of mail naar contact@wijnvoordeel.nl

‘Geen 18, geen alcohol’ OPZIJ 2020/21 43

20201210OPZ

Ja, ik bestel

SCAN & BESTEL

TRUSTPILOT SCORE

Gezondheid

eetbalansact

In 2020 is er weer veel geschreven over voeding. Goede informatieve stukken, maar ook passeerden veel hypes de revue.

Geen wonder, want door het verplichte thuiswerken met de gevulde koelkast altijd onder handbereik was het moeilijk om geen kilo’s aan te komen. Door het sluiten van de restaurants meldde de boekhandel een hausse in de verkoop van kookboeken, en werden de dagelijkse kookprogramma’s op tv steeds beter bekeken. Tel daarbovenop ook nog eens de gesloten sportscholen en het stopzetten van alle sportcompetities, dan helpt een uurtje wandelen per dag echt niet meer, hoe goed voor lijf en leden dat ook is.

Dus gaan we straks vast met z’n allen na de voor wat betreft het aantal bezoekers afgeslankte kerstdagen ongetwijfeld weer op dieet. Iris Groenenberg (1984) expert voeding en gezondheid bij het Voedingscentrum, maakt de balans op van de grootste voedingsonderwerpen van 2020, van de hypes, de onzin en de waardevolle adviezen, die we eigenlijk wel kennen, maar soms (on)bewust negeren.

44

Gezondheid Voor- en nadelen van strenge diëten Corona en vitamines Het coronavirus domineerde het nieuws in 2020. Ook de invloed van voeding op corona kwam veel aan bod. Zo zouden vitamine C en vitamine D helpen om beter bestand te zijn tegen een infectie met het coronavirus. En ja, vitamines zijn inderdaad nodig voor een goede weerstand. Maar door méér vitamines te nemen dan je nodig hebt krijg je geen betere weerstand. Je bent dan dus niet beter beschermd tegen ziekmakende bacteriën en virussen. Van sommige vitamines kan een teveel zelfs schadelijk zijn.

Vooral vitamine D kreeg veel aandacht. Vitamine D is onder andere nodig voor een goede werking van het immuunsysteem.

Je huid maakt het zelf aan via zonlicht en je krijgt het ook binnen met je voeding (onder andere via vette vis, ei en halvarine). Maar is het nodig om extra bij te slikken?

Wetenschappelijke adviescommissies voor voeding binnen en buiten Europa zien hier nu nog geen bewijs voor. Het is onvoldoende aangetoond dat (extra) vitamine D het risico op infecties vermindert. We weten wel dat er groepen zijn in Nederland waarbij de kans op een vitamine D-tekort groter is. Zij krijgen het advies om vitamine D te nemen om botten gezond te houden. Dit geldt voor jonge kinderen, vrouwen ouder dan 50 jaar, mannen ouder dan 70 jaar, mensen met een getinte huidskleur, mensen die weinig buiten komen of die buiten hun gezicht en handen bedekken en zwangere vrouwen.

Gezond eten Ook was er in 2020 aandacht voor een gezond voedingspatroon in relatie tot corona. Besmetting met corona kun je niet voorkomen met een gezonde leefstijl. Maar door gezond te eten, genoeg te slapen en regelmatig te bewegen, ondersteun je je weerstand. Met een goede weerstand kan je

lichaam beter ziekmakende bacteriën en virussen bestrijden.

Door te eten volgens de – ja, daar is-ie weer – Schijf van Vijf krijg je alle goede stoffen binnen die je nodig hebt, zoals mineralen, vitamines, eiwitten, koolhydraten, vetten en vezels. Veel van deze stoffen spelen een rol in de weerstand. Er zijn geen soorten fruit of groente die je weerstand extra verhogen, maar wel is het belangrijk om te variëren.

Maar de interesse voor gezond eten nam niet alleen toen door de coronacrisis. In 2020 gingen mensen thuis veelvuldig op zoek naar informatie over voeding en diëten om uiteenlopende redenen, bijvoorbeeld om af te vallen, gezonder te eten of vanwege zorgen om het milieu. Bij het bespreken van de grootste voedingsonderwerpen van 2020 kunnen de volgende topics niet ontbreken.

Intermittent fasting Intermittent fasting is een dieet waarbij je afwisselend vast, oftewel niet eet. Dit kun je op allerlei manieren invullen. Sommige mensen eten op bepaalde uren van de dag niet, anderen vasten 1 of 2 dagen per week. Voor elk dieet geldt: als je minder calorieën binnenkrijgt dan je verbruikt, val je af. Dit is ook zo bij intermittent fasting. Het afvallen kan gunstig zijn voor sommige bloedwaarden en je bloeddruk. We weten alleen nog weinig van de effecten van dit dieet op de lange termijn. Kom je niet weer aan tot je oude gewicht als je stopt met vasten, wat is de gezondheidswinst en zijn er risico’s, zoals een tekort aan voedingsstoffen? Blijf daarom zelf goed nadenken bij dit soort methodes over wat je binnenkrijgt.

Koolhydraatarm of het ketogeen dieet Bij een koolhydraatarm dieet eet je minder koolhydraten dan aanbevolen. Deze diëten zijn oorspronkelijk gericht op het

Met elk dieet kan je afvallen. Wanneer je overgewicht hebt, is gewichtsverlies positief voor je gezondheid. Je hebt dan bijvoorbeeld minder kans op hart- en vaatziekten en diabetes type 2. Maar belangrijk is dat dit gewichtsverlies blijvend is en dat je een gezonde leefstijl aanleert. Vandaar dat aan veel populaire afslankdiëten nadelen kleven: ze zijn te streng, te eenzijdig, waardoor je tekorten aan voedingsstoffen kunt krijgen en je leert geen gezonde leefstijl aan. Ze zijn vaak te onpraktisch om vol te houden.

verbeteren van bloedsuikerwaarden.

Voor mensen met diabetes type 2 kan zo’n dieet onder begeleiding van een diëtist zinvol zijn. Maar je kan dit dieet ook volgen omdat je wilt afvallen. Ook hierbij geldt weer: als je minder calorieën binnenkrijgt dan je verbruikt, val je af. Maar er kleven ook nadelen aan een koolhydraatarm dieet. Zo kunnen deze diëten rijk zijn aan verzadigde vetten, loop je een grotere kans op tekorten aan een aantal voedingsstoffen en mis je de positieve effecten van sommige koolhydraatrijke producten. Zo verlagen volkorenproducten de kans op bepaalde hartziekten, diabetes type 2 en darmkanker.

Een ketogeen dieet is een koolhydraatarm dieet, maar hierbij ga je nog een stap verder. Wanneer je dit dieet volgt, eet je extreem weinig koolhydraten. Om toch voldoende brandstof te hebben schakelt je lichaam over op vetzuurverbranding. Door het verbranden van vetzuren ontstaan er ketonen. Het lichaam gebruikt deze ketonen als brandstof in plaats van de glucose uit koolhydraten. Je lichaam komt hierdoor uiteindelijk in ‘ketose’. Dit zou je bijvoorbeeld kunnen merken aan de geur van je adem. Er wordt wel gezegd dat het naar aceton ruikt. Vaak is dit dieet lastig vol te OPZIJ 2020/21

45

Gezondheid houden, omdat je maar zeer weinig koolhydraten mag. En je eigenlijk de hele dag loopt te vechten tegende honger. Ook hierbij weten we niet wat de effecten zijn op de langere termijn op je gewicht en op je gezondheid.

Doe een koolhydraatarm of ketogeen dieet dan ook alleen onder begeleiding van een arts of diëtist. Zij kunnen inschatten of dit veilig is en of je alle voedingsstoffen binnenkrijgt die je lichaam nodig heeft. Ook helpen zij je vervolgens op weg naar een gezond eetpatroon.

Detoxen Met detoxen (ontgiften), zou je je lichaam reinigen van afvalstoffen en gifstoffen. Er worden allerlei adviezen op internet gegeven: volledige detoxkuren die je kunt volgen met sappen en theeën, kleibehandelingen, oil-pulling en detox-supplementen.

Voor al deze vormen van ontgiften geldt dat het wetenschappelijk onvoldoende onderbouwd is dat ze werken. Het lichaam heeft de beste detoxmachine, de lever. Dit orgaan is 24 uur per dag bezig met het verwerken van afvalstoffen.

Gaat ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ op? Meestal wel, maar een aantal detox-methodes kunnen

juist schadelijk zijn. In sommige producten, waarin bijvoorbeeld klei is gebruikt, kan te veel aluminium, lood of dioxine zitten. Neem daarom geen producten met klei.

Ze zijn niet veilig en de werking is niet bewezen.

Meer plantaardig Steeds meer mensen eten minder of geen vlees, vanwege hun gezondheid of omdat ze zich zorgen maken om het milieu. Ook veganisme staat al langere tijd in de belangstelling. Als veganist neem je helemaal geen dierlijke producten. Dus geen vlees, vis, zuivel, eieren en E-nummers van dierlijke oorsprong. Wil je vegetarisch of veganistisch eten, dan let je erop dat je genoeg eiwit, ijzer, vitamine B1 en vitamine B12 binnenkrijgt. Dit zijn voedingsstoffen die je vindt in vlees, maar ook in andere producten.

Vitamine B12 zit van nature alleen in dierlijke producten. Als je helemaal geen dierlijke producten neemt, heb je daarom vitamine B12-pillen of met vitamine B12 verrijkte producten nodig, zoals sojadrank met toegevoegd vitamine B12 en kant-en-klare veganistische producten met vitamine B12. Verdiep je goed in een veganistisch

Hoe herken je betrouwbare informatie?

•

Misschien een open deur, maar check je bron. Websites van overheidsinstanties en officiële gezondheidsinstanties zijn onafhankelijk en betrouwbaar. Websites van commerciële partijen geven vaker gekleurde informatie.

•

Te mooi om waar te zijn is ook te mooi. Wondermiddeltjes bestaan niet: er bestaat geen pil waarmee je afvalt en er is geen fruitsoort die zorgt dat je nooit kanker krijgt. Wees ook waakzaam als een dieet een hele groep voedingsmiddelen schrapt (als je een voedselovergevoeligheid hebt kan dit natuurlijk wel nodig zijn, ga dan naar een arts of diëtist). De kans op tekorten aan voedingsstoffen is dan groter. Gezond eten gaat altijd om het hele eetpatroon en niet om individuele voedingsmiddelen.

•

Er is een verschil tussen experts, zelfbenoemde experts en ervaringsdeskundigen.

Experts zijn mensen die bijvoorbeeld een diploma hebben gehaald in de voedingswetenschap of diëtetiek. “Voedingskundige” is geen beschermde term en kan iedereen gebruiken. Probeer daarom te achterhalen wat iemands achtergrond is.

•

Het aanhalen van onderzoek maakt informatie niet per se betrouwbaar. Zo kan de schrijver alleen díe onderzoeken aanhalen die zijn theorie onderbouwen (cherry picking).

Adviezen moeten altijd gebaseerd zijn op al het beschikbare onderzoek, waarbij mee is genomen dat het ene onderzoek meer bewijskracht heeft dan een ander.

46

eetpatroon voordat je hiermee begint, zodat je zeker weet dat je geen tekorten aan bepaalde voedingsstoffen krijgt.

De balans Mensen zijn duidelijk zoekende naar een manier van eten die bij hen past. Volgens ons draait het in het kort om - corona of niet – gezond, gevarieerd eten en voldoende bewegen. Er zijn meestal geen supplementen of strenge diëten nodig, ook niet als je wilt afvallen. Zoek een goede eigen balans in het nieuwe jaar, waarvan gezond eten een belangrijk onderdeel is. O

Column Asha ten Broeke Asha ten Broeke (1983) is wetenschapsjournalist en auteur van Het idee M/V en Eet mij.

Ze woont met haar man en twee dochters in Deventer.

‘MIDFAT’

H

et valt me nu al een poosje op: er zijn steeds minder dikke mensen in mijn omgeving. Vooral erg dikke vrouwen worden schaars.

Moeders van een kilo of 150 verdwijnen een poosje van het schoolplein, er wordt wat gefluisterd over een maagverkleining, en als ze terugkomen zijn ze ineens aanzienlijk slanker. Hooguit nog categorie ‘mollig’.

Dit maakt mij tegenwoordig vaak de dikste vrouw in een gezelschap.

En dat is een bijzondere ervaring, want zo stevig ben ik niet. Ik ben met mijn 115 kilo wat activisten in Amerika ‘midfat’ noemen; zeg maar,

Moeders van een kilo of 150 verdwijnen een poosje van het schoolplein en als ze terugkomen zijn ze ineens aanzienlijk slanker. ‘medium dik’. Dik genoeg om buiten het doorsnee schoonheidsideaal te vallen, maar niet zo dik dat ik bijvoorbeeld niet in het stoeltje in de bus pas.

Midfat zijn geeft me privileges. Wie dik is, maar niet de dikste in de ruimte, profiteert van een zeker

contrasteffect. Mensen zeggen: “O, maar jij bent toch helemaal niet zo dik?” Terwijl ze met een schuin oog kijken naar iemand die veel zwaarder is dan ik. Ik kan bovendien gemakkelijk passende kleren kopen. Ik kan zonder problemen een auto in stappen; ik hoef me nooit af te vragen of de gordel wel past. Ik loop zonder moeite. Ik kan naar een café zonder eerst te checken welke stoelen ze hebben.

In medische context ben ik minder bevoorrecht.

Omdat mijn BMI boven de veertig uitkomt, gaat het in de spreekkamer altijd over mijn gewicht. Als ik pijn heb of ziek ben, krijg ik soms geen hulp, omdat artsen zonder nader onderzoek aannemen dat mijn kilo’s het probleem zijn. Aan de andere kant kan ik wel op de reguliere weegschaal en ben ik niet te zwaar voor de behandeltafel of de scanner. De grootste vernederingen blijven me bespaard.

Met de opkomst van de body positivity-beweging durven steeds meer vrouwen zichzelf dik te noemen.

Dat is winst; ik juich het toe als vrouwen het begrip zonder schaamte durven te gebruiken en hun lichaam weten te omarmen zoals het is. Maar wie een beetje dik is – zeg: maat 44 of 46 – heeft wel een heel ander leven van iemand met maat 60.

Het is gemakkelijker om positief over je lichaam te zijn als je meer privileges hebt; als je nog dicht tegen het heersende schoonheidsideaal aan zit, als je niet te maken hebt met medische vooroordelen. Voor mij is dat moeilijker, maar niet zo lastig als voor ‘superfat’ vrouwen, omdat ik met mijn lichaam nog zonder zorgen op en in veel dingen pas en mijn lijf maatschappelijk nog redelijk acceptabel is.

Bovendien gaat body positivity niet alleen over zelfliefde, maar ook, of zelfs vooral, over het tegengaan van de stigmatisering van dikke mensen.

In die strijd zouden niet de dunste dikke vrouwen centraal moeten staan, maar juist de allerdiksten. Het doel moet zijn dat ook zij zonder zorgen en discriminatie door het leven kunnen. Want daar profiteert uiteindelijk iedereen van. O OPZIJ 2020/21

47

Interview

onze internationaal gelauwerde

Reddings

brigadier

48

Interview

Haar plaatsing op de lijst van 100 meest invloedrijke personen door Time Magazine kwam voor Rebecca Gomperts (1966) niet onverwacht. Hoe mooi ook, het heeft ook iets treurigs dat ze nog steeds zo broodnodig is. Want sinds de oprichting van Women on Waves in 1999, de organisatie waarmee de onverschrokken Gomperts abortus buiten de territoriale wateren mogelijk maakte, is er behalve veel gewonnen, de afgelopen jaren ook weer verloren.

Vrouwen worden voor de abortuskliniek lastiggevallen. En terwijl in veel landen abortus legaal is geworden, zoals Ierland, Thailand en volgend jaar Zuid-Korea, staat in Nederland abortus nog steeds in het wetboek van strafrecht. Dus we hebben Gomperts en haar organisatie hard nodig. In haar kantoor annex behandelruimte in Amsterdam spreken we de tengere, rap formulerende actievoerder. Het beeld van David tegen Goliath dringt zich aan ons op – waarbij in the end David wint.

DOOR MARI A N N E VE R H O E VE N B E E LD PA U L TO L E N A A R

J

ullie zijn eigenlijk echt een verrassend kleine organisatie, zeker gezien jullie impact.

“Oh ja, wij zijn echt een mini-organisatie. Of eigenlijk: drie organisaties. Women on Waves was de eerste met de boot, vervolgens kwam Women on Web, en als derde Aid Access. Die laatste twee helpen vrouwen in alle landen toegang te krijgen tot abortus. Dat kan lokaal zijn met medicijnen die daar in de apotheek verkrijgbaar zijn. We geven informatie over het beste en veiligste gebruik van de medicijnen, en als vrouwen die niet kunnen krijgen zijn we intermediair tussen de voorschrijvende arts en de apotheek die abortuspillen verstrekt. We hebben een veeltalige helpdesk en dat alles gebeurt voor een vrijwillige donatie.”

Maar jullie doen toch ook aan fondsenwerving?

“Women on Web is altijd zelfvoorzienend geweest, dus daar doen we geen actieve fondsenwerving voor. Wel toen we het moesten

opzetten. Hivos heeft dat destijds gesteund met nog een paar organisaties. Aid Access, dat feitelijk hetzelfde doet als Women on Web, heeft ook eigen inkomsten. Gelukkig maar, want ik haat fondsenwerven.”

Je zult toch een salaris moeten hebben, je gezin kunnen onderhouden.

“Ik ben altijd heel bescheiden geweest en heb een laag salaris. Ik woon nog steeds in een sociale huurwoning, en ik heb geen pensioen en dat soort dingen. Ik heb eigenlijk niet zo goed voor mezelf gezorgd. (lachend) Je gaat toch voor je passie en dan vergeet je dat soort dingen. Maar goed, dat geeft helemaal niet.”

Wat vinden je kinderen van wat je doet? Die zijn natuurlijk hartstikke trots op je.

“Nou, ik heb er twee van 14 en 15. En kinderen zijn niet zo snel trots op hun ouders. Maar ze vinden me wel een coole moeder, ze mogen best laat thuiskomen en vrienden mogen altijd bij ons blijven logeren. Dus dat vinden ze wel fijn.”

Even terug naar die fondsenwerving, volgens mij moet je daar best wel hard aan trekken.

“In ’99 heb ik wel de nodige fondsenwerving gedaan om Women on Waves op te kunnen zetten. De eerste fondsen kwamen binnen van een groep van tien erfdochters. Dat waren vrouwen die geld hadden geërfd en zij hebben toen voor de campagne met de boot in Ierland allemaal tienduizend gulden ingelegd. Een paar zelfs nog meer.

OPZIJ 2020/21

49

Interview Vervolgens kreeg ik ook wat fondsen uit Amerika. En ja, ik weet niet precies meer hoe het allemaal bij elkaar gesprokkeld is. Het was ook eigenlijk maar gewoon beginnen en doen. Maar het is allemaal doorgegaan en redelijk goed gekomen en het loopt. Laatst nog had een band in New York, The National, een dollar op elk verkocht kaartje gelegd voor ons.”

Dan helpt ook zo’n vermelding door Time.

“Deze actie toevallig niet, dat was daarvoor al. Maar we zijn veel in het nieuws geweest, in The New York Times gestaan, op NBC geweest en nog wat andere tv-zenders. Het is echt wel grappig dat ik in de laatste twintig jaar in alle grote Amerikaanse media heb gestaan.”

En toch is het dan een enorme verrassing als je dan ineens op zo’n lijst komt te staan. Wat wel fantastisch is natuurlijk.

“Ja, dat was wel een verrassing.”

Hadden ze dat niet van tevoren…?

“Jawel, ik werd benaderd door iemand die een stukje wilde schrijven, en ik mocht het lezen voor het naar de drukker ging. Ik weet denk ik wel waarom de keuze op ons is gevallen. Ik

‘Ik wil niet op het moment dat ik op het vliegveld sta in de boeien worden geslagen. Dat wil ik niet riskeren. Als mijn kinderen wat ouder zijn, is het een ander verhaal.’ had heel veel aandacht voor ons werk in Amerika gekregen. Ik had zelfs een dreigbrief ontvangen van de FDA, de Food and Drugs Agency, vanwege het voorschrijven van abortuspillen, dat was best wel spannend. Toch besloot ik om door te gaan. Ik had een hele goede advocaat gevonden, die pro bono voor ons aan de slag ging. Een hele bijzondere man, zelf ook arts. Want hoewel er in Amerika veel organisaties zijn die zich bezighouden met abortusrechten, was er 50

op het moment dat ik om hulp vroeg niemand die dat op zich wilde nemen.”

Want?

“Of je valt net niet in de doelgroep of het is net niet hun strategie. Er zijn allerlei redenen. Dat vind ik ook niet zo erg, hoor, dat is gewoon hoe het gaat. Maar je moet je realiseren dat er een enorme ongelijkheid is op het gebied van gezondheidszorg, waarbij alleen iedereen die geld heeft toegang heeft tot wat voor zorg dan ook. En het zijn de arme mensen – en dat is vijftig procent van de Amerikaanse bevolking – die geen toegang hebben tot gezondheidszorg. Dat gaat niet alleen over abortus, dat gaat over de hele gezondheidszorg. Vervolgens hebben we de zaak omgedraaid. We hebben gezegd: dan gaan wij nu de FDA aanklagen voor het schenden van de rechten van mijn patiënten in Amerika.”

Het is natuurlijk ook lastig dat al die staten andere wetgeving hebben.

“Ja, dat klopt. Dat is heel ingewikkeld, maar ook wel leuk. Er zijn nu bijvoorbeeld ook Amerikaanse artsen die met mij in Aid Access werken in New York, New Jersey, Washington en nog wat andere staten. Dus de vrouwen die hulp vragen via Aid Access, worden door deze artsen geholpen, terwijl dat in hun eigen staat dat niet mag. Dat vind ik dan fantastisch. En dan tegen tarieven die mensen wel kunnen betalen, of gratis voor de vrouwen die het niet kunnen betalen.

Ben je veel in Amerika?

“Ik heb een jaar in Amerika gewoond, in Princeton. Dus ik ken Amerika heel goed. En ik heb er heel veel genetwerkt, en ben er heel veel geweest, voor werk, congressen. Toen ik Aid Access oprichtte, nam ik ook de beslissing om afstand te nemen en te zien hoe het zich verder zou ontwikkelen.”

Omdat je misschien last krijgt of bedreigd wordt?

“Ja, ik wil niet op het moment dat ik op het vliegveld sta in de boeien worden geslagen. Dat wil ik niet riskeren. Als mijn kinderen wat ouder zijn, is het een ander verhaal. Ik heb het ook wel eens heel spannend gevonden om naar Polen te gaan. Want ik ben drie keer verhoord vanwege de hulp die Women on Web geeft aan vrouwen in Polen. Op verzoek van de Poolse regering werd ik door de rechtbank in Nederland verhoord. Dat is drie keer gebeurd.”

En daar werkt de Nederlandse regering dan aan mee?

“Nou, dat is gewoon een rechtsbijstand verzoek. Dan ben je geen verdachte, je wordt gehoord als getuige. Maar ik heb altijd goede advocaten, die dan vinden: ‘Wij zeggen helemaal niets. Want we willen niet meedoen aan dingen die te maken kunnen hebben met verdachtmaking.’ Maar ik ben weleens naar Polen geweest dat ik dacht: ‘Mwah, ik neem mijn telefoon en mijn computer niet mee. Ik koop een nieuwe telefoon, een nieuwe computer, want als er iets

Interview gebeurt, wil ik niet dat ze in mijn gegevens kunnen.’”

Klinkt spannend.

“Ja, dat was toen wel even spannend. Maar dan gebeurt er vervolgens helemaal niets.

Het is een intimidatietactiek, en die is best effectief.”

Even terug naar de situatie in Nederland wat betreft abortus, nu we het toch over intimidatie hebben.

“Nederland heeft nu last van een soort remmende voorsprong. Het was hier heel goed geregeld. Zeker in vergelijking met andere landen, maar dat is sinds tien, vijftien jaar echt niet meer zo. En het is raar dat dat niet wordt onderkend. Niet door de regering.

Niet door de organisaties die hier werken. Iedereen blijft krampachtig vasthouden aan: ‘Ja, maar wij doen het zo goed want we hebben die klinieken!’ Maar als je wilt dat abortus goed beschikbaar is, moet dat gewoon heel anders georganiseerd worden.”

We hadden in Leiden ook een abortuskliniek, daar zijn appartementen in gekomen.

“Er zijn in Nederland op dit moment nog maar dertien, veertien klinieken. En het waren er achttien. Maar wat belangrijker is, is dat je met die aparte klinieken geen optimale abortushulpverlening kan geven. Deze zorg moet gewoon geïntegreerd worden in de normale gezondheidszorg, want als je dat niet doet creëer je barrières voor mensen. Altijd. En je creëert een focuspunt waar protesten naartoe kunnen gaan.”

Het geeft je het gevoel dat je iets gaat doen dat niet in een regulier ziekenhuis thuishoort.

“Precies. Het stigmatiseert. Maar als je zegt: dit is gewoon reguliere hulpverlening, dan worden alle gynaecologen, alle basisartsen, alle huisartsen ervoor opgeleid. Dan zullen er misschien een paar zijn die zeggen: ‘Dat wil ik niet wegens mijn religie.’ Maar dan is dat zo.”

Zoals bij euthanasie.

“Maar dat vraag je in principe aan je éigen huisarts of hulpverlener. In het geval van een abortus moet je vanuit Zeeland naar Rotterdam reizen. Het is krankzinnig dat dat in Nederland gewoon niet goed geregeld is. Want je ziet dat abortusaantallen in de regio’s waar geen klinieken zijn, lager zijn. Dat komt echt niet omdat daar minder vrouwen abortussen nodig hebben.”

Hoeveel abortussen zijn er in Nederland per jaar?

“Ongeveer 30.000, waarvan iets van 5000 van buitenlandse vrouwen. Dat is helemaal niet zo veel en het is een redelijk stabiel aantal.”

En ook die vijf dagen bedenktijd…

“Ja, absurd. Maar dat abortus nog in de strafwet staat. Dat is het allerergste. Een arts die buiten de kliniek een abortus uitvoert, kan in theorie gewoon vier jaar de gevangenis in. Dat is de strafmaat die ervoor staat. Terwijl als je als arts zo’n pil geeft, daar hoef je echt niet speciaal voor opgeleid te worden, geen instrumenten te steriliseren...”

Tot hoeveel weken mag zo’n pil worden voorgeschreven?

“Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie tot dertien weken zwangerschap. Maar in Nederland is het middel geregistreerd tot negen weken. Dan heb je het over tachtig procent van de abortussen.”

Maar waarom in Nederland die afwijkende norm?

“We lopen achter. Er is vanuit het ministerie en vanuit de inspectie heel veel weerstand tegen.”

Want?

“Het makkelijker toegankelijker maken van de abortuspil… Ik wilde dat ik dat begreep. Het is gewoon zo.”

Want wie zeggen daar dan vanuit het ministerie ‘nee’ tegen?

“Om een voorbeeld te geven: een aantal huisartsen was bezig met overtijdbehandelingen door middel van medicatie. Die hadden daar een onderzoek over gepubliceerd in Medisch Contact. Die behandeling mag tot zesenhalve week zwangerschap en valt niet onder de abortuswet, dus ook niet onder de strafwet. Vervolgens schrijft de OPZIJ 2020/21

51

Interview ‘Eén daad van verzet te plegen tegen iets wat ze onrechtvaardig vinden en kijken wat dat met je doet. Dat is mijn advies aan iedereen.’ inspectie als commentaar: ‘Als we erachter komen dat huisartsen dit doen, schakelen we het OM in.’ En ze schrijven de apotheken en de groothandel aan dat ze niet mogen leveren aan huisartsen en aan patiënten zelf. Dus er wordt de hele tijd geremd. Een aantal apothekers levert niet, omdat de KNMP, de apothekersvereniging, een brief heeft gekregen van de inspectie waarin staat dat ze indien er geleverd wordt, ze mogelijk medeplichtig zijn aan een strafbaar feit.”

Vind ik wel echt heel heftig.

“Het is ook een vorm van intimidatie waardoor veel huisartsen – ook al hebben ze het recht om het te doen, ook al is het legaal, ook al heeft die rechter gezegd: het is helemaal niet duidelijk of die overtijdbehandeling onder de strafwet valt – toch denken: ik heb niet zo veel zin in dat gezeur, want daarom zit ik niet in dit beroep, ook al zou ik iemand willen helpen, het is een beetje te veel gedoe.”

Wat moeten we doen om te zorgen dat het uit de strafwet verdwijnt?

“Dat is dus aan de politiek. Een kwestie van lobbyen, maar ook de huisartsen zouden in het geweer kunnen komen. Dit is het project waar we ons het komende jaar op gaan richten. We hebben allerlei plannen en ideeën daarover. Maar ook de abortusklinieken willen het niet.

Die zijn ertegen.”

Met als reden?

“Ik denk dat een aantal van die abortusartsen echt ervan overtuigd is dat hun abortusopleiding de beste is en dat een huisarts die zorg niet goed kan geven. Maar dat is natuurlijk onzin, want het is net als een miskraam, die begeleiden huisartsen ook. En ik zeg ook niet dat er helemaal geen ruimte is voor abortusklinieken, maar op een hele andere manier. Tot negen of twaalf weken moet die zorg gewoon in de eerste lijn zitten.”

En die vijf bedenkdagen moeten eraf, dan heb je al een week gewonnen.

“Die vijf dagen moeten er zeker af. Tachtig, negentig procent is onder die negen weken. De rest kan dan bij speciale klinieken of ziekenhuizen terecht. Dat is goede zorg. In Zweden wordt het ook door vroedvrouwen gedaan. Een abortuspil is een miskraam begeleiden.

52

Daar is niets ingewikkelds aan. Je kan best een hoop bloedverlies hebben, of pijn. Maar met goede pijnstilling is dat heel goed te doen. Het is een dag rot, maar daarna is het in principe gewoon over.

“Tijdens de lockdown kregen wij verhalen van vrouwen die niet naar een kliniek konden gaan, omdat ze met een controlerende partner thuis zaten. We hebben toen samen met Bureau Clara Wichmann een rechtszaak tegen de staat aangespannen en gezegd: ‘Wij willen die medicijnen naar die vrouwen kunnen sturen, of in ieder geval moet een kliniek dat kunnen doen, zodat die vrouwen niet naar de kliniek hoeven te komen.’

Toen stonden de abortusklinieken en de abortusartsen tegenover ons. Zij zeiden: ‘Wij zien geen probleem, wij zijn gewoon open.’ Nee, jullie zien het probleem niet, maar die vrouwen komen niet bij jullie terecht, want ze kunnen het huis niet uit. Maar we hebben die rechtszaak helaas verloren.”

W

at was je hoogtepunt van het afgelopen jaar? “Oh, dat vind ik heel moeilijk. Ik moet natuurlijk zeggen de Time 100. Nee, weet je wat ik echt heel leuk vind? Er wordt nu door een Engelse en Amerikaanse producent gewerkt aan een speelfilm over de abortusboot-campagne in Portugal. Dat is meer mijn persoonlijke ding. Wat ik ook een hoogtepunt vond, is dat abortus nu wordt gelegaliseerd in Thailand en in Zuid-Korea. En dat abortus is gelegaliseerd in NoordIerland. Dat zijn wel hele belangrijke momenten geweest.

En we zijn bij alle drie heel nauw betrokken geweest.

Dat zijn dus een heleboel hoogtepunten.” (lacht) En je dieptepunt? “Ik had er twee. We zijn bezig met het ontwikkelen van een nieuw voorbehoedsmiddel. Dat moesten we door corona even stoppen. Het is hetzelfde actieve medicijn als de abortuspil, maar het werkt als morning-after pil. We zijn het nu gaan onderzoeken of het ook werkt als voorbehoedsmiddel, door het één keer per week te slikken. Dan kan je het gebruiken als morning-after pil of als voorbehoedsmiddel, afhankelijk van hoe vaak je seks hebt. We denken dat dat heel belangrijk is voor de toekomst. En het andere dieptepunt was de Google-update van 5 mei. Daardoor is onze website, die altijd als eerste te vinden was door vrouwen over de hele wereld, onvindbaar geworden. Dat is heel erg. De macht van één zo’n bedrijf om een service die vrouwen echt nodig hebben, met één druk op de knop van heel goed vindbaar, naar nagenoeg verdwenen te krijgen. En corona natuurlijk.” Hoe heeft corona jou en jouw persoonlijke cirkel beïnvloed? “Onze blik was heel erg naar buiten gericht. Met name andere landen, andere plekken. Het heeft voor ons allemaal toch een andere prioriteit gekregen. Er zijn toch dingen dichterbij die veel belangrijker zijn. Vrienden, mensen, bij elkaar zijn. Dat is niet zo heel spectaculair. De zorg voor elkaar, voor de mensen die je lief zijn. Ik merkte dat

Interview

ik het voor mijn kinderen het allerergste vond, omdat juist al die fysieke contacten voor tieners zo belangrijk zijn. Al die feesten, overal alles kunnen ervaren. Ook het feit dat een ander lichaam misschien bedreigend is, in plaats van dat het iets is waar je van geniet en waar je intimiteit mee hebt.” Heb je het afgelopen jaar meer tijd gehad voor dingen waar je eerder niet aan toe kwam?

“Nee, ik heb alleen maar crisismanagement gedaan. Ik heb het verschrikkelijk druk gehad. Doordat er geen vluchten meer gingen, moest je de hele tijd alternatieve oplossingen bedenken om toch vrouwen te kunnen helpen over de hele wereld. En de rechtszaak natuurlijk.”

Wat is je grootste les geweest in 2020?

“Dat je dingen niet kunt voorspellen. Je maakt allerlei plannen, zelfs vijfjarenplannen over hoe dingen zouden moeten gaan en het houdt gewoon op. Ik had nooit, nooit, nooit met dit soort dingen rekening gehouden en het grappige is: ik heb een opleiding gevolgd op Princeton over public health emergency. Dat ging bijvoorbeeld over SARS. Er was een expert van de Wereldgezondheidsorganisatie die daar college over gaf. Die heeft toen gezegd: ‘Dit kan eigenlijk nooit op zo’n grote schaal wereldwijd verspreiden, omdat er al zo veel resistentie is.’ Hij dacht dat mensen door al dat wereldwijde reizen er overal al afweer ontwikkeld was.

Maar zijn fantasie is nooit uitgegaan van een helemaal nieuw pathogeen. Wat dat betreft vond ik het ook ontzettend interessant. Ook hoe sommige mensen totaal corona-foob zijn geworden, heel angstig, en andere mensen niet. En alles daartussenin. En ook dat dat echt onbegrip is. Dat de een zegt: ‘We moeten toch doorgaan met leven. Er is wel een risico maar dat risico mitigeer je, maar het is niet zo dat je ons gaat opsluiten en stoppen.’ En aan de andere kant echt mensen die totaal zichzelf hebben opgesloten en hun huis niet meer uit komen. Je kunt het probleem dan ook van verschillende kanten bekijken. We weten immers al heel lang wat de risicogroepen zijn, en ik vind het eigenlijk heel erg dat de mensen die niet tot die risicogroep horen, zo hard de consequenties voelen van het beleid. Het lijkt me ontzettend moeilijk om in een besluitvormende rol te zitten, om in zo’n team te zitten met al die verschillende meningen en iedereen denkt het altijd allemaal beter te weten. Maar dat is wel wat ik voelde en ik vond de sluiting van de scholen in maart schandalig. Dat had nooit gemogen. Dit heeft zo veel schade aangebracht. Dan moet je maar kijken hoe je iets kunt doen om oudere mensen beter te beschermen.” Wat raad je iedereen aan om te doen in het komende jaar? “Dat vind ik echt heel erg ingewikkeld! Dat kan ik niet. Nou, misschien om één daad van verzet te plegen tegen iets wat ze onrechtvaardig vinden en kijken wat dat met je doet. Dat is mijn advies aan iedereen.” En wat raad je iedereen af? “Niet veroordelen. Gewoon dat: andere mensen niet veroordelen. Dat vind ik het enige belangrijke. Volgens

mij is dat het enige wat alles mooier maakt.” Heb je meer ruzie gemaakt of ben je vredelievender geworden tijdens de lockdown? “Weet ik niet. Ik probeer niet zo veel ruzie te maken. Ik denk dat ik wat meer geduld heb gekregen.” Wat is je favoriete Corona-proof uitstapje geweest van het afgelopen jaar? “Ik ben bij Mediamatic geweest, dat was erg leuk. Zij hadden nog een corona-proof diner over de geschiedenis van slavernij.

En zeilen kan altijd corona-proof.” Waar hoop je op in het komende jaar? “Ik vind ‘hoop’ een hele lastige term.

Hoop gaat over verandering. Het verlangen dat dingen anders zijn. Hoop gaat over dat dat gebeurt, door anderen.

Terwijl ik vind dat als je wilt dat dingen veranderen, dan zal je dat zelf moeten doen, gewoon aanpakken.

Verzet, of niet. Hoop heeft voor mij iets van gebrek aan betrokkenheid. Er is ontzettend veel wat nog veranderen moet in de wereld. Ik vind climate justice ontzettend belangrijk, dus vliegen wil ik eigenlijk helemaal niet meer.

Dat is ook iets wat ik me heb gerealiseerd; ik hoef eigenlijk niet zo veel te vliegen om mijn werk te kunnen doen. Het is belachelijk, al die mensen die de hele tijd overal heen en weer vlogen. Ik weet niet of Zoom of Teams daar een oplossing voor is, maar dat kan op een andere manier. Het klimaat is echt het grootste ding dat op ons pad ligt. Geen plastics meer, niet meer zo veel reizen, niet meer vliegen, geen vlees meer eten. Al die dingen die iedereen kan doen.

Maar goed, dat is heel groot en dat kan je alleen maar doen als je niet arm bent. Als je in armoede leeft, heb je geen keuzes. Dan zijn vlees en plastic gewoon goedkoper.”

Zoomvergaderingen, of aan de vergadertafel? “Ik vind Zoom helemaal niet prettig. Maar wat ik wel merk: op het moment dat je op congressen bent of bij trainingen, bijeenkomsten of campagnes, dan komt er een energie waarin nieuwe ideeën ontstaan. Waardoor je heel veel creativiteit en oplossingen krijgt. Dat ontstaat niet via Zoom.” Liever een lockdown in de stad of buiten de stad? “Ik woon hier in Amsterdam, dus mijn escape is met de boot weg.” Eten bestellen of uitgebreid kokkerellen? “Ik kook zelf altijd, maar ik vind het niet leuk, maar eten bestellen vind ik ook niet zo veel aan. Ik zorg gewoon voor twee tieners: pizza in de oven!” O

OPZIJ 2020/21

53

goed leven|beter denken ISVW.NL Een verblijf op Landgoed ISVW is een feest. Alle opleidingen en evenementen worden verzorgd door de beste docenten. Je maakt kennis met geestverwanten, geniet van heerlijke maaltijden en je ontspant met een wandeling door de bossen. Kijk op isvw.nl.

‘Mensen, het is lastig maar het kan...’

De woorden van Jan Terlouw

l FILOSOFIEWEEKEND

l BASISCURSUS

DE OORSPRONG VAN DE MENSENRECHTEN

INLEIDING IN DE FILOSOFIE

3031 JANUARI 2021 v.a. € 330,-

START: 910 JANUARI 2021 v.a. € 330,- per weekend

In 1948 werd de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen door de Verenigde Naties.

Het idee dat mensen bepaalde universele rechten hebben heeft een lange geschiedenis. Een belangrijke periode in die geschiedenis is de Verlichting. Jabik Veenbaas, vertaler en expert op het gebied van Verlichtingsfilosofie, bespreekt in dit weekend drie belangrijke denkers over mensenrechten: Edmund Burke, Thomas Paine en Mary Wollstonecraft.

Wat is waarheid? Wat is het goede leven? Wat is schoonheid? Wat is de mens? En wat is een rechtvaardige samenleving? In vijf weekends neemt filosoof Jan Flameling je mee in vogelvlucht langs deze vijf grote filosofische vragen en door vijfentwintig eeuwen westerse filosofie. Na afloop heb je kennisgemaakt met de belangrijkste ideeën uit deze filosofische traditie.

Marjolein Westerterp

Jan Terlouw zet zich nog altijd iedere dag in voor een betere samenleving en wereld. Samen met Marjolein Westerterp denkt hij in ‘Mensen, het is lastig maar het kan...’ hardop na over thema’s als verandering, leiderschap, fantasie, liefde, optimisme en vrijheid.

Een boek voor iedereen die wel een hart onder de riem kan gebruiken.

€ 17,50 | 192 blz. @ info@isvw.nl 54

@isvwijsbegeerte

ISVW

ISVW

@isvwijsbegeerte

033-465 07 00

Onze nummer 1 is

Rebecca Gomperts

N

aar de Top 100 van meest invloedrijke vrouwen in Nederland, die OPZIJ dit jaar alweer voor de twaalfde maal publiceert, wordt met belangstelling uitgekeken. Niet dat er geen andere toppen worden gepubliceerd – en ze zijn allemaal even belangrijk en allemaal met als doel het werk, de zichtbaarheid en de impact van vrouwen in onze maatschappij te vergroten.

En wat een impact hadden vrouwen in dit bijzondere en extreme jaar!

Het coronavirus beheerste zo’n beetje alles in ons leven. We hingen tijdens lockdowns – intelligente of niet – voor de tv, waar iedereen z’n mening kwam geven en iedereen het vooral beter wist. We weten nu wat een

FO

TO

PA U

LT

OL

EN A

AR

Outbreak Management Team is en kennen de voor- en tegenstanders van alle coronamaatregelen. De talkshows en nieuwsrubrieken werden beter bekeken en zelfs een showbizzprogramma als RTL Boulevard gaf dagelijks commentaar op besmettingscijfers en het belang van het mondkapje. Maar het betekent ook dat er een aantal nieuwkomers op onze lijst staan, die dankzij het virus dit jaar van invloed zijn geweest. En niets ten nadele van hun expertises, maar we hopen toch dat we ze volgend jaar – als iedereen is gevaccineerd en ons leven weer ‘normaal’ is – niet meer terugzien op deze lijst.

Maar ‘invloedrijk’, hoe meet je dat?

Aan het aantal malen dat je in de publiciteit bent geweest? Het aantal mensen dat in positieve zin te maken heeft gehad met een maatregel, een actie of een wet die door een van onze belangrijke vrouwen is geïnitieerd? Het is een mix van deze factoren, waarbij het voor OPZIJ vooral belangrijk is welke invloed en impact je hebt toegevoegd aan de stoel, positie of baan die je al hebt. De uitkomst zal, zoals bij wel meer wat wij publiceren, vast niet door iedereen voor de volle honderd procent omarmd worden. Wat we hebben gedaan is naar eer en geweten gekeken naar een mix van bovenstaande factoren in de tien categorieën die onze Top 100 kent. Dat heeft een fantastische lijst vrouwen opgeleverd, die ieder in hun eigen vakgebied bergen hebben verzet.

Respect.

OPZI Vervolgens hebben we voor elk van deze categorieën een nummer 1 gekozen. Die was soms meteen duidelijk, soms niet. We hebben honderden vrouwen langs zien komen die ons allemaal zijn opgevallen en er is dan ook heel wat gediscussieerd om tot die uiteindelijke top 10 per categorie te komen. Daarom benoemen we ook alleen alle nummers 1, en maken we per categorie geen ranking van twee tot tien. Immers, het maken van deze rankings is geen exacte wetenschap, dus het kan niet zo zijn dat je als nummer tien ‘minder’ bent dan nummer twee. Let dus op: na de nummer 1 staan de overige negen vrouwen op alfabetische volgorde vermeld. Daarom presenteren wij met veel plezier tien fantastische nummers 1, omringd door negentig geweldige vrouwen die in 2017 hun invloed goed hebben weten te verzilveren.

En natuurlijk is daar de absolute nummer 1. En er was geen discussie over: Rebecca Gomperts, oprichter van Women on Waves, actievoerder voor vrij toegankelijke abortus, waar dan ook ter wereldwijd, is onze nummer 1. Dat Time Magazine het met ons eens is, is haar verdienste. En als iemand past bij onze definitie van invloedrijk, is het Rebecca Gomperts. De impact die zij heeft met de door haar opgerichte ‘miniorganisatie’, zoals ze het zelf noemt, is immens. En bovendien is het recht op zelfbeschikking voor vrouwen voor OPZIJ minimaal zo belangrijk als voor Gomperts. Voor een uitgebreid interview met haar zie pagina 48. O OPZIJ 2020/21

55

Cultuur

Naomie Pieter

(30), choreograaf, activist: kick-out zwarte piet, Black Lives Matter Nederland, Black Queer & Trans Resistance NL

“Ik heb de zwarte identiteit niet bedacht. Het is de wereld die mij zwart maakt. We zijn allemaal racialized, tot ras gemaakt.’(NRC) Performancekunstenaar, queer, maar vooral activist Naomie Pieter zet zich al jaren in voor de zwarte gemeenschap in Nederland. Ze is medeoprichter van ‘Black Queer & Trans Resistance NL’, dat ijvert voor de rechten van zwarte queers en transgenders, de organisatie die nauw betrokken is bij de organisatie van de Black Lives Matter-protesten die in het hele land plaatsvinden. Ze is ook een van de woordvoerders van Kick Out Zwarte Piet en organiseert onder de naam ‘Pon di Pride’ evenementen voor de LHBTIQ+ gemeenschap. Zo organiseerde Naomie op 25 juli 2020 de eerste black Pride in Amsterdam. Naomie over de Black Lives Matter-demonstratie op de Dam in Amsterdam: “Het voelde alsof het heden, het verleden en de toekomst samenvielen. Het verleden werd gehoord op een historische plek die door kolonisatie van andere landen is gebouwd, bijvoorbeeld door mijn voorouders uit Curaçao. Iets verder, op korte afstand van de Dam, is de Beurs van Berlage, waar aandelen en tot slaaf gemaakte mensen werden verhandeld. Te midden van zoveel geschiedenis stonden wij daar ineens met duizenden mensen, zwarte en witte, te demonstreren – dat gaf me hoop voor de toekomst. Het was een kantelpunt, het begin van nieuwe gesprekken, en wij hebben daaraan bijgedragen”. (NPO3)

Cathelijne Broers (1968), directeur Prins Bernard Cultuurfonds Geroemd om haar diplomatie, vertrok ze in november bij De Nieuwe Kerk en de Hermitage om baas te worden van het Prins Bernhard Cultuur Fonds. Zowel de Hermitage als De Nieuwe Kerk krijgen dankzij Halbe Zijlstra geen subsidie meer, maar het gaf Broers ‘een kick’ om met steun van sponsoren grote publiekstentoonstellingen te organiseren. Een coach leerde haar hoe ze zich als vrouw kan neerzetten als directeur ‘Zonder in de overdrive te gaan, want dan ben je als vrouw al snel kattig of steil.’ (NRC)

Rineke Dijkstra (1959), fotograaf Fotograaf Dijkstra, wereldwijd geroemd om haar reeks strandportretten van pubers, ontving dit jaar de Johannes Vermeer Prijs: de Nederlandse staatsprijs voor de kunsten. De prijs werd uitgereikt op donderdag 29 oktober in de Haagse Ridderzaal.

De jury had Dijkstra unaniem voorgedragen vanwege haar ‘iconische bijdrage aan de fotografie’; ze is volgens het juryrapport ‘de koningin van de Nederlandse portretkunst’.

Lidewij Edelkoort (1950), trendforecaster Wereldwijd gelauwerd. Is op haar zeventigste haar brille nog verre van verloren en ziet als een van de weinigen licht in de coronacrisis.

"Het is nu namelijk aan ons allen om het bestaan opnieuw vorm te geven en dat geeft voldoening en een groot besef van ‘zelf’."

OPZI

Top 10 - Cultuur Tabitha Foen-A-Foe (1992), zangeres, songwriter De meest gestreamde vrouwelijke artiest van Nederland beschikt over een fikse portie girlpower. Omdat ze geen zin had in een louche manager met wurgcontract, is Tabitha zelfstandig ondernemer. Haar debuutalbum Hallo met mij, verscheen dit jaar onder haar eigen label Neof Music Group. De deelname aan het programma Beste zangers, maakte haar bekend bij een breed publiek. Daarnaast is ze de oprichtster van de stichting ‘Mooi zoals je bent’, een organisatie die jongeren helpt om op een positieve manier naar zichzelf te kijken en hun kwaliteiten te ontdekken. In alle opzichten is 2020 een geweldig jaar voor Tabitha, want ze is ook zwanger van haar eerst kind.

Jacqueline Grandjean (1968), directeur/curator Oude Kerk Ze haalt kunstenaars naar de Amsterdamse Oude Kerk, die geregeld een cultuurclash veroorzaken met de protestantse kerkgemeenschap die er ook huist. Zo ageerden de kerkgangers tegen de installatie Poems for Earthlings, van de Argentijnse kunstenaar Adrián Villar Rojas, die torenhoge muren van zandzakken in de kerk opwierp als een ‘verdedigingslinie’. Maar Grandjean stelt dat de coranacrisis de vragen die de kunstenaar aan de orde stelt, zijn werk juist urgentie geeft. ‘Hoe beschermen we onszelf als mens? Voelen we ons onoverwinnelijk? Superieur aan de natuur?’ (Het Parool)

Sandra den Hamer (1959), directeur filmmuseum Eye, lid jury Prins Claus Fonds Blijft maar interessant programmeren, ondanks het rondwarende coronavirus dat de gehele culturele sector keihard treft. Dit jaar schonk Eye aandacht aan de vele vergeten vrouwelijke filmmakers onder de noemer Women make film, waarvan de gelijknamige documentaire ook werd vertoond. Den Hamer droomt ervan om met een Eye-reisbioscoop rond te trekken. ‘De magie van film op het grote witte doek ervaren in je eigen omgeving. Zoals filmvertoning ooit begon, maar dan in onze 21ste eeuw.’ (NRC) Het EYE Filmmuseum is dit jaar genomineerd voor de BankGiro Loterij Museumprijs 2020.

Iris van Herpen (1984), modeontwerpster Haar werk heet terecht haute couture, want Van Herpens ontwerpen zijn van een zeldzaam hoog niveau. Haar jurken zijn sculpturaal en futuristisch en worden gedragen door onder andere Björk, Lady Gaga en Beyoncé. Tijdens de modeweek deze zomer in Parijs werd Van Herpens couturevideo getoond waarin Carice van Houten haar nieuwste Transmotion dress draagt. ‘Nederlands mode wordt niet veel beter,’ oordeelde Vogue. Haar creaties waren dit jaar ook te zien in The Art of Lace | Van Chanel tot Iris van Herpen, een tentoonstelling in het Textielmuseum.

Judikje Kiers (1962), directeur Amsterdam Museum Ze is mede-auteur van het boek De glorie van de Gouden Eeuw, maar als museumdirecteur schafte Kiers de term ‘de Gouden Eeuw’ af. Daarmee zwengelde ze een discussie aan die nog steeds niet is afgelopen, en daar was het Kiers mede om te doen. ‘Als mensen zeggen: mijn voorouders zaten in slavernij, voor ons is die eeuw niet zo gouden, dan opent je dat de ogen voor een breder perspectief op de geschiedenis.’ (Algemeen Dagblad)

Marieke Lucas Rijneveld (1991), schrijver en dichter Identificeert zich niet als vrouw, ze noemt zich een 'tussenmens. Marieke won dit jaar als eerste Nederlandse schrijver de prestigieuze Booker International Prize 2020 met haar roman De avond is ongemak. Daarnaast won ze ook de Ida Gerhardtprijs 2020 voor haar bundel Fantoommerrie.

De jury van de Ida Gerhardt Poëzieprijs over de schrijfster: "Marieke is een dichter die ons heeft verrast en ontroerd, die met taal beelden oproept die we nooit meer kunnen vergeten, die soms lichtvoetig en dan weer ernstig de vinger op de zere plek legt." Rijneveld vindt het jammer dat er in het Nederlands nog geen voornaamwoord is voor non-binaire mensen. Omdat er geen beter woord is, kiest ze ervoor om zich te laten aanduiden met ‘zij’.

OPZIJ 2020/21

57

Media

Fidan Ekiz

OPZI

FOTORUUD POS

(1976), presentator

Zit helemaal in haar kracht bij De vooravond. Neemt zelf ook geregeld ferm stelling in. Maakte er een punt van dat het muisstil bleef na de onthoofding van een Franse geschiedenisleraar door een moslimextremist, terwijl Nederland massaal de straat opging om demonstreren voor Black Lives Matter. Rechts Nederland omhelst haar als verfrissend geluid bij de publieke omroep, maar NOS-baas Marcel Gelauff verbiedt zijn journalisten bij Ekiz aan de tafel te schuiven. Ook dit kaartte ze aan, en zodoende werd Gelauffs verbod onderwerp van nationale discussie. Well done, Ekiz!

Janine Abbring (1976), presentator, eindredacteur

Clarice Gargard (1988), journalist, programmamaker en presentator Moedige stem in het soms grimmige anti-racismedebat. Dit jaar stonden 25 onlinebedreigers voor de rechter die reageerden op een livestream die Gargard had gedeeld op Facebook van een demonstratie tegen Zwarte Piet in 2018. De schrijfsels van de verdachten varieerden van doodsbedreigingen tot verkrachtingsfantasieën – Gargard deed aangifte. De officier van justitie betitelde de ruim 7600 reacties als een ‘toetsenbordpogrom’. De veroordeelden kregen taakstraffen en geldboetes.

Nikkie de Jager (1994), make-up artist, eigenaar YouTubekanaal Nikkie Tutorials Werd als YouTubers wereldwijd bekend, omdat ze op haar kanaal Nikkie Tutorials de make-up deed van reality-queen Kim Kardashian. Dit jaar maakte de make-up artist in een emotionele video bekend aan haar ruim 12 miljoen YouTube-followers dat ze transgender is. Ze deed dit onder druk van een afperser, vertelde ze onder meer in veelbekeken Amerikaanse Ellen DeGeneresshow. Nikkie won dit jaar ook nog Wie is de Mol? en werd goodwillambassadeur bij de Verenigde Naties, waar ze zich inzet voor gendergelijkheid.

JULIE BLIK

Keerde onmiddellijk van buiten naar binnen na de corona-uitbraak. Floortje naar het einde van de wereld, werd Floortje blijft hier. Met de haar kenmerkende interesse en empathie bezoekt ze in Nederland mensen op wonderschone, vaak afgelegen plekken die wat te vertellen hebben. Hiermee trakteert Dessing de tv-kijker op waardevolle lessen in de kunst van het thuisblijven.

TO

Floortje Dessing (1970), programmamaker

FO

Zoals OPZIJ vorig jaar al hoopte, presenteerde Abbring dit jaar alweer voor het vierde seizoen Zomergasten. Ze doet dit zo goed, dat zij de telkens terugkerende ophef over de ZG-presentator deed verstommen. “Ik zie dit seizoen ook als uitgelezen kans om te praten met mensen van wie je kunt leren hoe je omgaat met tegenslag, zowel op persoonlijk als professioneel gebied.” Minstens zoveel invloed heeft Abbring in haar functie als eindredacteur van kijkcijfercanon Zondag met Lubach, waarover tot in het Torentje wordt gesproken.

Top 10 - Media Eva Jinek (1978), presentator Jinek verhuisde begin dit jaar van NPO naar het commerciële RTL en kreeg daar een nagenoeg koninklijk onthaal. Werd door recensenten al na haar allereerste uitzending bij RTL in januari uitgeroepen tot dé talkshowkoningin. Maar tot ieders verbazing barstte er een ‘talkshowoorlog’ los tussen La Jinek en de onervaren presentatieduo’s van OP1. Met de hijgende kijkcijfers in haar nek ging Jinek nóg gejaagder praten. Knap dat ze na een zomerpauze, waarin Beau het stokje overnam, ijzersterk terugkwam. Thierry Baudet liet ze sidderen dat doet geen OP1 duo haar na. Jinek heeft de latenightshow op RTL met haar komst een flinke boost gegeven, nadat haar voorgangers daar niet in slaagden.

FO

Saskia Noort (1967), schrijfster en columnist

TO

Succesvolste Nederlandse thrillerschrijfster, is tevens van nature een feminist. Kaart met haar column in het Algemeen Dagblad een breed scala aan onderwerpen aan, van verkrachting tot de achtergestelde positie van de vrouw in het algemeen. “In Nederland gaan de meeste vrouwen parttime werken als ze kinderen krijgen, ze zijn financieel afhankelijk, ze komen niet voor zichzelf op en als ze dat wel doen tijdens de scheiding krijgen ze één bak ellende.” (Algemeen Dagblad)

CARLI HERM ES

Sheila Sitalsing (1968), journalist en columnist Kniebuigingen voor politici maakt ze niet, net zomin als voor machthebbers uit het bedrijfsleven. Deze econome is scherp en humoristisch en heeft meerdere veelgelezen columns, waaronder in de Volkskrant en OPZIJ. Zorgen om de verworvenheden van het feminisme heeft Sitalsing ook: “Je kijkt even de andere kant op, en de vanzelfsprekendheden die er net nog waren zijn plotseling weg.” (de Volkskrant)

Sioejeng Tsao (1992), activist en kunstenaar Staat ook bekend als SEEYOUSIOE, In haar cartoons en video’s kaart de biseksuele Tsao genderongelijkheid aan en discriminatie van Aziatische Nederlanders. Racisme tegen Oost-Aziaten en dan voornamelijk Chinezen is van alle tijden, maar met de komst van het coronavirus werd dit meer besproken dan ooit. “In mijn cartoons staat één vrouwelijk karakter centraal, dat mij representeert. Met mijn cartoons kaart ik maatschappelijke problemen op een kleurrijke manier aan. De multi-cultuur die Nederland rijk is, mag veel meer gezien worden.”

Marianne Zwagerman (1969), columnist, dagvoorzitter Haar column waarin ze oude mensen vergeleek met ‘dor hout’ dat door het coronavirus voortijdig wordt gekapt, maakte velen razend. Maar met haar ongezouten meningen die ze behalve op Twitter ventileert als columniste voor De Telegraaf en BNR-radio, neemt Zwagerman onmiskenbaar deel aan het maatschappelijk debat. Ze is niet bang om te shockeren: “Ik wil mensen aan het denken zetten, dat is mijn rol.” (de Volkskrant)

OPZIJ 2020/21

59

Onderwijs & Wetenschap OPZI

Hanneke Schuitemaker (1964) hoogleraar virologie Universiteit van Amsterdam Hoofd vaccinontwikkeling van farmaceut Janssen Vaccines & Prevention

Met haar openheid, optimisme en welbespraaktheid is ze het mediagenieke boegbeeld van het pro-vaccinatiekamp. Onder haar leiding ontwikkelt een team van honderd man bij Janssen Vaccines Leiden, dochter van de Amerikaanse farmaceut Johnson en Johnson, een coronavaccin. Schuitemaker werkte eerder aan vaccins tegen het hiv-virus, ebola en zika. De druk van de buitenwereld is groot maar daar is ze tegen bestand. Net zoals deze excellente wetenschapper goed kan omgaan met druk van de bedrijfspolitiek: ze kan bazen meekrijgen en wekt geen overspannen verwachtingen. Het helpt haar in de bestrijding van virussen om ze hun ‘mythische kracht’ te ontnemen. “Een virus is geen ’gelijkwaardige strijdpartner’ dat virologen en vaccinontwikkelaars te slim af wil zijn. Een virus is gewoon een slordige parasiet.” (Leidsch Dagblad)

Semiha Denktaş (1973), hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam Denktaş, geboren in Istanbul, promoveerde op de gezondheid en het gebruik van zorginstanties door oudere eerste generatiemigranten in Nederland. Gedragsstudies gericht op het verbeteren van de mentale en fysieke gezondheid van met name kwetsbare groepen, combineert ze sinds 2018 met de functie van chief diversity officer aan de Erasmus Universiteit.

Haar Turkse komaf en haar vrouw-zijn maken de chief diversity officer tot een rolmodel in de Rotterdamse academische wereld: “Als je kijkt naar de diversiteit onder studenten zie je dat die enorm is. Maar als je naar de staf kijkt, zie je deze culturele diversiteit niet terugkomen.” (eur.nl)

Ewine van Dishoeck (1955), president Internationale Astronomische Unie en hoogleraar astronomie aan de Universiteit Leiden Deze sterrenkundige is een van de allergrootste ter wereld, en deed onder meer baanbrekend onderzoek naar de ‘kraamkamers’ van zonnestelsels als het onze.

Momenteel houdt ze zich bezig met de intrigerende vraag: kan er leven zijn op andere planeten? Van Dishoeck werd wereldberoemd met haar onderzoek, dat eerder werd bekroond met de gezaghebbende Kavli-prijs. Afgelopen voorjaar werd de razend intelligente Van Dishoeck gekozen tot lid van de American Philosophical Society, het oudste gezelschap van geleerden in de Verenigde Staten, dat slechts 163 internationale leden telt naast 819 Amerikanen.

Naomi Ellemers (1963), sociaal-psycholoog en universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht Ellemers een van de vier vrouwelijke hoogleraren (zie ook Sluiter) achter Athena’s Angels, die zichtbaar maken tegen welke problemen vrouwen in de wetenschap aanlopen. Ze heeft een column in het Financieele Dagblad en houdt zich ook in haar vakgebied bezig met achterstelling, uitsluiting en diversiteit. Dit jaar werd ze door minister Ingrid van Engelshoven aangesteld als voorzitter van een KNAW-commissie die gaat adviseren over ongewenst gedrag in de wetenschap. Het advies van de commissie zal eind 2021 verschijnen. Ellemers is optimistisch, omdat mensen gefrustreerd zijn én gemotiveerd om wangedrag in de academie de wereld uit te helpen. “Ik vind dat een mooi uitgangspunt: het gaat nog niet zoals het moet, maar we willen allemaal heel graag dat het beter wordt.” (Erasmusmagazine)

FO

TO JE

ROEN O

ER

LE

M

A

N

S

Top 10 - Onderwijs & wetenschap Louise Fresco (1952), voorzitter van raad van bestuur van Wageningen University & Research Toonaangevend landbouw- en voedselwetenschapper. Daarnaast is ze ook bestuurder en schrijver, onder andere van columns in NRC Handelsblad. Acht jaar geleden vroeg Fresco zich al af in Hamburgers in het paradijs hoe de aarde in hemelsnaam tien miljard mensen moet voeden en tegelijkertijd een leefbare planeet kan blijven. Fresco dit jaar: "De laatste jaren is de tegenstelling tussen landbouw en natuur steeds groter geworden. Dat is nieuw. Misverstanden worden via social media uitvergroot. De toon van het debat wordt daardoor scherper en agressiever zonder ruimte voor nuance." (Algemeen Dagblad)

Beatrice de Graaf (1976), terrorisme-expert en hoogleraar history of international relations and global governance Schuift geregeld aan de nationale tv-talkshowtafels om over haar expertise terrorisme te praten. De Graaf is geliefd bij een groot publiek omdat ze abstracte concepten kan duiden zonder dat ze daarbij de wetenschappelijk nuance uit het oog verliest. Naast hoogleraar is ze medeoprichter van het Centre for terrorism and counterterrorism aan de Universiteit Leiden. Haar historische heldin is Wilhelmina van Pruisen, moeder van koning Willem I. Wilhelmina doet De Graaf aan haar grootmoeder denken. ‘Een gelovige vrouw, en een echte mater familias, die zich actief met haar kinderen en kleinkinderen bemoeide. Ze was streng, gul en barmhartig.’ (Historisch Nieuwsblad)

Lotte Jensen (1972), hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen Neerlandica en filosoof die in de literatuur, pamfletten en geschriften naar de wortels speurt van de Nederlandse identiteit. Ze heeft een wetenschapscolumn in de Volkskrant, zat in de commissie die de Canon van Nederland herschreef en maakt zich sterk voor behoud van de Nederlandse taal als voertaal in het hoger onderwijs. Jensen is de tweelingzus van filosofe en publiciste Stine Jensen.

Rianne Letschert (1976), rector magnificus aan de Universiteit Maastricht Boegbeeld voor universitaire vrouwen. IJvert sinds haar aanstelling in 2016 als jongste vrouwelijke rector ooit onvermoeibaar voor meer genderdiversiteit op alle universiteiten. Was hoogleraar victimologie en internationaal recht voordat ze Maastricht ging besturen. In 2019 werd Letschert uitgeroepen tot Topvrouw van dat jaar, en dat ging niet zonder offers. "De tijd die ik over heb, gaat naar mijn kinderen en ouders. Door de week met een vriendin afspreken, zit er niet in." (topvrouwen.nl)

Mirjam van Praag (1967), econometrist, kroonlid van de Sociaal-Economische Raad en voorzitter van het College van Bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam Energieke econometrist, gespecialiseerd in de economische betekenis van ondernemerschap. Werd in 2010 in lid van de SER. Dit najaar werd ze door minister van Financiën Wobke Hoekstra, benoemd tot lid van de raad van commissarissen van DNB. Daar heeft ze zitting naast Marry de Gaay Fortman en Margot Scheltema en twee mannen; het is voor het eerst dat DNB meer vrouwelijke commissarissen heeft dan mannelijke. Van Praag is sinds 2017 werkzaam als voorzitter van het college van bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam.

Op 30 april werd ze verkozen tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.

Ineke Sluiter (1959) hoogleraar Griekse literatuur en letterkunde aan de Universiteit Leiden en President van Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen De nieuwe presidente van de KNAW is een inspirerend rolmodel voor wetenschappelijke vrouwen – ook alfa’s – die een toppositie ambiëren. Sluiter promoveerde op de vraag hoe de oude Grieken dachten over hun grammatica; sinds 1998 is ze hoogleraar Griekse taal- en letterkunde. Met drie collega-hoogleraren (zie ook Ellemers) richtte ze in 2005 Athena’s Angels op, een actiegroep die opkomt op voor gelijke kansen in de wetenschap. Haar KNAW-presidentschap ving aan tijdens de eerste coronagolf. “Er was een periode dat er geschamperd werd over de wetenschap als ‘ook maar een mening’, als een van de vele dingen die zich in de maatschappij voordoen. We leven in een kennismaatschappij en nu, in een moment van crisis, blijkt iedereen dat te weten." (Het Parool)

OPZIJ 2020/21

61

Bedrijfsleven OPZI

Herna Verhagen

(1966) CEO en voorzitter van de raad van bestuur PostNL

Ze is geroemd om haar intelligentie, gestructureerde aanpak en analytische kwaliteiten. Post NL-topvrouw Verhagen had het dit jaar vanwege de coronacrisis drukker dan ooit. Maar het is sterk de vraag of zij daaronder lijdt, want ze is een efficiënte werker en kan problemen razendsnel doorgronden. ‘Op een email heb je binnen een half uur antwoord. Als je belt krijg je altijd een sms'je: "ik bel je terug", aldus een generatiegenoot in het Financieele Dagblad. PostNL heeft in het derde kwartaal 16,8 procent meer pakketjes bezorgd dan een jaar eerder.

Verhagen leidde dit in goede banen, en bekommerde zich om de gezondheidsrisico’s van de 50.000 werknemers van PostNL. Ze is dit jaar ook benoemd tot lid van de internationale adviesgroep van de NAVO, die gaat nadenken over hoe het militaire bondgenootschap efficiënter kan opereren en een grotere politieke rol kan spelen. Ze is hiernaast ook commissaris bij ING Groep, Rexel S.A, het Concertgebouw en lid van het dagelijks bestuur van VNO-NCW. Haar fikse portefeuille aan nevenfuncties, is illustratief voor haar hoge energie-level en ijzeren discipline. Ontspannen doet Verhagen door te tuinieren en tijdens kampeervakanties in Frankrijk.

Barbara Baarsma (1969), directievoorzitter Rabobank Amsterdam, bijzonder hoogleraar Marktwerking en mededingingseconomie aan de Universiteit van Amsterdam, kroonlid Sociaal Economische Raad Ze was een regelmatig terugkerende gast aan de talkshowtafels in de afgelopen coronatijd. De baas van de Rabobank Amsterdam is welbespraakt en zit niet om een mening verlegen.

Vanwege haar veelvuldige mediaoptredens is ze als een van de weinige bankdirecteuren een BN’er. Naast haar hoogleraarschap en lidmaatschap van de SER vond ze ook nog de tijd om een boek te schrijven. In Nederland voedselparadijs uit Baarsma haar zorgen over de opwarming van de aarde, bodemkwaliteit en de biodiversiteit, en draagt ze oplossingen aan om deze problemen te verhelpen.

Simone Brummelhuis (1965), oprichter van The Next Women, oprichter en fund director van het Borski Fonds.

Brummelhuis, commissaris bij Schiphol, Rabobank en Mediahuis, is de drijvende kracht achter vrouwelijk ondernemerschap in de breedste zin van het woord. Met The Next Women leidt de voormalige advocaat een community van vrouwelijke ondernemers die elkaar verder kunnen helpen. Als mede-oprichter van het Borski Fonds, dat 21 miljoen euro in kas heeft, heeft ze sinds vorig jaar ook geld te verdelen onder vrouwelijke startups met een doortimmerd groeiplan. Niet voor niets is het investeringsfonds vernoemd naar Johanna Borski. Deze powerlady redde in 1814 de pas opgerichte De Nederlandsche Bank van de ondergang door tweederde van de 3 miljoen gulden aan aandelen te kopen. Een paar jaar later verkocht de puissant rijke weduwe Borski de DNB-aandelen weer tegen enorme winst.

Marit van Egmond (1973), CEO Albert Heijn Ze schrapte een managementlaag, opende de eerste kassaloze AH-supermarkt en bood de coronacrisis het hoofd. Ze weet het nu zeker: hoe mensen boodschappen doen, gaat blijvend veranderen. Digitalisering en technologie nemen het contante geld en de menselijke handelingen over, consumenten willen minder fysieke contactmomenten. Van Egmond maakt zich ook zorgen over wat mensen eten: “In Nederland liggen onze producten dagelijks op gemiddeld vijf miljoen bordjes. Dat geeft verantwoordelijkheid.” (de Volkskrant)

Top 10 - Bedrijfsleven Hanneke Faber (1969), president foods & refreshment Unilever Als president global foods en refreshment is Faber verantwoordelijk voor de voedingsmiddelen bij de Nederlands-Britse voedingsgigant Unilever. Zij voert daarmee één van de drie wereldwijde divisies aan. In het Financieele Dagblad zei Faber dat elk Unilever-merk een missie moet hebben, daarin zit de groei. Massamerken zijn passée. “Merken moeten vijanden durven maken”. Haar strijdbaarheid heeft Faber van haar vader Mient Jan, die in de jaren tachtig het boegbeeld was van de vredesbeweging tegen de kruisrakketten.

Petri Hofsté (1961), beroepscommissaris Hofsté schrijft historie: het is voor het eerst is dat de lijst met machtigste commissarissen wordt aangevoerd door een vrouw. Met commissariaten bij Rabobank, Achmea, bodemonderzoeker Fugro en Pon Holdings, stootte ze Hans Wijers van de troon. Het blad Management Scope dat die top-100 samenstelt, spreekt over een revolutie in de Nederlandse boardrooms. Want Hofstés runner-up is ook een vrouw, Jacqueline TammenomsBakker. Hier zien we het effect van de quotumwetgeving, die voorschrijft dat de raden van commissarissen uit tenminste dertig procent vrouwen moet bestaan. Anders dan haar voorgangers is Hofsté nergens voorzitter van de raad van commissarissen. Dit stelt haar in staat om bij meerdere bedrijven toezicht te houden en een flink aantal commissariaten te stapelen, waardoor haar macht groeit.

Annette Mosman (1967), lid raad van bestuur APG, lid raad van commissarissen Ajax, bestuurslid NOC*NSF Ze was al penningmeester van NOC*NSF, maar dit najaar werd ze ook benoemd als lid van de raad van commissarissen van Ajax. Zij is in deze herenclub vooralsnog de enige vrouw. In de raad van bestuur van pensioenuitvoerder APG zit naast Mosman als chief financial & risk officer ook Francine van Dierendonck als bestuurder. “Dat maakt ons een divers en tegelijk een slagvaardig team,’ zei ze in Management Scope.

Accountant Mosman stootte door naar de top, ondanks tegenslag in haar leven. Ze werd op jonge leeftijd weduwe, maar ze vertelt op de website van APG dat deze ervaring haar leerde dat ze sterker is dan ze zelf dacht. “Als je al hebt ervaren dat de grond in een keer onder je weg kan zakken en je dat overleeft, dan durf je in het zakelijk leven er ook gewoon vol voor te gaan. Wat kan je gebeuren?” (apg.nl)

Edith Schippers (1964), president van DSM Nederland Haar naam viel geregeld als opvolger van partijgenoot Mark Rutte, als eerste vrouwelijke premier van Nederland. Zelf sprak ze deze ambitie nooit uit. Het moet gezegd: na het ministerschap van Volksgezondheid dat ze zeven jaar bekleedde, maakte ze schijnbaar moeiteloos de overstap naar het bedrijfsleven, als president van chemieconcern DSM Nederland. Sinds dit jaar is Schippers, in 2015 uitgeroepen tot OPZIJs invloedrijkste vrouw, de nieuwe bestuursvoorzitter van Foodvalley NL, een innovatief agrofood eco-systeemplatform.

FO

Marian Spier (49), sociaal ondernemer, oprichter Tedx AmsterdamWomen

TO

LOUIZA MEI

KIN

G

Dit jaar is ze begonnen aan een nieuw project FEM-START, dat vrouwelijke start-ups koppelt aan investeerders. Eerder richtte ze in 2009 TedxAmsterdamWomen op. Net als bij TEDxAmsterdamWomen gaat het om vrouwelijk talent zichtbaar maken. FEM-START is een bewust inclusief programma voor vrouwelijke ondernemers met een focus op tech en sociale impact. Spier is lid van de raad van toezicht van Rutgers, van de raad van bestuur van de VandenEnde Foundation en van de raad van toezicht van het Van Gogh Museum.

Ingrid Thijssen (1968), voorzitter VNO-NCW. De voormalig bestuursvoorzitter van netbeheerder Alliander werd dit jaar voorzitter van VNONCW, de grootste werkgeversorganisatie in Nederland. In tegenstelling tot haar voorganger Hans de Boer, heeft ze een ‘groen’ profiel. Thijssen luistert naar haar gevoel en werkt intuïtief; de vrouwelijke kwaliteiten die naar haar eigen zeggen hard nodig zijn in het bedrijfsleven.

OPZIJ 2020/21

63

Sport

Sifan Hassan

OPZI

(1993), atlete

De uiterst bescheiden Nederlandse atlete van Ethiopische afkomst lijkt wel van een andere planeet te komen, zo verzuchtte Gregory Sedoc bij de NOS. Ze kreeg in 2013 de Nederlandse nationaliteit en komt sindsdien voor Nederland op de grote toernooien uit. En hoe! Er staat geen maat op. Inmiddels is ze Europees recordhouder op de halve marathon, de 1.500, 3.000, 5.000 en 10.000 meter en wereldrecordhouder op de 5.000 meter, de Engelse mijl en de uurloop. Ze werd in 2008 door haar moeder naar Nederland gestuurd, over het hoe en waarom is heel weinig bekend. Ze kwam in een opvangkamp in Zuidlaren terecht. "Ik heb iedere dag gehuild. Ik was daar zo ongelukkig. Ik mocht niet naar buiten, het was een gevangenis. Ik wilde dood." Acht maanden later belandde ze in Leeuwarden waar een vrouw zich als een tweede moeder over haar ontfermde. Ze volgde een zorgopleiding op het lokale ROC en pakte het hardlopen weer op, want hardlopen deed ze in Ethiopië al voor de lol. Inmiddels maakt ze kans om uitgeroepen te worden tot Wereldatlete van het Jaar. Zij behoort tot de tien atletes die genomineerd zijn door de internationale atletiekbond World Athletics.

Kiki Bertens (1991), tennisspeelster Haar zwaarste tegenstander is ze zelf, ze is een vat vol emoties die ze de ene keer wel en de andere keer niet onder controle houdt. Ze kan van iedereen winnen, maar ook verliezen. Stond in 2016 op Roland Garros in de halve finale, haar beste grandslam-prestatie tot nu toe. In zo ongeveer de enige tak van sport waarin het prijzengeld voor mannen en vrouwen gelijk is, leverde dat ruim €500.000,- op. In 2019 zette ze een punt achter haar jarenlange samenwerking met coach Raemond Sluiter. ‘Je ziet elkaar zoveel en het is zo intens. Op een gegeven moment ben je toe aan iets nieuws.’ Ze hield in oktober het seizoen voor gezien en liet zich direct opereren aan een achillespees die al langer voor problemen zorgt. Bertens was op dat moment nummer negen van de wereld.

Marit Bouwmeester (1988), zeilster Zeilt in de Laser radiaal-klasse en nam tweemaal deel aan de Olympische Spelen. Dat leverde een zilveren medaille op in 2012, in 2016 werd het goud. Daarmee was de Friezin de eerste Nederlandse zeiler, windsurfers uitgezonderd, met olympisch goud sinds de Rotterdammer Daan Kagchelland bij de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn. In 2017 werd Bouwmeester uitgeroepen tot ’s werelds beste zeilster. In 2021 zal er in Japan weer bij zijn. Al op haar zesde was ze zo vaak als mogelijk op het water te vinden, op haar dertiende zat ze in de kernploeg. In 2011 deed ze het nog met een zilveren medaille op het WK, in 2011, 2014 en 2020 was het goud. Ze heeft de reputatie obsessief met haar sport bezig te zijn.

Daarover zegt ze: ‘Niets komt je aanwaaien.’

Anna van der Breggen (1990), wegwielrenster Behaalde in 2016 een Olympische titel. Dit jaar werd ze zowel wereldkampioen op de weg als in de individuele tijdrit. Dat speelde zich allemaal af in Imola, Italië. De laatste vrouw die ooit deze dubbel won was de legendarische Franse Jeannie Longo in 1995. Van der Breggen werd al in 2012 Europees Kampioen tijdrijden onder de 23 jaar maar moest aanvankelijk vaak Marianne Vos voor zich dulden; daar deed ze heel veel kopwerk voor. Ze is een alleskunner die ook nog een verdienstelijk veldrijdster en mountainbiker is. Mountainbiken doet ze ‘erbij’. In die sport ben ik namelijk niet een van de besten en heb ik dus ook niet te maken met druk.’

Aniek van Koot (1990), rolstoeltennisspeelster De succesvolle rolstoeltennisspeelster stond eerder in haar leven voor een onwaarschijnlijk zwaar besluit.

Ze werd geboren met een onvolgroeid rechterbeen en pogingen om het been operatief te verlengen mislukten. In 2002 besloot ze tot amputatie. In 2010 stond ze wereldwijd nummer één in het dubbelspel, in 2012 verloor ze in de finale van de Paralympische Spelen van dat andere Nederlandse kanon: Esther Vergeer. Eind 2020 speelde ze in maar liefst 36 grandslamdubbelspelfinales waarvan ze er 16 won. ”Het mooiste moment uit mijn carrière is de winst van Wimbledon in 2019. Toen ik van Diede de Groot won, ook mijn dubbelpartner en de nummer één van de wereld, kon ik alleen maar huilen.” Aniek van Koot zet zich als fractievolger in voor de jeugd en gehandicapten in haar gemeente Aalten.

Top 10 - Sport Vivianne Miedema (1996), voetbalster Speelt al sinds 2013 bij de Oranje Leeuwinnen. Miedema is een spits pur sang en levert doelpunten in een mate waarop menig mannelijke tegenhanger op het hoogste niveau jaloers zou zijn. Bij SC Heerenveen scoorde ze – ze debuteerde op haar 15de – in drie jaar tijd maar liefst 83 maal. In 2014 stapte ze over naar Bayern München waar ze in drie seizoenen 52 maal scoorde voordat ze in 2017 bij Arsenal aan de bal kwam. Daar staat de teller op het moment van schrijven op 83 doelpunten. In Oranje is ze met meer dan 60 doelpunten topscorer aller tijden. ‘Als klein meisje wilde ik graag een interland spelen en doelpunten scoren, maar nu ik het record in handen heb, wil ik dat verder uitbouwen.’ Sinds december 2019 is ze ambassadeur van War Child.

Daarover zegt ze: ‘Als je als kind op een voetbalveld staat, dan vergeet je alles om je heen.h

Estavana Polman (1992), handbalster Estavana proefde in 2011 al van internationaal succes toen ze in het team ‘tot 21 jaar’ tweede werd op het Europees kampioenschap. Datzelfde jaar verhuisde ze naar de Deense club SønderjyskE Håndbold uit Aabenraa, al in 2010 eerder speelde ze ook in het Nederlandse nationale seniorenteam en was bij WK’s in 2011, 2013 en 2015. In 2019 was er eindelijk het wereldkampioenschap in een zinderende finale die – letterlijk – in de allerlaatste seconden werd beslist. Man Rafael van de Vaart – met we ze dochter Jesslynn heeft - zat op de tribune. In december 2019 scheurde ze haar kruisband en het is een geluk bij een ongeluk dat de Olympische Spelen door corona naar 2021 zijn verplaatst. Voorlopig kiest ze voor een leven in Denemarken. ‘Als ik mijn kleine meisje niet zie, vind ik het lastig om langere tijd van huis te zijn. Raf kan ik iets langer missen, maar dat moet ook niet te lang duren.’

Suzanne Schulting (1997), schaatster Is zowel langebaanschaatster als shorttrackster en won als eerste Nederlandse tijdens de Olympische Winterspelen in Korea in 2018 goud op de 1.000 meter. Schulting is op en top Friezin en komt uit een sportieve familie. Haar vader Jan voetbalde ooit nog voor SC Heerenveen. Op haar 14e kwam ze als shorttrackster in Jong Oranje en vanaf dat moment ging het letterlijk en figuurlijk hard, althans: als ze overeind kon blijven, want zeker toen ze nog heel jong was viel ze regelmatig bij wedstrijden. Haar doelen nu: ‘Goud halen op een EK of WK of Olympische Spelen.

Tot mijn 32ste wil ik nog wel blijven schaatsen en shorttracken.’ Maar in 2020 werd elk succes overschaduwd door het overlijden van haar vriendin Lara van Ruijven – wereldkampioene op de 500 meter - die eind juni met een auto-immuunreactie werd opgenomen en kort daarna stierf.

Sari van Veenendaal (1990), keeper van de Oranje Leeuwinnen Onverstoorbaar en (bijna) niet te passeren. Kreeg al eens een rode kaart voor het neerhalen van een doorgebroken tegenspeelster, we bedoelen maar… Ze lijkt haar internationale carrière alweer achter zich te hebben gelaten maar dat was een geheel vrije keuze, want ze kan overal terecht.

Van Veenendaal speelde tot 2019 bij het Engelse Arsenal, na eerder bij FC Utrecht en FC Twente tussen de palen te hebben gestaan. Verkaste vervolgens naar Atletico Madrid en werd in 2017 met Oranje Europees Kampioen en in 2019 door de UEFA uitgeroepen tot Beste keeper van het jaar.

OPZIJ vond haar in 2019 al de Meest Invloedrijke Vrouw in de categorie Sport. Inmiddels koos ze weer voor eigen land, voor PSV. ‘Ik voelde dat het voor mij beter was om vanuit een vertrouwde omgeving verder te werken aan de doelen ik nog heb.’

Annemiek van Vleuten (1982), wielrenster Is wielrenster en een laatbloeier. Ze haalde in 2007 in Wageningen haar master epidemiologie en een carrière op de fiets was niet het eerste waaraan werd gedacht. In 2005 stopte ze vanwege een knieblessure noodgedwongen met voetballen en kocht een tweedehands racefiets. Dat bleek een vondst. Tegenwoordig rijdt ze voor de Australische ploeg Orica-Scott. In 2017 en 2018 werd ze wereldkampioen tijdrijden en in 2019 won ze wereldtitel op de weg. Het zijn de hoogtepunten in een wielercarrière die al heel lang successen kent. Dit jaar had ze de leiding in de Giro Rosa, de Italiaanse klassieker, toen ze tijdens een val haar pols brak. ”We reden in dalende lijn. Het ging loeihard, we konden elkaar niet ontwijken. Het was denk ik een combinatie van stress voor de laatste bocht en wielen die elkaar raakten. Vervolgens was het een grote domino.”

OPZIJ 2020/21

65

Non-profit

Rebecca Gomperts

OPZI

(1966), arts, activist, oprichter Women on Waves en Women on Web

F O T O PA U L T O L E N A A R

Gomperts is volgens Time Magazine een van de invloedrijkste mensen ter wereld. De bekende activist voor vrouwenrechten voert al decennialang strijd voor een veilige abortus, onder meer met haar abortusboot. Omdat vrij toegankelijke abortus wereldwijd onder druk staat, en waar verscheidene Amerikaanse staten nogal een rol in spelen, is de uitverkiezing opmerkelijk. “Ik vind het zeer interessant dat Time deze keuze heeft gemaakt. Er staan meer mensen op de lijst die zich inzetten voor mensenrechten, de Hongkongse activist Nathan Law bijvoorbeeld, en documentairemaakster Waad al Kateab, die de oorlog in Syrië filmde. Time heeft kennelijk besloten dat invloed niet alleen gaat over macht, maar ook over het verzet tegen machtsmisbruik. Dat is een statement.” (Trouw)

Sigrid van Aken (1970), CEO Novamedia en voorzitter directie Holding Nationale Goede Doelen Loterijen Van Aken is sinds maart de nieuwe CEO van Novamedia en voorzitter van de directive van holding Nationale Goede Doelen Loterijen, waar onder andere de Nationale Postcode Loterij toebehoort.

In 2020 verdeelde de Nationale Postcode Loterij het gigantische bedrag van 376 miljoen euro onder 123 organisaties. “Ik wil graag samen met anderen werken aan iets wat relevant is voor de wereld of de medemens.” (postcodeloterij.com)

Janice Deul (1962), oprichter van Diversity Rules, auteur en fashionactivist FO

TO PA

UL

TOLENAAR

Zet zich in voor diversiteit in de mode middels haar platform Diversity Rules. Deul schreef in 2015 samen met Sandra Sprott Little black hair book en gaf datzelfde jaar een Tedx Talk getiteld Use the power of fashion for a more inclusive world. In 2021 verschijnt de tentoonstelling waar Deul co-curator van is in het Centraal Museum Utrecht: Black fashion & beauty. Wij spraken met Deul voor het oktober/novembernummer over stereotypering in de media en zoals we van haar gewend zijn, nam ze geen blad voor haar mond. Zo zien we het graag! “Praat en schrijf er niet alleen over, maar voeg de daad bij het woord.” (OPZIJ)

Nelke Manders (1971), directeur Artsen zonder Grenzen

F O T O PA U L T O

LE

NA

A

R

Onder leiding van Manders werkt Artsen zonder Grenzen Nederland keihard in binnen- en buitenland om mensen medische noodhulp te bieden. Manders geeft leiding aan meer dan 11.000 werknemers, die actief zijn in 25 landen. Wij spraken Manders voor een uitgebreid interview in ons juni/juli-nummer en waren omvergeblazen door haar empathie en strijdkrachtig leiderschap. “Wij zijn een actie-organisatie, in de zin van meteen de handen uit de mouwen.” (OPZIJ)

Shirin Musa (1977), oprichter en directeur Femmes for Freedom Directeur en oprichter van de vrouwenrechtenorganisatie Femmes for Freedom. Deze organisatie richt zich op het beschermen en bevorderen van de rechten van migrantenvrouwen in Nederland. Onder leiding van Musa zet Femmes for Freedom zich in tegen huwelijkse gevangenschap en genitale verminking. Dit jaar lanceerden ze de campagne #ALLINCLUSIVE die zich richt op het krijgen van een structureel budget voor emancipatie. Emancipatie is immers #ALLINCLUSIVE. “Witte vrouwen vallen onder het emancipatiebeleid; gendersensitieve gezondheidszorg, meer aandacht voor het vrouwelijk lichaam, gelijke beloning en topposities. Maar wij, de niet-westerse nakomelingen van migranten, vallen onder het integratiebeleid, eer-gerelateerd geweld, schadelijke en traditionele praktijken. En what about all those other things?” (OPZIJ)

Top 10 - Non-profit Steffi de Pous (1983), oprichter en voorvrouw Because We Carry De Pous richtte in 2015 Because We Carry op, een organisatie die de levensomstandigheden in het vluchtelingenkamp Moria op Lesbos probeert te verbeteren. In Moria woonden, tot de grote brand in het begin van september, ruim 13.000 vluchtelingen. “Er is een verschil tussen luisteren en horen. En een verschil tussen kijken en echt iemand zien. Er wordt überhaupt niet naar deze mensen gekeken en geluisterd, laat staan dat ze gehoord en gezien worden.” (OPZIJ)

Prinses Mabel van Oranje (1968), medeoprichter en voorzitter Girls Not Brides Zet zich sinds 2016 met haar stichting Girls Not Brides in tegen kindhuwelijken. De coronacrisis heeft als een bijkomend gevolg een toegenomen druk op de rechten en de vrijheid van meisjes. Het werk van Mabel en Girls Not Brides is dus nog zeker niet klaar. “Waar ik het meest van overtuigd ben, is dat vrijheid niet gebouwd wordt op grote mooie woorden, maar tot stand komt door kleine concrete daden. Daden in ons eigen huis, onze eigen levens. Daden om conflicten – groot of klein – te voorkomen. Daden om onrecht, ongelijkheid en onderdrukking uit te bannen. Daden om je medemens te laten weten dat hij of zij telt – net als jijzelf.” (Trouw)

Marieke van Schaik (1970), directeur Rode Kruis Onder leiding van Van Schaik, ondersteunde het Nederlandse Rode Kruis de Nederlandse gezondheidszorg tijdens de coronacrisis. Zo richtte ze de Rode Kruis Hulplijn op, openden ze giro 7244 om voedselpakketten te kunnen uitdelen in Nederland, en ondersteunde ze de GGD in de teststraten. Van Schaik is algemeen directeur van het Rode Kruis en werd tevens op 1 januari benoemd tot bestuurslid van de Roosevelt Foundation. Deze stichting richt zich op het behouden van de vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en de vrijwaring van gebrek en angst. “Het is natuurlijk moeilijk om dit met een tsunami of orkaan te vergelijken. Maar wij zien dat er in Nederland in toenemende mate kwetsbare groepen zijn. We vinden het belangrijk dat de Nederlanders zich daarvan bewust zijn. Dat er écht nood is in ons land. Het Rode Kruis zal daar altijd aandacht aan blijven besteden.” (de Volkskrant)

Adinda Veltrop (1987), initiatiefnemer Women’s March The Netherlands Stukken van Veltrops hand in Het Parool stelden belangrijke onderwerpen aan de kaak.

Veltrop wees ons op het belang van de Women’s March en het taboe op het misbruik van vrouwen van kleur. Binnen haar rol als initiatiefnemer van Women’s March The Netherlands legde Veltrop de nadruk op intersectionaliteit, diversiteit en inclusiviteit. Momenteel werkt ze bij het Center for Urban Studies aan Wayne State University in Michigan, VS.

Esther Vergeer (1981), rolstoeltennisser en oprichter van de Esther Vergeer Foundation Als oprichter van de Esther Vergeer Foundation zet de voormalig wereldkampioen rolstoeltennis zich in om sport toegankelijker te maken voor kinderen met een lichamelijke beperking. De tennisster verscheen dit jaar, na haar eigen strijd met borstkanker, in de KEN JE BORSTEN-campagnekalender van de Breast Care Foundation. Door mondig en open te zijn over haar eigen ervaringen met de ziekte, helpt Vergeer anderen en vraagt ze aandacht voor de vroege symptomen van borstkanker. “Bijna 70% van de kinderen met een beperking geeft aan eenzaam te zijn en dus is er nog veel te doen. Sport zorgt ervoor dat je niet alleen fysiek en mentaal sterker wordt, maar het maakt je ook zelfstandiger en zelfredzamer. Onze ambitie is dat alle kinderen met een lichamelijke beperking de kans moeten krijgen om ‘gewoon’ te sporten; net als ieder ander kind.” (Esther Vergeer Foundation) “Nu dus weer vooruitkijken en aan de slag, vol energie en met nieuwe inzichten die ongetwijfeld van pas komen bij de mooie dingen die komen gaan.” (RTL Nieuws) OPZIJ 2020/21

67

Tech

Marietje Schaake

(1978), docent aan Stanford University en directeur internationaal beleid Cyber Policy Center

De voormalig Europarlementariër verruilde Brussel in 2019 voor haar baan aan Stanford University. Schaake is internet- en privacy-expert, en cybercriticus en houdt iedereen in die hoedanigheid bij de les over de gevaren van dataverkeer, de toegenomen macht van grote techbedrijven, de grenzen van digitale privacy en het behouden van democratie ten tijde van Facebook. “Alleen omdat je een stap in de goede richting hebt gezet, ben je er nog niet. Dat irriteert me wel eens. Het is de eerste stap van vele. Je mag niet zelfgenoegzaam achteroverleunen.” (ibestuur.nl) “Internationaal recht toepassen in de digitale wereld, daar kan Nederland een heel belangrijke rol in spelen. Het moet een echt speerpunt zijn, als lid van de Europese Unie, ingebed in Europees beleid. Er is een machtsstrijd gaande in de absolute geopolitieke zin van het woord. Dat mogen we niet onderschatten.” (ibestuur.nl) “Regelgeving is geen doel op zich, die is er om principes te ankeren.” (ibestuur.nl)

Vivianne Bendermacher (1982), medeoprichter Techionista en columnist Deze oud-hoofdredacteur van Kijk en Viva zette samen met Tamira van Roeyen Techionista op in 2017. Samen zetten zij zich in voor diversiteit en gelijkheid in de tech-sector. Via Techionista helpt Bendermacher vrouwen zich om te scholen tot ICT-ers, en met succes: 95% vond een baan in de sector. Toch is ze haar redactionele-roots niet helemaal vergeten: ze is ook vaak te zien als techexpert bij RTL Boulevard en had tot februari een column in het Technisch Weekblad.

Lotte de Bruijn (1980), directeur NLdigital Is directeur van NLdigital, een collectief van meer dan 600 digitale bedrijven. De Bruijn probeert digitale technologie toegankelijker te maken, om zo iedereen gelijke kansen te bieden binnen de digitale economie. Ze sprak zich dit jaar uit voor een vrouwenquotum binnen de tech-sector en dat is hard nodig: slechts 17 procent van de sector is vrouw. Ook is De Bruijn lid van de executive board van DIGITALEUROPE, een koepelvereniging voor techbedrijven in Europa. “Er wordt op dit onderwerp veel gesproken in de politiek (lees: NL Leert Door), maar de echte actie blijft uit. Plat gezegd denk ik dan, 'niet lullen maar poetsen'. Inclusiviteit is hierbij ook heel belangrijk, dat iedereen in de samenleving toegang heeft tot om- en bijscholing. Alleen als digitalisering voor iedereen is, is het succesvol!”

Gina Doekhie (1986), cybercrimespecialist bij het cybercrimeteam van de recherche in Den Haag Doekhie is cybercrimespecialist bij het nieuwe cybercrimeteam van de recherche in Den Haag. Digitaal speurwerk is niet nieuw voor haar: eerder was Doekhie werkzaam bij Fox-IT als digitaal forensisch onderzoeker. “Je kunt gewoon beginnen: nu, morgen of vanavond. Uiteindelijk heb je de benodigde skills en kun je daarin verder. Zeker als je passie hebt voor wat je doet.”

(TechGirl) “Het is ook een flinke uitdaging, want zelfs als je die digitale sporen hebt gevonden, dan is het moeilijkste dat je die sporen aan de hand van sporen ook echt aan een persoon kan koppelen. Dat is wel anders dan traditionele criminaliteit: je kunt dan de fysieke vingerafdruk matchen met een persoon. Dat is moeilijker met een digitale vingerafdruk.” (TechGirl)

OPZI

Top 10 - Tech Alexandra Jankovich, medeoprichter SparkOptimus Jankovich is medeoprichter van het strategische digital transformation consultancybureau SparkOptimus.

SparkOptimus heeft met verschillende bedrijven samengewerkt in binnen- en buitenland. In het verleden werkte ze voor onder andere McKinsey & Company en schreef ze een boek samen met Tom Voskes getiteld Make Disruption Work.

Anneke Keller (1970), head van de Jumbo Tech Campus Nu nog head van de Jumbo Tech Campus, maar per 1 januari gaat Keller aan de gang bij Wehkamp als Chief Technology Officer. Hiervoor werkte ze onder andere bij Coolblue, TomTom en KPN. Keller is sinds 1 november lid van de raad van commissarissen van de juridisch dienstverlener SRK Groep.

Mary-Jo de Leeuw (1975), cybersecurity technology consultant De Leeuw is consultant op het gebied van cybersecurity. Als medeoprichter en voorzitter van het Platform Internet of Toys zet ze zich in voor de veiligheid van digitaal speelgoed. In haar rol als vicepresident bij de Women in Cyber Security Foundation richt De Leeuw zich op het samenbrengen en ondersteunen van vrouwen in de tech-sector. De Leeuw was dit jaar te volgen door haar column voor het ICTkennisplatform ChannelConnect.

Janneke Niessen (1978), mede-oprichter van CapitalT en VCVolt Niessen is digitale ondernemer en medeoprichter van CapitalT en VCVolt. We kunnen de ondernemer sinds het begin van dit jaar ook volgen via haar columns voor Jinek. Ook staat Niessen, samen met Joëlle Frijters, aan de wieg van de InspiringFifty: een jaarlijkse lijst met de vijftig meest inspirerende vrouwen uit de tech-sector. “Mijn belangrijkste les is dat je niet naar de twijfel moet handelen. Ook al zegt die stem dat je gelukt hebt gehad of misschien niet goed genoeg bent: negeren. En hoewel dat misschien gek voelt omdat bescheiden zijn de norm is: get over yourself!” (jinek.nl)

Ineke Scheffers (1989), oprichter Girl Code Scheffers zet zich in voor meer gelijkheid in de tech-sector met haar initiatief Girl Code. Dit doet ze door het organiseren van netwerkevenementen voor vrouwen in de sector. Naast haar werk met Girl Code werkt Scheffers als Solution Architect bij de ANWB. “Als evenementen en conferenties voor programmeurs door iedereen worden bezocht, waarbij de ratio mannen en vrouwen gelijk is, dan stop ik met Girl Code. En dan ben ik blij, want dan zijn mijn meetups niet meer nodig. Maar daarvoor is wel een flinke maatschappelijke verandering nodig, waardoor ook meisjes van jongs af aan in aanraking komen met technologie.” (changeinbusiness.nl)

Martine de Visscher (1984), Vice President van Product Mid-Market bij Adyen De Visscher is Vice President van Product Mid-Market bij betaalservice Adyen. Adyen helpt bedrijven van het verwerken van hun online, mobiele en fysieke betalingen. In het verleden was De Visscher Product Lead bij Adyen en werkte ze bij gigant Booking.com. "Ik moedig vrouwen vooral aan om ja te zeggen.” (NOS) OPZIJ 2020/21

69

Gezondheid

Marion Koopmans

OPZI

(1956), hoogleraar virologie Erasmus MC

Als lid van het nationale Outbreak Management Team werd Koopmans binnen enkele maanden een corona-BN’er. Waar anderen voor het eerst te maken kregen met de uitbraak van een uiterst besmettelijk virus, was de topviroloog in het verleden ook al betrokken bij de bestrijding van ebola en het zikavirus. ‘Een wereldleider binnen het onderzoek naar virusverspreiding,’ noemt de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen haar. In 2018 kreeg ze de NWOStevinpremie van 2,5 miljoen euro, de hoogste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap. Koopmans hield zich al veel langer bezig met het ontstaan van nieuwe virusziekten als mogelijk resultaat van klimaatopwarming en intensieve veehouderij.

En daarmee met de vraag: zitten er niet gewoon grenzen aan de groei? ‘Leuk was het niet om op deze manier gelijk te krijgen,’ zei ze in de Volkskrant. Eind dit jaar werd bekend dat ze is gevraagd als lid van een team van internationale wetenschappers die de herkomst van het coronavirus SARS-CoV-2 gaan onderzoeken. Vaststaat dat het virus in de Chinese stad Wuhan in 2019 de eerste mensen ziek maakte. Maar de precieze bron van het virus is nooit opgehelderd.

Mariëlle Bartholomeus (1968), neuroloog, lid van de raad van bestuur van de Rivas Zorggroep Haar doortastende optreden als medisch directeur van ziekenhuis Bernhoven dat door corona werd overspoeld, leverde Bartholomeus de titel op van Topvrouw 2020. En naar later bleek, ook een nieuwe baan bij de Rivas Zorggroep, dat onder meer het Beatrixziekenhuis bevat en zeventien verpleeghuizen in de regio Gorinchem. Bartholomeus schroomt niet om zich uit te spreken voor gelijke behandeling.

Toen ze zwanger was liet ze zich intimideren door een professor die zei dat ze niet coassistent én zwanger kon zijn ”Dat was tóen, maar het speelt nog steeds. Ik hoorde recent bijvoorbeeld over een medisch specialist die in een maatschap zou komen, maar daar toch niet in kwam toen bleek dat ze zwanger was. We moeten ons inzetten om dat te veranderen.’ (Algemeen Dagblad)

Iva Bicanic (1972), klinisch en GZ-psycholoog bij het UMC Utrecht, hoofd landelijk psychotraumacentrum en oprichter van het Centrum Seksueel Geweld Bicanic is dé autoriteit op het gebied van seksueel geweld. Als onderzoeker en (EMDR)-therapeut werkt ze met jonge kinderen die seksueel misbruikt zijn en die ze probeert ze te helpen met het verwerken van hun trauma’s.

Zelfverwijt is een groot probleem onder slachtoffers, vertelt ze geregeld. “De schuldgevoelens die bij seksueel misbruik komen kijken maken het probleem complex.” Afgelopen jaar maakte Bicanic haar debuut als programmaker. Voor BNN/Vara maakte ze de reisserie Nooit meer slapen, waarin ze door de Balkan reisde, de streek waar haar ouders vandaan komen.

Charlotte Bouwman (1994), GGZ-activist Na een wachttijd van bijna drie jaar kon Bouwman, die al acht jaar suïcidaal was, afgelopen september starten met een behandeling voor haar dissociatieve stoornis. Het vergde wel ruim 800 dagen wachten, een zit-actie in de hal van het ministerie van Volksgezondheid en een gesprek met staatssecretaris Paul Blokhuis, voordat ze dit voor elkaar had. Met haar protestactie maakte ze de lange wachtlijsten in de psychiatrische zorg schrijnend zichtbaar, voor zichzelf maar ook voor anderen. De moedige Bouwman lanceerde het Manifest voor een betere jeugdzorg en ggz en de website Lijm de zorg.

Carin Gaemers (1958), activist voor de ouderenzorg Tijdens de coronatijd zat de activistische Gaemers, die zich onvermoeibaar inzet voor het belang van ouderen, natuurlijk niet stil. Ze nam het op voor verpleeghuisbewoners die naar haar mening zelf moeten kunnen beslissen of ze bezoek willen ontvangen of niet. Dat is in lijn met haar opvatting dat ouderen zelf mogen besluiten of ze een wilsverklaring tot niet-reanimeren willen tekenen. Met journalist Hugo Borst schreef Gaemers in 2016 het manifest Scherp op Ouderenzorg, een oproep om de ouderenzorg te verbeteren. OPZIJ koos haar als invloedrijkste vrouw in 2017 en ze is sindsdien een van onze columnisten.

Top 10 - Gezondheid Marjolein de Jong (1973), directeur en oprichter Alexander Monro Ziekenhuis Ze staat aan het hoofd van haar geesteskind, borst(kanker)ziekenhuis Alexander Monro (AMZ) in Bilthoven dat zich volledig heeft gespecialiseerd in borstkanker, van screening tot behandeling. Eén op de zeven Nederlandse vrouwen krijgt borstkanker. Tijdens haar werk als (mamma)-chirurg, speelde De Jong geregeld met ideeën over hoe de organisatie van borstkankerzorg verbeterd kon worden, en daarmee ontstond het plan voor een gespecialiseerd ziekenhuis. De Jong, die ook klinisch psycholoog is, heeft één missie, zei ze in Trouw: “snel toegankelijke en menselijke zorg-op-maat bieden met het best mogelijke resultaat.” Haar ambitie is dat er in 2030 tien tot vijftien borstcentra zullen zijn.

Wanda de Kanter (1959), longarts in het Antoni van Leeuwenhoekziekenuis, activist tegen de tabaksindustrie Zoals het de ware activist betaamt, greep De Kanter de coronapandemie aan om ten strijde ter trekken tegen de inrichting van het huidige gezondheidsstelsel. Afgelopen zomer verscheen van haar hand Parasiet der kwetsbaren. Een nieuwe kijk op het gezondheidsbeleid. De longarts pleit daarin voor een overheid die zich net zo druk maakt over de ‘langzame epidemie’ die onze gezondheid schaadt, als over het acute corona-gevaar.

Voorkom dat miljoenen mensen ziek worden door verkeerd gedrag dat ze hebben aangeleerd in hun vroege jeugd, zoals roken en fastfood. De Kanter, in 2018 OPZIJ’s invloedrijkste vrouw, is voor de instelling van een arts des Vaderlands met oog voor preventiebeleid. In Met het Oog op morgen zei ze dat ze zelf niet voor deze post in aanmerking komt. “Daar moet echt een vrij briljant persoon komen die ook bestuurlijke ervaring heeft.”

Angela Maas (1956), cardioloog, hoogleraar vrouwencardiologie aan het Radboudumc, oprichter van Hart voor vrouwen Maas was vorig jaar OPZIJs meest invloedrijke vrouw, waarmee we haar wilden eren om haar onophoudelijke strijd om iedereen ervan te doordringen om een vrouwenhart anders te bekijken en behandelen dan het hart van een man. De altijd gesoigneerde cardioloog is een vechter en een volhouder. Toen ze zich begin jaren negentig met vrouwencardiologie ging bezighouden, werd ze door veel mannelijke collega’s gezien als een zonderlinge. Inmiddels heeft ze een eigen leerstoel in haar specialisme. Afgelopen jaar was Maas de vrouwenvertegenwoordiger van de Nederlandse delegatie bij de Verenigde Naties, maar vanwege Covid-19 kon ze niet naar New York afreizen. Het coranavirus kon niet verhinderen dat haar boek over het vrouwenhart in de Engelse vertaling verscheen: A Woman's Heart: Why Female Heart Health Really Matters.

Liesbeth van Rossum (1975), internist-endocrinoloog, hoogleraar op het gebied van obesitas en biologisch stressonderzoek aan het Erasmus MC Ze trad het afgelopen jaar geregeld in de publiciteit, want overgewicht is slecht nieuws als je Covid-19 krijgt. Dat was voor Van Rossum geen verrassing want wetenschappers wisten al dat het immuunsysteem bij obesitas in disbalans is. Verreweg de meest coronapatienten die op de IC belanden, hebben ernstig overgewicht. De schuld op henzelf schuiven is volgens Van Rossum veel te makkelijk.

Ze wordt niet moe te herhalen dat gewicht voor 60 procent genetisch is bepaald, en dat factoren als hormonen en stress ook een rol spelen. Over lichaamsvet schreef ze met collega-internist Mariette Boon het boek Vet belangrijk. Van Rossum is mede-oprichter van het Centrum Gezond Gewicht en is als bestuursvoorzitter van koepelorganisatie Partnerschap Overgewicht Nederland een van de belangrijkste adviseurs bij de invoering van de gecombineerde leefstijlinterventies in de basiszorgverzekering, en het Nationaal Preventieakkoord van het Ministerie van VWS.

Anne Wensing (1972), arts-viroloog UMC Utrecht, adviseur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) Wensing doet al jaren hiv-onderzoek. Met moleculair-bioloog Monique Nijhuis leidt ze het internationale onderzoeksproject IciStem, dat het effect van stamceltransplantatie op het hiv-virus bestudeert. Vorig jaar schreven ze in Nature en The New York Times dat het hen was gelukt om twee patiënten hiv-vrij te krijgen door het transplanteren van stamcellen. Momenteel zet de arts-viroloog haar expertise in voor de corona-bestrijding. Ze adviseert ook de WHO, vertelde ze in het Algemeen Dagblad. “Dat komt de voortgang van mijn onderzoek niet ten goede, maar het is belangrijk om de kennis die we in Nederland hebben naar voren te brengen.”

OPZIJ 2020/21

71

Politiek

Renske Leijten

OPZI

(1979) Lid Tweede Kamer voor de SP Was van 2005 tot 2007 voorzitter van SP-jongerenbeweging ROOD waarvan ze al in haar studententijd in Groningen lid was. Haar scriptie in Groningen – ze maakte haar studie niet af – had als onderwerp ‘Feministische literatuurkritiek’. Leijten kwam in 2006 in de Tweede Kamer voor de SP en kreeg in 2010 ruim 41.000 voorkeursstemmen. Ze is zo’n Kamerlid waaraan je kunt zien waarvoor ze staat en hoe ze zich daarbij voelt, die zien we veel te weinig. Beet zich met CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA) vast in wat de toeslagenaffaire is gaan heten en waarvan ze zei: 'Dit is een doofpot op het hoogste niveau'. Ze speelde een prominente rol tijdens de recente getuigenverhoren en zal – dat is een voorspelling van OPZIJ – in 2021 zeker een (voorkeurs)stemmenkanon voor haar partij blijken te zijn.

Khadija Arib (1960), voorzitter Tweede Kamer Een van de langstzittende leden van de Tweede Kamer voor de PvdA: sinds 1998 op drie maanden in 2006 en 2007 na. Sinds januari 2016 voorzitter van de Tweede Kamer en als er al scepsis was dan heeft ze die met haar kordate en vooral ook kundige aanpak snel doen verdwijnen. Kwam op haar 15de in het kader van gezinshereniging naar Nederland. Deed Sociale Academie en studeerde sociologie in Amsterdam. Richtte in 1982 met anderen de Marokkaanse Vrouwenvereniging in Nederland op en haar engagement bracht haar in 1989 een paar dagen in Marokko in een politiecel. Ze ontving in 2020 de Aletta Jacobsprijs én een eredoctoraat van de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze had dit jaar heel wat te stellen met onder andere de mannen van Denk en FvD. Maar ze heeft aangegeven na de verkiezingen door te willen gaan. “Sommige mensen zeggen: je moet op je hoogtepunt stoppen. Maar wanneer zit je op je hoogtepunt? Ik voel me hier thuis en ik denk dat ik een toegevoegde waarde heb.” (De Telegraaf)

Tamara van Ark (1974), Minister voor Medische Zorg Deze minister opereert in relatieve stilte. En dat is best opmerkelijk, want het zijn niet de minste dossiers die haar bureau passeren. Als staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid - en echte VVD’er deed ze scherpe voorstellen. Zo werd de Wajong onder haar gezag versoberd. Ook Van Arks rol in de toeslagenaffaire is op z’n zachtst gezegd dubieus te noemen: achter de schermen verzette ze zich lange tijd tegen compensatie voor de gedupeerden. Ze volgde dit jaar interim-minister Martin van Rijn op als minister van Medische Zorg, een invloedrijke positie in coronatijd. Maar salarisverhoging voor zorgmedewerkers? No way. Enig lichtpuntje: het eredivisievoetbal van de vrouwen kon – na fiat van deze minister – toch gewoon doorgaan.

Mirjam de Blécourt (1964), arbeidsrechtadvocaat en lid Eerste Kamer voor de VVD Ze studeerde in Leiden af op het onderwerp belastingrecht. Trad in dienst bij het Amsterdamse maar internationale advocatenkantoor Baker McKenzie waar ze sinds 1999 partner met specialisatie arbeidsrecht is. Was ook tweemaal lid van de raad van bestuur van Baker McKenzie. Ze is naamgever van de ‘Methode De Blécourt’, een collectief ontslagsysteem dat beoogt de kwaliteit binnen organisatie te behouden als er wordt gereorganiseerd. Ze schreef mee aan de wet streefcijfer voor een evenwichtige verdeling van de zetels van het bestuur en de raad van commissarissen van grote naamloze en besloten vennootschappen. Zei in 2017 al in OPZIJ: “Ja, mannen zijn veel meer met politiek bezig. Vrouwen zitten vaak hard te werken op hun kamer achter een gesloten deur. Maar als je verder wilt komen, zal je toch echt een keer je kamer uit moeten komen en anderen vertellen wat je doet.”

Top 10 - Politiek Ingrid van Engelshoven (1966), minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap kreeg Van Engelshoven het in 2020 zwaar te verduren toen de hele culturele sector wekenlang op slot moest. Gelukkig kondigde de minister snel aan 300 miljoen vrij te maken om de schade op te vangen, gevolgd door nog eens 482 miljoen in augustus. En na veel kritiek kwam er uiteindelijk toch wat structureel extra geld op tafel voor het Fonds Podiumkunsten.

Het gaat vaak wat aarzelend bij deze minister, maar toegegeven: ze bokst het uiteindelijk wel voor elkaar.

Nu dat vrouwenquotum nog definitief bij wet regelen en af toe met de vuist op tafel slaan.

Sigrid Kaag (1961), lijsttrekker D66 voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 en minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Een minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking die sterke reacties oproept. Geliefd bij het meer progressieve deel van het electoraat, sceptisch beoordeeld door (vaak mannelijke) journalisten toen ze aangaf geen nee te zeggen tegen een premierschap. 2020 stond voor Kaag vooral in het teken van haar lijsttrekkerschap van D66, een ambitie waar zittend fractievoorzitter Rob Jetten eerbiedig voor opzij ging.

Vooralsnog is het Kaag niet gelukt om haar humane blik op de vluchtelingenproblematiek om te zetten in concrete resultaten (denk: Moria). Ze hint echter wel op een progressievere koers voor D66 en pleit hartstochtelijk voor ambitieus klimaatbeleid en gratis kinderopvang. En al dat gedoe over haar vrouw-zijn? “Ik sta niet giechelend achter een gordijn te wachten tot het mijn beurt is.” (OPZIJ)

Lilian Marijnissen (1985), fractievoorzitter SP in de Tweede Kamer Liep zich op vierjarige (!) leeftijd warm voor haar huidige positie van fractievoorzitter van de SP in de Tweede kamer: ze stond prominent op de verkiezingsposter van de SP in 1989, met haar vader Jan. Komt uit een ‘politiek geslacht’, vader jan Marijnissen was jarenlang het gezicht van de SP in de Tweede Kamer, moeder Mar-Anne zat in de gemeenteraad van Oss. Lilian werd al op haar 16de met voorkeursstemmen gekozen in Oss maar kan die plek niet invullen: de minimumleeftijd daarvoor is 18 jaar. Dat was 2002, op 11 september 2003 kon ze alsnog – net 18 – aantreden toen een gemeenteraadslid vertrok. Ze studeerde politicologie in Nijmegen en Amsterdam en werkte bij vakbond Abvakabo FNV. Kwam in maart 2017 als lid van de Tweede kamerfactie van de SP in het parlement en werd in december van dat jaar fractievoorzitter. Voor de verkiezingen van 2021 zal ze weer lijstrekker zijn.

PA U TO

FO

Was van 2012 tot 2017 minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en is sindsdien lid van de Tweede Kamerfractie van de PvdA. Is de dochter van een melkboer, een eenvoudige afkomst die ze graag noemt. Diende in 2016 Donald Trump hoogstpersoonlijk van repliek met de oprichting van She Decides, als antwoord op de verwachte effecten van de botte bijl die Trump hanteerde bij de subsidiering van wereldwijde vrouwengezondheidszorg – lees geboortebeperking/abortus. Is ook als Kamerlid onvermoeibaar en houdt haar vele volgers op social media dagelijks bij de les.

L TO L E N A A R

Lilianne Ploumen (1962), lid Tweede Kamer voor de PvdA

Carola Schouten (1977), vicepremier en minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Deze minister van de ChristenUnie maakte grote indruk tijdens haar openhartige gesprek bij VPRO Zomergasten, waar ze onder andere sprak over haar voortdurende worsteling met de vraag of ze het wel goed doet, of ze goed genoeg is. Een vraag die in de context van haar geloof diepere betekenis kreeg en aan haar van nature bescheiden karakter mooi over het voetlicht bracht. Tijdens het gesprek ronkten de tractoren van Farmers Defence Force op het Mediapark: de zoveelste intimidatiepoging waar Schouten mee moest dealen en waardoor onze sympathie haast automatisch naar haar uitgaat. Al is het haar nog niet gelukt om het stikstofdossier open te breken met een daadkrachtige visie op de toekomstige rol van de intensieve veeteelt.

EN

AA

R

Sylvana Simons (1971) oprichter BIJ1, gemeenteraadslid Amsterdam

F OT

O PAU L TO L

Was anderhalf jaar oud toen ze vanuit Suriname naar Nederland kwam en verliet op 14-jarige leeftijd haar ouderlijk huis, ging bij haar halfzus wonen. Aanvankelijk leek het erop dat haar leven zich in de wereld van media, theater en showbusiness zou afspelen. Inmiddels geniet ze vooral bekendheid als politiek activiste waarbij ze vaak hevige en ernstig foute reacties oproept. Maar ze gaat voor niemand opzij. Zij richt zich op het tegengaan van racisme, discriminatie en xenofobie en zet zich in voor 'dekolonisatie van het onderwijs' en 'empowerment van vrouwen'. Recent maakte ze bekend haar zetel in Amsterdam op te geven om namens BIJ1 mee te doen aan de Tweede Kamerverkiezingen in 2021.

OPZIJ 2020/21

73

Openbaar bestuur & orde

Liesbeth Zegveld

OPZI

(1970) advocaat gespecialiseerd in aansprakelijkheid voor mensenrechtenschendingen, hoogleraar ‘War Reparations’ Universiteit van Amsterdam, lid van de Netherlands Committee Human Rights Watch De principiële rechtszaken die zij heeft gewonnen, hebben veel bijgedragen aan de handhaving van fundamentele mensenrechten. Ook zij advocaat van de kinderen van mannen die in de jaren veertig door Nederlandse militairen werden geëxecuteerd in Nederlands-Indië, die door een ‘trucje’ veelal niet in aanmerking dreigen te komen voor een schadevergoeding van 5.000 euro. Dit jaar maakte ze furore door een zaak tegen Defensie te winnen, waarbij een Iraaks slachtoffer van een luchtaanval in Mosul een hoge vergoeding kreeg toegewezen. Het kantoor van Zegveld, Prakken d’Oliveira Human Rights Lawyers, heeft mede hierdoor een internationale bekendheid verworven.

Laura van Geest (1962), econoom, bestuurskundige en bestuursvoorzitter van de Autoriteit Financiële Markten In 2013 werd ze de eerste vrouwelijke directeur van het Centraal Planbureau, “we zijn bloedeloos saai bij het CPB.” (de Volkskrant) Maar begin dit jaar vertrok ze om bestuursvoorzitter van de Autoriteit Financiële Markten te worden. Niet de beste tijd om te beginnen met haar nieuwe functie; zes weken lang ging ze naar kantoor en daarna werkte ze maandenlang thuis. Een grote uitdaging voor haar om de organisatie vanaf afstand te doorgronden, waar tegenwoordig zo’n 550 mensen werken. Dat zijn er 400 meer dan in 2001. Watskeburt?!

Dineke de Groot (1965), president van de Hoge Raad der Nederlanden Dineke de Groot is de eerste vrouwelijke president van de Hoge Raad sinds de oprichting van het rechtscollege in 1838. De Groot wordt door collega’s omschreven als een buitengewoon toegewijde professional en wetenschapper, die onwaarschijnlijk veel uren in de week werkt, ze is niet bang om haar nek uit te steken.

Over haar voornemens voor de komende zes jaar liet Dineke de Groot niets te raden over. Bij de officiële installatiebijeenkomst op 2 november zei ze: “Voor mij staat centraal dat het vertrouwen in de rechtspraak behouden blijft en verder wordt bevorderd.” (mr-online.nl)

Femke Halsema (1966), burgemeester van Amsterdam Halsema – you hate her or you love her - ligt al sinds haar benoeming onder een vergrootglas.

Was zij vorig jaar mikpunt van kritiek vanwege de haar zoon en man, dit jaar wisten haar criticasters haar te vinden na het niet afblazen van de Black Lives Matter protesten op de Dam, waardoor het coronaprotocol niet werd gehandhaafd. Maar ze kreeg bijval uit onverdachte hoek en nu staat ze op de longlist voor de World Mayor Prize, een verkiezing van de beste burgemeester ter wereld. De criteria voor deze prijs zijn: moed, ijver en integriteit. In 2021 wordt de winnaar bekendgemaakt.

Mariette Hamer (1958), voorzitter van de Sociaal-Economische Raad Dit jaar is Hamer herbenoemd – met instemming van de hele ministerraad - tot voorzitter van de Sociaal Economische Raad (SER). De SER is de belangrijkste adviesraad voor de regering en het parlement over sociaaleconomische vraagstukken. En gelukkig luisteren ze ook af en toe naar die adviezen. Waardoor er nu eindelijk een wetsvoorstel voor een quotum is goedgekeurd. Zonder de tactisch slimme en vastbesloten Hamer is het maar de vraag of het verzet van de mannen in het kabineten het bedrijfsleven zou zijn gebroken. “We hebben voorlopig meer dan genoeg te doen. Soms denk ik: wat is er nou echt veranderd vanaf het moment dat ik actief werd.”(OPZIJ)

Top 10 - Openbaar bestuur & orde Ellis Jeurissen, directeur GGD Brabant-Zuidoost De directeur Publieke Gezondheid Jeurissen is genomineerd als Topvrouw van het Jaar 2020. De prijs staat dit jaar in het teken van de coronapandemie. Jeurissen is genomineerd omdat ze bij een van de vrouwen is die het verschil maakt in het bestrijden van het virus. Bij de GGD geeft Jeurissen leiding aan bijna vijfhonderd medewerkers die alle zeilen bijzetten sinds het virus dit voorjaar uitbrak in Brabant. Ze speelde een belangrijke rol bij het terugdringen van het virus in deze regio. Jeurissen zelf raakte ook besmet en was daardoor enkele weken uit de running. “Dit virus moet je ook zien als een brand, een veenbrand waar wij voor aan de lat staan.” (Omroep Brabant)

Margrite Kalverboer (1960), kinderombudsman, bijzonder hoogleraar kind, (ortho)pedagogiek en vreemdelingenrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen Sinds 2016 is Kalverboer kinderombudsman en oefent daarmee grote invloed uit op nationaal beleid. Dit jaar is zij erg betrokken bij de toeslagenaffaire en maakt zich terecht druk over de impact die de toeslagenaffaire heeft op de kinderen. Ze gaat het vast ook heel druk krijgen met impact voor kinderen van de coronacrisis. De in Groningen woonachtige Kalverboer over Moria: “Er zijn kinderen daar die zo getraumatiseerd zijn, dat ze niet meer praten. Verschrikkelijk. Het is net alsof de kinderrechten bij de landsgrenzen stoppen en we kinderen van buitenlandse ouders niet meer als kinderen zien, maar als risicogroep.” (Leeuwarder Courant)

Joyce Sylvester (1965), substituut Ombudsman, lid Landelijke Selectiecommissie Rechters Sylvester is een pionier. Haar hele carrière is ze al de eerste zwarte vrouw in die functie. Sinds 2016 is ze Substituut Nationale Ombudsman. Eerder was ze als burgemeester van Naarden en Anna Paulowna de eerste zwarte vrouw met een ambtsketen. Maar zoals ze in OPZIJ zei: “Diversiteit is meer dan een Benetton-poster. Ik denk niet dat ik ooit ergens heb gezeten om daar alleen maar te zitten, maar altijd om dingen te bereiken.” De raad voor de rechtspraak benoemde Sylvester dit jaar als nieuw lid voor de Landelijke Selectiecommissie Rechters (LSR) benoemd. Deze commissie is verantwoordelijk voor het selecteren van kandidaten voor de functie van rechter of raadsheer. Een mooie follow-up van haar werk als lid van de Commissie Visitatie Gerechten, die tot harde conclusies kwam: een stagnerende modernisering, een tekort aan professionele medewerkers en financiële schaarste bedreigen de rechtspraak in Nederland.

Aura Timen (1966), hoofd Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, lid Outbreak Management Team, bijzonder hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Amsterdam De RIVM-topvrouw is niet weg te denken uit de media in de coronatijd. Ze houdt ons op de hoogte van de ontwikkelingen, de diepe dalen en de lichtpuntjes rondom de pandemie. De kritiek die ze kreeg toen ze zorgpersoneel afraadde om mondkapjes te dragen, pareerde ze door te zeggen dat het geen richtlijn maar een ‘handreiking’ was. Ze heeft goede hoop op het vaccinatieprogramma dat nu wordt opgezet, maar doet geen voorspelling over de aanvangsdatum. “Ja, ik heb geleerd me zorgvuldig uit te drukken.”

Monique Vogelzang (1969), directeur-generaal Politie en Veiligheidsregio’s bij het ministerie van Justitie en Veiligheid Sinds 2015 was Vogelzang inspecteur-generaal van het Onderwijs. In deze functie wist ze de aandacht te vestigen op de schrikbarend afnemende leesvaardigheid van Nederlandse kinderen, waarmee ze een stevig maatschappelijk debat aanzwengelde. Dit jaar verliet zij deze positie en is ze gestart als directeur-generaal Politie en Veiligheidsregio’s bij het ministerie van Justitie en Veiligheid. Hier zet ze haar belangstelling voor onderwijs en onderzoek in om de politie te versterken: “We willen leren van de inzet (van politie), wat zijn de effecten ervan, heeft de burger er uiteindelijk wat aan? Wetenschappelijk onderzoek is daarbij nodig.” (Rijksoverheid)

OPZIJ 2020/21

75

K

Column Etchica Voorn

O

JU

L IE

BL I

K

Etchica Voorn (1963) is talentcoach, auteur en blogger. Ze won in juni 2018 de OPZIJ literatuurprijs voor haar autobiografie Dubbelbloed. Ze woont met haar man Ko en hun witte herder Luna in Amsterdam.

FO

T

SISAHOOD

O

p insta lees ik een ode aan een schoondochter. “Ze is knap, lief, slim, eigenwijs, heeft een sterk karakter én ze is half Antilliaans (dat zegt al genoeg). En omdat ze sterke familiebanden heeft, heeft ze ons, haar schoonfamilie, niet nodig.” Woorden van lof en love gingen nog een tijdje door. Dat gebeurt niet vaak, een schoonmoeder die openlijk een lofzang geeft op haar schoondochter. Een schoolvoorbeeld van sisahood.

De eeuwig kritische en bemoeizuchtige moederfiguur, die het zorgen voor haar zoon als haar belangrijkste taak in het leven ziet, is nog steeds het heersende beeld. Al is de zoon allang vader of zelfs opa. De schoondochter doet het nóóit goed in haar ogen. De énige reden waarom schoonmama’s zich inhouden tegenover hun ‘kouwe kroost’ is het risico om het contact met hun zonen te verliezen. En dat is het kind met het badwater weggooien.

Er zijn boeken en scheurkalenders volgeschreven over de relatie tussen moeders en hun schoondochters. Uit al die artikelen viel mij de competitiedrang op. Zelf kreeg ik de gedachte dat de strijd van de schoonmoeder met een jonge vrouw een confrontatie is met de eigen sterfelijkheid. Hoe kan het overigens dat je nauwelijks (negatieve) verhalen hoort over schoonváders? Dát schijnen altijd jolige, olijke, behulpzame, vriendelijke mannen te zijn. Die overigens lijden onder hun vrouw. Wat het cliché van de onaardige schoonmoeder weer bevestigt.

Een keer had ik zelf de eer om een tijdje schoonmoeder te zijn. Ik deed ontzéttend mijn best om het tegenovergestelde van alle clichés te zijn: gastvrij, geïnteresseerd in het wel en wee van het liefje van mijn zoon. Ik hechtte me aan haar en stond mijzelf toe te fantaseren over mijn eerste kleinkind.

Het was de goden verzoeken natuurlijk. Ze zijn allang uit elkaar en ik hoop maar dat ik daar met al mijn goede bedoelingen niet aan heb bijgedragen.

Begin dit jaar was ik voor twee maanden in Suriname.

Op een ochtend genoot ik van een cappuccino op een terras in het drukke centrum van Paramaribo, toen mijn mobiel ging. Het was Ko. “Mijn moeder wil je spreken, hier is ze.”

“Hallo.” Het was de stem van mijn schoonmoeder die

76

ik uit duizenden zou herkennen. Ze spreekt haar ‘hallo’ uit met die typisch Jordanese tongval.

“Hey, Truus, wat fijn dat je belt.”

“Ja, ik dacht, ik zal maar eens even kijken wat je uitspookt. Je bent wel erg lang weg, hè?”

“Hoe is het met je?” vroeg ik mijn achtentachtigjarige schoonmoeder.

“Met míjn goed hoor, maar waar ben jíj nou mee bezig?”

Ik vertelde haar hoe mijn leven eruitzag in Paramaribo.

Over mijn huis in de Louiselaan, waar ik op de derde verdieping woonde en uitkeek over de daken van de stad waarboven de toren van de grote houten kathedraal oprees. Over het fietsen in het links rijdende verkeer en over mijn bezoek aan het Nationaal Archief om informatie te zoeken voor mijn boek. Ook vertelde ik dat ik een interview had gehad op de radio, wat veel reacties had opgeleverd.

“En daar komen dan weer afspraken uit,” legde ik haar uit, “dat vind ik het leukste, om mensen te ontmoeten.”

“Jaja, en dat doet maar,” mopperde ze, “en híj maar werken.” Ik hoorde haar gniffelen.

Ik voelde een venijnige steek in mijn buik, tranen kwamen op die toch al hoog zaten van heimwee.

“Nú moet je iets liefs tegen me zeggen, Truus.”

Een tijdje bleef het stil.

Weifelend antwoordde ze met een klein stemmetje: “Nou, ik hoop dat je de dingen kan doen die je wil. En, nou ja, dat het gewoon goéd met je gaat.”

“Dat is lief van je, Truus,” zei ik vergevingsgezind en voelde een traan over mijn wang lopen.

Kon ik haar haar houding kwalijk nemen? Ze komt uit een andere tijd en de emancipatiegolf is aan haar leven voorbijgegaan. De Jordanese mores zijn nu eenmaal dat je thuis bent voor je man, dagelijks de stofdoek hanteert tot de gaten erin vallen en de stamppot om zes uur op tafel hebt.

Toch, schoonmoeders en schoondochters zouden voor elkaar moeten opkomen en elkaar moeten steunen.

Solidair zijn met elkaar. De handen zusterlijk ineen moeten slaan. Elkaar aanmoedigen en troosten, een hand op elkaars rug leggen. Elkaar vertellen dat we prachtige vrouwen zijn, sterk en moedig. Dat is waar sisahood voor mij over gaat. Zoals in de lofzang waar ik deze column mee begon.

Nú iets liefs zeggen. Laten we daarvoor gaan in 2021. O

KUNST & CULTUUR

Met onder andere

BOEKEN

FILM/TV

KUNST

REIZEN

• Sarah Sluimer • Miss Austen • Afrolit • Onbevangen

Penelope Cruz met: • Vicky Cristina Barcelona • Volver • To Rome with Love • Todo sobre mi madre

• The Rolling Stones - Unzipped!

• SAY IT LOUD • Carlijn Kingma Architectuur van het onzichtbare

• Zeeland

OPZIJ 2020/21

77

Kunst & cultuur Film

Paula van der Oest

SLAGKRACHT

Dit jaar vierden we 75 jaar vrijheid. Tijdens een door corona aangepaste herdenkingsdienst op 4 mei stonden we stil bij het einde van de Tweede Wereldoorlog. 76 jaar geleden, in 1944, vond er één van de belangrijkste slagen plaats voor de vrijheid van Europa: de slag om de Schelde. Ondanks dat er meer dan 10.000 doden vielen, wordt het nog vaak the forgotten battle genoemd. De nieuwe film De Slag om de Schelde werpt een nieuw licht op dit bepalende hoofdstuk in de Nederlandse geschiedenis. Het scenario van de film werd geschreven door Paula van der Oest (1965) en is de grootste (en duurste) Nederlandse filmproductie in 15 jaar.

D OOR LI S ET T E A L B E RT I

D

e film volgt drie hoofdpersonen aan verschillende kanten van de streep. De Zeeuwse Teuntje Visser die per ongeluk in het Nederlandse verzet terecht is gekomen, de Britse piloot William Sinclair en de Nederlandse Marinus van Staveren – vechtend in het Duitse leger – hebben allemaal hetzelfde doel voor ogen: de oorlog doorkomen en hun vrijheid herwinnen. De Slag om de Schelde is geschreven door Paula van der Oest en werd geregisseerd door Matthijs van Heijningen jr. Als regisseur en scenarioschrijver viel Van der Oest meerdere keren in de prijzen. Zo ontving ze in 1994 een Gouden Kalf voor haar korte film Coma, en werd haar film Zus & zo in 2001 genomineerd voor een Oscar. Lucia de B. (2014) en Tonio (2016) waren beide Oscar-inzendingen.

De trailer van De Slag om de Schelde werd al met veel gejubel ontvangen: de adembenemende visuals en het meeslepende verhaal zijn indrukwekkend, hoopgevend en strijdlustig. OPZIJ sprak Van der Oest over haar jaar en haar hoop voor de toekomst.

78

Kunst & cultuur Film

W

at was je hoogtepunt van het afgelopen jaar?

“Ons productiebedrijf, Levitate Film, bestaat nog niet zo heel lang. We hadden nét twee producties helemaal gedraaid voordat corona uitbrak. We hadden enorme mazzel. Het filmen voor Slag om de Schelde was klaar op 3 maart, en Kerstgezel.nl – onze eerste serie – was klaar op 10 maart. Dus we zijn nog net ontsnapt aan de ellende. Wat een van de hoogtepunten was, was om Slag om de Schelde helemaal aan elkaar te zien, alles gemonteerd. Die film is waanzinnig groot, met heel veel visual effects. Het was te gek om hem voor de eerste keer helemaal te zien.” En je dieptepunt? “Ik vind dat we wel een hoop dieptepunten hebben gehad. De wereld lijkt ontzettend gepolariseerd, nog erger dan ik al vermoedde. Er zijn een heleboel dingen samengekomen. De pandemie met complottheorieën.

Mensen die zich totaal laten gaan.

Schreeuwen naar politici op het Binnenhof. Dat vind ik echt wel dieptepunten. Misschien is het naïef om dat dieptepunten te vinden, want waarschijnlijk zíjn wij dit gewoon.

Maar om dat zo blootgelegd te zien

vond ik wel confronterend. En ik heb kinderen, twintigers, die moeten voor mijn gevoel nu opeens in een hele andere wereld een start maken.

Zowel door de corona-onzekerheid, als dat de democratie opeens een heel wankel dingetje is. Niet zozeer in Nederland, maar we zijn natuurlijk verbonden met de rest van de wereld.”

Hoe heeft corona jou en jouw persoonlijke cirkel beïnvloed?

“Eigenlijk niet zo veel. Het filmen zat er even op. En de film die ik zelf deze zomer heb gedraaid ging over twee mensen in een lockdown in Amsterdam en Londen. Die hebben we ook met twee mini-crews simultaan helemaal corona-proof gedraaid. Daar kon ik gewoon mee doorgaan. Mijn werk bij Levitate Film is ontwikkelen en mijn schrijfzaken konden ook gewoon doorgaan.

De meeste schrijvers met wie ik te maken heb zeggen eigenlijk: “Mijn leven is niet zo erg veranderd, want ik zit achter mijn computer en ik schrijf.” Ik vind het wel droevig dat het zang- en boekenclubje van mijn moeder van 80 helemaal stil is gelegd.

Maar ik heb genoeg te doen, ik heb altijd heel veel werk en ik heb ook wel vrienden die ik vaak zie en ik

heb een vriend. Mijn persoonlijke leven staat niet op z’n kop, maar ik ben natuurlijk wel geïnteresseerd in de wereld om me heen.” Heb je het afgelopen jaar meer tijd gehad voor dingen waar je eerder niet aan toe kwam? “Was het maar zo!

Ik heb een soort ontplofte bom van een werkkamer en ik dacht: dat gaat me nu echt wel lukken. Maar helaas.

Ik denk dat ik altijd het gevoel zal hebben dat ik tijd te kort heb. Het is ook goed dat we niet meer zoveel kunnen vliegen. Ik heb vorig jaar een serie, The Split, geregisseerd in Londen. Toen heb ik veel gereisd.

Dus ik realiseerde me wel echt dit jaar dat dat reizen een beetje te veel was. Dat kan gewoon niet meer.

Ik las gisteren dat één procent van de wereldbevolking de helft van de emissies veroorzaakt. Dat is toch niet goed, dat kan echt niet.” Wat is jouw grootste les geweest uit 2020?

“Ik kan eigenlijk alleen maar clichés bedenken. Dat als je je terug moet trekken in een kleinere cirkel, dat vrienden en familie toch wel echt een fundament van je leven zijn. Werk ook hoor, maar dat kon ik gewoon blijven doen. Ik ben in de zomer veel bij mijn zus geweest en dan denk ik: dit is toch wel het meest waardevol.”

Wat raad je iedereen aan om te doen in het komende jaar? “Ik ben vanwege mijn beroep natuurlijk heel erg voor het kijken naar Netflix, maar het is heel erg fijn voor je hersens om af en toe even te lezen.

Ik heb heel dubbele gevoelens over dat bingen. Dat is natuurlijk waar ik en mijn bedrijf van bestaan, als filmmakers. Maar je kunt jezelf er ook totaal mee verdoven, dus je moet ook af en toe een gesprek voeren of een boek lezen. Ik heb Moord op de moestuin net gelezen, van Nicolien Mizee. Ik hou heel erg van haar boeken, vind ze zo ontzettend grappig. Mijn vriendin Ariane is net gaan vertalen vanuit het Engels die heeft mijn het boek Daddy gegeven, van Emma Cline.

OPZIJ 2020/21

79

Dat ligt nu op de stapel.

Wat ik ook zou aanraden is om dingen te blijven leren.

Dat geldt niet alleen voor 2021, maar eigenlijk voor je hele leven.” Wat raad je iedereen af om te doen in het komende jaar? “Niet te veel luisteren naar obscure complottheorieverkondigers.

Vooral gewoon voor jezelf blijven denken en niet de waan van de dag volgen.” Heb je meer ruzie gemaakt of ben je vredelievender geworden tijdens de lockdown?

“Ik ben sowieso niet van het ruzie maken. Dat is moeilijk voor mij om te doen. Het gebeurt niet snel. Ik ben niet vredelievender geworden, volgens mij ben ik vrij constant.”

Met welke lockdown-hobby ben je begonnen? “Ik heb geen hobby’s eigenlijk want ik ben altijd aan het lezen of schrijven of met mensen in de weer over film en televisie. Dan heb je geen tijd voor een hobby.”

Wat is je perfecte lockdownavond? Welke snacks, welke films en welk (corona-verantwoord) gezelschap? “Het is heerlijk om goede dingen te kijken, The Queen’s Gambit of The Crown. Wat is je favoriete corona-proof uitstapje geweest van het afgelopen 80

jaar? “Ik was met mijn vriend in een natuurhuisje op een eiland. Dat was erg fijn.” Wat is het eerste dat je gaat doen post-corona? “Ik zou wel weer eens willen dansen.

Uitgaan.” Waar hoop je op in het komende jaar? “Ik hoop wat denk ik iedereen hoopt. Ik hoop op een vaccin. Ik hoop dat er niet te veel theaters, bioscopen en horeca zijn omgevallen als we straks weer alles mogen. Ik hoop dat op de één of andere manier de rust in de wereld een beetje kan weerkeren. Ik hoop dat wat er nu in gang is gezet, ook in film en televisie, om meer diversiteit in onze producties te krijgen, ook echt doorzet. Daar is een hele stevige aanzet voor gegeven. Dat we dat ook

echt gaan doen. Ik hoop op een heleboel dingen die de maatschappij, of de wereld, weer een beetje beter maken of rustiger.

Maar dat is wel tamelijk idealistisch.” Blijven thuiswerken of terug naar kantoor? “We gaan wel gedeeltelijk terug naar kantoor. Ons werk vereist samenwerken, zeker als je producties opzet. Het is zo veel fijner als je elkaar gewoon kan zien. Dus ik hoop dat we in elk geval wel weer drie dagen teruggaan naar kantoor.”

Zoomvergaderingen of aan de vergadertafel? “Vergadertafel.

Ik heb Zoom nu echt wel gehad.”

Liever een lockdown in de stad of buiten de stad? “Geen voorkeur.

Ik heb beide gedaan. Er is beide wat voor te zeggen. Ik vind het fijn af en toe in de natuur te zijn maar dan ben ik ook weer blij als ik in de stad ben. 50/50.” Liever een lockdown alleen of samen? “Samen.”

Eten bestellen of uitgebreid kokkerellen? “Ik ben wel weer wat meer gaan koken. Ik was vergeten hoe graag ik dat doe.”

De Slag om de Schelde is vanaf 17 december in de bioscoop te zien.O

Kunst & cultuur Film/TV

Gouden Vrouwen Hoe leuk is het als je als bachelor student een boek schrijft? Onder leiding van docent Judith Noorman schreven 34 studenten van de Universiteit van Amsterdam samen het boek Gouden Vrouwen van de 17de eeuw.

Iedere student deed onderzoek naar één vrouw. Samen redigeerden ze elkaars stukken.

Onderzoek doen, schrijven en redactie: het werd allemaal geleerd in deze werkgroep en het resulteerde in een prachtig boek.

“De rol van vrouwen op de 17de-eeuwse kunstmarkt is zwaar onderbelicht,” aldus docent Noorman. Daar geeft ze al jaren les over, maar vorig jaar bedacht ze dat het de hoogste tijd was voor een boek over dit onderwerp. En waarom niet samen met de studenten geschreven? Zo gezegd, zo gedaan en nu is het er dus.

Het is boek is rijk geïllustreerd, met goed doorwrochte teksten die toch makkelijk lezen. De studenten zijn apetrots, en terecht.

Het boek wil het bestaande beeld van de kunstmarkt als mannenwereld ontkrachten. Want in de 17de-eeuwse kunstwereld speelden vrouwen wel degelijk een rol van betekenis: als schilders, handelaren, opdrachtgevers en verzamelaars. Ook de docent kan trots zijn, want zij kreeg de onderwijsprijs van de faculteit Geesteswetenschappen: haar vak werd uitgeroepen tot het meest vernieuwende vak van het jaar. Wie weet krijgen werkgroep en boek een vervolg. Er zijn vast meer interessante kunstvrouwen te vinden in de voorbije eeuwen. Iets voor een masterproject?

(WBooks) €24,95 O

OPZIJ 2020/21

81

Kunst & cultuur Boeken

vrolijke CHAOS

Sarah Sluimers nieuwste roman De Stilte is zo actueel als het maar kan zijn. We leren Josje Silvius kennen, die is geboren tijdens de lockdown in het voorjaar van 2020, de periode die door Sluimer De Stilte genoemd wordt.

DOOR L IS ET T E A LBE RT I

D Sarah Sluimers - De Stilte (Uitgeverij Pluim) €10,99

e wereld is vanaf dan in de ban van het virus. Hoewel de scènes met Josje en haar vriend Sol nog herkenbaar en aandoenlijk zijn, schetst Sluimer met haar roman een verontrustend toekomstbeeld: een samenleving die wakker geschud is door een dodelijke pandemie en vervolgens geobsedeerd raakt met de kwetsbaarheid van het lichaam. Een gezond lichaam is de pijler geworden voor je plek in de maatschappij. Vlees eten is taboe, net als drinken – om over roken nog maar te zwijgen. De Randstad is leeggelopen. Mensen zijn gevlucht voor het stijgende water. We vragen Sluimer of er wat haar betreft nog een beetje hoop voor ons is.

“Het kan als een waarschuwing gelezen worden, hier en daar. Maar onder dat wat niet echt rooskleurig is, heb ik geprobeerd een pleidooi voor menselijkheid op te bouwen. Onder het schrikbeeld zit een meisje dat zich juist tegen dat beeld verzet – om te laten zien dat het leven ook chaotisch mag zijn. Ik hoop dat wanneer mensen dit boek lezen ze zich realiseren dat we niet te ver weg moeten drijven van onze vrolijke destructiviteit en naastenliefde.”

Sluimer zegt dat hoofdpersoon Josje, in ieder geval losjes, op haarzelf geïnspireerd is.

“Als vrouwelijk hoofdpersonage heeft ze een aantal

82

vanzelfsprekendheden in haar karakter, waarmee ze de traditionele vrouwelijkheid van zich heeft afgeschud. Ze heeft een soort onverschrokkenheid in de manier waarop ze haar werk aanvliegt. Een zelfverzekerdheid in wie ze is. Ik hoop heel erg dat de volgende generatie, de vrouwen die nu geboren worden, het idee hebben dat ze gewoon mogen bestaan. Dat ze iets betekenen en dat daar geen vragen meer achter zitten van: mag ik dit wel? Zie ik er wel goed genoeg uit?”

Begin maart begon Sluimer met het schrijven van haar quarantainelogboeken, gepubliceerd in Vrij Nederland.

Deze stukken waren de aanzet voor De Stilte. “Ik heb het ook heel bewust geprobeerd het niet te hebben over gezinsintimiteiten, zoals gehamsterde potten bonen en ergernisjes. Maar juist over de grotere tendensen in de samenleving en wat ons allemaal zo verbijsterde. Ik vond dat zelf een hele fijne manier om het abstracte er een beetje af te halen.” Vandaar ook De Stilte begint op 4 mei 2020, op een lege Dam – een concreet beeld dat veel mensen zich herinneren.

“Ik vond dat moment, die uitzending op 4 mei, heel bijzonder. Het is zo’n symbolisch moment omdat 4 mei gaat over de grootste crisis van de twintigste eeuw, de Tweede Wereldoorlog. Het beeld van dat plein en de speeches die veel meer zeggenschap leken te hebben dan andere jaren. Dat was zo’n mooi theaterstuk eigenlijk.

Die vierde mei heeft ook het einde van een periode aangekondigd. Ik wil het niet vergelijken met de Tweede Wereldoorlog, de corona-crisis, maar het is wel voor het eerst dat wij in onze levens zo’n crisis meemaken die ons allemaal aangaat. Ik denk dat heel veel mensen 4 mei 2020 nooit meer zullen vergeten. ‘Weet je nog die zes mensen die over dat plein liepen?’

“De Stilte is een herinnering aan de waarde van rebellie en een ode aan normale, menselijk chaos. Hoe erg de samenleving van morgen Josje ook in het gareel probeert te duwen, ze laat zich alleen leiden door haar eigen tegendraadsheid. En daar kunnen we allemaal, corona of niet, wel wat van leren.”

Kunst & cultuur Boeken

W

at is je hoogtepunt van het afgelopen jaar geweest? “Het uitbrengen van De Stilte. Dit boekje is op veel manieren een enorme overwinning en stap geweest naar meer onafhankelijkheid in mijn schrijverschap, ook al was het in omvang maar een bescheiden project.” En wat was je dieptepunt? “Het was een jaar vol dieptepunten! Haha, wat ik echt heel vies vond was dat ik gisteren bij een vriend aan het werken was en ik moest even naar het winkelcentrum.

Toen ik daarheen liep, realiseerde ik me dat ik mijn mondkapje vergeten was. Hij had er nog één die hij een week daarvoor gedragen had. Ik ben helemaal niet vies van hem, maar het voelde toch alsof je een vieze onderbroek van iemand anders aan hebt! Ik zei tegen hem: ‘Ik vond dit echt een dieptepunt van 2020!’ Haha, maar nee serieus… Het dieptepunt is toch het feit dat de Amerikaanse democratie wankelt. Heel eng.

Maar dat mondkapje is ook erg.”

Hoe heeft corona jou en jouw persoonlijke cirkel beïnvloed?

“Gek genoeg ken ik niemand van dichtbij die het heeft gehad, of heel erg heeft gehad. Ik merk dat je bepaalde vrienden uitkiest met wie je nóg intiemer wordt. Niet fysiek natuurlijk, maar die je meer spreekt.

En sommige vrienden met wie de vriendschap al een beetje op de helling stond, die je al wat minder zag, verdwijnen opeens uit je leven.

Het geeft een enorme verschuiving.

Dat is wel goed, want daardoor denk je na over wie er echt belangrijk voor je is.” Heb je het afgelopen jaar meer tijd gehad voor dingen waar je eerder niet aan toekwam? “Ja! Een beetje sporten.

En ik heb echt heel veel gekookt.

Mijn vader kookte vroeger altijd, terwijl mijn moeder nog geen ei kon bakken. Ik ben erachter gekomen dat ik precies zo kook als mijn vader.

Niet heel gezond of zo, maar wel met een soort woestheid. Ik sta altijd te gillen dat iedereen uit mijn keuken moet, haha! Daar ontleen ik heel veel plezier aan. Ik ben bezig met nieuwe

ingrediënten, zoals orgaanvlees.

Dat at ik al wel, maar nu kan ik het ook klaarmaken!” Wat is jouw grootste les geweest uit 2020?

“Dat er tijd is. Dat je niet zo hoeft te haasten.” Wat raad je iedereen aan om te doen in het komende Sarah Sluimer (1985) studeerde jaar? “Dit is een tip van een extheaterwetenschappen aan de Universiteit journalist van De Correspondent, van Amsterdam en Performance Studies aan Sarah Kendzior. Ik heb haar een de Universiteit Utrecht. Naast haar werk als keer geïnterviewd in 2017. Ze programmamaker voor De Balie heeft Sluimer was heel erg anti-Trump en ze zich ook als schrijver geprofileerd. In het zei toen: ‘Je moet op 1 januari verleden verscheen haar werk in onder andere een lijstje maken met al je de Volkskrant en De Correspondent. Hoewel ze morele principes. Wat vind je debuteerde met Keizer in 2018 waagde Sluimer echt niet kunnen? Wat zijn zich al eens aan non-fictie en bracht ze in 2016 de dingen waar wij ons als samen met haar partner scenarioschrijver en mensheid aan vast moeten regisseur Willem Bosch (1984) Ontaarde ouders houden? En één keer per uit. Dit boek bundelde de columns die eerder maand kijk je op dat lijstje of er in Elle verschenen. Sarah Sluimer woont iets verschuift. Je zal heel erg samen met Willem en hun twee kinderen schrikken want de dingen die wij in Amsterdam. nu vinden kunnen, vonden we een jaar geleden nog absurd.’ Dus ik zou iedereen aanraden, om te voorkomen dat je in een soort Wat is je favoriete corona-proof hysterie meegaat of je kompas uitstapje geweest? “Ik was kwijtraakt, om op 1 januari op te laatst met mijn zoontje naar een schrijven wat je heel erg belangrijk jeugdvoorstelling, dat was geweldig. vindt. Over mensenrechten, Het is niet goed voor het theater dat rechtvaardigheid, morele principes, er maar dertig mensen in de zaal en kijk gewoon eens af en toe op mogen, maar het heeft ook wel iets. dat lijstje gedurende het jaar. Om te Ik vond het wel luxe.” Wat is het kijken of al die waarden nog overeind eerste dat je gaat doen poststaan.” Wat raad je iedereen af corona? “Met iedereen tongen! om te doen in het komende Haha, nee, ik denk wel iedereen jaar? “Om in de bodemloze put van gewoon aanraken. Heel veel aan de complot-gekkies te verdwijnen. mensen zitten.” Waar hoop je op Als je een uur gaat googelen, dan in het komende jaar? “Ik hoop vind je toch altijd wat.” Heb je dat we in de grote lijnen, waarin het meer ruzie gemaakt of ben je allemaal een beetje bergafwaarts vredelievender geworden tijdens lijkt te gaan, we halverwege dat de lockdown? “Vredelievender.” afdalen, omkeren en terug naar Met welke lockdown-hobby boven gaan lopen. En daarin ook ben je begonnen? “Koken. Oh, vooral blijven nadenken over het en sambal maken! Ik maak nu altijd klimaat.” Blijven thuiswerken, potjes sambal voor vrienden.” Wat of terug naar kantoor? “Ik vond is je perfecte lockdown-avond? thuiswerken heerlijk, maar werd er Welke snacks, welke films en ook wel gek van. Ik heb geen kantoor, welk (corona-verantwoord) maar buiten de deur werken.” gezelschap? “Kinderen naar bed Zoomvergaderingen, of aan de en dan met z’n twee koken, eten, vergadertafel? “Vergadertafel.” wijn drinken. Open haard aan, Liever een lockdown in de die kan niet aan als de kinderen stad, of buiten de stad? wakker zijn. Die knallen daar zo “Buiten de stad.” Eten bestellen, tegenaan. Geen films kijken, geen of uitgebreid kokkerellen? boeken lezen. Gewoon praten.”

“Uitgebreid kokkerellen!” O OPZIJ 2020/21

83

Kunst & cultuur Boeken

Mijn lieve gunsteling Marieke Lucas Rijneveld ontving afgelopen zomer als eerste Nederlandse de International Booker Prijze voor de Engelse vertaling van haar weergaloze debuut De avond is ongemak. Kom daar maar eens overheen. Dat lukte haar, en hoe. De beklemmende bekentenis Mijn lieve gunsteling is een hartverscheurend en tegelijk angstaanjagend verhaal over verlies, verboden liefde, eenzaamheid en identiteit.

Dit verhaal van vader en dochter blijft nog lang in je hoofd ronddwalen en is zo mogelijk nog beter dan haar debuut.

Marieke Lucas Rijneveld – Mijn lieve gunsteling (Atlas Contact) €24,99

Miss Austen Drieëntwintig jaar na de dood van haar beroemde zus Jane keert Cassandra Austen terug om herinneringen op te halen over het leven met haar briljante maar ook gecompliceerde zus. Bij haar zoektocht stuit ze op een verzameling nog niet eerder gepubliceerde brieven. Gill Hornby schreef een origineel boek over de vriendschap tussen de twee zussen waar Jane Austen zelf – volgens The Observer – haar goedkeuring aan zou hebben gegeven.

Gill Hornby – Miss Austen (De Bezige Bij) €20,99

Man & Macht De Amerikaanse Kate Manne wordt wel de filosoof van de #MeToobeweging genoemd. In Man & Macht gaat Manne in op heersende denkbeelden en toont aan dat genderongelijkheid niet door een paar slechteriken veroorzaakt wordt, maar diep is geworteld in de westerse samenleving.

Kate Manne – Man & Macht (Atlas Contact) €22,99

Afrolit

Deze bloemlezing van moderne literatuur uit de Afrikaanse diaspora kwam tot stand door een samenwerking van Dipsaus Podcast en Uitgeverij Pluim. Ze brachten dichters, schrijvers, opiniemakers en scenaristen samen en schetsten zo een mooi, interessant en bruisend beeld van de Zwarte literatuur in Nederland en België.

Dalilla Hermans & Ebissé Rouw – Afrolit (Uitgeverij Pluim) €21,99

84

Kunst & cultuur Boeken

De prijs van het bestaan De prijs van het bestaan is het tweede deel van Deborah Levy’s autobiografische triologie over haar leven als veertiger, vijftiger en zestiger. Het eerste deel, Dingen die ik niet wil weten, verscheen eerder dit jaar. In dit tweede deel schrijft Levy met gevoel voor surrealisme over haar leven als vijftiger als haar kinderen de deur uitgaan, haar huwelijk voorbij is en haar moeder op sterven ligt. En hoe nu verder.

Deborah Levy – De prijs van het bestaan (De Geus) €17,50

Eén leven Gelukkig ook eens een sportvróuw die met een autobiografie komt. De Amerikaanse Megan Rapinoe was volgens de FIFA in 2019 Vrouwelijke speler van het jaar, maar ze is vooral het gezicht van de Amerikaanse LHBT-beweging. Niet verbazingwekkend dus dat ze zich fel anti-Trump uitliet en zich en passant ook nog aanbood als running mate voor Joe Biden. Die vond een andere kandidaat, maar Rapinoe heeft als voorvechter van vrouwenrechten in ieder geval een inspirerend boek weten te produceren.

Megan Rapinoe – Eén leven (De Geus) €23,50

De preek van de leek Je hoeft geen dominee te zijn om een inspirerend verhaal te houden. In deze bundel laten 25 sprekers hun licht schijnen over een actueel thema of onderwerp dat hun aan het hart gaat. En ze laten daarmee een wat minder bekende of voorspelbare kant van zichzelf zien. Met onder andere Claudia de Breij, Edith Schippers, Femke Halsema en Karin Bloemen.

Diverse auteurs – De preek van de leek (Uitgeverij De Kring) €19,99

Vanuit het donker Hoe fijn om met enige regelmaat in een meeslepend en spannend boek te duiken.

Deze vlijmscherpe en vooral onvoorspelbare thriller is een fijne opvolger van het debuut Op een dag van Gytha Lodge. Leest als een puzzel, waarbij je toch steeds een ander stukje moet leggen, dan je dacht.

Gytha Lodge – Vanuit het donker (Uitgeverij Cargo) €20,99

Onbevangen Op een doordeweekse oktoberdag, na twijfels over werk en relatie, besluit Dorien Cramer het roer radicaal om te gooien en stapt met haar fiets op het vliegtuig naar Singapore. Wat volgt is een fietstocht van ruim 20.000 kilometer. De toevallige ontmoetingen die ze heeft, bepalen haar parcours tijdens dit avontuur dat vijftien maanden duurt. Haar nieuwsgierige en onbevangen blik levert een fascinerend reisverslag op.

Dorien Cramer – Onbevangen (Uitgeverij Kleine Uil) €19,50 OPZIJ 2020/21

85

CRUZ

CONTROL

86

Kunst & cultuur Film

Z

e schonk na afloop van het maken van een film uit puur enthousiasme en geluk haar hele honorarium aan de organisatie van Moeder Teresa. Met haar verpletterende uiterlijk en zware accent veroverde ze met gemak eerst de Spaanse en vervolgends Amerikaanse filmwereld, lag in bed met uiteenlopende types als Tom Cruise en Matthew McConaughey, en in al jaren – naar verluidt – happily married with children met de eveneens Spaanse Javier Bardem.

Penelope Cruz Sanchez (1974, Madrid, Spanje) is de lieveling

Vicky Cristina Barcelona 2008 Woody Allen Kenmerkende en speelse relatiekomedie van Woody Allen. Twee raken tijdens hun bezoek aan het broeierige Barcelona onder de indruk van de charmante kunstenaar Juan Antonio (Bardem). De intuïtieve Cristina stort zich in een vurige relatie met de bohemien, terwijl de nuchtere Vicky stilletjes begint te twijfelen aan haar tot dan toe veiliggestelde toekomst. De acteurs zijn goed gecast in deze onderhoudende film. Vooral Cruz is weergaloos als ex van Juan Antonio.

van regisseurs als Pedro Almodóvar, Stephen Frears en Woody Allen, met wie ze haar interessantste films maakte. Ze speelde in films met Hollywood-zwaargewichten als Johnny Depp, Matt Damon en Nicolas Cage. En ze won een Oscar voor haar rol in Vicky Cristina Barcelona van Woody Allen.

Ze valt al jong op door haar eigenzinnigheid: “Ik ben sterk en eigenwijs. Die kwaliteiten brachten me veel problemen, ook al als klein meisje op school. Ik zei iets te vaak ‘ik ben het er niet eens’. Het maakt deel uit van mijn nieuwsgierigheid naar het leven.”

En volgt een dansopleiding aan het Nationale Conservatorium van Spanje,

Volver

2006 Pedro Almodóvar Penélope Cruz wordt, tot haar ergernis, vaak gecast omdat ze zo mooi is. Maar in Volver, bijvoorbeeld, een van de films die ze maakte met Pedro Almodóvar zeker niet. De moeder van Raimunda (Cruz) is al een tijdje dood, maar ze schijnt nog rond te spoken bij een oude tante. Dan volgen een sterfgeval, een aanranding, doodslag en verdere spookverschijningen. En Raimunda maar proberen om alles glad te strijken. Grappige, mooie, bruisende film. Cruz kreeg een Oscarnominatie voor haar rol.

totdat ze 300 andere meisjes verslaat tijdens een auditie bij een lokaal talentenbureau. Tv-commercials volgden, maar het was de Oscarwinnende Belle Epoque uit 1992 van Fernando Trueba die haar echt op de kaart zette. De film won de Academy Award voor beste buitenlandse film.

Tegenwoordig doet ze het carrière technisch wat rustiger aan en woont grotendeels weer in Spanje met Bardem en inmiddels een zoon en dochter. Nieuwe films van haar laten nog even op zich wachten. Daarom deze aanraders, onder andere te zien via Cinemember, van Cruz voor de wellicht toch wat stille feestdagen in deze tijden. O

To Rome with love

2012 Woody Allen Nadat hij in Amerika zijn kruit verschoten leek te hebben, maakte Allen dankbaar gebruik van de subsiemogelijkheden in Europa en schreef hij een gezellig aantal films op belangrijke Europese steden.

To Rome with love is bepaald geen intellectueel hoogtepunt, maar in coronatijden, waarbij heimwee en fotoalbums in de plaats komen van reizen, voelt deze film als een warm bad.

Met naast Cruz Roberto Benigni, bekend van zijn hoofdrol in La vita è bella.

Todo sobre mi madre

1999 Pedro Almodóvar Bitterzoet drama over verlies, spijt, verlangen en vriendschap. Laat deze film over je heen komen, Almodóvars creaties komen het best al kijkende tot hun recht en het volstaat te zeggen dat ‘Alles over mijn moeder’ waarschijnlijk de meest vindingrijke ode aan vrouwelijkheid is die ooit het witte doek bereikte.

Levensechte personages, geweldige dialogen, kleurrijke beelden. Kreeg onder andere een Oscar voor beste niet-Engelstalige film.

OPZIJ 2020/21

87

Kunst & cultuur Musea

mini

Dit keer gaan we online shoppen in Londen, in het enorme Victoria and Albert Museum. Alles via de webshop te koop: vam.ac.uk/shop

Een rode kerst-mini voor in de boom voor 8 pond.

The Rolling Stones - Unzipped!

Waar? Groninger Museum, Groningen Wat? Allerlei parafernalia van The Stones, van muziekinstrumenten tot dagboeken, van kostuums tot zeldzame audiofragmenten, van posters en albumcovers. Zelfs hun rommelige studio in Londen is nagebouwd. Veel van de voorwerpen komen uit het persoonlijk archief van de bandleden en geven een uniek kijkje in werk en leven van de rockband.

Waarom? Voor alle fans van The Stones en voor iedereen die alsnog fan wil worden is deze tentoonstelling een must. Het is de eerste internationale tentoonstelling over de wereldberoemde rockband. Na Londen, de VS en Azië gaat de expositie door naar Europa, met Groningen als eerste station.

Nu heeft Groningen een goede neus voor dit soort tentoonstellingen: wie herinnert zich nog de Bowie-tentoonstelling vijf jaar geleden in Groningen?

Dat was een waanzinnig succes. Zorg er nu dus ook voor dat je op tijd een kaartje reserveert.

Wanneer? Tot en met 28 februari 2021.

Groningermuseum.nl

SAY IT LOUD

Waar? Bonnefanten, Maastricht Wat? Een groepstentoonstelling met hedendaagse kunstenaars die zich in hun werk verhouden tot onderwerpen die samenhangen met diversiteit, het koloniale verleden, de beeldvorming of de interpretatie hiervan.

Deelnemende kunstenaars zijn Kent Chan, Brian Elstak, Quinsy Gario, Ni Haifeng, Raquel van Haver, Hans van Houwelingen, Alle Jong, Kahlil Joseph, Patricia Kaersenhout, Kerry James Marshall, Tuan Andrew Nguyen, Otobong Nkanga, Alison Saar, Betye Saar, Juul Sadée, Henry Taylor en Kim Zwarts.

Waarom? SAY IT LOUD opent in de nasleep van de wereldwijde protesten voor gelijkheid van mensen van kleur en mensen met een migratie-achtergrond. Het Bonnefanten is solidair met iedereen die in Nederland en wereldwijd vreedzaam demonstreert tegen racisme en discriminatie.

De tentoonstelling maakt deel uit van het samenwerkingsverband Musea Bekennen Kleur, waarin Nederlandse musea onderzoek doen naar vraagstukken rondom diversiteit en inclusie binnen de museale sector.

Wanneer? Tot en met 18 april 2021.

88

gouden hangers

Mooie gouden oorbellen uit de V&A-shop voor 75 pond.

Kunst & cultuur Musea

Clutch

Het weefsel der mensheid, Carlijn Kingma

De zijden clutch is in de sale van 75 naar 50 pond.

Carlijn Kingma – Architectuur van het onzichtbare

Waar? Rijksmuseum Twenthe, Enschede.

Wat? Enorme, krankzinnig ingewikkelde, met de hand getekende kaarten. Geen kaarten van wegen, maar kaarten van denkwerelden. De kaarten vol metaforen en symboliek zijn een uitnodiging tot verwondering over en verdieping in sociaalpolitieke geschiedenissen, menselijke ambities en de grote ideeën van vroeger en nu. Kingma gebruikt de taal van de architectuur – torens en tunnels, pleinen en silo’s, bruggen en doolhoven – om haar denkwerelden mee te bouwen. Voor de tekening Het weefsel der mensheid, over het complexe weefsel van onderlinge menselijke relaties, werkte ze intensief samen met journalist Rutger Bregman. Zijn boek De meeste mensen deugen vormde het vertrekpunt voor deze tekening.

Waarom? “Al eeuwen lang maken we kaarten om te navigeren door de wereld.

We verzamelen gegevens om te bepalen waar we vandaan komen, waar we zijn en waar we naartoe willen. In mijn werk probeer ik samenlevingen van vroeger en nu te verbeelden om tot nieuwe inzichten te komen,” aldus de kunstenaar/ architect/cartograaf zelf in de audiotour.

Wanneer? Tot en met 10 januari 2021 www.rijksmuseumtwenthe.nl

zwarte bellen

Of de zwarte bellen uit de V&A-shop voor 110 pond.

OPZIJ 2020/21

89

De Reismeiden

de Zeeuwse kust De Reismeiden wilden weleens iets anders dan het noorden van het land. Naar het buitenland kan nog steeds niet, dus we zakken af naar Zeeland. Wat is de zee daar fantastisch. En dan die brede, witte stranden met donkere rijen houten palen. We kunnen niet stoppen met fotograferen. Tot slot dan ook nog oesters en mosselen: wat wil een meid nog meer – in coronatijden.

D O O R D E R E I SM E I D E N

90

De Reismeiden De Kop van Schouwen We verblijven in een houten huisje in Burgh-Haamstede, in de Kop van Schouwen-Duiveland, op loopafstand van het strand. Dat strand ligt er in de herfst verlaten bij. De zon schijnt, de wind waait, golven breken op de palen. Die palen, ‘paalhoofden’ genaamd, zijn wel het meest kenmerkende beeld van het Zeeuwse strand. In rijen van twee staan ze dwars op de zee. Ze lopen van het duin, over het strand een fors eind de zee in. Ze staan er om de erosie tegen te houden en het strand en het duin te sparen. Al die rijen met palen vormen een mooi grafisch patroon.

Zon, zee en mensen spelen met die palen. Begrijpelijk dat kunstenaars zich ertoe aangetrokken voelen en het als basis voor hun werk nemen.

Zo ook Piet Mondriaan, die ’s zomers geregeld in Zeeland verbleef. Zijn Compositie 10 in zwart en wit uit 1915 is daarvan een mooi voorbeeld.

OPZIJ 2020

91

De Reismeiden Ook de Reismeiden voelen zich ware kunstenaars en fotograferen de palen van alle kanten, op verschillende momenten van de dag. Wat een feest.

Strijd tegen het water Dat de zee, het water, een grote rol speelt in deze provincie mag duidelijk zijn, en dat dat lang niet altijd in positieve zin is, weten we ook allemaal. De Watersnoodramp van 1953, we leerden erover op school en als je in Zeeland bent, word je er op vele manieren aan herinnert. Dijken, sluizen, herdenkingsplaquettes, beelden, het Watersnoodmuseum.

Dat laatste doen wij aan om ons geheugen weer eens op te frissen.

Het was in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953. Er was guur weer voorspeld en het was springtij.

Het vloedwater beukte tegen de dijken totdat ze braken. SchouwenDuiveland, Goeree-Overflakkee en Tholen kwamen vrijwel helemaal onder water staan. Een tweede vloedgolf de dag erna was nog hoger en desastreuzer. Er kwamen 1863 mensen om het leven, 100.000 raakten dakloos, tienduizenden beesten verdronken.

In het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk, vlak bij Zierikzee, worden alle kanten van de ramp belicht in vier caissons. Die caissons zijn toentertijd gebruikt om het gat in de dijk bij Ouwerkerk te dichten. In 2001 werd er in één caisson het Watersnoodmuseum geopend, in 2009 volgde de uitbreiding naar 4 caissons, die met elkaar verbonden een goed beeld

92

vormen van de ramp, maar ook vooruitkijken naar de toekomst met water. Indrukwekkend is het deel met de interactieve installatie ter herdenking van de slachtoffers met de titel ‘1835 + 1’, verwijzend naar de 1835 geregistreerde doden plus de baby die in de rampnacht werd geboren, verdronk en nooit meer werd teruggevonden. De namen van de doden, plus hun woonplaats, worden geprojecteerd in een donkere ruimte en rollen onder de bezoeker door die hoger op een brug staat, terwijl verhalen verteld worden over de slachtoffers. Indrukwekkend.

Uiteraard komen ook de Deltawerken aan bod in dit museum. We besluiten op de fiets te springen en die met eigen ogen te aanschouwen. Het is mooi weer, windje in de rug, op de fiets naar Neeltje Jans, het voormalige werkeiland tijdens de aanleg van de Oosterscheldekering.

De schuiven van de kering staan open. Het water kan vrij onder ons door stromen, maar bij storm en springtij kunnen ze gesloten worden. We herinneren ons nog dat er veel protest kwam tegen de afsluiting van de Oosterschelde in de jaren zeventig, door vissers en natuurbeschermers. Dit is een mooi compromis: de kering werd in 1986 officieel in werking gesteld. Zo wordt voorkomen dat een dergelijke watersnoodramp nogmaals kan plaatsvinden in dit gebied. Het is een imponerend waterwerk. Op

Neeltje Jans zelf is nu een themapark gevestigd, waar we niet naar binnen gaan wegens tijdgebrek, maar we halen bij de buren wel verse vis, oesters en mosselen. Het zwarte goud. We fietsen terug en zingen ondertussen flarden van Zeeuwse liederen van Bløf zoals ‘de zoute zee slaakt een diepe zilte zucht’.

Zierikzee Als het de volgende dag iets minder mooi weer is, besluiten we Zierikzee te bezoeken. In de zomer is het hier ongetwijfeld heel druk, nu is het goed toeven in deze historische stad aan de Oosterschelde. Via de monumentale stadspoorten komen we het stadje in, dat door handel en visserij rijk werd. Dat is terug te zien aan de huizen, poorten, molens, torens, kerken en de haven. Wat een rijkdom. Het oude stadhuis, waarvan de toren dateert uit de veertiende eeuw, is nu het stadsmuseum. Natuurlijk gaan we erin. We leren veel over Zierikzee, dat volgens een legende door Zierik, die in 849 met zijn kano zou zijn komen aanvaren uit Hongarije, gesticht is. Het gebouw heeft mooie middeleeuwse

gewelven en herbergt een interessante, omvangrijke collectie.

En, niet onbelangrijk, de koffie in het café is lekker. Gesterkt stappen we weer naar buiten, waar de zon inmiddels schijnt. Even shoppen nog, genoeg leuke zaakjes.

Weer terug bij ons huisje trekken we de wandelschoenen aan en lopen de duinen in. Behalve de prachtige stranden heeft dit gebied vrij ruige duinen. Ook hier komen we bijna niemand tegen. We klauteren op wat bunkers en raken daarna van het pad. Opeens staan we oog in oog met herten. Niet een, niet twee, maar wel honderd herten kijken ons aan. Dit

is vast niet de bedoeling maar het is prachtig. Gelukkig slaan ze voor ons op de vlucht. We blijken inderdaad van de route afgeweken te zijn. Zodra het kan vervolgen we het officiële pad door de duinen en lopen keurig langs de wilde paarden, aan de andere kant van het hek. Wat een gaaf gebied is dit. Zo mooi en rustig.

De vuurtoren, die hier de duinen siert, staat helaas in de steigers.

Het bouwwerk stamt uit 1837 en moest nodig opnieuw geschilderd.

Er is echter onenigheid over de kleur van de toren, die de afgelopen zeventig jaar helrood was met een witte spiraal. Nu, na kleurhistorisch onderzoek, wordt het felle rood

vervangen door roestbruin.

Omwonenden zijn woedend. Ze begrijpen niet hoe de iconische vuurtoren zo verminkt kan worden.

Het is immers de vuurtoren die ooit op het biljet van 250 gulden prijkte.

Het is een landmark!

Bij de kust aangekomen duiken we het terras van een strandtent op en nemen een goudbruin bokbiertje en praten nog eens na over deze vuurtorenkwestie. Het is duidelijk, we moeten over een jaartje maar weer eens terugkomen in dit deel van Zeeland, om de nieuwe-oude kleuren van de vuurtoren te komen keuren.

Terugkeren naar dit fijne land, we verheugen ons er nu al op. O

OPZIJ 2020

93

Man over vrouw

‘IK HANG NOOIT IN DE LAMPEN’ Jullie zijn volgens mij een van de braafste showbizzkoppels.

“Omdat wij niets spannends hebben waar je over kunt schrijven. We zijn lang getrouwd, ik hang nooit in de lampen en lig nooit in de greppel. Het gaat gewoon goed.”

J

ouw vrouw en musicalspeler Bettina Holwerda leerde je beter kennen tijdens de musical Grease, toen jullie met een nep-oldtimer de orkestbak in reden en hierdoor in het ziekenhuis belandden. Nu zijn jullie 13,5 jaar samen en drie kinderen verder. Wat maakt Bettina zo bijzonder?

“Zij is een unieke vrouw. Dat zegt natuurlijk iedere man over zijn vrouw.

Toen ik haar net ontmoette, wist ik niet wat ik met haar aan moest. Vindt ze me nou aardig of niet, dacht ik. Ze laat niet meteen het achterste van haar tong zien.

Bettina is ook geen tutje, het is echt een stoere vrouw. Ze laat zich niks wijsmaken. Ze is heel intelligent en onthoudt ook veel nutteloze feiten.

Over hoe een of andere figuur in een historische ramp heette. En ze heeft altijd gelijk.”

94

Jullie zijn beiden werkzaam in de entertainmentwereld. Doorgaans een wereld die best hard kan zijn voor vrouwen.

“Ik weet niet of deze wereld specifiek harder is voor vrouwen. In mijn geval draait het er ook vaak om hoe ik eruitzie. Ik voel daar druk bij, om te zorgen dat ik bijvoorbeeld niet aankom. Of er verrot uitzie.

“Wel speelt leeftijd bij vrouwen eerder een rol. Gelukkig is Bettina (41 jaar – red.) daar totaal niet mee bezig. Zij vindt leeftijd niet belangrijk en het kan haar niet schelen als ze niet meer in aanmerking komt voor een bepaalde rol. Het leuke is dat ze nu een prinses speelt in een kindershow. Ze grapt zelfs dat ze de oudste prinses is van Nederland.

“Bettina heeft ook wel andere tijden gehad. Toen we net met elkaar gingen was ze veel bezig met audities. Dan word je natuurlijk weleens afgewezen en dat is lastig.

Onder dat stoere masker kan ze een gevoelig meisje zijn.”

Hoe regelen jullie de boel thuis?

“Het is bij ons altijd heel natuurlijk gegaan. We hebben thuis geen taakverdeling, iedereen helpt gewoon mee.

Soms brengt de een de kinderen naar bed, terwijl de ander beneden de keuken opruimt. Ze doet niet de was omdat zij een vrouw is bijvoorbeeld. Ik houd niet van dat soort verdelingen. Ik zou niet weten waarom vrouwen die taken op zich moeten nemen. Ik snap dat als een man de kostwinner is, de vrouw meer in huis doet. Maar als je beiden werkt, zoals in het geval van Bettina en mij, vind ik dat niet vanzelfsprekend. Ik ben de eerste die zegt dat Bettina ook moet werken.”

Waarom vind je dat zo belangrijk?

Man over vrouw

95

Man over vrouw “De afgelopen jaren was ik iets meer aan het werk. Ik kreeg hoofdrol na hoofdrol en deed de vetste dingen. Zij zat meer thuis met de kinderen. Je merkt dan dat je steeds minder gemeenschappelijke dingen hebt. Dat vond ik jammer. Ze heeft superveel talent, dus ik wil graag dat ze werkt.”

In wat voor wereld hoop je dat jouw kinderen, en in het bijzonder jouw twee dochters, straks opgroeien?

“Ik hoop dat ze minder opgroeien met de Kylie Jenners van deze wereld. Ik vind dat een hele zorgelijke ontwikkeling.”

In wat voor gezin ben je zelf opgegroeid?

“De taakverdeling was heel traditioneel. Mijn vader werkte en mijn moeder was de vrouw die altijd thuis was.

Mijn vader heeft nog nooit een wasmachine aangeraakt.

Toen was dat heel normaal.”

Waarom?

“Kylie Jenner is vast een lief en aardig meisje, maar ik zie te vaak jonge meisjes op sociale media die rondlopen met opgespoten lippen. Het lijkt me zo erg als dat je kind is en je je kind niet meer terug kan herkennen. Veel meiden van die leeftijd zijn nu al helemaal verbouwd. Laat ik vooropstellen, ik laat iedereen in zijn waarde. Natuurlijk moet iedereen doen waar hij of zij zin in heeft. Maar ik probeer mijn dochters wel te behoeden voor dit soort dingen en ervoor te zorgen dat zij hier geen voorbeeld aan nemen.

Wat was jouw moeder voor een vrouw?

“Mijn moeder, Marja, is een vrouw die heel makkelijk kon thuisblijven. Ze heeft wel gewerkt, toen we jong waren.

Schoonmaken in een hotel, achter de lopende band, in een bloemenkwekerij. En nu werkt ze bij de catering van een opvang voor geestelijk gehandicapten. Het moeder zijn ging haar altijd heel goed af, het was een rol die haar paste. En we konden het overal over hebben.”

Hoe is de band met je moeder nu?

“Nog steeds spreek ik haar regelmatig. Ze is een van de weinigen die mij door en door kent.

“Toen ik met dit vak begon, woonde ik nog thuis. Ik was net vijftien. Mijn moeder was heel erg van het ‘normale’ leven, rust en regelmaat. Ineens kwam haar zoon van vijftien in een achtbaan terecht. Mijn vader moest zijn baan opzeggen en kwam bij mij in dienst als chauffeur.

Het leven dat zij kenden was compleet veranderd.

“In de finaleweek van Idols stond ik in 2003 met Jamai (Loman – red.) op het balkon op de Dam voor een gigantische menigte. Vorige week vertelde mijn moeder voor het eerst hoe dat voor háár was. Ze zag duizenden mensen naar haar zoon op een balkonnetje zwaaien. Het was moeilijk voor mijn moeder, de periode dat ik beroemd

‘Ik zie te vaak jonge meisjes op sociale media die rondlopen met opgespoten lippen. Het lijkt me zo erg als dat je kind is en je je kind niet meer terug kan herkennen.’ werd. Hoe mooi het ook was. Ze moet niks van poespas hebben en opeens leef je in een wereld waar alles om poespas draait.”

Wat zou het met jou doen als een van jouw kinderen hetzelfde zou overkomen?

“Ik zit in het vak, dat is een groot verschil. Ik zou mijn kinderen goed kunnen begeleiden.”

96

Kun je kinderen eigenlijk wel behoeden hiervoor?

“Als je kinderen boven een bepaalde leeftijd zijn, moet je ze vrijlaten. Maar in deze jaren, nu ze nog jong zijn, kan ik ze wel dingen meegeven. Ik ga vaak met mijn kinderen voor de spiegel staan. Dan zeg ik: kijk eens hoe mooi je bent! Ik hoop dat ze dat meenemen. En dat ze dan niet denken: ik wil ook die dikke lippen, omdat iedereen het heeft, of omdat ik niet mooi genoeg ben nu.”

Zijn er nog meer zaken in de wereld die je onrechtvaardig vindt voor vrouwen?

“Wat ik belachelijk en belangrijk vind, is dat vrouwen nog steeds minder verdienen dan mannen. Er zijn misschien maar een paar oudere vrouwen in dit vak werkzaam die meer verdienen dan ik. Maar de vrouwen van mijn leeftijd, ik denk dat zij bijna allemaal minder verdienen.

“Ik heb veel films gedaan met vrouwelijke tegenspelers, die ook een hoofdrol vervulden. Ik wil niet ingaan op financiële zaken. Maar ik zou het mooi vinden als die gages gelijker komen te liggen. Natuurlijk komt er ook marktwaarde bij kijken, maar dat argument gaat niet altijd op.

“Ik hou er trouwens niet van om met dit soort dingen op de barricaden te gaan staan en een soort woordvoerder van dit onderwerp te worden. Ik zet me liever op de achtergrond in, dan dat ik ermee te koop loop.”

Dus we zullen jou niet snel bij Jinek aan tafel zien zitten om een mening te geven over de opwarming van de aarde.

“Ik heb wel een mening, maar ik hoef me niet altijd te mengen in maatschappelijke discussies. Ik laat dat liever aan anderen over. En dan doe ik mijn werk: entertainen.

Schoenmaker, blijf bij je leest.

“Laatst werd ik door RTL Boulevard geïnterviewd, omdat ik een gouden film uitgereikt kreeg voor Casanova’s. Toen vroegen ze me naar mijn expertise over het coronabeleid.

Man over vrouw

Op het eind zei ik: luister vooral niet naar mij. Ik ben geen expert. Laat dit over aan het RIVM.” Je bekendheid kan ook een middel zijn om dingen te agenderen.

“Ik zet mijn platform af en toe in voor de goede zaak.

Afgelopen jaar heb ik geld ingezameld voor een ziek jongetje. Toen ben ik ook bij Beau in de show gaan zitten om erover te praten. Dan zit ik daar niet voor mezelf.

“Maar ik overweeg wel eerst wat ik wel en niet naar buiten breng. Omdat jullie een blad zijn over feminisme en gelijkheid, vond ik het gepast om een keer iets over salarisverschillen te zeggen.”

Welke vrouwen bewonder jij zoal?

“Ik heb veel muzikale heldinnen. Mariah Carey bijvoorbeeld. Ik was echt verliefd toen ik haar met het nummer Hero op televisie zag. Nu is het wel een ander verhaal trouwens, ze is een heel ander type geworden.

Whitney Houston en India Arie zijn voor mij ook grote vocale voorbeelden. Ik ben een echte vrouwenman. Ik houd ook van vrouwenstemmen.”

Mogen er van jou ook meer vrouwen in de Top 2000?

“Wat mij betreft wel. Ik heb geen idee hoe het komt dat er minder vrouwen in staan. Het valt me ook op dat er weinig vrouwelijke platenbazen zijn.

“Ik schrijf vaak nummers met mijn schrijfmaatje Kirsten Michel, ook een vrouw. Zij werkt bijna altijd met mannen om zich heen. Zojuist heeft ze nog een grote pitch bij Huawei gewonnen voor een commercial in Azië. Ik schrijf fijn met haar, misschien juist omdat ze vrouw is.

Ik trek haantjes niet zo goed – vrouwelijke haantjes ook niet overigens. Want laten we niet doen of alle vrouwen kwetsbare wezentjes zijn. Er lopen genoeg haaibaaien rond in Hilversum.”

Chantal is van zichzelf geen hysterisch mens – eigenlijk net als mijn vrouw Bettina.

Ze houdt zich juist op de vlakte. Ik leerde daarvan: spaar je energie.

Van welke vrouw heb je het meest geleerd?

“Wat het vak betreft: Chantal Janzen. Ik heb het haar nooit verteld, hoor. Maar ik heb een keer met haar mogen samenwerken in de musical Wicked. Door naar haar te kijken, en vooral hoe zij in het vak staat, dat is echt voorbeeldwaardig.

Vertel.

“Als ik in een nieuwe groep kwam bij een musical, was ik altijd al moe voor ik iets gedaan had. Ik was bezig met de mensen om me heen, om leuk en grappig te worden gevonden. Chantal is van zichzelf geen hysterisch mens – eigenlijk net als mijn vrouw Bettina. Ze houdt zich juist op de vlakte. Ik leerde daarvan: spaar je energie. Zij had en heeft hier baat bij. Chantal kan met een hele serene rust ergens binnenkomen. Als ze op een verjaardag zit, is ze misschien wel degene die het minst opvalt. Ze laat zien dat je niet altijd hoeft te schreeuwen om gehoord te worden.”

Tot slot zag ik dat je je ook professioneel bezighoudt met fotografie, een kant die misschien niet iedereen van jou kent. Welke vrouw wil je nog eens voor de lens hebben?

“Wie ik heel bijzonder vond om voor de lens te hebben, was Igone de Jongh. Daar stond ze te poseren, met een been omhoog. Dat was heel vet.

“Mijn droom is om een serie te maken met bekende vrouwen in hun puurste vorm. Dus zonder make-up.

Bijvoorbeeld Simone Kleinsma, of goede actrices zoals Beppie Melissen.” O OPZIJ 2020/21

97

FOT

O JULIE BL

Carin Gaemers (1958) is onze meest invloedrijke vrouw 2017. Maandelijks houdt ze ons bij de les.

IK

Take care Carin Gaemers

MEER DAN APPLAUS

V

erzorgenden in verpleeghuizen heb ik heel hoog zitten, maar ze zijn de voetveeg van de zorg. Dat is cru, maar iets anders kan ik er niet van maken. Gelukkig wordt dit eindelijk ingezien. Op verzoek van de minister van VWS heeft de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving onderzocht waar het aan schort. De conclusies zijn niet mis. Lees even mee.

Het salaris is lager dan dat van professionals met eenzelfde opleidingsniveau buiten de zorg.

Mogelijkheden om door te groeien in salaris zijn uiterst beperkt. Verzorgenden hebben vrijwel nergens invloed op roosters, werkindeling of inhoud van zorg. Bijna allemaal hebben zij een contract van maximaal 24 uur per week, met gebroken diensten. Tijd om tussen twee werkdagen bij te komen ontbreekt meestal.

Daarmee zijn we er nog niet. Andere taken dan de directe zorg vallen nogal eens buiten het rooster. Denk aan belangrijke zaken als casuïstiekbesprekingen of teamoverleg. Naar het professionele oordeel van verzorgenden wordt meestal niet geluisterd. Hun werk is bijna altijd zo ingericht dat het voor de organisatie handig is. Waar de bewoners van een afdeling behoefte aan hebben of wat voor het team goed werkt, speelt dan geen rol. Uittreders noemen het gebrek aan zeggenschap en de torenhoge administratieve druk de belangrijkste redenen voor vertrek.

Kortom, veel voor weinig en niets in te brengen dan lege briefjes. Economische zelfstandigheid kunnen zij vanwege het deeltijdwerk wel vergeten. Geen wonder dat het ziekteverzuim hoger is dan in andere sectoren.

Voor de corona-epidemie was dit gemiddeld 6,8%, nu zo’n 10%. Geen wonder dat van alle sectoren juist de zorg het hoogste aantal onvervulde vacatures heeft.

Geen wonder dat het aantal zzp’ers sinds 2007 is verdubbeld.

Dat een flink deel van de studenten verzorgende IG er in het tweede jaar de brui aan geeft, is evenmin verwonderlijk. Bijna overal worden zij ingezet als volwaardige kracht, terwijl dat eigenlijk helemaal niet mag. Bij zoveel onderbezetting is de stagebegeleiding minimaal. Nog eens 43% – ja ,u leest het goed – vertrekt na zo’n twee jaar werken uit de zorg. Logisch, want met een deeltijdbaan en een laag salaris kun je niet eens op jezelf gaan wonen.

Zie hier de oorzaak van het arbeidsmarktprobleem in de zorg: belabberd werkgeverschap. Want hetzelfde is van toepassing op verzorgenden in de thuiszorg en verpleegkundigen in ziekenhuizen en in de wijkverpleging. Dat fatsoenlijk werkgeverschap in de 98

zorg wel degelijk mogelijk is, bewijst een handjevol zorgorganisaties. Ziekteverzuim en uitstroom zijn daar lager en van onvervulde vacatures krijgen zij nu pas last omdat het imago van de zorg zo slecht is geworden.

Sommige zorgbestuurders willen Hugo Borst en mij nog weleens uitleggen dat het laatste onze schuld is. Daar kunnen ze mee stoppen. Zelfs minister Hugo de Jonge weet dat hier een groot probleem ligt. In de opdrachtbrief aan de RVS vraagt hij expliciet te onderzoeken ‘waarom goed werkgeverschap niet van de grond komt’. De minister kent het handjevol bestuurders dat weet hoe je dit moet aanpakken. Hij weet ook dat het niet aan de zorgverleners ligt dat de kwaliteit van zorg op die uitzonderingen na zo pover is.

De RVS zet glashelder uiteen wat er moet veranderen.

Lees weer even mee. Het salaris moet omhoog. Wie voltijds wil werken moet een volledig contract krijgen.

Bij het roosteren moet rekening worden gehouden met belemmeringen vanuit de privésituatie, zoals schoolgaande kinderen en zorgtaken. In dit verband wijst de RVS er fijntjes op dat 25% van de zorgverleners zelf mantelzorger is; bijna een derde besteedt hier meer dan acht uur per week aan.

Werkgevers moeten loopbaanperspectief bieden en bijscholing op maat. De professionaliteit van zorgverleners moet worden erkend. Zij moeten zeggenschap krijgen over hun eigen werk en structureel bij beleidsbeslissingen worden betrokken. Goede samenwerking is essentieel en het is de taak van de werkgever om te zorgen dat daar voldoende tijd voor beschikbaar is. De oorzaak ligt niet uitsluitend bij de werkgevers, stelt de RVS, maar ook in de bekostigingsstructuur. Zorgverzekeraars en zorgkantoren moeten de extra loonkosten dekken. Belemmeringen in het systeem moeten worden weggenomen. Dus ook de overheid moet stevig aan de bak.

Mij is het allemaal uit het hart gegrepen. Wanneer dit advies wordt opgevolgd, hebben zowel zorgverleners als zorggerechtigden daar baat bij. Het is ook nog eens goedkoper. Eén procent extra ziekteverzuim kost jaarlijks een half miljard euro extra en zzp-ers zijn vele malen duurder dan vaste medewerkers.

Hugo de Jonge heeft nog niet op het advies gereageerd. Ik ga ervan uit dat die stilte betekent dat hij aan een plan werkt. Zorgverleners, als het te lang stil blijft, kom dan op voor je rechten. Eis dat deze maatregelen onverkort met spoed worden doorgevoerd.

Jullie hebben een vitaal beroep. Reken maar dat iedereen met een greintje gezond verstand jullie van ganser harte steunt. Jullie verdienen meer dan applaus, zegt de RVS. Jullie verdienen beter. O

DE OPZIJ VROUWENAGENDA 2021 Ook voor 2021 komt OPZIJ weer met een prachtig uitgevoerde agenda.

Met voldoende ruimte per week voor alle afspraken, een maandplanner, gedeelte voor adressen en allerlei handige info. En met als thema Boeken, boeken en nog eens BOEKEN

De favoriete boeken van Hedy d’Ancona, Hanna Bervoets, Saskia Coster, Minke Douwesz, Cisca Dresselhuys, Carin Gaemers, Mariëtte Hamer, Roxane van Iperen, Wanda de Kanter, Angela Maas, Lilianne Ploumen, Manon Uphoff, Etchica Voorn, Niña Weijers en onze eigen lezeressen.

DEZE ONMISBARE AGENDA IS NU VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL

De ene zorgverzekering is de andere niet.

We lijken soms best veel op elkaar. Toch zijn we allemaal net een tikje anders. De een wandelt netjes in de pas. Een ander rent liever buiten de gebaande paden.

Ook elke zorgverzekering is een tikje anders. Bij Independer zie je eenvoudig wat die verschillen zijn. Wij vinden er een die haarfijn bij jouw killerbody past. Vergelijk zelf en bespaar op independer.nl

autoverzekeringen, energie, hypotheken, woonverzekeringen, mobiele telefonie, internet, zorgverzekeringen en meer